University of Groningen

Gysbert JapiksKalma Douwe

IMPORTANT NOTE You are advised to consult the publishers version (publishers PDF) if you wish to cite fromit Please check the document version below

Document VersionPublishers PDF also known as Version of record

Publication date1938

Link to publication in University of GroningenUMCG research database

Citation for published version (APA)Kalma D (1938) Gysbert Japiks in stuacutedzje yn dichterskip Groningen sn

CopyrightOther than for strictly personal use it is not permitted to download or to forwarddistribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) andor copyright holder(s) unless the work is under an open content license (like Creative Commons)

Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim

Downloaded from the University of GroningenUMCG research database (Pure) httpwwwrugnlresearchportal For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum

Download date 11-08-2019

YNLlEDING

1 Grounslaggen

It Fryske wird skliftekennisse wirdt tsjintwirdich frijwol brflkt yn de bitsjntting fen it frjemde wird literatuer De literatner is in kinst ek de Fr ske skriftekennisse is as in kinst to biskogjen It doel fen d skriftekindige ef litelaire stlldzje kin gjin our eze as by to dragen ta it forstean fen it kinstwirk

IGnst is in iepenbiering fen it libben aile rykdom e alle ilinde nile iellfald en gearstaldens fen it libben is yn kinst werom to fin en Hwet kinst fen it libben fll1dclshyskaet is allinne det de fll1dedining fen it libben yn kin middott de fourm wint fen de skientme Yn de gronn bitsjut dit allinne det de 11l1clerfining yn de kinst de foarm foun hat dyt folslein by hjar eigenheit oanslllt det hja utsprit n ef utbylde is op in wize sa treflik en oertsjflgjend det hja wilkjen bliuwt lang neit de tiids-folskynsels yn hwaens formiddell hja lllltstie fordwoun binne Sa is kinst libben fordfnsume troch skientme

De fmderfining dyt faaIm win t yn kinst is altyd de kinstner sines mal yn de forhuldings twisken de kinstner en syn meimillskell kin it greatste forskaet bistean Syn geast kin fortsjintwirdigjend wGze sadet hwet libbet yn in hiele tiid as fensels faaIm wint yn syn kinst hy kin ittsfmderlik WGze foal de tiid ocr sadet de kinstner syn tiid 110ch syn tiid him forstiet wylst in letter ien him gans tichterby komme kin hy kin ek utsfmderlik WGZ8 foal it algemien-minsklike oer sadet it f01stean fen it wirk altyd higri11zge bliuwe scil ta in moai lytse rige Ek yn de foarstelling ef lltbylding fen de underfining i folie forskaet mflglik hja kin sa Ideal wGze det it kinstshy

I

wirk for syn forstean gjin studzje det makket foreasket hja kin as hja de ftnderfining meal ountsjut as litbyldet om tuwijde stltdzje freegje Sels as it kinstwirk forstien wirde kin sunder yngeande stitdzje scil dochs yette de stlidzje hoch to konsintrearjen op wiisheit en skientme dyt djipper leit as de wemden dyt foaltendalik it omshytinken bine ta in yet djipper forstean op kostbere wize bydrage kinne

Hjir wirdt hieltydwer praet fen forstean yn ftndershyskieding fen bigripen it leste is in logyske funksje yn forstean lykwols leit in totaliteit bisletten Libben kin allinne forstien wirde troch lib ben dert nest it kleme bigryp de suvere meifieling en de earnstige wil hjar 101

yn spylje Dit tige ienffrldige bitinken wiist fierders de wei for de skriftekindige stlidzje oan Hja hat nedich de kennisse fen de bihearskjende feiten de oanliz en ynshystelling dyt it mftglik meitsje mei de kinstner mei to libjen en de wil am de biswieren dyt hjar by elts bisykjen ta forstean foardwaen scille to oerwinnen

Yn it formidden fen de skriftekindige studzje scil altyd it kinstwirk sels stean Hieltydwer forfette soalchsnme lezing scil de geast it forstean jaen fen folIe det by foarste lezing net ef mar skimerich fornommen wirdt Makket it kinstwirk diel lit fen in groep lyk as in fers diel litmeitsje kin fen in samling fersen fen deselde dichter den scil faek ut it bisibbe killstwirk nij Ijocht opgean kinne oer it ftnderwerp fen de stlidzje Mal fael~ ek scille feiten en forskynsels lit it libben fen de dichter en lit de bfttewrald fen de heechste wearde weze kinne om it forstean fen in kinstwirk liker to meitsjen binammen de kennisse oan it soasiale en kulturele formidden fen de dichtel kin faek tige derta bydrage

