UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I DREJTËSISË

DEPARTAMENITI I TË DREJTËS CIVILE

“ASPEKTE TË TRASHËGIMISË LIGJORE SIPAS LEGJISLACIONIT

SHQIPTAR DHE NDËRKOMBËTAR”

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

Kandidati: Udhëheqësi shkencor:

MA. Nertila Sulçe Prof. Asoc. Dr. Eneida SEMA (DERVISHI)

Tiranë, 2017

ii

Falenderime

Dëshiroj të shpreh disa konsiderata dhe mirënjohje të atyre njerëzve që kanë kontribuar në

formimin tim juridik.

Së pari, falenderoj pedagogët e “Fakultetit të Drejtësisë”, Tiranë në formimin tim si juriste.

Së dyti, falenderoj pedagogët e departamentit të së drejtës civile për bashkëpunimin që kam

patur gjatë kohës së përgatitjes së disertacionit.

Një falenderim i veçantë dua të bëj për Prof. Dr.Kudret Çelën, i cili ishte udhëheqësi i parë i

temës së disertacionit dhe sidomos Prof.Asoc. Dr. Eneida Sema për drejtimin me kompetencë

dhe profesionalizëm shkencor të temës që unë do të paraqes para jush.

Së fundmi, dua të falenderoj familjen time, për gjithçka ka bërë për mua, pa të cilën nuk do të

isha kurrë njeriu që jam sot.

iii

Parathënie

Me anë të këtij punimi synohet dhënia e një informacioni sa më të plotë në nivel doktrinar dhe

krahasimor në lidhje me institutin e trashëgimisë në përgjthësi dhe të drejtës trashëgimore në

veçanti, në kushtet e një literature të “varfër” shqiptare në lidhje me trajtimin e këtij instituti

dhe kësaj të drejte.

Fillimisht është bërë trajtimi i institutit të trashëgimisë në vendin tonë, e parë në një

këndvështrim historik dhe akademik dhe më pas trajtimi i këtij institutti, i tipareve kryesore të

tij dhe i trashëgimisë ligjore sipas Kodit Civil aktual.

Vlen të theksohet se trajtimi i të drejtës trashëgimore në disa vende evropiane apo vende të

sistemit Common Law siç është Kanadaja, paraqet interes për juristat, studentët dhe

akademikët në lidhje me krahasimin me të drejtën shqiptare, përmirësimin e kësaj të

drejtë dhe përafrimin me të drejtën trashëgimore të këtyre vendeve.

Trajtimi i praktikës gjyqësore kombëtare, praktikës unifikuese dhe sidomos asaj

ndërkombëtare, nxjerr në pah problematikën që ndeshet gjatë zbatimit të së drejtës së

trashëgimisë dhe shërben për zgjidhjen e kësaj problematike.

Marrëdhëniet e trashëgimisë kane lindur atëhere kur lindi pronësia dhe janë marrëdhënie të

një rëndësie të madhe si në nivel kombëtar dhë ndërkombëtar.

Pasojat që sjellin marrëdhëniet e trashëgimisë me vdekjen e trashëgimlënësit, paraqesin

interes të veçantë dhe shpresoj që ky punim t’i shërbejë çdo personi të fushës së drejtësisë dhe

të paraqesi interes dhe për personat që nuk janë të kësaj fushe po që kanë interes në leximin e

tij.

iv

Tabela e Përmbajtjes

Falenderime................................................................................................................................ii

Parathënie..................................................................................................................................iii

Tabela e përmbajtjes .................................................................................................................iv

Metodologjia............................................................................................................................viii

Hyrje ..........................................................................................................................................x

Një vështrim i shkurtër mbi punimin.........................................................................................xi

KREU I

Vështrim i shkurtër historik i trashëgimisë ligjore gjatë viteve

1.1 Trajtimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjate viteve 1912-1929………………………..1

1.2 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil të vitit 1929…………………............................6

1.3 Rregullimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1944-1954…............................11

1.3.1 Trashëgimia ligjore sipas dekretit Nr.1892, datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë”…….12

1.3.2 Trajtimi i institutit të trashëgimisë ligjore sipas Kodit Civil të vitit 1982………….......16

KREU II

Kuptimi i trashëgimisë, tiparet kryesore të saj dhe trashëgimia me ligj

2.1 Koncepti i trashëgimisë……………………………….......................................................19

2.2 Tiparet kryesore të së drejtës së trashëgimisë…………....................................................21

2.3 Koha dhe vendi i çeljes së trashëgimisë……………….....................................................24

2.4 Zotësia për të trashëguar…………………………….........................................................28

2.5 Pasuria që kalon në trashëgim………………………........................................................32

v

2.5.1Fitimi i trashëgimisë……….............................................................................................36

2.6 Padenjësia………………………………………...............................................................42

2.6.1 Pasojat e padenjësisë ………………………..................................................................47

2.7 Heqja dorë nga trashëgimia…………………..................................................................47

2.8 Administrimi i trashëgimisë……………………...............................................................52

2.9 Trashëgimia ligjore……………………………................................................................53

2.9.1 Radha e thirrjes së trashëgimtarëve ligjorë…................................................................57

2.9.2 Trashëgimia me zëvendësim………………..................................................................59

2.10 E drejta e shtimit………………………………..............................................................60

2.11 Paditë në lidhje me trashëgiminë…………….................................................................61

2.11.1 Dëshmia e trashëgimisë…………………..................................…..............................61

2.11.2 Padia për kërkimin e trashëgimisë…………................................................................62

KREU III

Vështrim krahasues i institutit të trashëgimisë

3.1 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Italian………………………….........................66

3.1.1 Kuotat e ndarjes…………………………………….................................……….…….72

3.1.2 Rezerva ligjore……………………………………...............................……….........….74

3.2 Trashëgimia testamentare në Itali…………………….......................................................77

3.2.1 Format e testamentit………………………………..............................………..….........78

3.3 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Gjerman……......................................................80

3.3.1 Trashëgimia e bashkëshortit pasjetues……………….....................................................85

3.3.2 Rezerva ligjore……………………………………….....................................................86

3.3.3 Pakti i trashëgimisë……………………………………..................................................86

vi

3.3.4 Çertifikata e trashëgimisë…………………………….....................................................86

3.4 Trashëgimia testamentare në Gjermani……………….......................................................88

3.5 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Francez………...................................................90

3.5.1 Rezerva ligjore…………………………………………..............................................100

3.6 Trashëgimia testamentare në Francë……………………................................................100

3.6.1 Testamente të posaçme………………………………………….........……….……....103

3.7 Instituti i trashëgimisë sipas legjislacionit civil Kanadez…………................................106

3.7.1 Kodi Civil i Kebekut, trajtimi i trashëgimisë dhe trashëgimtarët e ndryshëm………..108

3.8 Trashëgimia testamentare sipas legjislacionit civil Kanadez………..............................115

3.8.1 Format e testamentit…………………………………………….................................116

3.9. Të përbashkëtat dhe dallimet midis trashëgimisë në Shqipëri, Itali dhe në Gjermani....117

3.9.1 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë në Shqipëri dhe në Francë….....119

3.9.2 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë ligjore në Shqipëri dhe në

Kanada………......................................................................................................................120

3.10 Trust si institut i trajtuar nga sistemi Common Law dhe sistemi Civil Law…….........121

3.10.1 Trusti dhe elementët e tij kryesorë……………………….........................................122

3.10.2 Qëllimet e trust si institut i të drejtës civile dhe të drejtës së Common Law ……......124

KREU IV

Praktika gjyqësore shqiptare dhe ndërkombëtare në lidhje me trashëgiminë

4.1 Raste të praktikës gjyqësore lidhur me trashëgiminë……………………………………129

4.2 Paditë me objekt kërkimin e pasurisë trashëgimore……………………………….…….132

4.3 Çështje të Kthimit dhe Kompensimit të Pronës…………………………………….…...136

4.3.1 Trajtimi i rastit të kompensimit të pronës së bashkëpronarëve, si pasuri

trashëgimore…………………………………………………………………………………140

vii

4.3.2 Rast nga praktika në lidhje me Kthimin dhe Kompensimin e Pronës………………...143

4.4 Vendime të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut……………………………….150

KREU V

Përfundime dhe rekomandime

5.1 Përfundime…………………………………………………………………..…..………159

5.2 Rekomandime…………………………………………………………........................167

5.3 Aneksi 1…………………………………………………………….............................170

Bibliografia………………………………………………………………….......................175

viii

Metodologjia

Synimi kryesor në lidhje me këtë punim ishte kërkimi shkencor në lidhje me marrëdhëniet e

trashëgimisë, duke evidentuar problematikat e konstatuara nga praktika, si dhe nëpërmjet

krahasimit të këtyre marrëdhënieve me legjislacionet e disa vendeve të ndryshme. Nëpërmjet

bërjes së një analize të së drejtës trashëgimore shqiptare dhe duke e ballafaquar këtë të drejtë

me atë të disa vendeve të marra në analizë, nxirren në pah të përbashkëtat dhe ndryshimet

ndërmjet legjislacioneve të ndryshme, të cilat shërbejnë për harmonizimin dhe përafrimin e

praktikave të ndryshme, në një kohë të lëvizjes së lirë të njerëzve, intensifikimit të

marrëdhënieve ekonomike, politike, shoqërore ndërmjet shteteve dhe kapërcimit të barrierave

duke shtuar edhe rastet e marrëdhënieve të trashëgimisë dhe pasojat që ato sjellin. Për këtë

punim është përdorur një metodologji e caktuar që qëndron në themel të çdo punimi shkencor.

Metodologjia që është përdorur është:

Kërkimi doktrinar që konsiston në identifikimin, mbledhjen dhe sistemimin e librave,

monografive, artikujve shkencorë, kumtesave të konferencave kombëtare dhe ndërkombëtare

në fushën ligjore, si edhe një mori e madhe kauzash gjyqësore që përbëjnë kërkimin

jurisprudencial të këtij punimi. Për këtë punim jam mbështetur në autorë vendas dhe një sërë

autorësh të huaj dhe kam përmendur një sërë çështjesh gjyqësore të gjykuara nga gjykatat

shqiptare sidomos Gjykata e Lartë dhe Gjykata Evropiane e Të Drejtave të Njeriut.

Analiza e legjislacionit. Në këtë kërkim shkencor jam mbështetur në metodën e analizës dhe

sintezës, që konsiston në formulimin e problemeve ligjore nëpërmjet analizës së legjislacionit.

Gjatë këtij punimi është bërë një analizë dhe interpretim i dispozitave të Kodit Civil në lidhje

me institutin e trashëgimisë gjatë periudhave të ndryshme të zhvillimit të shtetit shqiptar, duke

i krahasuar këto dispozita dhe me parashikimet në lidhje me marrëdhëniet e trashëgimisë të

bëra nga shtete të ndryshme. Në këtë mënyrë janë nxjerrë në pah problematikat që hasen në

lidhje me zbatimin e marrëdhënieve të trashëgimisë.

Kërkimi ndërdisiplinor. Në këtë punim është bërë një analizë e aspektit historik të zhvillimit

të marrëdhënieve të trashëgimisë në Shqipëri, bazuar në kontekstin ekonomiko-social të

secilës periudhë historike.

Metoda krahasuese. Një nga objektivat e këtij punimi ka qënë analiza e legjislacionit të disa

vendeve evropiane dhe të një vendi që i përket sistemit të Common Law (siç është Kanadaja)

në lidhje me parashikimet për institutin e trashëgimisë, duke i krahasuar me Repubikën e

ix

Shqipërisë për të nxjerrë në pah ngjashmëritë, ndryshimet dhe pse jo divergjencat në lidhje

me rregullimin e këtij instituti.

Së fundmi, por jo për nga rëndësia metoda e analizёs sё praktikës gjyqësore, e cila shërben

për të parë mënyrën e interpretimit dhe zbatimit praktik që gjykatat shqiptare dhe ato të huaja

i kanë bërë marrëdhenieve të trashëgimisë. Në këtë kuadër, duke analizuar praktikën

gjyqësore shqiptare dhe sidomos vendimet unifikuese në fushën e trashëgimisë, janë

evidentuar problematikat që ndeshen dhe gabimet gjyqësore që mund të jenë bërë në lidhje

me zbatimin e kësaj praktike. Analiza e praktikës sё gjykatave tё huaja shërben për të parë

mënyrën e interpretimit dhe zbatimit praktik që i është bërë institutit të trashëgimisë nga këto

gjykata, nё funksion tё njё kuptimi mё tё mirë tё këtij instituti duke e ballafaquar me pratikën

e gjykatave shqiptare.

x

Hyrje

Marrëdhëniet e trashëgimisë kane lindur atëhere kur lindi pronësia dhe do të ekzistojnë derisa

të ekzistojë edhe vetë e drejta e pronësisë. Trashëgimia është një institucion i lashtë që njihet

në të drejtën romake në XII Tabelat (viti 303 p.e.r) e ku kishte përparësi e drejta testamentare.

Në të drejtën romake njiheshin dy sisteme trashëgimie njëkohësisht, të cilët ishin ekskluzivë

njëri me tjetrin, reciprokisht, ab intestatum dhe tjetri testamentar1. Këto marrëdhënie janë

zhvilluar duke ndjekur hapat e zhvillimit të shoqërisë dhe e kanë origjinën e tyre tek

bashkësia primitive, megjithëse nuk mund të themi që në atë kohë kishtë të drejtë të mirëfilltë

trashëgimie. E drejta feudale njihte vetëm trashëgiminë ligjore dhe referuar statusit juridik të

femrës në trashëgim aplikohej diskriminimi në favor të trashëgimtarit mashkull dhe ky

botëkuptim dhe praktikë ka zgjatur deri në shekullin XVIII, përgjithësisht deri në revolucionet

borgjeze. Studimi i zbatimit te institutit të trashëgimisë paraqet interes, sepse zbatohet

kurdoherë ligji i kohës së vdekjes së trashëgimlënësit, pavarësisht se në çfarë periudhe

shqyrtohet mosmarrëveshja. Sundimi osman që zgjati për gati pesë shekuj, bëri që në Shqipëri

marrëdhëniet e trashëgimisë të rregulloheshin sipas të drejtës otomane, e cila bazohej në të

drejtën “e shenjtë” myslimane (sheri-sheriat), e cila kishte si burim kryesor Kuranin. Instituti

i trashëgimisë në përgjithësi dhe marrëdhëniet e trashëgimisë në veçanti në Shqipëri, kanë

pësuar zhvillime të ndryshme duke u përshtatur me zhvillimet ekonomike, politike dhe

shoqërore. Është vështirë të bëhet një krahasim i mirëfilltë midis të drejtës trashëgimore që

ekziston në vendet më të zhvilluara evropiane me të drejtën trashëgimore shqiptare, kjo për

shkak të pushtimeve të ndryshme që ka pësuar vendi ynë, prapambetjes ekonomike dhe

izolimit të gjatë, gjatë periudhës komuniste.Gjithsesi vendi ynë që tashmë është një vend

kandidat i Bashkimit Evorpian është në rrugën e duhur në lidhje me përmirësimin e

legjislacionit dhe përafrimin me legjislacionet ndërkombëtare më të përparuara edhe për sa i

përket fushës së trashëgimisë.

1 E. Olldashi, E Drejta Romake, Kapitulli i Trashëgimisë, Mediaprint, Botim i parë.

xi

Vështrim i shkurtër mbi punimin

Në kapitullin e parë është trajtuar zhvillimi i institutit të trashëgimisë dhe marrëdhënieve

trashëgimore në etapa të ndryshme historikë të Shqipërisë, duke filluar me një analizë të

këtyre marrëdhënieve që nga pushtimi turk deri gjatë ekzistencës të diktaturës komuniste.

Trashëgimia është një marrëdhenie shumë e rëndësishme, e cila i sjellë pasojat e veta vetëm

me vdekjen e trashëgimlënësit dhe me vërtetimin e kësaj vdekjeje rrjedhin një sërë të drejtash

e detyrimesh për trashëgimtarët e tij. Gjatë etapave të zhvillimit historik të këtij instituti në

Shqipëri vihen re një sërë ndryshimesh që kanë pësuar marrëdhëniet e trashëgimisë duke e

arritur kulmin e vet me hyrjen në fuqi të Kodit Civil të vitit 1929, që konsiderohet një nga

kodet më të përparuara të kohës, duke qënë se ishte bazuar dhe në një sërë kodesh të tjera

perëndimore dhe duke arritur regres me hyrjen në fuqi të Kodit Civil të vitit 1982.

Në kapitullin e dytë bëhet një analizë më specifike dhe e detajuar e kuptimit të institutit të

trashëgimisë dhe karakteristikave të së drejtës së trashëgimisë. Analiza shtrihet në

përcaktimin e kohës dhe vendit të çeljes së trashëgimisë dhe deri në zotësinë që duhet të kete

trashëgimtari për të trashëguar dhe pasuria konkrete që i kalon atij me vdekjen e testatorit. Me

këtë institut lidhen dhe një sërë institutesh të tjera si padenjësia dhe heqja dorë, që merren në

shqyrtim në këtë kapitull. Shumë e rëndësishme në trajtimin e trashëgimsë është edhe

trashëgimia ligjore dhe radha e thirrjes në trashëgimi dhe mjetet mbrojtëse që i mundësojnë

trashëgimtarit mbrojtjen e të drejtës së tij të trashëgimisë, siç janë paditë e trashëgimisë.

Në kapitullin e tretë trajtohet në mënyrë të detajuar instituti i trashëgimisë në disa vende

evropiane si Italia, Gjermania dhe Franca dhe në një vend të sistemit Common Law si

Kanadaja. Pjesë e rëndësishme e këtij kapitulli është trajtimi i institutit të trust, që për nga

karakteristikat përafron me institutin e trashëgimisë, por njëkohësisht paraqet shumë

ndryshime krahasuar me të. Duke analizuar dispozitat e legjislacioneve të këtyre vendeve të

huaja, bëhet një krahasim me të drejtën trashëgimore shqiptare duke nxjerrë në pah si

ngjashmëritë dhe ndryshimet e tyre.

Në kapitullin e katërt merren në analizë raste konkrete të praktikës gjyqësore në lidhje me

institutin e trashëgimisë. Trajtimi shtihet deri tek paditë në lidhje me trashëgiminë që i

mundësojnë paditësit mbrotjen e të drejtës së tij të trashëgimisë. Fokusi i analizës shtrihet jo

vetëm në rastet kombëtare, por dhe ato ndërkombëtare e problematikës konkrete.

Një problem delikat me të cilin është ndeshur vendi ynë është çështja e Kthimit dhe

Kompensimit të Pronave, që gjen trajtim konkret në këtë kapitull duke analizuar dhe raste nga

praktika. Paraqesin interes të veçantë dhe rastet e praktikës gjyqësore të Gjykatës Evropiane

xii

të të Drejtave të Njeriut, duke analizuar dhe zgjidhjet konkrete që kanë shërbyer si precedent

në lidhje me respektimin e të drejtave të njeriut dhe në veçanti të së drejtës së trashëgimisë.

Në kapitullin e pestë nxirren përfundime në lidhje me disertacionin dhe janë shprehur disa

rekomandime në lidhje me ndryshimin e legjislacionit ekzistues në lidhje me trashëgiminë, që

do të ndikonin pozitivisht në përmirësimin e tij.

1

KREU I

Vështrim i shkurtër historik i trashëgimisë ligjore gjatë viteve

1.1 Trajtimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1912-1929

Instituti i trashëgimisë rregullohej sipas Kanunit dhe sipas statuteve të ndryshme, ku

ndër më të njohurit ishte statuti i Shkodrës. Nga më të njohurat ishin Kanuni i Lekë

Dukagjinit ose Kanuni i maleve, Kanuni i Skënderbeut dhe Kanuni i Labërisë, që kishin

shtrirje kryesisht në Shqipëri si dhe në zonën e Rrafshit të Dukagjinit deri në Kosovë. Si

rrjedhojë e të gjitha normave zakonore shqiptare, gruaja për një kohë të gjatë mbeti në

pozitë inferiore, dhe ato zakone ndikuan drejtpërsëdrejti në pabarazinë gjinore në

familjet shqiptare2. Sipas normës kanunore, femra-vajza, motra, nëna, gruaja, gjyshja,

halla, mbesa, nuk kishte të drejtë trashëgimie, çfarëdo lloj pasurie të kishte ajo si: tokë-

përfshirë arat, vreshtat, livadhet, pyllin etj. Në Kanunin e Lekë Dukagjinit, lidhur me

trashëgiminë e gruas, shkruhet: ”Gruaja shqiptare farë trashigimi s’ka te prindja, as më

plang as në shpi, kanuja e xen gruen si nji tepricë në ship3”.

Në Shqipëri gjatë periudhës 1912-1929 janë zbatuar normat e së drejtës së pushtuesit

turk për rregullimin e marrdhënieve juridike në përgjithësi dhe marrëdhënieve të

trashëgimisë në veçanti. Instituti i trashëgimisë njihej prej kohësh në Shqipëri, ku ai

rregullohej në Kanun4. Trashëgimia ishte një transmetim të drejtash brenda familjes

cognate, me lidhje gjaku mes tyre, ku trashëgimtari bëhej titullar i të drejtave pasurore

të trashëgimlënësit. Kanuni si burim trashëgimie njihte babain dhe si trashëgimtarë

djalin dhe jo vajzën. Në të nuk ishte parashikuar instituti i testamentit dhe bëhej

përjashtim vetëm kur një person donte të linte një pjesë të pasurisë në favor të kishës.

Një nga statutet më të rëndësishme siç ishte ai i Shkodrës parashikonte trashëgiminë me

ligj dhe me testament. Trashëgimia ligjore zbatohej në rastin kur një person laik, ose një

femër nuk kishte lënë testament ose kur testamenti ishte i pavlefshëm.

2 Bahtije Gërbeshi-Zylfiu “Hyrje në studime gjinore”, 2008 f. 191. 3 Shtjefen Gjeçovi, Kanuni i Lekë Dukagjinit, botimet ”Kuvendi”, Tiranë 1999, f. 14. 4Trashëgimi asht kalimi i pasunisë e i të drejtave që ka njeni te tjetri, zakonisht brenda gjakut, pa

shpërbilim, tue u ba zot malli i dyti si kje i pari”.

2

Në këtë statut fare pak dispozita i kushtoheshin trashëgimisë ligjore. Në këtë kohë

zbatohej edhe e drejta otomane. Sipas kësaj të drejte marrëdhëniet e trashëgimisë nuk

rregulloheshin nga Kodi Civil, por sipas normave të së drejtës “së shenjtë” myslimane

(sheri-sheriat), e cila kishte si burim kryesor Kuranin.5 Austro-hungarezët në një raport

të detajuar mbi organizimin e shtetit shqiptar të hartuar më 16 tetor 1913 ishin të

mendimit se sistemi ligjor duhej transformuar gradualisht dhe se e drejta islame mbi

familjen dhe trashëgiminë, e drejta private, institucionet esenciale, në të cilat e drejta

ekzistuese në Shqipëri devijonte prej asaj evropiane, duhej që të ruheshin medoemos6.

Rregullimi i marrëdhënieve të trashëgimisë nga Sheriati shtrihej mbi të gjithë shtetasit,

pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare. Ligji turk njihte tre kategori trashëgimtarësh: a)

Trashëgimtarë me pjesë të caktuar (as-habi feriaz); b) trashëgimtarë pa pjesë të caktuar

(asaba);c) trashëgimtarë të tjerë (zeviul erhan). E drejta e shenjtë myslimane kishte

sanksionuar pabarazinë e femrave me meshkujt në marrëdhëniet e trashëgimisë.

Trashëgimtarë me pjesë të caktuar ishin: ati, gjyshi (ati i atit dhe jo edhe i

nënës),vëllezërit dhe motrat (prej nëne), bashkëshorti, bashkëshortja,vajza,vajza e djalit,

motrat gjermene7, motrat prej ati, nëna dhe gjyshja (prej ati dhe prej nëne).

– Babai i trashëgimlënësit kur thirrej në trashëgim merrte 1/6 e pasurisë trashëgimore

kur konkurronte me djalin e trashëgimlënësit ose me nipin. Kur konkurronte në

trashëgim me vajzën e trashëgimlënësit ose me mbesën, ai merrte 1/6 e pasurisë

trashëgimore si trashëgimtarë me pjesë të caktuar dhe pjesën tjetër të pasurisë që mbetej

e merrte si trashëgimtar pa pjesë të caktuara. –Gjyshi i trashëgimlënësit babai i babait

dhe jo i nënës kur thirrej në trashëgim me djalin dhe djalin e djalit të trashëgimlënësit

ose me vajzën dhe vajzën e djalit të trashëgimlënësit përfitonte 1/6 e pasurisë

trashëgimore. Kur gjyshi konkurronte me trashëgimtarë të tjerë shndërrohej në

trashëgimtarë pa pjesë të caktuar.- Vëllezërit dhe motrat prej nëne të trashëgimlënësit-

në rastet kur trashëgimlënësi kishte një vëlla apo një motër ai ose ajo merrte 1/6 pjesë të

pasurisë trashëgimore. Në raste të tjera kur ishin dy ose më shumë vëllezër apo motra

ata trashëgonin 1/3 e pasurisë trashëgimore dhe në çdo rast dy pjesë i merrte vëllai dhe

një motra.

5 Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë në Republikën e Shqipërisë”,Tiranë 2011, Shtëpia botuese “alb-

paper”, fq.12 6 Haus und Hof Staats Archiv, Ëien, Politisches Archiv, Albanien (më tej: HHSt.A.PA.A.), në Arkivin e

Institutit të Historisë (më tej: AIH), Vj, 23-20-2012. Raport i detajuar mbi organizimin e shtetit shqiptar,

Vjenë, 16.10.1913. 7 Motra dhe vëllezër gjermenë quhen ata që kanë të përbashkët atin dhe nënën

3

Vëllezërit dhe motrat nuk thirreshin në trashëgim në rast se trashëgimlënësi linte si

trashëgimtarë fëmijë ose fëmijë të djalit, babain ose gjyshin nga babai-Bashkëshorti-

Vihet re pabarazia që kishte ky trashëgimtar në raport me bashkëshorten,jo vetëm në

lidhje me vendin që zinte në radhën e trashëgimtarëve ligjorë me pjesë të caktuar, por

dhe në lidhje me pjesën e pasurisë trashëgimore. Nëse bashkëshorti konkurronte me

fëmijët ose me fëmijët e djalit merrte ¼ e trashëgimit. Kur trashëgimlënësi nuk linte

fëmijë, bashkëshorti merrte gjysmën e trashëgimit.

- Bashkëshortja kur konkurronte me fëmijët merrte ose me fëmijët e djalit të saj merrte

1/8 e trashëgimit dhe kur nuk kishte fëmijë merrte ¼.

-Vajza e trashëgimlënësit merrte ½ e trashëgimit. Kur ishin dy ose më shumë merrnin

2/3 dhe kur konkurronin me vëllezërit gjermenë ose vëllezërit prej ati kalonin si

trashëgimtarë pa pjesë të caktuar dhe trashëgimin e ndanin dy pjesë vëllai dhe një pjesë

motra.

- Vajza e djalit të trashëgimlënësit kur ishte e vetmja fëmijë merrte ½ e trashëgimit.

Nëse ishin më shumë, atëhere merrnin 2/3, po të mos konkurronin me motrën e

trashëgimlënësit merrnin 1/6. Po të konkurronin me dy motra nuk thirreshin fare në

trashëgim dhe ky rast parashikohej edhe kur trashëgimlënësi kishte lënë djalë.

- Motrat gjermene trashëgonin ½ e pasurisë trashëgimore kur ishin të vetmet

trashëgimtare. Në rastet kur ishin dy ose më shumë motra gjermene ato merrnin 2/3

pjesë të pasurisë trashëgimore. Në rastet kur motra ose motrat e trashëgimlënësit

konkurronin me vëllezërit e tyre, ata të gjithë shndërroheshin në trashëgimtarë pa pjesë

të caktuara dhe e ndanin pasurinë dy me një në favor të vëllezërve.8 Kur motrat

gjermene konkurronin me djalin, djalin e djalit ose babain e trashëgimlënësit,nuk

thirreshin në trashëgim.

- Motra nga ana e babait të trashëgimlënësit, kur ishte e vetmja trashëgimtare ligjore

trashëgonte ½ e pasurisë trashëgimore. Kur ishin dy ose më shumë motra merrnin 2/3

dhe kur konkurronte me një motër gjermene merrte 1/6 e pasurisë, ndërsa kur

konkurronte me dy ose më shumë motra gjermene nuk thirrej fare në trashëgim.

Nëse konkurronte me vëllain nga babai të trashëgimlënësit ajo shndërrohej në

trashëgimtare pa pjesë të caktuara dhe trashëgonte me vëllanë në raportin dy me një në 8 A.Nuni,L.Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia)”, Tiranë 2010,fq.264

4

favor të vëllait. Kur konkurronte me vajzën e trashëgimlënësit ose me vajzën e djalit të

trashëgimlënësit, ajo bëhej trashëgimtare pa pjesë të caktuara dhe merrte pasurinë që

mbetej pasi të kishin marrë pasurinë trashëgimtarët me pjesë të caktuar. Kur motra nga

ana e babait të trashëgimlënësit konkurronte me djalin dhe djalin e djalit të

trashëgimlënësit ajo nuk thirrej fare në trashëgim. Edhe pse femra nuk trajtohej e

barabartë me mashkullin9, ajo sipas Sheriatit, mund të ishte trashëgimtare ligjore si dhe

testamentare. Bashkëshortët trashëgonin reciprokisht dhe femra e shkallës më të

afërme të gjinisë së gjakut nuk përjashtohej nga trashëgimi i trashëgimtarit mashkull më

të largët, po ashtu as trashëgimtari nga ana e të atit, nuk kishte përparësi referuar

trashëgimtarit të vijës së nënës.10

- Nëna e trashëgimlënësit kur konkurronte me fëmijët ose me fëmijët e fëmijëve të djalit

trashëgimlënës ose me dy ose më shumë vëllezër ose motra të trashëgimlënësit ,merrte

1/6 e trashëgmit, ndërsa kur nuk kishte trashëgimtarë të tillë merrte 1/3 e tij.

Kur nëna konkurronte me burrin dhe me prindërit e trashëgimlënësit ose me gruan dhe

prindërit e trashëgimlënësit, merrte 1/3 e trashëgimit që mbetej.

-Gjyshja (nga babai dhe nëna e trashëgimlënësit) merrte 1/6 e trashëgimit. Kur jetonte

nëna e trashëgimlënesit, ajo nuk thirrej fare në trashëgim. Në rastin kur trashëgimlënësi

kishte lënë fëmijë ose fëmijë të djalit të tij gjyshja nuk thirrej fare në trashëgim.

Trashëgimtarëve pa pjesë të caktuar (asaba) trashëgonin vetëm në qoftë se pas marrjes

së pasurisë trashëgimore nga ana e trashëgimtarëve me pjesë të caktuar,sipas pjesëve të

tyre ngelte përsëri pa u shpërndarë pjesë e pasurisë trashëgimore. Trashëgimtarë pa

pjesë të caktuar ishin:

a) Djemtë dhe djemtë e djemve me radhë. Këta trashëgonin në mënyrë të barabartë

pjesën e pasurisë trashëgimore, megjithatë nëse djali i trashëgimlënësit konkurronte në

trashëgim me fëmijën e djalit tjetër të trashëgimlënësit, ky i fundit përjashtohej nga

trashëgimia dhe pasuria e tij i kalonte djalit të trashëgimlënësit.

b) babai dhe në mungesë të tij gjyshi ose stërgjyshi i trashëgimlënësit Këta ishin

trashëgimtarë pa pjesë të caktuar vetëm kur konkurronin me djemtë ose të paslindurit

9 Sipas të drejtës Osmane të bazuar në Sheriat, kur burri e vriste gruan, për te duhej ta paguante

vetëm gjysmën e shumës së përcaktuar për një gjak.

10 Prof.Dr. Riza Smaka “Pozita juridike e femrës në trashëgimi”, Botim 2011, fq.4

5

meshkuj të trashëgimlënësit, sepse kur konkurronin vetëm ndërmjet tyre ishin

trashëgimtarë me pjesë të caktuar.

c) Vëllai gjermen i trashëgimlënësit, vëllai prej babe dhe djemtë e tyre. Këta

trashëgonin në pjesë të barabarta dhe vëllai gjermen e përjashtonte nga trashëgimia

vëllain prej babe.

d) Ungji gjermen,ungji prej babai,djali i ungjit gjermen të trashëgimlënësit,djali i ungjit

nga babai,djali i ungjit gjermen të babait të trashëgimlënësit,djali i ungjit gjermen prej

babai të babait,djali i ungjit gjermen të gjyshit dhe djali i ungjit nga babai të gjyshit të

trashëgimlënësit. Këta trashëgimtarë gjithashtu trashëgonin në pjesë të barabarta.

Trashëgimtarë të tjerë ligjorë të trashëgimlënësit ishin trashëgimtarë ligjorë të radhës

femërore të trashëgimlënësit vetëm pasi kishin marrë pjesët e tyre trashëgimtarët me

pjesë të caktuar dhe pa pjesë të caktuar dhe pas marrjes të pjesëve të pasurisë

trashëgimore, kishte mbetur përsëri pasuri trashëgimore pa u ndarë. Të tillë ishin: a)

Fëmijët meshkuj të vajzave të trashëgimlënësit,pa asnjë kufizim si dhe fëmijët femra të

vajzave të tij pa asnjë kufizim. Këto trashëgonin në mënyrë të barabartë pjesën e mbetur

të pasurisë trashëgimore,por nëse konkurronin fëmijët meshkuj të vajzave me fëmijët

vajza të trashëgimlënësit,pjesa e pasurisë ndahej dy me një në favor të meshkujve.

b) Gjyshërit nga nëna e trashëgimlënësit si dhe gjyshet nga nëna;Këta trashëgonin në

mënyrë të barabartë pjesën e mbetur të pasurisë, nëse ishin të së njëjtës gjini, ndërsa kur

ishin të gjinive të ndryshme, raporti ishte dy me një në favor të gjyshërve.

c)Fëmijët meshkuj të femrave gjermene,fëmijët femra të motrave gjermene,fëmijët

meshkuj të motrave prej babai,fëmijët femra të motrave prej babai,fëmijët meshkuj të

motrave prej nëne dhe fëmijët femra të motrave prej nëne; Këta trashëgonin në mënyrë

të barabartë pjesën e mbetur të pasurisë, nëse ishin të së njëjtës gjini, ndërsa kur ishin të

gjinive të ndryshme, raporti ishte dy me një në favor të fëmijëve meshkuj.

d)Hallat gjermene, hallat prej babe, tezet gjermene, motrat e nënës prej babe dhe motrat

e nënës prej nëne të trashëgimlënësit.

Këto trashëgonin në mënyrë të barabartë, sepse i përkisnin të njëjtës gjini. Juridiksioni

mbi pjesëtarët e besimeve të tjera në çështjet civile (martesës, familjes, trashëgimisë)

ishte ekskluzivitet pjesërisht i autoriteteve konfensionale kompetente dhe pjesërisht i

6

gjykatave civile. Gjithashtu pjesëtarët e fesë islame ishin të lirë t’u drejtoheshin

gjykatave civile kompetente në çështjet e trashëgimisë dhe kjo bëhej që në të ardhmen

të mësoheshin që t’u drejtoheshin gjykatave civile11.

1.2 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil të vitit 1929

Në vitin 1929 hyri në fuqi Kodi Civil, i cili përfaqëson kulmin e zhvillimit të së drejtës

shqiptare në përgjithësi dhe sidomos të së drejtës civile, sepse shumë dispozita të tij

bazoheshin në Kodet Civile Italiane e Franceze. Instituti i trashëgimisë në Kodin Civil

të vitit 1929 trajtohet në librin e dytë dhe konkretisht në nenet 454-773. Ky kod nuk bën

përkufizimin e konceptit të trashëgimisë, por përcakton vetëm dy forma të saj që janë12:

a) Trashëgimia me ligj; b) Trashëgimia me testament. Trashëgimia me ligj zbatohej në

ato raste kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament, ose kishte lënë testament për një

pjesë të pasurisë trashëgimore,ose kur testamenti ishte shpallur tërësisht apo pjesërisht i

pavlefshëm nga gjykata. Në rastet kur testamenti ishte i vlefshëm, nuk zbatohej

trashëgimia me ligj,por ajo me testament Radha e thirrjes në trashëgim sipas Kodit Civil

të vitit 1929 ishte: Në rashë të parë thirreshin në trashëgim fëmijët dhe të paslindurit e

tyre pa asnjë kufizim qofshin këta fëmijë legjitimë ose fëmijë natyralë13. Po t’i

referohemi nenit 477 sanksionohet pabarazia në lidhje me të drejtat në pasurinë

trashëgimore midis fëmijëve të lindur nga martesa dhë atyre të lindur jashtë martese, ku

fëmijët e lindur jashtë martese atësia e të cilëve është njohur rregullisht, kur

konkurronin me fëmijët e lindur nga martesa merrnin ½ e pasurisë që do t’u takonte po

të kishin lindur nga martesa.

Nëse fëmijët natyralë konkurronin me babanë dhe/ose nënën ose bashkëshortin ose të

paralindur të tjerë të trashëgimlënësit, me secilin prej tyre veç e veç, ata merrnin 2/3 e

pasurisë trashëgimore, ndërsa pjesa tjetër u kalonte sipas radhës trashëgimtarëve të tjerë

ligjorë.

Nëse fëmijët natyralë konkurronin njëkohësisht me të paralindurit dhe me

bashkëshorten e trashëgimlënësit, ata trashëgonin atë pjesë të pasurisë trashëgimore që

11 Çështjet e kultusit muhamedan në Shqipëri, Shkodër, 25 qershor 1917, fq. 27-61, 12 Kodit Civil të Mbretërisë Shqiptare (1928), neni 454 thotë:”Trashëgimi vjen me ligj ose me

testament.Trashëgimi legjitim (me ligjë) ka vent vetëm kur e përsa mungon trashëgimi testamentar”. 13 Fëmijë legjitimë janë fëmijët e trashëgimlënësit që kanë lindur gjatë martesës së tij të ligjshme;Fëmijët

natyralë janë fëmijët e trashëgimlënësit, të cilët kishin lindur jashtë martese, por që ai e kishte njohur

atësinë e tyre rregullisht.

7

ngelej pasi të kishin përfituar 1/3 e saj të paralindurit dhe ¼ e saj bashkëshorti. Pozita e

bashkëshortit pasjetues, fëmijëve të mitur, si dhe fëmijëve natyrorë, ku parimi se e

drejta e trashëgimisë i takon çdo individi e huazuar nga Kodi Civil Francez, qoftë dhe

fëmijëve të lindur jashtë martese, ishte shumë përparimtar dhe revolucionar për

botëkuptimin dhe mentalitetin shqiptar të kohës kur ky kod hyri në fuqi14. Për sa i

përket fëmijëve të adoptuar ata nuk trashëgonin gjininë e birësuesit (adoptuesit) dhe nuk

ishin trashëgimtarë eksluzivë të radhës së parë. Kur në kohën e vdekjes së

trashëgimlënësit, ai linte vetëm një ose disa fëmijë të adoptuar, pasuria trashëgimore

nuk trashëgohej në mënyrë të plotë nga ata, por ata kalonin në radhët pasuese dhe

thirreshin në trashëgim me prindërit ose me motrën dhe vëllanë e trashëgimlënësit duke

marrë respektivisht 1/3 ose ¼ e trashëgimisë. Fëmijët trashëgonin sipas kaptinave,

ndërsa fëmijët e fëmijëve sipas barqeve. Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim

prindërit e de cujus-it,fëmijët natyralë dhe të birësuarit prej tij nëse kishin ngelur të

vetmit trashëgimtarë ligjorë të radhës së parë. Prindërit trashëgonin 1/3 e pasurisë

trashëgimore,sepse pjesa tjetër prej 2/3 u kalonte fëmijëve natyralë ose të birësuarve të

tjerë. Duhet thënë se prindërit nuk ishin trashëgimtarë ekskluzivë të radhës së dytë, nëse

trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë të tjerë të radhës së dytë përveç prindërve dhe

të birësuarve të tij,ata kalonin në radhë të tretë bashkë me të birësuarit, ku trashëgonin

së bashku me vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit.

Në këtë rast pjesa e pasurisë trashëgimore ndahej në mënyrë të barbartë ndërmjet

tyre,por pjesa e pasurisë trashëgimore që u kalonte prindërve nuk mund të ishte më pak

se ½ e saj, në rast se thirreshin në trashëgim të dy dhe nuk mund të ishte më pak se 1/3

kur në trashëgim thirrej vetëm një; Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim vëllezërit

dhe motrat,të paslindurit e tyre, të cilët trashëgonin me zëvendësim, si dhe prindërit dhe

të birësuarit e trashëgimlënësit, kur ata ishin të vetmit trashëgimtarë të radhës së dytë.

Vëllezërit dhe motrat trashëgonin në mënyrë të barabartë pasurinë trashëgimore,

pavarësisht nga gjinia,nësë ishin të vetmit trashëgimtarë ligjorë të kësaj radhe.

Nëse konkurronin me prindërit, pjesa e prindërve nuk mund të ishte më e vogël se ½ e

pasurisë trashëgimore dhe në rast se konkurronin me njërin prej prindërve,pjesa e

14 Prof.As. Juliana Latifi “Modelimi i së drejtës civile shqiptare, sipas të drejtës së Civil Law”, Avokatia

Qershor 2014, fq.5

8

prindit nuk mund të ishte më e vogël se 1/3 e pasurisë, ndërkohë që pjesa që mbetej u

kalonte në trashëgim vëllezërve dhe motrave. Nëse vëllezërit dhe motrat konkurronin

me të birësuarin ose me fëmijët e tij, ata trashëgonin ¼ e trashëgimit. Vëllezërit dhe

motrat prej nëne ose prej ati dhe të paslindurit e tyre, kur konkurronin me motrat dhe

vëllezërit gjermenë ose të paslindurit e tyre merrnin gjysmën e pasurisë që u takonte

vëllezërve dhe motrave gjermenë. Fëmijët me zëvendësim merrnin pjesën që u takonte

prindit të tyre; Në radhë të katërt thirreshin në trashëgim gjyshërit, gjyshet dhe të

paralindurit e tyre, stërgjyshërit. Në rast se në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit

kishte si gjyshër dhe stërgjyshër, në trashëgim thirreshin vetëm gjyshërit duke

përjashtuar nga trashëgimia stërgjyshërit. Në këto raste ½ e pasurisë trashëgimore u

takonte të paralindurve nga babai dhe ½ tjetër të paralidnurve nga nëna; Në radhë të

pestë thirrej gjinia e trashëgimlënësit nga babai dhe nga nëna. Gjinia thirrej në

trashëgim deri në shkallën e gjashtë dhe trashëgonte në mënyrë të barabartë si nga nëna

dhe nga babai pasurinë trashëgimore,nga ½ e kësaj pasurie secila prej gjinive15; Në

radhë të gjashtë thirrej në trashëgim shteti. Ai thirrej në trashëgim vetëm kur

trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtar ligjorë dhe përgjigjej jo vetëm për të drejtat, por

edhe për detyrimet e kësaj pasurie. Kodi Civil i vitit 1929 përcaktonte se trashëgimia

çelej në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit dhe në vendin ku ai kishte vendbanimin e

fundit të tij (neni 651). Ky kod parashikonte sistemin e pranimit të trashëgimit që do të

thotë që pasuria të kalonte nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët, duhej që përveç

vdekjes së trashëgimlënësit,trashëgimtarët duhet të deklaronin në mënyrë të shprehur

ose të heshtur se e pranonin trashëgimin. Pranimi kishte efekt prapaveprues, sepse i

shtrinte efektet e tij që nga koha e çeljes së trashëgimisë. Për të miturit, personat nën 20

vjeç në mënyrë që pranimi të ishte i vlefshëm zbatoheshin rregullat në lidhje me

pushtetin atëror dhe pranimi bëhej kurdoherë me benefic inventari. Për personat

madhorë, të cilëve iu ishte hequr ose kufizuar zotësia për të vepruar pranimi i

trashëgimit bëhej kurdoherë me pëlqimin e kujdestarit dhe me benefic inventari.

Për personat juridikë pranimi mund të bëhej nga organi drejtues që e përfaqësonte këtë

person dhe gjithmonë me benefic inventari.

E drejta e trashëgimtarit për të pranuar ose jo trashëgimin parashkruhej brenda 30

vjetëve duke filluar ky afat nga koha e çeljes së trashëgimisë.

15 A.Nuni,L.Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia)”,Tiranë 2010,fq.346

9

Pranimi bëhej në mënyrë të shprehur në rast se trashëgimtari merrte përsipër titullin ose

cilësinë si trashëgimtar me një akt notarial ose me një shkresë private. Pranimi bëhej në

mënyrë të heshtur nëse trashëgimtari kryente ndonjë veprim,i cili mund të kryhej vetëm

duke patur cilësinë e trashëgimtarit. Ashtu si pranimi dhe heqja dorë nga trashëgimia

nuk mund të prezumohej dhe ishte një veprim juridik formal solemn, i cili duhej të

bëhej me deklaratë përpara kryesekretarit të gjykatës së paqit të qarkut, ku ishte çelur

trashëgimia, i cili duhet ta regjistronte këtë deklaratë në një regjistër të posaçëm16. Nëse

trashëgimtari vdes pa pranuar në mënyrë të shprehur ose të heshtur trashëgimin, e drejta

e pranimit trashëgohej nga trashëgimtarët e tij, të cilët vendosnin nëse do ta pranonin

ose jo trashëgimin. Në rast se ata nuk binin dakort nëse do ta pranonin apo jo

trashëgimin, vetëm trashëgimtari që e pranonte atë kishte të drejtë të përfitonte pasurinë

trashëgimore dhe detyrimet që rëndonin mbi të. Ky kod njihte edhe institutin e heqjes

dorë nga trashëgimia, gjë e cila për trashëgimtarin nuk prezumohej, por duhej bërë në

mënyrë të shprehur.

Heqja dorë nga trashëgimi ishte një veprim formal solemn dhe që të ishte e vlefshme

duhej bërë me deklaratë përpara kryesekretarit të gjykatës së paqit të qarkut ku ishte

çelur trashëgimia, i cili duhet të regjistronte këtë deklaratë në një regjistër të posaçëm17.

Trashëgimtari që hiqte dorë konsiderohej se nuk ishte thirrur asnjëherë dhe pjesa e tij u

shtohej trashëgimtarëve të tjerë në përputhje me pjesët përkatëse të tyre. Kur

trashëgimtari hiqte dorë nga trashëgimia me qëllim që të dëmtonte të drejtat e

kreditorëve të tij, këta kishin të drejtë që ta kundërshtonin në gjykatë këtë heqje dorë.

Në këtë rast pjesa e këtij trashëgimtari kalonte në favor të kreditorëve të tij në

përpjesëtim me kreditë e tyre dhe deri në vlerën e këtyre kredive. Në këtë kod trajtohej

edhe trashëgimia me zëvendësim, në rastet kur një ose disa trashëgimtarë ligjorë ose

testamentarë nuk mund ose nuk donin të trashëgonin.

Kjo ndodhte kur trashëgimtari kishte vdekur para trashëgimlënësit, ishte përjashtuar nga

trashëgimia, ishte shpallur i padenjë ose kur me dëshirën e vet kishte hequr dorë nga

trashëgimia. Në këtë rast zbatohej trashëgimia me zëvendësim për të gjithë të

paslindurit e trashëgimlënësit në vijë të drejtë pa kufi dhe në të gjitha rastet.

16Kodit Civil i Mbretërisë Shqiptare (1928) Neni 671 thotë:” Renoncimi i trashëgimit nuk

prezumohet.Renoncimi nuk mund të bahet veçse me deklarim përpara kryetarit të gjyqit të paqit të qarkut

ku asht çelë trashëgimi dhe ky dekllarim shkruhet në radhorin e posaçëm”. 17 Kodit Civil i Mbretërisë Shqiptare (1928) Neni 671

10

Në vijë të tërthortë zëvendësimi zbatohej për fëmijët e vëllezërve dhe motrave dhe të

paslindurit e tyre. Në këtë kod trajtohet edhe zotësia për të trashëguar18, të cilën e kanë

të gjithë personat qofshin fizikë,juridikë përfshirë dhe shtetin,me përjashtim të rasteve

kur ligji i konsideronte si të pazotë për të trashëguar. Raste të tilla ishin mosekzistenca e

tij ose për shkak të padenjësisë.

Mosekzistenca vihej re në dy raste: Kur personi në kohën e çeljes së trashëgimit nuk

ishte konceptuar ende dhe kur ai pas lindjes nuk kishte jetuar. Në këtë rast përcaktohej

një prezumim sipas të cilit prezumohej se kishte jetuar personi që kishte lindur gjallë.

Një person nuk kishte zotësi për të trashëguar si i padenjë:

a) kur me dashje kishte vrarë ose kishte tentuar të vriste trashëgimlënësin;

b) kur kishte bërë kallzim ndaj tij për kryerjen e një krimi, për të cilin ligji parashikonte

një dënim me burgim në minimum tre vjet e lart dhe ky kallzim ishte deklaruar i rremë

me vendim gjyqësor të formës së prerë;

c) kur ai me dashje kishte vënë trashëgimlënësin në një gjendje pazotësie të

qëndrueshme që të dispononte pasurinë e tij me testament;

d) kur personi me anë të mashtrimit,dhunës fizike apo psikike e kishte shtyrë

trashëgimlënësin që të dispononte pasurinë me testament ose që të revokonte

testamentin e bërë;

e) kur personi me dashje kishte prishur,zhdukur,fshehur testamentin në rrethana të tilla

që e kishin penguar trashëgimlënësin që të ribënte një testament të ri. Kodi Civil i vitit

1929 parashikonte mundësinë që trashëgimlënësi mund të falte personin që ishte i

padenjë,por që falja të kishte vlerë duhet që të bëhej ose me akt notarial ose në mënyrë

të shprehur në testament. Shpallja e një trashëgimtari si të padenjë nuk dëmtonte të

drejtën e fëmijëve ose të paslindurve të tjerë të këtij personi, të cilët kishin të drejtë të

trashëgonin me zëvendësim. Prindi i shpallur si i padenjë nuk gëzonte të drejtën e

uzufruktit dhe të administrimit të pasurisë së fëmijës.

18 Kodi Civil të Mbretërisë Shqiptare (1928) neni 458

11

1.3 Rregullimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1944-1954

Karakteristikë e marrëdhënieve të trashëgimisë pas çlirimit të vendit dhe vendosjes së

regjimit komunist ishte rregullimi pjesërisht nga Kodi Civil i vitit 1929 dhe pjesërisht

nga praktika gjyqësore, sidomos nga vendimet dhe udhëzimet e Gjykatës së Lartë. Këto

udhëzime dhe vendime të Gjyaktës së Lartë sanksionuan barazinë midis bashkëshortëve

dhe fëmijëve legjitimë dhe natyralë. Praktika gjyqësore përcaktoi se trashëgimtarët

ligjorë ishin: a) Në radhë të parë thirreshin bashkëshorti, fëmijët dhe fëmijët e fëmijëve,

prindërit e paaftë për punë, si dhe personat e tjerë të paaftë për punë që kishin

bashkëjetuar me trashëgimlënësin një vit para vdekjes. Me fëmijët barazoheshin dhe

personat e birësuar nga trashëgimlënësi, të cilët nuk trashëgonin në familjen e

origjinës,por trashëgonin birësuesin e tyre.

Fëmijët trashëgonin në mënyrë të barabartë qoftë kur kishin lindur nga martesa, qoftë

kur kishin lindur jashtë martese19. Bashkëshorti ose bashkëshortja trashëgonin në

mënyrë të barabartë si fëmijët pasurinë trashëgimore. Kur bashkëshorti ishte i vetmi

trashëgimtar i radhës së parë, bashkë me të thirreshin në trashëgim edhe prindërit dhe

pjesa e tij në këtë rast nuk mund të ishte asnjëherë më pak se 1/3. Nëse një nga fëmijët e

trashëgimlënësit kishte vdekur para tij, kishte hequr dorë, ishte bërë i padenjë ose ishte

përjashtuar nga trashëgimi në vend të tij trashëgonin me zëvendësim fëmijët e tij, të

cilët trashëgonin në mënyrë të barabartë; b) Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim

prindërit e trashëgimlënësit, personat e paaftë për punë në ngarkim,si dhe bashkëshorti

kur ai kishte mbetur i vetmi trashëgimtar i radhës së parë. Bashkëshorti merrte 1/3 e

pasurisë trashëgimore, ndërsa pjesa tjetër ndahej në mënyrë të barabartë midis

trashëgimtarëve të tjerë;

c) Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit,

fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur, të cilët trashëgonin me zëvendësim

pasurinë e trashëgimtarit që zëvendësonin si dhe personat e paaftë për punë nëse ishin të

vetmit trashëgimtarë të radhës së dytë. Në këtë rast këta e trashëgonin në mënyrë të

barabartë pasurinë;d) Në radhë të katërt thirreshin në trashëgim gjyshërit dhe gjyshet,pa

bërë dallim ndërmjet gjinisë atësore dhe amësore, të cilët trashëgonin në mënyrë të

barabartë;

19 A.Nuni, L.Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.398

12

e) Në radhë të pestë thirreshin në trashëgim gjinia e trashëgimlënësit ,deri në shkallën e

gjashtë; f) Në radhë të gjashtë thirrej në trashëgim shteti, i cili thirrej në trashëgim kur

trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë të tjerë. Ishte parashikuar dhe mundësia që

nëse trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë ligjorë, pasurinë e tij mund të dispononte

me testament në favor të shtetit, organizatave shoqërorë, shtetërorë, çdo personi, por jo

në favor të institucioneve fetare.

1.3.1 Trashëgimia sipas dekretit Nr.1892, datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë”

Ky dekret ishte hapi i parë legjislativ i nxjerrë pas çlirimit dhe kishte dy tipare kryesore:

a) Numri i dispozitave ishte disa herë më i vogël krahasuar me Kodin Civil të vitit 1929

dhe nuk rregulloheshin disa çështje të rëndësishme si p.sh: çështja e testamenteve me

kusht ose afat, çelja e testamentit ollograf etj; b) Ky dekret kishte fuqi prapavepruese

dhe dispozitat e tij zbatoheshin edhe për trashëgimitë që ishin çelur përpara hyrjes së tij

në fuqi. Ky dekret bazohej në legjislacionin sovjetik në gjurmët e të cilit po ecte

legjilacioni i asaj kohe. Sipas të drejtës sovjetike me trashëgim ose suksesion

trashëgimor kuptohet kalimi i pasurisë së një të vdekuri te persona të tjerë, te

trashëgimtarët e tij. Sipas doktrinës së klasikëve të marksizëm-leninizmit trashëgimia

është në lidhje të pandashme me pronësinë dhe pasqyron organizimin përkatës

ekonomik dhe klasist të shoqërisë20. Në dekretin “Mbi trashëgiminsë” përcaktohej

kuptimi i trashëgimisë si kalimi me ligj ose me testament i pasurisë së trashëgimlënësit,

një ose disa trashëgimtarëve21. Trashëgimia me ligj kishte vend kur trashëgimlënësi nuk

kishte bërë testament, ose kur testamenti ishte tërësisht ose pjesërisht i pavlefshëm ose

kur trashëgimlënësi kishte lënë vetëm një pjesë të pasurisë së tij. Neni 5 i Dekretit

përcakton momentin se kur trashëgimtari fiton trashëgiminë që ka të bëjë me vdekjen e

trashëgimlënësit dhe çeljen e trashëgimisë. Çelja e trashëgimisë përcakton si personat

që thirren në trashëgim ashtu edhe kohën kur trashëgimtari fiton pasurinë trashëgimore.

Thirret si trashëgimtar personi që ka jetuar qoftë dhe një minutë pas trashëgimlënësit22.

Trashëgimtari bëhet pronar i të gjithë pasurisë së trashëguar dhe merr cilësinë e

kreditorit kundrejt debitorëve të trashëgimlënësit.

20 E drejta civile sovjetike Volumi II, Botim i Ministrisë së Drejtësisë, Tiranë 1956 21 Dekreti Nr.1892,datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë” neni 1/1 thotë:” Trashëgimia është kalimi me ligj

ose me testament i pasurisë (trashëgim) së personit të vdekur (trashëgimlënës) një ose më shumë

personave (trashëgimtarë). 22 A.Nathanaili, N.Papuli “Disa çështje mbi pronësinë dhe trashëgiminë”, Tiranë 1961, fq.79

13

Sipas nenit 20 të dekretit mbi trashëgiminë, trashëgimtarët ligjorë janë:fëmijët dhe

fëmijët e fëmijëve, bashkëshorti, prindërit,vëllezërit dhe motrat, personat e paaftë për

punë në ngarkim të trashëgimlënësit dhe shteti. Në radhë të parë thirreshin në trashëgim

fëmijët, bashkëshorti, prindërit e paaftë për punë të trashëgimlënësit, si dhe personat e

tjerë të paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit, të cilët kanë jetuar të paktën një

vit para vdekjes së tij. Me fëmijë dhe fëmijë të fëmijëve nënkuptohen qofshin fëmijët

madhorë ose të mitur, që banojnë me trashëgimlënësin ose jo, si dhe fëmijët e

apoptuar23. I adoptuari nuk trashëgonte familjen e tij të origjinës dhe as kjo e fundit nuk

e trashëgonte atë. Nëse adoptimi pushonte për një nga shkaqet e parashikuara në ligj i

adoptuari trashëgonte familjen e origjinës dhe kjo e fundit atë. Dekreti nuk përmend “të

paralindurit e tjerë”, së bashku me fjalën prindër, kjo do të thotë se me prindër nuk

duhet të kuptojmë “të paralindurit e tjerë” si gjyshi, gjyshja e kështu me radhë, së

bashku me prindërit ose në mungesë të tyre. Të gjithë këta trashëgojnë në pjesë të

barabarta.

Kur njëri nga fëmijët kishte vdekur para çeljes së trashëgimisë, ishte bërë i padenjë,

hiqte dorë nga trashëgimi ose ishte përjashtuar në vend të tij thirreshin me përfaqësim

fëmijët e tillë e kështu me radhë duke trashëguar në këtë rast pjesën që do t’i takonte

prindit të tyre. Bashkëshorti ishte trashëgimtar vetëm në rastet kur kishte lidhur një

martesë të rregullt sipas ligjit. Personi që bashkëjeton me trashëgimlënësin pa lidhur

martesë të rregullt nuk mund të pranohet si trashëgimtar. Me të vërtetë që të pranohet se

personi, që bashkëjeton në fakt si bashkëshort pa lidhur martesë me trashëgimlënësin,

mund të hyjë në trashëgimin e tij si peron i paaftë, duhet të ketë jetuar me

trashëgimlënësin e pakta një vit para vdekjes së tij. Në rast se bashkëshorti i paligjshëm

do të konsiderohet anëtar i rregullt i kësaj familjeje atëhere, del si pasojë, se duhet të

lejohet bashkëjetesa e një personi në një shtëpi me një bashkëshorte të ligjshme dhe me

një tjetër të paligjshme24. Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim bashkëshorti i aftë

për punë dhe prindërit e aftë për punë. Bashkëshorti merr gjysmën e trashëgimit dhe

gjysmën tjetër e marrin prindërit në pjesë të barabarta ose njëri nga ata kur prindi tjetër

ka vdekur para trashëgimlënësit ose është bërë i padenjë, ose ka hequr dorë nga

trashëgimi ose është përjashtuar.

23 Av.Hilmi Dakli “Trashëgimtarët ligjorë”, Drejtësia Popullore,Tiranë, Janar 1955 24 Alqivadh Lamani, “Për trashëgimtarët ligjorë dhe trashëgiminë me testament”, Drejtësia Popullore,

Tiranë janar 1955, fq.42

14

Në radhën e tretë sipas nenit 23 të Dekretit,thirren në trashëgim vëllezërit dhe motrat e

trashëgimlënësit,të cilët trashëgojnë në pjesë të barabarta,pa u bërë dallim midis

vëllezërve dhe motrave të një ati dhe nëne ose vetëm të një ati ose vetëm të një nëne. Në

radhën e katërt thirren në trashëgim shteti sipas nenit 24 të Dekretit mbi Trashëgiminë.

Sipas nenit 26 të Dekretit trashëgimtarët e një radhe thirren në trashëgim vetëm kur nuk

ka trashëgimtarë të radhës së mëparshme ose kur të gjithë këta janë bërë të padenjë ose

kanë hequr dorë nga trashëgimi ose janë përjashtuar, përveç kur nga trashëgimtarët e

radhës së parë mbetet vetëm bashkëshorti i aftë për punë dhe ka trashëgimtarë të radhës

së dytë. Ishte parashikuar dhe e drejta e shtimit në rastet kur një nga trashëgimtarët që

thirrej në trashëgim kishte hequr dorë nga trashëgimia, ishte përjashtuar, kishte vdekur

para trashëgimlënësit ose ishte shpallur i padenjë. Në këto raste pjesa e këtij

trashëgimtari, që nuk mund ose nuk do të trashëgojë kur nuk zbatohet trashëgimia me

zëvendësim, i shtohet bashkëtrashëgimtarëve të tjerë të po kësaj radhe. Dekreti mbi

trashëgiminë pranonte sistemin e fitimit të trashëgimit, duke përcaktuar se trashëgimtari

e fitonte trashëgiminë me vdekjen e trashëgimlënësit dhe nuk ishte e nevojshme të bënte

ndonjë deklaratë nëse e pranonte apo jo trashëgimin. Trashëgimia si rregull çelej në

vendin ku trashëgimënësi kishte pasur vendbanimin e tij të fundit. Nëse ky vendbanim

nuk dihej trashëgimia çelej në vendin ku ndodhej pasuria trashëgimore dhe nëse

trashëgimlënësi kishte pasuri të ndryshme në vendin ku ndodhej pjesa më e madhe e

pasurisë së tij. Zotësi për të trashëguar sipas këtij dekreti kishte çdo person, i cili në

kohën e çeljes së trashëgimisë kishte lindur gjallë ose ishte zënë ose konceptuar para se

të çelej trashëgimia dhe kishte lindur gjallë pas vdekjes së trashëgimlënësit. Si

përjashtim nga ky rregull ligjvënësi ka parashikuar ato raste kur personi megjithëse ka

zotësi për të trashëguar përjashtohet nga radha e trashëgimtarëve, sepse deklarohet i

padenjë. Në nenin 4 të Dekretit përcaktohet së është i padenjë ai që me dashje ka vrarë

ose ka tentuar të vrasë trashëgimlënësin, bashkëshortin e tij, fëmijët e tij ose prindërit, si

dhe personi që me mashtrim ose kanosje ka shtyrë ose ka ndaluar trashëgimlënësin që të

bëjë, të ndryshojë ose të shfuqizojë testamentin. Pra rastet e padenjësisë janë përcaktuar

në mënyrë taksative25. Ky dekret parashikon dhe mundësinë e heqjes dorë nga

trashëgimia.

25 Kleanthi Koçi, “Disa çështje kryesore lidhur me institutin e trashëgimisë në shoqërinë tonë”,Drejtësia

Popullore,Korrik-Gusht 1972, fq. 9

15

Heqja dorë bëhej me anë të një deklarate me shkrim e cila regjistrohej në gjykatën

popullore të vendit ku ishte çelur trashëgimia ose dhe me gojë para gjykatës, deklaratë e

cila shënohej në procesverbalin e seancës gjyqësore. Heqja dorë nga trashëgimia ishte

një akt i parevokueshëm, pasi trashëgimtari nuk mund ta revokonte më pas këtë

deklarim dhe konsiderohej se nuk ishte thirrur ndonjëherë në trashëgim. Në rastin kur

nuk dihej nëse kishte trashëgimtarë apo vendnodhja e tyre, me nismën e gjyqtarit

popullor ose çdo personi të interesuar parashikohej një afat jo më pak se gjashtë muaj

nga çelja e trashëgimisë, brenda të cilit çdo trashëgimtar duhet të deklaronte nëse e

pranonte apo jo trashëgimin. Në ligj parashikohej që shteti dhe organet e tij nuk mund të

hiqnin dorë asnjëherë nga trashëgimia. Në bazë të nenit 11 të këtij ligji gjyshi dhe

gjyshja, të cilët njihen si trashëgimtarë ligjorë sipas këtij ligji thirren në trashëgim në

radhë të tretë dhe nuk bëhet dallim midis tyre nëse janë nga ana e atit ose e nënës. Një

veçanti e Dekretit mbi trashëgiminë që është karakteristikë e asaj periudhe ishte

parashikimi i trashëgimisë ligjore për ekonominë bujqësore. Sipas nenit 58 të këtij

dekreti thuhej:”kur vdes njëri nga anëtarët e ekonomisë bujqësore individuale, nuk çelet

trashëgimia në lidhje me pasurinë e përbashkët të ekonomisë bujqësore. Pjesa e anëtarit

të vdekur mbetet në pasurinë e përbashkët të anëtarëve të tjerë të ekonomisë bujqësore

individuale”. Sipas nenit 90 të Dekretit “Mbi Pronësinë”, familja bujqësore përbëhet

nga të gjithë personat, pa dallim seksi dhe moshe, që lidhen midis tyre për shkak gjinie,

martese, adoptimi ose persona që nuk lidhje gjinie, por që janë pranuar si anëtarë të

familjes bujqësore dhe që të gjithë së bashku me punën ose mjetet e tyre mbajnë

ekonominë e kësaj familje. Kur vdes anëtari i fundit i ekonomisë bujqësore individuale,

gjithë pasuria e tij e luajtshme dhe e paluajtshme me përjashtim të tokës u kalon sipas

rregullave trashëgimtarëve ligjorë ose testamentarë, kurse toka u kalon vetëm

trashëgimtarëve ligjorë. Këta të fundit janë persona që nuk bashkëjetonin me

trashëgimlënësin,anëtar i fundit i ekonomisë individuale, sepse po të bashkëjetonin dhe

bashkëpunonin ky nuk do të ishte anëtar i fundit. Me ligjin Nr.3169, datë 26.10.1960

Dekreti mbi trashëgiminë pësoi ndryshime dhe në bazë të nenit 2 të këtij ligji është

përcaktuar se me çeljen e trashëgimisë trashëgimtarit i kalon dhe posedimi mbi pasurinë

trashëgimore. Ky ligj solli ndryshime dhe në lidhje me radhën e thirrjes në trashëgim.

Kështu në bazë të këtyre ndryshimeve u hoqën nga radha e parë si trashëgimtarë ligjorë

personat e paaftë për punë dhe në radhë të parë thirreshin vetëm fëmijët,ose me

përfaqësim të paslindurit e tyre, bashkëshorti i aftë ose i paaftë për punë dhe prindërit e

paaftë për punë.

16

Personat e paaftë për punë, të cilët bashkëjetojnë me trashëgimlënësin dhe janë në

ngarkim të tij zbresin në radhën e dytë ose të tretë të trashëgimtarëve ligjorë.

Trashëgimtarët që jetonin me trashëgimlënësin nëse thirreshin në trashëgim merrnin tej

pjesës të tyre që u takonte në pasurinë trashëgimore, sendet shtëpiake të përdorimit të

zakonshëm në qoftë se trashëgimlënësi nuk kishte disponuar ndryshme me testament.

1.3.2 Trashëgimia ligjore sipas Kodit Civil të vitit 1982

Karakteristikë e Kodit Civil të vitit 1982 është numri i kufizuar i dispozitave që

rregullonin trashëgiminë, konkretisht në 25 dispozita. Ky kod e konsideronte

trashëgiminë si një mënyrë fitimi pronësie dhe jo si një institut të së drejtës civile26.

