1

2

3

4

5

Michel Bruneau

Η εγκατάσταση των Ελλήνων Ποντίων προσφύγων στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας (1920-2000) ο ρόλος τους ως φύλακες των συνόρων του έθνους - κράτους (Φλώρινα Κιλκίς Σέρρες)

Στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με τους Βαλκάνιους γείτονές της υπήρχε μέχρι πρόσφατα (2011) μια παραμεθόρια ζώνη μεταβλητής έκτασης δίνοντας σε αυτές τις περιοχές ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαφορετικό από εκείνο της εθνικής επικράτειας Το μακεδονικό Γιουγκοσλαβικό και της Βουλγαρικό σύνορο της ελληνικής Μακεδονίας ανάμεσα στα βουνά της Ηπείρου στη Δύση (Πίνδος) και εκείνα της Δυτικής Θράκης (Ροδόπης) στην Ανατολή είναι το πιο ανοιχτό και το πιο πυκνοκατοικημένο τμή-μα εντός αυτού του συνόρου με τις κοιλάδες του Βαρδάρη - Αξιού του Στρούμα - Στρυμόνα και Μέ-στα - Νέστου Είναι η περιοχή που υπήρξε η πιο έντονα αμφισβητούμενη μεταξύ Ελλάδας και Βουλ-γαρίας επειδή οι ελληνικοί και βουλγαρικοί πληθυσμοί βρίσκονταν εντός της ίδιας Οθωμανικής πε-ριοχής το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης αναμεμειγμένοι χωρίς σαφή διαχωρισμό πριν τη συνοριακή γραμμή Ο πόλεμος μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων μαινόταν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πο-λέμων (1912-1913) στη συνέχεια κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Παγκοσμίους πολέμους καθώς και κατά τον εμφύλιο πόλεμο (1945-1949) Αυτές οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις κατέληξαν σε μια de facto ανταλλαγή πληθυσμών εν μέρει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων και από την Συνθήκη της Λωζάννης (1923) στην αποχώρηση των μουσουλμάνων από την ελληνική πλευρά Η αναχώρηση των Βουλγάρων και των μουσουλμάνων από χωριά και πό-λεις της ελληνικής Μακεδονίας αντισταθμίστηκε με την άφιξη των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας της ανατολικής Θράκης και βουλγαρικής Ρωμυλίας της οποίας (άφιξης) η εγκατάσταση οργα-νώθηκε από την Ελληνική Πολιτεία Θα πρέπει να ενδιαφερθούμε επικεντρωθούμε ιδιαίτερα στα χωριά που εκκενώθηκαν από τους σλαβικούς και βουλγαρικούς πληθυσμούς τους που αντικατα-στάθηκαν από Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας στους νομούς των Σερρών και του Κιλκίς Άνω Πορόια Δοϊράνη - Δροσάτο - Ακρίτας - Ηλιόλουστο καθώς και ένα χωριό που δημι-ουργήθηκε εξ ολοκλήρου Νέος Καύκασος (Φλώρινα) Αυτοί οι Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και του Καυκάσου ήταν οι ίδιοι ντόπιοι από μια παραμεθόρια περιοχή (Κυβερνείο του Καρς και του Αρ-νταχάν) όπου η εγκατάστασή τους κατά τη διάρκεια σαράντα χρόνων (1878-1918) είχε ευνοηθεί και οργανωθεί από τη ρωσική αυτοκρατορία στο σύνορό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία Το laquoα-κριτικόraquo τους καθεστώς ως φρουρών των συνόρων στα άκρα των αυτοκρατορικών ή εθνικών εδα-φών δεν σταμάτησε να αναπαράγεται αυθόρμητα ή με μεγάλη διάρκεια σε ολόκληρη τη διάρκεια της ιστορίας τους στο Βυζαντινό ανατολίτικο σύνορο το ρωσικό Καύκασο την Κεντρική Ασία το Βό-ρειο σύνορο της Ελλάδας Η προσήλωσή τους στα ποντιακά εδάφη προέλευσής τους προέρχεται από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία που κληρονομήθηκε από το βυζαντινό παρελθόν τους (εκκλησί-ες το μοναστήρι της Παναγίας Goumera εικόνες) το οποίο τους διαφοροποίησε από την πλειοψη-φία των Οθωμανών μουσουλμάνων Αυτή η μακροχρόνια αντιπαράθεση με μια άλλη κυρίαρχη επι-κρατούσα θρησκεία το Ισλάμ και με μια άλλη γλώσσα που κατείχε δεσπόζουσα θέση την τουρκική που υιοθέτησαν ενίοτε (τουρκόφωνο χωριό του Ακριτοχωρίου) ενίσχυσε αναμφίβολα τη δυναμικό-τητα του ισχυρισμού της ταυτότητάς τους προσδιορίζοντάς τους αρκετά κατάλληλα για να φυλάξουν το Βόρειο βαλκανικό σύνορο του ελληνικού έθνους - κράτους από το 1923 έως το τέλος του 20ού αιώνα Michel Bruneau michelbruneau7wanadoofr Επίτιμος Διευθυντής Ερευνών CNRS (Centre National des Recherches Scientifiques) Εθνικό Κέντρο Ε-πιστημονικών Ερευνών - Γαλλία έχει ασχοληθεί με τη Νοτιοανατολική Ασία για την οποία δημοσίευ-σε μεταξύ άλλων μια έκθεση πραγματεία της γεω-ιστορίας το 2006 Ασία μεταξύ Ινδίας και Κίνας εδαφικές λογικές των πολιτειών Mappemonde Παρίσι Belin Στη συνέχεια κατηύθυνε τις έρευνες του στον τομέα της διασποράς και των διεθνικών χώρων ιδιαίτερα ασχολούμενος με την Ελληνική Διασπορά Εξέδωσε το βιβλίο Οι Έλληνες του Πόντου διασπορά ταυτότητα περιοχές Παρίσι CNRS - Εκδόσεις 1998 και δημοσίευσε πολυάριθμα άρθρα και κεφάλαια συλλογικών βιβλίων στα γαλλικά στα αγγλικά και στα ελληνικά Το 2004 δημοσίευσε το Διασπορά και διεθνικοί χώροι Παρίσι Αν-θρωπος - Economica Γεωγράφος και ελληνιστής της διαμόρφωσης αναπτύσσει εδώ και περίπου εί-κοσι χρόνια μια γεω-ιστορική διεπιστημονική προσέγγιση για τα εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής Είναι μέλος της επιτροπής της συντακτικής ομάδας του επιστημονικού περι-οδικού Anatoli CNRS - Εκδόσεις το οποίο αποτελεί συνέχιση του CEMOTI