Hjir lykwols wirdt it nedich hoed en to gean Net det soasiale en kultnrele formidden is for lIS doel op himsels fen bilang mar allinne de wirking dyt it hat op de dichter lyk as dy him iepenbieret yn syn wirk H wet de skrifteshykindige shldzje altydtroch bidriget is it oannimmen fen

2

forban twisken fej inoar bistean Sorn dichtel moetet de best mftglik is deJ sadet er syn rna httslik maetskipli meal fen oannomt wylst wy as it dichter derop rea~ noch de tsjerklike as dy gjin spoarE nedich it formid kinstwirk en lit U stelle hot it kins dichter en troch Ii net sein det it hie utering komt like midden del sterke

It libbens-forMl wy mei de namm dichterskip kinne de libbens-ynhald bisieling dyt ma~ fen kinst oannimt ftntstiet Us biswi( Us Ieit mar det w Bigryp oer it leste Ubben en kinst nel forban twisken dichterskip dichting yn

Wylst yn us Japiks it libben foarmet hat it

syn wirk yn

~t makket foreasket )untsjut as lltbyldet t kinstwirk forstien scil dochs yette de

~iishci t en ski en tme foalmiddottendalik it omshy

~n op kostbere wize

[orstean yn undershy[ogyske funksje yn sletten Libben kin dert nest it kleare rnstige wiI hjar rol m wiist fierders de Hja hat nedich de

de oanliz en ynshyde kinstner mei to ljar by elts bisykjen nen ~e stl1dzje scil altyd [odette soarchsume foBe det by foarste

m wirdt Makket it ~ fers diel 11 tmei tsje ichtel den scil faek gean kinne oer it ek scille feiten en en lit de bUtewrald 1 it forstean fen in m de kennisse oan de dichter kin faek

~ to gean Net dot us doel op himsels it hat op de dichter [ H wet de skrifteshyit oannimmen fen

forban twisken feiten dyt allinne romtlik en tiidlik nest inoar bistean Somliken tinke bg det as in dichter in oar dichter moetet det op syn kinst ynwirkje moat wylst it best mflglik is det de oar him llllforskillich lit ef 6fstjit sadet er syn moed Slllt ynste fen iepenet Feiten llt hUslik maetskiplik en steatkindich libben wirdt sllllder mear fen oannommen det hja in sterke wirking hawn ha wylst wy as it wirk swijt der neat fen witte hot de dichter derop reagearre hat Noch de steatkindige tastan noch de tsjerklike organisaesje is op himsels fen bilang as dy gjin spoaren neilitten hat yn it kinstwirk It is nedich it formidden to bistudearjen yn forban mei it kinstwirk en llt it kinstwirk wei Vy moatte us de frage stelle hot it kinstwirk biwoartele is yn it libben fen de dichter en troch him yn syn formidden en syn tiid It is net sein det it hiele wezen fen de dichter yn syn wirk ta utering komt like min as det it forban mei tiid en forshymidden der sterkel yn sprekt as de dream fen de fierte

It libbens-forban deTt de dichting lit opbloeit neame wy mei de namme fen dichterskip Yn it wezen fen dit dichterskip kinne faeks trije mominten llllderskaet wirde de libbens-ynhald dyt yn de dichting nei foaren komt de bisieling dyt makket det dizze libbens-ynh8ld in foarm fen kinst oannimt en it kinstwirk det troch de bisieling untstiet Us biswier lykwols is det it kinstwirk wol foar us leit mar det wy it net ut it libben groeijen sjen kinne Bigryp oer it leste kinue wy allinne krije trmiddotoch hieltydwer libben en kinst nest inoar to setton en nei to gean hot it forban twisken dy twa leit Sa kin den de studzje fen dichterskip omskreann wirde as de studzje fen libben en dichting yn llllderling forban