Trashëgimia rregullohej në kreun III të pjesës së posaçme të këtij Kodi,në mënyrat e

fitimit të pronësisë,në nenet 94-119. Sipas këtij Kodi trashëgimia ishte kalimi me ligj

ose me testament i pasurisë së personit të vdekur një ose disa trashëgimtarëve. Kodi

Civil i vitit 1982 solli një regres në rregullimin e marrëdhënieve të trashëgimisë dhe në

veçanti edhe për monentin e çeljës së trashëgimisë27. Dispozitat e fitimit të pronësisë me

anë trashëgimie zbatoheshin edhe për trashëgimitë që ishin çelur përpara hyrjes në fuqi

të tij, kur pasuria trashëgimore nuk ishte pjesëtuar me marrëveshje të

bashkëtrashëgimtarëve, me vendim gjyqësor ose me akt noterial28. Trashëgimi me ligj

kishte vend kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament ose testamenti është tërësisht

ose pjesërisht i pavlefshëm ose kur në testament është disponuar vetëm një pjesë e

pasurisë. Si kohë e çeljes së trashëgimisë përcaktohej vdekja e trashëgimlënësit, ndërsa

si vend i çeljes së trashëgimit ishte vendi ku trashëgimlënësi kishte pasur vendbanimin e

tij të fundit dhe kur ky nuk dihej, vendi ku ndodhej pasuria trashëgimore ose pjesa më e

madhe e saj.

Zotësi për të trashëguar kishin personat që në kohën e çeljes së trashëgimisë ishin gjallë

ose ishin zënë para vdekjes së trashëgimlënësit dhe lindnin gjallë (neni 96). Ky Kod

Civil nuk përcaktonte se cilat ishin rastet që personi mund të shpallej i padenjë.

Padenjësia përcaktohej me terma të përgjithshëm duke konsideruar si të padenjë

26 Kodi Civil të RPSSH, Botimi “Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë”, Tiranë 1982,

Neni 94 27 Dr. Juliana Latifi “Instituti i trashëgimisë në spektrin e vendimeve unifikuese të Gjykatës së Lartë”,

Avokatia Prill 2012, fq.125 28 Kodi Civil i RPSSH, Botimi “Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë”, Tiranë 1982,

neni 352 (paragrafi i parë)

17

personin, i cili kishte mbajtur ndaj trashëgimlënësit një qëndrim të tillë që vinte në

kundërshtim me rregullat e moralit socialist.

Në këtë mënyrë i lihej një hapësirë e gjerë dhe abusive gjykatës që të përjashtonte nga

trashëgimia personat që ajo i konsideronte të “padenjë” sipas ligjit dhe moralit socialist.

Në këtë kod nuk ishte parashikuar as mundësia e faljes të padenjësisë nga ana e

trashëgimlënësit. Sipas këtij kodi parashikohej sistemi i fitimit të trashëgimit duke

përcaktuar se trashëgimtari e fiton trashëgiminë në momentin e vdekjes së

trashëgimlënësit. Trashëgimtarit i jepej mundësia që të hiqte dorë nga trashëgimia. Afati

brenda të cilit ai kishte të drejtë të hiqte dorë nga trashëgimia ishte tre muaj nga çelja e

trashëgimisë dhe në ligj nuk përcaktohej nëse kjo ishte e trashëgueshme tek

trashëgimtarët e personit nëse ai vdiste para afatit tre mujor, por nga interpretimi që

bëhet nuk mund të trashëgohej tek trashëgimtarët dhe kishte karakter personal. Në bazë

të Kodit Civil të vitit 1982 trashëgimtarët ligjorë thirreshin sipas kësaj radhe:

Në radhë të parë thirreshin fëmijët, ku këtu përfshiheshin dhe fëmijët e adoptuar,

bashkëshorti i aftë ose i paaftë për punë si dhe prindërit e paaftë për punë. Kur njëri nga

fëmijët kishte vdekur përpara trashëgimlënësit, ishte bërë i padenjë, hiqte dorë nga

trashëgimi,ose ishte përjashtuar nga trashëgimi me testament në vend të tij thirreshin

fëmijët e tij ose fëmijët e fëmijëve. Pjesa e secilit ishte e barabartë, me përjashtim të

fëmijëve të fëmijëve,që merrnin pjesën që u takon prindit të tyre. Në rast se

bashkëshorti i trashëgimlënësit ishte i vetmi trashëgimtar i radhës së parë ai nuk

trashëgonte gjithë pasurinë,por kalonte në radhë të dytë me trashëgimtarë te tjerë, por

pjesa e tij në asnjë rast nuk mund të ishte më pak se ½. e trashëgimisë.

Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim bashkëshorti i trashëgimlënësit, në qoftë se ai

kishte mbetur i vetmi trashëgimtar i radhës së parë, prindërit e aftë ose të paaftë për

punë në ngarkim të trashëgimlënësit, si dhe personat e paaftë për punë, të cilët

bashkëjetonin të paktën një vit para vdekjes së trashëgimlënësit me dhe ishin në

ngarkim të tij. Këta trashëgimtarë trashëgonin në mënyrë të barabartë,me përjashtim të

bashkëshortit që merrte ½ e trashëgimit.

Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim personat e paaftë për punë, të cilët ishin në

ngarkim të trashëgimlënësit nëse ata ishin të vetmit trashëgimtar të radhës së dytë,

gjyshi, gjyshja,vëllezërit dhe motrat, si dhe fëmijët e vëllezërve dhe motrave të

paravdekur të trashëgimlënësit. Pjesë e të gjithë këtyre trashëgimtarëve ishte e barabartë

18

me përjashtim të fëmijëve të vëllezërve dhe motrave, që merrnin pjesën që do t’u

takonte prindit të tyre. Në radhë të katërt, kur nuk kishte trashëgimtarë ligjorë të asnjë

radhe,ose ata ishin bërë të padenjë apo hiqnin dorë ose ishin përjashtuar,atëhere si

trashëgimtar thirrej shteti.

19

KREU II

Kuptimi i trashëgimisë, tiparet kryesore të saj dhe trashëgimia me ligj

2.1 Koncepti i trashëgimisë

Elementët e trashëgimisë janë ndeshur në bashkësitë e para primitive dhe gjetën zbatim

më vonë në Romën e Lashtë dhe Greqinë Antike. Me lindjen e shtetit u rregullua nga

ana ligjore e drejta e trashëgimisë. Me të drejtë trashëgimie kuptohet tërësia e normave

juridike të nxjerra nga shteti, të cilat rregullojnë marrëdhëniet pasurore që lindin për

shkak dhe pas vdekjes së një personi dhe që rregullojnë kalimin e pasurisë nga

trashëgimlënësi tek trashëgimtarët. Ndryshimet e mëdha ekonomiko-politike që

ndodhën në Shqipëri, pas rënies së diktaturës komuniste,bënë që më 1 nëntor 1994 të

hynte në fuqi Kodi Civil i RSh. Marrëdhëniet e trashëgimisë janë rregulluar në pjesën e

III, nenet 316-418 të Kodit Civil të vitit 1994. Kuptimi i trashëgimisë si institut i të

drejtës civile jepet në nenin 316 që thotë: “Trashëgimia është kalimi me ligj ose me

testament i pasurisë (trashëgimit) të personit të vdekur një ose më shumë personave

(trashëgimtarë),sipas rregullave të caktuara në këtë Kod”. Trashëgimia me ligj zbatohet

në ato raste kur trashëgimlënësi nuk ka lënë testament, ose ka lënë testament vetëm për

një pjesë të pasurisë së tij, ose në rastet kur testamenti është shpallur pjesërisht apo

tërësisht i pavlefshëm. Trashëgimia është një nga institutet më të rëndësishme të së

drejtës civile dhe përbën një nga mënyrat e fitimit të pronësisë për shkak të vdekjes ose

mortis causa, në krahasim me të gjitha mënyrat e tjera të fitimit të pronësisë, të cilat

janë midis të gjallëve ose inter vivos. Marrëdhëniet e trashëgimisë kanë lindur atëherë

kur lindi pronësia si marrëdhënie ekonomike e juridike. Marrëdhëniet e trashëgimisë

lindin me vdekjen e një personi të quajtur trashëgimlënës dhe janë konsideruar si

marrëdhënie pasurore dhe familjare29. Janë marrëdhënie pasurore, sepse tek personat e

quajtur trashëgimtarë kalojnë të drejta pasurore dhe të drejta të tjera reale. Janë

marrëdhënie familjare, sepse personi i vdekur- trashëgimlënësi ka lidhje gjaku me një

rreth të caktuar njerëzish, të cilët mund të jenë familja e tij e ngushtë ose koncepti i

familjes në një nocion më të gjerë. 29Juliana Latifi “E drejta civile, Trashëgimia”,Geer 2007, fq.7

2 Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, Shtëpia botuese “alb-

paper”, fq.5

20

Trashëgimia si marrëdhënie shoqërore, duke u rregulluar nga normat e të drejtës, është

shndërruar në marrëdhënie juridike30. Personi pasuria e të cilit pas vdekjes së tij i kalon

një ose disa personave, që mund të jenë caktuar me testament ose ligj quhet

trashëgimlënës. Trashëgimlënës është çdo person fizik që: 1) ka mbushur moshën 18

vjeç; 2) ka zotësi të plotë juridike për të vepruar; 3) është i aftë mendërisht të kuptojë

rëndësinë e veprimeve të tij. Në rastin kur trashëgimia është jo ligjore,por testamentare

në hartimin e testamentit,si një akt i vullnetshëm i trashëgimlënësit,prania e zotësisë

juridike për të vepruar si dhe aftësia mendore e trashëgimlënësit janë të domosdoshme

për vlefshmërinë e tij. Trashëgimtarë janë personat,të cilëve në bazë të ligjit ose me

testament, u kalon pasuria e personit të vdekur pas vdekjes së tij. Trashëgimtarë mund

të jenë persona fizikë, persona juridikë ose dhe shteti. Trashëgimtarë ligjorë mund të

jenë vetëm personat dhe shteti,ndersa trashëgimtarë me testament mund të jenë

personat,shteti dhe personat juridikë. Mosha,sëmundja psikike nuk janë elementë që

ndikojnë mbi të drejtën e një personi për të qënë trashëgimtarë. Veprimet juridike në

këtë rast bëhen prej përfaqësuesve të tyre ligjorë. Me pasuri trashëgimore kuptohet

tërësia e të drejtave pasurore që kalojnë nga trashëgimlënësi te trashëgimtarët pas

vdekjes së tij. Me pasuri kuptohen jo vetëm sendet, por edhe tërësia e të drejtave dhe

detyrimeve pasurore të trashëgimlënësit, të cilat u kalojnë trashëgimtarëve të

tij.31Pasuria,e cila mund të trashëgohet janë sendet që mund të jenë në pronësi të

personave,si sende të luajtshme dhe të paluajtshme,me përjashtim të sendeve që me ligj

janë përjashtuar nga qarkullimi civil. Përcaktimi i saktë i përbërjes së pasurisë

trashëgimore ka rëndësi vendimtare në caktimin e pjesëve trashëgimore si dhe në

përcaktimin e kufijve të përgjegjësisë së trashëgimtarëve për detyrimet që rëndojnë mbi

pasurinë trashëgimore. Në pasuri nuk përfshihen të drejtat personale jopasurore,të

lidhura ngushtë me personin, ato që quhen të drejta “intuitu personae”. Këto të drejta

nuk trashëgohen dhe si rregull shuhen me vdekjen e trashëgimlënësit. Të tilla janë psh:

e drejta e emrit, e drejta e autorit, anëtarësimi në një organizatë joqeveritare, prokura,

kontrata e porosisë, kontrata e ndërmjetësimit etj apo detyrime që ka marrë përsipër

trashëgimlënësi, që kanë të bëjnë me aftësitë e tij profesionale për të bërë diçka ose

detyrime që burojnë nga natyra e marrëdhënieve juridike civile të caktuara.

31Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia, të drejtat reale të përkohshme dhe

trashëgimia”,Geer 2008, fq.197

21

Për anëtarësimin në një organizatë joqeveritare tek neni 49 i Kodit Civil thuhet “E drejta

e anëtarësisë në shoqatë nuk mund të tjetërsohet dhe as të kalohet me anë të

trashëgimisë”. Kjo e drejtë lindi bashkë me të drejtën e pronësisë si nevojë për të

rregulluar marrëdhëniet që lindnin si pasojë e vdekjes së trashëgimlënësve. Lidhja e

ngushtë që ekziston ndërmjet marrëdhënieve të trashëgimisë dhe pronësisë kushtëzohet

nga marrëdhëniet e prodhimit. Në varësi të natyrës së marrëdhënieve të prodhimit

përcaktohet natyra e marrëdhënieve të pronësisë dhe rrjedhimisht e marrëdhënieve të

trashëgimisë. Nga vetë përkufizimi, kjo është një e drejtë që i takon individit, i cili me

vullnetin e tij të lirë dhe në përputhje me kushtet e vendosura nga shoqata,ka të drejtë të

aderojë në të dhe këtë të drejtë ai nuk mund ta tjetërsojë dhe as t’ua kalojë me trashëgim

trashëgimtarëve të tij. Në nenin 913 të Kodit Civil thuhet:”Porosia është një kontratë me

të cilën njëra palë detyrohet të kryejë një ose më shumë veprime juridike për llogari të

palës tjetër”.

Veprimet juridike që mund të kryhen me anë të kontratës së porosisë janë të

shumëllojshme dhe lidhen ngushtë me cilësitë individuale të të porositurit. Në këto

kushte, në rast se kontrata e porosisë për të bërë një pikturë nuk është realizuar nga i

porosituri i saj, kjo e drejtë nuk mund t’u kalojë trashëgimtarëve të tij. E drejta e autorit

bën pjesë në grupin e atyre të drejtave që i përkasin pronësisë intelektuale. Ajo është një

e drejtë e lidhur ngushtë me personin të cilit i përket dhe si e tillë nuk mund të jetë e

trashëgueshme.

2.2 Tiparet kryesore të së drejtës së trashëgimisë

1) Trashëgimia është një mënyrë e fitimit të pronësisë mortis causa ose për shkak të

vdekjes së trashëgimlënësit.

Kjo do të thotë se marrëdhënia juridike e trashëgimisë gjen zbatim vetëm pas

vdekjes së personit dhe vetëm në rastet kur ai ka lënë të drejta dhe detyrime

pasurore. Me vdekjen e personit kuptohet jo vetëm vdekja natyrore ose fizike e

tij,por edhe vdekja juridike apo civile e tij. Vdekja juridike e personit shpallet me

vendim gjyqësor të formës së prerë. Në këtë rast sipas ligjit, vdekja e shpallur me

vendim të gjykatës barazohet me të gjitha pasojat juridike me vdekjen e vërtetë

(neni 22/1 i Kodit Civil).

22

Vetëm fakti i vdekjes së personit dhe i lënies prej tij e të drejtave dhe detyrimeve

pasurore mjafton që të lindë trashëgimia, pa qënë e nevojshme që ky person të ketë

në momentin e vdekjes trashëgimtarë ligjorë apo testamentarë. Kur nuk ka të tillë

të drejtat dhe detyrimet e tij pasurore i kalojnë shtetit.

2) Me anë të trashëgimisë bëhet kalimi në mënyrë universale (suksedim universal) ose

të veçantë (suksedim i veçantë) i pasurisë nga trashëgimlënësi te trashëgimtarët e

tij ligjorë ose testamentarë32. Suksedimi universal ka të bëjë me kalimin te

trashëgimtarët jo të një pasurie të veçantë apo të drejte të veçantë, por tërësia e të

drejtave dhe detyrimeve pasurore që ka pasur trashëgimlënësi në momentin e

vdekjes. Në rastin e suksedimit të veçantë trashëgimlënësi disponon me testament

vetëm disa sende të caktuara në mënyrë konkrete, në favor të një ose disa

personave. Në këtë rast personi që quhet legatar fiton vetëm të drejta dhe nuk

përgjigjet për detyrimet e tjera që mund të ketë pasuria trashëgimore.

3) Në rastin e trashëgimisë si asaj ligjore dhe testamentare, kalimi i pasurisë bëhet

duke respektuar rregullat dhe kufizimet ligjore të përcaktuara në Kodin Civil si:

përcaktimi i rrethit të trashëgimtarëve ligjorë apo testamentarë, pasurisë

trashëgimore, elementët thelbësorë që duhet të përmbajë testamenti për të qënë i

vlefshëm,rezerva ligjore etj.

4) Thirrja në trashëgim bëhet mbi bazën e shkallës së afërsisë së trashëgimtarëve me

trashëgimlënësin, pra trashëgimtarët më të afërt, përjashtojnë nga trashëgimi

trashëgimtarët më të largët33.

5) Me vdekjen e trashëgimtarit, trashëgimtarët trashëgojnë jo vetëm të drejtat që ka

pasur ai,por edhe detyrimet që rëndojnë mbi pasurinë trashëgimore.

6) Duke qënë se pasuria trashëgimore përbëhet si nga aktivet (të drejtat, kreditë) ashtu

dhe nga pasivet (detyrimet, debitë) trashëgimtarët nuk mund të trashëgojnë vetëm

të drejtat duke hequr dorë nga detyrimet që rëndojnë mbi këtë pasuri.

32Ardian Nuni,Luan Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.15

33 Nazmi Biçoku, “E drejta e trashëgimisë së Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011,Shtëpia

botuese:”alb-paper”, fq.57

23

7) Në të drejtën e trashëgimisë pranohet barazia midis burrit dhe gruas, midis

fëmijëve meshkuj dhe femra si dhe midis fëmijëve të lindur nga martesa dhe atyre

të lindur jashtë martese.

Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të gjitha të drejtat për të fituar trashëgimi nga

prindërit apo të afërm të tyre ashtu siç përfitojnë edhe fëmijët e lindur nga një

martesë. Përveç rregullimeve ligjore në Kodin Civil dhe Kodin e Familjes një gjë e

tillë është e rregulluar edhe në Konventën Evropiane për statusin ligjor të fëmijëve

të lindur jashtë martese. Në mënyrë që një fëmijë i lindur nga një lidhje

jashtëmartesore të përfitojë pasuri nga prindi mashkull duhet që ky i fundit ta ketë

njohur si fëmijë duke i dhënë atësinë apo atësia të jetë fituar në gjykatë përmes

njohjes me analizën e ADN-së. Në momentin që prindi mashkull e njeh

vullnetarisht këtë fëmijë të lindur nga një lidhje jashtëmartesore, por edhe

nëpërmjet një vendimi gjykate nga analiza e ADN-së, ky fëmijë përfiton nga

trashëgimia e babait njësoj si fëmijët që ky ka nga martesa, por përfiton pasuri edhe

nga gjyshërit apo ndonjë pjesëtar tjetër i familjes. Përfitimi është i barabartë për të

gjithë fëmijët qofshin ata të martesës apo jashtë martese. Kusht i rëndësishëm është

që ky fëmijë të jetë njohur me vendim gjykate apo dhe vullnetarisht, por përsëri me

vendim gjykate nga prindi mashkull.

Nëse një fëmijë është njohur në gjykatë përmes padisë për njohje atësie

vullnetarisht nga prindi mashkull apo nëpërmjet analizës së ADN-së atëhere ky

fëmijë përfiton të gjitha të drejtat që kanë pasur fëmijët e lindur nga martesa e

babait.

Pavarësisht faktit nëse pasuria trashëgimore është përpjesëtuar para se të njihet

atësia e fëmijës jashtëmartesor, atëhere ky i fundit e godet këtë akt trashëgimie dhe

nisin procedurat gjyqësore sërish. Gjykata vendos përpjesëtimin në mënyrë të

drejtë të pasurisë trashëgimore edhe për fëmijët që kanë lindur jashtë martese.

Rregullat e Konventës Evropiane për statusin ligjor të fëmijëve të lindur jashtë

martese janë miratuar nga nje numër i madh i shteteve për të përmirësuar statusin

ligjor të fëmijëve të lindur jashtë martese duke zvogëluar dallimet ndërmjet statusit

të tyre ligjorë dhe atij të fëmijëve të lindur në martesë.34

34 Konventa për Statusin e Fëmijëve të lindur jashtë martese Ligji Nr.10424 datë 02.06.2011

24

Miratimi i Konventës nga të gjitha shtetet shihet si një domosdoshmëri duke besuar

se situata e fëmijëve të lindur jashtë martese duhet të përmirësohet dhe se hartimi i

disa rregullave të përbashkëta në lidhje me statusin e tyre ligjor do të ndihmojë këtë

objektiv dhe në të njëjtën kohë do të kontribuojë për një harmonizim të ligjeve të

shteteve anëtare në këtë fushë.

8) Neni 18 i Kushtetutës shprehet se të gjithë janë të barabartë para ligjit,si dhe askush

nuk mund të diskriminohet për shkak të gjinisë, prejardhjes, origjinës shoqërore

apo statusit të tij social.35Bazuar në këtë nen burri dhe gruaja trashëgojnë në

mënyrë të njëjtë, po ashtu nuk bëhet asnjë dallim edhe midis fëmijëve pavarësisht

gjinisë apo faktit nëse kanë lindur nga prindër që kanë qënë ligjërisht të martuar

apo nuk kanë qënë të tillë.

9) Trashëgimlënësit i është njohur e drejta nga ana e legjislacionit civil që të

disponojë pasurinë e tij me testament plotësisht apo pjesërisht dhe në rastin kur

trashëgimlënësi ka disponuar pasurinë me testament, pasuria e tij pas vdekjes do të

trashëgohet nga ata persona që ai ka shprehur me vullnetin e tij. Trashëgimia me

ligj gjen zbatim në të gjitha rastet kur trashëgimlënësi nuk ka disponuar me

testament, por edhe kur testamenti është i pavlefshëm. Në rastet kur testamenti

është pjesërisht i pavlefshëm, zbatohet si trashëgimia ligjore, ashtu edhe ajo me

testament.

10) Në rastin kur zbatohet trashëgimia ligjore, ligji ka parashikuar barazinë e pjesëve

midis trashëgimtarëve, që i përkasin të njëjtës radhë trashëgimie. Kjo nënkupton që

në rastet kur një trashëgimlënës, ka lënë si trashëgimtar disa persona,të cilët i

përkasin të njëjtës radhë trashëgimie,ata trashëgojnë në mënyrë të

barabartë,pavarësisht nga gjinia dhe lidhja që kanë pasur me trashëgimlënësin.

2.3 Koha dhe vendi i çeljes së trashëgimisë

Një nga çështjet më të rëndësishmë në lidhje me trajtimin që i bëhet trashëgimisë

është përcaktimi i kohës së çeljes së trashëgimisë.

35 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë (miratuar me ligjin Nr. 8417, datë 21.10.1998 i ndryshuar) ,

Tiranë 2012, neni 18

25

Ky është një moment i rëndësishëm, sepse pikërisht nga ky moment fillon

marrëdhënia juridike e trashëgimisë,bëhet kalimi i pasurisë nga trashëgimlënësit

tek trashëgimtarët,si dhe fillojnë të drejtat dhe detyrimet e trashëgimtarëve në

lidhje me pasurinë trashëgimore. Në nenin 318 të Kodit Civil thuhet:” Trashëgimia

çelet në kohën kur vdes trashëgimlënësi”. Me çelje të trashëgimisë kuptohet

vërtetimi i rrethanave,fakteve juridike,të cilat përcaktojnë lindjen e marrëdhënies së

trashëgimisë. Si fakt që duhet të vërtetohet për çeljen e trashëgimisë është vdekja e

trashëgimlënësit. Ky është një fakt që konstatohet nga mjeku. Me vdekjen natyrore

do të barazohet edhe vdekja e shpallur me vendim gjyqësor të formës së prerë.

Pikërisht vdekja e trashëgimlënësit është momenti kur lind marrëdhënia juridike e

trashëgimisë dhe me vërtetimin e saj lindin të drejtat dhe detyrimet e

trashëgimtarëve mbi pasurinë trashëgimore. Dispozita e Kodit Civil ku trajtohet

çelja e trashëgimisë ka karakter urdhërues që do të thotë se nuk mund të ketë

trashëgimi para vdekjes së trashëgimlënësit. Çdo marrëveshje midis palëve që

disponojnë të drejta që rrjedhin nga një trashëgimi që nuk është çelur akoma është

e pavlefshme. Me çeljen e trashëgimisë bëhet kalimi i të drejtave dhe detyrimeve

pasurore nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët, që do të thotë që çdo disponim i

bërë pa u çelur trashëgimia është e pavlefshme. Bëhet përcaktimi i vëllimit të të

drejtave dhe detyrimeve pasurore që do të thotë që trashëgimtarëve u kalojnë vetëm

ato të drejta dhe detyrime pasurore që trashëgimlënësi ka patur në kohën e çeljes së

trashëgimisë. Sipas “sistemit të fitimit” të pranuar nga legjislacioni civil shqiptar,

në zbatim të nenit 331 të Kodit Civil, trashëgimtarit ose trashëgimtarëve, në

momentin e çeljes së trashëgimisë, u kalon dhe posedimi i trashëgimlënësit mbi

pasurinë trashëgimore, pa qënë nevoja që të vënë dorë mbi të.36 Me kohën e çeljes

së trashëgimisë kushtëzohet dhe përcaktimi i rrethit të trashëgimtarëve ligjorë ose

testamentarë të personit te vdekur.

Personi trashëgon vetëm pasi ka lindur,sepse vetëm atëhere fiton zotësi juridike,por

ligji për të mbrojtur të drejtat pasurore të fëmijëve të paslindur,por që janë zënë në

kohën e çeljes së trashëgimisë,ka pranuar që në rast se lindin gjallë të thirren në

trashëgim bashkë me personat e tjerë që ishin gjallë kur u çel trashëgimia.

36Juliana Latifi, “Instituti i trashëgimisë në spektrin e vendimeve unifikuese të Gjykatës së Lartë”,

Avokatia Prill 2012, fq.123

26

Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë janë shprehur:” Trashëgimia çelet në

momentin e vdekjes së trashëgimlënësit, fizikisht të konstatuar ose të përcaktuar me

vendim gjyqësor të shpalljes së vdekjes. Përcaktimi i këtij momenti ëhstë i një

rëndësie të veçantë praktike, pasi në funksion të tij përcaktohet rrethi i

trashëgimtarëve që thirren në trashëgimi,të drejtat e tyre dhe momenti i kalimit të

së drejtës së trashëgimisë” (vendimi nr.24,datë 13.03.2002 i Kolegjeve të

Bashkuara të Gjykatës së Lartë). Kur çelet trashëgimia është e rëndësishme të

përcaktohet dhe rrethi i pasurisë që do të kalojë në trashëgim, si dhe cili do të jetë

ligji i zbatueshëm për rregullimin e marrëdhënies juridike të trashëgimisë.

Në lidhje me ligjin që do të zbatohet për rregullimin e trashëgimisë, në Kodin Civil

përcaktohet se trashëgimia rregullohet sipas ligjit të kohës kur është çelur, pra ligji

i kohës së vdekjes së trashëgimlënësit37. Kjo nënkupton se pavarësisht se kur lind

konflikti midis trashëgimtarëve në lidhje me problemet e trashëgimisë midis tyre,

ligji që do të rregullojë këto konflikte do të jetë ligji i kohës së vdekjes së

trashëgimlënësit. Është pikërisht ligji i kohës së vdekjes së tashëgimlënësit dhe jo

ligji i kohës kur lind mosmarrëveshja, i cili përcakton rrethin e personave që do të

jenë trashëgimtarë, rrethin e pasurisë trashëgimore dhe mënyrën konkrete si do te

kalojë pasuria nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët.

Me kohën e çeljes së trasheëgimisë është e lidhur edhe ecja e afateve që lidhen me

marrëdhëniet e trashëgimisë siç është heqja dorë nga trashëgimia ose dhe afatet e

tjera që fillojnë (nga çelja e trashëgimisë). Përcaktimi i kohës së çeljes së

trashëgimisë ka rëndësi të veçantë edhe në rastin kur dy persona, të cilët

trashëgojnë njëri-tjetrin, vdesin njëkohësisht. Sipas nenit 321është përcaktuar: “Kur

dy ose më shumë persona thirren për të trashëguar njëri-tjetrin dhe nuk vërtetohet

se cili prej tyre ka vdekur më parë, prezumohet se të gjithë kanë vdekur në të

njëjtën kohë dhe nuk kalon ndonjë e drejtë nga njëri tek tjetri”.

Kjo do të thtë se ata nuk trashëgojnë njëri-tjetrin dhe për secilin prej tyre çelet

trashëgimia duke thirrur në trashëgim trashëgimtarët e secilit prej tyre. Për të

njëjtën gjë shprehet dhe Konventa e Hagës e datës 01.08.1989 po t’i referohemi

nenit 13 të kësaj konvente38.

37Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 318 38Konventa e Hagës datë 01.08.1989, neni 13 thotë: “Kur dy ose më shumë persona, trashëgimitë e të

cilëve rregullohen nga legjislacione të ndryshme, të vdekur në rrethana që nuk lejojnë përcaktimin e

rendit të vdekjes dhe kur këto ligje e zgjidhin këtë situatë me dispozita që nuk pajtohen ose nuk e zgjidhin

fare, asnjë prej këtyre personave nuk do të ketë të drejtë të trashëgojë tjetrin”.

27

Në nenin 318 të Kodit Civil thuhet:”Trashëgimia çelet në vendin ku

trashëgimlënësi ka patur vendbanimin e tij të fundit. Kur ky nuk dihet trashëgimia

çelet në vendin ku ndodhet e gjithë pasuria e tij ose pjesa kryesore e saj”.

Nga përkufizimi që bën neni i Kodit Civil kuptohet se trashëgimia çelet gjithmonë

në vendin ku trashëgimlënësi ka patur banimin e tij të fundit dhe pavarësisht faktit

se pasuria trashëgimore ndodhet në një vend tjetër të ndryshëm nga vendi i banimit

të trashëgimlënësit. Përcaktimi i vendit të çeljes së trashëgimisë ka rëndësi si për sa

i përket kompetencës gjyqësore (juridiksionit) ashtu dhe për sa i përket

kompetencës legjislative (normat ligjore që do të zbatohen për trashëgiminë).39

Duhet patur parasysh fakti se ligji i referohet vetëm vendbanimit dhe jo

vendqëndrimit të trashëgimlënësit në lidhje me vendin e çeljes së trashëgimisë.

Pra, kur flasim për vendbanim të trashëgimlënësit nuk duhet identifikuar ose

ngatërruar me vendqëndrimin.

Në nenin 12 të Kodit Civil jepet përkufizimi i vendbanimit “…ku një person,për

shkak të punës apo të shërbimit të përhershëm,të ndodhjes së pasurisë apo

realizimit të interesave të veta,qëndron zakonisht ose të shumtën e kohës”. Këtu

vihen re dy elementë: elementi objektiv që është qëndrimi dhe një element

subjektiv që është qëllimi, ai për të përmbledhur në një vend të caktuar qendrën

kryesore të punëve dhe interesave të personit, qëllim i cili duhet të jetë formuar

lirisht, pra duhet të jetë i motivuar.

Përkufizimi që jepet për vendqëndrimin në nenin 14 të Kodin Civil është: “Vendi

ku një person ndodhet për të kryer punë ose detyra të caktuara, për të vazhduar

shkollën ose një kurs të caktuar, për tu mjekuar ,për të vuajtur një dënim penal dhe

për raste të tjera të ngjashme të tjera të kësaj natyre”. Pikërisht duke ju referuar

këtyre dy neneve kuptohet se një person ka një vendbanim dhe shumë

vendqëndrime.

Si rrjedhim trashëgimia çelet vetëm në vendbanimin e trashëgimlënësit dhe jo në

vendqëndrimin e tij. Në rastet kur nuk është e mundur të përcaktohet vendbanimi i

trashëgimlënësit ose kur ai nuk dihet, trashëgimia çelet në vendin ku ndodhet

pasuria e trashëgimlënësit ose pjesa më e madhe e saj.

39 Av.Agim I. Tartari “Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare “, Botim 2010, fq.60

28

Ky është parimi universal që gjendet pothuajse në të gjithat legjislacionet e botës

që: “për pasuritë e luajtshme zbatohet ligji i vendit të vendbanimit të fundit të të

ndjerit dhe për të paluajtshmet, ligji i vendit ku është vendosur pasuria”.

Përcaktimi i vendit të çeljes së trashëgimisë ka rëndësi të madhe, sepse pikërisht

nga ky vend përcaktohet gjykata kompetente që do të marrë masat për sigurimin e

pasurisë trashëgimore. Këto masa kanë të bëjnë me inventarizimin e saj, me

caktimin e ruajtësit ose të kujdestarit për administrimin e saj. Përcaktimi i vendit të

çeljes së trashëgimisë është i rëndësishëm, sepse heqja dorë nga trashëgimia bëhet

pikërisht në këtë vend. Vendi i çeljes së trashëgimisë ka të bëjë me përcaktimin e

gjykatës kompetente që do të marrë në shqyrtim çështjet në lidhje me mbrojtjet e

trashëgimisë. Në bazë të nenit 46/1 të Kodit të Procedurës Civile thuhet që:”Paditë

që rrjedhin nga trashëgimi,paditë për pavlefshmërinë e testamentit dhe ato për

pjesëtimin e trashëgimit ngrihen në gjykatën e vendit ku trashëgimlënësi ka patur

banimin e tij të fundit dhe kur ky nuk dihet, në gjykatën e vendit ku ndodhet e gjithë

pasuria ose pjesa më e madhe e saj”.

2.4 Zotësia për të trashëguar

Me zotësinë për të trashëguar kuptohet mundësia e njohur personave me ligj për të

qënë trashëgimtarë,për të fituar të drejta trashëgimore me anë të trashëgimisë.

Rëndësi të madhe në lidhje me trashëgiminë ka pikërisht përcaktimi i cilësive që

duhet të ketë personi në mënyrë që të jetë i aftë për të trashëguar ose përcaktimi i

zotësisë për të trashëguar. Në nenin 320 të Kodit Civil thuhet:”Ka zotësi për të

trashëguar personi që,në kohën e çeljes së trashëgimisë është gjallë,ose është zënë

para vdekjes së trashëgimlënësit dhe ka lindur gjallë. Prezumohet se ka qënë zënë

në kohën e çeljes së trashëgimisë,ai që ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e

trashëgimlënësit ”. Zotësinë për të trashëguar të një personi legjislacioni ynë civil e

lidh me dy kushte: a) të jetë gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë; b) të jetë në

radhën e trashëgimtarëve ligjorë në rastin e trashëgimisë me ligj dhe të jetë

trashëgimtar i caktuar në testament në radhën e trashëgimisë testamentare. Sipas

dispozitës së Kodit Civil zotësi për të trashëguar ka edhe personi, i cili nuk ka qënë

29

gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë,por është zënë para vdekjes së

trashëgimlënësit dhe ka lindur i gjallë40.

Kodi Civil i RPSSH në nenin 96 parashikonte:”Mund të trashëgojë vetëm personi

që në kohën e çeljes së trashëgimisë është gjallë ose është zënë para vdekjes së

trashëgimlënësit dhe ka lindur i gjallë”. Zotësi për të trashëguar me testament sipas

nenit 112 kishin shteti, ndërmarrjet, institucionet, kooperativat bujqësore dhe

organizatat shoqërore. Shteti ishte dhe trashëgimtar ligjor. Në rrethin e personave

që nuk ishin gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë përfshiheshin edhe ata që në

bazë të nenit 51 shpalleshin si të pagjetur dhe shpallja si i pagjetur barazohej me

vdekjen. Ky përjashtim është bërë, sepse mund të ndodhë që një person të lindë pas

vdekjes së trashëgimlënësit, por të jetë zënë në gjallërinë e tij dhe në rast se nuk do

të parashikohej ky përjashtim, atëhere do të përjashtohej pa të drejtë fëmija i

trashëgimlënësit, i cili është trashëgimtar i radhës së parë dhe që lind pas vdekjes së

tij. Ndryshe nga legjislacionet e disa vendeve te tjera ligji ynë u njeh zotësi për të

trashëguar pa asnjë dallim personave që kanë pasur ose që e fitojnë zotësinë

juridike në çastin e çeljes së trashëgimisë dhe nuk kushtëzon lindjen gjallë me

mundësinë për të jetuar. Për këtë arsye si fëmijë i lindur gjallë do të konsiderohet

çdo person i cili lind dhe jeton edhe disa sekonda dhe ai konsiderohet si fëmijë i

lindur gjallë,duke fituar zotësinë për të trashëguar. Sipas nenit 320 ka zotësi për të

trashëguar personi, i cili ka qënë zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë dhe që ka

lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e trashëgimlënësit. Llogaritja e afatit 300 ditor

është bërë duke u nisur nga kritere biologjike dhe mjekësore,sepse shtatzania

maksimale mund të zgjasë deri në 300 ditë. Në ato raste kur personi ka vdekur para

trashëgimlënësit,ose ka qënë zënë para vdekjes së trashëgimlënësit dhe ka lindur i

vdekur, ai nuk mund të ketë zotësi për të trashëguar. Me vdekje fizike apo natyrore

të personit barazohet edhe vdekja juridike e shpallur me vendim gjyqësor të formës

së prerë. Në rastet kur personi,i cili është shpallur i vdekur del që është gjallë dhe

për të është çelur trashëgimia ka të drejtë të kërkojë pasurinë e tij,si dhe çdo gjë të

fituar me anë të saj personave të tretë që e kanë fituar nga ata,të cilëve u ka kaluar

kjo pasuri për shkak të deklarimit të vdekjes së tij. Ky person ka gjithashtu të drejtë

40Ardian Nuni,Luan Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia)”,Tiranë 2010, fq.25

30

që të kërkojë edhe pasurinë që do ti takonte atij si trashëgimtari i një personi të

vdekur, por që nuk e ka fituar këtë pasuri për shkak të shpalljes së tij si i vdekur.

Personi në fjalë mund të ngrejë padi ndaj kujtdo që posedon tërësisht apo pjesërisht

pasurinë trashëgimore dhe ti kërkoj njohjen e tij si trashëgimtar, dorëzimin e

pasurisë trashëgimore dhe të pasurisë së fituar me anë të saj. Dallimi që vihet re me

zotësinë për të trashëguar është se tek trashëgimia ligjore një zotësi të tillë e kanë

vetëm personat fizikë dhe jo personat juridikë qoftë privatë apo publikë. E kundërta

ndodh me trashëgiminë me testament ku zotësi për të trashëguar ka jo vetëm

personi fizik, por edhe personi juridik privat apo juridik. Përcaktmi i zotësisë për të

trashëguar është i rëndësishëm edhe në rastin kur dy ose më shumë persona, të cilët

tashëgojnë njëri-tjetrin kanë vdekur njëkohësisht.

Këto raste njihen nga literatura juridike si rastet e commorientes (të

bashkëvdekurit).

Dy janë kushtet që duhet të vërtetohen që të ekzistojë bashkëvdekësia : a) duhet të

jenë dy ose më shumë persona që thirren për të trashëguar njëri-tjetrin b) ata vdesin

në të njëjtën ngjarje. Kjo korrespondon me radhën e çeljes së trashëgimive të

personave trashëgimtarë të njëri-tjetrit. Kur nuk është e mundur të përcaktohet se

cili prej personave ka vdekur më parë, ai që ka vdekur më vonë trashëgon personin

që ka vdekur më parë. Kjo ndodh për shkak se trashëgimitë e tyre janë çelur në

kohë të ndryshme. Në raste të tilla të drejtat pasurore të atij që ka vdekur më vonë

bashkë me ato të atij që vdiq më parë i kalojnë trashëgimtarëve të atij që vdiq më

vonë. Praktikisht mund të ndodhë që të mos jetë e mundur përcaktimi i radhës së

vdekjes së personave. Atëherë, në këtë rast veprohet në bazë të parashikimit të

nenit 321 të Kodit Civil41. Duke pranuar faktin se kanë vdekur në të njëjtën kohë,

ata nuk trashëgojnë njëri-tjetrin,por për secilin prej tyre çelet trashëgimia në

mënyrë të veçantë dhe në trashëgim thirren trashëgimtarët e secilit prej tyre. Po t’i

referohemi nenit 374 të Kodit Civil42 vihet re që nuk është në të njëjtën linjë me

41 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 321

parashikon:”Kur dy ose më shumë persona thirren për të trashëguar njëri-tjetrin dhe nuk vërtetohet se

cili prej tyre ka vdekur më parë,prezumohet se të gjithë kanë vdekur në të njëjtën kohë dhe nuk kalon

ndonjë e drejtë nga njëri tek tjetri”. 42Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni

374parashikon:”Janë të pazotë për të fituar me testament, ata që janë të pazotë për të trashëguar me ligj,

me përjashtim të fëmijëve të pandërmjetshëm të një personi të caktuar dhe të gjallë në kohën e vdekjes së

testatorit edhe sikur ata fëmijë të mos jenë zënë ende”.

31

nenin 320 të Kodit Civil, sipas të cilit që të trashëgosh duhet të kesh zotësi për të

trashëguar dhe që ta fitosh pasurinë trashëgimore duhet të lindësh gjallë.

Me fëmijë të pandërmjetshëm nënkuptohet fëmija e trashëgimtarit të

trashëgimlënësit, nipi ose mbesa e ardhshme e testatorit. Bazuar në Kodin tonë të

Familjes martesa është bashkimi midis dy personave me seks të ndryshëm (një

burri dhe një gruaje) që ka për qëllim jetesën e përbashkët dhe krijimin e një

familjeje43.

Në momentin që nga data që vendimi për zgjidhjen e martesës merr formë të

prerë,bashkëshorti humbet të drejtën për të trashëguar. Gjithashtu në rastin kur

martesa shpallet e pavlefshme me vendim gjyqësor të formës së prerë, konsiderohet

se nuk është lidhur dhe bashkëshorti të mos thirret fare në trashëgim. Përjashtim

bëhet vetëm në rastin kur bashkëshorti nuk i ka ditur shkaqet e pavlefshmërisë.

Trashëgimtari ka mungesë zotësie për të trashëguar në rastin kur është shpallur i

padenjë, ka hequr dorë ose është përjashtuar nga trashëgimia. Në këto raste quhet

se nuk është thirrur ndonjëherë në trashëgimi. Për sa i përket zotësisë për të

trashëguar të fëmijëve, kanë njëlloj zotësi për të trashëguar fëmijët e ligjshëm,

fëmijët e birësuar, fëmijët natyralë44 dhe fëmijët adulterinë45. Kjo bazuar dhe në

nenin 54/2 të Kushtetutës që shprehet:” Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të

drejta të barabarta me të lindurit nga martesa”. Me fëmijë të lindur jashtë martese

kuptohet jo vetëm fëmijët e lindur nga marrëdhënie jashtëmartesore të dy

personave të pamartuar, por të gjithë fëmijët e lindur nga marrëdhënie

jashtëmartesore, pavarësisht nga gjendja civile e prindërve të tyre. Në rastin kur

trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë ligjorë të tjerë të radhëve të mëparshme dhe

nuk ka bërë testament pasuria e tij i kalon shtetit, i cili mund të jetë trashëgimtar

ligjor, kurse personat juridikë mund të jenë vetëm trashëgimtarë testamentarë.

Pasuria i kalon shtetit për një nga këto arsye:a) shteti konsiderohet trashëgimtar i

radhës së fundit;

b) shteti vë dorë mbi pasurinë trashëgimore, pasi gëzon tagrin për të marrë pasuritë

që ndodhen në territorin e tij dhe të cilave u mungon titullari;

43 Kodi i Familjes dhe Legjislacioni për Birësimet i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së

Publikimeve Zyrtare , Shtator 2012, neni 7 dhe 1 44 Fëmijë të lindur jashtë martese 45 Kur njëri apo të dy prindërit e kësaj fëmije kanë qënë të martuar me të tjerë

32

c) shteti mund të vërë dorë mbi pasuritë trashëgimore në sajë të së drejtës për të

pushtuar sendet pa zot që ndodhen në territorin e tij.46

Zotësia për të trashëguar nuk i njihet një personi juridik shqiptar apo të huaj, në rast

se ky person juridik ka një veprimtari që është në kundërshtim me interesat

kombëtare ose ndërkombëtare.

2.5 Pasuria që kalon në trashëgim

Me vdekjen e trashëgimlënësit,trashëgimtarëve u kalojnë të drejtat dhë detyrimet që ai

ka patur në kohën e vdekjes. Me pak fjalë, trashëgimtarëve u kalon pasuria trashëgimore

e trashëgimlënësit. Në nenin 316 të Kodit Civil, ky term është përdorur jo vetëm në

kuptimin e sendeve materiale të luajtshme e të paluajtshme,por në kuptim më të gjerë.

Termi pasuri përfshin tërësinë e te drejtave pasurore të personit të vdekur

(trashgimlënësit),të cilat i kalojnë trashgimëtarëve të tij. Këtyre personave u kalojnë jo

vetëm të drejtat e pronësisë mbi sendet e luajtshme dhe të paluajtshme,por edhe te

drejtat e tjera pasurore,siç janë te drejtat e kredisë dhe të drejtat pasurore të autorit. Kodi

Civil i RPSSH në nenin 94 të tij parashikonte me kalim të pasurisë së personit të vdekur

(trashëgimlënësit) një ose më shumë personave (trashëgimtarëve), kuptohen jo vetëm të

drejtat e pronësisë mbi sendet e luajtshme dhe të paluajtshme të trashëgimlënësit , por

edhe të drejtat e tjera pasurore, siç janë të drejtat e kredisë dhe të drejtat pasurore të

autorit , të shpikësit dhe të racionalizatorit. Trashëgimtarëve nuk u kalonin të drejtat

pasurore që ishin të lidhura ngushtë me personin e trashëgimlënësit siç ishin: e drejta

për të marrë pension, e drejta për të marrë shpërblim si pjesëmarrës i Luftës

Nacionalçlirimtare, e drejta për të kërkuar ushqim nga personat e detyruar, kontrata e

porosisë etj47. Është e rëndësishme përcaktimi i këtyre te drejtave, sepse në radhë të

parë përcaktohet rrethi i të drejtave pasurore të trashëgimlënësit dhe që i kalojnë

trashëgimtarëve dhe në radhë të dytë përcaktohen kufijtë e përgjegjësisë të

trashëgimtarit ose trashgimtarëve për detyrimet e trashëgimlënësit ndaj personave të

tjerë. Duhet thënë se trashgimtarëve nuk u kalojnë të gjitha të drejtat dhe detyrimet që

trashëgimlënësi ka patur në kohën e vdekjes së tij. Me vdekjen e trashëgimlënësit disa të

drejta të tij shuhen,ndërsa disa të drejta dhe detyrime u kalojnë trashgimtarëve të

46 Av.Agim I. Tartari Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare Botim 2010, fq.105 47 Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e RPSSH”, Tiranë 1984

33

tij.Trashgimtarëve nuk u kalojnë të drejtat dhe detyrimet me karakter thellësisht

personal dhe u trasmetohen të drejtat dhe detyrimet me karakter pasurorë.

Të drejtat dhe detyrimet me karakter personal, të cilat shuhen me vdekjen e

trashëgimlënësit janë ato të drejta, të cilat janë të lidhura ngushtë me personalitetin e tij

e cilësitë e tij të veçanta dhe statusin e tij në politikë apo shoqëri. Këto të drejta dhe

detyrime mund të ishin dhe familjare që lidheshin ngushtë me pozicionin e veçantë që

trashëgimlënësi ka patur në familje. Të drejta të tilla janë: e drejta për të marrë

pensionin e pleqërisë ose të invaliditetit nga sigurimet shoqërore, e drejta e marrjes së

shpërblimit si pjesëmarrës si veteran i Luftës, apo si ish i përndjekur politik, e drejta për

të marrë shpërblimin për dëmin e shkaktuar nga vdekja ose dëmtimi i shëndetit, e drejta

që kishte trashëgimlënësi për të kërkuar ushqim nga personat e detyruar si dhe e drejta e

padisë për të mbrojtur disa të drejta subjektive të lidhura ngushtë me vetë personin që i

përkasin. Trashëgimtarëve nuk u kalojnë dhe të drejtat që lidhen me kontratën e

porosisë dhe as e drejta që kishte trashëgimlënësi si autor i një vepre shkencore, letrare

dhe artistike. Të drejta të tjera, të cilat shuhen me vdekjen e trashëgimlënësit janë të

drejtat mbi depozitat në të holla ose letra me vlerë të depozituara në institucione

bankare, kur trashëgimlënësi me shkresë drejtuar atyre ka caktuar personin ose personat

të cilëve duhet t’u dorëzohen këto depozita pas vdekjes së tij. Trashëgimtarëve nuk u

kalon as e drejta e padisë për të kërkuar që të deklarohet i pavlefshëm veprimi juridik i

kryer nën kushtet e mashtrimit, të kanosjes ose të lajthitjes që mund të ushtrojë vetë

personi që ka kryer veprimin juridik nën ndikimin e këtyre rrethanave dhëjo

trashgimtarët e tij. Rast përjashtimor bëhet vetëm kur trashëgimlënësit i është hequr

zotësia për të vepruar para vdekjes së tij. Dy kategori kryesore hyjnë në të drejtat dhe

detyrimet me karakter pasurorë, të cilat nuk kalojnë tek trashgimtarët : a) të drejtat dhe

detyrimet,të cilat e detyronin trashëgimlënësin për të bërë diçka,detyrim të cilin ai e

kishte marrë për shkak të cilësive të veçanta të tij,si kontrata e agjencisë, komisionit, kur

kishte marrë përsipër që të bëntë një pikturë apo skulpturë. Në këto raste shuhet

detyrimi i trashëgimtarëve për të kryer detyrimin konkret përballë të tretëve, por ata

janë të detyruar që të paguajnë ndaj të tretëve,ekuivalencën në të holla të këtij detyrimi.

Megjithatë në disa raste me vdekjen e trashëgimlënësit nuk është se mund të shuhet

detyrimi, siç është rasti i kontratës së sipërmarrjes, ku një detyrim konkret nuk është

detyrim personal i sipërmarrësit,por është detyrim për sipërmarrjen në tërësi;b) të drejtat

dhe detyrimet e marra nga trashëgimlënësi,të cilat shprehin një zgjedhje personale të tij.

34

Kështu me vdekjen e trashëgimlënësit ndërpritet marrëdhënia juridike civile e prokurës

dhe detyrimet që rrjedhin prej saj,sepse prokura dhe caktimi i përfaqësuesit janë një

zgjedhje personale e trashëgimlënësit.

Nëse gjatë kohës që ka qënë gjallë trashëgimlënësi ka nënshkruar kontrata të

ndryshme,të drejtat dhe detyrimet që ai ka pasur në bazë të këtyre kontratave kalojnë tek

trashëgimtarët. Me anën e trashëgimisë trashëgimtarëve u kalon edhe nëdorësia

(posedimi) mbi trashëgiminë48. Për këtë arsye trashëgimtari mund të mbrohet edhe me

padinë posedimore duke kërkuar kthimin e sendit që i është hequr nga posedimi

trashëgimlënësit para vdekjes së tij. Me vdekjen e trashëgimlënësit tek trashëgimtarët

kalojnë jo vetëm një kategori të drejtash që ka pasur ai,por edhe detyrimet që përbëjnë

pasivin e pasurisë trashëgimore. Trashëgimtarëve u kalojnë të gjitha detyrimet pasurore

të trashëgimlënësit,me përjashtim të atyre që janë të lidhura ngushtë me personin e tij të

detyruar. Gjykata e Lartë sipas vendimit Nr.23 datë 01.04.2002 jep një përkufizim të

tillë të pasurisë trashëgimore:” Në konceptin e pasurisë trashëgimore,në kuptim të

dispozitave mbi trashëgiminë përfshihen sende,të drejta reale dhe kredi,por kjo pasuri

mund të rëndohet edhe nga pasivet (borxhet) e trashëgimlënësit. Pra pasuria e

trashëgimlënësit nuk përfshin vetëm të drejtën e pronësisë mbi sende të caktuara të

trashëgimlënësit,por tërësinë e të drejtave reale e të detyrimeve që zotëronte apo

mbante ai në gjallërinë e tij”. Detyrime që nuk u kalojnë trashëgimtarëve janë psh: ato

që rrjedhin nga kontrata e porosisë për të bërë një pikturë,detyrimi i marrë përsipër për

të shkruar një libër,detyrim për t’i dhënë ushqim personave të cilëve trashëgimlënësi

ishte i detyruar. Trashëgimtarëve u kalojnë të gjitha ato detyrime që kanë një vlerë

ekonomike dhe nuk janë të lidhura pazgjidhshmërisht me cilësitë personale ose

gjallërinë e trashëgimlënësit. Ata përgjigjen për detyrimet që rëndojnë mbi pasurinë

trashëgimore në përpjesëtim me pjesët e tyre,pa ngatërruar pasuritë e tyre,me pjesën e

pasurisë trashëgimore që ata kanë përfituar. Me pak fjalë trashëgimtarët përgjigjen për

këto detyrime deri në vleftën e pasurisë trashëgimore që kanë marrë dhe brenda kufijve

të aktivit të pasurisë, jo edhe për detyrimet që mund të kalojnë vleftën e pasurisë që

atyre u vjen në trashëgim. Aktivi i pasurisë përcaktohet në momentin e çeljes së

pasurisë. Në varësi të numrit të trashëgimtarëve ata përgjigjen për detyrimet e

48Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 331

parashikon: “Me çeljen e trashëgimit,trashëgimtarit i kalon dhe posedimi i trashëgimlënësit mbi pasurinë

trashëgimore,pa qënë nevoja për të vënë dorë mbi atë”.

35

trashëgimlënësit në përpjesëtim me pjesën e tyre. Secili trashëgimtar,në përpjesëtim me

vleftën e pjesës së pasurisë së trashëguar,të të drejtave pasurore që ka fituar me

trashëgim,do të përgjigjet dhe për detyrimet pasurore të trashëgimlënësit.

Në rast se detyrimet janë më të mëdha se vlefta e pasurisë trashëgimore,kuptohet se

kreditorët e trashëgimlënësit nuk mund ta realizojnë plotësisht të drejtën e tyre. Për

pjesën e kredisë që kalon vleftën e pasurisë që trasghëgojnë,trashëgimtarët nuk

përgjigjen,pra nuk janë të detyruar ta përmbushin. Ndër detyrimet kryesore që rëndojnë

mbi pasurinë trashëgimore dhe për të cilat duhet të përgjigjen trashëgimtarët janë:a)

detyrimet e trashëgimlënësit;b) shpenzimet e varrimit të tij;c) shpenzimet që nevojiten

për ruajtjen dhe administrimin e pasurisë trashëgimore49. Në raste kur në një trashëgimi

prona ose pronat e paluajtshme janë të rënduara me hipotekë, çdo trashëgimtar ka të

drejtë të kërkojë që këto prona të lirohen nga hipoteka, para se të bëhet formimi i

pjesëve trashëgimore.Vetëm pasi kanë shlyer detyrimin për garantimin, e të cilit është

vendosur hipoteka ndaj kreditorit në favor të të cilit është vendosur, trashëgimtarët kanë

të drejtë të kerkojnë lirimin nga kjo hipotekë. Në rastin kur një trashëgimtar ka paguar

detyrimin ndaj kreditorit, detyrim për të cilin sendi i paluajtshëm ishte vënë në

hipotekë,detyrim të cilin e ka paguar edhe për trashëgimtarët e tjerë, ka të drejtën e

regresit ndaj tyre50. Këtë të drejtë ai e ushtron ndaj gjithë trashëgimtarëve duke i kërkuar

secilit kthimin e shumës së paguar në emër të tyre, në proporcion me pjesët që do të

përfitojë çdo trashëgimtar në lidhje me këtë send të pasurisë trashëgimore.

Trashëgimlënësi mund t’u ngarkojë trashëgimtarëve të tij detyrimin për t’u dhënë një

ose më shumë personave një përfitim pasuror nga trashëgimi, pa i bërë këta

trashëgimtarë (legu)51ose që të kryejnë ndonjë veprim të dobishëm për shoqërinë

(barrë)52. Të drejtën mbi pasurinë, përfituesit e legut ose të barrës, nuk e fitojnë

drejtpërdrejt nga trashëgimlënësi,i cili ka ngarkuar trashëgimtarët ose trashëgimtarin e

caktuar në testament që të japë një përfitim pasuror një ose më shumë personave ose që

të kryejnë ndonjë veprim të dobishëm për shoqërinë. Me pak fjalë të drejtat

pasurore,përfituesit e legut ose të barrës,nuk e fitojnë si të drejtë trashëgimore,por si një

të drejtë që rrjedh nga vullneti i trashëgimlënësit, i cili u ngarkon detyrë trashëgimtarëve

që të japin “një përfitim pasuror nga trashëgimi” ose “të kryejnë ndonjë veprim të

49Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 341 50Ardian Nuni,Luan Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.35 51 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 384 52 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 386

36

dobishëm për shoqërinë ose ndonjë veprim tjetër”. Duke qënë se këta persona të drejtën

pasurore e fitojnë nga trashëgimtarët, mbi bazën e detyrimit që u ka lënë

trashëgimlënësi,ata nuk janë suksedorë universalë dhe kemi të bëjmë me një suksedim

partikular (të veçantë).

Për këtë arsye ata nuk përgjigjen për detyrimet e trashëgimlënësit. Për detyrimet e

trashëgimlënësit përgjigjen vetëm trashëgimtarët e tij dhe jo këta persona që nuk janë

trashëgimtarë. Duke qënë se këta persona nuk janë trashëgimtarë,ata janë përfitues të

legut dhe barrës që ekzekutohen vetëm pasi të jenë përmbushur detyrimet ose të jenë

paguar borxhet. Përsa i përket radhës së ekzekutimit të detyrimeve në lidhje me legun

dhe barrën dhe detyrimeve që rëndojnë mbi pasurinë trashëgimore,përcaktohet se u

jepet përparësi kreditorëve të de cuiusit në raport me legatarët apo përfituesit e barrës.

2.5.1 Fitimi i trashëgimisë

Me kalim të trashëgimit kuptohet kalimi i pasurisë të personit te vdekur, një ose më

shumë personave (trashëgimtarë). Trashëgimia fitohet me vdekjen e trashëgimlënësit, e

cila karakterizohet nga: a. momenti i vdekjes së trashëgimlënësit; b. momenti i çeljes së

trashëgimisë; c. kalimin e të drejtave pasurore tek trashëgimtarët. Momenti i vdekjes së

trashëgimlënësit dhe momenti i çeljes së trashëgimisë,sjellin kalimin e pasurisë

trashëgimore tek personat që do të thirren në trashëgim53.Këta persona janë

trashëgimtarë,sepse njihen nga ligji si të tillë dhe duhet të kenë jetuar “qoftë edhe një

minutë pas trashëgimlënësit”. Është e rëndësishme të përcaktohet në rastin e kalimit të

trashëgimisë çasti,koha se kur bëhet ky kalim, pra kur trashëgimtarëve u kalojnë të

drejta pasurore të trashëgimlënësit. Njihen dy lloj sistemesh në legjislacionet e

ndryshme:sistemi i pranimit të trashëgimit dhe sistemi i fitimit të trashëgimit. Me

sistemin e pranimit të trashëgimit nuk mjaftohet vetëm çelja e trashëgimisë për të kaluar

të drejtat pasurore të trashëgimlënësit e që këto të drejta të fitohen nga trashëgimtarët.

Trashëgimtarët pas çeljes së trashëgimisë duhet të shprehin vullnetin e tyre me anën e të

cilit deklarojnë se pranojnë trashëgimin. Parimi mbi të cilin mbështetet kjo mënyrë e

fitimit të trashëgimit është fakti se askush nuk mund të fitojë të drejta pasurore dhe të

ngarkohet me detyrime pa shfaqur vullnetin e tij. Sipas këtij sistemi, që trashëgimtarët

të fitojnë të drejtat dhe detyrimet lidhur me pasurinë trashëgimore,duhet të shfaqin

53 Juliana Latifi E drejta cvile “Trashëgimia” Geer, 2007 fq.42

37

vullnetin e tyre. Në rast të kundërt nuk janë trashëgimtarë të trashëgimlënësit. Pranimi

do të bëhet pasi të jetë çelur trashëgimia. Ai kryhet brenda afateve të caktuara me ligj.

Pranimi i trashëgimit bëhet në dy mënyra: 1) në mënyrë të thjeshtë; 2) me benefic

inventari. Pranimi në mënyrë të thjeshtë bëhet gjithashtu, në dy mënyra: a) në mënyrë të

shprehur;b) në mënyrë të heshtur54. Në pothuajse të gjitha legjislacionet trashëgimtari e

pranon trashëgiminë thjeshtësisht ose me beneficium inventarii, që nënkupton që

pranimi i trashëgimisë do të bëhet brenda afatit si dhe në përputhje me formalitetet e

caktuara nga ligji për këtë formë pranimi. Trashëgimtari që e pranon trashëgiminë me

beneficium inventarii,sipas pothuajse të gjitha legjislacioneve që pranojnë këtë sistem

me ndryshime të vogla në afate, është i detyruar që të bëjë një deklarim pranë

gjykatës,në vendin në të cilin është çelur trashëgimia. Ky deklarim duhet që detyrimisht

që brenda nje muaji të transkriptohet në zyrën e hipotekës të vendit ku është çelur

trashëgimia. Trashëgimtari, i cili ka posedimin mbi pasurinë trashëgimore, është i

detyruar që brenda tre muajve të bëjë inventarin e pasurisë trashëgimore. Këtë afat

duhet ta respektojë edhe trashëgimtari, i cili vihet në dijeni se ka një trashëgim. Në rast

se ky afat nuk është i mjaftueshëm për bërjen e inventarit të pasurisë trashëgimore,me

kërkesë të trashëgimtarit,gjykata e vendit të çeljes së trashëgimisë, ka të drejtë që ta

zgjasë atë edhe tre muaj të tjerë. Ky afat mund të jetë më i gjatë se tre muaj,kur një gjë e

tillë diktohet nga vetë rrethanat. Nëse trashëgimtari nuk e ka filluar inventarin brenda

tre muajve ose nuk e ka plotësuar në afat ose në atë që është zgjatur,quhet se e ka

pranuar trashëgiminë thjeshtësisht. Përparësitë që ka sistemi i pranimit me beneficium

inventarii janë: a) trashëgimtari nuk është i detyruar që të paguajë borxhet e trashëgimit

dhe leget tej vleftës së pasurisë; b) trashëgimtari lirohet nga borxhet dhe leget e pasurisë

trashëgimore,duke ceduar tek kreditorët dhe legatarët të gjithë pasurinë trashëgimore;c)

pasuria e tij nuk përzihet me pasurinë e ardhur në trashëgim dhe ruan të drejtën që t’i

paguhen nga trashëgimia kreditë e tij. Në sistemin e pranimit trashëgimtarëve u kalojnë

të drejtat dhe detyrimet jo nga çasti i pranimit, por nga koha e çeljes së

trashëgimit,prandaj pranimi ka fuqi prapavepruese. Legjislacionet që e pranojnë këtë

sistem, udhëhiqen nga mendimi se askush nuk mund të fitojë të drejta pasurore dhe nuk

mund të ngarkohet me detyrime pasurore pa vullnetin e tij55. Në këtë sistem vullneti për

pranim nga ana e trashëgimtarit mund të shfaqet si me anë të një veprimi juridik ashtu

54 Vladimir Molla “Mbi heqjen dorë nga trashëgimia”, Tribuna Juridike Nr.5015 Viti VIII, botim 2004 55Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, fq.91

38

dhe në heshtje,duke kryer veprime që tregojnë se trashëgimtari e ka pranuar

trashëgimin.

Pranimi është i shprehur kur një person merr përsipër titullin ose cilësinë e

trashëgimtarit me një akt publik ose me një shkresë private. Ai mund të kryejë veprime

të ndryshme si: fillimi i pagimit të borxheve që rëndojnë mbi pasurinë trashëgimore me

nismën e tij pa ia kërkuar dikush tjetër, paraqitja e kërkesave për vërtetimin e cilësimit

të trashëgimtarit dhe të tjera veprime që nuk krijojnë dyshime për këtë cilësim. Pranim

të heshtur kemi kur trashëgimtari mund të sillet si pronar duke vënë dorë apo duke kryer

veprime mbi pasurinë trashëgimore. Ai nuk bën asnjë lloj kundërshtimi ndaj kërkesave

të kreditorëve të trashëgimlënësit të tij dhe të tjera veprime, nuk ka as rezervën më të

vogël ndaj trashëgimit dhe e pranon me fitimet që e shtojnë atë, ose me detyrimet që e

pakësojnë. Në këto raste ky sistem afron me sistemin e fitimit. Pranimi i trashëgimisë

me beneficium inventarii është i detyrueshëm për të miturit,për personat të cilët nuk

kanë zotësi juridike për të vepruar si dhe për personat e dënuar për kryerjen e një vepre

penale. Në sistemin e fitimit të trashëgimit nuk kërkohet shfaqja e vullnetit të

trashëgimtarëve për të deklaruar nëse e pranojnë ose jo trashëgiminë. Trashëgimtarëve u

kalojnë të drejtat pasurore ipso jure,me vdekjen e trashëgimlënësit dhe çeljen e

trashëgimisë,pa qënë nevoja për kryerjen e veprimeve të tjera56. Pra nga ky çast

trashëgimtarët fitojnë të drejtat pasurore,pa patur nevojë të deklarojnë ose të kryejnë

veprime të tjera me anën e të cilave të tregojnë se e pranojnë trashëgimin. Sistemi i

fitimit i përgjigjet më mirë realitetit,pasi në shumicën e rasteve trashëgimtarët me

vdekjen e trashëgimlënësit vënë dorë mbi pasurinë trashëgimore. Për këtë arsye shumë

legjislacione kanë pranuar këtë sistem për kalimin e trashëgimit duke hequr dorë nga

kërkesat dhe veprimet e shumta e të tejzgjatura. Në bazë të nenit 331 të Kodit Civil me

çeljen e trashëgimit,trashëgimtarit i kalon edhe posedimi mbi pasurinë trashëgimore, pa

qënë nevoja për të vënë dorë mbi të. Nga kjo dispozitë kuptojmë se trashëgimtari është

në çdo kohë posedues i pasurisë trashëgimore,duke filluar nga koha e vdekjes së

trashëgimlënësit. Në rast konflikti në lidhje me posedimin e pasurisë trashëgimore me

personat e tretë jo trashëgimtarë, të cilët pretendojnë posedimin e kësaj

pasurie,trashëgimtari mjafton që të provojë vdekjen e trashëgimlënësit,në mënyrë që të

konsiderohet posedues i pasurisë trashëgimore. Trashëgimtari nuk është e nevojshme të

56Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia, të drejtat reale të përkohshme dhe

trashëgimia”, Geer 2008, fq.203

39

provojë se ka ushtruar efektivisht pushtetin faktik mbi sendin ose se ka vënë dorë mbi

sendin.