2

3

4

5

Michel Bruneau

Η εγκατάσταση των Ελλήνων Ποντίων προσφύγων στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας (1920-2000) ο ρόλος τους ως φύλακες των συνόρων του έθνους - κράτους (Φλώρινα Κιλκίς Σέρρες)

Στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με τους Βαλκάνιους γείτονές της υπήρχε μέχρι πρόσφατα (2011) μια παραμεθόρια ζώνη μεταβλητής έκτασης δίνοντας σε αυτές τις περιοχές ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαφορετικό από εκείνο της εθνικής επικράτειας Το μακεδονικό Γιουγκοσλαβικό και της Βουλγαρικό σύνορο της ελληνικής Μακεδονίας ανάμεσα στα βουνά της Ηπείρου στη Δύση (Πίνδος) και εκείνα της Δυτικής Θράκης (Ροδόπης) στην Ανατολή είναι το πιο ανοιχτό και το πιο πυκνοκατοικημένο τμή-μα εντός αυτού του συνόρου με τις κοιλάδες του Βαρδάρη - Αξιού του Στρούμα - Στρυμόνα και Μέ-στα - Νέστου Είναι η περιοχή που υπήρξε η πιο έντονα αμφισβητούμενη μεταξύ Ελλάδας και Βουλ-γαρίας επειδή οι ελληνικοί και βουλγαρικοί πληθυσμοί βρίσκονταν εντός της ίδιας Οθωμανικής πε-ριοχής το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης αναμεμειγμένοι χωρίς σαφή διαχωρισμό πριν τη συνοριακή γραμμή Ο πόλεμος μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων μαινόταν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πο-λέμων (1912-1913) στη συνέχεια κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Παγκοσμίους πολέμους καθώς και κατά τον εμφύλιο πόλεμο (1945-1949) Αυτές οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις κατέληξαν σε μια de facto ανταλλαγή πληθυσμών εν μέρει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων και από την Συνθήκη της Λωζάννης (1923) στην αποχώρηση των μουσουλμάνων από την ελληνική πλευρά Η αναχώρηση των Βουλγάρων και των μουσουλμάνων από χωριά και πό-λεις της ελληνικής Μακεδονίας αντισταθμίστηκε με την άφιξη των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας της ανατολικής Θράκης και βουλγαρικής Ρωμυλίας της οποίας (άφιξης) η εγκατάσταση οργα-νώθηκε από την Ελληνική Πολιτεία Θα πρέπει να ενδιαφερθούμε επικεντρωθούμε ιδιαίτερα στα χωριά που εκκενώθηκαν από τους σλαβικούς και βουλγαρικούς πληθυσμούς τους που αντικατα-στάθηκαν από Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας στους νομούς των Σερρών και του Κιλκίς Άνω Πορόια Δοϊράνη - Δροσάτο - Ακρίτας - Ηλιόλουστο καθώς και ένα χωριό που δημι-ουργήθηκε εξ ολοκλήρου Νέος Καύκασος (Φλώρινα) Αυτοί οι Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και του Καυκάσου ήταν οι ίδιοι ντόπιοι από μια παραμεθόρια περιοχή (Κυβερνείο του Καρς και του Αρ-νταχάν) όπου η εγκατάστασή τους κατά τη διάρκεια σαράντα χρόνων (1878-1918) είχε ευνοηθεί και οργανωθεί από τη ρωσική αυτοκρατορία στο σύνορό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία Το laquoα-κριτικόraquo τους καθεστώς ως φρουρών των συνόρων στα άκρα των αυτοκρατορικών ή εθνικών εδα-φών δεν σταμάτησε να αναπαράγεται αυθόρμητα ή με μεγάλη διάρκεια σε ολόκληρη τη διάρκεια της ιστορίας τους στο Βυζαντινό ανατολίτικο σύνορο το ρωσικό Καύκασο την Κεντρική Ασία το Βό-ρειο σύνορο της Ελλάδας Η προσήλωσή τους στα ποντιακά εδάφη προέλευσής τους προέρχεται από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία που κληρονομήθηκε από το βυζαντινό παρελθόν τους (εκκλησί-ες το μοναστήρι της Παναγίας Goumera εικόνες) το οποίο τους διαφοροποίησε από την πλειοψη-φία των Οθωμανών μουσουλμάνων Αυτή η μακροχρόνια αντιπαράθεση με μια άλλη κυρίαρχη επι-κρατούσα θρησκεία το Ισλάμ και με μια άλλη γλώσσα που κατείχε δεσπόζουσα θέση την τουρκική που υιοθέτησαν ενίοτε (τουρκόφωνο χωριό του Ακριτοχωρίου) ενίσχυσε αναμφίβολα τη δυναμικό-τητα του ισχυρισμού της ταυτότητάς τους προσδιορίζοντάς τους αρκετά κατάλληλα για να φυλάξουν το Βόρειο βαλκανικό σύνορο του ελληνικού έθνους - κράτους από το 1923 έως το τέλος του 20ού αιώνα Michel Bruneau michelbruneau7wanadoofr Επίτιμος Διευθυντής Ερευνών CNRS (Centre National des Recherches Scientifiques) Εθνικό Κέντρο Ε-πιστημονικών Ερευνών - Γαλλία έχει ασχοληθεί με τη Νοτιοανατολική Ασία για την οποία δημοσίευ-σε μεταξύ άλλων μια έκθεση πραγματεία της γεω-ιστορίας το 2006 Ασία μεταξύ Ινδίας και Κίνας εδαφικές λογικές των πολιτειών Mappemonde Παρίσι Belin Στη συνέχεια κατηύθυνε τις έρευνες του στον τομέα της διασποράς και των διεθνικών χώρων ιδιαίτερα ασχολούμενος με την Ελληνική Διασπορά Εξέδωσε το βιβλίο Οι Έλληνες του Πόντου διασπορά ταυτότητα περιοχές Παρίσι CNRS - Εκδόσεις 1998 και δημοσίευσε πολυάριθμα άρθρα και κεφάλαια συλλογικών βιβλίων στα γαλλικά στα αγγλικά και στα ελληνικά Το 2004 δημοσίευσε το Διασπορά και διεθνικοί χώροι Παρίσι Αν-θρωπος - Economica Γεωγράφος και ελληνιστής της διαμόρφωσης αναπτύσσει εδώ και περίπου εί-κοσι χρόνια μια γεω-ιστορική διεπιστημονική προσέγγιση για τα εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής Είναι μέλος της επιτροπής της συντακτικής ομάδας του επιστημονικού περι-οδικού Anatoli CNRS - Εκδόσεις το οποίο αποτελεί συνέχιση του CEMOTI