Wylst yn 11S undersiik oor it dichterskip fen Gysbert Japiks it libben fen de dichter in haedstik op himsels foarmet hat it llS winsklik like it kinstwirk to sk6gjen yn trije aspekten dyt elts yn in Ofsunderlik haedstik bihanle binne Foarst is der de hage fen it untstean fen syn wirk yn tiidsrige dert binammen de bioardieling fen

3

wirk for syn forstean gjin studzje det makket foreasket hja kin as hja de ftnderfining meal ountsjut as litbyldet om tuwijde stltdzje freegje Sels as it kinstwirk forstien wirde kin sunder yngeande stitdzje scil dochs yette de stlidzje hoch to konsintrearjen op wiisheit en skientme dyt djipper leit as de wemden dyt foaltendalik it omshytinken bine ta in yet djipper forstean op kostbere wize bydrage kinne

Hjir wirdt hieltydwer praet fen forstean yn ftndershyskieding fen bigripen it leste is in logyske funksje yn forstean lykwols leit in totaliteit bisletten Libben kin allinne forstien wirde troch lib ben dert nest it kleme bigryp de suvere meifieling en de earnstige wil hjar 101

yn spylje Dit tige ienffrldige bitinken wiist fierders de wei for de skriftekindige stlidzje oan Hja hat nedich de kennisse fen de bihearskjende feiten de oanliz en ynshystelling dyt it mftglik meitsje mei de kinstner mei to libjen en de wil am de biswieren dyt hjar by elts bisykjen ta forstean foardwaen scille to oerwinnen

Yn it formidden fen de skriftekindige studzje scil altyd it kinstwirk sels stean Hieltydwer forfette soalchsnme lezing scil de geast it forstean jaen fen folIe det by foarste lezing net ef mar skimerich fornommen wirdt Makket it kinstwirk diel lit fen in groep lyk as in fers diel litmeitsje kin fen in samling fersen fen deselde dichter den scil faek ut it bisibbe killstwirk nij Ijocht opgean kinne oer it ftnderwerp fen de stlidzje Mal fael~ ek scille feiten en forskynsels lit it libben fen de dichter en lit de bfttewrald fen de heechste wearde weze kinne om it forstean fen in kinstwirk liker to meitsjen binammen de kennisse oan it soasiale en kulturele formidden fen de dichtel kin faek tige derta bydrage

Hjir lykwols wirdt it nedich hoed en to gean Net det soasiale en kultnrele formidden is for lIS doel op himsels fen bilang mar allinne de wirking dyt it hat op de dichter lyk as dy him iepenbieret yn syn wirk H wet de skrifteshykindige shldzje altydtroch bidriget is it oannimmen fen

2

forban twisken fej inoar bistean Sorn dichtel moetet de best mftglik is deJ sadet er syn rna httslik maetskipli meal fen oannomt wylst wy as it dichter derop rea~ noch de tsjerklike as dy gjin spoarE nedich it formid kinstwirk en lit U stelle hot it kins dichter en troch Ii net sein det it hie utering komt like midden del sterke

It libbens-forMl wy mei de namm dichterskip kinne de libbens-ynhald bisieling dyt ma~ fen kinst oannimt ftntstiet Us biswi( Us Ieit mar det w Bigryp oer it leste Ubben en kinst nel forban twisken dichterskip dichting yn

Wylst yn us Japiks it libben foarmet hat it

syn wirk yn

~t makket foreasket )untsjut as lltbyldet t kinstwirk forstien scil dochs yette de

~iishci t en ski en tme foalmiddottendalik it omshy

~n op kostbere wize

[orstean yn undershy[ogyske funksje yn sletten Libben kin dert nest it kleare rnstige wiI hjar rol m wiist fierders de Hja hat nedich de

de oanliz en ynshyde kinstner mei to ljar by elts bisykjen nen ~e stl1dzje scil altyd [odette soarchsume foBe det by foarste

m wirdt Makket it ~ fers diel 11 tmei tsje ichtel den scil faek gean kinne oer it ek scille feiten en en lit de bUtewrald 1 it forstean fen in m de kennisse oan de dichter kin faek