Duke qënë se trashëgimtarit i kalon ipso jure posedimi mbi pasurinë trashëgimore, atij i

lind e drejta që në çdo moment të ngrejë padinë posedimore kundrejt çdo personi që e

zhvesh apo e cënon atë në posedimin e pasurisë së tij,në kohën e çeljes së trashëgimisë

apo menjëherë pas çeljes së saj. Pavarësisht se trashëgimtari mund të mos ketë vënë

dorë mbi pasurinë trashëgimore,me kalimin ipso jure të posedimit mbi këtë pasuri, ai ka

përsëri të drejtë të ngrejë padinë posedimore. Trashëgimtari ka të drejtë pra të ngrejë

padinë posedimore si në rastin kur e ka sundimin faktik të pasurisë trashëgimore ashtu

edhe kur ai nuk ka sundimin efektiv mbi të. E drejta e ngritjes së kësaj padie i krijon

lehtësira trashëgimtarit duke e zhveshur nga detyrimi i ngritjes së padisë “për kërkimin

e trashëgimisë” ose një padie tjetër themeli. Duhet thënë se koha e parashkrimit fitues

që kishte filluar të ecte për trashëgimlënësin, do t’i shtrijë efektet edhe kundrejt

trashëgimtarit. Nëse trashëgimlënësi është cënuar ose është zhveshur nga posedimi gjatë

kohës që ka qënë gjallë dhe nuk e ka ushtruar padinë posedimore, por afati i tij gjashtë

mujor nuk ka mbaruar, e drejta e trashëgimtarit qëndron në fuqi. Gjithsesi edhe në këtë

lloj sistemi trashëgimtarët nuk ngarkohen me të drejta dhe detyrime pasurore jashtë

vullnetit të tyre. Atyre u është krijuar mundësia që në rast se nuk duan të jenë

trashëgimtarë, pra nuk duan të fitojnë të drejta pasurore nga trashëgimlënësi,të kenë të

drejtë të heqin dorë nga trashëgimi. Kjo mundësi e njohur nga ligji,i ka krijuar kushte

kujtdo që pa vullnetin e tij të mos thirret në trashëgim e të mos pranojë të ketë përfitime

pasurore e detyrime që rrjedhin nga çelja e trashëgimisë jashtë dëshirës dhe vullnetit të

tij. Heqja dorë e bërë nga trashëgimtari ka fuqi prapavepruese dhe trashëgimtari

konsiderohet i pa thirrur në trashëgim dhe për pasojë pranohet se atij nuk i kanë kaluar

të drejtat dhe detyrimet pasurore që rrjedhin nga çelja e trashëgimisë. Sistemi i fitimit

anën më pozitive ka faktin së trashëgimtari, i cili për arsye të ndryshme nuk arrin të bëjë

pranimin brenda afateve të caktuara sipas sistemit të pranimit, nuk e humb të drejtën e

trashëgimisë dhe për pasojë nuk dëmtohet nga mosshfaqja e vullnetit për pranimin e

trashëgimit. Legjislacioni ynë civil ka pranuar sistemin e fitimit të trashëgimit, pra në

mënyrë që një person të konsiderohet si trashëgimtar mjafton të provohet vdekja e

trashëgimlënësit dhe nuk është e nevojshme që trashëgimtari të deklarojë se pranon të

jetë trashëgimtar. Ky sistem parashikohej edhe nga Kodi Civil i RPSSH, në nenin 98

paragrafi i parë, ashtu si më parë dhe dekreti mbi trashëgiminë, ka pranuar sistemin e

40

fitimit, si më të përshtatshëm dhe që i përgjigjet më mirë realitetit të marrëdhënieve të

trashëgimisë.

Në këtë mënyrë Kodi Civil i asaj kohe nuk dëmtonte trashëgimtarin, pasi ai përgjigjej

për detyrimet e trashëgimlënësit brenda aktivit të pasurisë së tij. Në nenin 99 të Kodit

Civil parashikohej: “Trashëgimtarët përgjigjen për detyrimet në përpjesëtim me pjesët e

tyre dhe gjer në vlerën e plotë të pasurisë trashëgimore” dhe jo edhe tej vlerës së saj

dhe pjesës që ka përfituar. Kjo zgjidhje legjislative mund të rezultojë e dëmshme në

rastin e pasurive trashëgimore pasive,atëhere pra kur pasuria ka më shumë detyrime se

të drejta. Për këtë arsye është parashikuar instituti i heqjes dorë, për të gjithë ata persona

që nuk dëshirojnë të trashëgojnë të drejtat dhe sidomos detyrimet e trashëgimlënësit.

Trashëgimtari ka të drejtë të heqë dorë nga trashëgimia,ose për të gjithë pasurinë

trashëgimore,ose vetëm për një pjesë të saj,duke pranuar që të fitojë jo të gjithë pasurinë

trashëgimore, por vetëm një pjesë të saj, ose të fitojë vetëm një send apo një të drejtë

pasurore. Në rastin kur trashëgimtari heq dorë nga një pjesë e pasurisë

trashëgimore,duke pranuar fitimin e trashëgimit vetëm për një pjesë të saj, ky

trashëgimtar përgjigjet vetëm për detyrimet që rëndojnë mbi atë pjesë të pasurisë

trashëgimore, të cilën ka pranuar ta trashëgojë dhe nuk përgjigjet për detyrimet e

pasurisë trashëgimore, nga e cila ka hequr dorë. Duke pranuar sistemin e fitimit ipso

jure të trashëgimisë, kjo do të thotë se shteti, ashtu si çdo subjekt i marrëdhënieve

juridike të trashëgimisë, në rolin e trashëgimtarit do të jetë pronar i kësaj pasurie

trashëgimore dhe nga ana tjetër do t’i kalojë edhe posedimi mbi pasurinë trashëgimore.

Në lidhje me fitimin e trashëgimisë nga personat juridikë,privatë apo publikë,do të jenë

organet e tyre respektive siç është sanksionuar edhe në nenin 31 të Kodit Civil ku

thuhet” Personi juridik vepron me anë të organeve të veta të parashikuara në ligj,aktin

e krijimit ose në statut, të cilat shprehin vullnetin e tij. Veprimet e kryera nga organet e

personit juridik,brenda kompetencave të tyre,quhen si të kryera nga vetë personi

juridik.” Në rastin e personave të mitur që kanë lindur gjallë ose janë zënë para vdekjes

së trashëgimlënësit dhe kanë lindur gjallë brenda 300 ditëve, nga dita e vdekjes së

trashëgimlënësit do të kenë zotësi juridike për të trashëguar, pra do të jenë trashëgimtarë

të një pasurie të ardhur me trashëgim. Duke u bazuar në nenet e Kodit Civil dhe Kodit

të Familjes e drejta e administrimit të pasurisë së tyre do t’i takojë përfaqësuesit ligjorë,

që mund të jetë prindëri ose kujdestari i emëruar. Në nenin 231 të Kodit të Familjes

41

thuhet:” Prindërit e fëmijës kanë të drejtën e administrimit dhe të përdorimit të pasurisë

së fëmijës së tyre.”

Pjesa më e madhe e legjislacioneve, kur një personi,të cilit i është hequr zotësia juridike

për të vepruar i kalon një pasuri në trashëgim,sanksionojnë që kjo pasuri do të pranohet

nga këta persona me pëlqimin e kujdestarit, por gjithmonë në kushtet e beneficium

inventarii-t. Është përcaktuar se trashëgimtari ka të drejtë të fitojë të gjithë pasurinë e

trashëgimlënësit, një pjesë të saj,ose vetëm një send të caktuar apo një të drejtë tjetër

pasurore. Me pak fjalë kalimi i pasurisë nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët ligjorë

apo testamentarë bëhet në dy mënyra:a) në mënyrë universal ose me titull universal;b)

në mënyrë të veçantë ose me titull partikular. Kalimi i pasurisë trashëgimore në mënyrë

universal nënkupton rastet kur trashëgimtarëve u kalon e gjithë pasuria trashëgimore ose

edhe vetëm një pjesë e kësaj pasurie. Si në rastin kur kalon e gjithë pasuria apo vetëm

një pjesë e saj trashëgimtarëve u kalojnë të gjithë të drejtat dhe detyrimet që lidhen më

atë pasuri. Kalimi me titull universal mund të ndodhë si në trashëgimtarë ligjorë ashtu

edhe në ata testamentarë. Në rastin e kalimit në mënyrë universale trashëgimtari qoftë ai

ligjorë ashtu edhe ai testamentarë trashëgon të gjitha të drejtat dhe detyrimet e pasurisë

trashëgimore,në rastet kur ai është i vetmi trashëgimtar dhe trashëgon në përputhje me

pjesën e tij. Kur kemi dy ose më shumë trashëgimtarë si në rastin e trashëgimisë ligjore

ashtu edhe të asaj testamentare atyre iu kalon me titull universal e gjithë pasuria

trashëgimore në përputhje me pjesët e tyre. Trashëgimia me titull partikular haset vetëm

në trashëgiminë testamentare, kur trashëgimlënësi me vullnetin e tij përcakton që

trashëgimtari do të përfitojë një ose disa sende të pasurisë trashëgimore. Trashëgimia

me testament mund të jetë dhe me titull universal, duke u kaluar trashëgimtarëve

testamentarë e gjithë pasuria trashëgimore ose një pjesë e saj. Trashëgimtari që ka

përfituar me titull partikular pasurinë trashëgimore,duke i kaluar në trashëgim një,disa

sende apo të drejta konkrete të kësaj pasurie, ka të drejtë të kërkojë vetëm këto sende

apo të drejta, kur çelet trashëgimia dhe jo sende ose të drejta të tjera të ndryshme nga

ato të përcaktuarat, që mund të jenë pjesë e pasurisë trashëgimore. Në rastin kur ka

përfituar me titull universal pasurinë trashëgimore,trashëgimtari ka të drejtë në

përputhjë me pjesën e tij të kërkojë çdo send të pasurisë trashëgimore,që ekziston kur

çelet trashëgimia, pavarësisht se mund të mos ketë ekzistuar në momentin e hartimit të

testamentit. Dy mënyrat e kalimit të pasurisë me titull universal dhe me titull partikular

janë trajtuar dhe në vendimin unifikues të Gjykatës së Lartë Nr.1,datë 24.03.2005, ku

42

ndër të tjera thuhet:” Dallimi ndërmjet trashëgimisë universale dhe asaj me titull

partikular është vetëm sasior. Në trashëgiminë universale,thirrja në trashëgimi e

përcaktuar nga ligji ose testamenti,i referohet të gjithë pasurisë së de cujus-it.

Në trashëgiminë me titull universal,thirrja në trashëgimi nuk i referohet të gjithë

pasurisë së lënë, por një pjese të saj,e cila shprehet në formën e një fraksioni aritmetik

ose përcaktimit të kuotave. Nga ana tjetër, në trashëgiminë me titull të posaçëm ,thirrja

në trashëgimi i referohet një ose disa sendeve apo të drejtave të përcaktuara nga

trashëgimlënësi,duke caktuar edhe personin që do të ketë përfitimin pasuror. Sipas këtij

vendimi vetëm trashëgimtarët universalë apo me titull universal kanë zotësi juridike për

të përfituar edhe elemente pasurore,të cilat de cujus nuk i ka parashikuar shprehimisht

në testament. Vetëm ata mund të përfitojnë të drejta (sende) që janë fituar pas hartimit

të testamentit e që ekzistojnë në pasurinë e trashëgimlënësit në momentin e çeljes së

trashëgimisë dhe nga ana tjetër kanë gjithashtu detyrimin të përmbushin në kufijtë e

pasurisë trashëgimore detyrimet që rëndojnë mbi këtë pasuri57. Në të kundërt,

trashëgimtari me titull të posaçëm ka një të drejtë të kufizuar,që lidhet me sendet apo të

drejtat e përcaktuara shprehimisht në testament e për rrjedhojë ndryshimet e pasuirsë

trashëgimore të konstatura në momentin e çeljes së trashëgimisë,nuk do të reflektohen

në titullin e tyre…”.

2.6 Padenjësia

Padenjësia është një dënim civil, që përjashton nga trashëgimia ata persona,të cilët kanë

mbajtur një qëndrim apo sjellje jo të mirë ndaj trashëgimlënësit. Pranimi i padenjësisë

është një gjë pozitive për arsye morale dhë për edukimin e shtetasve me ndjenjën e

respektit. Nuk mund të përfitojnë nga pasuria trashëgimore persona, të cilët kanë

mbajtur një qëndrim jo të mirë apo kanë kryër veprime në dëm të trashëgimlënësit apo

të afërmve të tij. Në Kodin Civil të mëparshëm padenjësia parashikohej në nenin 97 ku

thuhej:” Nuk mund të trashëgojë ai që ka mbajtur ndaj trashëgimlënësit një qëndrim të

tillë, që vjen në kundërshtim me plotësimin e detyrimeve të parashikuara në ligj ose me

rregullat e moralit socialist dhe që e bën atë të padenjë”. Mosparashikimi në mëyrë të

shprehur në ligj të rasteve të padënjësisë bënte që t’i lihej shteg arbitraritetit të

gjykatave dhe gjykimit subjektiv të gjyqtarëve. Një person përjashtohej nga trashëgimi

57 Vendimi Nr.1, datë 24.03.2005 i Gjykatës së Lartë

43

si i padenjë me vendim të gjykatës mbi bazën e kërkesës së trashëgimtarëve të tjerë ose

të prokurorit.

Në Kodin Civil aktual përmendja e shkaqeve të padenjësisë në nenin 322 të Kodit Civil

është një gjë pozitive, sepse jo vetëm i paralajmëron personat për sjelljen që duhet të

kenë ndaj trashëgimlënësit,çfarë veprimesh mund të kryejnë dhe çfarë jo, por i shërben

edhe mbajtjes së një qëndrimi të njëjtë nga gjykatat58. Këto shkaqe duke qënë se janë

përmendur në mënyrë eksplicite nga ligji e kufizojnë dhë nuk i lënë më shteg

arbitraritetit apo gjykimit subjektiv të gjyqtarëve. Gjithsesi duke qënë se jeta është e

larmishme, pavarësisht se ligji i përmend shkaqet e padenjësisë, në ndonjë rast konkret

gjykata nuk ka mundur ta deklarojë personin e padenjë. Neni 322 i Kodit Civil

përcakton këto raste padenjësie: Së pari në qoftë se personi me dashje ka vrarë ose ka

tentuar të vrasë trashëgimlënësin, bashkëshorten, fëmijët dhe prindërit e tij.

Personi në këtë rast përjashtohet nga trashëgimia nisur nga fakti se askush nuk mund të

përfitojë nga trashëgimia e trashëgimlënësit nëse vret ose tenton të vrasë me dashje atë

ose familjarët apo të afërmit e tij. Një gjë e tillë është bërë, se do ishte moralisht e

papranueshme që një person që i shkakton dhimbje aq të mëdha qoftë fizike apo

shpirtërore trashëgimlënësit të mund të përfitojë nga pasuria e tij, ndërkohë që ka vrarë

ose ka tentuar të vrasë qoftë atë apo bashkëshortin,fëmijët apo prindërit e tij. Së dyti në

qoftë se personi ka bërë ndaj trashëgimlënësit kallëzim osë dëshmi të rremë, për

kryerjen e një vepre penale për të cilën parashikohet dënim me vdekje ose me burgim

mbi 10 vjet, kur kallëzimi ose dëshmia janë deklaruar të rremë në një gjykim penal. Në

fakt duhet bërë një modifikim i kësaj dispozite duke qënë se dënimi me vdekje është

hequr si dënim bazuar dhe në Kushtetutën e RSH dhe është zëvendësuar me dënimin

burgim të përjetshëm. Në këtë rast gjithashtu parashikimi që bën dispozita është bërë

me qëllime morale për të mbrojtur trashëgimlënësin e për të përjashtuar nga trashëgimia

atë person ose persona që kanë bërë një kallëzim ose dëshmi të rremë ndaj

trashëgimlënësit për kryerjen e një vepre penale për të cilin parashikohet një dënim me

burgim të përjetshëm ose me heqje të lirisë mbi dhjetë vjet, kur dëshmia ose kallëzimi

janë deklaruar të rreme në një gjykim penal. Trashëgimlënësi si rezultat i këtij kallëzimi

ose dëshmie të rreme, i nënshtrohet një proçesi gjyqësor dhe në bazë të parimit:”

Kushdo quhet i pafajshëm përderisa nuk i është provuar fajësia me vendim gjyqësor të

58Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, fq.80

44

formës së prerë59”, i shpëton dënimit pasi kallëzimi dhe dëshmia deklarohen të rreme

me vendim gjyqësor të formës së prerë të gjykatës.

Së treti në qoftë se ai me mashtrim, kanosje e dhunë ka shtyrë trashëgimlënësin që të

bëjë,të ndryshojë ose të shfuqizojë testamentin ose ka përpiluar vetë një testament të

rremë ose e ka përdorur atë për interesa të tij apo të të tjerëve. Mashtrimi, kanosja dhe

dhuna janë rrethana që ndikojnë në psikikën e trashëgimlënësit dhe nuk e lejojnë atë të

shprehë në menyrë të lirë dhe të plotë vullnetin e tij. Nën ndikimin e këtyre rrethanave

vullneti është i vesuar. Mashtrimi është shkaktim i vetëdijshëm i lajthimit të

trashëgimlënësit, ku gënjeshtra e përdorur e shtyn atë që të kryejë veprimin juridik të

hartimit të testamentit osë të disponimeve testamentare në favor të tij. Mashtrimi mund

të kryhet me anën e veprimeve aktive ose pasive duke fshehur një rrethanë të caktuar.

Kanosja është paraqitja e mundësisë së ndonjë të keqeje, në dëm të trashëgimlënësit ose

bashkëshortit të tij, pasardhësit ose paraardhësit se në të ardhmen ata do të pësojnë një

dëm fizik ose material të padrejtë dhe të rëndë. Deklarimi i vullnetit në këtë rast të

trashëgimlënësit nuk është i lirë dhe bëhet për shkak të kësaj frike. Kanosja në njëfarë

mënyre karakterizohet dhe nga elementi i dhunës,që nënkupton shkaktimin e vuajtjeve

fizike ose psikike të trashëgimlënësit apo të afërmve të tij. Në të gjitha rastet është e

rëndësishme që kanosja të jetë serioze,e vërtetë dhe t’i drejtohet trashëgimlënësit ose

personave të familjes së tij duke i rrezikuar seriozisht jetën dhe/ose pasurinë e tyre.

Kanosja duhet të jetë thelbësorë në kuptimin që të ketë ndikuar direkt në vullnetin e

trashëgimlënësit,sa pa atë ai nuk do të kishte bërë testament, nuk do kishte ndryshuar

apo shfuqizuar atë. Një person mundet që me anë të dhunës fizke të ketë shtyrë

trashëgimlënësin që të bëjë, ndryshojë ose shfuqizojë testamentin. Në rastin e dhunës

fizike nuk ekziston asnjë vullnet nga ana e trashëgimlënësit, sepse atë duke e rrahur apo

duke e plagosur lehtë apo rëndë e detyrojnë në hartimin e testamentit persona të caktuar.

Dhuna psikike që mund të ushtrohet ndaj trashëgimlënësit konsiston në presione apo

kërcënime që i bëhen atij për një rrezik të mundshëm që mund t’i kanoset atij apo

familjarëve të tij. Në këtë rast vullneti i trashëgimlënësit ekziston,vetëm se ai është i

vesuar si pasojë e ndërhyrjeve të jashtëligjishme të një personi konkret. Një rast tjetër

është kur personi ka përpiluar vetë një testament të rremë.

59 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë (miratuar me ligjin Nr. 8417, datë 21.10.1998 i ndryshuar) ,

Tiranë 2012, neni 30

45

Ai nuk përdor as dhunë fizike apo psikike,mashtrim apo kanosje në këtë rast,por e ka

marrë vetë iniciativën për hartimin e testamentit duke përdorur emrin e

trashëgimlënësit. Personi konkret ka konsumuar veprën penale të falsifikimit të

dokumenteve dhe përveç përjashtimit nga cilësia si trashëgimtar do të marri dënim dhë

për këtë vepër penale. Rast tjetër është kur personi përdor një testament që e di që është

i rremë për vete ose për interesa të të tjerëve. Personi në këtë rast nuk e harton vetë

testamentin, por përdor një testament të rremë të hartuar nga persona të tjerë dhe është

në dijeni të këtij fakti. Ai përveç se përjashtohet nga trashëgimia do të përgjigjet dhe për

veprën penale të përdorimit të dokumenteve të falsifikuara. Një person përjashtohet si i

padenjë nga një trashëgimi e caktuar dhe kur është sjellë ndaj trashëgimlënësit në

mënyrë poshtëruese apo e ka keqtrajtuar atë. Duhet thënë se jo çdo sjellje poshtëruese

apo keqtrajtim duhet të merret si arsye për përjashtimin e një personi konkret si të

padenjë për të qënë trashëgimtar. Sjelljet apo keqtrajtimet të ushtruara ndaj

trashëgimlënësit duhet të jenë serioze dhe te tilla që të cënojnë rëndë rregullat e moralit.

Sjellje poshtëruese mund të jetë mbajtja e një qëndrimi përbuzës e çnjerëzor ndaj

trashëgimlënënsit para vdekjes. Një sjellje e tillë është psh: kur trashëgimtari duhet ti

siguronte mjetet e jetesës trashëgimlënësit dhe nuk e bente një gjë të tillë ose kur

trashëgimlënësi kishte problem shëndetësore dhe trashëgimtari nuk kujdesej për të. Një

person përjashtohet nga trashëgimia duke u deklaruar si i padenjë me vendim të

gjykatës mbi bazën e kërkesës së trashëgimtarëve të tjerë ose të prokurorit60. Kur

zhvillohet proçesi gjyqësor si palë thirren trashëgimtarët e tjerë, duke përfshirë edhe atë

ose ata që kanë pretendime për padenjësinë ashtu dhe personi për të cilin kërkohet

deklarimi i kësaj padenjësie. Gjatë gjykimit të këtij proçesi provat duhen administruar

me shumë kujdes se çdo gabim në gjykim do të ulte dinjitetin apo do dëmtonte rëndë

figurën morale të personit për të cilin kërkohet të deklarohet i padenjë. Çështja e

padenjësisë gjithmonë gjykohet mbi bazën e kërkesës së personave të interesuar dhe jo

me iniciativë të gjykatës, sepsë një gjë e tillë do të dëmtonte rëndë interesat e personave

të interesuar dhe do bënte që proçesi gjyqësor të zgjatej më shumë seç duhej. Padenjësia

gjen zbatim si për trashëgiminë me ligj ashtu edhe për atë me testament. Dimë që

trashëgimia me ligj zbatohet në ato raste kur trashëgimlënësi nuk ka bërë testament ose

testamenti i hartuar prej tij është shpallur plotësisht apo pjesërisht i pavlefshëm.

60Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, fq.83

46

Me anë të testamentit trashëgimlënësi disponon me vullnet të shprehur pasurinë

trashëgimore në favor të trashëgimtarëve testamentarë ndryshe nga trashëgimia me ligj

ku zbatohen rregullat e përcaktuara nga ligji. Në rastin e trashëgimisë testamentare nuk

do ishte në përputhje me ligjin përjashtimi si i padenjë i një personi konkret, të cilin

trashëgimlënënsi e ka përfshirë në testament si trashëgimëtar testamentar pavarësisht

qëndrimit apo sjelljes që ka mbajtur ndaj tij. Po të veprohej ndryshe ky qëndrim nuk do

të pajtohej me vullnetin e trashëgimlënësit të shprehur me anë të testamentit. Gjithsesi

nuk do ishte e drejtë dhe e ligjshme që në çdo rast të përfshiheshin në trashëgiminë

testamentare personat të cilët pas hartimit të testamentit kanë kryer veprime të

paligjshme ndaj trashëgimlënësit apo të afërmve të tij duke tentuar edhe deri në vrasje.

Nëse trashëgimlënësi nuk ka patur mundësi ta ndryshojë apo anullojë

testamentin,personi që i ka kryer këto veprime, pra trashëgimtari testamentar deklarohet

si i padenjë nga gjykata. Gjykata në çdo rast duhet të marrë në konsideratë edhe

vullnetin e trashëgimlënësit. Është e rëndësishme të theksohet fakti se padenjësia nuk

prezumohet, por duhet të vërtetohet në bazë të njërit nga rasteve të parashikuara nga

neni 322 i Kodit Civil. Trashëgimlënësi gjithashtu në mënyrë të shprehur e përjashton

një trashëgimtar si të padenjë për një nga rastet e parashikuara në ligj. Mund të themi

pra se padenjësia mund të përkufizohet si një sanksion civil i vendosur nga shoqëria

duke u nisur nga vlerat e moralit dhe nga fakti që një person i cili ka mbajtur një

qëndrim të keq dhe jokorrekt ndaj trashëgimlënësit nuk mund të përfitojë nga pasuria e

tij trashëgimore. Qëndrimi i mbajtur nga shoqëria bazuar në rregullat e moralit ka gjetur

rregullim në dispozitat e ligjit konkretisht në nenin 322 te Kodit Civil. Në rast se

trashëgimtari deklarohet i padenjë, padenjësia e tij si prind ose i paralindur nuk

përjashton fëmijët ose të paslindurit e tij, si kur trashëgojnë vetë, ashtu dhe kur vijnë në

trashëgim me zëvendësim61. Kur ndodh ky rast prindi i padenjë nuk mund të gëzojë të

drejtat e uzufruktit dhe të administrimit të pasurisë së fëmijës në pjesën trashëgimore që

atij i kalon. Në rastin kur fëmija trashëgimtar është i mitur, për administrimin e pasurisë

që atij i kalon në trashëgim i caktohet një kujdestar. Personi i padenjë detyrohet

gjithashtu të kthejë frytet dhe çdo të ardhur tjetër që ka marrë nga pasuria në trashëgim

pas çeljes së saj. Dispozitat e ligjit i kanë njohur të drejtën trashëgimlënësit që të falë

personin e padenjë për të trashëguar.

61Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia, të drejtat reale të përkohshme dhe

trashëgimia” Geer, 2008, fq.207

47

Që falja të jetë e vlefshme duhet të bëhet në një nga këto mënyrat: a) të bëhet

shprehimisht me akt noterial; b) të përcaktohet shprehimisht në testament; c) falja nuk

është bërë shprehimisht, por trashëgimlënësi ka shënuar në testament se ka njohur

padenjësinë e personit e megjithatë e cakton atë si trashëgimtar62. Në rrethana të tilla

trashëgimtarët e tjerë nuk mund të kërkojnë padenjësine e trashëgimtarit konkret.

2.6.1 Pasojat e padenjësisë

Personi i deklaruar si i padenjë nuk mund të perfitojë nga pasuria trashëgimore. Ai është

i detyruar të kthejë pas çeljes së trashëgimisë çdo send frut apo të ardhur që ka marrë

nga pasuria trashëgimore. Duke qënë së legjislacioni shqiptar pranon sistemin e fitimit

të trashëgimisë, me çeljen e saj i kalon ipso jure posedimi mbi sende të ndryshme duke i

dhënë të drejtën që të marrë dhe frutat dhe të ardhurat nga këto sende. Në rastin kur

personi përjashtohet nga trashëgimia si i padenjë ai konsiderohet një nëdorës me

keqbesim gjatë gjithë kohës së posedimit, sepse e ka përdorur sendin pa e pasur titullin

e trashëgimëtarit të ligjshëm. Në një rast të tillë ai detyrohet të kthejë tek

trashëgimëtarët e tjerë bashkë më sendin apo sendet e marra edhe frutet natyrore dhe ato

civile të vjela. Kur trashëgimtari i padenjë ka kaluar tek të tretët sende të luajtshme dhe

ata kanë vepruar me mirëbesim dhe kundrejt kundërshpërblimit, në këtë rast

trashëgimtarëve nuk u kthehen këto sende pasi pronësinë mbi to e kanë fituar perosnat e

tretë63.

2.7 Heqja dorë nga trashëgimia

Legjislacioni ynë i jep mundësinë një personi konkret të heqë dorë nga trashëgimia,

duke mos qënë trashëgimtar dhe duke mos fituar as të drejta dhe të ngarkohet me

detyrime në raport me pasurinë trashëgimore. Heqja dorë nga trashëgimia është një akt i

njëanshëm i autonomisë private64. Heqja dorë nga trashëgimia bëhet pas çeljes së

trashëgimisë, sepse vetëm pasi fiton të drejtat dhe detyrimet si trashëgimtar mund të

heqësh dorë prej tyre. Heqja dorë nga trashëgimia nuk mund të bëhet me kusht, me afat

ose për një pjesë të trashëgimit apo në dobi të njërit nga trashëgimtarët.

62 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 324

63 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 166

64 A.Nuni,L.Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.48

48

Nëse heqja bëhet në rrethana të tilla,ajo është e pavlefshme dhe konsiderohet sikur nuk

është bërë. Heqja dorë nga trashëgimia bëhet në gjykatën e vendit ku është çelur

trashëgimia. Vendimi i gjykatës duhet të regjistrohet në regjistrat e pasurive të

paluajtshme. Në Kodin Civil të RPSSH heqja dorë parashikohej nga neni 98 dhe kjo

heqje dorë mund të bëhej brenda tre muajve nga çelja e trashëgimisë.

Për trashëgimtarin që në kohën e çeljes së trashëgimisë nuk kishte lindur, afati fillonte

nga dita e lindjes së tij. Të miturit nga 14-18 vjeç dhe personat, të cilëve iu ishte

kufizuar zotësia për të vepruar, heqjen dorë nga trashëgimi e bënin vetë, por me

pëlqimin e prindit ose të kujdestarit, si dhe me pëlqimin e organit të kujdestarisë. Për të

miturit nën 14 vjeç dhe personave që iu ishte hequr zotësia për të vepruar, heqja dorë

bëhej nga prindi ose kujdestari me pëlqimin e këshillit të kujdestarisë. Heqja dorë nga

trashëgimi kishte si efekt që trashëgimtari që e bënte, quhej se nuk ishte thirrur në

trashëgim. Kur trashëgimtari kishte vdekur brenda afatit të heqjes dorë, heqja dorë

mund të bëhej nga trashëgimtarët e këtij që thirreshin me përfaqësim. Në Kodin Civil

aktual heqja dorë nga trashëgimia gjen rregullim në nenet 333 deri në 340. Heqja dorë

nga trashëgimia është një veprim juridik i njëanshëm, i cili konsiston në shfaqjen e

vullnetit të njërës palë,konkretisht të personit që heq dorë nga trashëgimia, pa qënë e

nevojshme që kjo shfaqje t’i arrijë palës tjetër. Mënyrat e heqjes dorë nga trashëgimia

janë: a) me deklaratë të shkruar; b) me gojë në një procesverbal gjyqësor. Heqja dorë

nga trashëgimia me deklaratë të shkruar duhet të regjistrohet në gjykatën e rrethit të

vendit, ku është çelur trashëgimia. Ligji nuk kërkon formë të caktuar për hartimin e saj.

Kjo deklaratë duhet të përmbajë të dhënat e personit që e bën atë, lidhja e tij me

trashëgimlënësin, vërtetimi i vdekjes së tij. Ky veprim duhet bërë para lëshimit të

dëshmisë së trashëgimisë. Nëse bëhet pas lëshimit të saj, por gjithmonë brenda afatit,

duhen gjetur mjete të tjera për ndreqjen e saj65. Me gojë në një procesverbal do të thotë

se duhet të jetë për shqyrtim një çështje gjyqësore, e cila duhet të ketë për objekt një

aspekt të së drejtës së trashëgimisë66. Kjo çështje mund të shqyrtohet me, ose pa palë

kundërshtare. Nëse nuk bëhet në një nga këto dy format, atëhere heqja dorë është

absolutisht e pavlefshme, pasi nuk është respektuar forma e kërkuar nga ligji.

65 Vladimir Molla “Mbi heqjen dorë nga trashëgimia” Tribuna Juridike Nr. 5015 VIII, botim 2004 66 Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë, (Miratuar me ligjin Nr.8116, date 29.03.1996 dhe

ndryshuar me ligjet Nr.8431, datë 14.12.1998 dhe Nr.8491, datë 27.05.1999 dhe Nr.8335, date

18.10.1999 dhe Nr.8812, datë 17.05.2001, Nr.9953, date 14.07.2008, Nr.10052, date 29.12.2008,

Nr.49/2012;122/2013;160/2013), Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare, Dhjetor 2014, neni 118

49

Heqja dorë nga trashëgimia mund të bëhet edhe me përfaqësim. Në këtë rast

përfaqësuesi duhet të jetë pajisur me prokurë të posaçme. Afati për heqjen dorë nga

trashëgimia është tremujor për trashëgimtarët që banojnë brenda vendit nga çelja e

trashëgimisë dhe gjashtë muaj nga i njëjti moment për ata që janë jashtë shtetit.

Kur trashëgimtari ndodhet jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, afati i heqjes

dorë nga trashëgimia, fillon të llogaritet brenda gjashtë muajve nga dita e vdekjes së

trashëgimlënësit ose brenda gjashtë muajve nga dita e çeljes së trashëgimisë. Nëse

trashëgimtari ndodhet brenda ose jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, kjo është

një çështje që verifikohet në bazë të dokumentacionit të paraqitur nga personi i thirrur si

trashëgimtar. Nëse kalojnë këto afate të përcaktura nga ligji dhe personi konkret nuk

heq dorë,do të thotë se ai e ka pranuar trashëgiminë. Afati i heqjes dorë fillon të

llogaritet që nga çelja e trashëgimisë. Afati i heqjes dorë nga trashëgimia pezullohet për

shkaqet që vlejnë për parashkrimin e padisë. Kjo do të thotë se afatet tremujore dhe

gjashtëmujore janë afate prekluzive. Heqja dorë nga trashëgimia jashtë afatit të caktuar

nga ligji nuk mund të ketë asnjë pasojë ligjore. Personi nuk mund të heqë dorë nga

trashëgimia duke respektuar afatin tremujor apo gjashtëmujor kur gjatë këtyre afateve

ka kryer veprime duke u sjellë si trashëgimtar. Nëse ai tjetërson pasurinë trashëgimore

do të thotë se në mënyrë të heshtur ka pranuar pasurinë trashëgimore pa hequr dorë prej

saj. Rast tjetër është dhe kur personi vë dorë mbi sendet e ndryshme që përbëjnë

pasurinë trashëgimore. Në këtë rast heqja dorë nga ana e tij do të ishte nul dhe pa asnjë

efekt. Nuk konsiderohen veprime që tregojnë sjellje prej trashëgimtari rasti kur personi

konkret merr masa apo kryen një kategori veprimesh në kuadër të ruajtjes së pasurisë

trashëgimore derisa ajo t’i nënshtrohet pjesëtimit ku secili prej trashëgimtarëve do të

marrë pjesën e tij. Rast përjashtimor për heqjen dorë është për trashëgimtarin që ende

nuk ka lindur. Në këtë rast afati i heqjes dorë fillon nga dita e lindjes së tij. Në këto raste

heqja dorë do të bëhet në varësi se ku banon nëna e fëmijës që thirret në trashëgim duke

respektuar afatin tre mujor ose gjashtë mujor nga dita e lindjes. Një rast tjetër i heqjes

dorë nga trashëgimia është dhe ai i një fëmije të mitur apo i një personi, të cilit i është

hequr zotësia për të vepruar. Fëmija e mitur dhe personi i pazotë për të vepruar

përfaqësohen nga përfaqësuesi ligjor,që sipas rastit mund të jetë prindi ose kujdestari,

por gjithmonë me autorizimin e gjykatës së vendbanimit të të miturit ose të personit të

pazotë për të vepruar.

50

Përfaqësuesi ligjor në raste të caktuara mund të kalojë caqet e administrimit të thjeshtë

të pasurisë dhe të realizojë administrimin e jashtëzakonshëm të pasurisë së fëmijës të

mitur osë të personit të pazotë për të vepruar. E drejta e fëmijës për të kundërshtuar

veprimin e përfaqësuesit ligjor do të pezullohet,deri në momentin kur fëmija të bëhet

madhor dhe të fitojë zotësi për të vepruar. Në të njëjtin pozicion do të jetë edhe personi i

pazotë për të vepruar, në rast se atij i kthehet zotësia për të vepruar. Për të miturit nga

mosha 14-18 vjeç dhe personat me zotësi të kufizuar për të vepruar, heqjen dorë nga

trashëgimia do ta bëjnë vetë, por me pëlqimin e prindit ose të kujdestarit dhe duke

marrë dhe autorizimin e gjykatës së vendbanimit të të miturit ose të personit me zotësi

të kufizuar për të vepruar. Autorizimi i gjykatës kërkohet, sepse bëhet fjalë për një

veprim që kapërcen kufijë e një administrimi të thjeshtë. Kur trashëgimtarët nuk

paraqiten për të hequr dorë nga trashëgimia,mund të mendohet se trashëgimlënësi nuk

ka trashëgimtarë ose ata mungojnë dhe nuk janë vënë në dijeni të ekzistencës së

pasurisë. Në këtë rast gjykata e vendit të çeljes së trashëgimisë kryesisht, me nismën e

saj ose me kërkesën e personave të interesuar cakton një afat, jo më pak se gjashtë muaj

nga dita e çeljes së trashëgimisë,brenda të cilit duhet të deklarohet se hiqet dorë nga

trashëgimia. Në rast se brenda këtij afati nuk ushtrohet e drejta e heqjes dorë nga

trashëgimia,atëhere do të prezumohet fakti i mosekzistencës së trashëgimtarëve të asaj

radhe dhe trashëgimia në mungesë të tyre do t’u kalojë trashëgimtarëve të radhëve

pasardhëse në rast se ka të tillë dhe në mungesë të tyre ajo i kalon shtetit. Heqja dorë

nga trashëgimia është e parevokueshme që do të thotë që trashëgimtari, i cili ka hequr

dorë nga trashëgimia nuk mund ta revokojë më pas këtë heqje dorë.67 Heqja dorë është

një e drejtë e trashëgueshme apo e trasnmetueshme tek trashëgimtarët. Trashëgimtarëve

të trashëgimtarit që vdes para se të kalojë afati për heqjen dorë dhe që nuk e ka ushtruar

këtë të drejtë në çastin e vdekjes së tij, iu kalojnë dy të drejta për të hequr dorë. Në

radhë të parë kanë të drejtën për të hequr dorë të trashëgimlënësit të tyre që është

njëkohësisht një trashëgimtar i një de cuius-i tjetër, por që nuk ka ushtruar të drejtën e

tij për të hequr dorë. Kanë gjithashtu të drejtën e tyre për të hequr dorë që nuk e kanë

trashëguar, por që u ka lindur atyre së bashku me fitimin e trashëgimit.

67Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 339

thotë: ”Trashëgimtari që ka deklaruar rregullisht heqjen dorë ose jo nga trashëgimi,nuk mund ta

shfuqizojë më pas këtë deklarim.”

51

Po të marrim një shembull konkret: Personi A vdes më datë 01.03.2009 dhe thirren në

trashëgim personi B dhe C. Ata kanë të drejtë të heqin dorë brenda tre muajve më

01.06.2009. Ndodh që më 25.05.2009 vdes personi B, i cili nuk kishte ushtruar të

drejtën për të hequr dorë.

Personi B si trashëgimtar lë personin D, i cili ka të drejtë të heqi dorë brenda datës

01.09.2009. Personi D duhet të ketë parasysh dy afate. Ai duhet të ushtrojë heqjen dorë

në emër të B deri para datës 01.06.2009, pasi ky afat vazhdon të eci, se nuk është

pezulluar. Gjithashtu duhet të zbatojë dhe afatin 01.09.2009 duke hequr dorë nga

trashëgimia që kaloi në favor të tij. Heqja dorë është bërë e transmetueshme tek

trashëgimtarët për t’i dhënë mundësinë trashëgimtarit që ka vdekur para se të kalojë

afati i heqjes dorë dhe nuk ka mundur të heqë dorë nga një pasuri trashëgimore e

ngarkuar më së shumti me detyrime.

Heqja dorë nga trashëgimia duhet të bëhet në favor të të gjithë trashëgimtarëve dhe jo

në favor të njërit prej tyre. Kjo do të thotë që trashëgimtari që heq dorë nga trashëgimia,

nuk mund ta bëjë këtë me qëllim që pjesa e tij t’i shtohet pjesës së njërit ose disave prej

trashëgimtarëve që thirren në trashëgim. Me heqjen dorë nga trashëgimia, pjesa e

trashëgimtarit që heq dorë, i kalon gjithë trashëgimtarëve të tjerë që thirren në

trashëgim. Kur një trashëgimtar heq dorë nga pasuria trashëgimore dhe ai ka fëmijë të

mitur, atëhere në zbatim të parimit të zëvendësimit (përfaqësimit) këta fëmijë të mitur

do të zënë vendin, shkallën dhe të drejtat e zëvendësuesit. Në këtë rast heqja dorë nga

trashëgimia, nuk do të ketë efekt për fëmijët e trashëgimtarit. Heqja dorë nga

trashëgimia shtrihet mbi të gjithë pasurinë trashëgimore që i takon trashëgimtarit dhe jo

mbi një pjesë të saj. Kështu,trashëgimtari nuk mund të heqë dorë vetëm nga një pjesë e

trashëgimisë së tij. Heqja dorë nga trashëgimia ka efekt prapaveprues dhe trashëgimtari

që e bën një gjë të tillë konsiderohet sikur nuk është thirrur ndonjëherë në trashëgim.

Në qoftë personi heq dorë nga trashëgimia, qoftë ajo ligjore apo testamentare,ai nuk

humbet të drejtën për të kërkuar legët e caktuar në favor të tij,sepse cilësia e legatarit

është e ndryshme nga ajo e trashëgimtarit.68 Heqja dorë nga trashëgimia nuk mund të

68 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 334

thotë:” Ai që ka hequr dorë nga trashëgimi,quhet se nuk është thirrur ndonjëherë në trashëgim.Heqja

dorë nga trashëgimi nuk përjashton trashëgimtarin nga e drejta për të kërkuar legët.”

52

kryhet nga debitori me qëllim që të pakësojë sasinë ose vleftën e pasurisë së tij në dëm

të kreditorit. Duhet që kredia të ketë lindur para se të jetë kryer heqja dorë.

2.8 Administrimi i trashëgimisë

Në shumë raste në lidhje me pasurinë trashëgimore duhet të mbrohen interesat e

trashëgimtarëve, legatarëve, kreditorëve dhe vetë shtetit. Për këtë arsye, gjykata e vendit

ku është çelur trashëgimia vihet në lëvizje me kërkesën e trashëgimtarëve, të personave

të interesuar ose me nismën e saj për të caktuar një përmbarues gjyqësor për të bërë

inventarin e pasurisë trashëgimore. Në ato raste kur nuk dihet a ka trashëgimtarë,ose kur

ata mungojnë dhe nuk ka lajme për ta,ose kur kanë hequr dorë nga trashëgimia dhe nuk

dihen trashëgimtarët e tyre, gjykata e rrethit ku është çelur trashëgimia, me kërkesë të

personave të interesuar, të cilët mund të jenë trashëgimtarë, legatarë, kreditorë të

trashëgimlënësit ose vetë shteti, kryesisht cakton një kujdestar. Detyra e kujdestarit

është administrimi i pasurisë trashëgimore, që do të thotë se ai nuk mund të kryejë

veprime që kalojnë caqet e këtij administrimi. Në raste të caktuara, me miratimin e

gjykatës të vendit ku është çelur trashëgimia, detyra e kujdestarit mund të kalojë caqet e

administrimit të thjeshtë dhe të konsistojë në disponimin e pasurisë. Neni 345 i Kodit

Civil thotë:” Kujdestari kërkon kryerjen e inventarit të pasurisë trashëgimore,merr

masa për administrimin e pasurisë,ushtron të drejtën e padisë dhe u përgjigjet padive

në lidhje me këtë pasuri,depoziton në bankë paratë që ndodhen në trashëgim ose që

rrjedhin prej tij, kryen veprime të tjera të kësaj natyre dhe jep llogari në mbarim të

administrimit.” Llogari në lidhje me administrimin e pasurisë trashëgimore kujdestari

jep përpara gjykatës që e ka emëruar. Gjykata në lidhje me administrimin e pasurisë

trashëgimore mund ta ngarkojë kujdestarin përveç se me veprime të zakonshme

administrimi dhe me veprime disponimi. Sipas legjislacioneve të shumë vendeve të

botës kujdestari ka të drejtë të disponojë si sendet e luajtshme ashtu dhe ato të

paluajtshme të pasurisë trashëgimore. Ligji ynë nuk shprehet në lidhje me këtë gjë, por

thjesht nga interpretimi që i bëhet faktit që kujdestari luan rolin e përfaqësuesit ligjor të

përkohshëm në lidhje me pasurinë trashëgimore arrijmë në këtë konkluzion.

Legjislacioni ynë pranon faktin se veprimet e kujdestarit mund të kalojnë caqet e

administrimit të zakonshëm të pasurisë trashëgimore dhe ato do të jenë veprime

disponimi.

53

2.9 Trashëgimia ligjore

Trashëgimia është kalimi me ligj ose me testament i pasurisë së trashëgimlënësit në

favor të trashëgimtarëve të tij. Sipas nenit 317 të Kodit Civil:” Trashëgimia me ligj

zbatohet kur trashëgimlënësi nuk ka bërë testament,ose ka bërë vetëm për një pjesë të

pasurisë së tij,ose kur testamenti është tërësisht ose pjesërisht i pavlefshëm”.

Me trashëgim me ligj kuptohet kalimi i pasurisë së personit të vdekur

(trashëgimlënësit), personave të tjerë trashëgimtarëve. Ky kalim bëhet jo në bazë të

vullnetit të shprehur të trashëgimlënësit nëpërmjet testamentit, por sipas rregullave të

parashikuara nga vetë ligji. Normalisht edhe në këtë rast kalimi bëhet në bazë të

vullnetit të trashëgimlënësit, por ky vullnet shfaqet në mënyrë të heshtur. Ndodh kështu

pasi trashëgimlënësi duke qënë se nuk e disponon pasurinë me testament pranon që ajo

pas vdekjes së tij t’iu kalojë trashëgimtarëve duke respektuar rregullat e përcaktuara nga

ligji. Trashëgimia me ligj gjen zbatim jo vetëm kur trashëgimlënësi nuk ka bërë

testament, por edhe kur testamenti i bërë është i pavlefshëm. Në rastet kur vetëm një

pjesë e pasurisë është lënë me testament ose kur testamenti është pjesërisht i pavlefshëm

zbatohet si trashëgimia me ligj ashtu edhe ajo testamentare. Në këtë rast trashëgimia me

ligj zbatohet vetëm për atë pjesë të pasurisë që nuk është lënë me testament ose për atë

pjesë për të cilën testamenti është i pavlefshëm. Kur kemi trashëgimi me ligj zbatohen

rregullat e caktuara nga ligji dhe personave të cilëve iu kalojnë këto të drejta quhen

trashëgimtarë ligjorë. Kur të drejtat personave të caktuar iu kalojnë me testament quhen

trashëgimtarë testamentarë. Kur flasim për trashëgimi ligjore duhet përcaktuar rrethi i

atyre përsonave që kanë të drejtë të trashëgojnë. Në caktimin e rrethit të këtyre

personave, ligji niset nga lidhja e gjakut dhe nga adoptimi duke marrë parasysh

marrëdhëniet që krijohen si rezultat i martesës ose nga marrëdhënie të caktuara, siç

është rasti i personave të paaftë për punë. Kodi Civil përveç se ka zgjeruar rrethin e

trashëgimtarëve ligjorë deri në shkallën e gjashtë të të afërmëve të trashëgimlënësit pa

harruar dhe personat e paaftë për punë, ka pranuar gjithashtu barazinë midis burrit dhe

gruas dhe të fëmijëve të lindur jashtë martese me ata të lindur nga martesa. Mbrojtje të

veçantë gëzojnë fëmijët e mitur dhe personat e paaftë për punë.

54

Referuar Kodit Civil trashëgimtarët ligjorë janë: a) fëmijët ose fëmijët e fëmijëve ose të

paslindurit e tyre; b) bashkëshorti pasjetues; c) prindërit e trashëgimlënësit; d) vëllezërit

dhe motrat ose fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur; e) gjyshi dhe gjyshja

dhe të paralindurit e tjerë ku bëhet fjalë për stërgjyshërit; f) personat e paaftë për punë

në ngarkim të trashëgimlënësit; g) të afërmit e tjerë deri në shkallë të gjashtë; h) shteti69.

Fëmijët janë pasardhësit më të afërt me trashëgimlënësin dhe lidhja midis tyre mund të

jetë një lidhje gjaku ose një lidhje mbi baza birësimi. Fëmijët me të cilët ka lidhje gjaku

mund të jenë të lindur nga martesa ose jashtë saj. Sipas nenit 54, paragrafi 2 të

Kushtetutës:” Fëmijët e lindur jashtë martesës kanë të drejta të barabarta me të lindurit

nga martesa”.

Ky parim pasqyrohet edhe në nenin 4 të Kodit të Familjes. Me pak fjalë legjislacioni

ynë nuk bën dallimin midis fëmijëve të lindur nga martesa me ata të lindur jashtë

martese. Për fëmijët e lindur jashtë martese, atësia e tyre mund të vendoset me anë të

njohjes vullnetare ose nëpërmjet një vendimi gjyqësor. Më anë të kësaj njohjeje për

prindin krijohen të drejta dhe detyrime të njëjta me fuqi prapavepruese. Barazia që

vendoset në lidhje me marrëdhëniet e trashëgimisë në legjislacionin shqiptar, midis

fëmijëve të lindur nga martesa dhe atyre të lindur jashtë martese nuk ndeshet në

legjislacionet e vendeve të tjera. Fëmijët e lindur nga martesa janë ata që kanë lindur

gjatë martesës ose që kanë lindur brenda 300 ditëve nga zgjidhja e martesës ose shpallja

e saj e pavlefshme.

Fëmijë të lindur jashtë martese janë ata që kanë lindur nga një nënë e pamartuar ose nga

një grua që ka lindur pas 300 ditëve nga zgjidhja e martesës ose shpallja e saj e

pavlefshme. Ata do të përfitojnë nëse atësia ose amësia është njohur rregullisht ose kur

është vërtetuar me vendim gjyqësor të formës së prerë. Fëmijët e birësuar kanë të njëjtat

të drejta për sa i përket trashëgimisë si fëmijët e tjerë, por me kusht që birësimi të jetë i

ligjshëm.

69Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 360

thotë:”Trashëgimtarët ligjorë janë fëmijët, fëmijët e fëmijëve,bashkëshorti, prindërit,vëllezërit dhe motrat

dhe fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur,gjyshi dhe gjyshja e të paralindurit e tjerë, personat e

paaftë në ngarkim të trashëgimlënësit,të afërmit e tjerë deri në shkallë të gjashtë si dhe shteti.Këta thirren

në trashëgim sipas radhës së caktuar në Kod”.

55

Birësimi si marrëdhënie juridike civile rregullohet nga dispozitat e Kodit të Familjes,

kun ë nenin 241 thuhet:” Birësohet vetëm i mituri. Birësuesi duhet të ketë një diferencë

moshe të paktën 18 vjet me të birësuarin. Në qoftë se birësohet fëmija i bashkëshortit,

diferenca e moshës duhet të jetë jo më pak se 15 vjet.” Birësimi kërkon si element të

domosdoshëm pëlqimin e të dy prindërve, i rëndësishëm jo vetëm për aktin e birësimit,

por edhe për pasojat e mëtejshme që sjell ky veprim. Me realizimin e birësimit që është

i parevokueshëm krijohet një marrëdhënie e re juridike midis birësuesit dhe të

birësuarit. Neni 258 i Kodit të Familjes thotë:” Me birësimin ndërmjet birësuesit dhe

gjinisë së tij, nga njëra anë dhe të birësuarit e të paslindurve të tij nga ana tjetër, lindin

të drejta dhe detyra të njëjta me ato që kanë ndërmjet tyre personat që janë gjini. Të

drejtat dhe detyrat ndërmjet të birësuarit dhe të paslindurve të tij,nga njëra anë dhe

gjinisë së tij, nga ana tjetër pushojnë. Me pak fjalë i birësuari nuk mund të trashëgojë

familjen e origjinës së tij dhe as ajo nuk mund ta trashëgojë atë70. Po ashtu birësuesi ka

të drejtë që të trashëgojë të birësuarin, ndërsa familja e origjinës nuk ka të drejtë të

trashëgojë të birësuarin duke e humbur çdo të drejtë pas birësimit të personit konkret.

Në rastin kur një person birësohet nga bashkëshorti, kur i birësuari është fëmijë i

bashkëshortit tjetër,atëhere në këtë rast i birësuari nuk e humbet të drejtën për të

trashëguar në familjen e origjinës. I birësuari do të thirret në trashëgim për të trashëguar

birësuesin ose të paralindurit ose të paslindurit e tij, si dhe gjininë e këtij, kur birësimi

është bërë duke respektuar kërkesat e ligjit. Në rast të kundërt kur marrëdhënia e

birësimit nuk është krijuar, i birësuari do të trashëgojë familjen e origjinës dhe jo të

birësuarin. Birësimi si marrëdhënie juridike që krijohet midis birësuesit dhe të birësuarit

quhet i bërë nga dita që vendimi i gjykatës mbi birësimin ka marrë formë të prerë. Një

kategori tjetër që thirret në trashëgiminë ligjorë është dhe bashkëshorti pasjetues. Me

bashkëshort,sipas ligjit tonë kuptohen personat me sekse të ndryshme e që janë lidhur

midis tyre me martesë në formën e kërkuar nga ligji,përpara organit kompetent

shtetëror.71 Ekziston parimi i barazisë midis burrit dhe gruas përsa i përket të drejtës së

trashëgimisë. Sipas Kodit të Familjes mund të lidhin martesë burri dhe gruaja që kanë

mbushur moshën 18 vjeç.

70 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 362/2

thotë:” I birësuari nuk trashëgon në familjen e origjinës së tij dhe as kjo nuk e trashëgon atë”. 71Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia,të drejtat reale të përkohshme dhe

trashëgimia”, Geer 2008, fq.213

56

Bashkëshorti pasjetues thirret në trashëgim në momentin e ekzistencës së një martese të

ligjshme në momentin e çeljes së trashëgimisë. Nuk mund të thirret në trashëgim

bashkëshorti i një martese që është zgjidhur me vendim të formës së prerë nga gjykata

apo që është shpallur e pavlefshme,sepse konsiderohet se kjo martesë nuk ka ekzistuar

që nga fillimi. Prindërit janë një kategori tjetër që thirret në trashëgim. Me prindër

kuptohen të paralindurit e trashëgimlënësit, nëna dhe babai dhe jo të paralindurit e tyre.

Më prindër barazohen dhe birësuesit.

I birësuari shkëput marrëdhëniet me familjen e origjinës dhe lind një marrëdhënie të re

me familjen birësuese. Në këtë rast birësuesit do të jenë ati dhe nëna për të

birësuarin,duke qënë trashëgimtarë ligjorë për fëmijën e tyre. Këto marrëdhënie lindin

kuptohet, kur birësimi është kryer në formën e kërkuar nga ligji dhe përpara organit

kompetent. Sipas të drejtës familjare fëmija që ka lindur gjatë martesës ka për atë

bashkëshortin e nënës. Me pak fjalë ati dhe nëna të lidhur në një martesë janë

paraardhës të fëmijës së tyre. Ati dhe nëna e fëmijës do të jenë edhe ata persona,që

pavarësisht se nuk janë të lidhur në martesë apo martesa e tyre është zgjidhur ose është

deklaruar e pavlefshme,atësia dhe amësia e tyre është njohur sipas rregullave të Kodit të

Familjes dhe kjo i bën ata trashëgimtarë ligjorë të fëmijës së tyre.

Vëllezërit dhe motrat thirren në trashëgim për shkak të afërsisë së gjinisë që ata kanë me

trashëgimtarin e tyrë me vëllanë ose motrën. Legjislacioni ynë nuk bën dallimin midis

vëllezërve dhe motrave nga e njëjta martesë,si për ata që kanë të përbashkët të dy

prindërit ashtu dhe me ata që kanë të përbashkët vetëm nënën ose babanë.72 Të gjithë

këta trashëgojnë me të drejta të barabarta. Vëllezërit dhe motrat e gjetura ose të quajtura

të ftohtë, pra vëllezër dhe motra që nuk kanë prindër të përbashkët, nuk trashëgojnë

njëri-tjetrin. Rastet më tipike janë të njerëzve të ve ose të shkurorëzuar që sjellin fëmijë

nga martesat e mëparshme. Në këto raste këta fëmijë nuk do të trashëgojnë njëri-

tjetrin,duke qënë se nuk kanë marrëdhënie gjinie. Në rast të vdekjes së vëllezërve apo

motrave para trashëgimlënësit, heqjes dorë nga trashëgimia ose deklarimit të tyre të

padenjë, në trashëgim do të vijnë me zëvendësim fëmijët e tyre. Kategori tjetër

trashëgimtarësh ligjorë janë gjyshi dhe gjyshja e trashëgimlënësit, pra prindërit e nënës

dhe babait dhe të birësuesve,duke bërë dallimin nga të paralindurit e tjerë.

72 Vëllezërit dhe motrat që kanë prindër të përbashkët quhen gjermenë,ata që kanë të përbashkët vetëm

nënën quhen uterinë dhe vëllezërit e motrat që kanë të përbashkët vetëm babanë quhen konsaguinë.

57

Legjislacioni ynë nuk bën dallimin midis gjyshit dhe gjyshes apo të paralindurve të tjerë

nga ana e nënës apo e babait. Ata kanë të drejta të barabarta dhe thirren njëlloj në

trashëgim. Stërgjyshërit janë një tjetër kategori që thirren në trashëgim. Nuk bëhet

dallim si nga vija amësore, ashtu edhe atësore. Një tjetër kategori trashëgimtarësh janë

personat e paaftë për punë, të cilët duhet të plotësojnë njëkohësisht këto kushte:a) të jetë

i paaftë për punë në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit;b) të ketë bashkëjetuar si anëtar

i familjes me trashëgimlënësin të paktën për një vit;c) të ketë qënë në ngarkim të

trashëgimlënësit.73 Bazuar në nenin 371 të Kodit Civil person i paaftë për punë do të

konsiderohet burri që ka mbushur moshën 65 vjeç dhe gruaja që ka mbushur moshën 60

vjeç, personat që në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit janë nën 16 vjeç, ose nën 18

vjeç kur vazhdojnë mësimet,si dhe personat që janë invalidë të grupit të parë dhe të

dytë pavarësisht nga mosha. Trashëgimtarë të tjerë të trashëgimlënësit janë të afërmit e

tjerë, deri në shkallë të gjashtë. Nuk bëhet dallim midis vijës atësore ose amësore dhe

këtu mund të përfshihen ungjit, emtat, dajat dhe tezet dhe fëmijët e tyre. Trashëgimtari i

fundit ligjor kur trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë deri në shkallë të gjashtë, janë

bërë të padenjë për të trashëguar, kanë hequr dorë apo janë përjashtuar është shteti.

Njohja e shtetit si trashëgimtar ligjor niset dhe nga rregulli i sanksionuar në nenin 172 të

Kodit Civil: “Sendet që nuk kanë zot i takojnë shtetit…”.

2.9.1 Radha e thirrjes së trashëgimtarëve ligjorë

Në radhë të parë, sipas nenit 361 të Kodit Civil në trashëgim thirren fëmijët, fëmijë të

fëmijëve dhe bashkëshorti duke trashëguar secili në pjesë të barabarta. Kur njëri nga

fëmijët ka vdekur, është bërë i padenjë për të trashëguar, ka hequr dorë apo është

përjashtuar në vend të tij hyjnë me zëvendësim fëmijët e tij dhe kur për shkaqet e

përmendura as këta nuk mund të jenë trashëgimtarë, vijnë në trashëgim të paslindurit pa

asnjë kufizim. Në këtë rast zbatohet trashëgimia me zëvendësim dhe pjesa e prindit që

nuk trashëgon ndahet në pjesë të barabarta midis të paralindurve që e zëvendësojnë atë.

Në rastin kur në radhë të parë nuk ka trashëgimtarë të tjerë, përveç bashkëshortit thirren

në trashëgim trashëgimtarë të radhës së dytë dhe kur nuk ka as të tillë ata të radhës së

73 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 363

58

tretë. Në këto raste bashkëshorti trashëgon gjithmonë jo më pak se gjysmën e pasurisë

trashëgimore.

Në radhë të dytë thirren në trashëgim bashkëshorti, në qoftë se është i vetmi

trashëgimtar i radhës së parë, prindërit e trashëgimlënësit dhe personat e paaftë për punë

në ngarkim të trashëgimlënësit dhe që bashkëjetonin me të të paktën një vit para vdekjes

së tij74. Kur nuk ka trashëgimtarë të radhës së parë bashkëshorti kalon në radhën e dytë

bashkë me prindërit e trashëgimlënësit dhe merr në çdo rast jo më pak se ½ e pasurisë

trashëgimore. Personi i paaftë që thirret në radhë të dytë trashëgon në mënyrë të

barabartë me prindërit. Në radhë të tretë thirren në trashëgim bashkëshorti nëse nuk ka

trashëgimtarë të dy radhëve të para, personat e paaftë për punë nëse janë trashëgimtarë

të vetëm të radhës së dytë, gjyshi dhe gjyshja dhe në mungesë të tyre fëmijët e

vëllezërve dhe motrave të paravdekur.75

Bashkëshorti në çdo rast do të marrë gjysmën e pasurisë trashëgimore, ndërsa personi i

paaftë për punë, i cili kalon në radhë të tretë, do të trashëgojë në po atë masë si

trashëgimtarët e tjerë të radhës së tretë. Të gjithë trashëgimtarët e radhës së tretë do të

trashëgojnë në mënyrë të barabartë pa bërë dallim midis vëllezërve dhe motrave të atit

apo nënës apo midis gjyshit ose gjyshes nga ana e babit ose e nënës. Fëmijët e

vëllezërve apo motrave të paravdekur trashëgojnë me zëvendësim pjesën e

trashëgimtarit të paravdekur. Në rastin kur bashkëshorti është i vetmi trashëgimtar ligjor

dhe trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarëtë tjerë të tre radhëve të para, bashkëshorti

përfiton të gjithë pasurinë trashëgimore.76Në radhë të katërt thirren në trashëgim të

paralindurit e tjerë të trashëgimlënësit që janë stërgjyshërit, si dhe fëmijët e vëllezërve

dhe motrave e të paslindurit e tyre, që konkurrojnë mes tyre. Fëmijët e vëllezërve dhe

motrave të paravdekur thirren në radhën e tretë, sepse trashëgojnë me zëvendësim dhe

thirren në vend të motrave dhe vëllezërve të trashëgimlënësit, ndërsa fëmijët e

vëllezërve dhe motrave gjallë thirren në radhë të katërt. Në radhë të pestë thirren në

trashëgim të afërmit e tjerë të trashëgimlënësit deri në shkallën e gjashtë77. Këtu

përfshihen tezet, hallat, xhaxhallarët, dajat si dhe fëmijët e tyre. Në radhë të gjashtë do

74Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 363

75 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 364 76 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 361/3 77Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 365

59

të thirret në trashëgim shteti. Kjo ndodh kur trashëgimlënësi në kohën e vdekjes nuk ka

lënë trashëgimtarë deri në radhën e pestë si dhe kur trashëgimratë ligjorë janë bërë të

padenjë, kanë hequr dorë apo janë përjashtuar nga trashëgimia.

Trashëgimtarët e radhëve të mëpasme do të thirren në trashëgim kur nuk ka

trashëgimtarë të radhëve të mëparshme78. Trashëgimtarët e radhës së mëpasme do të

thirren edhe në rastin kur trashëgimtarët e radhës së mëparshme janë deklaruar të

padenjë, kanë hequr dorë nga trashëgimi apo janë përjashtuar prej saj.

2.9.2 Trashëgimia me zëvendësim

Trashëgimia me zëvendësim ndodh në ato raste kur në trashëgim nuk thirret ai person

që duhet thirrur drejtpërdrejt, por thirren të paslindurit e tij. Zëvendësimi zbatohet

vetëm për fëmijët e fëmijëve dhe fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur. Në

trashëgiminë ligjore njihet zëvendësimi i drejtpërdrejtë dhe ai i tërthortë. Zëvendësimi i

drejtpërdrejtë ndodh në rastet kur një nga fëmijët e trashëgimlënësit ka vdekur para tij,

është bërë i padenjë, ka hequr dorë nga trashëgimi ose është përjashtuar, në vend të tij

hyjnë me zëvendësim fëmijët e tij dhe kur për shkaqet e mësipërme nuk mund të jenë

trashëgimtarë vijnë në trahsëgim të paslindurit e tyre pa kufizim. Në rastet kur një

trashëgimtar deklarohet i padenjë nuk ka pse të deklarohet si i tillë dhe fëmija e tij. Rasti

tjetër kur një trashëgimtar heq dorë nga pjesa e trashëgimisë së tij, shpesh bëhet me

qëllim që pjesa e trashëgimisë së tij t’i kalojë trashëgimtarëve të tjerë. Kjo gjë nuk

mund të realizohet, sepse me heqjen dorë në trashëgim thirren fëmijët e tij pavarësisht

nga mosha. Në bazë të nenit 378 të K.C. i njihet e drejta trashëgimlënësit që me

testament të përjashtojë nga trashëgimia ligjore një ose më shumë trashëgimtarë të tij,

por ligji në këtë rast ka vënë disa kufizime duke respektuar rezervën

ligjore79.Trashëgimlënësi ka mundësi të përjashtojë nga trashëgimi trashëgimtarët

ligjorë dhe kjo bëhet me qëllim që pasuria trashëgimore t’i kalojë trashëgimtarëve të

tjerë. Kur ai ka përjashtuar nga trashëgimi fëmijët e tij, në vend të tyre thirren në

78 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 369 79 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 379

thotë: “Trashëgimlënësi nuk mund të përjashtojë nga trashëgimia ligjore fëmijët e tij të mitur ose

trashëgimtarë të tjerë të mitur që trashëgojnë me zëvendësim, si dhe trashëgimtarët e tij të tjerë të paaftë

për punë në qoftë se thirren në trashëgim dhe as të cënojë me testament në çdo mënyrë qoftë, pjesën që u

takon këtyre trashëgimtarëve në bazë të trashëgimisë ligjore, përveç kur këta janë bërë të padenjë për të

trashëguar”.

60

trashëgim me zëvendësim fëmijët e tyre dhe me radhë fëmijët e fëmijëve etj. Kjo e

kufizon disi të drejtën e trashëgimlënësit për të përjashtuar nga trashëgimi fëmijët e tij.

Zëvendësimi në vijë të tërthortë ndodh kur trashëgojnë me zëvendësim fëmijët dhe të

paslindurit e vëllezërve dhe motrave të trashëgimlënësit edhe sikur këta të konkurrojnë

me trashëgimtarë të tjerë80. Këtë thirren në radhën e tretë bashkë me bashkëshortin,

personat e paaftë për punë, gjyshin dhe gjyshen. Në rastin e personave që thirren në

trashëgim me zëvendësim pjesa e prindit që nuk trashëgon, ndahet ndërmjet të

paslindurve në mënyrë të barabartë.81

2.10 E drejta e shtimit

Kur çelet trashëgimia, ndodh që në trashëgim thirren njëkohësisht disa trashëgimtarë.

Nëse njëri apo disa nga trashëgimtarët heqin dorë nga trashëgimi, janë përjashtuar, janë

bërë të padenjë, kanë vdekur para trashëgimlënësit dhe nuk kanë trashëgimtarë, të cilët

të trashëgojnë me zëvendësim, pjesa e tyre u kalon trashëgimtarëve të tjerë që thirren në

trashëgim. Në këtë rast kemi të bëjmë me të drejtën e shtimit82. Pra, në rastin e të drejtës

së shtimit, duhet të konkurrojnë njëkohësisht dy kushte: a) duhet që trashëgimtari të

ketë vdekur para trashëgimlënësit, të jetë bërë i padenjë për të trashëguar, të jetë

përjashtuar nga trashëgimi apo të ketë hequr dorë. Në çastin e çeljes së trashëgimisë

përcaktohet rrethi i trashëgimtarëve që thirren në trashëgim dhe pjesa e tyre takuese,

ndërsa heqja dorë dhe padenjësia janë rrethana që vërtetohen më vonë. Në rastin e

trashëgimisë testamentare kur trashëgimlënësi e ka disponuar të gjithë pasurinë e tij me

testament dhe një nga trashëgimtarët testamentarë ka vdekur para tij,ose është bërë i

padenjë, ose ka hequr dorë nga trashëgimia, ose është përjashtuar nga trashëgimia dhe

trashëgimlënësi nuk ka caktuar në këto raste një trashëgimtar tjetër, pjesa që i takon

këtij trashëgimtari i shtohet bashkëtrashëgimtarëve të tjerë të caktuar në testament në

përpjestim me pjesët e tyre trashëgimore.83

Nuk kemi zbatimin e të drejtës se shtimit në rastet kur kemi një trashëgimtar

testamentar, i cili nuk do ose nuk mund të trashëgojë dhe trashëgimlënësi për këtë

80 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 329 81 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 361 82 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 370 83 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 382/1

61

trashëgimtar, ka caktuar një zëvendësues për të përfituar pjesën e tij të pasurisë

trashëgimore.