3

4

5

Michel Bruneau

Η εγκατάσταση των Ελλήνων Ποντίων προσφύγων στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας (1920-2000) ο ρόλος τους ως φύλακες των συνόρων του έθνους - κράτους (Φλώρινα Κιλκίς Σέρρες)

Στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με τους Βαλκάνιους γείτονές της υπήρχε μέχρι πρόσφατα (2011) μια παραμεθόρια ζώνη μεταβλητής έκτασης δίνοντας σε αυτές τις περιοχές ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαφορετικό από εκείνο της εθνικής επικράτειας Το μακεδονικό Γιουγκοσλαβικό και της Βουλγαρικό σύνορο της ελληνικής Μακεδονίας ανάμεσα στα βουνά της Ηπείρου στη Δύση (Πίνδος) και εκείνα της Δυτικής Θράκης (Ροδόπης) στην Ανατολή είναι το πιο ανοιχτό και το πιο πυκνοκατοικημένο τμή-μα εντός αυτού του συνόρου με τις κοιλάδες του Βαρδάρη - Αξιού του Στρούμα - Στρυμόνα και Μέ-στα - Νέστου Είναι η περιοχή που υπήρξε η πιο έντονα αμφισβητούμενη μεταξύ Ελλάδας και Βουλ-γαρίας επειδή οι ελληνικοί και βουλγαρικοί πληθυσμοί βρίσκονταν εντός της ίδιας Οθωμανικής πε-ριοχής το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης αναμεμειγμένοι χωρίς σαφή διαχωρισμό πριν τη συνοριακή γραμμή Ο πόλεμος μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων μαινόταν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πο-λέμων (1912-1913) στη συνέχεια κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Παγκοσμίους πολέμους καθώς και κατά τον εμφύλιο πόλεμο (1945-1949) Αυτές οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις κατέληξαν σε μια de facto ανταλλαγή πληθυσμών εν μέρει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων και από την Συνθήκη της Λωζάννης (1923) στην αποχώρηση των μουσουλμάνων από την ελληνική πλευρά Η αναχώρηση των Βουλγάρων και των μουσουλμάνων από χωριά και πό-λεις της ελληνικής Μακεδονίας αντισταθμίστηκε με την άφιξη των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας της ανατολικής Θράκης και βουλγαρικής Ρωμυλίας της οποίας (άφιξης) η εγκατάσταση οργα-νώθηκε από την Ελληνική Πολιτεία Θα πρέπει να ενδιαφερθούμε επικεντρωθούμε ιδιαίτερα στα χωριά που εκκενώθηκαν από τους σλαβικούς και βουλγαρικούς πληθυσμούς τους που αντικατα-στάθηκαν από Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας στους νομούς των Σερρών και του Κιλκίς Άνω Πορόια Δοϊράνη - Δροσάτο - Ακρίτας - Ηλιόλουστο καθώς και ένα χωριό που δημι-ουργήθηκε εξ ολοκλήρου Νέος Καύκασος (Φλώρινα) Αυτοί οι Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και του Καυκάσου ήταν οι ίδιοι ντόπιοι από μια παραμεθόρια περιοχή (Κυβερνείο του Καρς και του Αρ-νταχάν) όπου η εγκατάστασή τους κατά τη διάρκεια σαράντα χρόνων (1878-1918) είχε ευνοηθεί και οργανωθεί από τη ρωσική αυτοκρατορία στο σύνορό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία Το laquoα-κριτικόraquo τους καθεστώς ως φρουρών των συνόρων στα άκρα των αυτοκρατορικών ή εθνικών εδα-φών δεν σταμάτησε να αναπαράγεται αυθόρμητα ή με μεγάλη διάρκεια σε ολόκληρη τη διάρκεια της ιστορίας τους στο Βυζαντινό ανατολίτικο σύνορο το ρωσικό Καύκασο την Κεντρική Ασία το Βό-ρειο σύνορο της Ελλάδας Η προσήλωσή τους στα ποντιακά εδάφη προέλευσής τους προέρχεται από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία που κληρονομήθηκε από το βυζαντινό παρελθόν τους (εκκλησί-ες το μοναστήρι της Παναγίας Goumera εικόνες) το οποίο τους διαφοροποίησε από την πλειοψη-φία των Οθωμανών μουσουλμάνων Αυτή η μακροχρόνια αντιπαράθεση με μια άλλη κυρίαρχη επι-κρατούσα θρησκεία το Ισλάμ και με μια άλλη γλώσσα που κατείχε δεσπόζουσα θέση την τουρκική που υιοθέτησαν ενίοτε (τουρκόφωνο χωριό του Ακριτοχωρίου) ενίσχυσε αναμφίβολα τη δυναμικό-τητα του ισχυρισμού της ταυτότητάς τους προσδιορίζοντάς τους αρκετά κατάλληλα για να φυλάξουν το Βόρειο βαλκανικό σύνορο του ελληνικού έθνους - κράτους από το 1923 έως το τέλος του 20ού αιώνα Michel Bruneau michelbruneau7wanadoofr Επίτιμος Διευθυντής Ερευνών CNRS (Centre National des Recherches Scientifiques) Εθνικό Κέντρο Ε-πιστημονικών Ερευνών - Γαλλία έχει ασχοληθεί με τη Νοτιοανατολική Ασία για την οποία δημοσίευ-σε μεταξύ άλλων μια έκθεση πραγματεία της γεω-ιστορίας το 2006 Ασία μεταξύ Ινδίας και Κίνας εδαφικές λογικές των πολιτειών Mappemonde Παρίσι Belin Στη συνέχεια κατηύθυνε τις έρευνες του στον τομέα της διασποράς και των διεθνικών χώρων ιδιαίτερα ασχολούμενος με την Ελληνική Διασπορά Εξέδωσε το βιβλίο Οι Έλληνες του Πόντου διασπορά ταυτότητα περιοχές Παρίσι CNRS - Εκδόσεις 1998 και δημοσίευσε πολυάριθμα άρθρα και κεφάλαια συλλογικών βιβλίων στα γαλλικά στα αγγλικά και στα ελληνικά Το 2004 δημοσίευσε το Διασπορά και διεθνικοί χώροι Παρίσι Αν-θρωπος - Economica Γεωγράφος και ελληνιστής της διαμόρφωσης αναπτύσσει εδώ και περίπου εί-κοσι χρόνια μια γεω-ιστορική διεπιστημονική προσέγγιση για τα εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής Είναι μέλος της επιτροπής της συντακτικής ομάδας του επιστημονικού περι-οδικού Anatoli CNRS - Εκδόσεις το οποίο αποτελεί συνέχιση του CEMOTI