~ to gean Net dot us doel op himsels it hat op de dichter [ H wet de skrifteshyit oannimmen fen

forban twisken feiten dyt allinne romtlik en tiidlik nest inoar bistean Somliken tinke bg det as in dichter in oar dichter moetet det op syn kinst ynwirkje moat wylst it best mflglik is det de oar him llllforskillich lit ef 6fstjit sadet er syn moed Slllt ynste fen iepenet Feiten llt hUslik maetskiplik en steatkindich libben wirdt sllllder mear fen oannommen det hja in sterke wirking hawn ha wylst wy as it wirk swijt der neat fen witte hot de dichter derop reagearre hat Noch de steatkindige tastan noch de tsjerklike organisaesje is op himsels fen bilang as dy gjin spoaren neilitten hat yn it kinstwirk It is nedich it formidden to bistudearjen yn forban mei it kinstwirk en llt it kinstwirk wei Vy moatte us de frage stelle hot it kinstwirk biwoartele is yn it libben fen de dichter en troch him yn syn formidden en syn tiid It is net sein det it hiele wezen fen de dichter yn syn wirk ta utering komt like min as det it forban mei tiid en forshymidden der sterkel yn sprekt as de dream fen de fierte

It libbens-forban deTt de dichting lit opbloeit neame wy mei de namme fen dichterskip Yn it wezen fen dit dichterskip kinne faeks trije mominten llllderskaet wirde de libbens-ynhald dyt yn de dichting nei foaren komt de bisieling dyt makket det dizze libbens-ynh8ld in foarm fen kinst oannimt en it kinstwirk det troch de bisieling untstiet Us biswier lykwols is det it kinstwirk wol foar us leit mar det wy it net ut it libben groeijen sjen kinne Bigryp oer it leste kinue wy allinne krije trmiddotoch hieltydwer libben en kinst nest inoar to setton en nei to gean hot it forban twisken dy twa leit Sa kin den de studzje fen dichterskip omskreann wirde as de studzje fen libben en dichting yn llllderling forban

Wylst yn 11S undersiik oor it dichterskip fen Gysbert Japiks it libben fen de dichter in haedstik op himsels foarmet hat it llS winsklik like it kinstwirk to sk6gjen yn trije aspekten dyt elts yn in Ofsunderlik haedstik bihanle binne Foarst is der de hage fen it untstean fen syn wirk yn tiidsrige dert binammen de bioardieling fen

3

~t makket foreasket )untsjut as lltbyldet t kinstwirk forstien scil dochs yette de

~iishci t en ski en tme foalmiddottendalik it omshy

~n op kostbere wize

[orstean yn undershy[ogyske funksje yn sletten Libben kin dert nest it kleare rnstige wiI hjar rol m wiist fierders de Hja hat nedich de

de oanliz en ynshyde kinstner mei to ljar by elts bisykjen nen ~e stl1dzje scil altyd [odette soarchsume foBe det by foarste

m wirdt Makket it ~ fers diel 11 tmei tsje ichtel den scil faek gean kinne oer it ek scille feiten en en lit de bUtewrald 1 it forstean fen in m de kennisse oan de dichter kin faek

~ to gean Net dot us doel op himsels it hat op de dichter [ H wet de skrifteshyit oannimmen fen

forban twisken feiten dyt allinne romtlik en tiidlik nest inoar bistean Somliken tinke bg det as in dichter in oar dichter moetet det op syn kinst ynwirkje moat wylst it best mflglik is det de oar him llllforskillich lit ef 6fstjit sadet er syn moed Slllt ynste fen iepenet Feiten llt hUslik maetskiplik en steatkindich libben wirdt sllllder mear fen oannommen det hja in sterke wirking hawn ha wylst wy as it wirk swijt der neat fen witte hot de dichter derop reagearre hat Noch de steatkindige tastan noch de tsjerklike organisaesje is op himsels fen bilang as dy gjin spoaren neilitten hat yn it kinstwirk It is nedich it formidden to bistudearjen yn forban mei it kinstwirk en llt it kinstwirk wei Vy moatte us de frage stelle hot it kinstwirk biwoartele is yn it libben fen de dichter en troch him yn syn formidden en syn tiid It is net sein det it hiele wezen fen de dichter yn syn wirk ta utering komt like min as det it forban mei tiid en forshymidden der sterkel yn sprekt as de dream fen de fierte