Në rastin kur trashëgimlënësi ka disponuar me testament vetëm një pjesë të pasurisë

trashëgimore, edhe sikur për këtë pjesë të ketë caktuar shumë trashëgimtarë

testamentarë, pjesa e trashëgimtarit i cili nuk mund ose nuk do trashëgojë dhe për të

cilin trashëgimlënësi nuk ka caktuar zëvendësues, nuk u kalon bashkëtrashëgimtarëve

testamentarë, por kjo pjesë u kalon trashëgimtarëve ligjorë të trashëgimlënësit84. Shtimi

do të aplikohet vetëm për bashkëtrashëgimtarët e të njëjtës radhë duke përjashtuar

mundësinë që kjo pjesë e pasurisë trashëgimore të kalojë në radhët e tjera të

trashëgimtarëve ligjorë.

2.11 Paditë në lidhje me trashëgiminë (Dy nga paditë më të rëndësishme, trajtim

doktrinal)

2.11.1 Dëshmia e trashëgimisë

Pas disa ndryshimeve në Kodin Civil, kompetenca për të lëshuar dëshmitë e

trashëgimisë ka kaluar nga gjyqtarët tek noterët. Cilësia si trashëgimtar dhe pjesët

takuese në trashëgimi caktohen në dëshminë e trashëgimisë, të lëshuar nga noteri, pas

paraqitjes së çertifikatës së vdekjes së trashëgimlënësit, sipas rregullave të caktuara në

këtë Kod dhe në ligjin për noterinë. Dëshmia e trashëgimisë ligjore lëshohet nga noteri i

njësisë vendore ku ka pasur vendbanimin e fundit trashëgimlënësi. Kur vendbanimi i

fundit i trashëgimlënësit nuk dihet, dëshmia e trashëgimisë ligjore lëshohet nga noteri

që ushtron veprimtarinë në njësinë vendore ku ndodhet e gjithë pasuria e tij ose pjesa

kryesore e saj. Dëshmia e trashëgimisë testamentare lëshohet nga noteri, pranë të cilit

është redaktuar testamenti me akt noterial, apo është depozituar për ruajtje testamenti

ollograf ose testamenti i posaçëm85. Vdekja e trashëgimlënësit dhe çelja e dëshmisë së

trashëgimisë për trashëgimtarët e tij ligjorë ose testamentarë sjell pasoja, të drejta dhe

detyrime mbi pasurinë jo vetëm për ta, por sjell si pasojë njohjen e këtyre të drejtave

dhe kundrejtimin e tyre dhe ndaj palëve të treta. Dëshmia e trashëgimisë parashikohej

84Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 383

85 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 348

62

në nenin 155 të K. Proc. Civ. të R.P.S.SH, ku thuhej: “Dëshmia e trashëgimisë, si një

vendim vërtetimi gjyqësor faktesh lëshohet nga gjykata ku ka banimin kërkuesi”.

Në dëshminë e trashëgimisë, si vërtetim gjyqësor faktesh, pasi konstatohej vdekja e

trashëgimlënësit dhe çelja e trashëgimisë, vërtetohej rrethi i trashëgimtarëve ligjorë dhe

të asaj radhe që thirrej në trashëgim në rastin e trashëgimisë ligjore, ose trashëgimtarëve

të cilëve me testament u ishte lënë pasuria trashëgimore, si dhe pjesa takuese e tyre.

Neni 101 i K.C të RPSSH parashikonte nëse një person tjetër kishte kundërshtime në

lidhje me përmbajtjen e dëshmisë së trashëgimisë, personat e shënuar në të si

trashëgimtarë, kishte të drejtë të ngrinte padi për kërkimin e trashëgimisë kundër

personit që e mbante pasurinë në bazë të një dëshmie trashëgimie, të kundërshtonte

përmbajtjen e saj dhe të kërkonte të njihej si trashëgimtar e t’i dorëzohej pasuria që i

vinte në trashëgim. Në rastin e një institucioni publik qendror siç është Qendra

Kombëtare e Regjistrimit, ku dy ndër funksionet kryesore janë:

1) mbajtja e regjistrit tregtar

2) kryerja e regjistrimeve në regjistrin tregtar, në përputhje me dispozitat e ligjit86

përveç funksioneve të tjera, në rastin e vdekjes së ndonjë nga ortakëve të një

shoqërie me përgjegjësi të kufizuar apo të ndonjë aksionari të një shoqërie

aksionare është detyrim ligjor depozitimi në regjistrin tregtar i dëshmisë së

trashëgimisë së çelur në gjykatë para ndryshimeve të Kodit Civil të Republikës

së Shqipërisë dhe i dëshmisë së trashëgimisë së lëshuar aktualisht nga noterët në

lidhje me përqindjen e kalimit të kuotave apo aksioneve tek trashëgimtarët e

trashëgimlënësit. Trashëgimtarët vazhdojnë të ushtrojnë funsionet që kishte

trashëgimlënësi i tyre në shoqëri duke u përgjigjur njëkohësisht edhe për

detyrimet. Një rast nga praktika i një deklarate noteriale pas vdekjes së ortakut

L.Q. në shoqërinë E.Q. sh.p.k87.

2.11.2 Padia për kërkimin e trashëgimisë

Personi të cilit i është mohuar pa të drejtë cilësia si trashëgimtar, si dhe pjesa e tij në

pasurinë trashëgimore, ka të drejtë që të kërkojë me anë të padisë së kërkimit të

trashëgimit, njohjen e tij si trashëgimtar si dhe kthimin e pasurisë trashëgimore.88 Me

86 Ligji Nr.9723, datë 03.5.2007 “Për Regjistrimin e Biznesit”, i ndryshuar, neni 4 87 Shiko tek Aneksi 1 88 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 349

63

anë të kësaj padie paditësi kërkon: a) të njohë cilësinë si trashëgimtar; b) të kërkojë

dorëzimin e pasurisë trashëgimore; c) të kërkojë dorëzimin e pasurisë së fituar nga ana e

pasurisë trashëgimore.

Paditës në padinë e kërkimit të trashëgimit është trashëgimtari ligjor ose testamentar, të

cilit i është cënuar tërësisht ose pjesërisht e drejta e tij trashëgimore. I paditur është

personi kundër të cilit ngrihet padia për kërkimin e trashëgimit dhe që e quan veten

trashëgimtar, por edhe personi i cili e ka fituar këtë pasuri nga personi trashëgimtar i

pretenduar. Personi mund ta konsiderojë veten trashëgimtar duke qënë në mirëbesim,

pasi kujton se është i tillë. Rast tjetër është kur është me keqbesim, kur e di se e mban

pasurinë në bazë të një titulli të vesuar ose edhe pa titull. Padia për kërkimin e

trashëgimit mund të ngrihet edhe kundrejt shtetit, që mund të posedojë një pasuri

trashëgimore. Trashëgimtari paditës edhe në këtë rast duhet të provojë që posedimi i

shtetit është rezultat i një titulli jo të ligjshëm. Paditësi mund të ngrejë padinë për

kërkimin e trashëgimit edhe ndaj një personi që e mban pasurinë trashëgimore në bazë

të një dëshmie trashëgimie. Padia për kërkimin e trashëgimit parashikohej në nenin 101

të Kodit të RPSSH, ku thuhej: “Trashëgimtari ka të drejtë të ngrejë padi kundër

personit që mban pasurinë trashëgimore për t’iu njohur e drejta trashëgimore…”.

Paditës në këtë padi ishte trashëgimtari, qoftë ky ligjor apo testamentar, të cilit i ishte

cënuar tërësisht apo pjesërisht e drejta e tij trashëgimore. I paditur ishte personi që e

konsideron veten trashëgimtar. Sipas paragrafit të parë të nenit 101 padia mund të

ngihej edhe kundër atyre personave që e mbanin “pasurinë si trashëgimtarë në bazë të

një dëshmie trashëgimie”. Nga përmbajtja e pjesës së dytë të paragrafit të dytë të nenit

101 del se padia për kërkimin e trashëgimit mund të ngrihet edhe ndaj personave të tretë

që u ka kaluar kjo pasuri. Padia për kërkimin e trashëgimit ka ngjashmëri të madhe me

padinë për kërkimin e sendit. Të dy këto padi janë padi njohjeje dhe detyrimi, pasi

kërkohet nëpërmjet tyre: a) njohja si pronar (padia e rivendikimit) apo njohja si

trashëgimtar (padia e kërkimit të trashëgimit) duke u paraqitur si padi njohjeje;b) më

pas dorëzimi i sendit apo pasurisë trashëgimore, duke u paraqitur si padi detyrimi89.

Dallimet midis këtyre padive konsistojnë në:

89Sokol Ibi “Padia për kërkimin e sendit (padia e rivendikimit) dhe padia për kërkimin e trashëgimit.

Vështrim krahasues (Të përbashkëtat dhe dallimet midis tyre)”, Jeta juridike Nr.2, Viti III i botimit,

Dhjetor 2005, fq.95

64

a) Në lidhje me subjektet e gjykimit, paditës në padinë e kërkimit të trashëgimit është

personi që e pretendon veten si trashëgimtar dhe i paditur është personi, i cili e mban

pasurinë trashëgimore me cilësinë e trashëgimtarit. Paditës tek padia e kërkimit të sendit

është personi që pretendon se është pronar i sendit dhe i paditur personi që e mban

sendin pa asnjë titull;

b) Lidhur me natyrën e objektit të padisë padia për kërkimin e sendit ka karakter real

nga vetë objekti i saj që është kërkimi i një sendi dhe mbrojtja e te drejtës subjektive të

pronësisë që është një e drejtë reale. Padia për kërkimin e trashëgimit ka karakter miks

pra karakter real dhe personal, sepse kjo padi mund të ngrihet kundër një personi që

mban një send të caktuar të pasurisë trashëgimore me pretendimin se është trashëgimtar

dhe në këtë rast është padi reale, por mund të ngrihet edhe ndaj një personi që pretendon

se trashëgon një të drejtë detyrimi dhe në këtë rast paraqitet si padi personale.

c) Lidhur me objektin e kërkimit të padisë, padia për kërkimin e sendit ka për objekt

sendet e përcaktuara individualisht, ndërsa ajo e kërkimit të trashëgimit ka për objekt

pasurinë trashëgimore në tërësi duke përfshirë si sendet individualisht të përcaktuara

edhe sendet e përcaktuara në gjini dhe të drejtat.

d) Paditësi në padinë e kërkimit të trashëgimit është e nevojshme të provojë vetëm

faktin e të qënit trashëgimtar, si dhe vdekjen e trashëgimlënësit, ndërsa në padinë e

kërkmit të sendit paditësi është i detyruar të provojë pronësinë mbi sendin që kërkon.

e) Midis dy padive ndryshon shkaku ligjor: Tek padia e kërkimit të trashëgimit është

cënimi që i bëjnë në mënyrë të paligjshme të paditurit të drejtës së trashëgimisë së

paditësit, ndërsa tek padia e kërkimit të sendit shkaku ligjor është e drejta e pronësisë së

paditësit mbi sendin, si dhe cënimi në mënyrë të paligjshme që i bën i padituri kësaj të

drejte90.

f) Padia për kërkimin e trashëgimit në dallim nga padia e rivendikimit nuk e mbron

paditësin (trashëgimtarin) në të gjitha rrethanat që mund të krijohen gjatë gjykimit.

Kështu nëse personi që ka fituar me mirëbesim dhe me kundërshpërblim sende nga

pasuria trashëgimore nga një trashëgimtar që i mbante ato në bazë të një dëshmie

90Ardian Nuni, Luan Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia)” ,Tiranë 2010, fq.187

65

trashëgimie, nuk është i detyruar t’i kthejë këto sende në bazë të padisë për kërkimin e

trashëgimit91.

Të njëjtën gjë parashikonte dhe neni 101 i Kodit Civil të RPSSH:” Personi që ka fituar

me mirëbesim dhe me kundërshpërblim sende të pasurisë trashëgimore nga një

trashëgimtar i tillë, nuk është i detyruar t’i kthejë këto sende”.

Në ndryshim tek padia e rivendikimit një gjë e tillë nuk ndodh, ku i padituri në çdo rast

është i detyruar t’i kthejë sendet pronarit, përveç kur janë plotësuar kushtet e

parashkrimit fitues (neni 168) ose në rastet e fitimit me mirëbesim të sendeve të

luajtshme (neni 166).

g) Padia për kërkimin e trashëgimit nuk parashkruhet dhe kjo parashikohet nga neni 351

i Kodit Civil, ndërsa padia për kërkimin e sendit i nënshtrohet afatit të përgjithshëm 10

vjeçar të parashkrimit.

E drejta e ngritjes së padisë për kërkimin e trashëgimisë fillon të ecë që nga dita e çeljes

së trashëgimisë, ndërsa e drejta e ngritjes së padisë së rivendikimit fillon të ecë që nga

dita që pronari është vënë në dijeni për cënim dhe cënuesin e së drejtës së pronësisë.

91 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 350/1

66

KREU III

Vështrim krahasues i institutit të trashëgimisë

3.1 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Italian

Tërësia e marrëdhënieve juridike që si pasojë e vdekjes së personit u transmetohen

trashëgimtarëve të tij, quhet pasuri trashëgimore. Personi, të cilit i përkiste kjo pasuri

merr emrin trashëgimlënës, ndërsa nëse trashëgimtarët janë më shumë se një quhen

bashkëtrashëgimtarë. Personat, të cilët janë titullarë të të drejtave të caktuara, si reale

dhe të kreditit quhen legatarë. De cuius duhet të jetë patjetër një person fizik, ndërsa

trashëgimtarët dhe legatarët mund të jenë dhe persona juridikë. Nëse trashëgimtari është

titullar i gjithë trashëgimisë osë një pjese të saj, në të gjitha raportet juridike aktive e

pasive, të de cuius, duke marrë përsipër si të drejtat, ashtu dhe detyrimet, kemi të bëjmë

me një trashëgimi me titull universal. Në rastin e legatarit, kemi të bëjmë me një

trashëgimi me titull të veçantë, jo shumë të ndryshme nga ajo që ndodh në rastet e

transferimeve të së drejtës mes të gjallëve.

Trashëgimtari përgjigjet personalisht si për të drejtat ashtu dhe për detyrimet e

trashëgimlënësit. Trashëgimtari mund ta kufizojë përgjegjësinë e tij duke pranuar

trashëgiminë duke bërë inventarin e pasurisë trashëgimore. Në këtë rast trashëgimtari

duhet të paraqesë një deklaratë para noterit ose në kancelarinë e gjykatës kompetente.

Bashkëtrashëgimtarët përgjigjen për detyrimet e trashëgimisë në përpjesëtim me pjesën

që kanë në pasurinë trashëgimore. Kodi Civil Italian është i ndarë në gjashtë libra dhe

trashëgimia trajtohet në Librin II me titullin “Trashëgimia”. Pas dispozitave të

përgjithshme të Titullit I, vazhdohet me trashëgiminë ligjore (Titulli II) dhe më pas me

trashëginë testamentare (Titulli III). Në të drejtën italiane ekziston deklarata e

trashëgimisë së trashëgimlënësit që është një deklaratë që trashëgimtarët dhe/ose

legatarët janë të detyruar ta paraqesin në Zyrën e Taksave kompetente brenda 12 muajve

nga vdekja e trashëgimlënësit në rastin kur ai ka lënë qoftë dhe një pasuri të paluajtshme

ose një shumë të caktuar. Trashëgimia çelet në momentin e vdekjes së personit,pikërisht

në vendbanimim e fundit të tij (neni 456). Në bazë të nenit 457/1 “trashëgimia kalon

ose nëpërmjet ligjit ose testamentit”.

67

Në rastin e parë, kalimi nëpërmjet ligjit,trashëgojnë të afërmit e trashëgimlënësit, të

ashtuquajturit trashëgimtarë të ligjshëm (neni 457/2); në rastin e dytë personi i vdekur

duke disponuar pasurinë nëpërmjet testamentit ose dhurimit ka dëmtuar të drejtat që

ligji u njeh të afërmve të tij të caktuar,të ashtuquajtur trashëgimtarë ligjorë. Duke

shkruar në vitin 1972, Vincenzo Ferrari ka deklaruar se testamenti kishte humbur

shumicën e rëndësisë së tij historike, studimi i tij empirik tregon se, të paktën në fushën

e Milanos, testamentet kanë përmbushur vetëm një funksion dytësor shoqëror dhe se

trashëgimia ligjore ishte shumë më e shpeshtë se trashëgimia testamentare92. Modeli

italian i kalimit në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të vonuar të trashëgimisë, nëse nga

njëra anë favorizon kalimin e shpejtë, nga ana tjetër mund të të çojë në një regjim të

pasigurisë për sa i përket titullit, për shkak të mungesës së mundshme të titullit apo të

hapjes së një konflikti mbi vlefshmërinë e tij93Në të drejtën italiane me trashëgimi

ligjore (Lat. Successio ab intestato) kemi të bëjmë kur personi i vdekur (ose de

cuius) nuk ka marrë masat për të bërë testament, ose dhe kur ka bërë ai është absolutisht

i pavlefshëm,anullohet ose bën testament vetëm për një pjesë të pasurisë. Ka zotësi për

të trashëguar personi që ka lindur ose është zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë.

Përveç provës të kundërt prezupozohet që është zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë

kush ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e trashëgimlënësit94. Trashëgimlënësi

përjashton nga trashëgimia si të padenjë personin që: l) me dashje ka vrarë ose ka

tentuar të vrasë trashëgimlënësin, ose bashkëshortin, një pasardhës, ose një paraardhës

të tij (Kodi Civil 801), vetëm mos të parashikohet asnjë shkak që përjashton

dënueshmërinë sipas normave të ligjit penal (Kodi Penal neni 45 e në vazhdim);

2) ka bërë në dëm të këtyre personave një fakt sipas të cilit ligji penal parashikon të

aplikueshme dispozitat mbi vrasjen (Kodi Penal 397, 579, 580);

92 Vincenzo Ferrari, Successione per testamento e trasformazioni sociali (1972) 169.Hulumtimi ka lidhje

me përdorimin e testamenteve në zonën e Milanos ndërmjet 1955 dhe 1969

93 Cfr. ZOPPINI, Le successioni in diritto comparato, cit., p. 49. 94Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., neni 462

68

3) ka bërë kallëzim ose dëshmi të rremë për një nga personat e mësipërm për një vepër

penale për të cilën parashikohet dënimi me burgim të përjetshëm ose me burgim jo më

pak se tre vjet kur kallëzimi ose dëshmia janë deklaruar të rreme në një gjykim penal

(Kodi Penal 368); dëshmi e rremë ose e pavërtetë (Kodi Penal 372);

4) nëse ai me mashtrim (Kodi Civil 1439) ose me dhunë (Kodi Civil 1434) e ka shtyrë

trashëgimlënësin,të bëjë, revokojë ose të ndryshojë testamentin ose e ka penguar në

bërjen e tij;

5) ka fshehur ose e ka modifikuar testamentin nëpërmjet të cilit është rregulluar

trashëgimia;

6) ka bërë një testament të rremë ose e ka përdorur atë. Personi i shpallur si i padenjë

është i detyruar të kthejë frutet që ka përfituar pas çeljes së trashëgimisë. Në rastin e

padenjësisë prindi i padenjë nuk mund të gëzojë të drejtat e uzufruktit dhe të

administrimit që ligji u njeh prindërve mbi pasurinë e fëmijëve të tyre.95

Njihen dy forma të kalimit të trashëgimisë: a) trashëgimia testamentare:në qoftë se

trashëgimlënësi ka bërë testament,trashëgimia i kalon personit ose personave të treguar

në testament (neni 587);b) trashëgimia ligjore. “Rezerva ligjore” parashikohet nga

doktrina dhe jurisprudenca në Kapitullin X të Titullit I të Librit të Trashëgimisë të Kodit

Civil, të titulluar “Trashëgimtarët”.96

Rezervën ligjore e ndeshim në dy raste:1) nëse trashëgimlënësi ka bërë testament, por

ka lënë pas dore të afërm të tij të caktuar,të cilëve ligji u njeh të drejtën e

trashëgimisë,brenda një kuote të caktuar trashëgimore;

2) nëse ai duke vdekur pa bërë testament,gjatë jetës së tij ka dhuruar të mira materiale

në një masë të tillë që cënojnë të drejtën e trashëgimisë të të afërmve.

95 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., neni 465

96 AA.VV, Tratt. Dir. delle successioni e donazioni, dir. da G. BONILINI, Milano, 2009; L. BIGLIAZZI

GERI, U. BRECCIA, F.D. BUSNELLI, U. NATOLI, Diritto civile, 4, Le successioni a causa di morte,

Torino, 1996; F. CAVALLUCCI e A. VANNINI, La successione dei legittimari, Torino, 2006; G.

GROSSO, A. BURDESE, Le successioni, Parte generale, in Tratt. Vassalli, XII, 1, Torino, 1977; V.R.

CASULLI, G.V. CASULLI, voce Successione necessaria, in Noviss. Dig. It., Appendice VII, Torino,

1987, p. 631 ss

69

Pavarësisht rënies së numrit të testemanteve në Itali, vetëm 16% e pasurive kanë kaluar

nëpërmjet testamentit në 200997: rregullat në lidhje me trashëgimisë janë të një rëndësie

të konsiderueshme praktike98.

Pranimi i trashëgimisë nga ana e trashëgimtarit bëhet pa një procedurë të veçantë, në

mënyrë të shprehur ose me heshtje. Pranimi duhet të bëhet brenda 10 vjetëve. Kemi

pranim të shprehur të trashëgimisë kur në një akt publik ose privat personi që thirret për

të trashëguar deklaron se e pranon atë ose merr titullin si trashëgimtar. Pranimi bëhet në

mënyrë të heshtur nëse personi që thirret për të trashëguar bën veprime që shprehin

domosdoshmërisht vullnetin e tij për të pranuar trashëgiminë dhe veprime që mund t’i

bëjë vetëm një person që ka cilësinë e trashëgimtarit. Nuk mund të bëhet pranimi i

trashëgimisë me kusht, me afat ose vetëm për një pjesë të pasurisë trashëgimore. Sipas

një teze 99titulli trashëgimtar bazohet tek një status familijar që duhet të ekzistojë para

vdekjes së trashëgimlënësit dhe për këtë arsye bëhet pyetja nëse gjendja si trashëgimtar

mund të ketë njëfarë vlere edhe përpara çeljes së trashëgimisë. Sipas një teorie që daton

në kohë, e propozuar që nga hyrja ne fuqi e kodit të vjetër100, trashëgimtari e fitonte

titullin si të tillë që nga momenti i çeljes së trashëgimisë. Heqja dorë nga trashëgimia

duhet të bëhet me një deklaratë para një noteri ose një nëpunësi të gjykatës së rrethit, ku

është çelur trashëgimia dhe të përfshihet në regjistrin e trashëgimive. Nuk sjell asnjë lloj

pasojë heqja dorë që bëhet me kusht ose me afat dhe personi që bën heqjen dorë

konsiderohet sikur nuk është thirrur asnjëherë për të trashëguar.

Në rastin e trashëgimisë ligjore pjesa e atij që heq dorë nga trashëgimia iu shtohet atyre

që konkurrojnë me personin që heq dorë. Personat të cilët kanë të drejtë mbi pasurinë

trashëgimore janë, bashkëshorti, fëmijët legjitimë, fëmijët natyralë, paraardhësit

legjitimë dhe pasardhësit. Me fëmijët legjitimë janë të barabartë dhe fëmijët e adoptuar.

Në trashëgiminë ligjore pasuria trashëgimore u ndahet bashkëshortit, pasardhësve

legjitimë dhe natyralë, paraardhësve legjtimë, vëllezërve dhe motrave, të afërmve të

tjerë e deri tek shteti.

97 Patrizia De Juliis, “Italiani poco inclini al testamento spesso fanno decidere alla legge”, Fiso Oggi, 5

May 2011

98 Francesco Pene Vidari, “La successione legittima e necessaria”, in Rodolfo Sacco (ed), Trattato di

diritto privato comparator vol IV (2009) 15

99 E. CANTELMO, L’istituto della riserva, in Successioni e donazioni, a cura di P. RESCIGNO, I, cit., p.

470 ss. 100 L. COVIELLO, Successione legittima e necessaria, cit., p. 307.

70

Radha e thirrjes në trashëgim është:a) nëse ka fëmijë të ligjshëm natyralë ose të

adoptuar, pasuria trashëgimore u kalon atyre në pjesë të barabarta;bashkëshortit nëse

jeton i kalon gjysma ose 1/3 e pasurisë sipas rasteve nëse konkurron me një fëmijë ose

me shumë fëmijë;

b) nëse nuk ka fëmijë 2/3 i kalojnë bashkëshortit dhe 1/3 u kalon prindërve,vëllezërve

dhe motrave (nëse mungojnë prindërit,vëllezërit dhe motrat e gjithë pasuria i kalon

bashkëshortit);

c) nëse nuk ka fëmijë, as bashkëshort të gjallë,trashëgojnë prindërit,vëllezërit e ligjshëm

dhe motrat e ligjshme (nëse mungojnë prindërit,e gjithë pasuria u kalon vëllezërve dhe

motrave;nëse mungojnë vëllezërit dhe motrat pasuria i kalon prindërve).

d)nëse asnjëri prej këtyre nuk është i gjallë, pasuria trashëgimore i kalon të afërmve

farefisnorë,pa dallim linje të drejtë ose të zhdrejtë),duke filluar nga shkalla më e afërt

e deri në shkallën e gjashtë. Kur nuk ka të afërm në shkallën brenda shkallës së

gjashtë pasuria trashëgimore i kalon shtetit101. Nënën dhe babanë e trashëgojnë

fëmijët legjitimë dhe natyralë në pjesë të barabarta. Tek fëmijët legjitimë bëjnë pjesë

dhe fëmijët e adoptuar. Trashëgimlënësi që vdes pa lënë vëllezër, motra ose

pasardhës të tyre e trashëgojnë nëna dhe babai në pjesë të barabarta ose prindi

pasjetues. Trashëgimlënësi që vdes pa lënë prindër, vëllezër, motra ose pasardhës të

tyre e trashëgojnë paraadhësit e vijës atërore duke marrë gjysmën e pasurisë dhe

gjysmën tjetër e marrin paraardhësit e vijës amësore. Nëse paraardhësit nuk janë të të

njëjtës radhë, trashëgimia i kalon personit më të afërt pa dalllim linje. Nëse

trashëgimlënësi vdes pa lënë prindër dhe as paraardhës, e trashëgojnë motrat dhe

vëllezërit në mënyrë të barabartë. Vëllezërit dhe motrat me një nënë ose baba marrin

gjysmën e pasurisë që marrin vëllezërit gjermenë. Nëse me prindërit ose me njërin

prej tyre konkurrojnë vëllezër ose motra gjermenë të trashëgimlënësit, në asnjë rast

prindërit ose njëri prej tyre nuk merr më pak se gjysmën e pasurisë. Trashëgimia

zbatohet ndaj fëmijëve natyralë kur atësia ose amësia e tyre është njohur rregullisht

ose me vendim gjyqësor të formës së prerë. Nëse fëmija natyralë vdes pa lënë

bashkëshort, trashëgimia e tij i ndahet atij prind që e ka njohur si fëmijë ose me

vendim gjyqësor është deklaruar si i tillë. Nëse e kanë njohur të dy, gjysma e

trashëgimisë iu takon të dyve.

101 Francesco Galgano “E drejta private”,Tiranë 2006,fq.993

71

Nëse fëmija natyralë vdes pa lënë prindër dhe atij i ka mbetur bashkëshorti, e gjithë

pasuria trashëgimore i kalon atij. Nëse ka prindër, 2/3 e pasurisë i shkojnë

bashkëshortit dhe 1/3 e prindërve. Në rastin kur me bashkëshortin konkurrojnë

fëmijët legjitimë ose natyralë, ose fëmijët legjitimë dhe natyralë bashkëshorti ka të

drejtë për gjysmën e pasurisë trashëgimore, nëse konkurron një fëmijë dhe 1/3 në

rastet e tjera. Bashkëshortit i takon 2/3 e pasurisë trashëgimore nëse konkurron me

paraardhësit ose me vëllezër dhe motra vetëm nga nëna ose nga babai. Në rastin kur

nuk ka fëmijë legjitimë ose natyralë, paraardhës, vëllezër ose motra bashkëshortit i

takon e gjithë pasuria. Kur mungon testamenti zbatohen disa nga këto parimet në

lidhje me trashëgimtarët: Nëse trashëgimlënësi nuk ishte i martuar dhe nuk ka fëmijë,

trashëgimia u kalon prindërve, motrave dhe vëllezërve102. Nëse trashëgimlënësi pa

bashkëshort ka fëmijë, trashëgimia iu kalon atyre. Nëse trashëgimlnënësi ka

bashkëshort, në mungesë të pasardhësve dhe paraardhësve, motrave ose vëllezërve,

trashëgimia i kalon e gjitha bashkëshortit.

Nëse trashëgimlënësi ka bashkëshort dhe fëmijë, bashkëshorti ka të drejtë për

gjysmën e trashëgimisë nëse është vetëm një fëmijë dhe të 1/3 në të gjitha rastet e

tjera103. Fëmijët ndajnë ndërmjet tyre në pjesë të barabarta pjesën që mbetet të

pasurisë.

Pjesa e një fëmije të paravdekur i kalon pasardhësve të tij me përfaqësim. Nëse

trashëgimlënësi pa fëmijë kishte bashkëshort dhe paraardhës, 2/3 i takojnë

bashkëshortit dhe 1/3 paraardhësve. E drejta italiane nuk njeh lidhjet jashtë martese.

Për këtë arsye nuk njihet e drejta e trashëgimisë për partnerin bashkëjetues. Ky mund

të bëhet trashëgimtar vetëm nëse një gjë e tillë është e parashikuar nga testamenti.

102Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., neni 571

103Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., neni 462, neni 581

72

3.1.1 Kuotat e ndarjes104

Këto janë të ndryshme në varësi të njerëzve që bashkëjetojnë pas de cuius:

pasardhësit por jo bashkëshorti: trashëgimia është e ndarë në pjesë të barabarta

mes fëmijëve. Nëse një fëmijë është i paravdekur dhe ka fëmijë të tij,ata

trashëgojnë pjesën që do i takonte prindit të tyre duke e ndarë mes tyre në pjesë të

barabarta, në bazë të së drejtës së përfaqësimit105. Kjo përcakton që fëmijët (dhe për

të njëjtën të drejtë të gjithë pasardhësit) zëvendësojnë prindin që nuk mundet (për

shkak të vdekjes ose përjashtimit për padenjësi) ose nuk do (për heqje dore) të

trashëgojë. Në praktikë midis pasardhësve ndodh një ndarje në bazë të shkallës që

vihet përballë ndarjes së brezave dhe barqeve. Shkalla ka të bëjë me një varg

gjërash a dukurish që përbëjnë një të tërë dhe shkallë njërëzish është e njëjtë me

breza njerëzish. Brezi është tërësia e të lindurve të një gjaku kundrejt pasardhësve

dhe paraardhësve të tyre. Me bark kuptojmë tërësinë e fëmijëve që lind një nënë me

një burrë. Për shembull, nëse de cuius ka një djalë të gjallë e tre nipër nga një djalë i

paravdekur,djalë i gjallë do të ketë gjysmën e trashëgimisë dhe nipërit 1/6 secili.

Nuk ka dallim mes fëmijëve natyrorë, fëmijëve të ligjshëm;fëmijët e birësuar

trashëgojnë nga birësuesit, por jo nga familjarët e tyre.

pasardhësit e bashkëshorti: bashkëshortit i takon gjysma e trashëgimisë nëse

konkurron me një fëmijë të vetëm,1/3 nëse fëmijët janë dy ose më shumë. Ndarja

mes fëmijëve bëhet si në rastin e përmendur më sipër dhe vlen gjithmonë e drejta e

përfaqësimit (për fëmijët jo për bashkëshortin).

Për shembull, nëse de cuius ka bashkëshort, dy djem (ose vajza) dhe dy nipër nga

një fëmijë i paravdekur, bashkëshortit i takon 1/3, fëmijëve të gjallë 1/9 secilit (1/3

e 2/3 ) e nipërve 1/9 secilit (gjysma e një të tretës së 2/3).

104 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., Libri i dytë, Trashëgimia ligjore,nenet 565-586

105 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., nenet 467-469

73

bashkëshorti, por jo pasardhësit, paraardhësit ose të afërm të tjerë:

bashkëshortit i takon e gjithë trashëgimia (neni. 583 c.c.).

bashkëshorti, paraardhësit ose të afërm të tjerë, por jo pasardhësit:

bashkëshortit i shkojnë 2/3, paraardhësve ose të afërmve të tjerë106 1/3(neni 582

c.c.).

paraardhësit ose të afërm të tjerë, por jo bashkëshorti dhe pasardhësit: e gjithë

trashëgimia ndahet mes paraardhësve ose të afërmve të tjerë. Ndarja ndjek këto

rregulla: në përgjithësi, vëllezërit, motrat dhe prindërit e gjallë trashëgojnë në pjesë

të barabarta, por prindërve ose dhe vetëm njërit i takon të paktën gjysma e

trashëgimisë. Për pasardhësit e vëllezërve dhe motrave gjithashtu vlen e drejta e

përfaqësimit. Për shembull, dy prindër dhe një djalë ndajnë trashëgiminë në tre

pjesë të barabarta; një prind dhe një vëlla në dy pjesë të barabarta;dy prindër dhe dy

vëllezër në katër pjesë të barabarta; një prind dhe dy vëllezër: gjysmë prindit, ¼

vëllezërve; dy prindërve dhe tre vëllezërve: ¼ secilit prej prindërve, 1/6 secilit prej

vëllezërve. Në vend të vëllezërve të paravdekur trashëgojnë nipërit e tyre ose

pasardhësit e tyre . Nëse për shkak të vdekjes ose të heqjes dorë nuk janë prindërit,

por gjyshërit ose paraardhës të tjerë, atyre u takon pjesa që do i takonte një prindi të

vetëm (kështu që nëse gjyshërit konkurrojnë me një vëlla të vetëm, këtij të fundit i

takon gjysma e trashëgimisë,ndërsa nëse do të konkurronte me të dy prindërit do t’i

takonte vetëm 1/3). Një prind i vetëm i gjallë që pranon trashëgiminë përjashton

dhe gjyshërit e radhës së mëparshme (vepron kriteri i përgjithshëm që radha

pasardhëse përjashton radhën e mëparshme). Ndarja bëhet mes paraardhësve të të

njëjtës radhë dhe nëpërmjet linjave (gjysma i takon linjës amësore dhe gjysma linjës

nga babai,duke përshkuar pemën gjenealogjike: për shembull, nëse ka një gjysh nga

ana e babait dhe dy gjyshër nga ana e nënës, të parit i takon sa të tjerëve të bërë së

bashku.

Të njëjtat rregulla vlejnë për të ndarë kuotën e një të tretës që prindërve e/ose

paraardhësve iu takon në prani të bashkëshortit: në këtë rast kuota minimale e

paraardhësve është një e katërta, kurse ajo e të afërmve të tjerë në prani të

paraardhësve reduktohet ne 1/12. Vëllezërit me baba dhe mama të ndryshme kanë

gjysmën e vëllezërve gjermenë. Për shembull, nëse de cuius lë pas babanë, gjyshen

106Me të afërm të tjerë nënkuptohet një kategori e tretë ku bëjnë pjesë:dajot,tezet,xhaxhallarët,hallat dhe

kushurinjtë.Nuk bëhet dallim midis të afërmve nga ana e nënës apo babait.

74

nga ana e nënës, një vëlla me prindër të ndryshëm, një vëlla gjermenë dhe dy nipër

nga një vëlla tjetër gjermenë të paravdekur, babai do ketë gjysmën e

pasurisë,gjyshja nga ana e nënës nuk do marri asgjë,vëllai gjermenë një të

pestën,vëllai tjëtër një të dhjetën, dy nipërit një të dhjetën secili.

të afërm të tjerë deri në shkallë të gjashtë: këtu vlen rregulli i përgjithshëm sipas

të cilit trashëgimtarët e radhës pasardhëse përjashtojnë ata të radhës paraardhëse dhe

nuk vlen e drejta e përfaqësimit. Për këtë arsye, për shembull, nipërit dhe stërnipërit

(që për përfaqësim janë të radhës së dytë edhe se duhet të ishin të të tretës ose të të

katërtës) përjashtojnë xhaxhallarët (që janë të të tretës); kushurinjtë (që nuk marrin

të drejtat e xhaxhallarëve, sepse nuk vlen përfaqësimi) janë të përjashtuar nga

xhaxhallarët. Midis të afërmve në të njëjtën radhë ndarja bëhet në bazë të brezave

dhe jo në bazë të barqeve: për shembull, nëse ka dy dajo dhe tre xhaxhallarë, secili

do të marrë 1/5 e trashëgimisë. Në praktikë radha e përparësisë është :

më përpara xhaxhallarët (radha e tretë);

më pas kushurinjtë e parë dhe stërxhaxhallarët (radha e katërt);

më pas fëmijët e kushurinjve, kushurinjtë e prindërve (kushurinj të dytë) dhe

vëllezërit e stërgjyshërve (radha e pestë);

nipërit e kushurinjve, nipërit e stërxhaxhallarëve (pra kushurinjtë e dytë),

kushurinjtë e gjyshërve dhe vëllezërit e stërgjyshërit të trashëgimisë ligjore.

Nëse asnjëri nga këta të afërm nuk është i gjallë dhe nuk ekziston një

testament,trashëgimia i kalon shtetit. Janë të përjashtuar nga trashëgimia persona të

tillë si:dhëndri, nusja,vjehrra,kunati etj.

3.1.2 Rezerva ligjore

Nëse trashëgimlënësi ka një bashkëshort ose ka pasardhës ose paraardhës, një kuotë e

pasurisë trashëgimore u rezervohet atyre edhe kundër vullnetit të shprehur të

trashëgimlënësit.

Kjo kuotë quhet rezervë ligjore, ndërsa pjesa tjetër e pasurisë trashëgimore, e cila mund

të disponohet lirisht nga trashëgimlënësi quhet kuotë e disponueshme. Në bazë të nenit

536 kanë të drejtë të trashëgojnë rezervën ligjore:bashkëshorti,fëmijët e ligjshëm,

natyralë dhe të adoptuar, paraardhësit e ligjshëm (duke përjashtuar paraardhësit

75

natyralë) dhe ata të adoptuar (duke përjashtuar të adoptuarit në moshë madhore).

Përjashtimi nga trashëgimia nuk është marrë si institut nga Kodi i Napoleonit dhe

juridiksionet që janë të bazuara në atë kod, të tilla si Italia dhe Franca, e pranojnë vetëm

në atë masë që nuk privon trashëgimtarët nga rezerva e tyre ligjore107.

Në lidhje me rezervën ligjore ligji bën dallim nëse bëhet fjalë për fëmijët,bashkëshortin

ose paraardhësit.

Bëhet dallimi:

nëse trashëgimlënësi ka vetëm një fëmijë këtij i takon gjysma e pasurisë

trashëgimore.

nëse trashëgimlënësi ka më shumë se një fëmijë, këtyre do iu takojë një kuotë

baraz me 2/3 e trashëgimisë.

nëse trashëgimlënësi nuk ka fëmijë, por vetëm paraardhës të ligjshëm, këtyre u

takon 1/3 e pasurisë trashëgimore.

nëse trashëgimlënësi ka vetëm bashkëshortin, këtij i takon gjysma e pasurisë

trashëgimore.

nëse përveç bashkëshortit trashëgimlënësi ka një fëmijë, këtij i takon 1/3 e

trashëgimisë dhe bashkëshortit 1/3 tjetër.

nëse përveç bashkëshortit trashëgimlënësi ka dy ose më shumë fëmijë,

bashkëshortit do t’i takojë ¼ e trashëgimisë, ndërsa fëmijëve iu takon gjysma.

nëse bashkëshorti konkurron me paraardhësit (kur nuk ka fëmijë), këtyre u takon

gjysma e pasurisë trashëgimore, ndërsa paraardhësve u takon ¼. Në rastin kur

personi që bën testament prek rezervën ligjore duke përdorur sipas dëshirës më

shumë se çhyn në kuotën e disponueshme, trashëgimtarët e ligjshëm mund të

ngrenë reduktim të kuotave.

Reduktimi i kuotave (neni 553 e në vazhdim) është një e drejtë që ligji ua njeh

trashëgimtarëve ligjorë për të rimarrë kuotën ligjore nëpërmjet reduktimit të

kuotave të trashëgimtarëve të ligjshëm (neni 553), disponimeve testamentare(neni

554), ose dhurimeve (neni 558) të bëra nga trashëgimlënësi. Veprimi i reduktimit ka

fuqi prapavepruese me pasojën e kthimit edhe ndaj personit të tretë për shkak të

107 Në Itali, para 2012, jurisprudenca e Gjykatës së Kasacionit nuk e merrte në konsideratë mundësinë e

përjashtimit të personave jo trashëgimtarë nëse nuk shoqërohej nga aprovimi i një trashëgimtari tjetër.

76

dhurimit;parashakimi i afatit 10 vjeçar brenda të cilit veprmi mund të kryhet edhe

ndaj personit të tretë108. Kuotat e trashëgimtarëve të ligjshëm, disponimet

testamentare dhe dhurimet eventuale të trashëgimlënësit reduktohen përpjestimisht

në kufijtë e domosdoshëm për të plotësuar kuotën që u është rezervuar

trashëgimtararëve të ligjshëm. Kuota e rezervuar trashëgimtarit të ligjshëm duhet të

zvogëlohet nga dhurimet që ai ka marrë nga trashëgimlënësi,deri në atë pikë sa ai

mund të humbasë të drejtën e trashëgimisë, në qoftë se vlera e të mirave materiale

dhe e dhurimeve që ai ka marrë nga trashëgimlënësi gjatë jetës, të jetë e barabartë

me kuotën që i rezervon ligji. Reduktimi i kuotave është një veprim matematikor-

kontabël që i jep pasurisë së de cuius vlerën e aseteve duke zbritur detyrimet (i

ashtuquajtur relictum) dhe të gjitha dhurimet e bëra nga ai gjatë jetës (të

ashtuqujtura donatum). Shuma e relictum dhe donatum përfaqëson pasurinë

trashëgimore. Veprimi i reduktimit i nënshtrohet afateve të parashkrimit që janë

dhjetë vjet. Ka pasur mospërputhje në doktrinë dhe jurisprudencë në lidhje se me

cilin moment, duhet të lidhet ecja e afatit të parashkrimit, ai i çeljes së trashëgimisë

apo i publikimit të testamentit. Këtë gjë e kanë zgjidhur Kolegjet e Bashkuara të

Gjykatës së Lartë, që kanë konsideruar si moment të ecjes së parashkrimit në rastin

e disponimit testamentar, momentin kur trashëgimtari pranon trashëgiminë e de

cuius dhe në rastin e dhurimit, momentin kur çelet trashëgimia.

Veprimi i reduktimit drejtohet në radhë të parë drejt disponimeve testamentare dhe

nëse ato nuk janë të mjaftueshme trashëgimtari ligjor drejtohet drejt dhurimeve.

Dhurimet reduktohen duke filluar nga dhurimi i fundit dhe duke u ngjitur në ato të

mëparshme (neni 559). Nga paefektshmëria e disponimit të kundërshtuar me padinë

e reduktimit rrjedh detyrimi i përfituesit të disponimit të deklaruar të paefektshëm

që të kthejë pasurinë e patundshme që formonte objekt të aktit të disponimit; përsa i

përket këtij kthimi, favorizohet kthimi në natyrë (neni 560).

Kodi Civil Italian parashikon ndalimin e pakteve të trashëgimisë të të gjitha llojeve109

dhe këtë e gjë e parashikojnë dhe disa vende ish-komuniste ndër të cilat dhe Shqipëria.

108 Gaetano Petrelli “Sulla sicurezza degli acquisti da eredi e donatari”sulla rivista Notariato, n. 2/2005,

pag. 214 109 Cecere, Patto successorio, in Digesto discipline privatistiche, sez. civ., Aggiornamento, II, Torino

2003, p. 1001; Pene Vidari, Contratti post mortem, in Digesto discipline privatistiche, sez. civ.,

Aggiornamento, II, Torino 2003, p. 411; Putortì, Morte del disponente e autonomia negoziale, Milano

2001; Triola, Successioni e donazioni, Milano 2000, p. 1; Tagliaferri, Il divieto dei patti successori fra

77

3.2 Trashëgimia testamentare në Itali

Kemi trashëgimi testamentare në rastin kur trashëgimia u kalon trashëgimtarëve

nëpërmjet testamentit. Testamenti përcaktohet nga ligji si një akt i revokueshëm më anë

të të cilit trashëgimlënësi disponon për pasurinë e tij ose për një pjesë të saj pas vdekjes.

Ky është një akt tërësisht personal dhe nuk mund të bëhet nëpërmjet përfaqësimit110.

Testamenti bën pjesë në kategorinë e veprimeve juridike, veprime të njëanshme për

shkak të vdekjes. Ka tre lloje të ndryshme testamentesh:

testament ollograf

testamenti publik

testamenti sekret

Testamenti ka disa karakteristika:

Akt i revokueshëm:është gjithmonë e mundur për trahshëgimlënësin ta

shfuqizojë ose ta ndryshojë këtë akt;

Akt i njëanshëm: testamenti i prodhon efektet e tij pavarësisht pranimit apo jo të

trashëgimtarit;

Veçantia: nuk ekzistojnë akte të tjerë me anë të të cilëve mund të disponohet për

pasurinë e vet për kohën pas vdekjes;

Akt ngushtësisht personal: kuotat apo pjesa e pasurisë që u kalon

trashëgimtarëve përcaktohet vetëm nga trashëgimlënësi dhe nga asnjë person

tjetër;

Akt formal dhe solemn: testamenti për të qënë i vlefshëm duhet të bëhet në

formën e kërkuar nga ligji që do të thotë që është gjithmonë e nevojshme

hartimi i testamentit në formë të shkruar.

Është absolutisht i pavlefshëm testamenti i hartuar në formë verbale. Trashëgimia

kalon tek trashëgimtari vetëm nëpërmjet pranimit, që është një akt i njëanshëm me

anë të të cilit ai shpreh vullnetin e tij, akt i cili është i revokueshëm. Në ndryshim

nga kjo ekziston dhe një tip trashëgimie me titull të veçantë me anë të të cilës

autonomia e ordine pubblico, in Notariato, 2003, p. 431; Del Prato, Sistemazioni contrattuali in funzione

successoria: prospettive di riforma, in Riv. not., 2001, p. 62 110 Guida"Come fare Testamento" in Creative Commons, faretestamento.com. URL consultato il 25

ottobre 2012.

78

nëpërmjet testamentit fitohen sende të veçanta të shkëputura nga pasuria

trashëgimore.

3.2.1 Format e testamentit

Kodi Civil Italian parashikon parimin e veprimit juridik formal solemn për sa i përket

testamentit, që do të thotë që për vlefshmërinë e tij parashikohet një nga fomat tipike të

parashikuara nga nenet 601 e në vazhdim. Njihen dy lloj testamentesh: testamentet e

zakonshme dhe testamentet e veçantë.

Janë testamente të zakonshme:

testamenti ollograf që është një akt i shkruar, që përmban një datë të caktuar dhe i

nënshkruar nga trashëgimlënësi;

testamenti publik, që është një akt që hartohet nga noteri në prani të dy dëshmitarëve

dhe i nënshkruar nga trashëgimlënësi;

testamenti sekret është një akt i hartuar nga trashëgimlënësi dhe që i dorëzohet

noterit nga ai vetë në prani të dy dëshmitarëve sipas dispozitave të parashikuara nga

nenet 604 e 605.

Janë testamente të veçantë:

testamenti i hartuar në rastin e sëmundjeve ngjitëse ose fatkeqësive natyrore (neni

609-610 c.c.);

testamenti i hartuar në anije ose në avion (nenet 611-616 c.c.);

testamenti i hartuar nga ushtarakët (nenet 617-618 c.c.).

Legjislatori e përcakton testamentin si akt të revokueshëm (neni 587). Revokimi bëhet

pas vdekjes së trashëgimlënësit dhe nuk mund të sjellë efekte para këtij momenti.

Parimi i revokueshmërisë është një parim i rendit publik, pasi legjislatori ka ndaluar çdo

heqje dorë nga revokimi dhe përveç kësaj ka përcaktuar pavlefshëmrinë absolute të çdo

lloj dispozite që parashikon disponimin e pasurisë trashëgimore (neni 458) duke ndaluar

revokimin e kësaj pasurie.

Testamenti është një akt ngushtësisht personal. Nuk lejohet revokimi i testamentit

përveç rasteve të formave të parashikuara në dispozitat ligjore. Revokimi i testamentit

mund të bëhet si për dispozitat pasurore ashtu dhe për dispozitat jopasurore. Për këto të

79

fundit parasikohen disa përjashtime, një nga të cilat është taksative dhe ka të bëjë me

njohjen e fëmijës së lindur jashtë martese111. Revokimi është një akt juridik i njëanshëm

dhe për këtë arsye është e ndaluar një kontratë revokimi siç janë të ndaluara paktet e

trashëgimisë. Revokimi është një akt aksesor, pasi ekzistenca e tij varet nga ekzistenca e

aktit kryesor që është testamenti. Doktrina parashikon tre raste të revokimit testamentar:

revokim i shprehur

revokim i heshtur112

revokimi ligjor për shkak të ekzistencës së fëmijëve (trashëgimtarëve). Nuk

mund të bëjnë testament:1) minorenët; 2) personat e shpallur të paaftë mendërisht;3)

personat e paaftë nga vetë natyra e tyre. Testamenti ollograf është një testament i

shkruar tërësisht nga testatori, i nënshkruar prej tij dhe që përmban një datë të

caktuar113. Ky testament depozitohet tek një noter që mban një procesverbal në

prani të dy dëshmitarëve. Kusht i rëndësishëm për këtë lloj forme testamenti është

që të shkruhet nga testatori me shkrimin e tij, data e tij duhet të përmbaje ditën,

muajin dhe vitin. Mungesa e njërit prej këtyre elementëve sjell pavlefshmëri

absolute te testamentit. Nënshkrimi i testatorit është një element tjetër që ka për

qëllim identifikimin e sigurt të tij si person. Testamenti publik i dorëzohet noterit në

prani të dëshmitarëve, ofron më shumë garanci se testamenti ollograf si për ruajtjen

dhe integritetin e tij, ashtu dhe në përcaktimin e vullnetit të testatorit114.

Ky testament përmban: 1. deklaratë vullneti të bërë verbalisht nga testatori tek

noteri në prani të dëshmitarëve; 2. hartimi me shkrim i vullnetit të testatorit nga

111 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G.,, neni 256

112 Giovanni Criscuoli, Il testamento: norme e casi, Padova, Cedam, 1995, P.79 113 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., neni 602

114 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., neni 603

80

noteri; 3. leximi i aktit testatorit në prani të dëshmitarëve; 4. tregimi i vendit, datës,

orës së nënshkrimit; 5. nënshkrimi i testatorit, i dëshmitarëve dhe noterit.

Testamenti sekret është një akt publik kompleks që përmban deklaratat e testatorit

dhe një akt të marrjes së këtyre deklaratave nga noteri. Ky testament paraqet

avantazhin që ka testamenti ollograf (fshehtësia e përmbajtjes) përveç garancive të

tjera të ruajtjes, integritetit dhe origjinalitetit. Deklaratat e testatorit mund të mos

shkruhen me dorë, por duhet të nënshkruhen nga testatori. Data e testamentit është

ajo e aktit të marrjes. Testamentet e posaçme (veçantë) Në raste të veçanta nuk

është e mundur të bëhen testamentet e zakonshme dhe as nuk mund t’i drejtohesh

noterit (për shkak të sëmundjeve të ndryshme, fatkeqësive, aksidenteve në bordin e

anijeve ose avionëve). Testamentet e posaçme e humbasin efikasitetin e tyre tre

muaj pasi mbaron së ekzistuari arsyeja që ka penguar testatorin që të hartojë një

testament të zakonshëm. Legjislatori përcakton pavlefshmërinë e testamentit në këto

raste: • kur nuk ka siguri për prejardhjen e testamentit të personit ndaj të cilit do të

disponohet (mungesa e firmës ose nënshkrimit) • kur ka mungesa të tjera për sa i

përket formës115.

3.3 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Gjerman

Kodi Civil Gjerman BGB (Bürgerlichesgesetzbuch) është i ndarë në pesë libra 116dhe e

drejta e trashëgimisë trajtohet në librin e pestë (Erbrecht). Neni 1922/1 i Kodit Civil

Gjerman thotë:” Me vdekjen e një personi,prona e atij personi (trashëgimia) kalon si

një e tërë në një ose më shumë personave të tjerë (trashëgimtarët). ”Kanë të drejtë të

jenë trashëgimtar vetëm personat që kanë lindur gjallë në momentin e çeljes së

trashëgimisë dhe personat, të cilët nuk janë gjallë në momentin e çeljes së saj, por janë

konceptuar dhe kanë lindur gjallë përpara çeljes së saj117. Në Gjermani trashëgimtari

fiton ipso iure pasurinë trashëgimore dhe ka afat për të mos e pranuar atë nga gjashtë

javë deri në gjashtë muaj (§ 1944 BGB), afat në përfundim të të cilit nënkuptohet se ai

115 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del

Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,

Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del

prof. P. G., neni 606/2

116 Libri i parë-pjesa e përgjithshme ((Allgemeiner Teil),libri i dytë-disiplina e detyrimeve dhe kontratave

(Recht der Schuldverhältnisse),libri i tretë-e drejta e të mirave dhe e pronësisë (Sachenrecht),libri i katërt-

e drejta e familjes (Familienrecht) dhe libri i pestë-e drejta e trashëgimisë. 117 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni

1923

81

e ka pranuar trashëgiminë118. Njëlloj si në Itali, ku trashëgimia çelet në momentin e

vdekjes së trashëgimlënësit, në vendbanimin e fundit të tij, sipas ligjit gjerman

gjithashtu gjykata kompetente e trashëgimisë është ajo e vendbanimit të fundit të de

cuius. Një përjashtim është parashikuar në Land del Baden-Wurttemberg, në të cilën

kompetente për trashëgiminë janë “noterët shtetërorë”, në cilësinë e gjyqtarëve të

trashëgimisë. Detyra kryesore e gjyqtarit të trashëgimisë është ajo e lëshimit të

“çertifikatës së trashëgimisë” (Erbschein) dokument zyrtar, që përcakton se cilët janë

trashëgimtarët dhe cilat janë kufizimet në lidhje me trashëgiminë. Procesi arrin kulmin

me lëshimin e kësaj çertfikate (Erbschein),e cila për sa kohë nuk tërhiqet apo deklarohet

e pavlefshme i jep legjitimitet personit të cilit i drejtohet119. Posedimi i trashëgimisë i

kalon me të drejtë të plotë të gjithë trashëgimtarëve dhe legatarëve(§ 857 BGB), edhe

pse ushtrimi efektiv i tij kërkon më shumë për arsye praktike lëshimin e “çertfikatës së

trashëgimisë”120. Ai ka një rëndësi të madhe në kuptimin që ndryshime të mundshme

legjislative pas hartimit të dokumentit, nuk vlejnë për trashëgiminë e hapur. Kjo

çertfikatë përbën çelësin e hyrjes tek pasuria e trashëgimlënësit e një personi të tretë.121

E drejta gjermane e trashëgimisë bazohet në katër parime kryesore:

1) parimi i trashëgimisë private;

2) parimi i trashëgimisë universale;

3) parimi i lirisë në hartimin e testamentit;

4) parimi i trashëgimisë nga të afërmit e trashëgimlënësit.

1) Parimi i trashëgimisë private nënkupton që shteti trashëgon i fundit nëse nuk

trashëgimtarë ligjorë dhe testamentarë ose nëse trashëgimtarët ligjorë kanë refuzuar

trashëgiminë për shkak të borxheve të shumta ose kanë hequr dorë prej saj.

2) Parimi i trashëgimisë universale nënkupton që me vdekjen e trashëgimlënësit pasuria

trashëgimore u kalon trashëgimtarëve të tij së bashku me pronësinë e saj. Në momentin

e kalimit të pasurisë trashëgimtarit i kalojnë dhe të drejtat reale dhe personale.

118 Cfr. H. LANGE, K. KUCHINKE, Lehrbuch des Erbrechts, IV ed., München, 1995, p. 181 ss.. 119 CACCAVALE, La circolazione degli immobili con provenienza successoria e la trascrizione

dell'accettazione dell'eredità, in Familia, 2002, p. 1052 120 Cfr. ULRICH VON LUBTOË, Erbrecht. Eine systematische Darstellung, Berlino, Duneker &

Humblot, 1971, p. 257 e 1002-1003; LELEU, Nécessité et moyens d'une harmonisation, cit., passim. 121 ID., Nécessité et moyens d'une harmonisation, cit., p. 159 ss..

82

Nuk bëhet dallim, sepse pasuria trashëgimore kalon si një e tërë122. Trashëgimtarit i

kalojnë si të drejtat ashtu dhe detyrimet e kësaj pasurie trashëgimore. Kalimi i pasurisë

trashëgimore tek trashëgimtari ndodh ipso jure dhe nuk është i nevojshëm asnjë

përfaqësues personal (duke përfshirë ekzekutiv ose administrator), administrues i

besuar, asnjë lloj veprim pranimi nga trashëgimtari apo ndonjë vendim gjykate për

transferimin e pasurisë trashëgimore. Nëse ka më shumë se një trashëgimtar për një

pasuri trashëgimore ata formojnë një të ashtuquajtur “komunitet trashëgimtarësh”

((Erbengemeinschaft). Ata zotërojnë pasurinë së bashku dhe duhet të vendosin mes tyre

në lidhje me ndarjen e saj duke u bazuar në vullnetin e trashëgimlënësit (testamenti) ose

në dispozitat ligjore (trashëgimia ligjore).

3) Parimi i lirisë në hartimin e testamentit garantohet nga kushtetuta gjermane dhe i

garanton trashëgimlënësit liri në hartimin e testamentit për të zëvendësuar ose ndryshuar

dispozitat në lidhje me trashëgiminë ligjore. Ai nuk është i detyruar ti trajtojë

trashëgimtarët në mënyrë të barabartë. Gjithsesi kjo liri kufizohet nga rezerva ligjore

sipas të cilës trashëgimlënësi nuk mund të përjashtojë nga trashëgimia trashëgimtarë të

caktuar. Kufizim tjetër i kësaj lirie mund të jepet dhe nga gjykata.

4) Parimi i trashëgimisë nga të afërmit e trashëgimlënësit ka të bëjë me faktin se kur

trashëgimlënësi nuk ka bërë testament, pasuria trashëgimore do t’i kalojë familjes së tij

duke ndjekur rregullat e trashëgimisë ligjore dhe nëse këta të afërm janë të përjashtuar

nga trashëgimia mbi bazën e një dispozite testamentare, ata kanë të drejtë të kërkojnë

pjesën e trashëgimisë që i takon atyre. Në mënyrë që trashëgimtarët të mund të evitojnë

të trashëgojnë një pasuri me shumë detyrime, ligji gjerman parashikon një mekanizëm

me të cilin ata kanë të drejtë të heqin dorë nga trashëgimia (Erbausschlag). Një

trashëgimtar ka gjashtë javë kohë për të hequr dorë nga trashëgimia. Trashëgimtari nuk

mund të heqë dorë nga trashëgimia nëse e ka pranuar atë ose periudha e heqjes dorë nga

trashëgimia ka kaluar.123

122 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni

1922 (1)

123 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni

1943

83

Nëse trashëgimlënësi e ka pasur vendbanimin e fundit jashtë shtetit ose trashëgimtari

banon jashtë, periudha e heqjes dorë është gjashtë muaj124. Afati fillon të ecë, kur

trashëgimtari merr njohuri për të drejtën e tij si trashëgimtar. Heqja dorë duhet të bëhet

personalisht para gjykatës pas një verifikimi zyrtar ose me ndihmën e një noteri

gjerman. Në rastin kur prindi heq dorë nga trashëgimia, kjo pasuri trashëgimore u kalon

fëmijëve të tij, pra ata do të trashëgojnë në vend të prindit. Nëse pasuria trashëgimore

është shumë e ngarkuar me detyrime do të duhet që edhe fëmijët të heqin dorë nga kjo

trashëgimi. Nëse fëmija ende nuk ka mbushur moshën 18 vjeç, të dy prindërit duhet të

veprojnë në emër të fëmijëve të tyre të mitur dhe të deklarojnë heqjen dorë nga

trashëgimia në emër të fëmijës së tyre. Në rast se hiqet dorë nga një trashëgimi , pasuria

i kalon direkt personit që vjen në radhë si trashëgimtar pas personit që ka hequr dorë.

Ky person gjithashtu mund të heqë dorë nga trashëgimia. Nëse nuk ka trashëgimtarë të

tjerë, pasuria i kalon shtetit gjerman. Nëse një trashëgimtar është i pasigurt në lidhje me

gjendjen e pasurisë të trashëgimlënësit, atyre iu lejohet të caktojnë një administrator për

të menaxhuar këtë pasuri. Sipas të drejtës gjermane trashëgimmtarët e de cuius janë të

ndarë në bazë të radhëve farefisnore. Ata të një radhe të mëpasshme përjashtojnë ata të

një radhe të mëparshme. Trashëgimtarët e radhës së parë janë: pasardhësit e

trashëgimlënësit (fëmijët e ligjshëm, natyrorë ose të adoptuar, nipërit,stërnipërit etj). 125

Trashëgimtarët e radhës së dytë janë:paraardhësit (prindërit),vëllezër e motra,përfshirë

dhe pasardhësit e tyre. Trashëgimtarët e radhës të tretë janë: gjyshërit, xhaxhallarët

(dajot) dhe kushurinj të trashëgimlënësit.

Paraardhësit e gjyshërve nuk kanë asnjë të drejtë trashëgimie nëse trashëgon

bashkëshorti i trashëgimlënësit. Trashëgimtarë të radhës së katërt janë stërgjyshërit dhe

pasardhësit e tyre. Trashëgimtarët e radhës së katërt nuk kanë asnjë të drejtë

trashëgimie,nëse trashëgimlënësi ishte i martuar në momentin e vdekjes. Në radhën e

parë një pasardhës pasjetues në kohën e transferimit të një trashëgimie përjashton

pasardhësit e tjerë që kanë të bëjnë direkt me trashëgimlënësin në lidhje me

trashëgiminë. Në qoftë se një pasardhës nuk jeton në kohën e kalimit të një trashëgimie,

pasardhësit e lidhur me trashëgimlënësin nëpërmjet tij zënë vendin e tij (trashëgimia

nëpërmjet brezave). Fëmijët trashëgojnë në pjesë të barabarta.

124 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni

1944 125 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni

1924 e në vazhdim

84

Trashëgimtarë të radhës së dytë janë prindërit e trashëgimlënësit dhe pasardhësit e

tyre126. Nëse prindërit jetojnë në kohën e kalimit të trashëgimisë, ata trashëgojnë vetëm

dhe në pjesë të barabarta. Në qoftë se në kohën e kalimit të trashëgimisë babai ose

nëna nuk janë më gjallë, vendi i prindit të vdekur zihet nga pasardhësit e tij në bazë të

dispozitave që rregullojnë trashëgiminë e trashëgimtarëve të radhës së parë. Nëse nuk

ka pasardhës, prindi pasjetues trashëgon i vetëm. Trashëgimtarë të radhës së tretë janë

gjyshërit e trashëgimlënësit dhe pasardhësit e tyre. Në qoftë se gjyshërit janë gjallë në

kohën e kalimit të trashëgimisë, ata trashëgojnë vetëm dhe në pjesë të barabarta. Në

qoftë se gjyshi apo gjyshja nuk janë gjallë në kohën e çeljes të trashëgimisë, vendin e

tyre e zënë pasardhësit e tyre. Në rastin kur nuk ka pasardhës, pjesa e gjyshërve të

trashëgimlënësit iu kalon gjyshërve të pasardhësve të tjerë. Nëse një person i takon më

shumë se një brezi në radhën e parë, të dytë apo të tretë, ai merr pjesë nga pasuria

trashëgimore në secilën prej këtyre brezave. Çdo pjesë që merr konsiderohet të jetë një

pjesë e veçantë e trashëgimisë. Trashëgimtarë të radhës së katërt janë stërgjyshërit e

trashëgimlënësit dhe pasardhësit e tyre. Nëse stërgjyshërit janë gjallë në kohën e kalimit

të trashëgimisë, ata trashëgojnë vetëm; më shumë se një trashëgojnë në pjesë të

barabarta, pavarësisht nëse ato i përkasin të njëjtës shkallë ose shkallëve të ndryshme.

Nëse stërgjyshërit nuk janë më gjallë në kohën e transferimit të trashëgimisë, një nga

pasardhësit e tyre që është i lidhur më ngushtë me trashëgimlënësin sipas radhës

trashëgon; më shumë se një pasardhës të lidhur ngushtë me trashëgimlënësin

trashëgojnë në pjesë të barabarta. Trashëgimtarët e radhës së pestë dhe ata të radhëve

më të largëta janë paraardhësit më të largët të trashëgimlënësit dhe pasardhësit e tyre.

Një i afërm nuk ka të drejtë të trashëgojë aq kohë sa një i afërm i një radhe të

mëparshme është gjallë. Bashkëshorti pasjetues i trashëgimlënësit si trashëgimtar ka të

drejtë për një të katërtën e trashëgimisë së bashku me të afërmit e radhës së parë, dhe në

gjysmën e trashëgimisë së bashku me të afërmit e radhës së dytë, ose së bashku me

gjyshërit. Nëse ka gjyshër dhe pasardhës të gjyshërve që jetojnë, bashkëshorti gjithashtu

merr pjesën e gjysmës tjetër që do të kalojë tek pasardhësit. Në qoftë se nuk ka të afërm

as të radhës së parë dhe as të radhës së dytë dhe as gjyshër që jetojnë, bashkëshorti

pasjetues merr të gjithë trashëgiminë.

126 http://www.legalsl.com

85

Në qoftë se në kohën e çeljes të trashëgimisë është bërë ndarja e pasurisë dhe në qoftë

se një ose dy fëmijë të trashëgimlënësit kanë të drejtë si trashëgimtarë ata së bashku me

bashkëshortin pasjetues, bashkëshorti dhe çdo fëmijë trashëgojnë në pjesë të barabarta.