4

5

Michel Bruneau

Η εγκατάσταση των Ελλήνων Ποντίων προσφύγων στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας (1920-2000) ο ρόλος τους ως φύλακες των συνόρων του έθνους - κράτους (Φλώρινα Κιλκίς Σέρρες)

Στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με τους Βαλκάνιους γείτονές της υπήρχε μέχρι πρόσφατα (2011) μια παραμεθόρια ζώνη μεταβλητής έκτασης δίνοντας σε αυτές τις περιοχές ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαφορετικό από εκείνο της εθνικής επικράτειας Το μακεδονικό Γιουγκοσλαβικό και της Βουλγαρικό σύνορο της ελληνικής Μακεδονίας ανάμεσα στα βουνά της Ηπείρου στη Δύση (Πίνδος) και εκείνα της Δυτικής Θράκης (Ροδόπης) στην Ανατολή είναι το πιο ανοιχτό και το πιο πυκνοκατοικημένο τμή-μα εντός αυτού του συνόρου με τις κοιλάδες του Βαρδάρη - Αξιού του Στρούμα - Στρυμόνα και Μέ-στα - Νέστου Είναι η περιοχή που υπήρξε η πιο έντονα αμφισβητούμενη μεταξύ Ελλάδας και Βουλ-γαρίας επειδή οι ελληνικοί και βουλγαρικοί πληθυσμοί βρίσκονταν εντός της ίδιας Οθωμανικής πε-ριοχής το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης αναμεμειγμένοι χωρίς σαφή διαχωρισμό πριν τη συνοριακή γραμμή Ο πόλεμος μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων μαινόταν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πο-λέμων (1912-1913) στη συνέχεια κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Παγκοσμίους πολέμους καθώς και κατά τον εμφύλιο πόλεμο (1945-1949) Αυτές οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις κατέληξαν σε μια de facto ανταλλαγή πληθυσμών εν μέρει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων και από την Συνθήκη της Λωζάννης (1923) στην αποχώρηση των μουσουλμάνων από την ελληνική πλευρά Η αναχώρηση των Βουλγάρων και των μουσουλμάνων από χωριά και πό-λεις της ελληνικής Μακεδονίας αντισταθμίστηκε με την άφιξη των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας της ανατολικής Θράκης και βουλγαρικής Ρωμυλίας της οποίας (άφιξης) η εγκατάσταση οργα-νώθηκε από την Ελληνική Πολιτεία Θα πρέπει να ενδιαφερθούμε επικεντρωθούμε ιδιαίτερα στα χωριά που εκκενώθηκαν από τους σλαβικούς και βουλγαρικούς πληθυσμούς τους που αντικατα-στάθηκαν από Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας στους νομούς των Σερρών και του Κιλκίς Άνω Πορόια Δοϊράνη - Δροσάτο - Ακρίτας - Ηλιόλουστο καθώς και ένα χωριό που δημι-ουργήθηκε εξ ολοκλήρου Νέος Καύκασος (Φλώρινα) Αυτοί οι Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και του Καυκάσου ήταν οι ίδιοι ντόπιοι από μια παραμεθόρια περιοχή (Κυβερνείο του Καρς και του Αρ-νταχάν) όπου η εγκατάστασή τους κατά τη διάρκεια σαράντα χρόνων (1878-1918) είχε ευνοηθεί και οργανωθεί από τη ρωσική αυτοκρατορία στο σύνορό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία Το laquoα-κριτικόraquo τους καθεστώς ως φρουρών των συνόρων στα άκρα των αυτοκρατορικών ή εθνικών εδα-φών δεν σταμάτησε να αναπαράγεται αυθόρμητα ή με μεγάλη διάρκεια σε ολόκληρη τη διάρκεια της ιστορίας τους στο Βυζαντινό ανατολίτικο σύνορο το ρωσικό Καύκασο την Κεντρική Ασία το Βό-ρειο σύνορο της Ελλάδας Η προσήλωσή τους στα ποντιακά εδάφη προέλευσής τους προέρχεται από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία που κληρονομήθηκε από το βυζαντινό παρελθόν τους (εκκλησί-ες το μοναστήρι της Παναγίας Goumera εικόνες) το οποίο τους διαφοροποίησε από την πλειοψη-φία των Οθωμανών μουσουλμάνων Αυτή η μακροχρόνια αντιπαράθεση με μια άλλη κυρίαρχη επι-κρατούσα θρησκεία το Ισλάμ και με μια άλλη γλώσσα που κατείχε δεσπόζουσα θέση την τουρκική που υιοθέτησαν ενίοτε (τουρκόφωνο χωριό του Ακριτοχωρίου) ενίσχυσε αναμφίβολα τη δυναμικό-τητα του ισχυρισμού της ταυτότητάς τους προσδιορίζοντάς τους αρκετά κατάλληλα για να φυλάξουν το Βόρειο βαλκανικό σύνορο του ελληνικού έθνους - κράτους από το 1923 έως το τέλος του 20ού αιώνα Michel Bruneau michelbruneau7wanadoofr Επίτιμος Διευθυντής Ερευνών CNRS (Centre National des Recherches Scientifiques) Εθνικό Κέντρο Ε-πιστημονικών Ερευνών - Γαλλία έχει ασχοληθεί με τη Νοτιοανατολική Ασία για την οποία δημοσίευ-σε μεταξύ άλλων μια έκθεση πραγματεία της γεω-ιστορίας το 2006 Ασία μεταξύ Ινδίας και Κίνας εδαφικές λογικές των πολιτειών Mappemonde Παρίσι Belin Στη συνέχεια κατηύθυνε τις έρευνες του στον τομέα της διασποράς και των διεθνικών χώρων ιδιαίτερα ασχολούμενος με την Ελληνική Διασπορά Εξέδωσε το βιβλίο Οι Έλληνες του Πόντου διασπορά ταυτότητα περιοχές Παρίσι CNRS - Εκδόσεις 1998 και δημοσίευσε πολυάριθμα άρθρα και κεφάλαια συλλογικών βιβλίων στα γαλλικά στα αγγλικά και στα ελληνικά Το 2004 δημοσίευσε το Διασπορά και διεθνικοί χώροι Παρίσι Αν-θρωπος - Economica Γεωγράφος και ελληνιστής της διαμόρφωσης αναπτύσσει εδώ και περίπου εί-κοσι χρόνια μια γεω-ιστορική διεπιστημονική προσέγγιση για τα εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής Είναι μέλος της επιτροπής της συντακτικής ομάδας του επιστημονικού περι-οδικού Anatoli CNRS - Εκδόσεις το οποίο αποτελεί συνέχιση του CEMOTI