It libbens-forban deTt de dichting lit opbloeit neame wy mei de namme fen dichterskip Yn it wezen fen dit dichterskip kinne faeks trije mominten llllderskaet wirde de libbens-ynhald dyt yn de dichting nei foaren komt de bisieling dyt makket det dizze libbens-ynh8ld in foarm fen kinst oannimt en it kinstwirk det troch de bisieling untstiet Us biswier lykwols is det it kinstwirk wol foar us leit mar det wy it net ut it libben groeijen sjen kinne Bigryp oer it leste kinue wy allinne krije trmiddotoch hieltydwer libben en kinst nest inoar to setton en nei to gean hot it forban twisken dy twa leit Sa kin den de studzje fen dichterskip omskreann wirde as de studzje fen libben en dichting yn llllderling forban

Wylst yn 11S undersiik oor it dichterskip fen Gysbert Japiks it libben fen de dichter in haedstik op himsels foarmet hat it llS winsklik like it kinstwirk to sk6gjen yn trije aspekten dyt elts yn in Ofsunderlik haedstik bihanle binne Foarst is der de hage fen it untstean fen syn wirk yn tiidsrige dert binammen de bioardieling fen

3

foroaring fen groei ef forfal fen 6fhingje moat Twad it irk sk6ge neffens de libbens-ynhftld dyt del foarm yn wint Tred it wirk as kinstwirk del t de bysfllldere kinstners-biskepenheit by nel fomen komt Neidet libben en wirk op dy wize frndersocht binne scille wy bisykje en jow de haedsakcn dyt wy foun hawwe gearfetsjend in biskTiuwing fen it dichtelskip fen Gysbert J apiks

Ek dizze shidzje moat flllclelskiede yn hwet organyske icnheit is Derom scil it net mftglik weze de neamde Onderdielen fen de stlidzje skaet fen inoar to haIden it scil faek nedich weze by it bisplek fen it libben in birop to dwaen op de kinst by det fen de kinst op it libben

2 Eardere Gysbert Ja piks-studsje

Hwat it fjild fen de eardere Gysbert J apiks-studzje oereaget sjucht foartendalik dct del twa tiidlckken yn to 11llderskieden bilme It 10a1ste bigjint mei de Fryske wirksumhcit fen P rof Wassenbelgh to Frentsjel (+ 1790) en lwmt ta in Ofsluting mei it foante diel fen J H Halbertsmas Letterkundige Naoogst (DimteI 1840) It twaclde set yn mei J van Loons fllltdekking fen Gysbelts Wytmarsnmer tiid en rint ount hjoed de dei ta deryn falle it f1l1dersiik fen Siebs fen de J uniuna Buitell1ust H ettemas shidzje de bilangstelling for Gysbert Japiks fen it yn 1908 oprjulthte Kristlik Frysk Selskip de Gysbert J apiks-studzje lit de J ongfryske tiicl de dissershytaesjeshy aantjes en de litj efte fen 1936 Ut de tiid fen 1840 oant 1892 datearret wol Waling Dykstras litjefte fen Gysbert Japiks (Flentsjer 1853) mar dy hat allinne wearde as folksrieme biwirking lttkomsten fen eigen shtdzje binne del amper yn fonvirke Twisken 1840 ell 1892 stiet de shidzje fen Gysbert J apiks frijwol stil

De forklearring is net fier to sykjen Foalst hie Halshybertsma allinne de Gysbelt Japiks-st1ldzje saiolle fierdershybrocht det it nei him in tiid lang lykje koe hja hie mei him hjar doel birikt en wier ta in ein kommen Mar ek

4

de tiid nei 1840 rjuchte1s fen frije Flyslan as forLan mei it J apiks alliltht net En al mocht de Gysbert J apiks t Boalselter bleau d skriuwers to slim skriuwers fielden Tsjibbe Gearts f( Gysbe1t J apiks s ell wier van Loo fen fette hofo11e bitsjutte

Twisken de stU( tiidrek is ien grel tiid1ek Halbertsn J apiks is lang ffj fmtdi tsen en ste111 as Gabriels boars nijere tiid is net freegjen en mei tsientu11en jierre] kinne dyt sels 1

bertsma untdektJ dichtel syn forI boune foroaring oer 11t en giet d De lette1e tiid h FTiesche Rymler stean en det oa forklealbers festl djipper men ye n mmersto ster klell Jder utSPlit

de dissertaesj