Nëse bashkëshorti pasjetues është një nga të afërmit që ka të drejtë për të trashëguar, ai

trashëgon në të njëjtën kohë si një i afërm. Pjesa e trashëgimisë që i kalon atij për shkak

të marrëdhënieve si i afërm konsiderohet të jetë një pjesë e veçantë e trashëgimisë. Nëse

një person pushon së qënuri trashëgimtar për shkak se ka hequr dorë, është përjashtuar

etj para ose pas transferimit të trashëgimisë, dhe në qoftë se, si rezultat pjesa e tij e

trashëgimisë i shtohet një trashëgimtari tjetër, përqindja me të cilën pjesa e trashëgimisë

shtohet është konsideruar të jetë një pjesë e veçantë e trashëgimisë në lidhje me

trashëgiminë si e tërë dhe shpenzimet e ndryshme për të cilat ky trashëgimtar apo

trashëgimtari që ka pushuar së qënuri si i tillë janë subjekte dhe në lidhje me detyrën për

të pasur përparime. Në qoftë se në kohën e çeljes të trashëgimisë nuk ka të afërm,

bashkëshort, partner civil të trashëgimlënësit dhe as testament, Landi është i vetmi

trashëgimtar, në të cilën trashëgimlënësi kishte vendbanimin e tij të fundit ose, në qoftë

se nuk është i përcaktuar, venbanimi i tij i zakonshëm në kohën e transferimit të

trashëgimisë, qeveria federale (shteti federal) është i vetmi trashëgimtar.127

3.3.1 Trashëgimia e bashkëshortit pasjetues

Për bashkëshortin pasjetues vlen një rregull i veçantë;ligji parashikon që nëse

bashkëshortët kanë jetuar nën një regjim ligjor të raporteve pasurore, në të

ashtuquajturën "Zugeëinngemeinschaft–bashkësi e plusvlerave" parashikon:

- ½ e trashëgimisë nëse ka pasardhës (fëmijë);

- ¾ e trashëgimisë nëse ka trashëgimtarë nga ana e prindërve ose pasardhës të tyre;

- ¾ e trashëgimisë nëse janë trashëgimtarë gjyshërit;

- ¾ e trashëgimisë + kuota e xhaxhallarëve (dajove) dhe pasardhës të tyre nëse ka nje

gjysh dhe trashëgimtarë nga ana e xhaxhallarëve;

127 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni

1936

86

- e gjithë trashëgimia nëse nuk ka pasardhës,as prindër e gjyshër;stërgjyshërit nuk janë

trashëgimtarë ligjorë128.

3.3.2 Rezerva ligjore

Rezerva ligjore ndodh në favor të disa kategorive,të cilëve ligji iu njeh të drejtën për të

trashëguar një pjesë të pasurisë,pavarësisht nga dispozitat e testamentit. Trashëgimtarë

ligjorë janë bashkëshorti pasjetues,fëmijët e ligjshëm dhe pasardhësit e tyre, fëmijët

natyrorë dhe pasardhësit e tyre, si dhe prindërit e trashëgimlënësit.

Kuota është 50% e trashëgimisë ligjore.

3.3.3 Pakti i trashëgimisë

Në Gjermani përveç testamentit,mundësia e dytë për të shfaqur vullnetin është pakti i

trashëgimisë, pasojat ligjore të të cilit ndryshojnë nga ato të testamentit.

Pakti i trashëgimisë është një marrëveshje midis dy ose më shumë personave me anë të

së cilës një subjekt vendos për trashëgiminë e vet. Ky është një veprim juridik i

njëanshëm që bëhet nëpërmjet një akti të fundit vullneti jo të modifikueshëm, në

mënyrë të njëanshme nga deklaruesi. Kjo është karakteristika që e dallon nga

testamenti,që mund të revokohet në çdo moment. Pakti i trashëgimisë është një akt

publik dhe lidhet personalisht nga palët para noterit.

3.3.4 Çertifikata e trashëgimisë

Çertifikata e trashëgimisë dëshmon statusin e trashëgimtarit në planin juridik. Zyrat

kadastrale,bankat dhe në disa raste dhe institucionet e sigurimeve shoqërore,në raste

trashëgimie,para se të procedojnë me transkriptimin e pasurive ose me pagimin e

shumës së detyruar iu kërkojnë trashëgimtarëve të paraqesin çertifikatën e trashëgimisë.

Kjo çertifikatë lëshohet nga gjykata kompetente për trashëgiminë,nëpërmjet kërkesës

formale që bëhet pranë kësaj gjykate.

128 Dieter Schwab, Peter Gottwald “Family Succession Law in Germany- 2nd edition”, Published

by Kluwer Law International, (2012-05-30) P.94

87

Në 02.07.2009 Bundestag miratoi ligjin për reformën për të drejtën e trashëgimisë dhe

ndryshime në rastin e kufizimeve, ligj i cili mori miratimin dhe të Bundesrat më

18.09.2009. Reforma e vitit 2009129 u bë duke pasur parasysh ndryshimet dhe zhvillimet

që pësoi shoqëria në vitet e fundit. Para reformës testatori mund të përjashtonte vetëm

kush ishte përgjegjës për:1) një krim kundër jetës së tij,bashkëshortit të tij ose fëmijëve

të ligjshëm; 2) keqtrajtime të mëdha në dëm të njërit prej këtyre personave;3) shkelje të

detyrimit për mbajtjen e testatorit nga ana e të detyruarit;4) të pasurit e një jete të

pamoralshme ose kundër rregullave të moralit. Ky shkak i fundit i përjashtimit nga

trashëgimia shumë i kritikuar për paqartësinë e tij u shfuqizua me reformën e vitit 2009

dhe në vend të tij u përfshi një arsye tjetër përjashtimi, që ka të bëjë me dënimin me të

paktën një vit të personit që nuk i është dhënë dënimi me kusht. Sipas ligjit të ri për sa i

përket dhurimit, për legjitimimin e tij merret parasysh nëse trashëgimia hapet brenda një

viti nga fakti i dhurimit; më pas llogaritet 1/10 më pak çdo vit. Një përjashtim në fakt

parashikohet për dhurimet midis bashkëshortëve për të cilët llogaritja e kohës fillon jo

nga dhurimi, por nga data e divorcit ose e vdekjes së bashkëshortit.

Para reformës vetëm fëmijët kishin të drejtë për një rritje të kuotës së tyre të

trashëgimisë nëse kishin ndihmuar prindërit e tyre në nevojë dhe ndërkohë nuk ishin

marrë me aktivitetin e tyre profesional. Tani çdo trashëgimtar i ligjshëm ka të drejtë për

rritje të kuotës së tij të trashëgimisë si shpërblim për ndihmën e dhënë

trashëgimlënësit,edhe nëse nuk ka hequr dorë nga aktiviteti profesional gjatë periudhës

që ka asistuar de cuius. Nëse trashëgimia përbëhet nga një pasuri e paluajtshme ose një

kompani i thirruri në trashëgim mund të kërkojë që t’i bëhet shtyrja e pagesës në para të

kuotës që i përket trashëgimtarëve të tjerë. Ndërkohë që përpara reformës,arsyeja për

kërkesën për shtyrje pagese ishte ekzistenca e një situate barre të veçantë, tani gjyqtari

mund t’i referohet kritereve të barazisë për vlerësimin e bazueshmërisë të kërkesës së

shtyrjes; në këtë mënyrë evitohet që kush trashëgon shtëpinë familjare apo kompaninë,

shpesh është i detyruar që të shesi nën kosto atë që ka trashëguar për të kënaqur brenda

një kohe të shkurtër pretendimet e trashëgimtarëve të tjerë. Me reformën e re u

disiplinua trashëgimia e shtetit.

Nëse në momentin e hapjes së trashëgimisë, nuk ka as të afërm, as bashkëshort ose

persona të tjerë të lidhur me de cuius dhe as testament,trashëgimtar është Landi, në të

129Ligji hyri në fuqi më 01.01.2010.

88

cilin trashëgimlënësi kishte vendbanimin e fundit, ose kur nuk është e verifikueshme

Landi në të cilin kishte vendbanimin e zakonshëm, trashëgimtar është shteti federal.

3.4 Trashëgimia testamentare në Gjermani

Testamenti në Gjermani trajtohet në librin e pestë Bürgerliches Gesetzbuch (BGB),

kushtuar të drejtës së trashëgimisë (Erbrecht). Testamenti mund të bëhet vetëm

personalisht130. Një i mitur mund të bëjë testament vetëm pasi të ketë mbushur moshën

gjashtëmbëdhjetë vjeç. Ky i mitur nuk ka nevojë për pëlqimin e përfaqësuesit të tij

ligjor për të bërë një testament. Një person i cili është i paaftë për të kuptuar rëndësinë e

hartimit të testamentit për shkak të shqetësimeve patologjike mendore, mangësi

mendore ose çmendje e shqisave nuk mund të bëjë një akt të tillë. Një testament mund

të bëhet në formë të rregullt: 1) nëpërmjet një deklarate tek noteri; 2) nëpërmjet një

deklarate të bërë nga testatori në përputhje me kriteret e përcaktuara në ligj. Testamenti

i bërë me anë të një deklarate tek noteri hartohet nga trashëgimlënësi duke deklaruar

vullnetin e tij të fundit ose duke dorëzuar tek noteri një dokument me deklaratën se ky

akt përmban vullnetin e tij të fundit. Trashëgimlënësi mund ta dorëzojë dokumentin ose

ta bëjë publik ose ta vulosi; nuk është e nevojshme që ky akt të jetë shkruar nga ai. Në

qoftë se trashëgimlënësi është i mitur, ai mund të bëjë testament vetëm me deklaratë me

gojë tek një noter ose duke dorëzuar një dokument e dukë e bërë publik. Në qoftë se

trashëgimlënësi është, sipas deklaratës së tij ose sipas mendimit të noterit, i paaftë për të

lexuar tekstin, ai mund të bëjë testament vetëm duke bërë një deklaratë tek

noteri.131Sipas legjislacionit gjerman është e mundur të dallosh dy forma të testamentit,

testamenti publik dhe ai ollograf. Në rastin e testamentit publik, testatori deklaron në

prani të noterit, vullnetin e tij të fundit, ose ia dorëzon atij, për ta parë apo edhe në një

zarf të mbyllur, një dokument që përmban vullnetin e tij të fundit. Nuk është e

nevojshme që dokumenti të jetë shkruar nga vetë trashëgimlënësi. Për më tepër, ndryshe

nga ajo që ndodh në juridiksione të tjera, duke përfshirë atë italian, nuk është e

nevojshme prania e dëshmitarëve.

Për sa i përket testamentit ollograf duhet të shkruhet dhe të nënshkruhet nga testatori

nga vetë dora e tij dhe duhet të përmbajë datën dhe vendin në të cilën është bërë firma.

130 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni

2064 131 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900) ,

neni 2233

89

Në rastin kur nuk përmbahet vendi dhe data, testamenti mbetet i vlefshëm vetëm nëse

është e mundur të përcaktohet me siguri data dhe vendi i firmës së testatorit. Nuk

lejohet që të hartojnë testament ollograf personat e mitur. Janë të parashikuara disa

forma të testamenteve të posaçme, që i lejojnë një personi që rrezikon jetën ose është

afër vdekjes, të hartojë testament edhe pa format e parashikuara nga kodi civil për

testamentin publik dhe atë ollograf. Mund t’i lihet testament kryetarit të bashkisë, kur

nuk është e mundur të bëhet një testament ollograf ose t’i drejtohesh noterit, ose në

parni të tre dëshmitarëve në rastin e aksidenteve në det ose situata të tjera të një rreziku

të madh. Një person i cili gjatë një udhëtimi në det është në bordin e një anije gjermane

përtej një porti të brendshëm mund të bëjë testament me deklarim verbal para tre

dëshmitarëve. Një testament i tillë konsiderohet se nuk është bërë në qoftë se kanë

kaluar tre muaj dhe trashëgimlënësi është ende gjallë.

Ky afat pezullohet për sa kohë trashëgimlënësi është i paaftë për të bërë testament para

noterit. Nëse trashëgimlënësi vendos të udhëtojë në det para skadimit të këtij afati, me

efektin që në fund të udhëtimit të ri e gjithë periudha fillon të ecë nga fillimi. Kur pas

mbarimit të kësaj periudhe trashëgimlënësi është shpallur i vdekur ose kur është

shpallur i zhdukur në bazë të dispozitave përkatëse të ligjit, testamenti mbetet në fuqi

nëse periudha nuk kishte përfunduar ende në kohën kur sipas informacioneve në

dispozicion, trashëgimlënësi ishte ende gjallë. Një testament tjetër i posaçëm është

testamenti i përbashkët, i cili mund të bëhet vetëm nga bashkëshortët132. Për të bërë një

testament të përbashkët mjafton që njëri nga bashkëshortët të veprojë në përputhje me

kushtet e parashikuara për testamentet e tjerë dhe bashkëshorti tjetër nënshkruan

deklaratën e përbashkët me dorën e tij. Bashkëshorti bashkënënshkrues duhet të

deklarojë kohën (ditën, muajin, vitin) dhe vendin në të cilin u hodh firma e tij. Sipas

kodit civil gjerman testatori mund ta revokojë në çdo moment testamentin ose edhe

vetëm një dispozitë të caktuar të tij. Revokimi i testamentit mund të bëhet në mënyra të

ndryshme si një testament i ri i cili revokon në tërësi ose një pjesë të testamentit të

mëparshëm.

Gjithashtu testamenti mund të revokohet dhe nga vetë testatori duke shkatërruar tekstin

e tij ose duke e modifikuar në mënyrë të tillë duke shprehur në mënyrë të qartë synimin

për ta revokuar. Mund të revokohet gjithashtu testamenti i hartuar para noterit dhe i

132 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900) ,

neni 2265

90

depozituar tek ai, duke kërkuar kthimin e tij dhe revokimin e ruajtjes zyrtare. Testatori

mund të kërkojë kthimin në çdo moment dhe noteri duhet t’ia kthejë atij personalisht.

Në rastin kur testatori harton një testament të ri, pa revokuar zyrtarisht testamentin e

mëparshëm, testamenti i ri revokon atë të mëparshmin. Nëse testamenti i mëvonshëm

revokohet, pa hartuar një testament të ri, testamenti i revokuar më përpara e fiton sërish

efikasitetin.

3.5 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Francez.

Kodi Civil francez përfaqëson një reformim të plotë dhe kodifikimin e ligjeve civile

franceze. Nën regjimin e vjetër më shumë se 400 kode të ligjeve ishin në pjesë të

ndryshme të Francës, me common law që predominonte në veri dhe e drejta romake në

jug. Revolucioni përmbysi shumë prej këtyre ligjeve. Përveç kësaj, qeveritë

revolucionare kanë miratuar më shumë se 14.000 pjesë të legjislacionit.

Pesë përpjekje u bënë për të kodifikuar ligjet e reja të Francës gjatë periudhave të

Konventës Kombëtare dhe Direktoratit. Edhe pse drafti u përfundua në fund të vitit

1801, Kodi nuk është publikuar deri më 21 Mars 1804. Kodi Civil i vitit 1804 u përpoq

të pajtojë traditat e ligjit të vjetër me rezultatet e sjella nga episodi i Revolucionit133.

Kodi Civil paraqet një përzierje tipike napoleoniane të liberalizmit dhe

konservatorizmit, edhe pse shumica e fitimeve bazë revolucionare - barazisë para ligjit,

liria e fesë dhe heqja e feudalizmit – ishin të konsoliduara brenda ligjeve. Kodi

përforcoi pushtetin patriarkal duke e bërë burrin rregullatorin e familjes. Trashëgimia

trajtohet në librin III në Titullin I të Trashegimisë nga neni 718 dhe kështu me radhë.

Kodi Civil Francez është i ndarë në tri pjesë Libri 1 Personat, Libri II Pronësia dhe

Modifikimet e Ndryshme të Pronës dhe Libri III Mënyrat e Ndryshme të Fitimit të

Pasurisë. Trashëgimia është një mënyrë e fitimit të pasurisë nga njerëz të ndryshëm nga

vdekja e një personi të caktuar.

Pasuritë fitohen dhe transmetohen nëpërmjet trashëgimisë, dhurimit apo testamentit dhe

përmes efektit të detyrimit. Palët pjesëmarrëse në marrëdhëniet e trashëgimisë janë dy:

autori, trashëgimlënësi zakonisht e quajmë de cujus, fjalë të marra nga formula latine "is

133 Ambroise Colin, “Le droit de succession dans le Code Civil”, in J Carbonnier et al, Le Code Civil

1804-1904: Livre du centenaire (repr 2004) 297 ff, ku autori minimizon risinë e ligjit revolucionar duke

theksuar progresin e arritur në kuadër të regjimit të vjetër në aspektin e barazisë.

91

de cujus succession agitur" dhe personi që merr pasurinë quhet trashëgimtar dhe

pasardhës legatar. Në sistemin francez kalimi i pasurisë trashëgimore përveç se bëhet

në mënyrë direkte, është dhe e menjëhershme, duke qënë se ky kalim realizohet ipso

iure me çeljen e trashëgimisë.134 Me këtë ka të bëjë instituti i saisine (e ka prejardhjen

nga saisir “kap135”), kuptimi i së cilës është “le mort saisit le vif son hoir plus proche”

(personi i vdekur i kalon të drejtat e tij trashëgimtarit të të tij të gjallë më të afërt), ose

mortus facit possessorem vivum sine ulla adprehensione. Saisine është e drejta që i

takon trashëgimtarit ose legatarit në lidhje me kalimin ipso iure, pa qënë nevoja e

pranimit të trashëgimisë, as për një autorizim gjyqësor, të të drejtave si trashëgimtar në

lidhje me pasurinë trashëgimore. Ka dy lloje të trashëgimisë, trashëgimia publike,

kolektive dhe trashëgimia private individuale. Trashëgimia publike ka lidhje me kalimin

e pasurisë së trashëgimlënësit në favor të komunitetit: shtetit në shoqëritë moderne.

Trashëgimia private ka lidhje me kalimin e pasurisë në favor të disa individëve136 Ka dy

lloje trashëgimish trashëgimi ligjore dhe trashëgimi testamentare. Në rastin e

trashëgimisë testamentare nëpërmjet një akti të njëanshëm juridik, testamentit

përcaktohen trashëgimtarët e ndryshëm. Në rastin e trashëgimisë ligjore është ligji që

përcakton trashëgimtarët në rast të vdekjes së trashëgimlënësit. Sipas ligjit francez për

trashëgiminë, ligji i zbatueshëm është ai i vendbanimit të fundit të trashëgimlënësit. Ky

ligj zbatohet nëse i vdekuri ka pasur vendbanimin e tij të përhershëm në Francë. Për

pasuri të paluajtshme, zbatohet ligji i vendndodhjes së pasurisë dhe kjo ndodh në qoftë

se personi i vdekur ka pasur pasuri të paluajshme në Francë. Ligji francez nuk

parashikon një zgjedhje në lidhje me ligjin e aplikueshëm në lidhje me trashëgiminë.

Trashëgimia hapet me rastin e vdekjes së trashëgimlënësit: nga vdekja natyrore dhe nga

vdekja civile 137.

Procedura pastaj përfshin ushtrimin e të drejtës të zgjedhjes për trashëgimtarin. Pasuritë

kalojnë ipso jure në kohën e vdekjes, por një transferim i tillë nuk është i domosdoshëm.

134 Cfr. Y.H. LELEU, La transmission, cit., p. 36 ss.. 135 GIARDINA, voce Saisine, in Noviss. Dig. it., Torino, 1969, vol. XVI, 318 ss.. 136 Ky sistem nuk përjashton faktin se komuniteti publik mund të përfitojë nga pasuria e trashëgimlënësit

nëpërmjet testamentit, por kjo nuk është në aftësinë e tij si autoritet publik që merr të ardhurat e pasurisë;

përfiton siç mund të përfitojë çdo trashëgimtar tjetër i përcaktuar nga trashëgimlnësi.

137 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-28, neni 718

92

Nëse disa persona, respektivisht të thirrur në trashëgimi të njëri-tjetrit, vdesin në të

njëjtin aksident, sa që nuk është e mundur të përcaktohet se cili prej tyre vdiq i pari,

prezumimi i të shpëtuarve përcaktohet nga rrethanat e ngjarjes dhe nga mosha dhe

gjinia. Nëse ata të cilët u zhdukën së bashku ishin nën pesëmbëdhjetë vjeç, më i madhi

do të supozohet që ka mbijetuar. Nëse ata ishin të gjithë mbi të gjashtëdhjetat, i riu

prezumohet që ka mbijetuar. Nëse disa ishin nën pesëmbëdhjetë vjeç dhe disa më

shumë se gjashtëdhjetë, i pari presupozohet se ka mbijetuar138. Kështu në Kodin Civil

Francez disponimi i trashëgimisë i referohet tri mënyrave të përcaktuara në nenin 1002,

paragrafi i parë i tij, të cilat janë: legu universal, legu me titull universal dhe legu me

titull partikular. Legu universal, nënkupton universalitetin e trashëgimisë dhe ndahet në

këto kategori:

-Legun e të gjitha sendeve të luajtshme dhe të paluajtshme ose e gjithë pasuria e

testatorit;

-Legun e të gjitha të mirave të disponueshme ose e një sasie konstante të të mirave

-Legun e nue- propriété (pronësisë së zhveshur, që do të thotë se dikush e ka në

uzufrukt). Legu me titull partikular nënkupton disponimin e një ose më shumë sendeve

(të mirave) të përcaktuara139.Trashëgimtarët mund të trashëgojnë nëse ata kanë zotësi

për të trashëguar. Kanë zotësi për të trashëguar ata që janë gjallë në kohën e çeljes së

trashëgimisë ose janë zënë para çeljes së saj dhe kanë lindur gjallë. Ata mund ta

provojnë zotësinë e tyre me çdo lloj mjeti. Zotësia e trashëgimtarit për të trashëguar

mund të provohet me anë të një dëshmie betimi të hartuar nga një noter i civil law, me

kërkesë të një ose më shumë paditësve të ligjshëm.

Ky betim konsiderohet autentik deri sa të provohet e kundërta140. Janë të padenjë për të

trashëguar dhe përjashtohen nga trashëgimia:

138 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-2, neni 721

139 Juliana Latifi “Instituti i trashëgimisë në spektrin e vendimeve unifikuese të Gjykatës së Lartë”,

Avokatia Prill 2012, fq.127 140 Kodi Civil Francez : Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-28, neni 730-3

93

1) Ai i cili është i dënuar, si autor krimi apo bashkëpunëtor, me një dënim të rëndë,

sepse me qëllim ka vrarë ose ka tentuar të vrasë trashëgimlënësin.

2 ) Ai i cili është i dënuar, si autor krimi apo bashkëpunëtor, me një dënim të rëndë për

shkak të goditjeve të qëllimshme, dhunës apo sulmit ndaj trashëgimlënësit që ka

provokuar vdekjen e tij, pa pasur qëllim që ta shkaktonte atë.

3) Ai që është dënuar për dëshmi të rremë kundër trashëgimlënësit në një proces penal;

4) Ai që është dënuar për abstenim të qëllimshëm nga parandalimi i një vepre penale

serioze ose të zakonshme kundër integritetit fizik të trashëgimlënësit, ndërsa ai mund ta

bëntë këtë pa ndonjë rrezik, si për veten e tij ose persona të tretë;

5) Ai që është dënuar për një akuzë shpifjeje penale kundër trashëgimlënësit, ku në

lidhje me aktet e denoncuara, një dënim i rëndë ka lindur.

Deklarata e padenjësisë bëhet pas çeljes së trashëgimisë nga gjykata dhe një kërkesë

duhet të paraqitet brenda gjashtë muajve nga vdekja ku dënimi ose dënimi i paraprin

vdekjes, apo brenda gjashtë muajve të këtij vendimi, ku ajo ndjek vdekjen. Në mungesë

të trashëgimtarëve, një kërkesë e tillë mund të paraqitet nga zyra e prokurorit të

qeverisë. Trashëgimlënësi pas fakteve dhe njohurive që ka për padenjësinë ka mundësi

që në formën e një deklarate të shprehur në formën e testamentit, të njohë të drejtat si

trashëgimtar të personit të padenjë ose të bëjë një transferim falas, universal ose me

titull universal, në favor të tij. Një trashëgimtar i cili është përjashtuar nga trashëgimia

për shkak të padenjësisë është i detyruar të kthejë të gjitha të ardhurat dhe frutet që ka

përfituar nga këto të ardhura prej çeljes së trashëgimisë. Fëmijët e një personi të

padenjë nuk mund të përjashtohen për shkak të fajit të prindërve të tyre, nëse ata vijnë

në trashëgimi në emër të tyre apo përmes përfaqësimit; por një person i padenjë nuk

mund, në çdo rast, të kërkojë të drejta gëzimi mbi pasurinë trashëgimore, të drejta që jep

ligji ndaj baballarëve dhe nënave mbi pronën e fëmijëve të tyre141. Trashëgimia kalon

nëpërmjet ligjit për të afërmit dhe bashkëshortin. Një bashkëshort pasjetues jo i

divorcuar, kundër të cilit nuk ekziston një urdhër ndarjeje gjyqësore që ka forcën e res

141 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-2, neni 729-1

94

judicata është një bashkëshort që ka të drejtë për të trashëguar. Në mungesë të një

bashkëshorti trashëgimtar, të afërmit janë të thirrur për të trashëguar si në vijim:

1) Fëmijët dhe pasardhësit e tyre;

2) I ati dhe nëna, vëllezërit dhe motrat dhe pasardhësit e këtyre të fundit;

3) Paraardhësit përveç babait dhe nënës;

4) Të afërm të tjerë dhe pasardhësit e këtyre të fundit.

Franca ndryshon nga të gjitha sistemet e tjera paralele gjermanike për sa i përket

trashëgimisë. Për shembull, në Francë prindërit thirren në të njëjtën kohë për të

trashëguar si vëllezërit dhe pasardhësit e tyre, ndërsa në sistemet e tjera, prindërit

përjashtojnë vëllezërit142. Secila prej këtyre katër kategorive përbën një radhë të

trashëgimtarëve, e cila përjashton radhën pasardhëse. Fëmijët ose pasardhësit e tyre

trashëgojnë babanë dhe nënën ose paraardhësit e tjerë, pa dallim seksi apo të qënit

fëmija e parë, edhe kur janë të lindur nga martesa të ndryshme. Kur një trashëgimlënës

nuk lë pasardhës, as vëlla apo motër, apo pasardhësit e këtij të fundit, babai i tij dhe

nëna trashëgojnë prej tij, secili prej tyre merr gjysmën e pasurisë. Kur babai dhe nëna

kanë vdekur para trashëgimlënësit dhe ky i fundit nuk lë pasardhës, vëllezërit dhe

motrat e trashëgimlënësit apo pasardhësit e tyre trashëgojnë prej tij, duke përjashtuar të

afërmit e tjerë apo paraardhës. Kur babai dhe nëna të jetojnë më gjatë se trashëgimlënësi

dhe ky i fundit nuk ka pasardhës, por vëllezërit dhe motrat ose pasardhësit e tij, një e

katërta e trashëgimisë bie për secilin prej babait dhe nënës dhe gjysma e mbetur

vëllezërve dhe motrave apo pasardhësve të tyre.

Kur vetëm babai dhe nëna jetojnë, një e katërta e trashëgimisë i kalon atyre dhe tre të

katërtat vëllezërve dhe motrave apo pasardhësve të tyre. Afërsia e marrëdhënieve

përcaktohet nga numri i brezave; çdo brez është quajtur një shkallë. Sekuenca e

shkallëve formon një vijë; sekuenca e shkallëve midis personave që e kanë prejardhjen

njëri nga tjetri është quajtur vija direkte; sekuenca e shkallëve në mes të personave të

cilët nuk e kanë prejardhjen njëri nga tjetri, por që e kanë prejardhjen nga një

142 Bernard Dutoit “Perspectives comparatives sur la succession ab intestat”, in Le droit des successions

en Europe (2003) 18 ff; Karl Heinz Neumayer, “Intestate succession”, in International Encyclopedia of

Comparative Law (IECL) vol 5, ch 3( 2002) paras 2 ff

95

paraardhës i përbashkët, quhet vija e të afërmve. Në vijë të drejtë, si shumë shkallë

numërohen breza mes personave: pra, një djalë është, në lidhje me babain e tij, në

shkallë të parë, një nip në të dytin; dhe reciprokisht babai dhe gjyshi për sa i përket

bijve dhe nipave. Në vijë të tërthortë, shkallët numërohen nga brezat nga një prej të

afërmve tek dhe ekskluzive nga paraardhësi i përbashkët dhe nga ky i fundit tek të

afërm të tjerë. Kështu, dy vëllezër janë të afërm në shkallë të dytë; xhaxhai dhe nipi janë

në shkallën e tretë; kushërinjtë e parë në shkalla e katërt; dhe kështu me radhë. Në çdo

radhë, trashëgimtari i cili është në shkallën më të afërt e përjashton trashëgimtarin në

një shkallë të mëvonshme. Në të njëjtën shkallë, trashëgimtarët trashëgojnë në pjesë të

barabarta. Të afërmit e ndryshëm nuk mund të trashëgojnë përtej shkallës së gjashtë. Të

qënit prindër është i ndarë në dy degë, në varësi nëse rrjedh nga babai apo nëna. Kur

trashëgimia rrjedh për paraardhësit, ajo është e ndarë në gjysmë mes atyre të degës së

babai dhe ata të degës së nënës. Në çdo degë, personi prejardhës i cili është në shkallën

më të afërt trashëgon, duke përjashtuar të gjithë të tjerët. Personi prejardhës i një dege,

paraardhësit e degës tjetër do të marrin të gjithë pasurinë trashëgimore. Kur trashëgimia

iu ndahet të afërmve, vëllezërve dhe motrave dhe pasardhësve të tyre, ajo është e ndarë

gjysma mes atyre të degës së babait dhe atyre të degës së nënës. Në çdo degë, i afërmi i

cili është në shkallën më të afërt trashëgon duke përjashtuar të tjerët. Duke kaluar të

afërmit e një dege, i afërmi i degës tjetër do të marrë të gjithë trashëgiminë. Përfaqësimi

zhvillohet pa kufizim në vijën direkte. Ai është pranuar në të gjitha rastet, nëse fëmijët e

trashëgimlënësit konkurrojnë me pasardhësit e një fëmije të paravdekur apo nëse të

gjithë fëmijët e trashëgimlënësit kanë vdekur para tij, pasardhësit e ketyre fëmijëve janë

të barabartë ose jo ndërmjet tyre. Përfaqësimi është i vlefshëm në lidhje me pasardhësit

e trashëgimlënësit dhe të afërmit e privilegjuar, por nuk bëhet në favor të paraardhësve;

në secilën prej dy vijave, ata që janë më të afërt gjithmonë përjashtojnë ata që janë më

larg.

Në vijë të tërthortë, përfaqësimi është pranuar në favor të fëmijëve dhe pasardhësve të

vëllezërve apo motrave të trashëgimlënësit, nëse ata vijnë në trashëgimi njëkohësisht

me xhaxhallarët dhe hallat, ose nëse, të gjithë vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit

kanë vdekur para tij, trashëgimia i shkon pasardhësve të tyre në mënyrë të barabartë

apo jo sipas shkallës. Tradicionalisht, ishte vetëm trashëgimlënësi që mund të

përfaqësohej, që do të thotë se përfaqësimi nuk ishte në dispozicion të një trashëgimtari

i cili, edhe pse ende gjallë, ishte i padenjë për të trashëguar apo kishte hequr dorë nga

96

trashëgimia143. Ndërsa një përfaqësues nuk mund të trashëgojë në emër të tij (për shkak

të pozicionit të personit të përfaqësuar që merr trashëgiminë), as nuk mund të marri të

drejta të caktuara nga ai person (si një trashëgimtar i padenjë ose që ka hequr dorë nuk

ka të drejtë në pasurinë trashëgimore). Pozita nuk mund, pra, të shpjegohet nga

përfaqësimi144dhe është për të ardhur keq që ligjvënësi, në vitin 2006, ka vazhduar të

mbështetet në këtë nocion të rremë dhe jo thjesht të sigurojë që, në disa raste, pasuria

kalon në bazë të kaptinave145. Një bashkëshort ka të drejtë për të trashëguar qoftë edhe

vetëm ose në konkurrencë me të afërmit e një trashëgimlënësi. Kur një bashkëshort që

ka vdekur lë fëmijë ose pasardhës, bashkëshorti i gjallë do të marrë, sipas zgjedhjes së

tij ose të saj, ose uzufruktin e të gjithë pronës ekzistuese ose pronësinë e 1/4 kur të gjthë

fëmijët e lindur janë nga të dy bashkëshortët dhe pronësisë e një të katërtës, në prani të

një ose disa fëmijëve të cilët nuk kanë lindur nga të dy bashkëshortët. Kur, në mungesë

të fëmijëve ose pasardhësve, një trashëgimlënës e lë babanë dhe nënën, bashkëshorti

pasjetues do të marrë gjysmën e pasurisë. Gjysma tjetër bie për një të katërtën tek babai

dhe për një të katërtën tek nëna. Kur babai apo nëna kanë vdekur pjesa të cilën ata do ta

kishin marrë e merr bashkëshorti pasjetues. Në mungesë të fëmijëve ose pasardhësve të

trashëgimlënësit ose të të atit dhe nënës, bashkëshorti pasjetues do të të marrë të gjithë

pasurinë.

Në rast të vdekjes të babait dhe nënës dhe në mungesë të pasardhësve, pasuria që

trashëgimlënësi ka marrë prej tyre nga trashëgimia ose nëpërmjet dhurimit dhe që është

gjetur në natyrë në trashëgimi shkon për ½ ndaj vëllezërve dhe motrave të

trashëgimlënësit apo pasardhësve të tyre, këta që e kanë origjinën nga prindi që ka

vdekur ose prej prindërve prej të cilëve ndarja e ka origjinën. Kur një bashkëshort

pasjetues merr të gjithë pasurinë apo tre të katërtat e saj, paraardhësit e trashëgimlënësit,

përveç babait dhe nënës, të cilët janë në nevojë kanë të drejtë të një detyrimi të

mirëmbajtjes ndaj trashëgimisë. Afati brenda të cilit mund të kërkohet është një vit pas

vdekjes, ose në momentin nga i cili trashëgimtarët ndërpresin pagesat që kanë bërë më

143Kenneth GC Reid, Marius J D Waal and Reinhard Zimmermann “Comparative Succession Law

Volume II: Intestate Succession”, Oxford University Press, 2015 P.41 144 Quentin Epron, “La représentation successorale, réalité coutumière, fiction savant” (2008) 31 Droits,

Revue française de théorie juridique 127

145 Sophie Gaudemet, “ La représentation successorale au lendemain de la loi du 23 juin 2006” {2006}

Def 1366; Michel Grimaldi “La répresentation de l’héritier renonçant” {2008} Def 25

97

përpara ndaj paraardhësve. Në rast të pronësisë së pandarë periudha do të zgjatet deri në

përfundimin e ndarjes. Pagesat periodike do të merren nga trashëgimia. Ato do të

përballohen nga të gjithë trashëgimtarët dhe, në rast të pamjaftueshmërisë, nga të gjithë

legatarët specifikë, në proporcion me atë që ata morën. Kur një bashkëshort pasjetues ka

një mundësi zgjedhjeje në mes të pronësisë ose të uzufruktit, të drejtat e tij apo të saj

nuk mund të caktohen kaq gjatë që ai ose ajo mos ta ushtrojnë të drejtën e zgjedhjes.

Mundësia e një bashkëshorti në mes të uzufruktit dhe pronësinë mund të provohet me

çdo mjet. Kur një person të cilit një trashëgimi i është transferuar vdes pa hequr dorë

prej saj apo pa e pranuar atë shprehimisht ose me sjellje, trashëgimtarët e tij mund ta

pranojnë apo heqin dorë nga ajo në emër të tij 146. Kur trashëgimtarët nuk bien dakord

për të pranuar apo hequr dorë nga trashëgimia, ajo duhet të pranohet vetëm duke bërë

inventar. Një i rritur mund ta “sulmojë” pranimin, të shprehur ose me sjellje, që ai bëri

për një trashëgimi vetëm në rastin kur pranimi ishte rezultat i një mashtrimi të kryer

ndaj tij; ai nuk mund të kërkojë me arsyetimin se ai pësoi humbje, përveç vetëm në

rastin kur trashëgimia është zhytur ose reduktuar më shumë se gjysma me anë të

zbulimit të një testamenti të panjohur në kohën e pranimit. Heqja dorë nga trashëgimia

nuk mund të prezumohet; kjo mund të bëhet vetëm në zyrën e gjykatës në të cilën u çel

trashëgimia, në një regjistër të veçantë të mbajtur për këtë qëllim. Një trashëgimtar i cili

heq dorë do të konsiderohet sikur nuk është thirrur asnjëherë si trashëgimtar. Pjesa e një

trashëgimtari i cili heq dorë iu shtohet bashkë-trashëgimtarëve të tjerë; kur ai është i

vetëm, pjesa e tij kalon tek shkalla e ardhshme.

Një person nuk mund të marrë për përfaqësim një trashëgimtar i cili heq dorë: kur

personi që heq dorë është trashëgimtari i vetëm në radhën e tij, ose kur të gjithë bashkë-

trashëgimtarët heqin dorë, fëmijët vijnë në të drejtën e tyre dhe trashëgojnë. Kreditorët e

atij që heq dorë në dëm të të drejtave të tyre mund të autorizohen nga gjykata për të

pranuar trashëgiminë në emër të debitorit të tyre dhe në vendin e tij. Në këtë rast, heqja

dorë është shmangur vetëm në favor të kreditorëve dhe në masën e vetme të kërkesave

të tyre: ajo nuk është e tillë në favor të trashëgimtarit i cili ka hequr dorë. Fuqia për të

pranuar ose hequr dorë shuhet duke u bazuar në kohën që kërkohet për parashkrimin e

të drejtave të pasurive të paluajtshme. Ka raste të ndryshme për të trashëguar pasurinë

146 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-28, neni 781

98

nga trashëgimtarët:Nëse trashëgimlënësi ishte i pamartuar dhe pa fëmijë, prindërit e

trashëgimlënësit, së bashku me vëllezërit e tij / saj dhe motrat, nëse ka ndonjë në ditën e

vdekjes së të ndjerit, marrin pjesë nga trashëgimia. Pasuria u ndahet prindërve të

trashëgimlënësit, vëllezërve dhe motrave dhe pasardhësve të tyre. Nëse trashëgimlënësi

nuk ka lënë vëllezër, motra, pasardhës të këtyre të fundit, pasuria e tij / saj ndahet në

mënyrë të barabartë në mes të nënës së tij / saj dhe babait147. Nëse nëna dhe babai

vdesin para trashëgimlënësit, vëllezërit dhe motrat e tij apo pasardhësit e tyre

trashëgojnë ata, duke përjashtuar të afërmit e tjerë, paraardhësit apo vëllezërit dhe

motrat e këtyre të afërmve. Nëse trashëgimlënësi është i pamartuar dhe lë fëmijë:

pasuria ndahet në mënyrë të barabartë në mes të pasardhësve. Në këtë rast fëmijët

trashëgojnë pjesë të barabarta Nëse trashëgimlënësi lë një bashkëshort: bashkëshorti

pasjetues merr të gjithë pasurinë trashëgimore nëse trashëgimlënësi ka vëllezër apo

motra. Kur ka prindër, gjysma e pasurisë i takon bashkëshortit dhe gjysma tjetër

prindërve. Nëse trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe fëmijë: kur ka fëmijë nga të

njëjtit prindër, bashkëshorti pasjetues merr, sipas zgjedhjes së tij / saj, ose uzufruktin e

pasurisë së trashëgimlënësit apo pronësinë e një të katërtës së pasurisë. Kur ka fëmijë,

por jo të të njëjtëve prindër, bashkëshorti merr një të katërtën e pasurisë. Nëse

trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe paraardhës, gjysma e pasurisë i kalon

bashkëshortit, ndërsa nëna dhe babai secili marrin një të katërtën. Nëse një prej

paraardhësve ka vdekur tashmë, një e katërta e pasurisë i kthehet bashkëshortit.

Nëse nuk ka as paraardhës as pasardhës, e gjithë pasuria i kalon bashkëshortit pasjetues.

Pavarësisht nga neni 757-2 të Kodit Civil, në qoftë se nuk ka paraardhës, vëllezërit dhe

motrat e trashëgimlënësit ose pasardhësit e tyre marrin gjysmën e pasurisë

trashëgimore të cilat janë marrë nga trashëgimlënësi nga paraardhësit e tij / saj me anë

të trashëgimisë ose nëpërmjet dhurimit. Kjo është e drejta e regresit. Të gjitha aktivet e

tjera i kalojnë bashkëshortit pasjetues. Nëse trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe

fëmijë, bashkëshorti ka të drejtën e zgjedhjes. Ai / ajo mund të zgjedhin në mes të

uzufruktit të të gjitha aseteve ekzistuese ose pronësinë e një të katërtës së pasurisë kur të

gjithë fëmijët kanë lindur nga të njëjtit prindër dhe pronësinë e një të katërtës së

pasurisë, në rastin e një apo më shumë fëmijëve të cilët nuk kanë lindur nga të njëjtit

147 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-2, neni 736

99

prindër. Fëmija i adoptuar trashëgon si fëmijë legjitimë. Kjo ndodh kur kemi të bëjme

me një adoptim të rregullt e të plotë madje edhe në rastet kur ka një adoptim të

thjeshtë148. Fëmijët e lindur nga një marrëdhënie jashtë martesore, deri kohët e fundit,

vuanin pasojat negative ligjore dhe sociale. Në Francë, një ligj që ka deklaruar se e

drejta e trashëgimisë e një fëmije të lindur në rrethana të tilla ishte, nga ana e prindit të

martuar, gjysma e asaj që do të kishin qenë nën rrethana të zakonshme, mbeti në fuqi

deri në vitin 2001, kur Franca u detyrua për të ndryshuar atë me aktvendim të Gjykatës

Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GjEDNj) (dhe në vitin 2013 GJEDNJ gjithashtu

vendosi se rregullat e reja të 2001 duhet të zbatohen edhe për fëmijët e lindur para vitit

2001)149. Partneri pasjetues i një marrëdhënie jo të regjistruar, si dhe partneri pasjetues i

një marrëdhënie të regjistruar, nuk kanë të drejta ligjore për trashëgimisë.

Nga ana tjetër, ata mund të përfitojnë nga një trashëgimi ose testament. Një partner i

regjistruar nuk është konsideruar si një trashëgimtar i trashëgimlënësit, ai / ajo ka vetëm

të drejtën e posedimit pa e shqetësuar mbi shtëpinë e familjes pas vdekjes së partnerit të

tij / saj, në pajtim me nenin 763 të Kodit Civil. Ai / ajo trashëgon vetëm nëse ai / ajo

është quajtur si një përfitues në testamentin e trashëgimlënësit. Ku ka fëmijë, nëse ata

janë apo jo të lindur nga çifti, është e mundur vetëm për të trashëguar pjesën në

dispozicion të pasurisë të partnerit pasjetues. Pjesa në dispozicion ndryshon në bazë të

numrit të fëmijëve: një e treta e pasurisë, ku ka dy fëmijë dhe një e katërta, ku ka tre ose

më shumë fëmijë. Nëse nuk ka fëmijë, është e mundur që të trashëgohet e gjithë pasuria

e partnerit pasjetues ose të një pale të tretë për shkak se nuk ka trashëgimtarë të

detyrueshëm.

Megjithatë, prindërit e trashëgimlënësit në qoftë se janë ende gjallë, mund të paraqesin

një kërkesë për një pronë që ia kanë dhënë për fëmijën e tyre të ndjerë deri në kufirin e

një të katërtës të pasurisë për secilin prind ende gjallë. Partnerët jo të regjistruar

(personat bashkëjetues) nuk janë konsideruar si trashëgimtarë. Ata trashëgojnë vetëm

nëse janë quajtur si përfitues në testamentin e trashëgimlënësit.

148 Michel Grimaldi Droit Civil Successions, Libraire de la Cour de cassation 27, place Dauphine, 75001 149 Av. Agim I Tartari “Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare”, Botim 2010, fq.92

100

3.5.1 Rezerva ligjore

Ka trashëgimtarë, të cilët mund të pohojnë të drejtën e tyre për një pjesë të pasurisë e

cila ligjërisht bie mbi ata. Kjo pjesë është e njohur si "rezerva ligjore".150Ka një pjesë të

rezervuar për fëmijët e trashëgimlënësit dhe një pjesë të rezervuar për bashkëshortin

pasjetues. Paraardhësit dhe vëllezërit e motrat nuk janë trashëgimtarë të detyrueshëm.

Pjesa e rezervuar e fëmijëve: pjesa e rezervuar është gjysëm në qoftë se trashëgimlënësi

lë vetëm një fëmijë në kohën e vdekjes së tij / saj. Është 2/3 nëse ai / ajo lë dy fëmijë

dhe 3/4 nëse ai / ajo lë tre ose më shumë fëmijë. Rezerva ligjore e bashkëshortit

pasjetues: pjesa e rezervuar e bashkëshortit pasjetues është një e katërta e pasurisë. Ajo

ekziston vetëm aty ku nuk ka as pasardhës as paraardhës dhe për të gjitha trashëgimitë e

çelura nga 1 korriku 2002. Sipas ligjit francez, vetëm pasardhësit e trashëgimlënësit

(fëmijët , nipërit, etj me kusht që ata të kualifikohen në bazë radhës së tyre) dhe

bashkëshorti kanë të drejtë për rezervën ligjore. Paraardhësit dhe vëllezërit e motrat nuk

kanë të drejtë për pjesë të rezervuar. Kjo rezervë ligjore që kufizon të drejtën e

trashëgimlënësit për të disponuar lirisht pasurinë e tij / saj në formën e testamentit, nuk

mund të kalojë 3/4 e pasurisë. Trashëgimtarët e detyruar nuk mund të heqin dorë nga

rezerva ligjore (përveç nëse ata heqin dorë nga trashëgimia). Nga ana tjetër, ata mund të

heqin dorë paraprakisht nga një veprim zvogëlimi kundër dhurimeve të tepërta. Kjo

përfshin një veprim në zvogëlim. Nëse një dhurim direkt apo indirekt ndërhyn me

pjesën e rezervuar të një ose më shumë trashëgimtarëve, dhurimi mund të zbritet nga

pjesa në dispozicion151.

Një veprim i tillë mund të bëhet vetëm nga trashëgimtarët e detyruar, brenda një

periudhe prej 5 vjetësh pas çeljes së trashëgimisë apo brenda 2 viteve nga data e

zbulimit të shkeljes.

3.6 Trashëgimia testamentare në Francë

Në Francë, testamenti trajtohet në Librin e Tretë (Des différentes manières dont on

acquiert la propriété), në Kapitullin V të Titullit II (Des libéralités). Rregullat që

150 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-2, neni 721, 912

151 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-28, neni 920

101

parashikojnë testamentet përfshihen nga nenet 893 e vijues te Kodit Civil Francez.

Nëntë trashëgimi nga dhjetë, nuk kanë pasur testament. Testamenti ollograf, më i

thjeshti dhe më i zakonshmi, përmban nëntë herë mbi dhjetë lëshime, paqartësi apo

pasaktësi, kur bëhet vetëm në shtëpi. Që nga dhjetori 2013, shtypi rregullisht përmend

nocionin e "testamentit online " shërbim i destinuar për të lehtësuar këtë veprim152.

Testamenti nuk mund të bëhet në të njëjtin akt nga dy ose më shumë persona ose në

dobi të një personi të tretë ose si një akt me natyrë të ndërsjellë dhe reciproke.153

Dallohen tre lloje të ndryshme testamentesh:

1) testamenti ollograf që duhet të shkruhet tërësisht nga dora e testatorit dhe nuk lejohet

që ky testament të shkruhet me makinë shkrimi ose me kompjuter, qoftë edhe pjesërisht;

ai shkruhet në letër të thjeshtë, apo në ndonjë mbështetje "të qëndrueshme" (pavarësisht

nga mjeti i shkrimit të tij: letër, pëlhurë, qelqi, mur, hartë postale154), ai duhet të

përmbajë datë dhe të nënshkruhet nga trashëgimlënësi. Nëse nuk përmban një nga këta

elementë ky akt konsiderohet absolutisht i pavlefshëm. Për këtë lloj testamenti nuk janë

të parashikuara formalitete të veçanta dhe edhe pasi nënshkruhet mund të revokohet

lehtësisht, pasi mund të zëvendësohet me një testament të ri, i cili shfuqizon të

mëparshmin.

2) Testamenti publik ose autentik, që konsiston në një akt të marrë nga dy noterë ose

nga vetëm një noter në prani të dy dëshmitarëve. Trashëgimlënësi dikton vullnetin e tij

dhe noteri shkruan me dorë ose me kompjuter.

Testamenti i lexohet trashëgimlënësit dhe nënshkruhet prej atij në prani të noterit dhe dy

dëshmitarëve. Duke qënë se bëhet fjalë për një akt të hartuar tek noteri, ka më shumë

shpenzime, por ka më pak risqe të goditet për pavlefshmëri se testamenti ollograf. Kur

ky testament bëhet nga dy noter, ai duhet t’i diktohet atyre nga testatori; një nga këta

noterë do të shkruajë testamentin vetë ose do ta ketë të shkruar me dorë ose

mekanikisht. Kur ka vetëm një noter gjithashtu, testamenti diktohet nga

trashëgimlënësi; noteri do ta shkruajë atë vetë apo duhet ta ketë të shkruar me dorë ose

mekanikisht. Në të dyja rastet, ai duhet t’i lexohet trashëgimlënësit. Testamenti duhet të

152 Delphine de Mallevoüe, “L'e-testament suscite la colère des notaires “2 décembre 2013 153 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-2, neni 968

154 Henri Mazeaud, Jean Mazeaud, Michel de Juglart, Leçons de droit civil. Successions, libéralités,

Editions Montchrestien, 1977, p. 285

102

nënshkruhet nga trashëgimlënësi në prani të dëshmitarëve dhe të noterit; kur

trashëgimlënësi deklaron se ai nuk di si të nënshkruajë ose nuk është në gjendje ta bëjë

këtë, deklarata e tij duhet të përmendet shprehimisht, si dhe shkaku që e pengon atë nga

nënshkrimi. Testamenti duhet të nënshkruhet nga dëshmitarët dhe nga noteri. Legatarët,

në çfarëdo radhe që ata mund të jenë, të afërmit e tyre nga gjaku ose martesa deri në

radhën e katërt, ose nëpunësit e noterëve nga të cilët testamenti është pranuar, nuk mund

të merren si dëshmitarë të testamenti publik. Kur një testator dëshiron të bëjë një

testament të fshehtë, letra e cila përmban dispozitat apo letra e përdorur si një zarf, nëse

ka një të tillë, do të jenë të mbyllura dhe të vulosura155. Trashëgimlënësi do t’i paraqesë

ato të mbyllura, të vulosura tek noteri dhe tek dy dëshmitarët, ose ai do të ketë ato të

mbyllura dhe të vulosura në praninë e tyre dhe ai do të deklarojë se përmbajtja e kësaj

letre është testamenti i i tij, nënshkruar prej tij dhe i shkruar nga ai ose nga një tjetër,

ndërsa pohimi në këtë rast të fundit, që ai ka verifikuar personalisht përmbajtjen e

aktit;ai do të tregojë, në të gjitha rastet, mënyrën e shkrimit të përdorur (me dorë ose në

mënyrë mekanike). Noteri duhet të hartojë, në origjinal jo të regjistruar, një instrument

mbishkrimi që ai do të shkruajë apo ta ketë të shkruar me dorë ose mekanikisht në atë

letër, ose në fletën e përdorur si një zarf dhe mban datën dhe tregon vendin ku është

bërë, një përshkrim të kapakut dhe të vulës dhe përmendja e të gjitha formaliteteve të

lartpërmendura; ky instrument duhet të nënshkruhet nga trashëgimlënësi si dhe nga

noteri dhe dëshmitarët. Të gjitha këto gjëra të përmendura do të bëhen pa ndërprerje

dhe pa marrë pjesë në instrumente të tjerë.

Në rast se trashëgimlënësi nuk mund të nënshkruajë instrumentin e mbishkrimit për

shkak të një pengese të lindur që prej nënshkrimit të testamentit, do të bëhet përmendja

e deklaratës që ai bën dhe e arsyes që ai jep për të. Personat të cilët nuk janë në gjendje

për të lexuar, nuk mund të bëjnë dispozitat në formën e një testamenti të fshehtë. Në rast

se testatori nuk është në gjendje të flasë, por mund të shkruajë, ai mund të bëjë një

testament të fshehtë, me kusht të shprehur që do të nënshkruhet prej tij dhe e shkruar

prej tij ose në një tjetër, që ai ta paraqesë atë tek noteri dhe tek dëshmitarët dhe që ai të

shkruajë në krye të instrumentit të mbishkrimit, në praninë e tyre, se letra që ai paraqet

është testamenti i tij dhe të nënshkruajë.

155 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-2, neni 976

103

Ky fakt duhet të përmendet në instrumentin e mbishkrimit që trashëgimlënësi ka

shkruar dhe nënshkruar këto fjalë në prani të një noteri dhe të dëshmitarëve. Në një

testament të fshehtë në të cilin formalitetet ligjore nuk janë respektuar dhe i cili është i

pavlefshëm si i tillë, është i vlefshëm gjithsesi si një testament ollograf, kur të gjitha

kriteret për një testament të tillë janë plotësuar, megjithëse emërtimin e ka testament i

fshehtë. Dëshmitarët e thirrur për të marrë pjesë në testamente duhet të jenë francez dhe

të moshës madhore, të dinë të nënshkruajnë dhe gëzojnë të drejtat e tyre civile. Ato

mund të jenë të dy gjinive, por një burrë dhe bashkëshortja e tij nuk mund të jenë

dëshmitarë për të njëjtin akt.156

3) Testamenti i përzier është një kombinim midis testamentit ollograf dhe atij publik.

Akti ose shkruhet me dorë nga trashëgimlënësi ose nga një person tjetër, nënshkruhet

nga ai dhe depozitohet, në një zarf të mbyllur tek një noter në prani të dy dëshmitarëve.

Noteri do të hartojë procesverbalin e dorëzimit. Neni 968 i Kodit Civil ndalon

testamentin e përbashkët157.

3.6.1 Testamente të posaçme

Testamentet e ushtarëve, të marinarëve të shtetit dhe të personave të punësuar në

ushtritë mund të merren në rastet e në kushtet e parashikuara nga ligji, nga një epror ose

mjeku ushtarak i një rangu korrespondues, në praninë e dy dëshmitarëve; ose nga dy

zyrtarë të departamentit intendent ose dy oficerëve të komisariatit; ose nga një nga ata

zyrtarë apo oficerë në praninë e dy dëshmitarëve; ose më në fund, në një vend të

izoluar, nga zyrtari komanduar në këtë vend, me ndihmën e dy dëshmitarëve, kur nuk

ekziston në këtë vend një epror zyrtar ose mjek ushtarak i një rangu përkatës, një zyrtar

i departamentit intendent ose një oficer i komisariatit. Testamenti i oficerit komandues

në një vend të izoluar mund të merret nga zyrtari që vjen pas tij, në lidhje me detyrën. E

156 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-28, neni 980

157Testament, i cili përmban në të njëjtin akt dispozita të bëra nga dy ose më shumë persona në favor të

një pale të tretë, ose si një marrëveshje reciproke ose marrëveshje e ndërsjellë. Ligji francez lejon vetëm

si institut kontraktual dhurimin personit pasjetues.

104

drejta për të bërë një testament në këto kushte do të shtrihet edhe për të burgosurit në

duart e armikut. Testamente të tillë të posaçëm hartohen edhe kur trashëgimlënësi është

i sëmurë ose i plagosur, ato merren në spitale ose njësitë ushtarake mjekësore të tilla siç

përcaktohet nga rregulloret ushtarake, nga kirurgu i lartë, i çfarëdo rangu që mund të

jetë, me ndihmën e zyrtarit të administratës menaxhuese. Nëse kjo nuk arrihet nga

oficeri i administratës, prania e dy dëshmitarëve është i nevojshëm. Në të gjitha rastet,

një origjinal në dy kopje i testamenteve duhet të bëhet. Nëse ky formalitet nuk mund të

përmbushet për shkak të gjendjes së shëndetit të trashëgimlënësit, një kopje e

testamentit duhet të hartohet për të zëvendësuar kopjen e dytë origjinale; kjo kopje

duhet të nënshkruhet nga dëshmitarët dhe nga oficerët përkatës. Duhet të përmenden

arsyet të cilat kanë penguar testatorin që të hartojë origjinalin e dytë. Sa më shpejt që të

jetë e mundur dhe brenda kohës më të shkurtër, të dy origjinalet ose një nga origjinalet

dhe kopja e testamentit duhet të dërgohen veç e veç dhe me e-maile të ndryshme, me

zarf të mbyllur dhe vulosur, Ministrisë së Luftës ose Marinës, që t’i dorëzohen noterit të

treguar nga trashëgimlënësit ose, në mungesë të një treguesi të tillë, Presidentit të

Dhomës së Noterëve të vendbanimit të fundit të trashëgimlënësit. Testamenti i posaçëm

është i pavlefshëm gjashtë muaj pasi trashëgimlënësi ka ardhur në një vend ku ai është i

lirë për të përdorur format e zakonshme të testamentit, përveç nëse, para mbarimit të

kësaj periudhe, ai është vendosur sërish në një rrethanë ose një situatë të

jashtëzakonshme të parashikuar nga dispozitat e ligjit. Testamenti atëherë është i

vlefshëm gjatë kësaj situate të jashtëzakonshme dhe gjatë një periudhe të re prej gjashtë

muajsh pas mbarimit të saj.

Testamentet e hartuara në një vend në të cilin komunikimi është ndërprerë për shkak të

murtajës ose të sëmundjeve të tjera ngjitëse, mund të bëhen para gjyqtarit të gjykatës më

të afërt, ose përpara një nga zyrtarëve komunalë të komunës, në prani të dy

dëshmitarëve. Ky parashikim bëhet për vendet e kontaminuara nga këto sëmundje,edhe

për ata që janë në këto vende edhe pse ata nuk janë aktualisht të sëmurë. Testamentet e

bërë në një ishull të Francës, ku nuk ekziston asnjë zyrë noteri, kur ka një pamundësi të

komunikimit me kontinentin, hartohen sipas kushteve të parashikuara për testamentet e

posaçme. Pamundësia e komunikimit duhet të jetë e vërtetuar nga gjyqtari i shkallës së

105

parë apo zyrtari komunal i cili ka marrë testamentin158. Testamentet e mësipërm bëhen

të pavlefshëm gjashtë muaj pasi komunikimi rivendoset në vendin ku trashëgimlënësi

është, ose gjashtë muaj pasi ai ka shkuar në një vend ku komunikimi nuk

ndërpritet. Gjatë një udhëtimi në det, qoftë në rrugë apo gjatë një ndalimi në port, kur

është e pamundur për të komunikuar me tokën, ose kur ajo nuk ekziston në port, në

qoftë se ajo është në një vend të huaj, një agjent diplomatik ose konsullor francez me

funksionet e një noteri, do të marrë testamentet e personave të pranishëm në bord, në

praninë e dy dëshmitarëve: në anijet e shtetit, nga zyrtari i administratës, ose, në

mungesë të tij, nga kapiteni ose nga një person që përmbush funksionet e tij; dhe në

anije të tjera nga kapiteni, mjeshtri me ndihmën e zyrtarit më të lartë, ose në mungesë

të tyre, nga ata që përmbushin funksionet e tyre159. Akti duhet të tregojë rrethanat e

parashikuara më sipër në të cilat është marrë. Në anijet e shtetit, në rrethanat e

parashikuara në këtë rast, testamenti i oficerit administrues do të merret nga kapiteni ose

nga ai që përmbush funksionet e tij dhe, kur nuk ka oficer administrues,testamenti i

kapitenit do të pranohet nga ai që është vartës i tij për sa i përket detyrës. Në anije të

tjera, testamenti i kapitenit, apo ai i zyrtarit kryesor, në të njëjtat rrethana, do të marret

nga personat që vijnë pas tyre për sa i përket detyrës apo funskionit. Në të gjitha rastet,

një origjinal në dy kopje, e testamenteve të përmendura duhet të bëhet.

Kur ky formalitet nuk mund të përmbushet për shkak të gjendjes së shëndetit të

trashëgimlënësit, një kopje e testamentit do të hartohet për të zëvendësuar kopjen e dytë

origjinale; kjo kopje duhet të nënshkruhet nga dëshmitarët dhe nëpunësit. Duhet të

përmenden arsyet që kanë penguar kopjen e origjinalit të dytë për t’u hartuar. Në

ndalesën e parë në një port të huaj ku ka një diplomat apo konsull francez, një nga

kopjet origjinale të testamentit do të dorëzohet, nën një zarf të mbyllur dhe të vulosur,

në duart e atij zyrtari, i cili do të përcjellë atë tek Ministri i Marinës, në mënyrë që të

depozitohet. Me mbërritjen e anijes në një port francez, dy kopjet origjinale të

testamentit, ose kopja origjinale që mbetet, në rast të transmetimit ose shpërndarjes së

kryer gjatë udhëtimit, do të depozitohen, me zarf të mbyllur dhe vulosur, për anijet e

158 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-28, neni 986

159 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-2, neni 988

106

Shtetit, në zyrën e komisioneve dhe për anijet e tjera, në zyrën e regjistrimit detar. Secili

nga këto dokumente duhet të trajtohet veç e veç dhe me e-maile të ndryshme, te Ministri

i Marinës, i cili i dërgon ato. Në listën e ekuipazhit, në lidhje me emrin e

trashëgimlënësit, duhet të përmendet dorëzimi i kopjeve origjinale të testamentit në

konsullatë, në zyrën e komisioneve ose në zyrën e regjistrimit detar.160 Një testament i

bërë gjatë një udhëtimi në det është e vlefshëm vetëm kur trashëgimlënësi vdes në bord

apo brenda gjashtë muajve pasi zbret në një vend ku ai mund të përdorë format e

zakonshme të testamentit. Megjithatë, kur trashëgimlënësi ndërmerr një udhëtim të ri në

det para mbarimit të kësaj periudhe, testamenti është i vlefshëm gjatë kohëzgjatjes së

këtij lundrimi dhe gjatë një periudhe të re prej gjashtë muajsh pasi trashëgimlënësi ka

zbritur përsëri. Dispozitat e një testamenti të bërë gjatë një udhëtimi në det, në favor të

zyrtarëve të anijes në vend të të afërmve nga gjaku ose nga martesa e trashëgimlënësit,

janë të pavlefshme161. Ky testament duhet të nënshkruhet nga trashëgimlënësi, nga ata

që e kanë marrë atë dhe nga dëshmitarët. Kur një testator deklaron se ai nuk është në

gjendje apo nuk di se si të nënshkruajë, këto arsye duhet të përmenden në një deklaratë

të tij.

Në rastin kur prania e dy dëshmitarëve është e nevojshme, testamenti duhet të

nënshkruhet nga një prej tyre të paktën dhe duhet të përmendet arsyeja pse tjetri nuk e

ka nënshkruar.

3.7 Instituti i trashëgimisë sipas legjislacionit civil Kanadez.

Kanadaja është një shtet federal i përbërë nga dhjetë krahina, e cila ka juridiksion

ekskluziv për të nxjerrë ligje në çështjet e së drejtës private, brenda territorit të tyre

përkatës. Trashëgimia në Kanada është një çështje provincash, ligjëruar nga çdo krahinë

individuale. E gjithë Kanadaja është e qeverisur nga Common Law me origjinë angleze,

i vetmi përjashtim është provinca e Kebekut, me origjinë nga ligji civil francez dhe i

frymëzuar nga Kodi i Napoleonit. Pas pushtimit britanik të Francës, frëngjishtfolësit

160 Kodi Civil Francez : Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,

Edition: 2014-12-28, neni 993

161 Neni 995 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22

décembre 2014, Edition: 2014-12-2, neni 995

107

kanadezë u bënë subjektet e kurorës britanike. Megjithatë, ata mbetën bashkangjitur

ligjit francez dhe vazhduan aplikimin e tij të vazhdueshëm nën sundimin britanik. Me

kalimin e kohës, disa parime më liberale të së drejtës angleze u integruan në ligjin

francez bazë të provincës. Gjatë kohës koloniale britanike, nocione të shumta të ligjit të

trashëgimisë angleze u bë pjesë e ligjit të Kebekut dhe vazhduan të zhvilloheshin aty.

Ky ligj francez dhe këto parime të përshtatura të së drejtës angleze u kodifikuan për

herë të parë në kuadër të Kodit Civil të Kanadasë së Ulët në 1865. Profesor Brierley

është historiani kryesor i hartimit të Kodit Civil të Kanadasë së Ulët (C.C.L.C) ( 1866)

162dhe Profesor Macdonald kronisti i arsimimit juridik në Universitetin McGill dhe i

letërsisë ligjore të Kebekut163. Një import nga ligji anglez në mënyrë të veçantë është

liria për të provuar, pra e drejta e një personi për të bërë një testament në mënyrë që të

dispononte për pasurinë e vet sipas dëshirës pas vdekjes së tij. Kjo liri ka qenë fillimisht

absolute. Në vitin 1994, Kodi Civil i Ulët-Kanadez u zëvendësua nga Kodi Civil i

Kebekut (CCQ), ku trashëgimia trajtohet në Librin III Trashegimia, Titulli Një hapje e

trashëgimisë dhe cilësitë e nevojshme për të trashëguar.

Pocesi i modernizimit të Kodit Civil filloi në vitin 1955 dhe çoi përfundimisht në

krijimin e Zyrës të Revizionit të Kodit Civil, e cila vepronte nga 1966 në 1978 nën

drejtimin e Paul-André-Crépeau164. Raporti final i zyrës përfshinte një projekt-kod të

plotë me komentarin, të botuar në anglisht dhe frëngjisht. Sidoqoftë, Kodi Civil i

Kebekut që u miratua në vitin 1991 dhe hyri në fuqi në vitin 1994 ishte në thelb

ndryshe165. Kjo reformë çoi në shfaqjen e disa, por megjithatë të rëndësishme,

përjashtime në lirinë absolute për të provuar. Në të vërtetë, një person mund të

disponojë ende me pasurinë e tij siç dëshiron, por tani duhet të respektojë subjektet që

kanë të drejtë tek rezerva ligjore pra të afërmit më të ngushtë. Ligji tani ofron mbrojtje

për bashkëshortin pasjetues, si dhe fëmijët, nëpërmjet institucionit të trashëgimisë

162 J.E.C Brierley, “Quebec’s Civil Code Codification:Viewed and Reviewed” (1968) 14 McGill L.J.521

163 R.A. Macdonald, “The National Law Programe at McGill: Origins, Establishment, Prospects”

(1990)13 Dallhousie L.J.211 {hereinafter “National Law Programme”}; R.A Macdonald, “Understanding

Civil Law Scholarship in Quebec” (1985 23 Osgoode L.J.573

164 Brierley and Macdonald (n 6) 84-93

165 Pierre Legrand, “Bureaucrats at Play: The New Quebec Civil Code” (1995) 10 British of Canadian

Studies 52

108

familjare dhe përmes bashkëjetesës së detyruar për të siguruar mbështetje. Pavarësisht

nga këto pak kufizime të krijuara në vitet e fundit, liria për disponuar pasurinë

trashëgimore sipas vullnetit të tij mbetet një parim themelor i ligjit të trashëgimisë së

Kebekut. Një trashëgimi i nënshtrohet ligjit të vendbanimit të fundit të trashëgimlënësit.

Ajo do të çelet në Kebek dhe ligji i Kebek do të gjejë aplikim, kur trashëgimlënësi ishte

banues në këtë krahinë në kohën e vdekjes së tij. Vlefshmëria e testamentit në këtë

mënyrë do të vlerësohet në bazë të ligjit të Kebekut. Megjithatë, në mungesë të

testamentit, ndarja e trashëgimisë do të bëhet në bazë të dispozitave të parashikuara nga

ligji.