5

Michel Bruneau

Η εγκατάσταση των Ελλήνων Ποντίων προσφύγων στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας (1920-2000) ο ρόλος τους ως φύλακες των συνόρων του έθνους - κράτους (Φλώρινα Κιλκίς Σέρρες)

Στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με τους Βαλκάνιους γείτονές της υπήρχε μέχρι πρόσφατα (2011) μια παραμεθόρια ζώνη μεταβλητής έκτασης δίνοντας σε αυτές τις περιοχές ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαφορετικό από εκείνο της εθνικής επικράτειας Το μακεδονικό Γιουγκοσλαβικό και της Βουλγαρικό σύνορο της ελληνικής Μακεδονίας ανάμεσα στα βουνά της Ηπείρου στη Δύση (Πίνδος) και εκείνα της Δυτικής Θράκης (Ροδόπης) στην Ανατολή είναι το πιο ανοιχτό και το πιο πυκνοκατοικημένο τμή-μα εντός αυτού του συνόρου με τις κοιλάδες του Βαρδάρη - Αξιού του Στρούμα - Στρυμόνα και Μέ-στα - Νέστου Είναι η περιοχή που υπήρξε η πιο έντονα αμφισβητούμενη μεταξύ Ελλάδας και Βουλ-γαρίας επειδή οι ελληνικοί και βουλγαρικοί πληθυσμοί βρίσκονταν εντός της ίδιας Οθωμανικής πε-ριοχής το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης αναμεμειγμένοι χωρίς σαφή διαχωρισμό πριν τη συνοριακή γραμμή Ο πόλεμος μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων μαινόταν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πο-λέμων (1912-1913) στη συνέχεια κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Παγκοσμίους πολέμους καθώς και κατά τον εμφύλιο πόλεμο (1945-1949) Αυτές οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις κατέληξαν σε μια de facto ανταλλαγή πληθυσμών εν μέρει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων και από την Συνθήκη της Λωζάννης (1923) στην αποχώρηση των μουσουλμάνων από την ελληνική πλευρά Η αναχώρηση των Βουλγάρων και των μουσουλμάνων από χωριά και πό-λεις της ελληνικής Μακεδονίας αντισταθμίστηκε με την άφιξη των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας της ανατολικής Θράκης και βουλγαρικής Ρωμυλίας της οποίας (άφιξης) η εγκατάσταση οργα-νώθηκε από την Ελληνική Πολιτεία Θα πρέπει να ενδιαφερθούμε επικεντρωθούμε ιδιαίτερα στα χωριά που εκκενώθηκαν από τους σλαβικούς και βουλγαρικούς πληθυσμούς τους που αντικατα-στάθηκαν από Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας στους νομούς των Σερρών και του Κιλκίς Άνω Πορόια Δοϊράνη - Δροσάτο - Ακρίτας - Ηλιόλουστο καθώς και ένα χωριό που δημι-ουργήθηκε εξ ολοκλήρου Νέος Καύκασος (Φλώρινα) Αυτοί οι Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και του Καυκάσου ήταν οι ίδιοι ντόπιοι από μια παραμεθόρια περιοχή (Κυβερνείο του Καρς και του Αρ-νταχάν) όπου η εγκατάστασή τους κατά τη διάρκεια σαράντα χρόνων (1878-1918) είχε ευνοηθεί και οργανωθεί από τη ρωσική αυτοκρατορία στο σύνορό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία Το laquoα-κριτικόraquo τους καθεστώς ως φρουρών των συνόρων στα άκρα των αυτοκρατορικών ή εθνικών εδα-φών δεν σταμάτησε να αναπαράγεται αυθόρμητα ή με μεγάλη διάρκεια σε ολόκληρη τη διάρκεια της ιστορίας τους στο Βυζαντινό ανατολίτικο σύνορο το ρωσικό Καύκασο την Κεντρική Ασία το Βό-ρειο σύνορο της Ελλάδας Η προσήλωσή τους στα ποντιακά εδάφη προέλευσής τους προέρχεται από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία που κληρονομήθηκε από το βυζαντινό παρελθόν τους (εκκλησί-ες το μοναστήρι της Παναγίας Goumera εικόνες) το οποίο τους διαφοροποίησε από την πλειοψη-φία των Οθωμανών μουσουλμάνων Αυτή η μακροχρόνια αντιπαράθεση με μια άλλη κυρίαρχη επι-κρατούσα θρησκεία το Ισλάμ και με μια άλλη γλώσσα που κατείχε δεσπόζουσα θέση την τουρκική που υιοθέτησαν ενίοτε (τουρκόφωνο χωριό του Ακριτοχωρίου) ενίσχυσε αναμφίβολα τη δυναμικό-τητα του ισχυρισμού της ταυτότητάς τους προσδιορίζοντάς τους αρκετά κατάλληλα για να φυλάξουν το Βόρειο βαλκανικό σύνορο του ελληνικού έθνους - κράτους από το 1923 έως το τέλος του 20ού αιώνα Michel Bruneau michelbruneau7wanadoofr Επίτιμος Διευθυντής Ερευνών CNRS (Centre National des Recherches Scientifiques) Εθνικό Κέντρο Ε-πιστημονικών Ερευνών - Γαλλία έχει ασχοληθεί με τη Νοτιοανατολική Ασία για την οποία δημοσίευ-σε μεταξύ άλλων μια έκθεση πραγματεία της γεω-ιστορίας το 2006 Ασία μεταξύ Ινδίας και Κίνας εδαφικές λογικές των πολιτειών Mappemonde Παρίσι Belin Στη συνέχεια κατηύθυνε τις έρευνες του στον τομέα της διασποράς και των διεθνικών χώρων ιδιαίτερα ασχολούμενος με την Ελληνική Διασπορά Εξέδωσε το βιβλίο Οι Έλληνες του Πόντου διασπορά ταυτότητα περιοχές Παρίσι CNRS - Εκδόσεις 1998 και δημοσίευσε πολυάριθμα άρθρα και κεφάλαια συλλογικών βιβλίων στα γαλλικά στα αγγλικά και στα ελληνικά Το 2004 δημοσίευσε το Διασπορά και διεθνικοί χώροι Παρίσι Αν-θρωπος - Economica Γεωγράφος και ελληνιστής της διαμόρφωσης αναπτύσσει εδώ και περίπου εί-κοσι χρόνια μια γεω-ιστορική διεπιστημονική προσέγγιση για τα εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής Είναι μέλος της επιτροπής της συντακτικής ομάδας του επιστημονικού περι-οδικού Anatoli CNRS - Εκδόσεις το οποίο αποτελεί συνέχιση του CEMOTI

6

Vesna Cvjetković

Οι δύο άξονες Ελλάδα - Κροατία κοινές πολιτιστικές και περιφερειακές προσεγγίσεις (17ος - 20ός αι)

Παρόλο που ήταν έντονες οι ιστορικές σχέσεις Ελλήνων και Κροατών δεν έχουν επαρκώς μελετηθεί επιστημονικά Οι υπάρχουσες μελέτες των ελληνικών επιδράσεων στο νοτιοσλαβικό χώρο έχουν συ-γκεντρωθεί στον τομέα βαλκανικών σπουδών και κυρίως των ελληνοσερβικών σχέσεων Επικεντρώνοντας στους δύο άξονες Ελλάδα - Κροατία κοινές πολιτιστικές και περιφερειακές προ-σεγγίσεις (17ος - 20ός αι) στόχος μας είναι να δώσουμε μια περιληπτική εικόνα και των δύο αξόνων που διαμορφώνουν τις σχέσεις Ελλάδας και Κροατίας στο αναφερόμενο χρονικό διάστημα όχι μόνο μέσω της ηπειρωτικής διαβαλκανικής οδού αλλά και μέσω της παρουσίας του ελληνισμού στις α-δριατικές ακτές και τα νησιά Ο ελληνισμός στην Κροατία επί αιώνες διετέλεσε ισχυρός συμβιωτικός παράγοντας και συνδετικός κρίκος μεταξύ Ανατολής και Δύσης και συντέλεσε αποτελεσματικά ιδίως την εποχή του Διαφωτισμού στην πνευματική φυσιογνωμία ολόκληρης της περιοχής Vesna Cvjetković glavnotajnistvomvephr Γεννήθηκε στο Ντουμπρόβνικ της Κροατίας Είναι έγγαμη και μητέρα ενός γιου Από το έτος 2012 δι-ατελεί Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Δημοκρατίας της Κροατίας Από το έτος 2008 έως το έτος 2012 υπηρέτησε ως Πρέσβης της Δημοκρατίας της Κροα-τίας στην Ελληνική Δημοκρατία (διαπιστευμένη παράλληλα ως Πρέσβης στη Γεωργία και στην Αρμε-νία) Από το έτος 2003 έως το έτος 2008 υπηρέτησε ως Πρέσβης της Δημοκρατίας της Κροατίας στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας Από το 2000 έως το 2003 διετέλεσε Αναπληρώτρια Υ-πουργός Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Κροατίας ενώ από το 1985 έως το 2000 δίδαξε ως βοη-θός επιστημονικός βοηθός και επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Κλασικής Φιλολογίας της Φιλοσο-φικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ Από το 1980 έως το 1985 ήταν διευθύντρια του Αρ-χείου και του Μουσείου του Εθνικού Θεάτρου της Κροατίας στο Ζάγκρεμπ και εκδότρια όλων των εκδόσεων του Εθνικού Θεάτρου της Κροατίας Το 1997 έως το 2000 υπήρξε εκδότρια του περιοδικού laquoΔικηγόροςraquo του Κροατικού Δικηγορικού Συλλόγου Το 1993 έως το 1997 διετέλεσε Σύμβουλος του Ιδρύματος Friedrich Naumann στην Δημοκρατία της Κροατίας Από το 1974 ως το 1980 δίδαξε ως Λέκτορας στο Volkshochschule της Βιέννης και ταυτό-χρονα από το 1974 ως το 1979 διετέλεσε γλωσσική συντάκτρια του Dubrovnik Summer Festival Είναι συγγραφέας γλωσσολογικών φιλολογικών πολιτικών ιστορικών και θεατρολογικών μελετών και μεταφράσεων Ομιλεί και γράφει στην κροατική νέα ελληνική αγγλική και γερμανική γλώσσα Εκπαίδευση 1997 Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ 1987-1989 Μεταπτυχιακό στη Γενική Γλωσσολογία Τμήμα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ 1973-1980 Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστήμιο της Βιέννης Αυστρία 1961-1972 Πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Αθήνα Ελλάδα Μητρική γλώσσα Κροατικά Άλλες γλώσσες Ελληνικά Γερμανικά Αγγλικά Γαλλικά και Ιταλικά Βραβεία Ο Μεγαλόσταυρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Διοικητής του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας

Anca Hanna Derer

(laquoΠολυ-raquo) πολιτισμικό Βουκουρέστι παλαιότεροι και νεότεροι τύποι περιοχών κατοικίας στην πρωτεύουσα της Ρουμανίας

laquoΟι πεποιθήσεις τα έθιμα οι τέχνες κλπ μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ομάδας τόπου ή χρό-νουraquo (λεξικό Merriam-Webster) ως εκ τούτου τίποτε άλλο από έναν laquoτρόπο ζωήςraquo (λεξικό της Οξφόρδης) είναι ουσιαστικά και εν τέλει το νόημα της λέξης laquoπολιτισμόςraquo Κατά συνέπεια αν κά-ποιος συμφωνεί ότι οι ανθρώπινοι οικισμοί έχουν την ικανότητα να ενσωματώνουν να αντανακλούν και να εκφράζουν τον τρόπο ζωής (ή τους τρόπους ζωής) των κοινοτήτων που τους έχουν κατα-