3.7.1 Kodi Civil i Kebekut, trajtimi i trashëgimisë dhe trashëgimtarët e

ndryshëm

Kodi Civil i Kebekut në një farë mase ndjek kodet kontinentale ligjore evropiane, duke

siguruar që çdo pasardhësi mund të pranojë një trashëgimi dhe të bëhet trashëgimtar

duke trashëguar të gjitha të drejtat dhe detyrimet e trashëgimlënësit. Një parim themelor

ligjor në Kebek është se përgjegjësia personale e trashëgimtarëve mbetet e kufizuar në

lidhje me borxhet e të ndjerit, edhe kur ata pranojnë trashëgiminë.

Një tjetër parim i ligjit të trashëgimisë në Kebek është e drejta e zgjedhjes. Një

trashëgimtar ka zgjedhjen e lirë të pranimit ose heqjes dorë nga trashëgimia. Nëse ai heq

dorë, ai është i lirë nga çdo detyrim. Në një rast të tillë, pasardhësit e këtij trashëgimtari

humbasin të gjitha të drejtat mbi trashëgiminë. Kur trashëgimlënësi nuk ka bërë një

testament për pasurinë e tij trashëgimore,trashëgimia rregullohet nga Kodi Civil i

Kebekut (në tekstin e caktuar "CCQ"). Trashëgimi të tilla quhen trashëgimi ligjore (pa

testament) . Në raste të tilla, CCQ ofron modalitetet për ndarjen e pasurisë të të ndjerit.

Ndarja ligjore e pasurisë trashëgimore favorizon pasardhësit në funksion të radhës së

tyre të marrëdhënies që kishin me trashëgimlënësin. Vetëm personat me lidhje gjaku

apo marrëdhënie adoptimi me trashëgimlënësin kanë të drejta mbi pasurinë

trashëgimore. Trashëgimtari ka gjashtë muaj afat kohor brenda të cilit do të vendosë

për të pranuar të gjitha asetet dhe borxhet e trashëgimlënësit.166 Trashëgimia e një

personi çelet për shkak të vdekjes së tij, në vendbanimin e tij të fundit. Trashëgimia

166 Christian H.Kalin Manual Ndërkombëtar i Pasurisë së Paluajtshme, Pronësia dhe shitja e pasurive të

paluajtshme, Rezidenca, Taksat dhe Ligji i Trashëgimisë John Ëiley & Sons, Ltd 2005, fq. 171

109

kalon në përputhje me dispozitat e ligjit, përveç nëse personi i vdekur , nëpërmjet

dispozitave testamentare, ka parashikuar ndryshe për kalimin e pasurisë trashëgimore.

Dhurimet mortis causa janë, në këtë drejtim, disponimi me testament. Në kalimin e

pasurisë trashëgimore, ligji nuk konsideron as origjinën dhe as natyrën e pronës; e gjithë

prona konsiderohet si një e tërë dhe e pandashme. Kur një person vdes duke lënë një

pronë që ndodhet jashtë Kebekut apo pretendon kundër personave që nuk banojnë në

Kebek, letrat e verifikimit mund të merren në mënyrën e parashikuar në Kodin e

Procedurës Civile. Kur njerëzit vdesin njëkohësisht dhe është e pamundur për të

përcaktuar se cili mbijetoi i pari, ata konsiderohen se kanë vdekur në të njëjtën kohë,

nëse të paktën njëri prej tyre është thirrur për të trashëguar tjetrin167.Trashëgimia e

secilit pastaj i kalon personave të cilët do të thirren për trashëguar në vendin e tyre.

Personat fizikë që ekzistojnë në kohën e çeljes së trashëgimisë, duke përfshirë personat

që mungojnë që supozohet të jenë gjallë në atë kohë dhe fëmijët që janë zënë, por ende

të palindur, nëse ata lindin gjallë, mund të trashëgojnë.

Në rastin e një zëvendësimi apo trusti, personat që kanë cilësitë e kërkuara kur

disponimi prodhon efektin e vet në drejtim të tyre mund të trashëgojnë gjithashtu. Shteti

mund të marri pasurinë trashëgimore me anë të testamentit. Personat juridikë mund të

marrin nëpërmjet testamentit një pronë të tillë si ata mund ta marrin ligjërisht. Një

administrues i besuar (trustee) mund të marrë një trashëgimi të destinuar për një trust

apo një trashëgimi që do të përdoret për të përmbushur objektin e një trusti. Një

trashëgimtari të cilit i kalon pasuria trashëgimore ,ose që merr një trashëgimi universal

apo një trashëgimi nga titull i përgjithshëm me testament, është trashëgimtar që nga

çelja e trashëgimisë, me kusht që ai ta pranojë atë. Personat e mëposhtëm janë të

padenjë për të trashëguar sipas ligjit: (1) një person i dënuar se ka tentuar të vrasë

trashëgimlënësin; (2) një person i privuar nga autoriteti prindëror mbi fëmijën e tij, me

përjashtim për fëmijën nga detyrimi për të siguruar mbështetje, në respekt të

trashëgimisë së fëmijës. Personat e mëposhtëm mund të shpallen të padenjë për të

trashëguar:

(1) një person fajtor për trajtim çnjerëzor ndaj trashëgimlënësit apo që sillet ndryshe

ndaj tij në një mënyrë seriozisht të dënueshme;

167 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 616

110

(2) një person i cili e ka fshehur, ndryshuar apo shkatërruar me keqbesim testamentin e

trashëgimlënësit;

(3) një person i cili ka penguar trashëgimlënësin në hartimin, ndryshimin ose revokimin

e testamentit të tij. Një trashëgimtar nuk është i padenjë për të trashëguar dhe as mund

të jetë subjekt i shpalljes si i padenjë nëse trashëgimlënësi e dinte shkakun e padenjësisë

dhe prapë i jep një përfitim atij ose nuk modifikon testamentin, kur mund ta bënte një

gjë të tillë. Çdo pasardhës mund,që brenda një viti pas çeljes së trashëgimisë, ose duke u

bërë i vetëdijshëm për një shkak padenjësie të aplikojë në gjykatë për të shpallur të

padenjë për të trashëguar një trashëgimtar, nëse ky trashëgimtar është i padenjë në bazë

të ligjit. Bashkëshorti në mirëbesim i trashëgimlënësit trashëgon në qoftë se martesa apo

bashkimi civil është shpallur i pavlefshëm pas vdekjes. Trashëgimtarët iu kalojnë si të

drejtat dhe detyrimet e pasurisë trashëgimore. Trashëgimtarët nuk janë përgjegjës për

detyrimet e trashëgimlënësit që tejkalojnë vlerën e pasurisë që atyre u kalon dhe ata

kanë të drejtën për të hequr dorë nga pagesa e këtyre detyrimeve. Trashëgimtarët kanë

të drejtën e veprimit kundër çdo personi që cënon personalitetin e të ndjerit ose kundër

përfaqësuesve të këtij personi.

Një pasardhës ka të drejtë t’i njihet e drejta për të trashëguar në çdo kohë brenda 10

viteve nga çelja e trashëgimisë për të cilën ai pretendon se ka të drejtë, ose nga dita që i

lind kjo e drejtë. Një trashëgimtar është i detyruar, nga njohja e të drejtës së

trashëgimisë si pasardhës, për të rivendosur çdo gjë që ai ka marrë nga trashëgimia pa e

pasur të drejtën për ta bërë këtë gjë, që lidhet me kthimin e përfitimeve. Çdo person i

cili është i padenjë për të trashëguar dhe që ka marrë pasuri nga trashëgimia

konsiderohet të jetë një trashëgimtar me keqbesim. Çdo trashëgimtar ka të drejtë të

pranojë ose të heqë dorë nga trashëgimia që është e pandashme. Megjithatë, një

pasardhës i thirrur për të trashëguar në disa mënyra ka një mundësi të caktuar

zgjedhjeje. Asnjë person nuk mund të ushtrojë të drejtën e zgjedhjes në lidhje me një

trashëgimi ende të paçelur apo të vendosë ndonjë kusht në lidhje me të, edhe me

pëlqimin e personit, të cilit i kalon trashëgimia. Një pasardhës ka gjashtë muaj kohë nga

dita që lind e drejta e tij për të ushtruar të drejtën e zgjedhjes. Periudha zgjatet, sipas

ligjit, nga sa më shumë ditë si të nevojshme për të përballuar atë 60 ditë nga mbyllja e

inventarit. Gjatë periudhës së shqyrtimit, asnjë gjykim nuk mund të jepet ndaj

pasardhësit si një trashëgimtar, përveç nëse ai e ka pranuar tashmë trashëgiminë. Nëse

një pasues i vetëdijshëm për të drejtën e tij për të trashëguar nuk heq dorë brenda

111

periudhës për shqyrtim, ai prezumohet se ka pranuar, përveç nëse periudha është zgjatur

nga gjykata. Nëse një pasues nuk është në dijeni të së drejtës së tij për të trashëguar, ai

mund të jetë i detyruar të ushtrojë të drejtën e zgjedhjes brenda kohës së përcaktuar nga

gjykata. Nëse një pasues nuk ushtron të drejtën e tij të zgjedhjes brenda kohës së

përcaktuar nga gjykata, ai prezumohet se ka hequr dorë. Në qoftë se një pasues heq dorë

brenda periudhës për shqyrtim të përcaktuar, shpenzimet e ligjshme e bëra në atë kohë

do të përballohen nga trashëgimia. Nëse një pasues vdes para se të ushtrojë të drejtën e

tij të zgjedhjes, trashëgimtarët e tij do të ushtrojnë të drejtën e zgjedhjes brenda

periudhës së caktuar për ta për shqyrtim dhe ushtrimin e te drejtës të zgjedhjes në lidhje

me trashëgiminë e paraardhësit të tyre.168 Secili prej trashëgimtarëve të pasardhësit e

ushtron të drejtën e zgjedhjes veç e veç; pjesa e trashëgimtarit që ka hequr dorë i shtohet

trashëgimtarëve të tjerë. Pranimi i trashëgimisë është i shprehur ose bëhet me heshtje.

Pranimi është i shprehur kur pasardhësi zyrtarisht merr titullin ose cilësinë e

trashëgimtarit; ajo është e heshtur, kur pasardhësi kryen një akt që domosdoshmërisht

nënkupton synimin e tij për të pranuar trashëgiminë. Një trashëgimi që i kalon një të

mituri, një personi të mbrojtur të moshës madhore ose një që mungonte konsiderohet të

jetë pranuar, përveç kur është hequr dorë brenda kohës për shqyrtim dhe ushtrimin e të

drejtës të zgjedhjes: (1) në rastin e një të mituri, një person i moshës madhore nën

kujdestari ose që mungonte, nga përfaqësuesi i pasardhësit me autorizim nga këshilli i

kujdestarisë;

(2) në rastin e një të mituri apo personi të moshës madhore i cili kërkon ndihmë, nga

vetë pasardhësi, i ndihmuar nga kujdestari i tij ose këshilltari.

Në asnjë rast nuk është i mituri, personi i mbrojtur i moshës madhore ose që mungonte

përgjegjës për pagesën e borxheve të trashëgimisë përtej vlerës së pasurisë trashëgimore

që ata marrin. Heqja dorë bëhet në mënyrë të shprehur. Ajo gjithashtu mund të rezultojë

nga ligji. Heqja dorë në mënyrrë të shprehur bëhet me akt noterial apo nga një deklaratë

gjyqësore e cila regjistrohet. Një person i cili heq dorë konsiderohet sikur nuk është

thirrur asnjëherë në trashëgimi. Një pasardhës mund të heqë dorë nga trashëgimia duke

siguruar që ai nuk ka kryer ndonjë akt pranimi dhe që asnjë gjykim që ka autoritetin e

një vendimi të formës së prerë (res judicata) është dhënë kundër tij si një trashëgimtar.

168 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 635

112

Ai i cili ka hequr dorë nga trashëgimia ruan, për 10 vjet nga dita që ajo u ngrit, të

drejtën e tij për të pranuar trashëgiminë, në qoftë se ajo nuk është pranuar nga dikush

tjetër. Pranimi bëhet me akt noterial apo nga një deklaratë gjyqësore e cila regjistrohet.

Trashëgimtari merr pasurinë trashëgimore në gjendjen e saj aktuale në atë kohë dhe që

është objekt e të drejtave të fituara nga personat e tretë në pronën e trashëgimisë. Një

pasardhës i cili nuk ka qenë në dijeni të së drejtës së trashëgimisë ose nuk e ka bërë të

ditur për 10 vjet nga dita që i ka lindur e drejta e tij, konsiderohet të ketë hequr dorë nga

trashëgimia169. Një pasardhës i cili, në keqbesim, ka humbur apo ka fshehur sende të

pasurisë trashëgimore, ose ka dështuar që të përfshijë pronën në inventar konsiderohet

se ka hequr dorë nga trashëgimia pavarësisht nga ndonjë pranim paraprak.

Kreditorët e një pasardhësi që ka hequr dorë munden, nëse heqja dorë është e dëmshme

për të drejtat e tyre, të aplikojnë brenda një viti në gjykatë për një deklaratë se heqja

dorë nuk mund të ngrihet kundër tyre dhe të pranojnë trashëgiminë në vendin e

debitorit të tyre. Pranimi ka efekt vetëm në favor të tyre dhe vetëm deri në shumën e

kërkesës së tyre. Ajo nuk ka efekt në favor të personit i cili hequr dorë. Përveç kur

parashikohet ndryshe nga dispozitat testamentare, një trashëgimi i ndahet bashkëshortit

pasjetues ose bashkëshortit të bashkimit civil dhe të afërmve të trashëgimlënësit, sipas

rregullave të parashikuara nga ligji. Ku nuk ka asnjë trashëgimtar, trashëgimia i kalon

shtetit. E drejtë e trashëgimisë së bashkëshortit pasjetues nuk varet nga heqja dorë e të

drejtave të tij/saj dhe përfitimeve për shkak të martesës ose bashkimit civil.

Shkalla e marrëdhënies përcaktohet nga numri i brezave, secila formon një

shkallë(radhë). Seria e radhëve formon vijën e drejtpërdrejtë apo vijën jo të

drejtpërdrejtë. Vija e drejtpërdrejtë është seria e radhëve ndërmjet personave që e kanë

origjinën nga njëri-tjetri. Numri i radhëve në vijë të drejtë është i barabartë me numrin e

brezave ndërmjet pasardhësit dhe trashëgimlënësit. Vija e drejtpërdrejtë e prejardhjes

lidh një person me pasardhësit e tij; vija e drejtpërdrejtë e paraardhësve lidh atë me

paraardhësit e tij. Vija e të afërmve është seria e shkallëve në mes të personave që nuk e

kanë prejardhjen njëri nga tjetri, por nga një stërgjysh i përbashkët. Vija e të afërmve,

numri i shkallëve është i barabartë me numrin e brezave në mes të pasardhësit dhe

paraardhësit të përbashkët dhe ndërmjet paraardhësit të përbashkët dhe trashëgimlënësit.

Përfaqësimi është i lejuar nëse fëmijët e trashëgimlënësit konkurrojnë me pasardhësit e

169 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 650

113

një fëmije të përfaqësuar, ose nëse, vetë të gjithë fëmijët e trashëgimlënësit kanë vdekur

apo janë bërë të padenjë, pasardhësit e tyre janë të barabartë apo të pabarabartë në

rradhën e marrëdhënieve me njëri-tjetrin. Përfaqësimi nuk mund të bëhet në favor të

personave nga e cila është prejardhja, ai më i afërti në çdo radhë përjashton atë më të

largëtin. Për sa i përket vijës së ta afërmve, përfaqësimi bëhet, mes të afërmve të

privilegjuar, në favor të pasardhësve në radhën e parë të vëllezërve dhe motrave të

trashëgimlënësit, nëse ata konkurrojnë apo jo me ta, në mes të të afërmve të

zakonshëm, në favor të pasardhësve të tjerë të vëllezërve dhe motrave të

trashëgimlënësit në radhë të tjera, nëse ata janë të barabartë ose jo në radhët e

marrëdhënieve të secilit.

Personi i cili ka hequr dorë nga trashëgimia nuk mund të përfaqësohet. Nëse

trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe pasardhës, trashëgimia u kalon atyre.

Bashkëshorti merr një të tretën e trashëgimisë dhe pasardhësit, dy të tretat e tjera. Kur

nuk ka bashkëshort, e gjithë trashëgimia iu ndahet pasardhësve. Nëse është bashkëshorti

debitor i cili ka vdekur (si kur shumica e aseteve të trashëgimisë të familjes janë në

pronësi të trashëgimlënësit) do të jetë një detyrim i trashëgimisë dhe një e drejtë e

bashkëshortit pasjetues, të cilat mund të grumbullohen me të drejtat e tij ose të saj të

trashëgimisë. Nga ana tjetër, në qoftë se është bashkëshorti kreditor i cili ka vdekur, e

drejta e trashëgimlënësit për një pjesë të trashëgimisë familjare do të jetë pjesë e

trashëgimisë së tij ose të saj dhe trashëgimtarët mund të pretendojnë kundrejt

bashkëshortit pasjetues170.

Nëse pasardhësit të cilët trashëgojnë janë të gjithë në të njëjtën radhë dhe thirren për të

trashëguar, ata e ndajnë pasurinë në pjesë të barabarta. Nëse ka përfaqësim, ata e ndajnë

pasurinë nga rrënjët (nga e kanë origjinën). Nëse nuk ka përfaqësim, pasardhësi në

radhën më të afërt e merr pjesën e pasardhësve, duke përjashtuar gjithë të tjerët. Babai

dhe nëna e trashëgimlënësit janë paraardhës të privilegjuar. Vëllezërit dhe motrat e

trashëgimlënësit dhe pasardhësit e tyre në radhën e parë janë të afërm të privilegjuar.

Kur nuk ka pasardhës, paraardhës të privilegjuar as të afërm të privilegjuar, e gjithë

trashëgimia i shkon bashkëshortit pasjetues. Aty ku nuk ka pasardhës, dy të tretat e

trashëgimisë i kalojnë bashkëshortit pasjetues dhe një e treta për paraardhësit e

privilegjuar. Aty ku nuk ka pasardhës dhe as paraardhës të privilegjuar, dy të tretat e

170 Lamarche v Olé-Widholm {2002} RJQ 1173 (CA)

114

trashëgimisë i kalojnë bashkëshortit pasjetues dhe një e treta të afërmve të privilegjuar.

Aty ku nuk ka pasardhës dhe as bashkëshort pasjetues, trashëgimia ndahet në mënyrë të

barabartë në mes të paraardhësve të privilegjuar dhe të afërmve të privilegjuar. Kur nuk

ka paraardhës të privilegjuar, të afërmit e privilegjuar trashëgojnë të gjithë pasurinë dhe

vice versa. Kur paraardhësit e privilegjuar trashëgojnë, ata e ndajnë pasurinë në mënyrë

të barabartë; ku vetëm një nga paraardhësit e privilegjuar trashëgon, ai merr pjesën që

do të kishte marrë dhe tjetri171. Paraardhësit e zakonshëm dhe të afërmit e tjerë thirren

për të trashëguar vetëm nëse trashëgimlënësi nuk lë pas bashkëshortin, nuk ka pasardhës

dhe paraardhës të privilegjuar apo të afërm të tjerë të ngushtë.

Nëse të afërmit e zakonshëm përfshijnë pasardhësit e të afërmve të privilegjuar, këta

pasardhës marrin gjysmën e trashëgimisë dhe gjysma tjetër iu takon paraardhësve dhe të

afërmve të tjerë. Kur nuk ka pasardhës të të afërmve të privilegjuar, e gjithë trashëgimia

iu kalon paraardhësve dhe të afërmve të tjerë dhe vice versa. Trashëgimia që iu

transferohet paraardhësve të zakonshëm dhe të afërmve të tjerë të trashëgimlënësit

ndahet në mënyrë të barabartë në mes të vijës atërore dhe amësore. Në çdo vijë,

paraardhësi mbizotërues në radhën e dytë merr pjesën e caktuar të vijës së tij, me

përjashtim të paraardhësve të tjerë të zakonshëm ose të afërm.

Nëse në një vijë nuk ka paraardhës të radhës së dytë, pjesa e caktuar për këtë vijë iu

kalon të afërmve të zakonshëm më të ngushtë që e kanë prejardhjen nga ky paraardhës.

Kur në një linjë nuk ka të afërm të zakonshëm që e kanë origjinën nga paraardhësit në

radhën e dytë, pjesa e caktuar për këtë vijë iu kalon paraardhësve në radhën e tretë, ose,

në qoftë se nuk ka asnjë, për të afërmit e zakonshëm më të ngushtë që e kanë

prejardhjen nga ata, dhe kështu me radhë derisa nuk ka të afërm brenda radhëve të

mbetur të trashëgimisë. Nëse nuk ka të afërm brenda radhëve të trashëgimisë në një

vijë, të afërmit në vijën tjetër trashëgojnë gjithë trashëgiminë. Të afërmit përtej radhës

së tetë nuk trashëgojnë.172 Çdo kreditor mundet brenda gjashtë muajve pas vdekjes së

trashëgimlënësit të pretendojë një kontribut financiar nga trashëgimia si mbështetje.

E drejta ekziston edhe kur kreditori është një trashëgimtar apo legatar me titull të

veçantë ose kur e drejta për mbështetje nuk është ushtruar para datës së vdekjes, por nuk

ekziston në favor të një personi të padenjë për të trashëguar nga trashëgimlënësi. Kur

171 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 675 172 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 683

115

trashëgimlënësi nuk lë bashkëshort apo të afërm brenda radhëve të trashëgimisë, ose kur

të gjithë pasardhësit kanë hequr dorë nga trashëgimia, ose kur asnjë pasardhës nuk është

i njohur apo pretendon trashëgiminë, shteti merr, sipas ligjit, pasurinë trashëgimore të

ndodhur në Kebek. Asnjë dispozitë testamentare, e cila do të sjellë humbjen e kësaj të

drejte, në lidhje me transferimin e pronës është pa efekt. Shteti nuk është një

trashëgimtar, por, pasi të gjithë pasardhësit e njohur kanë hequr dorë nga trashëgimia,

apo, kur asnjë pasardhës nuk është i njohur ose pretendon trashëgiminë, gjashtë muaj

pas vdekjes, shteti bëhet trashëgimtar i pasurisë së trashëgimlënësit, në të njëjtën

mënyrë si një trashëgimtar i mirëfilltë.

Shteti nuk është përgjegjës për detyrimet e trashëgimlënësit përtej vlerës së pasurisë

trashëgimore173. Trashëgimia që i kalon shtetit ushtrohet nga Ministria e Financave.

Asnjë pjesë e pasurisë trashëgimore nuk mund të përzihet me pasurinë e shtetit për sa

kohë ajo mbetet nën administrimin e Ministrisë të Financave.

3.8 Trashëgimia testamentare sipas legjislacionit kanadez

Çdo person që ka zotësinë e nevojshme, mundet me anë të testamentit të sigurojë

ndryshe nga dispozitat e parashikuara nga ligji transferimin e të gjithë ose një pjesë të

pasurisë së tij pas vdekjes. Një testament është një akt juridik i njëanshëm dhe i

revokueshëm i hartuar në një nga format e parashikuara me ligj, me të cilin

trashëgimlënësi disponon të gjithë ose një pjesë të pasurisë së tij, pas vdekjes. Në asnjë

rast një testament nuk mund të bëhet së bashku nga dy ose më shumë persona. Akti

është një testament edhe nëse ai përmban vetëm dispozitat lidhur me likuidimin e

trashëgimisë, revokimin e dispozitave të mëparshme me testament ose përjashtimin e

një trashëgimtari të caktuar.

Asnjë person nuk mundet madje edhe në një martesë ose kontratë martesore apo

bashkim civil, me përjashtim të afateve të parashikuara në ligj, të heqë dorë nga e drejta

e tij ose e saj për të bërë testament, për të disponuar pasurinë e tij ose të saj pas vdekjes

ose të revokojë disponimet me testament që ai ose ajo ka bërë. Zotësia për të disponuar

me testament e trashëgimlënësit merret në konsideratë në kohën kur ai ka bërë këtë

173 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 697

116

testament. I mituri nuk mund të disponojë çdo pjesë të pronës së tij me anë testamentit,

me përjashtim të sendeve me vlerë të vogël.

Një testament i hartuar nga një person madhor pasi ai është vendosur nën kujdestari

mund të konfirmohet nga gjykata, nëse natyra e dispozitave të tij dhe rrethanat në të

cilat është hartuar e lejojnë një gjë të tillë. Një person i moshës madhore i sëmurë nuk

mund të bëjë një testament. Një person i moshës madhore i pajisur me një këshilltar

mund të bëjë një testament edhe pa ndihmë. Një mësues, kurues apo këshilltar nuk

mund të bëjnë testament në emër të personave të cilët ata përfaqësojnë apo ndihmojnë,

qoftë vetë ose së bashku me ata persona.

3.8.1 Format e testamentit

Të vetmet forma të testamentit që njeh legjislacioni kanadez janë: testamenti noterial,

testamenti ollograf dhe testament i bërë në prani të dëshmitarëve174. Formalitetet e

ndryshme që rregullojnë lloje të ndryshme të testamenteve duhet të përmbushen, në të

kundërt testamenti konsiderohet i pavlefshëm. Sidoqoftë, në qoftë se një testament i

bërë në një formë të caktuar nuk i plotëson kërkesat e kësaj forme të testamentit, është

e vlefshëm si testament i bërë në një formë tjetër, nëse i plotëson kërkesat për

vlefshmëri të kësaj forme tjetër. Një testament ollograf apo testament i bërë në prani të

dëshmitarëve që nuk i përmbush plotësisht kërkesat e kësaj forme është i vlefshëm

gjithsesi, nëse i plotëson kërkesat themelore të tij dhe në qoftë se ai pa dyshim dhe

mëdyshje përmban dëshirat e fundit të trashëgimlënësit. Asnjë person nuk mund të

kërkojë që vlefshmëria e testamentit të tij të jetë subjekt i ndonjë formaliteti që nuk

kërkohet me ligj. Një testament noterial ekzekutohet nga noteri, në prani të një

dëshmitari ose, në raste të caktuara, të dy dëshmitarëve. Data dhe vendi i hartimit të

testamentit do të shënohet në testament.

Një testament noterial i lexohet nga noteri trashëgimlënësit kur është vetëm, ose, në

qoftë se trashëgimlënësi zgjedh, në prani të një dëshmitari. Pasi leximi është bërë,

trashëgimlënësi duhet të deklarojë në prani të dëshmitarit që akti i lexuar përmban

shprehjen e dëshirave të tij të fundit.

174 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 712

117

Testamenti nënshkruhet më pas nga testatori, dëshmitari ose dëshmitarët dhe noteri, në

prani të njëri-tjetrit. Formalitetet që udhëheqin testamentet noteriale supozohet se janë

përmbushur edhe kur kjo nuk është deklaruar shprehimisht, subjekt i akteve të hartuar

nga noterët. Sidoqoftë në rastin e formaliteteve të veçanta për testamente të caktuara,

arsyeja për përmbushjen e tyre, duhet të përmendet në akt. Testamenti noterial i

trashëgimlënësit që nuk mund të nënshkruajë përmban një deklaratë prej tij për këtë

qëllim. Kjo deklaratë gjithashtu i lexohet nga noteri trashëgimlënësit, në praninë të dy

dëshmitarëve dhe ajo kompenson për mungesën e nënshkrimit të testatorit.

Testamenti noterial i një personi të verbër i lexohet nga noteri trashëgimlënësit në prani

të dy dëshmitarëve. Në testament noteri deklaron se e ka lexuar atë në prani të

dëshmitarëve dhe kjo deklaratë gjithashtu është lexuar.

3.9 Të përbashkëtat dhe dallimet midis trashëgimisë në Shqipëri, Itali dhe në

Gjermani

Si në Shqipëri, Gjermani dhe Itali trashëgimia kalon tek trashëgimtarët

nëpërmjet ligjit ose testamentit. Në Gjermani në ndryshim nga dy vendet e tjera

zbatohet edhe pakti i trashëgimisë. Pakti i trashëgimisë nuk lejohet në bazë të

legjislacionit italian. Sistemet juridike të këtyre vendeve njohin dy tipe kryesore

të testamentit:1) ollograf,pra të shkruar nga dora e testatorit;2) testamenti i bërë

përpara noterit.

Sipas të treja legjislacioneve janë trashëgimtarë vetëm personat që kanë lindur

gjallë në momentin e çeljes së trashëgimisë dhe personat të cilët nuk janë gjallë

në momentin e çeljes së saj,por janë konceptuar dhe kanë lindur gjallë përpara

çeljes së saj. Trashëgimia çelet në momentin e vdekjes së trashëgimlënësit, në

vendbanimin e fundit të tij dhe gjykata kompetente e trashëgimisë është ajo e

vendbanimit të fundit të de cuius. Një përjashtim është parashikuar për

Gjermaninë ku në Land del Baden-Ëurttemberg, kompetente për trashëgiminë

janë “noterët shtetërorë”, në cilësinë e gjyqtarëve të trashëgimisë. Detyra

kryesore e tyre është ajo e lëshimit të “çertifikatës së trashëgimisë” (Erbschein)

118

Sipas legjislacionit shqiptar në radhë të dytë thirren përveç trashëgimtarëve të

tjerë dhe personat e paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit, të cilët

mund të thirren dhe në radhën e tretë. Kjo kategori trashëgimtarësh nuk njihet

nga dy legjislacionet e tjera. Në rastin kur trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë

të tjerë pasuria trashëgimore i kalon shtetit. Gjermania bën dallim se

trashëgimtar është Landi, në të cilin trashëgimlënësi kishte vendbanimin e

fundit dhe në rastin kur nuk është e verifikueshme Landi në të cilin kishte

venbanimin e zakonshëm trashëgimtari,pasuria i kalon shtetit federal.

Sipas të drejtës gjermane e drejta për rezervën ligjore u takon si pasardhësve,

prindërve,bashkëshortit të de cuius në rastin kur këta janë përjashtuar në bazë të

një testamenti. E drejta italiane iu rezervon një kuotë të caktuar bashkëshortit,

paraardhësve dhe pasardhësve. Në ndryshim nga këto dy legjislacione, rezerva

ligjore në Shqipëri njihet vetëm për fëmijët e mitur të trashëgimlënësit,të

paslindurit e tjerë të mitur kur ata trashëgojnë me zëvendësim dhe personat e

paaftë për punë nëse thirren në trashëgimi.

Ndryshimi ndërmjet legjislacionit italian dhe gjerman në lidhje me rezervën

ligjore është që në të drejtën gjermane trashëgimtarët e ligjshëm, mund të

kërkojnë rezervën e tyre ligjore eksluzivisht në formën e një shume parash që i

korrespondon vlerës që u takon. Sipas të drejtës italiane ata kanë të drejtën në

çdo rast të një kuote të të mirave të trashëgimisë.

Përjashtimi nga trashëgimia ndodh pas një shprehje vullneti të dhënë nga de

cuius në testament (e ashtuquajtura dispozitë negative) dhe përjashton nga

mundësia për të qënë trashëgimtar atë person që mund të ishte si pasojë e

trashëgimisë ligjore. Përjashtimi nuk ishte marrë nga Kodi i Napoleonit dhe

akoma sot shumë legjislacione që bazohen në atë kod si Italia e pranojnë vetëm

në masën që nuk i privon të legjitimuarit nga kuota e tyre e rezervës

ligjore175.Përjashtimi nga trashëgimia është e pranuar nga legjislacione të tjera

të civil laë (Gjermania, Spanja ,Austria, Zvicra, Greqia etj) dhe legjislacionet e

175 Në Itali para 2012 Gjykata e Apelit nuk e parashikonte përjashtimin nga trashëgimia të jo të

legjitimuarve nëse nuk ishte e shoqëruar nga kontestimi i një trashëgimtari tjetër.

119

common law, edhe ndaj të legjitimuarve të caktuar duke ndjekur një arsye të

fortë ose motive të rënda.

Në legjislacionin e Shqipërisë njihet sistemi i fitimit të trashëgimit në çastin e

çeljes së saj. Në Gjermani gjithashtu trashëgimtari merr përsipër trashëgiminë e

trashëgimlënësit në momentin e çeljes së saj, përveç rastit kur ai heq dorë nga

trashëgimia176. Përkundrazi në legjislacionin e Italisë trashëgimtari bëhet i tillë

vetëm në momentin pas çeljes se trashëgimisë, e në këto raste kemi të bëjmë me

pranimin e trashëgimisë.

Në legjislacionin e Italisë në rastin e cënimit të rezervës ligjore trashëgimtarëve

ligjorë iu njihet e drejta e një veprimi reduktimi mbi disponimet

testamentare,dhurimet dhe veprimi mund të preki dhe të mirat e fituara nga

perona të tretë,ndërsa në legjislacionin e Gjermanisë parashikohet që

trashëgimtarët ligjorë kanë thjesht një të drejtë krediti ndaj trashëgimtarëve

testamentarë që përjashton mundësinë e veprimit kundrejt personave të tretë. Në

legjislacionin shqiptar në momentin e cënimit të rezervës ligjore testamenti

shpallet i pavlefshëm nga gjykata.

3.9.1 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë në Shqipëri dhe në

Francë

Në Francë dhe në Shqipëri trashëgimia çelet kur personi që lë trashëgiminë vdes nga

vdekja natyrore ose vdekja civile. Kjo trashëgimi çelet në vendin ku personi kishte

vendbanimin e tij të fundit. Kur kjo gjë nuk dihet trashëgimia çelet në vendin kur

ndodhej pjesa më e madhe e kësaj pasurie.

Zotësi për të trashëguar sipas Kodit Civil Shqiptar ka një person kur, në kohën e çeljes

së trashëgimisë, është gjallë ose është zënë para vdekjes së personit trashëgimlënës dhe

lind gjallë. Presupozohet se është zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë kur një person

ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e personit trashëgimlënës. Zotësi për të

trashëguar ka edhe personi, që nuk ka qënë gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë, por

është zënë përpara vdekjes së trashëgimlënësit dhe është gjallë.

176 Bëhet fjalë në këto raste për heqje dorë të menjëhershme

120

Sipas Kodit Civil Francez personi duhet të jetë gjallë në momentin e çeljes së

trashëgimisë. Ata që janë të paaftë për të trashëguar janë: a) ata që nuk janë zënë ende;

b) fëmija që nuk ka lindur ende; 3) ata që kanë vdekur civilisht.

Sipas Kodit Civil Shqiptar kur dy ose më shumë persona trashëgojnë njëri-tjetrin dhe

nuk mund të provohet se kush ka vdekur më përpara, konsiderohet se të gjithë kanë

vdekur në të njëjtën kohë dhe asnjë e drejtë trashëgimore nuk transferohet nga njëri te

tjetri.

Ndryshe ndodh në Francë ku nëse disa persona vdesin në të njëjtën kohë dhe nuk mund

të përcaktohet se kush ka vdekur më përpara, supozimi në lidhje me mbijetesën

përcaktohet nga rrethanat e ngjarjes, duke u bazuar tek mosha dhe gjinia.

Në të dyja vendet fëmijët e lindur jashtë martese, kur atësia e tyre është njohur, ashtu si

fëmijët e adoptuar, janë të barabartë me fëmijët legjitimë.

Në ndryshim nga Franca në Shqipëri trashëgimtarë ligjorë janë dhe personat e paaftë për

punë në ngarkim të testatorit.

Sipas Kodit Civil Shqiptar trashëgimlënësi nuk mund të përjashtojë nga trashëgimia

fëmijët e tij të mitur, trashëgimtarë të tjerë të mitur që trashëgojnë me zëvendësim dhe

personat e paaftë për të trashëguar kur ata thirren për të trashëguar.

Në ndryshim nga Shqipëria në Francë nuk mund të përjashtohen nga trashëgimia

fëmijët e trashëgimlënësit dhe bashkëshorti pasjetues. Nëse nuk respektohet rezerva

ligjore në testament trashëgimtarët mund të ndërmarrin një veprim reduktimi, i cili

mund të prekë dhe pasurinë në favor të personave të tretë.

3.9.2 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë ligjore në Shqipëri dhe

në Kanada

Kanadaja është një shtet federal e përbërë nga tetë krahina dhe Kebeku është e vetmja

krahinë kanadeze që ka regjimin e vet të civil laë që e ka prejardhjen nga ligji francez.

Sidoqoftë, rregullat e trashëgimisë testamentare që përmbahen në Kodin Civil të

Kebekut ishin të ndikuara nga ligji anglez. Nga ana tjetër Shqipëria është një shtet unitar

dhe vetëm një Kod Civil e influencon gjithë vendin.

121

Në të dyja vendet trashëgimia çelet kur personi që lë trashëgiminë vdes nëpërmjet

vdekjes natyrore ose civile në vendin ku ai kishte vendbanimin e tij të fundit.

Ka dy lloj trashëgimish si në Shqipëri dhe Kanada:trashëgimia ligjore dhe ajo

testamentare. Zotësi për të trashëguar sipas Kodit Civil Shqiptar ka një person kur, në

kohën e çeljes së trashëgimisë, është gjallë ose është zënë para vdekjes së personit

trashëgimlënës dhe lind gjallë. Presupozohet se është zënë në kohën e çeljes së

trashëgimisë kur një person ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e personit

trashëgimlënës.

Zotësi për të trashëguar ka edhe personi, që nuk ka qënë gjallë në kohën e çeljes së

trashëgimisë, por është zënë përpara vdekjes së trashëgimlënësit dhe është gjallë.

Sipa Kodit Civil të Kebekut zotësi për të trashëguar ka personi që ekziston në momentin

e çeljes së trashëgimisë, dukë përfshirë personat që mungojnë që presupozohet të jenë

gjallë në atë kohë dhe fëmijët e zënë, por ende të palindur, nëse ata kanë lindur gjallë

dhe të shëndetshëm.

Në të dyja këto vende kur trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë e gjithë pasuria e tij i

kalon shtetit.

Në Shqipëri në ndryshim nga Kanadaja trashëgimtarët ligjorë mund të jenë dhe persona

të paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit.

3.10 Trust

Trustet kanë ekzistuar që nga periudha romake dhe janë bërë një nga risitë më të

rëndësishme në ligjin e pronave. Koncepti i trust e ka origjinën nga termat e "trusteve

testamentare" të krijuara nga testamentet e ndryshme. Trustet ishin një krijim i ligjit

anglez të pronës dhe detyrimeve, por edhe ndajnë një histori me vende të Komonuelthit

dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Trustet u zhvilluan kur pretenduesit ishin të

pakënaqur me gjykatat e common law në çështjet pronësore dhe iu ankuan mbretit për

një ligj të drejtë dhe të barabartë. Trusti personal u zhvillua në Angli në kohën e

kryqëzatave, gjatë shekujve 12 dhe 13. Trust është një marrëdhënie ku pasuria mbahet

nga njëra palë në favor të një pale tjetër. Trust krijohet nga një settlor (personi i cili

krijon trust), i cili transferon një pjesë ose të gjithë pasurinë e tij ose të saj tek një trustee

(një person ose një individ, një koorporatë ose më shumë se një ose që administron një

122

trust). Trustee mban atë pronë për përfituesin e trust (beneficiary-përfituesi është dikush

që merr përfitime nga çdo aktiv që trust zotëron). Në të drejtën mesjetare angleze,

settlor ishte i njohur si feudal për përdorime ndërsa trustee(kujdestari) ishte i njohur si

çifligar për përdorime dhe përfituesi ishte i njohur si ai që përdor, ose ai që përfiton. Në

disa vende instituti i trust trajtohet, ndërsa në vende të tjera ai nuk është zhvilluar si

institut.

Megjithatë ky institucion nuk është vetëm një institucion "lokal" që trajtohet vetëm

përmes sistemit të common law, por është zhvilluar edhe nga sistemi civil laë dhe

sistemi i përzier177.

Trustor themeluesi i trust) realizon transferimin, inter vivos ose mortis causa, të pronës

ose të drejtat e tij në favor të administruesit (trustee). Trusti mund të konsiderohet edhe

si një hibrid mes kontratës dhe pronës. Trustor ka të drejtën e administrimit të trustit, si

të ishte pronar. Kjo gjë realizohet në dobi të përfituesit ose arritjen e një qëllimi të

caktuar. Mund të ndodhë të ketë trust, kur nuk kanë përcaktuar se kush është përfituesi

përfundimtar. Në Evropën Kontinentale ka institucione të ngjashme me trust të tilla si

instituti i dutch, fiducia cum amico ose fideicommissum, fiducia dhe treuhand dhe edhe

institucioni ligjor i të drejtës gjermane, bewind.

Trust mund të krahasohet edhe me kontratën në favor të një personi të tretë që trajtohet

nga Kodi Civil Shqiptar dhe me testamentin. Trust me të dy këto institute ka gjëra të

përbashkëta dhe dallime.

3.10.1 Trusti dhe elementët e tij kryesorë

Çdo pasuri e çdo lloji mund të kalojë me trust. Përdorimet e trusteve janë të shumta dhe

të ndryshme, për arsye komerciale dhe personale. Objektivi kryesor i krijimit të një trust

është që frutet që rrjedhin nga administrimi i tij do të transferohen tek përfituesi. Pastaj

pas arritjes së një moshë të caktuar ose pas një kohe të caktuar ose plotësimin e ndonjë

kushti të caktuar e drejta e pronësisë së pasurisë do të transferohet në mënyrë të plotë

tek përfituesi. Dy elemente që e karakterizojnë institucionin e trustit janë: a) transferimi

e një pasurie të caktuar; b) administrimi i kësaj pasurie për të mirën e përfituesit. Palët

që marrin pjesë në këtë marrëdhënie janë: 1) settlor (trustor) - ky është personi i cili

krijon trust duke i dhënë pasurinë e paluajtshme apo personale në formë trusti një

177 Të tilla si Skocia dhe Afrika e Jugut

123

trustee( administrues) në favor të një përfituesi. Një trustee- një person(qoftë një

individ, një shoqëri ose më shumë se një) i cili e administron një trust. Një trust mund të

ketë shumë administrues dhe këta janë pronarët e ligjshëm të pasurisë së trustit, por

kanë një detyrë të besuar për përfituesit dhe detyra të ndryshme, të tilla si një detyrë

kujdesi dhe një detyrë për të informuar178.

Një kujdestar (trustee) është konsideruar si një tutor dhe ka detyrimin më të lartë sipas

ligjit për të mbrojtur pasuritë e trust nga humbja e paarsyeshme për trustin e përfituesve.

Ai nuk ka të drejtën e një pronësie të plotë përderisa në fund të trust ai është i detyruar

për të transferuar këtë pasuri tek përfituesi.

Një përfitues (beneficiary)- është një person që nuk është palë në marrëdhënien e

fillimit të krijuar midis dy palëve të sipërpërmendura, por që është i interesuar në

mënyrë të drejtpërdrejtë pasi ai është personi që menjëherë ose përfundimisht, do të

marri të ardhura nga pasuria e trust, apo do të marrë vetë pasurinë. Një përfitues mund

të jetë një individ, një shoqëri ose disa persona që mund mos të ekzistojnë në momentin

e krijimit të trust. Shkalla e interesit të një përfituesi varet në formulimin e dokumentit

të trust.

Një përfitues mund të ketë të drejtë për të ardhura të caktuara, ndërsa një tjetër mund të

ketë të drejtë për tërësinë e pasurisë së trust kur ai arrin moshën njëzet e pesë vjet.

Settlor ka shumë liri kur krijohet trust, subjekt i disa kufizimeve të vendosura nga ligji.

Instituti i trust mund të gjejë përdorimin më të madh në praktikë në çështje si: a) Trust

për personat me aftësi të kufizuara-përmes të cilit është e mundur, administrimi i të

mirave të kategorive të ndryshme 179në favor të një personi me aftësi të kufizuara. Trust

në këtë rast është parë si më i favorshëm në krahasim me format e tjera të kujdestarisë

pasi ai lë pak mundësi për administrimin e pavarur nga ana e personave me aftësi të

kufizuara; b) Trust për familjen- shërben për të disiplinuar rastet e trashëgimisë,

marrëdhëniet farefisnore, krizat bashkëshortore, duke përfshirë rastet e divorcit; c) Trust

për pronësinë e përbashkët180 - përmes të cilit është realizuar qëllimi i kalimit të

pasurisë në mënyrë të thjeshtë nga sa parashikojnë dispozitat në lidhje me të. Trust

krijon lehtësira të mëdha për ndarjen e aseteve të kompanive, mbrojtjen e pasurive ose

178 Edward Jones Shoqëria e trust. Detyrat themelore të një kujdestari (trustee): Një udhëzues për Trustees

në një post-Kodi botëror në mënyrë uniforme i trust 179 Këtu përfshihet pasuri e luajtshme ose e paluajtshme si paratë deri te policat e sigurimit 180 Mund të flasim për pronësi të përbashkët në rastet e ortakërisë ose në rastin e formave të tjera të

shoqërive tregtare

124

ndarjen e tyre. Në disa raste kjo mund të shoqërohet me avantazhet e taksave181,

gjithmonë duke respektuar dispozitat përkatëse ligjore; d) Trust për qëllimet e

garancisë- pjesa e trust mund të jetë një pasuri e luajtshme ose e paluajtshme madje

edhe para. Mund të ndodhë të krijohet një pasuri e veçantë dhe e administruar për

realizimin e një qëllimi të caktuar, për të cilin është e nevojshme një garanci.

Personi në favor të të cilit jepet kjo garanci mund të gëzojë një pasuri, e cila nuk mund

të "goditet" me çdo lloj padie. Trust në këtë rast lejon administrimin dhe pengun ose

hipotekën e pronës që është objekt i garancisë duke marrë avantazhe.

Në përgjithësi, një trust kërkon tre siguri:

1. Synimi. Duhet të jetë një synim i qartë për të krijuar një trust.

2. Objekti i shqyrtimit. Pasuria objekt i trust duhet të jetë qartësisht e identifikueshme.

Trust mund të jetë çdo formë e pasurisë specifike, qoftë e vërtetë apo personale, e

prekshme ose e paprekshme. Shpesh ajo është, për shembull, pasuri e paluajtshme, para

cash ose aksione.

3. Objektet. Përfituesit e trust duhet të jenë qartësisht të identifikueshëm ose të paktën

të vërtetohet identiteti i tyre.

Në rastin e trusteve diskrecionale, ku trustee kanë fuqinë për të vendosur së cilët do të

jenë përfituesit, settlor duhet të përshruajë një kategori të qartë të shfrytëzuesve.

Përfituesit mund të përfshijnë njerëzit që nuk kanë lindur në kohën e trust (për

shembull, "nipërit e mi të ardhshëm"). Nga ana tjetër, objekt i një trust mund të jetë një

qëllim bamirësie në vend të përfituesve specifikë.

3.10.2 Qëllimet e trust si institut i së drejtës civile dhe të së drejtës së Common

Law

Midis qëllimeve kryesore për të cilat një trust është krijuar janë:

Privatësia: Trusts mund të krijohet thjesht për privatësi. Termat e një testamenti

janë publikë, ndërsa termat e një trusti nuk janë.

181 Në kuptimin e kursimit të parave

125

Kujdestaria e fëmijës dhe e personave me aftësi të kufizuara: Ajo që vërehet

në dispozitat testamentare është se të miturit, kanë të drejtë të kufizuar për të

përdorur pasurinë deri sa të kenë arritur një moshë të caktuar. E njëjta gjë ndodh

me njerëzit me aftësi të kufizuara.

Planifikimi i pasurisë: Në këtë rast, trust është krijuar për të administruar

pasurinë e marrë përmes trashëgimisë, duke krijuar një mjet mbrojtës kundër

abuzimit të saj nga personat e paaftë për ta administruar.

Bamirësi: Në disa juridiksione common law të gjitha bamirësitë duhet të marrin

formën e trust.

Planet e pensioneve: Planet e pensionit janë tipike të ngritur si një trust, me

punëdhënësin, si settlor, dhe punonjësit dhe familjet e tyre si përfitues.

Mbrojtja e Pasurive: Trustet mund të lejojnë përfituesit për të mbrojtur pasuritë

prej kreditorëve pasi trust mund të jetë larg falimentimit.

Avantazhet e natyrave fiskale: Si rezultat i krijimit të trustit mund të ketë

avantazhe fiskale. Trust parashikon se pronari i një pasurie të veçantë mund të

heqë dorë prej saj, duke kaluar administrimin tek një person i tretë. Në këtë rast

dukë qënë se nuk dihet me siguri ai që merr frytet e këtij administrimi është e

pamundur tatimi i pasurisë.

Pastrimi i parave: Ndodh që institucioni i trust është përdorur edhe për qëllime

jo mjaft të drejta si pastrimi i parave të marra nga krimet e ndryshme. Ky është

një qëllim i paligjshëm dhe ky krim ndiqet penalisht. Sidoqoftë ka një rënie në

numrin e rasteve në të cilat trust është përdorur për këtë qëllim, veçanërisht në

shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar, shoqërive të kapitalit etj.

Për një kohë të gjatë është pranuar nga shumë studiues se trust është një institut tipik i

sistemit common law. Pretendimi është se trust është një institut unik amerikano-anglez

dhe tradita kontinentale nuk e ka të zhvilluar atë182. Në Shqipëri, trust nuk njihet si

institut. Në rastin kur një trust është i vlefshëm për një vend tjetër që e njeh atë dhe

pasuria ndodhet gjithashtu në vendin tonë, gjyqtari shqiptar duhet ta marrë parasysh atë

si institut. Shumë i ngjashëm me trust të common laë në të drejtën kontinentale është i

ashtuquajturi zëvendësim fidekomisar, i cili është një tekst urdhërimesh testamentare

nëpërmjet të cilit trashëgimlënësi ngarkon trashëgimtarin ose legatarin për të ruajtur

pasurinë ose një objekt të caktuar duke e transferuar atë tek një person i tretë pas

182 John H. Langbein, “Bazat themelore të trust” 1995, 105 Yale LJ 625, 669

126

vdekjes së trashëgimtarit ose legatarit. Kodi Civil shqiptar i vitit 1929 shprehimisht

ndaloi këtë institut, ndërsa Kodi Civil aktual nuk e njeh atë183. Trustet në Itali mund të

përdoren në sajë të miratimit të Konventës së Hagës (1 korrik 1985), ekzekutive nga 1

janari 1992.

"Trust interno" është një besim i brendshëm por i referohet një rregulloreje të huaj,

sepse që nga gusht 2010 Italia nuk ka një rregullore të brendshme të plotë dhe organike

për trustet. Trustet mund të përdoren për qëllime të ndryshme184: administrim,

transferimi i aktiveve të biznesit familjar, transferimi i mallrave për qëllime bamirësie,

mbrojtja e pasurisë, etj. E drejta italiane njeh në mënyrë të kufizuar këtë institut (neni

692 i Kodit Civil Italian) duke pranuar si të vlefshme vetëm ato urdhërime sipas të

cilave pas vdekjes së fëmijës, pasardhësit ose bashkëshorti, pasuria kalon tek fëmijët e

tyre. Shenjat e zbatimit të procedurave të ngjashme me ato që ndiqen nga trust, tregojnë

se ekziston një lidhje e ngushtë mes trustit anglez dhe institutit si fideicommissum,

fiducia dhe treuhand, të cilat janë të pranishme në traditën kontinentale ligjore. Kështu,

ka një lidhje të përbashkët që bashkon këto dy familje të mëdha ligjore në këtë

drejtim185. Trust është i pranishëm në juridiksione të përziera si ato të Skocisë, ose

Afrikës së Jugut nëse elementet e mëposhtëm janë të pranishëm:

a)Trustee(kujdestari) duhet të veprojë në mirëbesim, në kuptimin që përveç detyrave të

tjera, ai duhet të veprojë me besnikëri dhe në dobi të përfituesit të trust; b) duhet të

ndodhë një ndarje e pasurisë personale e trustee dhe aseteve që janë pjesë e trust; c) do

t'i nënshtrohen trust përfitimet e marra nga përdorimi i aseteve që janë pjesë e tij; d)

krijimin e marrëdhënieve të një trusti si një institucion.

Për Maurizio Lupoi një përkufizim më i drejtë i trust në aspektin e së drejtës së

krahasuar duhet të përfshijë elementet e mëposhtme: a) Transferimi i aseteve tek trustee

ose bërjen e një deklarate universale në lidhje me të;

183 Av. Agim I Tartari Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare, Botim 2010, fq.134 184 Edoardo Andreoli, Trust çështje ligji-Përvoja italiane (fq. 7-23) in “Pasuritë, taksat dhe etika

profesionale :tekstet e Akademisë Ndërkombëtare” nga Rosalind Atherton, Kluwer Law

International,2003-Biznes & Ekonomi

185 Richard Helmholz dhe Reinhard Zimmermann, “Këndvështrime të trust dhe Treuhand:Një hyrje”, në

Helmholz dhe Zimmermann 27,30

127

b) Mungesa e "konfliktit të interesit" në mesin e pasurisë që është pjesë e trust dhe

pronës personale të trustee186;

c) mungesa e çdo lloj pushteti mbi pronën që është pjesë e trust nga ana e trustor të tij;

d) ekzistenca e një qëllimi specifik për të cilin është krijuar trust;

d) detyra e administruesit për të vepruar në mirëbesim në kohën e ushtrimit të të

drejtave të tij187.

Ndikimi kryesor i Anglisë u ndje në shekullin e nëntëmbëdhjetë e më vonë nga koha kur

trust tashmë përbënte një institut të rëndësishëm të së drejtës skoceze.

Për sa i përket Afrikës së Jugut trust që u paraqit nga kolonistët britanikë në shekullin e

nëntëmbëdhjetë ishte trust që ekzistonte realisht në Angli188.

Në të vërtetë, trustet e Afrikës së Jugut nuk përfshijnë një ndarje të rreptë siç ekziston

në ligjin anglez, duke u mbështetur në një dualitet pasurish. Trust skocez, i cili është

ndikuar thellësisht nga civil laë, njeh interesat e përfituesve si të drejtë personale dhe jo

një e drejtë pronësie. Për më tepër, është e qartë se marrëdhënia midis kapitalit dhe trust

është një produkt unik i historisë të Anglisë dhe është vetëm një mënyrë për të arritur

një ndarje dhe mbrojtje të aseteve të trust189. Kodi civil francez nuk e njeh institutin e

trust. Mund të themi me siguri se ky nuk është rasti i ligjit francez të taksave, i cila, që

nga korrik 2011, ofron një përkufizim të trust. Kjo nuk lejon që trust të krijohet në ligjin

francez, por lejon trustet e huaja të njihen si të tillë dhe tatohen më pas, kur një lidhje

territoriale është themeluar. Në shkurt të vitit 2007, parlamenti francez ka paraqitur, në

bazë të Kapitullit 14 të Kodit Civil, fiducie. Ky institut ligjor “i qepur me porosi”, ngjan

me konceptin romak ligjor të fiducia dhe përvojën analoge të instituteve nga

juridiksione të tjera civile të tilla si Luksemburgu, por edhe nga trust e common law190.

186 Kjo i korrespondon elementit të dytë të klasifikimit të parë 187 Kjo i korrespondon elementit të parë të klasifikimit të parë 188 Tony Honore, “Trust”, në Rinhard Zimmermann dhe Daniel Visser, Southern Cross: Civil Law dhe

Common Law në Afrikën e Jugut 1996,849,850

189 Hiroyuki Watanabe, ‘“Trustet pa kapital” dhe Perspektivat për Paraqitjen e Trsuteve në të Drejtën

Civile Europiane 196; De Waal MJ, ‘Në kërkim të një modeli për paraqitjen e trust në kontekstin civil ’;

(2001) 12 Stellenbosch Rishikim Ligjor 66.

190 Yaell Emerich, ‘Parimet bazë të Fiducie Franceze përballë me Trust e Common Law: Midis Ligjit të

Kontratave dhe Ligjit të Pronave (Les Fondements Conceptuels de La Fiducie Française Face au Trust de

La Common Law: Entre Droit Des Contrats et Droit Des Biens)’ [2009] 1 Revue Internationale de Droit

Comparé 50; Bénédicte François, Fiducie (Dalloz 2011) 5

128

Lihtenshtajni është vendi i Evropës, i cili ka pasur zhvillimin më të plotë të institutit të

trust. Megjithatë institututë të të ngjashëm me trust janë gjetur në të drejtën gjermanike

dhe atë hollandeze. Në Hollandë instituti që është më i ngjashëm me trust inter vivos

është fiducia cum amico.

Në këtë rast ndodh që asetet janë transferuar tek një menaxher (fiduciarius), që duhet t’i

administrojë ato në dobi të një ose më shumë përfituesve. Megjithatë ndryshe nga

përfituesit e trust në common law, përfituesi në këtë rast nuk ka të drejta reale mbi këto

asete. Një tjetër institut ligjor në të drejtën hollandeze është beëind. Edhe në këtë institut

beëindvoerder administron pasuritë në dobi të përfituesve. Në këtë rast, ndryshe nga

trustee, beëindvoerder nuk është pronar pra nuk i zotëron asetet. Pronësia këtu është e

përfituesit. Me fjalë të tjera bewindvoerder vepron si përfaqësues i përfituesit. Një tjetër

institut i ngjashëm me trust në të drejtën hollandeze është instituti i stichting, por

ndryshe nga trust, stichting në këtë rast mund të jetë vetëm një koorporatë. Në të drejtën

gjermanike191 testatori mund të përcaktojë në testament që pasuria e tij do t’i kalojë një

personi në cilësinë e "pasardhësve të përkohshëm" (Vorebe) dhe pastaj me vdekjen, ose

me përmbushjen e një kushti të caktuar nga ky person prona do të kalojë tek

"pasardhësit e mëvonshëm" (Nacherbe). Por trashëgimlënësi rezervon të drejtën të mos

përfshijë "trashëgimtarin e përkohshëm" (Vorerbe) dhe në vend të tij të kalojë pasurinë

tek një ekzekutues testamentar (testamentsvollstrecker). Ky i fundit ka përgjegjësinë të

administrojë pasurinë në përputhje me udhëzimet e trashëgimlënësit. Ky sistem i kalimit

të pasurisë është i ngjashëm me trustin e common law. Instituti gjermanik që është më i

ngjashëm me trust është Treuhand. Në këtë rast ekzekutori (Treuyhander) merr përsipër

të administrojë pasurinë trashëgimore në dobi të përfituesit. Ndryshimi midis

Treuyhander në këtë rast dhe kujdestarit (trustee) është se trustee fiton pronësinë e kësaj

pasurie dhe për më tepër duhet të mbajë të ndarë pronën e tij personale nga pasuria e

fituar me anë trust. Këta elementë nuk janë të pranishëm në Treuhand.

191 Hein Kotz “Raporti Kombëtar për Gjermaninë”, Hayton et.al 85

129

KREU IV

PRAKTIKA GJYQËSORE SHQIPTARE DHE NDËRKOMBËTARE NË

LIDHJE ME TRASHËGIMINË

4.1 Raste të praktikës gjyqësore lidhur me trashëgiminë.

Në praktikën gjyqësore ndeshim raste, siç është rasti i mëposhtëm, i marrë në analizë, i

cili ka të bëjë me moskompetencën tokësore të gjykatës me objekt lëshimin e dëshmisë

së trashëgimisë, padi e ngritur në zbatim të nenit 388, pika 1 dhe 2 të Kodit të

Procedurës Civile. Ndonëse dispozitat e Kodit Civil përcaktojnë qartë çështjen e

kompetencës tokësore, pra se ku duhet ngritur padia dhe cila është gjykata kompetente

për shqyrtimin e çështjeve të trashëgimisë, nga disa gjykata hasim në interpretim dhe

zbatim jo të drejtë të këtyre dispozitave ligjore.

Vendim i kësaj natyre që ka të bëjë me moskompetencën tokësore të gjykatës për

shqyrtimin e dëshmisë së trashëgimisë është Vendimi Nr. 32, datë 27.01.2011 i Kolegjit

Civil të Gjykatës së Lartë, i cili ka vendosur prishjen e vendimit të Gjykatës së Rrethit

Gjyqësor Durrës dhe dërgimin e çështjes po asaj gjykate për vazhdimin e gjykimit. Në

shqyrtim të vendimit Nr.2908, datë 08.11.2010 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës,

ndonëse kërkuesi është me banim në Sukth, Rrethi Durrës, pra territor që i përket

kompetencës së Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës dhe në zbatim të nenit 388 të

Kodit të Procedurës Civile, kërkesa për lëshimin e dëshmisë së trashëgimisë ligjore

duhet t’i drejtohet Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës, kjo gjykatë, në seancë

përgatitore ka vendosur moskompetencën e saj për gjykimin e kësaj çështje dhe

dërgimin e kësaj në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Korçë për kompetencë gjykimi192. Në

marrjen e këtij vendimi të gabuar nga Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës është marrë

për bazë vendbanimi i fundit i trashëgimlënësit, për të cilin është kërkuar çelja e

trashëgimisë, pra nuk është respektuar përcaktimi që bëhet në Kodin e Procedurës

Civile193,

192 Vendim Nr.2908, datë 08.11.2010 i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës 193 Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë, (Miratuar me ligjin Nr.8116, date 29.03.1996 dhe

ndryshuar me ligjet Nr.8431, datë 14.12.1998 dhe Nr.8491, datë 27.05.1999 dhe Nr.8335, date

18.10.1999 dhe Nr.8812, datë 17.05.2001, Nr.9953, date 14.07.2008, Nr.10052, date 29.12.2008,

Nr.49/2012;122/2013;160/2013), Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare, Dhjetor 2014, neni 388

130

i cili parashikon qartë se në cilën gjykatë duhet të paraqitet kërkesa për vërtetimin

gjyqësor të fakteve, që në rastin konkret, kompetente duhet të jetë Gjykata e Rrethit

Gjyqësor Durrës, por është marrë për bazë vendbanimi i trashëgimlënësit. Në analizë të

këtyre fakteve, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë ka vendosur se vendimi i marrë nga

Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës, me anë të së cilit është vendosur moskompetenca

tokësore e kësaj gjykate për gjykimin e çështjes civile me objekt lëshimin e dëshmisë së

trashëgimisë është marrë në zbatim të gabuar të ligjit, pra nga kjo gjykatë është kryer

një interpretim i gabuar i dispozitave ligjore që duheshin zbatuar për rastin në fjalë. Pra

gjykata e faktit Durrës ka arsyetuar gabim përsa i përket çeljes së trashëgimisë, duke u

ndalur në çështjen e shqyrtimit të gjykatës kompetente për shqyrtimin e kërkesës për

lëshimin e dëshmisë së trashëgimisë duke mos shqyrtuar çështjen kryesore që ka të bejë

çeljen e trashëgimisë, që janë koha dhe vendi i çeljes së saj. Kjo gjykatë, duke mos

patur parasysh rregullimet në dispozitat që parashikon Kodi Civil dhe Kodi i Procedurës

Civile për kohën dhe vendin e çeljes së trashëgimisë, ka konfonduar interpretimin e tyre

duke i dhënë çështjes një zgjidhje të gabuar, përsa i përket shqyrtimit të kompetencës

tokësore për lëshimin e dëshmisë së trashëgimisë. Pra në këtë rast, Kolegji Civil i

Gjykatës së Lartë, duke patur parasysh shqyrtimin e padive që rrjedhin nga trashëgimi,

si gjykime të posaçme, ku bën pjesë edhe vërtetimi gjyqësor i fakteve, përcakton edhe

një herë se kompetenca tokësore për vërtetimin gjyqësor të fakteve, parashikohet

posaçërisht nga neni 388 i Kodit të Procedurës Civile. Në literaturën juridike ndeshim

dhe termin trashëgimi e pezulluar, ku kemi të bëjmë me periudhën nga momenti i fitimit

të trashëgimisë në atë të gëzimit efektiv të saj. Pra nga momenti i fitimit të trashëgimisë,

kur bëhet fjalë për një të drejtë pronësie deri në posedimin e pasurisë trashëgimore,

kemi të bëjmë me gjendjen e përkohshme, që nga literatura juridike konsiderohet si

“trashëgimi e pezulluar” dhe që merr fund me krijimin e mundësisë, të vënies në

posedim të pasurisë trashëgimore, duke u bazuar në legjislacionin në fuqi. Pra nuk duhet

konfonduar momenti i fitimit të së drejtës, me momentin e gëzimit efektiv të saj194.

194 Vendimi Nr. 24, datë 13. 03. 2002 i Kolegjeve të Bashkura të Gjykatës së Lartë, faqe 7;

131

Në momentin e sundimit të pasurisë trashëgimore nga pronari, i cili për shkaqe të

pavarura nuk ka patur mundësi të jetë poseduesi i saj, por që është korrigjuar, është bërë

e mundur nëpërmjet legjislacionit të mëvonshëm të miratuar për këtë qëllim,

respektivisht dy ligjet që bënë të mundur garantimin e të drejtës së pronësisë së mohuar,

ligji “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve” dhe ligji “Për pafajësinë,

amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të përndjekurve politikë”. Ligjet e

referuara, kanë si efekt rregullimin në masën më të mundshme të paligjshmërisë lidhur me

pronësinë dhe se miratimi i tyre bëri të mundur t’u njohë ish pronarëve të drejtën e mohuar të

pronësisë duke i ripronësuar me prona që juridikisht dhe faktikisht është e mundur që t’u

kthehen atyre, duke u rivendosur tagrat e tyre si pronarë, të humbura më parë nëpërmjet

metodave të padrejta të shtetëzimit, shpronësimit, shtetëzimit dhe konfiskimit. Një rast tjetër

nga praktika gjyqësore ka të bëjë me konstatimin e pavlefshmërisë absolute të

testamentit bazuar në nenet 404 dhe 410 të Kodit Civil dhe thirrjen në trashëgimi të

trashëgimtarëve ligjorë. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë me vendimin Nr.524, datë

22.11.2011 vendosi prishjen e vendimit nr.197 datë 10.06.2008 të Gjykatës së Apelit

Vlorë dhe dërgimin e çështjes për rishqyrtim po asaj gjykate, me tjetër trup gjykues195.

Në çështjet civile, me shkak ligjor dhe objekt pavlefshmërinë e testamentit të përpiluar

përpara noterit thelbi i gjykimit është vërtetimi ose jo i origjinalitetit të nënshkrimit të

testatorit në aktin e kontestuar. Për realizimin e një procesi të rregullt ligjor, një hetimi

gjyqësor të plotë e të gjithanshëm, mes të tjerave nevojitet realizimi i ekspertimit,

pikërisht në funksion të vërtetimit të faktit, nëse jemi ose jo përpara shprehjes së

vullnetit të testatorit, nëpërmjet shkrimit apo thjesht nënshkrimit të testamentit prej tij.

Ekspertimi është një veprim e mjet procedural i fazës së hetimit gjyqësor, të cilin

gjykata e realizon kur nevojiten njohuri shkencore për sqarimin e rrethanave të faktit që

kanë rëndësi vendimtare për zgjidhjen e çështjes. Ligji i njeh gjykatës edhe të drejtën që

të konkludojë ndryshe nga mendimi teknik i ekspertëve. Në çështjen objekt gjykimi,

ekspertimi i realizuar nga gjykata nuk jep ndonjë konkluzion nëse nënshkrimi në

testament i përket të ndjerës. Eksperti i vetëm evidenton se nënshkrimi për të ndjerën në

testamentin noterial është i njëjtë me atë që përmbahet në një dokument tjetër noterial

dhe i ndryshëm nga ai në një dokument tjetër noterial e në disa dokumente të tjera

shkresore. Ekspertit nuk i është kërkuar dhe ai nuk shprehet me ndonjë konkluzion

shkencor kategorik nëse nënshkrimi në testament është origjinal (pra i nënshkruesit që i

atribuohet) apo jo.