7

σκευάσει και ή των κοινοτήτων που τους κατοικούν θα πρέπει επίσης (κάποιος) να αποδεχθεί το γεγονός ότι αυτά ακριβώς τα χωριά και οι πόλεις δεν είναι τίποτε άλλο από ένα (ακόμη) αποδεικτικό στοιχείο των συγκεκριμένων πολιτισμών Οι πρωτεύουσες εξάλλου αντικατοπτρίζουν τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός μεγάλου πληθυσμού με έναν ακόμη πιο περίπλοκο τρόπο διότι (οι πόλεις) υπό-κεινται όχι μόνο στα laquoάτυπαraquo έθιμα τις παραδόσεις τις συνήθειες τις αξίες και την κληρονομιά (άλ-λα συνώνυμα σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης) αλλά επίσης σε ότι μπορεί κανείς να αποκαλέ-σει laquoεπίσημοraquo πολιτισμό Επιπρόσθετα οι πόλεις έχουν συχνά να αντιμετωπίσουν φάσεις ξαφνικής δημογραφικής ανάπτυξης καθώς επίσης και διαφορετικούς τύπους οικονομικής πίεσης Όλες αυτές οι πτυχές είναι παρούσες επίσης στο Βουκουρέστι πρωτεύουσα (της Βλαχίας) ήδη από τον 15ο αιώ-να από το 1859 πρωτεύουσα της Ρουμανίας και μακράν η μεγαλύτερη πόλη της χώρας Από την άλ-λη πλευρά λόγω της απουσίας ενός μεσαιωνικού αμυντικού συστήματος από το ξεκίνημά του σχε-δόν και επομένως λόγω της δυνατότητας της επέκτασης χωρίς περιορισμούς το Βουκουρέστι είναι λιγότερο ομοιογενές από ότι για παράδειγμα οικισμοί στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη ένα γεγο-νός που αναπόφευκτα μπορεί να διαπιστωθεί από τις πολύ διαφορετικές κατοικημένες περιοχές που συνορεύουν μεταξύ τους Επίσης αν και οποιαδήποτε άλλη πόλη στην περιοχή που βρίσκεται εκτός του τόξου των Καρπαθίων έπρεπε να μοιραστεί την ιστορική πεποίθηση με το Βουκουρέστι σχετικά με τις οχυρώσεις λόγω των μεγάλων διαστάσεών του το Βουκουρέστι πιθανόν έχει περισ-σότερα είδη (αστικού) ιστού καθώς και πιο έντονες διαφορές μεταξύ αυτών που συνορεύουν Εν συντομία το Βουκουρέστι επιδεικνύει μια μεγάλη ποικιλία από laquoδομικούς τρόπους ζωήςraquo που μπο-ρεί να είναι απόδειξη των διαφόρων ειδών πολιτισμού ή (μάλλον) ενός ενιαίου μεν εκλεκτικιστικού δε Anca Hanna Derer hannaderergmailcom Αρχιτέκτονας με ενεργό επαγγελματική δραστηριότητα με εξειδίκευση στη διατήρηση της πολιτιστι-κής κληρονομιάς στο πλαίσιο της UNESCO και την ιστορία της αρχιτεκτονικής η Hanna Derer είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο laquoIon Mincuraquo Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας (Βουκουρέστι) Η διδα-κτορική της διατριβή αναφέρεται στην εποχή του Μπαρόκ στο Sibiu Στο πλαίσιο της επαγγελματικής της δραστηριότητας (μέχρι τώρα) αριθμούνται πάνω από 70 μελέτες και στα δύο πεδία (αρχιτεκτονι-κή και πολεοδομία) βιβλία (ως συγγραφέας συν-συγγραφέας εκδότης ή συντονιστής) καθώς επίσης και μια σειρά άρθρων -έργα που βεβαιώνουν την ποικιλία των εργαλείων με τα οποία δραστηριο-ποιείται από έρευνες αρχειακών εγγράφων και επιτόπια έρευνα με την επεξεργασία μεθοδολογιών που έχουν σχέση με τη διατήρηση των κτιρίων ή πόλεων μέχρι την ανάλυση θεμελιωδών εννοιών και θεωρητικών αρχών

Rumiana Marinova - Christidi

Μνημειακή αρχιτεκτονική αφιερωμένη στην επέτειο των 1300 χρόνων ίδρυσης του Βουλγαρικού κράτους

Το 1981 με αφορμή την επέτειο των 1300 χρόνων από την ίδρυση του βουλγαρικού κράτους η κομ-μουνιστική ηγεσία της χώρας προετοίμασε ένα πρόγραμμα το οποίο προέβλεπε μια σειρά από μεγα-λοπρεπείς εορταστικές εκδηλώσεις Ιδιαίτερη θέση στο πλαίσιο του προγράμματος κατείχαν μια σει-ρά από σχέδια για την κατασκευή έργων μνημειώδους τέχνης τα οποία και θα εξέφραζαν το περιε-χόμενο της συγκεκριμένης επετείου - μια ιδέα η οποία διατυπώθηκε το 1981 από ομάδα αρχιτεκτό-νων γλυπτών ζωγράφων και ιστορικών Κάθε μια από τις μνημειώδεις συνθέσεις είχε τη δικιά της ιδιαίτερη μορφή και πλαστικότητα με το κοινό στοιχείο να εκφράζεται στην επιδίωξη των δημιουρ-γών να μετατρέψουν τα μνημεία σε ένα ιδιότυπο μικρόκοσμο ο οποίος θα συμπύκνωνε μια συγκε-κριμένη ιδεολογική - αισθητική πρόταση Κεντρική επιδίωξη αποτελούσε η αναζήτηση της αρμονίας των συνθέσεων στα αρχιτεκτονικά - γλυπτικά και καμιά φορά στα ζωγραφικά τους μέρη Τεράστια σημασία είχε το μέγεθος που θα επιλεγόταν τόσο σε σχέση με την ιστορική και εθνική σημασία του γεγονότος των προσώπων που θα λάμβαναν μέρος σε αυτό όσο και με την αναλογία ανάμεσα στο μνημείο και στις ανθρώπινες διαστάσεις στο συγκεκριμένο χώρο Η ενότητα που επιτεύχθηκε ανά-μεσα στην πλαστικότητα και την αρχιτεκτονική αυτών των συνθέσεων θεωρήθηκε ως ένα επίτευγμα της βουλγαρικής μνημειώδους τέχνης