195 Vendim Nr.524 datë 22.11.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë

132

Veprimi i ekspertimit nuk mund të vlerësohet si i ezauruar në qëllimin e realizimit të tij

nëse ekspertit nuk i kërkohet dhe ai nuk jep mendimin e tij shkencor në rastin konkret

që ekzaminon mbi mundësinë dhe pranueshmërinë shkencërisht që, i njëjti person,

mund të përdorë shkrime të ndryshme në akte të ndryshme dhe për të kundërtën, pra

mbi mundësinë që shkencërisht të konkludohet nëse janë në dukje shkrime e

nënshkrime të ndryshëm, por të realizuara nga i njëjti person. Kolegji Civil vlerëson se

gjykata e apelit ka gabuar kur ka revokuar vendimin e saj të ndërmjetëm për përsëritjen

e pjesshme të hetimit gjyqësor. Duke paraqitur edhe prova të reja shkresore, përfshirë

akt noterial, gjykatës së apelit i ishte kërkuar nga pala paditëse e kundërpaditur që të

realizonte një ekspertim të ri, por jo nga i njëjti ekspert, i cili në shkallë të parë kishte

përpiluar akt ekspertimin dhe një shtesë të tij. Në çështjen objekt gjykimi, duke u

ndodhur përpara një situate të tillë pas gjykimit në shkallë të parë, kur nuk kishte as

edhe ndonjë konkluzion shkencor kategorik prej ekspertit, nga ana e gjykatës së apelit

jo vetëm që nuk arsyetohet, por as edhe nuk rezulton përse nuk është vijuar më tej me

përsëritjen e pjesshme të hetimit gjyqësor të kërkuar edhe nga palët.

4.2 Paditë me objekt kërkimin e pasurisë trashëgimore

Çfarë ndodh kur në padinë me objekt kërkimin e pasurisë trashëgimore, pala e paditur e

mban pasurinë pa titull, apo me titull të pretenduar? Ky është një rast i pastër, ku nuk

duhet konfonduar objekti i padisë. Ndaj të paditurit në këto kushte, nuk duhet ngritur

padia e kërkimit të trashëgimit, pasi një padi e tillë sipas ligjit duhet të ngrihet vetëm

kundër atij personi që e mban pasurinë si trashëgimtar, apo mbi bazën e një dëshmie

trashëgimie.

Në rastet kur i padituri e mban pasurinë pa titull ose me titull të pretenduar, paditësi

duhet të ngrejë padinë e rivendikimit, ose padinë posedimore, ose padi tjetër detyrimi.

Pra siç del qartë edhe nga arsyetimi i bërë nga Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë196, në

Vendimin Nr. 464, datë 12. 09. 2013, për rastet e padive me objekt kërkimin e pasurisë

trashëgimore.

Përgjithësisht paditë e ngritura me objekt, konstatimin e pavlefshëm të dëshmisë së

trashëgimisë, kanë në thelb konstatimin e pavlefshmërisë së pasojave juridike që ka

196 Vendimi Nr. 464, datë 12. 09. 2013 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë, faqe 4;

133

prodhuar më pas regjistrimi i këtyre dëshmive të trashëgimive. Nuk është gjë e rrallë që

një qytetar të trashëgojë një pasuri që mund të ndodhet në një shtet tjetër. Dihet që secili

shtet kërkon të aplikojë të drejtën e tij të brendshme dhe shpeshherë është shumë e

vështirë të përcaktohet se cili sistem duhet të aplikohet. Në këtë rast flasim për

trashëgimi transkufitare, sepse në të implikohen legjislacionet e dy ose më shumë

shteteve. Për më tepër, pavarësisht karakterit specificik të së drejtës së brendshme, çdo

shtet aplikon gjithashtu dhe rregulla të së drejtës ndërkombëtare private për të rregulluar

trashëgimitë transkufitare.

Sot, gjatë hapjes së një procedure trashëgimie, ligji i aplikueshëm është në përgjithësi ai

që i përket rezidencës të zakonshme të fundit të trashëgimlënësit, por mund të ndodhë të

ketë edhe konflikt midis ligjesh, nëse marrim parasysh ligjin e kombësisë së të vdekurit.

Nëpërmjet rregullores, së miratuar nga Komisioni Evropian synohet të evitohet ose të

paktën zvogëlohet numri i rasteve të konflikteve midis ligjeve duke propozuar që të

aplikohet në çdo vend ligji i rezidencës së zakonshme të fundit të trashëgimlënësit.

Megjithatë, në raste përjashtimore, trashëgimlënësi mund ta përcaktojë me testament që

hapja e procesit të trashëgimisë t’i nënshtrohet ligjit të shtetësisë së të vdekurit.

Për më tepër, rregullorja evropiane parashikon të verë në qarkullim dhe çertifikatat

evropiane të trashëgimisë si dokumente të unifikuar, që do të shërbenin për të provuar

cilësinë e trashëgimtarit dhe të drejtat e tij mbi pasurinë e trashëgimlënësit.

Rasti i mëposhtëm, i marrë në analizë, ka të bëjë me padinë e kërkimit të trashëgimit,

padi e ngritur në zbatim të nenit 349,350 të Kodit Civil dhe nenet 199 dhe 200

bashkëpronësia në pjesë (përkufizimi dhë përmbajtja) dhe të drejtat e

bashkëpronarëve197.

Në të drejtën materiale civile padia për kërkimin e trashëgimit ngrihet nga personi, të

cilit i është mohuar pa të drejtë cilësia e trashëgimtarit, si dhe pjesa e tij në pasurinë

trashëgimore. Pikërisht ky lloj kërkimi, i cili është sanksionuar edhe në nenin 349 të

197Kodi Civil të Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 349

parashikon: “Trashëgimtari mund të kërkojë me padi nga kushdo që posedon tërësisht ose pjesërisht

pasurinë trashëgimore, njohjen e tij si trashëgimtar dhe dorëzimin e pasurisë trashëgimore dhe të

pasurisë së fituar me anë të saj, sipas rregullave mbi posedimin me mirëbesim dhe me keqbesim”

134

K.Civil (dispozitë kjo e vendosur dhe tek baza ligjore e padisë nga paditësja, si një nga

shkaqet ligjore të saj), në përbërjen e tij ka tre elemente bazë: (i) të njohë cilësinë si

trashëgimtar; (ii) të kërkojë dorëzimin e pasurisë trashëgimore; (iii) të kërkojë

dorëzimin e pasurisë së fituar (pasurisë së shtuar), prej pasurisë trashëgimore198. Pra,

kur kërkohet pasuria trashëgimore bazuar në nenin 349 të K.Civil, është e

domosdoshme të vërtetohet ekzistenca e këtyre elementeve dhe të realizohen këto

kërkime në të njëjtën kohë. Kjo lloj padie ngrihet ndaj atyre subjekteve, të cilët i

mohojnë paditësit padrejtësisht cilësinë e trashëgimtarit dhe që, duke pretenduar për

vete gjithë pasurinë trashëgimore, e posedojnë atë. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë

vlerëson se vendimi i Gjykatës së Apelit Tiranë nr.1341, datë 20.12.2006 dhe vendimi i

Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë nr.7316, datë 13.12.2005 janë marrë në zbatim të

gabuar të ligjës materiale dhe asaj procedurale dhe si të tilla ato duhet të ndryshohen. Të

dyja gjykatat më të ulëta nuk kanë kuptuar drejtë natyrën e vërtetë të mosmarrëveshjes

së krijuar ndërmjet palëve ndërgjyqëse dhe si rrjedhojë nuk e kanë zgjidhur atë në

përputhje me ligjin. Së pari Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson të theksojë se nuk

jemi përpara padisë për kërkimin e trashëgimit. Në çështjen objekt gjykimi nuk rezulton

që paditëses t’i jetë mohuar ndonjëherë cilësia si trashëgimtare dhe aq më tepër të mos i

jetë dorëzuar pasuria trashëgimore. Paditësja e ka fituar këtë cilësi që në momentin e

vdekjes së trashëgimlënësit, ajo e ka gëzuar këtë të drejtë (prona ka qenë e regjistruar në

emrin e saj dhe të vëllezërve të saj), deri në datën 19.06.1979 kur ajo me vullnetin e saj

të lirë dhe të plotë, sipas kontratës së dhurimit me nr.697 rep., dhe nr.397 kol., i ka

dhuruar dy vëllezërve të saj pjesën prej 1/3 që i takonte në pasurinë trashëgimore, dhe

konkretisht: “... pjesën që ka prej 1/3 në shtëpinë e ndodhur në Tiranë, Lagja 5,

Rr.“A.Z.Cajupi”, nr. 6, ... të përbërë prej katër dhoma, korridor, ec, dhe oborr në

përdorim”. Sa më sipër e vërteton fakti që pasuria trashëgimore dhe i është dorëzuar

paditëses, pasi ndryshe nuk kishte si ta dhuronte dhe të hiqte dorë prej saj. Po kështu

nuk ka rezultuar që të paditurit me veprime konkrete t’ia kenë mohuar ndonjëherë

paditëses cilësinë si trashëgimtare mbi 1/3 e pronës së fituar me trashëgimi nga ati i

tyre.

198 Vendim Nr.486, datë 01.11.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë fq.5

135

Ata e kanë njohur paditësen si trashëgimtare dhe madje kanë pranuar me anë të

kontratës së dhurimit pjesën që u është dhuruar prej saj. Ata, me të drejtë pretendojnë se

pikërisht këtë pjesë (1/3 pjesë të banesës dhe truallin), e zotërojnë dhe posedojnë jo si

pasuri trashëgimore, por mbi bazën e një titulli të prejardhur të fitimit të pronësisë, siç

është kontrata e dhurimit e vitit 1979, cituar më lart. Në këto kushte, referuar të drejtës

materiale, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson të theksojë se kur personat e

mbajnë pasurinë e pretenduar nga trashëgimia pa titull ose e kanë fituar me një tjetër

titull të pretenduar (siç ndodh në rastin konkret, në mënyrë të prejardhur), paditësi, për

të kërkuar atë që pretendon se është pronë e tij duhet t’a kërkojë duke ngritur një padi të

një lloji tjetër, dhe nuk mund t’i realizojë të drejtat e tij të pretenduara të shkelura me

padinë për kërkimin e trashëgimit. Në çështjen objekt gjykimi rezulton qartë se të

paditurit kanë në çertifikatat e tyre të pronësisë shënimet përkatëse për oborret në

përdorim që nga koha kur prona ishte në bashkëpronësi, kur të paditurit i përfituan në

bazë të kontratës së dhurimit të vitit 1979 nga paditësja dhe pasi ata kryen veprimin

juridik të pjesëtimit midis tyre po në vitin 1979. Për sa më sipër, Kolegji Civil i

Gjykatës së Lartë çmon se padia e paditëses është e pambështetur në ligj dhe si

rrjedhojë vendimet e gjykatave më të ulëta do të ndryshohen, duke u vendosur rrëzimi i

padisë. Vendimi në fjalë ka të bëjë me kërkimin e trashëgimisë bazuar në nenin 349 e

vijues të Kodit Civil. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë me vendimin Nr.423, datë

06.10.2011 vendosi prishjen e vendimit nr.657, date 23.11.2007 të Gjykatës së Apelit

Vlorë dhe lënien në fuqi të vendimit nr.1861, datë 25.10.2006 të Gjykatës së Rrethit

Gjyqësor Vlorë. Dispozita e nenit 335/1 të Kodit Civil parashikon se: “Heqja dorë nga

trashëgimia mund të bëhet brenda 3 muajve nga çelja e trashëgimisë dhe kur

trashëgimtari është jashtë shtetit, jo më vonë se 6 muaj199”. Trashëgimlënësi ka

ndërruar jetë në 16.04.1981, datë në të cilën, në kuptim të nenit 318 të K.Civil, është

çelur edhe trashëgimia, ndërkohë që deklaratat noteriale me të cilat pretendohet që

paditësat kanë hequr dorë nga trashëgimia mbajnë përkatësisht datat 05.11.1997 dhe

27.05.1997. Siç shihet qartë, të dy këto deklarata janë përpiluar shumë kohë pasi kishin

skaduar afatet e parashikuara në nenin 335/1 të K.Civil dhe për këtë shkak ato vijnë në

kundërshtim me këtë dispozitë urdhëruese të ligjit.

199 Vendim Nr.423 datë 06.10.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë fq.3

136

Së dyti: Dispozita e nenit 337 të Kodit Civil parashikon se: “Heqja dorë nga

trashëgimia e bërë para çeljes së trashëgimisë ose kur bëhet me kusht, me afat, ose për

një pjesë të trashëgimit, apo në dobi të njërit nga trashëgimtarët e tjerë, është e

pavlefshme”.

Ndryshe nga sa pretenduan të paditurit në gjykim, nga përmbajtja e dy deklaratave del

qartë se vullneti i deklaruesve ka qenë heqja dorë nga trashëgimia, por duke qenë se

këto deklarata janë përpiluar në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit, janë

veprime juridike absolutisht të pavlefshme. Në detyrim të kësaj dispozite, pjesa e

trashëgimtarit që heq dorë nga trashëgimia nuk i kalon njërit apo disa trashëgimtarëve të

tjerë, siç ka ndodhur në rastin objekt gjykimi, por të gjithë trashëgimtarëve të mbetur.

Është ky një tjetër shkak që të dyja deklaratat, duke qenë veprime juridike të realizuara

në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit siç është neni 337 i K.Civil, nuk

sjellin asnjë pasojë juridike.

4.3 Çështje të Kthimit dhe Kompensimit të Pronës

E drejta e pronës, për shkak të karakterit dhe rolit social të saj është ndër ato të drejta

dhe liri, ndaj së cilës shteti ka të drejtën ti vendosë kufizime, duke caktuar rregulla në

përdorimin e saj, t’i heqë individit pjesërisht ose tërësisht sendet që përbëjnë pasurinë,

por vetëm dhe gjithnjë për dobi publike dhe kundrejt një shpërblimi të plotë. Kjo e

drejtë sanksionohet dhe në nenin 1 të protokollit të Parisit, datë 20.03.1952, i cili

disponon se “Çdo person fizik ose moral ka të drejtën e respektit të pasurisë së tij.

Askush nuk mund të privohet nga prona e tij, veçse për shkak dobie publike dhe në

kushtet e parashikuara nga ligji dhe nga parimet e përgjithshme të së drejtës

ndërkombëtare”. Një ndër problemet më të mprehta me të cilat ndeshet sot realiteti

shqiptar është kthimi dhe kompensimi i pronës, çështje ende e pazgjidhur, e cila mbetet

në fokus të axhendës për integrimin në Bashkimin Evropian. Kuadri ligjor

ndërkombëtar të cilit i referohet e drejta e pronës, është Konventa Evropiane për të

Drejtat e Njeriut (KEDNj)200, Protokolli Nr. 1, i ratifikuar pa kushte nga shteti shqiptar

në vitin 1996, për të cilin kemi dhe qëndrimin e jurisprudencës së Gjykatës Evropiane

për të Drejtat e Njeriut, ku kërkohet që çështja e kthimit dhe kompensimit të pronave të

200 Protokolli shtojcë i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Botim i Qendrës së Publikimeve

Zyrtare, Korrik 2010, neni 1/1 parashikon: “Çdo person fizik ose juridik ka të drejtën e gëzimit paqësor të

pasurisë e tij. Askush nuk mund të privohet nga prona e tij, përveçse për arsye të interesit publik dhe në

kushtet e parashikuara nga ligji dhe nga parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare”

137

zgjidhet mbi baza të qarta, të qëndrueshme dhe të paanshme politike.

151

Po kështu, ndeshim dhe opinionin e Komisionit të Venecias, i cili udhëzon shtetet për

mënyrën e kompensimit për ish-pronarin, i cili mund të jetë një kompensim i pjesshëm,

ose i plotë, në para, ose aksione. Në të gjitha qëndrimet e mbajtura në jurisprudencën

kushtetuese europiane, duke përfshirë këtu edhe atë shqiptare, konstatohet se, në

respektim të parimit të drejtësisë dhe të shtetit social, nuk mund të vendosen detyrime

për kompensimin tërësor të pronës së shpronësuar apo të shtetëzuar nga regjimet që nuk

kanë respektuar standardet minimale të të drejtave të njeriut dhe se “rivendosja e plotë e

të drejtave të mëparshme të pronësisë do të ishte në kundërshtim me vet parimin e

barazisë201. E drejta e pronës sanksionohet gjithashtu në Ligjin Nr. 7692, datë

31.03.1993 “Për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut”, respektivisht në nenin 11 të

tij, i cili disponon se “të gjitha llojet e pronësisë, gëzojnë mbrojtje të barabartë”, e drejtë

e cila përforcohet më shumë në dispozitat vijuese në nenin 27202, ku bëhet dhe një

ndërthurje me të drejtën e trashëgimisë. Miratimi i ligjit për kthimin dhe kompensimin e

pronave, ka patur në thelb përmirësimin e të drejtës së zhdëmtimit, që ka të bëjë me

detyrimin e shtetit për të marrë përsipër likujdimin e dëmeve, të shkaktura në pasurinë e

ish-pronarëve nga veprimet e padrejta. Gjatë regjimit komunist, pasuritë u shtetëzuan

dhe u konfiskuan, duke u zhveshur personi nga çdo pasuri tjetër, përveç asaj vetjake si

orenditë e domosdoshme shtëpiake apo sende të kësaj natyre, pra u zhduk pasuria

prívate. Me përjashtime të rralla, e pakonfiskuar mbetej dhe shtëpia e vetme e banimit,

kur kjo nuk ishte në kushte të mira. Miratimi i këtij ligji dhe i ndryshimeve të

mëvonshme të tij ka patur në thelb, rivendosjen e të drejtave të mohuara, të shkelura

padrejtësisht duke bërë të mundur shfuqizimin e efekteve arbitrare të legjislacionit të

mëparshëm në fuqi, pas vitit 1945, duke u rinjohur pronarëve të drejtën e mohuar ndër

vite të pronësisë, nëpërmjet rikthimit të pronave të konfiskuara, të shpronësuara, të

201 Komisioni Europian për Demokracinë nëpërmjet ligjit (Komisioni i Venecias); Opinion mbi

projektligjin “Për kthimin dhe kompensimin e pronës” të Republikës së Shqipërisë, miratuar nga

Komisioni i Venecias në Seancën e 58 Plenare (Venecia, 12-13 Mars 2004).

202 Ligji Nr. 7692, datë 31.03.1993 “Për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut” , neni 27 ndjek parimin

se: “Askujt nuk mund t’i mohohet e drejta të ketë pronë private, së bashku me të tjerë si dhe e drejta për

të trashëguar”.

138

shtetëzuara, apo të marra në mënyrë të padrejtë dhe në pamundësi të kthimit fizik,

ofrimin e kompensimit.

Këto ligje riparuan padrejtësitë e së shkuarës, shtetëzimet, konfiskimet si dhe çdo

mënyrë tjetër të paligjshme të pasurisë.

Pra siç parashikohet dhe në praktikën unifikuese, të miratuar për këtë qëllim, nëpërmjet

ligjit për kthimin dhe kompensimin e pronave, është rregulluar në masën më të

mundshme, situata e paligjshmërisë lidhur me të drejtën reale më të rëndësishme, atë të

pronësisë. Gjatë periudhës 45 vjeçare që vazhdoi shtetëzimi e konfiskimi nga shteti,

pothuajse kanë vdekur, të gjithë pronarët origjinarë të pasurisë, të cilët nuk kanë patur

mundësinë efektive të gëzimit të tyre.

Kthimi i pronave po bëhet jo ndaj pronarëve origjinarë, të cilët kanë ndërruar jetë, por

ndaj trashëgimtarëve, ose trashëgimtarëve të trashëgimtarëve të tyre, e drejtë e cila është

transferuar sipas shkallëve të trashëgimisë. Pas vitit 1993, shteti po u kthen ish-

pronarëve, trashëgimtarëve të tyre, pasuritë të cilat pas vitit 1945 e deri në përmbysjen e

regjimit, u kthyen në pasuri shtetërore. Kjo periudhë e ndërmjetme 1945-1993, ka

shkëputur të drejtën e pronësisë nga pronarët, e cila u transferua më vonë tek

trashëgimtarët e tyre pasjetues, të cilëve në mënyrë indirekte u kthehet pasuria që ishte

shtetërore.

Në gjykimin tim, në këtë këndvështrim ekziston një paradoks, që ka të bëjë me faktin e

të qënurit “ipso jure”, pronar i pasurisë trashëgimore për ato pasuri ekzistuese, të cilat

janë të sigurta në momentin e vdekjes së trashëgimlënësit.

Kur flasim për pasurinë trashëgimore, të cilat u janë kthyer ish pronarëve, ose

trashëgimtarëve të tyre kemi të bëjmë me pasuri në proces kthimi, të cilat për një

periudhë kohe e kanë ndryshuar pronësinë, destinacionin e tyre, pra edhe pse në mënyrë

të padrejtë kanë qenë në pronësi të shtetit, po rigjejnë origjinën e tyre, nëpërmjet kalimit

tek trashëgimtarët e pronarëve.

Pra pronarëve, ose trashëgimtarëve të tyre, u njihet e drejta e pronësisë nëpërmjet

përcaktimit të modaliteteve për gëzimin efektiv të saj, duke përcaktuar se që nga koha e

marrjes, konfiskimit apo e shtetëzimit të tyre, kemi të bëjmë me një periudhë

paligjshmërie, që pikërisht vihet në vend me miratimin e ligjit për kthimin dhe

139

kompensimin e pronave, duke u ofruar gjithashtu pronarëve dhe alternativën e

kompensimit, kur në pamundësi objektive pronat e marra nuk mund të kthehen fizikisht.

Aktualisht që nga koha e marrjes dhe konfiskimit të këtyre pasurive e deri më tani ka

kaluar një periudhë prej afro 70 vjeçare, shumica e pronarëve të cilëve u janë konfiskuar

pronat nga regjimi komunist kanë ndërruar jetë dhe detyrimisht e drejta e pronësisë u ka

kaluar trashëgimtarëve të tyre.

Kjo sanksionohet gjithashtu dhe në Ligjin Nr. 7514, datë 30.09.1991 “Për pafajësinë,

amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të përndjekurve politikë”, i cili

parashikon të drejtën e kthimit ose kompensimit të pasurive të konfiskuara203.

Këto ligje duke konsideruar padrejtësi marrjen dhe konfiskimin e pronës, parashikuan

kthimin në vend të të drejtave të pronarëve mbi pronën, kur objekt i saj ishin sendet e

paluajtshme, ndonëse në vendimin e tyre Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë,

qartësuan idenë dhe shmangën ndonjë keqinterpretim të mundshëm nëse këto ligje

mund të konsideroheshin si mënyrë e re e fitimit të pronësisë. Këto ligje thjesht i

shërbejnë përforcimit të idesë së kthimit në vend të të drejtave të mohuara, pra këto akte

ligjore vërtet u drejtohen ish-pronarëve apo trashëgimtarëve të tyre, por thjesht

garantojnë të drejtën e pronësisë, duke patur në thelb të miratimit të tyre, kthimin e

pronës, kthimin e sendit objekt të së drejtës së pronësisë, të sanksionuar nga Kodi

Civil204.

Pra siç mund të shprehem më qartë, kemi të bëjmë me situatën kur këtë pronarë, të

zhveshur nga pronësia e sendeve të tyre, nuk kanë arritur t’i posedojnë ato, pasi kanë

qenë nën posedimin e jo-pronarëve, të cilët duhet t’ua kthejnë sendin pronarëve të

vërtetë, tashmë të garantuar nga miratimi i këtyre ligjeve, pasi ata nuk e kanë humbur

asnjëherë të drejtën e pronësisë mbi sendet e tyre, pra asnjëherë nuk është vënë në

dyshim ekzistenca e të drejtës së pronësisë së tyre, por thjesht që gjatë kësaj periudhe

ata kanë humbur të drejtën e posedimit të sendeve të tyre, të marra padrejtësisht dhe

miratimi i këtyre ligjeve i kthen këta pronarë në situatën e mëparshme duke u bërë të

mundur kthimin e sendit.

203Ligji Nr. 7514, datë 30.09.1991 “Për pafajësinë, amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të

përndjekurve politikë”, neni 5 204 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012.; neni 296

e vijues

140

E drejta e kompensimit, ka si qëllim në rradhë të parë, dëmin që ish pronari ka pësuar si

pasojë e shtetëzimit, shpronësimit, konfiskimit, pra të dominium eminens, tagrit që ka

shteti për të marrë pasurinë private për qëllime publike.

Kompensimi shërben si një mjet për vendosjen e një drejte të shkelur205, në strukturën e

të cilit njihen dy forma: nëpërmjet kthimit së gjendjes së parë, duke vendosur

marrëdhënien juridike që ekzistonte përpara shtetëzimit, konfiskimit, shpronësimit, pra

restitucioni natyral dhe për rastet kur kjo nuk është e mundur; aplikohet mënyra e dytë,

nëpërmjet kompensimit, pra zëvendësimit të dëmit.

E drejta e kompensimit është e drejtë e ish pronarit ose e trashëgimtarëve kundrejt

shtetit. Kemi të drejtën e personave ish-pronarë, ose trashëgimtarë kundrejt detyrimeve

shtetërore për të kthyer pronën ose për ta kompensuar atë. E drejta e kompensimit, si një

e drejtë kredie, e cila e ka bazën në të drejtën reale të pronësisëmbi truallin, që nuk u

kthehet ish-pronarëve vetëm për shkakun se nga ligji konsiderohet i zënë.

Ligji për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve ka si qëllim kthimin e

pronës duke rregulluar në masën më të mirë të mundshme situatën e paligjshmërisë,

duke marrë në mbrotje ish pronarët, trashëgimtarët e tyre. Për rastet kur kthimi nuk

është i mundur, ligji parashikon alternativën e kompensimit206. Është ligji ai që

parashikon se në rast se pasuria e paluajtshme nuk mund të kthehet fizikisht, ish pronarit

i lind e drejta të kompensohet me një pasuri tjetër të barazvlefshme me të, duke

përfshirë këtu dhe pasuri tjetër të paluajtshme. Për këtë, ligji parashikon një procedurë

të përcaktuar dhe një vendimmarrje të organit kompetent administrativ, qëështë

Komisioni i Kthimit dhe Kompensimit të Pronave.

4.3.1 Trajtimi i rastit të kompensimit të pronës së bashkëpronarëve, si pasuri

trashëgimore

Fakti nëse ndodhemi në kushtet e pasurisë trashëgimore, në kushtet e kompensimit që i

bëhet pronës, domethënë trualli që jep shteti nga prona e tij do të konsiderohet pasuri

trashëgimore, apo do të trajtohet si kompensim, marrëdhënie detyrimi? 205 Vendimi Nr. 6, datë 24. 01. 2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, faqe 8;

206 Ligji Nr. 7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve”, neni 1

141

Siç ka ndodhur në praktikën gjyqësore, gjykatat gabojnë duke trajtuar padinë e kërkimit

të trashëgimit si një padi për njohjen bashkëpronarë. Bashkëpronësia në këto raste

rrjedh nga trashëgimi. Me çeljen e trashëgimisë, pasuria trashëgimore kalon në pronësi

të trashëgimtarëve, të cilët janë bashkëpronarë në pasurinë trashëgimore. Në këtë rast,

kemi dy koncepte të lidhura ngushtë, atë të bashkëpronësisë, që në këto raste

pretendohet duke patur cilësinë e bashkëtrashëgimtarit. Bashkëpronësia për shkak të

trashëgimisë lidhet me sendin që trashëgohet.

Pasuria e trashëgimlënësit nuk përfshin vetëm të drejtën e pronësisë mbi sende të

caktuara pronë e tij, por dhe tërësinë e të drejtave reale dhe detyrimeve që zotëronte apo

mbante ai në gjallërinë e tij, kërkim i cili gjen vënd në dispozitat e Kodit Civil207, ku me

të drejtë pasurore kuptojmë të drejtën e kompensimit që rrjedh nga zbatimi i Ligjit Nr.

7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve”.

Ky ligj parashikon të drejtën e kompensimit208, si një të drejtë të mundshme për tu

realizuar në potencë nga të gjithë trashëgimtarët.

E drejta e kompensimit përbën marrjen përsipër nga shteti të detyrimit të kompensimit

për tu realizuar në favor të ish pronarëve, apo trashëgimtarëve të tyre.

Pasuritë që kthehen nga shteti në përmbushje të këtij detyrimi ndaj ish pronarëve, apo

trashëgimtarëve të tyre, nuk përbëjnë të drejta pronësie për trashëgimlënsin, që në rastin

konkret është ish-pronari, por këto pasuri kanë lidhje të drejën e tij të pronësisë, që nuk

mund të kthehet për shkaqe objektive, domethënë është pasuri trashëgimore dhe duhet

të kalojë në favor të bashkëtrashëgimtarëve, sipas pjesëve takuese të tyre.

Pra kompensimi që u bëhet ish pronarëve është një kompensim i natyrës ekzekutive dhe

detyruese.

Ndodhemi para faktit se kur ish pronari vdes, pasuria e fituar prej tij me kompensim

bëhet pasuri trashëgimore, e cila duhet t’u kalojë të gjithë trashëgimtarëve, sipas pjesëve

takuese.

207 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, Neni 332

208 Ligji Nr. 7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve”, neni 16

142

Pikërisht, momenti i ndarjes së pasurisë trashëgimore, pjesët takuese janë të drejta të

përcaktueshme me anë të padisë për pjestimin e trashëgimit, parashikuar nga Kodi

Civil. Pra siç e përmendëm dhe më lart, me çeljen e trashëgimit, personat e thirrur në

trashëgim bëhen “ipso jure”, pronarë të pasurisë trashëgimore. Ky parim nuk vlen

vetëm kur si trashëgimtarë ligjor, thirret ose mbetet një person i vetëm, por edhe kur

konkurojnë shumë trashëgimtarë ligjorë, pavarësisht se sendet që përbëjnë pasurinë

trashëgimore ende mund të mos jenë pjestuar. Pjestimi ka karakter translativ ose

deklarativ. Me pjesëtim kuptojmë të drejtën e pandarë që ka një bashkëpronar mbi

masën e pasurisë trashëgimore.

Në bazë të pjesëtimit, trashëgimtarit i lind e drejta ekskluzive mbi sendet që i ranë në

pjesën e tij. Për çdo mosmarrëveshje që eventualisht mund të lindë, më pas ndiqet rruga

e zakonshme gjyqësore. Pra për pjesëtimin e pasurisë trashëgimore, vendos gjykata.

Nga bashkëtrashëgimtarët fillimisht duhet ndjekur ky hap, pra të bëhët pjesëtimi i

pasurisë trashëgimore, sipas pjesëve takuese dhe vetëm pasi të jetë pjesëtuar pasuria e

trashëgimlënësit dhe të jenë formuar pjesët takuese të çdo trashëgimtari në zbatim të

nenit 356 të Kodit Civil209, lind e drejta e këtyre të fundit për të hyrë në marrëdhënie me

shtetin dhe për t’u kompensuar veç e veç, sipas pjesëve të tyre takuese. Këtë interpretim

kanë bërë Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë, në Vendimin Nr. 6, datë

24.01.2007, për efekt të njësimit të praktikës gjyqësore duke përcaktuar se “nuk është

detyrë e Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, të pjestëojë pasurinë e ish

pronarëve dhe t’ua kthejë atë të gjithë trashëgimtarëve veç e veç. Kompensimi nuk

mund të bëhet për njërin nga trashëgimtarët më vete, kur prona dhe pjesët takuese nuk i

janë nënshtruar proçesit të pjesëtimit gjyqësor nga gjykata. Në rastin kur njëri nga

trashëgimtarët ka marrë kompensimin pa u bërë pjesëtimi gjyqësor, ky fakt duhet të

nënkuptojë se trashëgimtarëve të tjerë u lind e drejta t’i kërkojnë bashkëtrashëgimtarit

që i është kthyer kjo pronë, pjesën e tyre. Pasuria u kthehet ish pronarëve dhe kur ai ka

vdekur u kalon trashëgimtarëve të tij. Kur ish pronari vdes, pasuria e fituar prej tij me

kompensim bëhet pasuri trashëgimore dhe shkon në favor të të gjithë trashëgimtarëve,

sipas pjesëve takuese për të drejtat e fituara me titull të prejardhur në trashëgim, si

pasojë e vdekjes së trashëgimlënësit të tyre, nëpërmjet çeljes së trashëgimisë.

209Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 356

parashikon: “Në formimin e pjesëve takuese duhet që, sa të jetë e mundur, në secilën prej tyre të bëjnë

pjesë nga po ajo sasi sendesh të luajtshme ose të paluajtshme, të drejtash reale ose kredish, që kanë

natyrë e vleftë të njëjtë”.

143

Pra kemi të bëjmë me marrëdhënie juridike të trashëgimisë dhe jo marrëdhënie

detyrimi. Marrëdhënia e detyrimit lind vetëm nëpërmjet shtetit debitor dhe ish-pronarit,

apo trashëgimtarëve të tyre, kreditorëve. Pra nuk duhet ngatërruar koncepti juridik i

njohjes së pronësisë me atë të detyrimit, pasi këto janë dy koncepte të ndryshme nga

njëri-tjetri.

Praktika gjyqësore i ka njehsuar dhe zgjidhur drejt rastet e konflikteve të kësaj natyre që

kanë të bëjnë me njohjen e pronësisë dhe kompensimin, si dy koncepte juridike të

ndryshme nga njëri tjetri, ku me njohje të pronësisë kuptojmë rregullin juridik të

përkatësisë së sendit ndaj një personi, nëpërmjet së cilës zgjidhet se kujt i përket e drejta

e pronësisë dhe me konceptin juridik të kompensimit kuptojmë pranimin e detyrimit të

shtetit që në këtë rast është debitori ndaj personit, i cili është në pozitën e kreditorit, ish-

pronar ose trashëgimtar i tij, për dëmin e shkaktuar nga shtetëzimi, shpronësimi apo i

konfiskimi i pronës, mënyra këto të klasifikuara si heqje të së drejtës së pronësisë nga

ana e regjimit të atëhershëm nga ana e shtetit, pa vullnetin e pronarit, të cilat çuan në

heqjen e të drejtës së pronësisë mbi sende të caktuara nga ana e këtyre pronarëve.

Kur me anë të një vendimi të Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, i

kalohet e drejta e pronësisë për efekt kompensimi për truallin e zënë njërit prej

trashëgimtarëve, nëpërmjet këtij vendimi shteti ka përmbushur detyrimin ndaj të gjithë

trashëgimtarëve ligjorë që heqin të drejta nga trashëgimlënësi, pra në këto raste kemi

krijimin e marrëdhënies juridike të detyrimit, e cila krijohet ndaj shtetit dhe

trashëgimlënësve, ose të gjithë trashëgimtarëve të tyre dhe jo ndërmjet shtetit dhe vetëm

njërit prej trashëgimtarëve210, duke patur parasysh faktin se të drejtat pasurore

trashëgimtarit i burojnë nga trashëgimlënësi dhe jo nga shteti.

4.3.2 Rast nga praktika në lidhje me Kthimin dhe Kompensimin e Pronës

Studimi i vendimeve dhe çështjeve në lidhje me Kthimin dhe Kompensimin e Pronës

paraqet interes, pasi ka patur në thelb, rivendosjen e të drejtave të mohuara, të shkelura

padrejtësisht duke bërë të mundur shfuqizimin e efekteve arbitrare të legjislacionit të

mëparshëm në fuqi, pas vitit 1945, duke u rinjohur pronarëve të drejtën e mohuar ndër

210 Vendimi Nr. 6, datë 24. 01. 2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, faqe 8

144

vite të pronësisë, nëpërmjet rikthimit të pronave të konfiskuara, të shpronësuara, të

shtetëzuara, apo të marra në mënyrë të padrejtë dhe në pamundësi të kthimit fizik,

ofrimin e kompensimit. Këto ligje riparuan padrejtësitë e së shkuarës, shtetëzimet,

konfiskimet si dhe çdo mënyrë tjetër të paligjshme të pasurisë. E drejta e pronësisë e

pronarëve u transferua më vonë tek trashëgimtarët e tyre pasjetues, të cilëve në mënyrë

indirekte u kthehet pasuria që ishte shtetërore. Në këtë mënyrë këto çështje paraqesin

një lidhje të ngushtë me trashëgiminë dhe problematikat e saj.

Rasti i mëposhtëm ka të bëjë me konstatimin e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit

Nr.2670/954, datë 05.08.1995, duke urdhëruar zyrën e Regjistrimit të Pasurisë së

Paluajtshme të bëjë çregjistrimin përkatës bazuar në nenet 92 dhe 762 të Kodit Civil.

Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë me vendimin Nr.23, datë 01.04.2002

vendosën lënien ne fuqi te vendimit nr.425, date 07.09.2000 të Gjykatës së Apelit

Durrës. Me kontratën e dhurimit datë 05.08.1995, një nga trashëgimtarët e

trashëgimlënësit, i ka dhuruar pjesën e vet (1/7) të pasurisë trashëgimore të paditurit

nipit të vet211. Pra, objekt gjykimi eshte kontrata e dhurimit.

Me vendimin nr.434, datë 18.04.1994 të Komisionit të Kthimit e Kompensimit të

Pronave ish-pronarëve të trashëgimtares në fjalë i është njohur lindja e të drejtës së

pronësisë në 1/7 pjesë të pasurisë trashëgimore të rrjedhur nga trashëgimlënësi i

saj.Njohja e kësaj të drejte konsiderohet se i fillon efektet e saj ne momentin e çeljes së

trashëgimisë, që është momenti i vdekjes së trashëgimlënësit. Në konceptin e pasurisë

trashëgimore, në kuptim të dispozitave mbi trashëgiminë (nenet 332212, 356 te Kodit

Civil) përfshihen sende, të drejta reale dhe kredi, por kjo pasuri mund të rëndohet edhe

nga pasivet (borxhet) e trashëgimlënësit. Pra, pasuria e trashëgimlënësit nuk përfshin

vetëm të drejtën e pronësisë mbi sende të caktuara të trashëgimlënësit, por tërësinë e të

drejtave reale e të detyrimeve që zotëronte apo mbante ai në gjallërinë e tij.

Është e vërtetë që trashëgimtarëve u është njohur e drejta e pronësisë së

trashëgimlënësit të tyre në sipërfaqen e truallit prej 3177 m2, por atyre nuk u është

kthyer kjo pronë (restitutio in integrum).

211 Vendim Nr.23, datë 01.04.2002 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë 212 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 332

parashikon: “Trashëgimtari mund të fitojë të gjithë pasurinë e trashëgimlënësit ose një pjesë të saj, ose

vetëm një send të caktuar apo një të drejtë tjetër pasurore”.

145

Ata, në lidhje me të e për shkak të saj, kanë fituar në masën 1/7 pjesë secili të drejtën e

parablerjes së objekteve të ndodhura mbi të, e cila, në rast se bëhet e mundur të

realizohet pas ushtrimit te saj u kthen automatikisht dhe pronësimin mbi truallin dhe/ose

të drejtën e kompensimit të truallit të zënë në njërën nga mënyrat e parashikuara në

nenin 16 të Ligjit nr.7698 datë 15.04.1993.

E drejta e parablerjes, e parashikuar në nenin 21 të Ligjit të mësipërm, është një e drejtë

e mundshme për t`u realizuar në potencë për ato objekte që janë ndërtuar nga shteti në

tokën e ish-pronarit e që vazhdojnë të jenë në pronësi të tij në kohën e hyrjes në fuqi të

këtij ligji (d.m.th. që nuk rezultojnë të kenë kaluar në mënyrë të ligjshme në pronësi të të

tjerëve) dhe që shteti vendos t`i privatizojë.

Ndërsa e drejta e kompensimit është një e drejtë e fituar që me daljen e vendimit të

Kompensimit të Pronave, sepse përbën marrjen përsipër nga shteti të një detyrimi të

përcaktuar për ta realizuar atë në një kohë të ardhme. Dhuruesja nuk ishte pronare e 1/7

së truallit prej 3177 m2, ajo nuk e zotëronte këtë të drejtë. Për rrjedhojë, nuk mund të

dispononte dhe, në fakt, nuk e ka disponuar atë. Ajo ka disponuar vetëm te drejtat e tjera

pasurore të fituara në mënyrë të prejardhur nga e drejta e pronësisë së trashëgimlënësit

të saj, e njohur nga shteti me vendimin e Komisionit të Pronave, d.m.th. të drejtën e

parablerjes (në masen që ish e mundur të realizohej) dhe të drejtën e kompensimit për

truallin e zënë.

E drejta e parablerjes e ish-pronarit (trashëgimtarit të tij) e parashikuar nga neni 21 i

Ligjit 7698 datë 15.04.1993, duke qënë e drejtë reale dhe, si e tillë, sipas nenit 761 te

K.Civil, mund të disponohet duke ua kaluar të tretëve me dhurim. E drejta e

kompensimit të ish-pronarëve gjithashtu, sipas ligjit nr.7698 datë 15.04.1993 duhet të

konsiderohet si një e drejtë reale e vendosur me ligj. Duke qënë e tillë ajo mund të

disponohet me anë dhurimi prej titullarit të saj. Pra, kontrata e dhurimit në favor të të

paditurit, edhe për këtë disponim duhet te konsiderohet e vefshme. Gjithsesi, edhe po të

pranonim të kundërtën, d.m.th. që e drejta e kompensimit në këtë rast nuk është e drejtë

reale, por e drejtë detyrimi, përsëri disponimi në favor të të paditurit do të ishte një

veprim juridik i vlefshëm. Kontrata e dhurimit, në këtë rast do të përbënte një kalim

(cedim kredie). Pra, do te pranohej se trashëgimtarja e ish-pronarit kredinë e saj ndaj

shtetit, të lindur për shkak të së drejtës së kompensimit të pronës, ia ka kaluar të

paditurit.

146

Fakti që ky disponim eshte inkluduar së bashku me pjesën tjetër, që përbën një dhurim,

dhe që të dy së bashku janë kryer duke respektuar formën noteriale, jo vetëm nuk do të

përbënte shkak pavlefshmërie, por, përkundrazi, do të përmbante një garanci më tepër

për vlefshmërinë dhe provueshmërinë e tij. Nuk qëndron edhe pretendimi tjetër i

paditësave, sipas të cilit dhurimi është i pavlefshëm edhe për shkakun se është bërë për

një pasuri të ardhshme dhe jo për një pasuri të tashme, duke iu referuar nenit 762 të

Kodit Civil213. Në rastin në shqyrtim, kemi të bëjmë me një pasuri të tashme të

dhurueses. Kjo pasuri ka ekzistuar që në kohën e çeljes së trashëgimisë dhe është bërë

efektive pas hyrjes në fuqi të Ligjit nr.7968, datë 15.04.1993, në baze të të cilit është

marrë vendimi i Komisionit të Pronave. Është e vërtetë që objekti i kontratës d.m.th. të

drejtat e transferuara tek i padituri, nuk jane të përcaktuara përsa i përket volumit të

tyre, por, gjithsesi, ky objekt është i përcaktueshëm në kohë. E drejta e parablerjes e ish-

pronarit (trashëgimtarëve të tij) e njohur në nenin 21 të Ligjit “Për kthimin dhe

kompensimin e Pronave ish-pronarëve”, konsiderohet e drejtë reale dhe, si e tillë, ajo

mund të disponohet me ane të kontrates së dhurimit. E drejte reale konsiderohet edhe e

drejta e kompensimit për pronat që njihet se i përkisnin ish-pronarit, por që nuk mund të

kthehen, sipas përcaktimeve të ligjit për kthimin e kompensimin e pronave të ish-

pronarëve. Edhe e drejta e kompensimit të ish-pronarit (trashëgimtarëve të tij) mund të

disponohet lirisht me anë dhurimi. Ndërsa kontrata e shitjes ka karakter konsensual,

kontrata e dhurimit është konsideruar si kontratë reale, d.m.th. ajo quhet e lidhur në

çastin e dorëzimit të sendit të luajtshëm apo të paluajtshëm, që përbën objektin e saj

(neni 764 i Kodit Civil). Mirëpo, kur objekt i kontratës së dhurimit nuk janë sende, por

të drejta të tjera mbi sendet, siç janë pjesët ideale (kuotat) në bashkëpronësi apo të drejta

të tjera reale mbi sendet e të tjerëve, atëhere kontrata e dhurimit merr karakter

konsensual. Si përfundim, edhe kontrata e dhurimit të së drejtës së parablerjes të ish-

pronarit (trashëgimtarëve të tij) dhe ajo e dhurimit të së drejtës së kompensimit për

sendet që nuk mund të kthehen, në kushtet e ligjit “Për Kthimin e Kompensimin e

Pronave ish-pronarëve”, konsiderohet kontratë konsensuale, d.m.th. që ajo të

konsiderohet e lidhur, mjafton që dhuruesi të ketë shprehur, në formën e kërkuar nga

213 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni

762parashikon: “Dhurimi nuk mund të përmbajë, veçse pasurinë e tashme të dhuruesit. Në qoftë se

përfshin pasurinë e ardhshme, dhurimi është i pavlefshëm përsa i takon kësaj”.

147

ligji, vullnetin e tij për të bërë dhurimin dhe pranuesi i dhurimit, po në këtë formë, të

ketë shprehur vullnetin për pranimin e dhurimit.

Po në këtë gjykim ka një arsyetim dhe gjykim kundër të katër gjyqtarëve, të cilët

argumentojnë që me kontratën e dhurimit të datës 05.08.1996, trashëgimtarja në fjalë i

ka dhuruar pjesën e saj të pandarë të pronësisë (1/7) nipit te saj, palë së paditur. Pala

paditëse ka kërkuar në gjykatë pavlefshmerine e kontratës së mësipërme të dhurimit, me

pretendimin se dhuruesja ka kryer dhurimin e një prone që nuk i ishte kthyer nga

komisoni i kthimit te pronave, por vetëm i ishte njohur si pronësi. ”E drejta e

parablerjes” më parë se të parashikohej si e drejtë që i njihet ish pronarëve në bazë të

ligjit “Për kthimin dhe kompensimin e pronave”, në të gjitha kohët, ka qënë parashikuar

në ligjin civil si një detyrim i bashkëpronarit që, para se të shiste pjesën e vet ne

bashkëpronësi të njoftonte edhe bashkëpronaret e tjerë, të cilët gëzonin të drejtën që të

blinin këtë pronë. Edhe në Kodin Civil në fuqi është parashikuar e drejta e parablerjes.

Është e njohur se të drejtat reale janë të drejta që njerëzit kanë mbi sendet, ndërsa të

drejtat e detyrimeve mund të cilësohen si të drejta krediti, ose si të drejta personale. E

thënë më thjeshtë, të drejtat e detyrimeve janë të drejta të njerëzve kundrejt njerëzve të

tjerë. Ato paraqiten si të drejta kundrejt detyrimeve personale, ose si të drejta për një

sjellje të caktuar, që përfshin një detyrim për të dhënë apo dorëzuar dicka, një detyrim

për të bërë dicka osë një detyrim për të mos bërë dicka. Kështu, sipas nenit 204 të Kodit

Civil bashkëpronari, para se t’ia shesë pjesën e vet në sendin e paluajtshëm një personi

që nuk është bashkëpronar, ka detyrimin që të njoftojë me shkrim bashkëpronarët e tjerë

nëse dëshirojnë të blejnë pjesën214. Edhe në ligjin e kthimit të pronave dhe aktet

nënligjore të dala në zbatim të tij, ka të shprehura edhe detyrime të organit që kryen

privatizimin që të vlerësojë edhe të drejtën e parablerjes së ish pronarevë në rastin e

shitjes së pronës shtetërore.

214 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 204

parashikon: “Bashkëpronari, para se t’ia shesë pjesën e vet në sendin e paluajtshëm një personi që nuk

është bashkëpronar, detyrohet të njoftojë me shkrim bashkëpronarët e tjerë nëse dëshirojnë të blejnë

pjesën me të njëjtat kushte që do t’ia shesë personit të tretë. Në rast se këta nuk përgjigjen brenda tre

muajve se dëshërojnë të blejnë pjesën, bashkëpronari është i lirë të shesë pjesën e tij në persona të tretë.

Ai duhet t’ua bëjë të njohur bashkëpronarëve të tjerë bashkëpronarin e ri”.

148

Nga ligjet ë analizuara, jo vetëm nga përmendja e fjalës “detyrohet”, por në përgjithësi

del se, e drejta e parablerjes paraqitet si një e drejtë jo mbi sendin, por si e drejtë që

qëndron kundrejt detyrimit të personave të tjerë; konkretisht në detyrimin e

bashkëpronarit të sendit që të mos kryejë shitjen pa bërë njoftimin e bashkëpronarevë të

tjerë që kanë të drejtën e parablerjes. Pra e drejta e parablerjes paraqitet si e drejtë për

një sjellje të caktuar të të tjerëve dhe që qëndron në detyrimin e tyre për të bërë diçka.

Ky qëndrim tregon për afërsinë që kanë të drejtat reale me të drejtat e detyrimeve, por

përfundimi se e drejta e parablerjes ligjore është parablerje reale edhe për arsyet që u

shtjelluan, nuk mund të çojë në pranimin e të drejtës së parablerjes si e drejtë reale.

Edhe sipas nenit 204 të Kodit Civil, në rast se bashkëpronari nuk ua afron

bashkëpronarëve të tjerë sendin, por ua shet personave të tretë, bashkëpronarët mund të

veprojnë ndaj të tretëve. Në këtë aspekt, ligji ynë ndryshon me atë të vendeve të tjera,

ku koncepti i shitjes, shkëmbimit ose i dhurimit është formuluar nga ligji në mënyrë të

tillë që të përfshijë, përveç transferimit të pronësisë, edhe transferimin e një të drejte

tjetër.

Po në këtë vendim ka një arsyetim dhe gjykim të dy gjyqtarëve, të cilët përjashtojnë

mundësinë e kalimit të pronësisë me anë të kontratës së dhurimit me argumentimin se

kontrata e dhurimit nr. 7670/954 datë 05.08.1995 (neni 5 i KPr Civile), sipas të cilës

trashëgimtarja është pronare e 1/7 pjesë të pasurisë trashëgimore të rrjedhur nga

trashëgimlënësi, pronësi e cila vërtetohet me regjistrimin në regjistrin e hipotekës Nr.

718 datë 12.07.1995, pjesë e pandarë të cilën ajo ia dhuron nipit të saj, nuk kishte të

drejtë ta bënte këtë dhurim, pasi nuk ka fituar të drejta pronësie dhe duke mos fituar të

drejta pronësie nuk mund të bëjë tjetërsime pronësie. Sipas tyre, paditësat së bashku më

dhuruesen, me vendimin nr. 434 datë 18.04.1994 të KKK të Pronave, vetëm janë njohur

pronarë dhe të drejtën e pronësisë do ta realizonin më vonë nëpërmjet kompensimit dhe

parablerjes në përputhje me ligjin nr. 7698, datë 15.04.1993.Sipas nenit 762 të Kodit

Civil 215dhuruesi ka të drejtë të dhurojë vetëm pasurinë e tashme, atë që ka dhe nëse

dhurimi përfshin pasurinë e ardhshme, dhurimi për këtë pjësë është i pavlefshëm.

215 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 762

parashikon: “Dhurimi nuk mund të përmbajë veçse pasurinë e tashme të dhuruesit. Në qoftë se përfshin

pasurinë e ardhshme, dhurimi është i pavlefshëm përsa i takon kësaj”.

149

Krahas proçesit të privatizimit të pronës shtetërore, shteti i ri demokratik, mori përsipër

detyrimin moral dhe ligjor për të vënë në vend padrëjtësitë e shtetit të mëparshëm, në

dëm të ish pronarëve. Me ligjin nr. 7698 datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe

kompensimin e pronave ish-pronarëve” shteti mori përsipër t’u kthejë ish pronarëve, ato

prona që mund të ktheheshin faktikisht dhe juridikisht. Detyra kryesore e ligjit për

kthimin dhe kompensimin e pronave ishte konfirmimi nëse ish pronarëve, ose

trashëgimtarëve të tyre, u ishte shpronësuar, konfiskuar, shtëtëzuar apo marrë prona në

çdo mënyrë të padrejtë. Së dyti, sipas ligjit të mësipërm, komisionet e krijuara për

kthimin dhe kompensimin e pronave të ish- pronarëve duhet të hetonin: nëse prona

është e pa ndryshuar apo ka pësuar ndryshime : është e lirë apo e zënë dhe- kur prona

është truall, çfarë objekteh ka përsipër, nëse këto objekte janë privatizuar apo jo. Nga

aktet e dosjes, nuk është përcaktuar dhe individualizuar trualli me sipërfaqe 3177 m2,

për të cilin është njohur e drejta e pronësisë, ku ndodhet ai, cilat prej objekteve të

shtypshkronjës “10 Korriku” ndodhen mbi këtë sipërfaqe, objektet e ndodhura mbi këtë

sipërfaqe janë privatizuar apo jo. Është e nevojshme të përcaktohet sipërfaqja dhë

objektet që ndodhen mbi këtë pjesë, se me të lidhen drejtpërsëdrejti e drejta e

parablerjes. Në çështjen objekt gjykimi nuk vihet në diskutim qënia pronar dhe fitimi i

kësaj pronësie me anë trashëgimi, por volumi i të drejtave të parashikuara nga instituti i

parablerjes. E drejta e parablerjes parashikohet si nga Kodi Civil ashtu edhe nga ligji

Nr. 7698 datë 15.04.1993 “Për kthimin dhë kompensimin e pronavë ish-pronarëve”.

Baza ligjore, mbi të cilën bazohet zgjidhja e mosmarrëveshjes objekt gjykimi është neni

21 i ligjit Nr. 7698 datë 15.04.1993. Në këtë dispozitë është sanksionuar: “Në trojet,

tokat bujqësore ose jo bujqësore të zëna me ndërtime shtetërore, si dyqane, magazina,

punishte, etj., ish pronarët kanë të drejtën e parablerjes së këtyre objekteve, kur

privatizohen me çmimet e përcaktuara sipas dispozitave në fuqi”. E drejta e pronës

private, sipas nenit 41 të Kushtetutës është një e drejtë e njohur dhe e garantuar.

Paragrafi i dytë i nenit 41 të Kushtetutës216, përcakton mënyrat e fitimit të pronësisë.

Prona është një e drejtë, është pushteti i një subjekti mbi një send të njohur dhe të

garantuar në interesin e vetë titullarit. Nga teksti i kontratës së dhurimit dhe provave të

tjera nuk bëhen të njohura sendet objekt të së drejtës së parablerjes.

216 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Tiranë 2012, neni 41/1 I parashikon:” E drejta e pronës

private është e garantuar”.

150

Kontrata është një mënyrë e transferimit të pronësisë dhe të drejtave të tjera. Në

kontratën objekt gjykimi nuk vihet në diskutim vullneti i palëve kontraktuese, as shkaku

i lidhjes së kësaj kontrate, as forma por objekti i kontratës. Për të arritur në konkluzione

të sakta duhet të analizohet nëse objekti i kontratës së dhurimit është:

- i mundshëm

- i ligjshëm

- i përcaktuar ose që mund të përcaktohet.

Thelbi i fitimit të pronësisë, me titull të prejardhur, qëndron në faktin që pronari i ri e

fiton pronësinë mbi sendin vetëm në qoftë se tjetërsuesi është pronar i tij.

Këtu vlen të theksohet parimi, sipas të cilit asnjëri nuk mund t’u transferojë të tjerëve

më shumë të drejta, nga sa ka ai vetë. Pa u përcaktuar të drejtat e fituara nuk mund të

diskutohet për transferimin e këtyre të drejtave. Pronari nuk mund të kalojë më shumë

të drejta se ato, që ka. Duke u njohur me të treja këto arsyetime dhe gjykime mendoj që

gjykimi dhe vendimi i shumicës është ligjor dhe i argumentuar, pasi i përgjigjet më mirë

fakteve dhe ligjeve të shqyrtuara.

4.4 Vendime të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut

Trajtimi i vendimeve të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut paraqet interes,

sepse nëpëmjet studimit të këtyre çështjeve të shkeljes së të drejtave të njeriut,

shoqëruar me diferencim në lidhje me përftimin e të drejtave trashëgimore ndërmjet

fëmijëve të lindur nga martesa me ata të lindur jashtë martese, korrigjohen pasojat

negative të një vendimamarrje të gabuar nga ana e gjykatave shtetërore dhe shërbejnë si

precedent për mospërsëritjen e situatave të njëjta në të ardhmen.

Ndalimi i diskriminimit (neni 14)

Njohja e amësisë/ atësisë dhe të drejtat e trashëgimisë të lidhura me të

Marckx v. Belgjikë217

13 qershor 1979

Një nënë e pamartuar belge u ankua se asaj dhe vajzës së saj i mohohen të drejtat që

njihen për nënat e martuara dhe fëmijët e tyre :ndër të tjera, ajo kishte për të njohur

217 Marckx v. Belgium (1979-80) 2 EHRR 330

151

fëmijën e saj (ose të fillonte procedura juridike) për të njohur përkatësinë në lidhje me të

(nënat e martuara mund të mbështeten në çertifikatën e lindjes) ;

njohja kufizonte aftësinë e saj për të lënë trashëgim pronën për fëmijën e saj dhe nuk

krijonte një lidhje juridike ndërmjet fëmijës dhe familjes së nënës, gjyshes së saj dhe

tezes. Vetëm duke u martuar dhe më pas me birësimin e vajzës së saj (ose duke shkuar

nëpër një proces legjitimimi) ajo do të siguronte për të bijën të njëjtat të drejta si një

fëmijë i ligjshëm. Gjykata u shpreh në mënyrë të veçantë se ka pasur një shkelje të nenit

8 (e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare) dhe një shkelje të nenit 14

(ndalimi i diskriminimit) të Konventës në lidhje me nenin 8 , në lidhje me të dy

kandidatët, në lidhje me krijimin e përkatësisë së nënës së ankuesit të dytë, mungesa e

një lidhje ligjore me familjen e nënës së saj dhe të drejtat e saj të trashëgimisë dhe lirinë

e nënës së saj për të zgjedhur se si të dispononte pasurinë e saj.

Një projekt-ligj i cili hiqte dallimet në trajtim mes fëmijëve të prindërve të martuar dhe

të pamartuar ishte duke kaluar përmes parlamentit belg në kohën e gjykimit.

Inze v. Austrisë218

28 tetor 1987

Aplikanti nuk kishte të drejtë ligjore për të trashëguar fermën e nënës së tij kur ajo vdiq

pa lënë testament, sepse ai kishte lindur jashtë martese. Edhe pse ai kishte punuar në

fermë derisa ai kishte mbushur 23 vjeç, gjysmë-vëllai i tij më i vogël kishte trashëguar

të gjithë fermën. Nga një zgjidhje e mëvonshme gjyqësore, kërkuesi në fund mori një

pjesë të tokës, e cila i ishte premtuar atij nga nëna e tij gjatë jetës së saj. Gjykata

konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14 (ndalimi i diskriminimit) të Konventës në lidhje

me nenin 1 të protokollit nr.1 (e drejta për gëzimin paqësor të pasurisë së dikujt) të

Konventës. Duke kujtuar se Konventa është një instrument i gjallë, që interpretohet në

dritën e kushteve të sotme dhe se çështja e barazisë midis fëmijëve të lindur nga martesa

me fëmijët e lindur jashtë martese për sa i përket të drejtave të tyre civile është sot me

rëndësi në lidhje me çdo shtet anëtar në Këshillin e Evropës, do të konsiderohen arsye

shumë të rënda një trajtim i ndryshëm në terren i fëmijëve të lindur jashtë martese me

ata të lindur nga martesa dhe ky trajtim nuk mund të konsiderohet si në përputhje me

Konventën.

218 Inze v. Austria (1987) 10 EHRR 394

152

Mazurek v. Francë219

1 shkurt 2000

Aplikuesi, lindur nga një marrëdhënie jashtëmartesore, kishte të drejtën e tij për të

trashëguar gjysmën e pasurisë për shkak se një fëmijë legjitimë gjithashtu kishte të

drejtë për të trashëguar pasurinë e nënës së tyre, sipas ligjit në fuqi në atë kohë (1990).

Ai u ankua në veçanti për një shkelje të së drejtës së tij për gëzim të qetë të pronës së tij.

Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14 (ndalimi i diskriminimit) të Konventës

në lidhje me nenin 1 të protokollit nr.1 (e drejta për gëzimin paqësor të pronës së) të

Konventës. Në lidhje me situatën në shtetet e tjera anëtare të Këshillit të Evropës, u vu

në dukje në mënyrë të veçantë, në kundërshtim me pohimet e qeverisë franceze, një

prirje e qartë drejt heqjes së diskriminimit në lidhje me fëmijët e lindur jashtë martese.

Gjykata nuk mund të shpërfillite zhvillime të tilla në interpretimin e saj - i cili ishte

domosdoshmërisht një zhvillim i dispozitave përkatëse të Konventës. Gjykata konstatoi

më tej në rastin konkret se nuk kishte asnjë arsye të mirë për diskriminim të bazuar në

lindjen jashtë martese. Në çdo rast, fëmija i lindur jashtë martese nuk mund të fyhet me

ngjarje të cilat nuk ishin faji i tij. Megjithatë, për shkak se ankuesi ishte fëmija i një

bashkimi që ka shkelur kurorën ai kishte qenë i ndëshkuar në lidhje me ndarjen e

pasurisë. Prandaj, Gjykata arriti në përfundimin se nuk ka pasur marrëdhënie të

arsyeshme të proporcionalitetit midis mjeteve të përdorura dhe qëllimit të ndjekur.

Merger dhe Cross v Francë (22 dhjetor 2004) Juridiksioni i Gjykatës Europiane të

të Drejtave të Njeriut220

-Faktet

Aplikanti Merger (kërkuesi i parë) kishte lindur më 6 dhjetor 1968 nga një marrëdhënie

që filloi në vitin 1964 në mes të aplikuesit Cros (ankuesi i dytë) dhe Z. R. Merger, një

burrë i martuar dhe babai i katër fëmijëve të tjerë. Të dy ishin shtetas francezë. Babai i

ankuesit të parë kishte pranuar atësinë e saj dhe ajo mori mbiemrin e tij. Ai vdiq më 12

mars 1986 duke lënë si trashëgimtarë të tij, gruan e tij, katër fëmijët e tyre dhe

aplikuesin e parë.

219 Mazurek vs France (2006) 42 EHRR 9 220 Merger and Cross v France (Application no. 68864/01) ECHR

153

Testamenti i tij i hartuar në 1985 deklaronte se pasuria do të ndahej në pesë pjesë të

ndara me vizatim në prani të të gjithë fëmijëve të tij, pjesa e disponueshme e pasurisë

duhet të kalonte tek ankuesi i parë pasi një llogari të kishte marrë çdo dhurim që ishte

bërë gjatë jetës së gruas së tij bashkëngjitur vetëm me pjesën e katër fëmijëve legjitimë.

Testamenti gjithashtu parashikonte që aplikuesi i parë duhet të merrte një pension për

kohëzgjatjen e studimeve të saj dhe këto duhet të paguheshin nëse ligji e lejonte një gjë

të tillë. Duke qënë se një ndarje miqësore e pasurisë nuk ishte e mundur, katër fëmijët e

ligjshëm të trashëgimlënësit dhe nëna e tyre filluan procedimin juridik kundër

aplikantëve në Gjykatën e Shkallës së Parë të Parisit duke kërkuar mënjanimin e

dhurimit të pjesës së disponueshme për aplikuesit e parë dhe dhurimet që babai i tyre

kishte bërë për aplikantin e dytë dhe kufizimin e të drejtave të ankuesit të parë në lidhje

me 10% të pasurisë neto. Gjykata pranoi kërkesën e tyre. Ankesa e parashtruesit u

refuzua në Gjykatën e Apelit, e cila u shpreh se nga fakti që ankuesi i parë ishte një

fëmijë i paligjshëm, kërkesa e saj për një pension ishte e papranueshme pasi ajo nuk

ishte e përgatitur për të drejtat e saj për te pasuria. Ankuesi bëri rekurs në Gjykatën e

Kasacionit. Më 4 shkurt 1999, noteri likuidoi pasurinë dhe hartoi aktin e ndarjes.

Aplikanti i parë u kërkua të paguante një bilanc barazimi për trashëgimtarët e tjerë, një

pagesë e cila ishte financuar nga ankuesi i dytë duke shitur shtëpinë e saj. Në vitin 2000,

Gjykata e Kasacionit hodhi poshtë ankesat e ankuesve. Pas këtij vendimi, bilanci i

barazimit ishte paguar rregullisht në favor të trashëgimtarëve të tjerë.

Ligji

• Neni 8 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore (e drejta

për privatësi)221 • Neni 1 i Protokollit 1 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut

dhe Lirive Themelore (e drejta për pronë) në lidhje me nenin 14 të Konventës për

Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore (e drejta për mosdiskriminim).

222

221 Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, neni 8 parashikon: “Çdokush ka të drejtën e respektimit

të jetës së tij private dhe familjare, banesës dhe korrespondencës së tij”. 222 Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, neni 14 parashikon: “Gëzimi i të drejtave dhe i lirive të

përcaktuara në këtë Konventë duhet të sigurohet, pa asnjë dallim të bazuar në shkaqe të tilla si seksi,

raca, ngjyra, gjuha, feja, mendimet politike ose çdo mendim tjetër, origjina kombëtare ose shoqërore,

përkatësia në një minoritet kombëtar, pasuria, lindja ose çdo status tjetër”.

154

Argumentet ligjore

Parashtruesi i kërkesës

Ankuesi i parë u ankua se të drejtat e saj për të trashëguar pasurinë nga babai i saj kanë

qenë më shumë të kufizuara se sa ato gjysmë-vëllezërve dhe gjysmë-motrave të saj për

shkak të statusit të saj si një fëmijë i paligjshëm, e zënë në një kohë kur babai i saj ishte

i martuar me një person tjetër.

Të dy ankuesit u ankuan për paaftësinë e fëmijës së paligjshëm për të marrë një dhuratë

nga prindërit e saj, në qoftë se, në kohën e ngjizjes së tij, prindi ishte i detyruar nga

martesa për një person tjetër. Ata më tej u ankuan se dhuratat nga ana e babait për nënën

e një fëmije të tillë ishin të pavlefshme.

Aplikacionet pohuan se kjo arriti në diskriminim në kundërshtim me nenin 14.

Shteti

Qeveria nuk i ka kundërshtuar pretendimet, duke e lënë atë në diskrecionin e gjykatës.

Vendimi

Gjykata vlerësoi se faktet e rastit ishin në kuadër të nenit 1 të Protokollit Nr 1, dhe neni

14 i Konventës do të mund të zbatohej në lidhje me atë dispozitë. Gjykata vuri në dukje

se një situatë e ngjashme ka qenë në çështjen Mazurek v Francë, ku nuk u gjet asnjë

bazë ekzistuese për të justifikuar diskriminimin në bazë të lindjes jashtë martese.

Gjykata konstatoi se ankuesi i parë ishte trajtuar ndryshe në ndarjen e pasurisë për

shkak të pozitës së saj si një fëmijë i paligjshëm dhe kështu ka pasur shkelje të nenit 1 të

protokollit nr.1, marrë së bashku me nenin 14 të Konventës. Megjithatë, në lidhje me

ankesën që një fëmijë i paligjshëm nuk ishte në gjendje për të marrë një dhuratë prej

prindit të vet nëse, në kohën e ngjizjes së tij, prindi ishte i detyruar nga martesa për një

person tjetër, gjykata pohoi se kjo gjë nuk është në kuadër të nenit 1 të Protokollit Nr 1,

dhe prandaj nuk gjeti shkelje të nenit 14. Përfundimisht, gjykata konstatoi shkelje të

Nenit 8 në lidhje me nenin 14 mbi bazën që dallimi midis fëmijëve "të paligjshëm" dhe

fëmijëve të "ligjshëm" sillte diskriminim bazuar në lindjen jashtë martese.

155

Kamp dhe Bourimi v. Hollandë223

3 tetor 2000

Ankuesi i parë dhe fëmija i saj (ankuesi i dytë), kishin për të lëvizur nga shtëpia e tyre

pasi partneri i ankuesit të parë vdiq pa lënë testament, para se të martoheshin dhe ai të

njihte atësinë e fëmijës (siç ka qenë synimi i tij i deklaruar).

Sipas ligjit hollandez të kohës prindërit e trashëgimlënësit dhe vëllezërit e motrat

trashëgojnë pasurinë e tij. Ata pastaj u zhvendosën në shtëpinë e tij. Fëmija u shpall më

vonë fëmijë i ligjshëm, por duke qënë se vendimi nuk ishte prapaveprues, ai nuk ishte

bërë trashëgimtar i babait të tij. Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14

(ndalimi i diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës

familjare) të Konventës në lidhje me ankuesin e dytë. Është vërejtur se fëmija, i cili nuk

kishte marrë ligjërisht lidhjet e njohura familjare me babain e tij derisa ai ishte shpallur

fëmijë i ligjshëm dy vjet pas lindjes së tij, nuk kishte qenë në gjendje për të trashëguar

nga babai i tij në dallim nga fëmijët, të cilët e kishin një lidhje të tillë ose për shkak se

ata kanë lindur brenda martesës ose u është njohur atësia nga babai i tyre. Kjo përbënte

pa dyshim një ndryshim në trajtim midis personave në situata të ngjashme, në bazë të

lindjes. Sipas jurisprudencës së gjykatës, arsye shumë të forta në rastin e një dallimi në

trajtim për shkak të lindjes jashtë martese mund të konsiderohen si në përputhje me

Konventën. Gjykata vërejti se në këtë drejtim nuk ka pasur asnjë vendim të vetëdijshëm

nga ana e trashëgimlënësit për të mosnjohur fëmijën e aplikantit të parë. Përkundrazi ai

kishte për qëllim të martohej me të dhe fëmija është shpallur i ligjshëm pikërisht, sepse

vdekja e tij e parakohshme kishte përjashtuar martesën. Gjykata për këtë arsye nuk

mund të pranojë argumentet e qeverisë hollandeze, se si trashëgimlënësi mund ta

pengonte situatën e vështirë të djalit të tij dhe ta konsideronte përjashtimin e fëmijës

nga pasuria e tij si të tepruar.

Pla dhe Puncernau v. Andorra224

13 korrik 2004

Aplikanti i parë, fëmija i adoptuar, u përjashtua nga trashëgimia dhe nëna e tij, ankuesi i

dytë, për pasojë ka humbur të drejtën e saj të uzufruktit të pasurisë familjare,

223 Camp and Bourimi v. Netherlands (Application no. 28369/95) ECHR 224 Pla and Puncernau v. Andorra (application no. 69498/01) ECHR

156

pasi gjykatat në Andorë interpretuan një klauzolë në një testament – duke përcaktuar se

trashëgimtari duhet të lindi nga një "martesë e ligjshme dhe kanonike" – duke iu

referuar vetëm fëmijëve biologjikë. Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14

(ndalimi i diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës private

dhe familjare) të Konventës. U vu në dukje se prindërit e ankuesit të parë kishin një

"martesë të ligjshme dhe kanonike" dhe nuk kishte asgjë në testamentin në fjalë për të

sugjeruar se fëmijët e birësuar ishin të përjashtuar. Vendimi i gjykatave të brendshme ka

arritur në "privimin gjyqësor të të drejtave trashëgimore të një fëmije të birësuar" i cili

ishte "në kundërshtim me ndalimin e diskriminimit" (paragrafi 59 i vendimit).

Brauer v. Gjermania225

28 Maj 2009

Aplikantja nuk ishte në gjendje për të trashëguar nga babai i saj që e kishte njohur atë në

bazë të një ligji që prek fëmijët e lindur jashtë martese para datës 1 korrik 1949. Të

drejtat e barabarta të trashëgimisë në dispozicion sipas ligjit të ish-Republikës

Demokratike Gjermane (ku ajo kishte jetuar pjesën më të madhë të jetës së saj ) nuk

zbatohej për shkak se i ati i saj kishte jetuar në Republikën Federale të Gjermanisë kur

Gjermania nuk ishte e bashkuar. Ankuesja u ankua se, pas vdekjes së babait të saj,

përjashtimi i saj nga çdo e drejtë mbi pasurinë e tij kishte arritur në trajtim diskriminues

dhe kishte qenë tërësisht i tepruar. Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14

(ndalimi i diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës private

dhe familjare) të Konventës. Nuk mund të gjendej ndonjë bazë mbi të cilin bazohej një

diskriminim i tillë në lindjen jashtë martese veçanërisht për sa i përket përjashtimit të

kërkuesit nga çdo e drejtë statutore për të trashëguar, duke e penalizuar atë në një masë

edhe më të madhe se ankuesit e tjerë në raste të tjera të ngjashme të sjella para saj.

Fabris v. Francë226

7 shkurt 2013

Ankuesi kishte lindur në vitin 1943 nga një marrëdhënie ndërmjet babait të tij dhe një

grua të martuar e cili ishte tashmë nëna e dy fëmijëve të lindur nga martesa e saj. Në

moshën 40 vjeç, ai u shpall juridikisht fëmija "i paligjshëm" i kësaj të fundit.

225 Brauer v Germany [2009] ECHR 795) 226 Fabris v France [2013] ECHR 427

157

Pas vdekjes së nënës së tij në vitin 1994, ai kërkoi një pjesë të caktuar të pasurisë të

barabartë me atë të fëmijëve legjitimë të nënës së tij. Në një vendim të muajit shtator

2004, Gjykata e Shkallës së Parë e shpalli veprimin e sjellë nga aplikuesi të pranueshëm

dhe la në fuqi kërkesën e tij në bazë të meritave. Pas një apeli nga ana e fëmijëve të

ligjshmëm, gjykata e apelit e shfuqizoi vendimin e gjykatës më të ulët. Kërkuesi apeloi

pa sukses në pikat e ligjit. Para gjykatës, kërkuesi u ankua se ai kishte qenë në gjendje të

përfitonte nga një ligj i hyrë në fuqi në 2001 duke iu garantuar fëmijëve të "lindur nga

marrëdhenie jashtëmartesore" të drejta të barabarta në trashëgim me ato të fëmijëve të

ligjshëm. Gjykata konstatoi se ka pasur një shkelje të nenit 14 (ndalimi i diskriminimit)

të marra në lidhje me nenin 1 (mbrojtja e pronës) e Protokollit 1 të Konventës. Në

veçanti që qëllimi legjitim i mbrojtjes së të drejtave trashëgimore të gjysmë-vëllait dhe

gjysmë-motrës nuk tejkalonte pretendimin e ankuesit në lidhje me ndarjen e pasurisë të

nënës së tij dhe që ndryshimi në trajtim në raport me të ishte diskriminues, meqenëse

nuk kishte asnjë justifikim objektiv dhe të arsyeshëm.

Zaieţ v. Rumani227

24 mars 2015

Ky rast kishte të bënte me anulimin e birësimit të një gruaje, me nxitjen e motrës së saj

birësuese, 31 vjet pasi ky birësim kishte qenë aprovuar dhe 18 vjet pas vdekjes së nënës

së tyre birësuese.

Kërkuesi pretendoi në mënyrë të veçantë se anulimi i miratimit të birësimit të saj kishte

qenë një ndërhyrje arbitrare dhe joproporcionale në jetën e saj familjare, duke

parashtruar se ajo kishte jetuar me nënën e saj birësuese që nga mosha nëntë vjeçe dhe

se lidhja e tyre kishte qenë e bazuar në dashuri, përgjegjësi dhe mbështetje reciproke.

Ajo gjithashtu u ankua se, pas anullimit të birësimit të saj, ajo humbi titullin për pesë

hektarë pyje të trashëguar nga nëna e saj birësuese. Ky ishte rasti i parë në të cilin

gjykata duhet të merrte në konsideratë anullimin e urdhrit të birësimit në një kontekst ku

prindi adoptues kishte vdekur dhe fëmija i adoptuar kishte arritur prej kohësh moshën e

rritur. Në rastin e aplikantit, gjykata, duke gjetur se vendimi i anullimit ishte i paqartë

dhe i mangët në arsyetim për marrjen e një mase të tillë radikale, arriti në përfundimin

se ndërhyrja në jetën e saj familjare nuk ishte e mbështetur nga arsye të rëndësishme

dhe të mjaftueshme, në kundërshtim me nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës private

227 Zaiet v Romania [2015] ECHR 307

158

dhe familjare) të Konventës. Gjykata vuri në dukje në mënyrë të veçantë që, në çdo rast,

anullimi i një birësimi nuk duhet edhe të jetë parashikuar si një masë kundër fëmijës së

birësuar dhe theksoi se në dispozitat ligjore dhe vendimet për çështjet e birësimit,

interesat e fëmijës duhej të ishin primare.

Gjykata gjithashtu konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 1 të protokollit nr.1 (mbrojtja e

pronës) të Konventës, për llogari të ndërhyrjes joproporcionale me të drejtën e pronës së

aplikantit mbi tokën e kontestuar.

159

KREU V

5.1 Përfundime

Përfundime

Në Shqipëri gjatë periudhës 1912-1929 janë zbatuar normat e së drejtës së

pushtuesit turk për rregullimin e marrdhënieve juridike në përgjithësi dhe

marrdhënieve të trashëgimisë në veçanti.

Ligji turk njihte tre kategori trashëgimtarësh: a) Trashëgimtarë me pjesë të

caktuar (as-habi feriaz); b) trashëgimtarë pa pjesë të caktuar (asaba); c)

trashëgimtarë të tjerë (zeviul erhan).

Kodi Civil i vitit 1929 njihte dy forma të trashëgimisë: a) Trashëgimia me ligj që

zbatohej në ato raste kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament,ose kishte

lënë testament për një pjesë të pasurisë trashëgimore,ose kur testamenti ishte

shpallur tërësisht apo pjesërisht i pavlefshëm nga gjykata;b) Trashëgimia me

testament që zbatohej në rastet kur testamenti ishte i vlefshëm.

Trashëgimia çelej në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit dhe në vendin ku ai

kishte vendbanimin e fundit të tij.

Në Kodin Civil të viit 1929 sanksionohet pabarazia në lidhje me të drejtat në

pasurinë trashëgimore midis fëmijëve të lindur nga martesa dhë atyre të lindur

jashtë martese.

Ky kod parashikonte sistemin e pranimit të trashëgimit që do të thotë që pasuria

të kalonte nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët, duhej që përveç vdekjes së

trashëgimlënësit,trashëgimtarët duhet të deklaronin në mënyrë të shprehur ose të

heshtur se e pranonin trashëgimin.

Heqja dorë nga trashëgimi ishte një veprim formal solemn dhe trashëgimtari që

hiqte dorë konsiderohej se nuk ishte thirrur asnjëherë dhe pjesa e tij u shtohej

trashëgimtarëve të tjerë në përputhje me pjesët përkatëse të tyre.

Zotësia për të trashëguar kishin të gjithë personat qofshin fizikë,juridikë

përfshirë dhe shtetin,me përjashtim të rasteve kur ligji i konsideronte si të pazotë

për të trashëguar siç ishte rasti i mosekzistencës ose për shkak të padenjësisë.

Karakteristikë e marrëdhënieve të trashëgimisë pas çlirimit te vendit dhe

vendosjes së regjimit komunist ishte rregullimi pjesërisht nga Kodi Civil i vitit

1929 dhe pjesërisht nga praktika gjyqësore,sidomos nga vendimet dhe

udhëzimet e Gjykatës së Lartë.

160

Fëmijët trashëgonin në mënyrë të barabartë qoftë kur kishin lindur nga martesa,

qoftë kur kishin lindur jashtë martese.

Gjatë regjimit komunist ishte parashikuar mundësia që nëse trashëgimlënësi nuk

kishte trashëgimtarë ligjorë, pasurinë e tij mund të dispononte me testament në

favor të shtetit, organizatave shoqërorë,shtetërorë, çdo personi, por jo në favor të

institucioneve fetare.

Dekreti Nr. 1892,datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë” ishte hapi i parë

legjislativ i nxjerrë pas çlirimit dhe kishte dy tipare kryesore: a) Numri i

dispozitave ishte disa herë më i vogël krahasuar me Kodin Civil të vitit 1929 dhe

nuk rregulloheshin disa çështje të rëndësishme ;b) Ky dekret kishte fuqi

prapavepruese dhe dispozitat e tij zbatoheshin edhe për trashëgimitë që ishin

çelur përpara hyrjes së tij në fuqi.

Dekreti mbi trashëgiminë pranonte sistemin e fitimit të trashëgimit, duke

përcaktuar se trashëgimtari e fitonte trashëgiminë me vdekjen e trashëgimlënësit

dhe nuk ishte e nevojshme të bënte ndonjë deklaratë nëse e pranonte apo jo

trashëgimin.

Zotësi për të trashëguar sipas këtij dekreti kishte çdo person, i cili në kohën e

çeljes së trashëgimisë kishte lindur gjallë ose ishte zënë ose konceptuar para se

të çelej trashëgimia dhe kishte lindur gjallë pas vdekjes së trashëgimlënësit.

Një veçanti e Dekretit mbi trashëgiminë që është karakteristikë e asaj periudhe

ishte parashikimi i trashëgimisë ligjore për ekonominë bujqësore.

Kodi Civil i vitit 1982 e konsideronte trashëgiminë si një mënyrë fitimi pronësie

dhe jo si një institut të së drejtës civile.

Padenjësia në këtë përcaktohej me terma të përgjithshëm duke konsideruar si të

padenjë personin, i cili kishte mbajtur ndaj trashëgimlënësit një qëndrim të tillë

që vinte në kundërshtim me rregullat e moralit socialist.

Trashëgimia është një nga institutet më të rëndësishme të së drejtës civile dhe

përbën një nga mënyrat e fitimit të pronësisë për shkak të vdekjes ose mortis

causa, në krahasim me të gjitha mënyrat e tjera të fitimit të pronësisë, të cilat

janë midis të gjallëve ose inter vivos.

Sipas Kodit Civil të viit 1994 trashëgimia është kalimi me ligj ose me testament

i pasurisë (trashëgimit) të personit të vdekur një ose më shumë personave

(trashëgimtarë).

161

Trashëgimtarë mund të jenë persona fizikë,persona juridikë ose dhe shteti,ndërsa

me pasuri trashëgimore kuptohet tërësia e të drejtave dhe detyrimeve pasurore të

trashëgimlënësit, të cilat u kalojnë trashëgimtarëve të tij.

Në pasurinë trashëgimore nuk përfshihen të drejtat personale jo pasurore,të

lidhura ngushtë me personin,ato që quhen të drejta “intuitu personae”. Këto të

drejta nuk trashëgohen dhe si rregull shuhen me vdekjen e trashëgimlënësit.

Me anë të trashëgimisë bëhet kalimi në mënyrë universale (suksedim universal)

ose të veçantë (suksedim i veçantë) i pasurisë nga trashëgimlënësi te

trashëgimtarët e tij ligjorë ose testamentarë.

Thirrja në trashëgim bëhet mbi bazën e shkallës së afërsisë së trashëgimtarëve

me trashëgimlënësin, pra trashëgimtarët më të afërt, përjashtojnë nga trashëgimi

trashëgimtarët më të largët.

Me çeljen e trashëgimisë bëhet kalimi i të drejtave dhe detyrimeve pasurore nga

trashëgimlënësi tek trashëgimtarët dhe në bazë të sistemit të fitimit

trashëgimtarëve, pikërisht në këtë moment, u kalon dhe posedimi i

trashëgimlënësit mbi pasurinë trashëgimore, pa qënë nevoja që të vënë dorë mbi

të.

Ligji që do të rregullojë marrëdhëniet e trashëgimisë, pavarësisht se kur lind

konflikti midis trashëgimtarëve në lidhje me problemet e trashëgimisë midis

tyre, do të jetë ligji i kohës së vdekjes së trashëgimlënësit.

Trashëgimia çelet në vendin ku trashëgimlënësi ka patur vendbanimin e tij të

fundit. Kur ky nuk dihet, trashëgimia çelet në vendin ku ndodhet e gjithë pasuria

e tij ose pjesa kryesore e saj”.

Zotësi për të trashëguar ka personi që,në kohën e çeljes së trashëgimisë është

gjallë,ose është zënë para vdekjes së trashëgimlënësit dhe ka lindur gjallë.

Prezumohet se ka qënë zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë,ai që ka lindur

brenda 300 ditëve nga vdekja e trashëgimlënësit.

Në rastet e commorientes (të bashkëvdekurit) duhet të jenë dy ose më shumë

persona që thirren për të trashëguar njëri-tjetrin dhe ata vdesin në të njëjtën

ngjarje.

Trashëgimtarët përgjigjen për detyrimet e trashëgimlënësit deri në vleftën e

pasurisë trashëgimore që kanë marrë dhe brenda kufijve të aktivit të pasurisë, jo

edhe për detyrimet që mund të kalojnë vleftën e pasurisë që atyre u vjen në

trashëgim.

162

Legjislacioni ynë civil ka pranuar sistemin e fitimit të trashëgimit,pra në mënyrë

që një person të konsiderohet si trashëgimtar mjafton të provohet vdekja e

trashëgimlënësit dhe nuk është e nevojshme që trashëgimtari të deklarojë se

pranon të jetë trashëgimtar.

Padenjësia është një dënim civil,që përjashton nga trashëgimia ata persona,të

cilët kanë mbajtur një qëndrim apo sjellje jo të mirë ndaj trashëgimlënësit dhe

për këtë arsye nuk mund të përfitojnë nga pasuria e tij trashëgimore.

Në rast se trashëgimtari deklarohet i padenjë, padenjësia e tij si prind ose i

paralindur nuk përjashton fëmijët ose të paslindurit e tij, si kur trashëgojmë vetë,

ashtu dhe kur vijnë në trashëgim me zëvendësim.

Heqja dorë nga trashëgimia është një akt i njëanshëm i autonomisë private, që

bëhet pas çeljes së trashëgimisë, sepse vetëm pasi fiton të drejtat dhe detyrimet

si trashëgimtar mund të heqësh dorë prej tyre.

Kur trashëgimtari kishte vdekur brenda afatit të heqjes dorë, heqja dorë mund të

bëhej nga trashëgimtarët e këtij që thirreshin me përfaqësim.

Në rastin e trashëgimisë ligjore, në caktimin e rrethit të trashëgimtarëve, ligji

niset nga lidhja e gjakut dhe nga birësimi duke marrë parasysh marrëdhëniet që

krijohen si rezultat i martesës ose nga marrëdhënie të caktuara,siç është rasti i

personave të paaftë për punë.

Fëmijët e lindur jashtë martesës kanë të drejta të barabarta me të lindurit nga

martesa.

Fëmijët e birësuar kanë të njëjtat të drejta për sa i përket trashëgimisë si fëmijët

e tjerë,por me kusht që birësimi të jetë i ligjshëm.

Ekziston parimi i barazisë midis burrit dhe gruas përsa i përket të drejtës së

trashëgimisë.

Në radhën e thirrjes në trashëgim ndiqet parimi që trashëgimtarët e radhëve të

mëpasme do të thirren në trashëgim kur nuk ka trashëgimtarë të radhëve të

mëparshme.

Kemi të bëjmë me të drejtën e shtimit nëse njëri apo disa nga trashëgimtarët

heqin dorë nga trashëgimi, janë përjashtuar, janë bërë të padenjë, kanë vdekur

para trashëgimlënësit dhe nuk kanë trashëgimtarë, të cilët të trashëgojnë me

zëvendësim, pjesa e tyre u kalon trashëgimtarëve të tjerë që thirren në trashëgim.

163

Personi të cilit i është mohuar pa të drejtë cilësia si trashëgimtar, si dhe pjesa e

tij në pasurinë trashëgimore, ka të drejtë që të kërkojë me anë të padisë së

kërkimit të trashëgimit, njohjen e tij si trashëgimtar si dhe kthimin e pasurisë

trashëgimore.

Sipas të drejtës italiane trashëgimia kalon nëpërmjet ligjit kur trashëgojnë të

afërmit e trashëgimlënësit,të ashtuquajturit trashëgimtarë të ligjshëm dhe kalon

nëpërmjet testamentit kur personi i vdekur duke disponuar pasurinë nëpërmjet

testamentit ose dhurimit ka dëmtuar të drejtat që ligji u njeh të afërmve të tij të

caktuar,të ashtuquajtur trashëgimtarë ligjorë.

Heqja dorë që bëhet me kusht ose me afat nuk sjell asnjë pasojë dhe personi që

bën heqjen dorë konsiderohet sikur nuk është thirrur asnjëherë për të trashëguar.

Kuota që u rezervohet bashkëshortit ose pasardhësve dhe paraardhësve nga

pasuria trashëgimore kundër vullnetit të shprehur të trashëgimlënësit quhet

rezervë ligjore,ndërsa pjesa tjetër e pasurisë trashëgimore,e cila mund të

disponohet lirisht nga ai quhet kuotë e disponueshme.

Sipas të drejtës italiane testamenti përcaktohet nga ligji si një akt i revokueshëm

dhe ngushtësisht personal më anë të të cilit trashëgimlënësi disponon për

pasurinë e tij ose për një pjesë të saj pas vdekjes.

Legjislacioni italian njeh dy lloj testamentesh: testamentet e zakonshme dhe të

posaçme.

Testamentet e zakonshme hartohen në kushte normale e siatuata të zakonshme,

ndërsa në raste të veçanta kur nuk është e mundur të bëhen testamentet e

zakonshme dhe as nuk mund t’i drejtohesh noterit (për shkak të sëmundjeve të

ndryshme, fatkeqësive, aksidenteve në bordin e anijeve ose avionëve) hartohen

testamentet e posaçme.

Nuk mund të bëjnë testament:1) minorenët; 2) personat e shpallur të paaftë

mendërisht;3) personat e paaftë nga vetë natyra e tyre.

Sipas të drejtës gjermane kanë të drejtë të jenë trashëgimtar vetëm personat që

kanë lindur gjallë në momentin e çeljes së trashëgimisë dhe personat, të cilët nuk

janë gjallë në momentin e çeljes së saj,por janë konceptuar dhe kanë lindur

gjallë përpara çeljes së saj.

Sipas legjislacionit gjerman një trashëgimtar ka gjashtë javë kohë për të hequr

dorë nga trashëgimia nëse banon brenda vendit; gjashtë muaj nëse banon jashtë

shtetit dhe nuk mund të heqë dorë nëse e ka pranuar trashëgiminë ose periudha e

heqjes dorë nga trashëgimia ka kaluar.

164

Trashëgimtarët e një radhe të mëpasshme përjashtojnë ata të një radhe të

mëparshme.

Rezerva ligjore në Gjermani iu njihet disa trashëgimtarëve ligjorë që janë

bashkëshorti pasjetues,fëmijët e ligjshëm dhe pasardhësit e tyre, fëmijët natyrorë

dhe pasardhësit e tyre, si dhe prindërit e trashëgimlënësit, të cilët trashëgojnë një

pjesë të pasurisë,pavarësisht nga dispozitat e testamentit.

Pakti i trashëgimisë është një marrëveshje midis dy ose më shumë personave me

anë të së cilës një subjekt vendos për trashëgiminë e vet, që bëhet nëpërmjet një

akti të fundit vullneti jo të modifikueshëm, në mënyrë të njëanshme nga

deklaruesi.

Testamenti mund të bëhet vetëm personalisht dhe në rastin e një të mituri mund

të bëhet vetëm pasi të ketë mbushur moshën gjashtëmbëdhjetë vjeç pa nevojën e

pëlqimit të përfaqësuesit të tij ligjor.

Sipas legjislacionit gjerman është e mundur të dallosh dy forma të testamentit,

testamenti publik dhe ai ollograf.

Janë të parashikuara gjithashtu disa forma të testamenteve të posaçme, që i

lejojnë një personi që rrezikon jetën ose është afër vdekjes, të hartojë testament

edhe pa format e parashikuara nga kodi civil për testamentin publik dhe atë

ollograf.

Legjislacioni francez parashikon trashëgimisë testamentare, nëpërmjet një akti të

njëanshëm juridik testamentit, që përcaktohen trashëgimtarët e ndryshëm dhe

trashëgiminë ligjore, për të cilën është ligji, që përcakton trashëgimtarët në rast

të vdekjes së trashëgimlënësit.

Sipas ligjit francez për trashëgiminë, ligji i zbatueshëm është ai i vendbanimit të

fundit të trashëgimlënësit dhe për pasuri të paluajtshme, zbatohet ligji i

vendndodhjes së pasurisë dhe kjo ndodh në qoftë se personi i vdekur ka pasur

pasuri të paluajshme në Francë.

Heqja dorë nga trashëgimia nuk mund të prezumohet; kjo mund të bëhet vetëm

në zyrën e gjykatës në të cilën u çel trashëgimia, në një regjistër të veçantë të

mbajtur për këtë qëllim dhe një trashëgimtar i cili heq dorë, do të konsiderohet

sikur nuk është thirrur asnjëherë si trashëgimtar.

Rezerva ligjore iu takon për fëmijëvë të trashëgimlënësit dhe bashkëshortit

pasjetues;paraardhësit dhe vëllezërit e motrat nuk janë trashëgimtarë të

detyrueshëm.

165

Testamenti në Francë nuk mund të bëhet në të njëjtin akt nga dy ose më shumë

persona ose në dobi të një personi të tretë ose si një akt me natyrë të ndërsjellë

dhe reciproke.

E drejta franceze parashikon tre lloj testamentesh: testamentin ollograf,

testamentin publik ose autentik dhe testamentin e përzier.

Testamentet e posaçme hartohen kur trashëgimlënësi është i sëmurë ose i

plagosur dhe merren në spitale ose njësitë ushtarake mjekësore të tilla siç

përcaktohet nga rregulloret ushtarake, nga kirurgu i lartë, i çfarëdo rangu që

mund të jetë, me ndihmën e zyrtarit të administratës menaxhuese.

Kanadaja është një shtet federal i përbërë nga dhjetë krahina dhe është e

qeverisur nga Common Laë me origjinë angleze, i vetmi përjashtim është

provinca e Kebekut, me origjinë nga ligji civil francez dhe i frymëzuar nga Kodi

i Napoleonit.

Kur trashëgimlënësi nuk ka bërë një testament për pasurinë e tij

trashëgimore,trashëgimia rregullohet nga Kodi Civil i Kebekut dhe trashegimi të

tilla quhen trashëgimi ligjore (pa testament).

Kur njerëzit vdesin njëkohësisht dhe është e pamundur për të përcaktuar se cili

mbijetoi i pari, ata konsiderohen se kanë vdekur në të njëjtën kohë, nëse të

paktën njëri prej tyre është thirrur për të trashëguar tjetrin.

Janë trashëgimtarë personat fizikë që ekzistojnë në kohën e çeljes së

trashëgimisë, duke përfshirë personat që mungojnë që supozohet të jenë gjallë

në atë kohë dhe fëmijët që janë zënë, por ende të palindur, nëse ata lindin gjallë.

Asnjë person nuk mund të ushtrojë të drejtën e zgjedhjes në lidhje me një

trashëgimi ende të paçelur apo të vendosë ndonjë kusht në lidhje me të, edhe me

pëlqimin e personit, të cilit i kalon trashëgimia.

Sipas legjislacionit kanadez një testament është një akt juridik i njëanshëm dhe i

revokueshëm i hartuar në një nga format e parashikuara me ligj, me të cilin

trashëgimlënësi disponon të gjithë ose një pjesë të pasurisë së tij pas vdekjes.

Zotësia për të disponuar me testament e trashëgimlënësit sipas legjislacionit

kanadez merret në konsideratë në kohën kur ai ka bërë këtë testament; i mituri

nuk mund të disponojë çdo pjesë të pronës së tij me anë testamentit, me

përjashtim të sendeve me vlerë të vogël.

Të vetmet forma të testamentit që njeh legjislacioni kanadez janë: testamenti

noterial, testamenti ollograf dhe testament i bërë në prani të dëshmitarëve.

166

Trustet kanë ekzistuar që nga periudha romake dhe janë bërë një nga risitë më të

rëndësishme në ligjin e pronave.

Trust krijohet nga një settlor (personi i cili krijon trust), i cili transferon një pjesë

ose të gjithë pasurinë e tij ose të saj tek një trustee (një person ose një individ,

një koorporatë ose më shumë se një ose që administron një trust), që e mban atë

pronë për përfituesin e trust (beneficiary-përfituesi është dikush që merr

përfitime nga çdo aktiv që trust zotëron).

Trust janë një krijim i të drejtës angleze të pronave dhe detyrimeve, por mund të

gjejmë institute të tilla të ngjashme në Evropën Kontinentale si instituti holandez

fiducia cum amico ose fideicommissum, fiducia dhe treuhand dhe madje instituti

i të drejtës gjermane bewind.

Kodi Civil Shqiptar nuk e njeh institutin e trust; Liechtenstein është i vetmi shtet

në Evropë, që ka zhvillimin më të madh të institutit të trust.

Ligji “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve” dhe ligji “Për

pafajësinë, amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të përndjekurve

politikë” kanë si efekt rregullimin në masën më të mundshme të paligjshmërisë

lidhur me pronësinë dhe miratimi i tyre bëri të mundur t’u njohë ish pronarëve

të drejtën e mohuar të pronësisë duke i ripronësuar me prona që juridikisht dhe

faktikisht është e mundur që t’u kthehen atyre, duke u rivendosur tagrat e tyre si

pronarë.

Padia për kërkimin e trashëgimit ngrihet nga personi, të cilit i është mohuar pa të

drejtë cilësia e trashëgimtarit, si dhe pjesa e tij në pasurinë trashëgimore.

Kur personat e mbajnë pasurinë e pretenduar nga trashëgimia pa titull ose e kanë

fituar me një tjetër titull të pretenduar paditësi, për të kërkuar atë që pretendon se

është pronë e tij duhet t’a kërkojë duke ngritur një padi të një lloji tjetër, dhe nuk

mund t’i realizojë të drejtat e tij të pretenduara të shkelura me padinë për

kërkimin e trashëgimit.

Cilësia si trashëgimtar dhe pjesët takuese në trashëgimi caktohen në dëshminë e

trashëgimisë, të lëshuar nga noteri i njësisë vendore ku ka pasur vendbanimin e

fundit trashëgimlënësi dhe kur vendbanimi i fundit i trashëgimlënësit nuk dihet,

dëshmia e trashëgimisë ligjore lëshohet nga noteri që ushtron veprimtarinë në

njësinë vendore ku ndodhet e gjithë pasuria e tij ose pjesa kryesore e saj.

Kthimi i pronave në bazë të ligjit ligjit për kthimin dhe kompensimin e pronave

po bëhet jo ndaj pronarëve origjinarë, të cilët kanë ndërruar jetë, por ndaj

167

trashëgimtarëve, ose trashëgimtarëve të trashëgimtarëve të tyre, e drejtë e cila

është transferuar sipas shkallëve të trashëgimisë.

Kompensimi shërben si një mjet për vendosjen e një drejte të shkelur, në

strukturën e të cilit njihen dy forma: nëpërmjet kthimit së gjendjes së parë, duke

vendosur marrëdhënien juridike që ekzistonte përpara shtetëzimit, konfiskimit,

shpronësimit, pra restitucioni natyral dhe për rastet kur kjo nuk është e mundur;

aplikohet mënyra e dytë, nëpërmjet kompensimit, pra zëvendësimit të dëmit.

Pjesëtimi i pasurisë trashëgimore bëhet sipas pjesëve takuese dhe vetëm pasi të

jetë pjesëtuar pasuria e trashëgimlënësit dhe të jenë formuar pjesët takuese të

çdo trashëgimtari, bashkëtrashëgimtarëve iu lind e drejta për të hyrë në

marrëdhënie me shtetin dhe për t’u kompensuar veç e veç, sipas pjesëve të tyre

takuese.

Kur ish pronari vdes, pasuria e fituar prej tij me kompensim bëhet pasuri

trashëgimore dhe shkon në favor të të gjithë trashëgimtarëve, sipas pjesëve

takuese për të drejtat e fituara me titull të prejardhur në trashëgim, si pasojë e

vdekjes së trashëgimlënësit të tyre, nëpërmjet çeljes së trashëgimisë.

5.2 Rekomandime në lidhje me përmirësimin e legjislacionit të trashëgimisë

1. Në Kodin e Familjes bashkëjetesa parashikohet në nenin 163 që thotë:

“Bashkëjetesa është një bashkim fakti midis burrit dhe gruas që jetojnë në çift, e

karakterizuar nga një jetë e përbashkët, që paraqet një karakter stabiliteti dhe

vazhdueshmërie228”. Bashkëjetuesit janë të lirë të zgjedhin pasojat ligjore në lidhje

me fëmijët e lindur nga kjo bashkëjetesë dhe pasurinë e tyre të vënë gjatë

bashkëjetesës. Kjo mund të bëhet me anë të një marrëveshjeje përpara një noteri. Në

këtë marrëveshje mund të përcaktohet që në rast ndarjeje, si do të vijojë përgjegjësia

prindërore mbi fëmijët e lindur nga bashkëjetesa dhe si do të ndahet pasuria e vënë

gjatë saj. Në rast mosmarrëveshjeje për të vendosur mbi pasojat e bashkëjetesës dhe

në mungesë të një marrëveshjeje që do të rregullojë atë, palët i drejtohen gjykatës, e

cila vendos mbi pasojat e bashkëjetesës. Në Kodin Civil parashikohen personat që

mund të trashëgojnë një person që vdes. Bashkëjetuesi nuk mund ta trashëgojë

personin e vdekur, por fëmijët e lindur nga bashkëjetesa po, duke qënë se fëmijët e

228 Kodi i Familjes dhe Legjislacioni për Birësimet i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së

Publikimeve Zyrtare, Shtator 2012, neni 163

168

lindur jashtë martese, të cilëve iu është njohur amësia dhe atësia, janë të barabartë

para ligjit me fëmijët e lindur nga martesa.229Rekomandoj që të ketë ndryshime në

legjislacionin shqiptar, përkatësisht në nenet e Kodit Civil të parashikuara për

trashëgiminë, për sa i përket pasurisë trashëgimore që duhët të përfitojë dhe

bashkëjetuesi në rastin e vdekjes së trashëgimlënësit. Duke qënë se bashkejetesa

karakterizohet nga një jetë e përbashkët, që paraqet një karakter stabiliteti dhe

vazhdueshmërie, është e padrejtë përjashtimi nga pasuria trashëgimore e

bashkëjetuesit, i cili është një person që ka kontribuar në jetesën e përbashkët si

ekonomikisht dhe nëpërmjet afeksionit të dhënë për personin trashëgimlënës.

2. Neni 371 parashikon: ”Trashëgimtarë të paaftë për punë janë ata që në kohën e

vdekjes së trashëgimlënësit nuk kanë mbushur moshën 16 vjeç, ose 18 vjeç kur

vazhdojnë mësimet, burrat që kanë mbushur moshën 60 vjeç dhe grate që kanë

mbushur moshën 55 vjeç si dhe, pavarësisht nga mosha, ata që janë invalidë të

grupit të parë dhe të grupit të dytë230” Kjo dispozitë bie në kundërshtim në

lidhje me terminologjinë e Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të

Kufizuara.231

Gjithashtu ligji Nr. 104/2014 Për disa Ndryshime dhe Shtesa në Ligjin Nr. 7703, Datë

11.5.1993, "Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë", i ndryshuar ka

ndryshuar pas miratimit të nenit 371 të Kodit Civil, miratuar në 1994, duke përcaktuar

si moshë pleqërie për burrat 65 vjeç dhe 60 vjeç për gratë . Për këtë arsye rekomandoj

që ky nen të ndryshohet duke përdorur terminologjinë “Persona me aftësi të kufizuara”

në vend të “Invalidë të grupit të parë dhe të grupit të dytë” në harmoni me Konventën

për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara, qoftë me ndryshimet e bëra në ligjin

“Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”.

3. Neni 350 i Kodit Civil parashikon: “Padia për kërkimin e trashëgimit mund të

ngrihet edhe kundër personit që mban pasurinë trashëgimore në bazë të një

dëshmie trashëgimi, qoftë dhe kur ky është shteti. Personi që ka fituar me

229 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 362 230 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 371

231 Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara u miratua nga OKB në Dhjetor 2006 dhe u

ratifikua nga shteti shqiptar në dhjetor 2012. Neni 27 i Konventës sanksionon të drejtën për punësim për

personat me aftësi të kufizuar dhe neni 24 aksesin që duhet t’i garantohet personave me aftësi të kufizuara

në të gjitha institucionet apo shërbimet që ofrohen në kuadër të trainimit dhe formimit profesional, jo në

mënyrë të veçuar por në kushte të barabarta me të tjerët

169

mirëbesim ndonjë send të pasurisë trashëgimore nga një trashëgimtar i tillë, nuk

është i detyruar të kthejë sendin edhe sikur të jetë fituar me kundërshpërblim.

Poseduesi me mirëbesim që ka tjetërsuar po në mirëbesim sende nga pasuria

trashëgimore, është vetëm i detyruar që t’i kthejë trashëgimtarit paditës çmimin

e sendit të shoqëruar me faturën përkatëse. Kur këto të fundit nuk janë shlyer,

këtij i kalon e drejta për të kërkuar shlyerjen e tyre.

Formulimi i këtij neni lë shumë për të dëshiruar në lidhje me të drejtat e

personave të tretë mbi pasurinë trashëgimore, duke parashikuar se personi që ka

fituar me mirëbesim ndonjë send të pasurisë trashëgimore nga një trashëgimtar

nuk është I detyruar të kthejë sendin edhe sikur të jete fituar me kundëshpërblim.

Një parashikim i tillë vjen në kundërshtim me interesat e trashëgimtarëve dhe

për me tepër që në Dekretin “Mbi trashëgiminë” të vitit 1954 dhe në Kodin Civil

të vitit 1982, nga është marrë kjo dispozitë, parashikohej se personi i tretë që e

kishte fituar sendin me mirëbesim dhe kundrejt kundërshpërblimit nuk ishte i

detyruar ta kthente atë, ndrësa kur e kishte fituar pa kundërshpërblim edhe sikur

të ishte në mirëbesim ishte i detyruar ta kthente atë. Si përfundim në lidhje me të

drejtat e personit të tretë mbi pasurinë trashëgimore nxjerrim konkluzion se

personat e tretë që e kanë fituar sendin nga personi që e mbante pasurinë si

trashëgimtar si rregull janë të detyruar t’ia kthejnë atë si pasuri trashëgimore

paditësit që është trashëgimtar i vërtetë. Si përjashtim personat e tretë nuk janë

të detyruar të kthejnë sendin kur e kanë fituar atë mbi bazën e një veprimi juridik

të kryer me mirëbesim dhe kundërshpërblim.

170

Aneksi 1

REPUBLIKA E SHQIPERISE

DHOMA KOMBETRE E NOTERISE TIRANE

Nr.___ Rep.

Nr.__ Kol.

DESHMI TRASHEGIMIE LIGJORE

NOTER: Z. M.Z.

Sot më datën 10/10/2015 (dhjetë tetor dymijë e pesëmbëdhjetë), unë M.Z. noter, pranë

Dhomës së Noterisë të Tiranës, me zyrë noteriale në adresën Rruga “K.U”, Nr._, Tiranë,

mora në shqyrtim kërkesën dhe dokumentacionin e:

KERKUESJA: M.Q, e bija e G. dhe e V., lindur më 06.08.1954 në Tiranë dhe banuese

në Tiranë, Rruga S. F., Nr._, identifikuar me kartë identiteti nr._____ dhe numër

personal______, me shtetësi shqiptare, beqare.

OBJEKTI I KERKESES: Lëshimi i Dëshmisë së Trashëgimisë Ligjore të

trashëgimlënësit L. G. Q.

BAZA LIGJORE : Neni 348 dhe vijues i Kodit Civil, i ndryshuar me ligjin

Nr.121/2013 “Për disa Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr.7850 datë 29.07.1994 të

Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë”, i Ndryshuar. Ligji Nr.131/2013 “Për Disa

Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr.7829 datë 01.06.1994 “Për Noterinë”, i ndryshuar.

Unë Noteri M.Z., Noter i Njësisë Vendore Tiranë, pasi administrova provat shkresore,

VËREJ:

Se nga kërkuesja, M.Q, është depozituar në Zyrën Noteriale, një kërkesë me anë të së

cilës kërkohet “Lëshimi i Dëshmisë së Trashëgimisë Ligjore” të trashëgimlënësit, vëllait

të saj L. G. Q.

Se në bazë të çertfikatës së vdekjes lëshuar nga Zyra e Gjendjes Civile Tiranë, Njësia

Bashkiake Nr.5, më datë 15.09.2015 rezulton se më datë 07.09.2015 ka ndërruar jetë

trashëgimlënësi L.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 16.02.1962 në Tiranë, me vendbanim

171

të fundit në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga “S.M”, Nr.__. Trashëgimlënësi në

momentin që ka ndërruar jetë ka qënë beqar, siç pasqyrohet në Çertifikatën e Vdekjes së

lëshuar nga Zyra e Gjendjes Civile Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5.

Trashëgimlënësi nuk ka fëmijë jashtë martese dhe as fëmijë të birësuar. Nga radhët e

trashëgimtarëve ligjorë nuk ka përjashtuar nga trashëgimia, nuk ka shpallur të padenjë

dhe asnjeri prej tyre nuk ka hequr dorë nga trashëgimia. Trashëgimlënësi nuk ka

disponuar me testament në favor të ndonjë personi të tretë trashëgimtar ose jo

trashëgimtar, as pjesërisht dhe as tërësisht, pasuritë e tij të luajtshme apo të paluajtshme.

Trashëgimlënësi nuk ka ngarkuar trashëgiminë me leg ose barrë.

Duke konsideruar faktin që trashëgimlënësi nuk ka lënë trashëgimtarë të rradhës së

parë, në mbështetje të nenit 363, trashëgimtarë të rradhës së dytë të trashëgimlënësit, në

bazë të Çertifikatës Familjare lëshuar nga Bashkia Tiranë, më datë 15.09.2015

rezultojnë prindërit:

- G.Q, i biri i A. dhe i Dh., lindur më 15.04.1919, në P., i cili në bazë të

Çertifikatës së Vdekjes lëshuar më 21.09.2015 lëshuar nga Njësia Bashkiake

Nr.5, rezulton të ketë ndërruar jetë më 07.02.2014.

- V.Q., e bija e G. dhe A., lindur më 02.02.1930, në B, e cila në bazë të

Çertfikatës së Vdekjes, lëshuar nga Njësia Bashkiake Nr.5, rezulton të ketë

ndërruar jetë më 09.08.2011.

Për sa më sipër, meqënëse trashëgimtarët e rradhës së dytë, prindërit e të ndjerit L.Q.

kanë ndërruar jetë në mbështetje të nenit 364, në rradhën e tretë të trashëgimisë, në bazë

të Çertifikatës Familjare të Vdekjës, rezultojnë:

- Motra M.Q., e bija e G. dhe V., lindur më 06.08.1954, në Tiranë dhe banuese

në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga “S.F” __, mbajtëse e numrit

personal_____, beqare

- Vëllait A.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 11.110.1952, në Tiranë, me

vendbanimin e fundit në Tiranë, i cili në bazë të Çertfikatës së Vdekjes lëshuar

më datë 15.09.2015 rezulton të ketë ndërruar jetë më datë 24.03.1986, i

paravdekur

172

Në bazë të Çertifikatës Familjare lëshuar nga Njësia Bashkiake Nr.5,

më datë 15.09.2015, përfiton nga trashëgimia e lënë nga ana e L. G.Q,

nipi T.Q, i biri i A. dhe V., lindur më 28.03.1986 në Tiranë dhe

banues në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës

i numrit personal ____,.

- Vëllait R.Q. i biri i G. dhe V. lindur më 12.07.1957, në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës i numrit personal

____,.

- Vëllait V.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 08.09.1961 në Tiranë, me

vendbanim të fundit në Tiranë, i cili në bazë të Çertifikatës së Vdekjes lëshuar

më datë 15.09.2015 rezulton të ketë ndërruar jetë më datë 21.09.2005, i

paravdekur,

Në bazë të Çertfikatës Familjare lëshuar nga Njësia Bashkiake Nr.5, më datë

15.09.2015, përfiton nga trashëgimia e lënë nga ana e L. G. Q. nipërit:

- L.Q., i biri i V. dhe L., lindur më 12.04.1993 në Tiranë dhe banues në Tiranë,

Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______.

- S.Q, e bija e V dhe L, lindur më 25.05.1994, në Tiranë dhe banuese në Tiranë,

Rruga S.F, mbajtëse e numrit personal ______.

- Vëllai E.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 16.04.1965, në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______, i

martuar.

- Vëllai G.Q., i biri i G, dhe V., lindur më 29.11,1967 në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ___, beqar.

Duke konsideruar dokumentet e paraqitura pranë Zyrës së Noterisë, unë Noter M.Z,

Noter i Njësisë Vendore Tiranë, në bazë të Ligjit Nr.131/2013 “Për Disa Shtesa dhe

Ndryshime në Ligjin Nr.7829 datë 01.06.1994 “Për Notërinë” i ndryshuar, çel

trashëgiminë ligjore të trashëgimlënësit L.Q. Meqënëse trashëgimlënësi nuk ka lënë

testament, do të zbatohet rregullimi i trashëgimisë ligjore në Lëshimin e Dëshmisë së

173

Trashëgimisë, pasi prej meje nuk konstatohet ndonje rast pavlefshmërie nga ato të

parashikuara në nenet 403-409 të Kodit Civil të ndryshuar.

Si trashëgimtarë ligjorë të të ndjerit L.Q, në bazë të dokumenteve të lartpërmendur

rezultojnë:

PER KETO ARSYE

Bazuar në Nenet 348 dhe vijues të Kodit Civil, i ndryshuar me Ligjin Nr.121/2013 “Për

disa Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr.7850 datë 29.07.1994 të Kodit Civil të

Republikës së Shqipërisë”, i Ndryshuar. Ligji Nr.131/2013 “Për Disa Shtesa dhe

Ndryshime në Ligjin Nr.7829 datë 01.06.1994 “Për Noterinë”, i ndryshuar.

VENDOS

Lëshimin e Dëshmisë së trashëgimisë ligjore për trashëgimlënësin L. G. Q.

Njohjen si trashëgimtarë ligjorë të trashëgimlënësit L. G. Q.

- Motra M.Q., e bija e G. dhe V., lindur më 06.08.1954, në Tiranë dhe banuese

në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga “S.F” __, mbajtëse e numrit

personal_____, beqare,

trashëgimtare e 1/6 pjesë takuese

- Nipi T.Q, i biri i A. dhe i V., lindur më 28.03.1986 në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës i numrit personal

____,

trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese

- Vëllait R.Q. i biri i G. dhe V. lindur më 12.07.1957, në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës i numrit personal

____,.

trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese

- Nipi L.Q., i biri i V. dhe L., lindur më 12.04.1993 në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______.

174

- Mbesa S.Q, e bija e V dhe L, lindur më 25.05.1994, në Tiranë dhe banuese në

Tiranë, Rruga S.F, mbajtëse e numrit personal ______.

trashëgimtarë të 1/6 pjesë takuese

- Vëllai E.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 16.04.1965, në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______, i

martuar.

trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese

- Vëllai G.Q., i biri i G, dhe V., lindur më 29.11,1967 në Tiranë dhe banues në

Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ___, beqar.

trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese

Trashëgimtarët ligjorë trashëgojnë sipas pjesëve takuese në pasuritë e luajtshme

dhe të paluajtshme të lëna nga trashëgimlënësi L. G. Q.

Sa më sipër përpilohet dhe konkludohet nga unë Noteri ky akt, Dëshmi i

Trashëgimisë Ligjore, në 5 (pesë) faqe.Kopjes që arshivohet në zyrën time

noteriale i bashkangjiten provat e administruara. Secili trashëgimtar, konform

parashikimeve ligjore, gëzon të drejtën të pajiset me kopje të aktit.Dëshmia e

Trashëgimisë Ligjore depozitohet në Regjistrin e Akteve Noteriale. Ky akt mund

të ankimohet konform ligjit.

U lëshua sot, në Tiranë, më datë 10/10/2015.

NOTER M.Z.

175

Bibliografia

I. Burime teorike

A. Crépeau Paul, QC (1974). "Civil Code Revision in Quebec". Louisiana Law

Review(Paul M. Hebert Law Center)34 (5): 921–951. Retrieved 2 June 2013.

A. Macdonald Roderick, “The National Law Programe at McGill: Origins,

Establishment, Prospects” (1990)13 Dallhousie L.J.211 {hereinafter “National Law

Programme”};.A Macdonald Roderick, “Understanding Civil Law Scholarship in

Quebec” (1985 23 Osgoode L.J.573.

Andreoli Edoardo, Trust and company law-The italian experience (pp 7-23) in “Estates,

taxes and professional ethics:papers of the International Academy” by Rosalind

Atherton, Kluwer Law International, 2003-Business & Economics

Berre Stéphane, Ferré-André Sylvie, “Successions et libéralités”, Etude - broché -

Dalloz - novembre 2014.

Bigliazzi Geri Lina, Breccia Umberto, D. Busnelli Francesco, Natoli Ugo, Diritto

civile, 4, Le successioni a causa di morte, Torino, 1996.

Bonilini Giovanni, “Trattato di Diritto delle successioni e donazioni”, Milano 2009.

Brierley John E.C.; Macdonald, Roderick A., eds. (1993).Quebec Civil Law: An

Introduction to Quebec Private Law. Toronto: Emond Montgomery.

Caccavale Ciro, “La circolazione degli immobili con provenienza successoria e la

trascrizione dell'accettazione dell'eredità”, in Familia, 2002.

Casey Jérôme, Droit des successions;commentaire de la loi du 3 décembre 2001

(2002), RJPF vol 1, 6 and vol 2,6.

Cavallucci Fiorenza e Vannini AndreaGiappichelli, La successione dei legittimari,

Torino, 2006. Cecere Carlo, “Patto successorio”, in Digesto discipline privatistiche, sez.

civ., Aggiornamento, II, Torino 2003.

Colin Ambroise , “Le droit de succession dans le Code Civil”, in J Carbonnier et al, Le

Code Civil 1804-1904: Livre du centenaire (repr 2004).

Coviello Lorenzo, Successione legittima e necessaria, Milano 1938.

Criscuoli Giovanni, Il testamento: norme e casi, Padova, Cedam, 1995.

De Juliis Patrizia, “Italiani poco inclini al testamento spesso fanno decidere alla legge”,

Fiso Oggi, 5 May 2011.

De Mallevoüe Delphine, “L'e-testament suscite la colère des notaires “ 2 décembre

2013.

176

Del Prato Enrico, “Sistemazioni contrattuali in funzione successoria: prospettive di

riforma”, in Rivista del notariato 2001.

Dutoit Bernard, “Perspectives comparatives sur la succession ab intestat”, in Le droit

des successions en Europe: actes du colloque de Lausanne du 21 février 2003.

E.C Brierley John, “Quebec’s Civil Code Codification:Viewed and Reviewed” (1968)

14 McGill L.J.521.

Emerich Yaell, ‘The Conceptual Foundations of France’s Fiducie Faced with the Trust

of the Common Law: Between the Law of Contract and Property Law (Les Fondements

Conceptuels de La Fiducie Française Face au Trust de La Common Law: Entre Droit

Des Contrats et Droit Des Biens)’ [2009] 1 Revue Internationale de Droit Comparé 50;

Bénédicte François, Fiducie (Dalloz 2011)

Epron Quentin, “La représentation successorale, réalité coutumière, fiction savant”

(2008) 31 Droits, Revue française de théorie juridique 127

Fabre-Surveyer Edouard, (1939). "The Civil Law in Quebec and Louisiana". Louisiana

Law Review (Paul M. Hebert Law Center) 1 (4): 649–664. Retrieved 1 April 2013

Ferri Luigi, Commentario del codice civile. Disposizioni generali sulle successioni.

Artt. 456-511, Bologna, Zanichelli, 1997.li, 1981.

Franklin Martin, (1984). Introduction to Quebec Law (3rd ed.). Toronto: Copp Clark

Pitman.

Gaudemet Sophie, “La représentation successorale au lendemain de la loi du 23 juin

2006” {2006} Def 1366; Michel Grimaldi “La répresentation de l’héritier renonçant”

{2008}.

GC Reid Keneth, J D Waal Marius and Zimmermann Reinhard, “Comparative

Succession Law Volume II: Intestate Succession”, Oxford University Press, 2015.

Giardina Andrea, voce Saisine, in Noviss. Dig. it., Torino, 1969, vol. XVI.

Grimaldi Michel, “Droit Civil Successions”, Libraire de la Cour de cassation 27, place

Dauphine, 75001, Broché, 4 décembre 2001.

Grosso Giuseppe, Burdese Alberto, “Le succession”, Parte generale, in Tratt. Vassalli,

XII, 1, Torino, 1977

Guida"Come fare Testamento" in Creative Commons, faretestamento.com. URL

consultato il 25 ottobre 2012.

H. Langbein John, “The Contractorian Basis of Trust” 1995, 105 Yale LJ 625, 669

H. LANGE Herbert, Kuchinke Peter, Lehrbuch des Erbrechts, IV ed., München, 1995.

Haus und Hof Staats Archiv, Wien, Politisches Archiv, Albanien (më tej:

HHSt.A.PA.A.), në Arkivin e Institutit të Historisë (më tej: AIH), Vj, 23-20-2012.

177

Raport i detajuar mbi organizimin e shtetit shqiptar, Vjenë, 16.10.1913.

Heinz Neumayer Karl, “Intestate succession”, in International Encyclopedia of

Comparative Law (IECL) vol 5, ch 3( 2002).

Helmholz Richard and Zimmermann Reinhard, “Views of Trust and Treuhand:An

introduction”, in Helmholz and Zimmermann 27,30, Berlin 1998

Hertel Christian, director German Notarial Institute (DNotI), Würzburg, “Germany

Legal Systems of the world – an overview”, magazine Notarius International, n. 1-

2/2009.

Honore Tony, “Trust”, in Rinhard Zimmermann and Daniel Visser, Southern Cross:

Civil Law and Common Law in South Africa 1996

Janat Catherine, “Succession et heritage”, Paru en juin 2009 – Archipel

Jones Edward, Trust Company. Fundamental Duties of a Trustee: A Guide for Trustees

in a post-Uniform Trust Code World, 1997

Kalin H.Christian, “International Real Estate Handbook, Acquisition, ownership and

sale of real estate, Residence, tax and inheritance law”,John Wiley & Sons, Ltd 2005

Kotz Hein, “National Report for Germany”, Hayton, et.al 85

Landry Raymond; Caparros Ernest, eds. (1984). Essays on the civil codes of Québec

and St. Lucia. Ottawa: University of Ottawa Press.

Legrand Pierre, “Bureaucrats at Play: The New Quebec Civil Code” (1995) 10 British

of Canadian Studies 52.

Leleu Yves-Henri, La transmission de la succession en droit compare”, Antwerpen-

Bruxelles, 1996.

Leleu Yves-Henri, “La transmission de la succession en droit compare”, Antwerpen-

Bruxelles, 1996

Leleu Yves-Henri, “Nécessité et Moyens d'une harmonization de Transmission

Successorale en Europe” (1998).

Leroyer Anne-Marie, “Droit de successions”, Paru en février 2014 - Etude (broché).

Mazeaud Henri, Mazeaud Jean, De Juglart Michel, Leçons de droit civil. Successions,

libéralités, Editions Montchrestien, 1977.

Monateri Pier Giuseppe, Ordinario nell'Università di Torino e la consulenza di Web

editing del dott. F.G. Pizzetti, Ultimo aggiornamento: Marzo 2000.

Pene Vidari Franceso, “La successione legittima e necessaria”, in Rodolfo Sacco (ed),

Trattato di diritto privato comparator vol IV (2009).

178

Petrelli Petrelli, “Sulla sicurezza degli acquisti da eredi e donatari” sulla

rivista Notariato, n. 2/2005

Piron Frédéric, “Guide du règlement d'une succession”, Piron-Lst - janvier 2013.

Putortì Vincenzo, Morte del disponente e autonomia negoziale, Milano 2001; Triola,

Successioni e donazioni, Milano 2000.

Rescigno Pietro E. Cantelmo, L’istituto della riserva, in Successioni e donazioni,

Sagaut Jean-François, “Le nouveau droit des successions”, Dalloz - septembre 2011

Schwab Dieter, Gottwald Peter, “Family Succession Law in Germany- 2nd edition”,

Published by Kluwer Law International, (2012-05-30).

Spotti Federico, “La successione dello Stato”, in Trattato di diritto delle successioni e

donazioni, diretto da G. Bonilini, vol. III, La successione legittima, Giuffrè, Milano,

2009.

Tagliaferri Vera, “Il divieto dei patti successori fra autonomia e ordine pubblico”, in

Notariato, 2003.

Terré François, Lequette Yves Droit civil : les successions, les libertés, Paru le 18

décembre 2013 - Etude (broché).

Vareille Bernard, “Successions et contrat en France”, 2001.

Vidari Pene, Contratti post mortem, in Digesto discipline privatistiche, sez. civ.,

Aggiornamento, II, Torino 2003.

Von Lubtow Ulrich, Erbrecht. Eine systematische Darstellung, Berlino, Duneker &

Humblot, 1971.

W. Baade Hans (1995). "Book Review: Quebec Civil Law"(PDF). McGill Law

Journal (McGill Law School) 40 (2): 571–579. Retrieved 2 June 2013.

Watanabe Hiroyuki, “Trusts without Equity” and Prospects for the Introduction of

Trusts into European Civil Law Systems’ 196; De Waal MJ, ‘In Search of a Model for

the Introduction of the Trust into a Civilian Context’; (2001) 12 Stellenbosch Law

Review 66.

Zoppini Andrea, “Le successioni in diritto comparato”, in R. Sacco (a cura di), Trattato

di diritto comparato, Torino, Utet, 2002.

Çështjet e kultusit muhamedan në Shqipëri, Shkodër, 25 qershor 1917

Dakli Hilmi, “Trashëgimtarët ligjorë”, Drejtësia Popullore,Tiranë, Janar 1955

E drejta civile sovjetike Volumi II, Botim i Ministrisë së Drejtësisë, Tiranë 1956.

Galgano Francesco, “E drejta private”,Tiranë 2006.

179

Gërbeshi-Zylfiu Bahtije, “Hyrje në studime gjinore”, 2008.

Gjeçovi Shtjefen, Kanuni i Lekë Dukagjinit, botimet ”Kuvendi”, Tiranë 1999

Hakani Arben, “Vendimi gjyqësor i dëshmisë së trashëgimisë”, Tribunë Juridike

Nr.65/2, botim 2007.

Ibi Sokol, “Padia për kërkimin e sendit (padia e rivendikimit) dhe padia për kërkimin e

trashëgimit. Vështrim krahasues (Të përbashkëta dhe dallimet midis tyre)”,Jeta juridike

Nr.2, Viti III i botimit, Dhjetor 2005.

Kondili Valentina, E drejta civile II Pjesa e posaçme Pronësia,të drejtat reale të

përkohshme dhe trashëgimia,Geer 2008.

Lamani Alqivadh, “Për trashëgimtarët ligjorë dhe trashëgiminë me testament”, Drejtësia

Popullore, Tiranë janar 1955

Latifi Juliana, “Instituti i trashëgimisë në spektrin e vendimeve unifikuese të Gjykatës

së Lartë”, Avokatia Prill 2012.

Molla Vladimir, “Mbi heqjen dorë nga trashëgimia”, Tribuna Juridike Nr.5015 Viti

VIII, botim 2004.

Nathanaili Andrea, Papuli Nonda, “Disa çështje mbi pronësinë dhe trashëgiminë”,

Tiranë 1961

Nuni Ardian, Hasneziri Luan, “E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010.

Olldashi Enekeleda, E Drejta Romake, Kapitulli i Trashëgimisë, Mediaprint, Botim i

parë.

Tartari Agim, “Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare “, Botim

2010.

Latifi Juliana, “Modelimi i së drejtës civile shqiptare, sipas të drejtës së Civil Law”,

Avokatia Qershor 2014.

Latifi Juliana, E drejta civile,Trashëgimia,Geer 2007.

Koçi Kleanthi, “Disa çështje kryesore lidhur me institutin e trashëgimisë në shoqërinë

tonë”, Drejtësia Popullore, Korrik-Gusht 1972.

Biçoku Nazmi, “E drejta e trashëgimisë në Republikën e Shqipërisë”,Tiranë 2011,

Shtëpia botuese:”alb-paper”.

Smaka Riza,“Pozita juridike e femrës në trashëgimi”, Botim 2011.

Biçoku Nazmi, “E drejta e trashëgimisë e RPSSH”, Tiranë 1984.

Biçoku Nazmi, “Mbi trashëgiminë ligjore”, Drejtësia Popullore, Tiranë 1954.

180

Udhëzim i Plenumit të Gjykatës së Lartë Nr.6, datë 20.11,1956, botuar në Revistën

“Drejtësia” Nr.4, viti 1956.

II. Legjislacion shqiptar.

Dekreti Nr.1892,datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë”.

Kodi Civil i Mbretërisë Shqiptare (1928).

Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor

2012.

Kodi Civil i vitit 1982, Janar 1982.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë 1998 (miratuar me ligjin Nr. 8417, datë

21.10.1998 të Kuvendit Popullor).

Kodi i Familjes dhe Legjislacioni për Birësimet i Republikës së Shqipërisë, Botim i

Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Shtator 2012.

Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë,Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare,

Dhjetor 2014

Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Republikës së Shqipërisë (Ligji

Nr.5506, datë 28.12.1976

Ligji Nr.9723, datë 03.5.2007 “Për Regjistrimin e Biznesit”, i ndryshuar.

III. Legjislacion i huaj

Konventa për Statusin e Fëmijëve të lindur jashtë martese Ligji Nr.10424 datë

02.06.2011

Kodit Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione

del testo del Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta

Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942, Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F.

Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del prof. P. G.

Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January

1, 1900)

Kodit Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22

décembre 2014, Edition: 2014-12-28.

181

Kodit Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du

Québec)

Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare,

Korrik 2010,

Komisioni Europian për Demokracinë nëpërmjet ligjit (Komisioni i Venecias); Opinion

mbi projektligjin “Për kthimin dhe kompensimin e pronës” të Republikës së Shqipërisë,

miratuar nga Komisioni i Venecias në Seancën e 58 Plenare (Venecia, 12-13 Mars

2004).

Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara u miratua nga OKB në

Dhjetor 2006 dhe u ratifikua nga shteti shqiptar në dhjetor 2012.

Konventa e Hagës datë 01.08.1989

IV. Praktika gjyqësore shqiptare

Vendimi Nr. 24, datë 13. 03. 2002 i Kolegjeve të Bashkura të Gjykatës së Lartë

Vendim Nr.23, datë 01.04.2002 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë.

Vendimi Nr.1, datë 24.03.2005 i Gjykatës së Lartë

Vendimi Nr. 6, datë 24. 01. 2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë

Vendimi Nr. 6, datë 24. 01. 2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, faqe 8

Vendim Nr.2908, datë 08.11.2010 i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës

Vendim Nr.423 datë 06.10.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë

Vendim Nr.486, datë 01.11.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë

Vendim Nr.524 datë 22.11.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë

Vendimi Nr. 464, datë 12. 09. 2013 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë

V. Çështje gjyqësore nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut

Brauer v Germany [2009] ECHR 795)

Camp and Bourimi v. Netherlands (Application no. 28369/95) ECHR

Fabris v France [2013] ECHR 427

Inze v. Austria (1987) 10 EHRR 394

Marckx v. Belgium (1979-80) 2 EHRR 330

Mazurek vs France (2006) 42 EHRR 9

Pla and Puncernau v. Andorra (application no. 69498/01) ECHR

Zaiet v Romania [2015] ECHR 307

182

VI . Çëshjtje gjyqësore nga praktika e huaj

Lamarche v Olé-Widholm {2002} RJQ 1173 (CA) (Gjykata e Apelit në Kebek).

VII. Faqe interneti

http://ligjet.info/kodicivil/pjesa_iii/titulli_

http://www.diritto.it

http://www.dirittoprivatoinrete.it/

http://www.european-succession-law.org/

http://www.legalsl.com

http://www.qpz.gov.al

www.juridical.com

www.okpedia.it

www.wikipedia.com

183

Abstrakt

Ky punim trajton institucionin e trashëgimisë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar,

duke bërë një analizë të zvillimit historik të tij në vendin tonë gjatë etapave të ndryshme

historike dhe duke arritur në trajtimin që i bëhet marrëdhënieve të trashëgimisë në

Kodin Civil aktual.Duke analizuar trashëgiminë ligjore është përcaktuar dhe radha e

thirrjes në trashëgimi të trashëgimtarëve të ndryshëm. Një pjesë e rëndësishme e këtij

punimi është trajtimi që i bëhet marrëdhënieve të trashëgimisë nga disa vende evropiane

apo një vendi që i përket sistemit të Common Law siç është Kanadaja dhe kjo analizë

shtrihet deri te krahasimi i këtij institucioni me trajtimin që i bëhet në Shqipëri, duke

nxjerrë në pah ngjashmëritë dhe ndryshimet.Krahasimi shërben për përafrimin e

legjislacionit shqiptar me legjislacionet e disa prej vendeve më të zhvilluara, duke qënë

se Shqipëria është dhe vend kandidat për në Bashkimin Evropian. Një trajtim i

hollësishëm i është bërë dhe institucionit të trust, i cili ka ngjashmëri me institucionin e

trashëgimisë, por njëkohësisht paraqet dhe shumë ndryshime. Pjesë jo më pak e

rëndësishme e këtij trajtimi është praktika gjyqësore kombëtare dhe ndërkombëtare në

lidhje me trashëgiminë, problematikat e hasura dhe praktika unifikuese e Gjykatës së

Lartë. Janë trajtuar dhe Çështje të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave dhe raste nga

praktika gjyqësore në lidhje me këtë problematikë.

Fjalët kyçe: trashëgimia, trashëgimlënësi, trashëgimtarët, radha e thirrjes në trashëgimi,

pasuria trashëgimore, rezerva ligjore, dispozita ligjore, vendim gjyqësor.

184

Abstract

This article illustrates the institution of succession at the national and international level,

making an analysis of its historical development in our country during different

historical stages and reaching to the analysis of the succession relations in the current

Civil Code.This article continues to explain legal succession determining the order of

calling the different heirs.

An important part of this article is the analysis of the relations succession from several

European countries or a country that belongs to the Common Law system as Canada

and the comparison of this institution with the succession in Albania highlighting,

similarities and the differences.The comparison serves for the approximation of

Albanian legislation with the legislations of some of the most developed countries, as

Albania is even a candidate country for the European Union. A detailed analysis is

made for the trust institution, which has similarities with the institution of succession,

but also presents big differences. No less important is the analysis of national and

international judicial practice regarding succession, the different problems and the

unifying practice of the Supreme Court. This article illustrates too the Issues of

Restitution and Compensation of Property and cases from the judicial practice regarding

this issue.

Key words: succession, deceased, heirs, order of succession (lines), succession

property, legal reserve, legal provisions, court decision.