7

σκευάσει και ή των κοινοτήτων που τους κατοικούν θα πρέπει επίσης (κάποιος) να αποδεχθεί το γεγονός ότι αυτά ακριβώς τα χωριά και οι πόλεις δεν είναι τίποτε άλλο από ένα (ακόμη) αποδεικτικό στοιχείο των συγκεκριμένων πολιτισμών Οι πρωτεύουσες εξάλλου αντικατοπτρίζουν τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός μεγάλου πληθυσμού με έναν ακόμη πιο περίπλοκο τρόπο διότι (οι πόλεις) υπό-κεινται όχι μόνο στα laquoάτυπαraquo έθιμα τις παραδόσεις τις συνήθειες τις αξίες και την κληρονομιά (άλ-λα συνώνυμα σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης) αλλά επίσης σε ότι μπορεί κανείς να αποκαλέ-σει laquoεπίσημοraquo πολιτισμό Επιπρόσθετα οι πόλεις έχουν συχνά να αντιμετωπίσουν φάσεις ξαφνικής δημογραφικής ανάπτυξης καθώς επίσης και διαφορετικούς τύπους οικονομικής πίεσης Όλες αυτές οι πτυχές είναι παρούσες επίσης στο Βουκουρέστι πρωτεύουσα (της Βλαχίας) ήδη από τον 15ο αιώ-να από το 1859 πρωτεύουσα της Ρουμανίας και μακράν η μεγαλύτερη πόλη της χώρας Από την άλ-λη πλευρά λόγω της απουσίας ενός μεσαιωνικού αμυντικού συστήματος από το ξεκίνημά του σχε-δόν και επομένως λόγω της δυνατότητας της επέκτασης χωρίς περιορισμούς το Βουκουρέστι είναι λιγότερο ομοιογενές από ότι για παράδειγμα οικισμοί στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη ένα γεγο-νός που αναπόφευκτα μπορεί να διαπιστωθεί από τις πολύ διαφορετικές κατοικημένες περιοχές που συνορεύουν μεταξύ τους Επίσης αν και οποιαδήποτε άλλη πόλη στην περιοχή που βρίσκεται εκτός του τόξου των Καρπαθίων έπρεπε να μοιραστεί την ιστορική πεποίθηση με το Βουκουρέστι σχετικά με τις οχυρώσεις λόγω των μεγάλων διαστάσεών του το Βουκουρέστι πιθανόν έχει περισ-σότερα είδη (αστικού) ιστού καθώς και πιο έντονες διαφορές μεταξύ αυτών που συνορεύουν Εν συντομία το Βουκουρέστι επιδεικνύει μια μεγάλη ποικιλία από laquoδομικούς τρόπους ζωήςraquo που μπο-ρεί να είναι απόδειξη των διαφόρων ειδών πολιτισμού ή (μάλλον) ενός ενιαίου μεν εκλεκτικιστικού δε Anca Hanna Derer hannaderergmailcom Αρχιτέκτονας με ενεργό επαγγελματική δραστηριότητα με εξειδίκευση στη διατήρηση της πολιτιστι-κής κληρονομιάς στο πλαίσιο της UNESCO και την ιστορία της αρχιτεκτονικής η Hanna Derer είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο laquoIon Mincuraquo Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας (Βουκουρέστι) Η διδα-κτορική της διατριβή αναφέρεται στην εποχή του Μπαρόκ στο Sibiu Στο πλαίσιο της επαγγελματικής της δραστηριότητας (μέχρι τώρα) αριθμούνται πάνω από 70 μελέτες και στα δύο πεδία (αρχιτεκτονι-κή και πολεοδομία) βιβλία (ως συγγραφέας συν-συγγραφέας εκδότης ή συντονιστής) καθώς επίσης και μια σειρά άρθρων -έργα που βεβαιώνουν την ποικιλία των εργαλείων με τα οποία δραστηριο-ποιείται από έρευνες αρχειακών εγγράφων και επιτόπια έρευνα με την επεξεργασία μεθοδολογιών που έχουν σχέση με τη διατήρηση των κτιρίων ή πόλεων μέχρι την ανάλυση θεμελιωδών εννοιών και θεωρητικών αρχών

Rumiana Marinova - Christidi

Μνημειακή αρχιτεκτονική αφιερωμένη στην επέτειο των 1300 χρόνων ίδρυσης του Βουλγαρικού κράτους

Το 1981 με αφορμή την επέτειο των 1300 χρόνων από την ίδρυση του βουλγαρικού κράτους η κομ-μουνιστική ηγεσία της χώρας προετοίμασε ένα πρόγραμμα το οποίο προέβλεπε μια σειρά από μεγα-λοπρεπείς εορταστικές εκδηλώσεις Ιδιαίτερη θέση στο πλαίσιο του προγράμματος κατείχαν μια σει-ρά από σχέδια για την κατασκευή έργων μνημειώδους τέχνης τα οποία και θα εξέφραζαν το περιε-χόμενο της συγκεκριμένης επετείου - μια ιδέα η οποία διατυπώθηκε το 1981 από ομάδα αρχιτεκτό-νων γλυπτών ζωγράφων και ιστορικών Κάθε μια από τις μνημειώδεις συνθέσεις είχε τη δικιά της ιδιαίτερη μορφή και πλαστικότητα με το κοινό στοιχείο να εκφράζεται στην επιδίωξη των δημιουρ-γών να μετατρέψουν τα μνημεία σε ένα ιδιότυπο μικρόκοσμο ο οποίος θα συμπύκνωνε μια συγκε-κριμένη ιδεολογική - αισθητική πρόταση Κεντρική επιδίωξη αποτελούσε η αναζήτηση της αρμονίας των συνθέσεων στα αρχιτεκτονικά - γλυπτικά και καμιά φορά στα ζωγραφικά τους μέρη Τεράστια σημασία είχε το μέγεθος που θα επιλεγόταν τόσο σε σχέση με την ιστορική και εθνική σημασία του γεγονότος των προσώπων που θα λάμβαναν μέρος σε αυτό όσο και με την αναλογία ανάμεσα στο μνημείο και στις ανθρώπινες διαστάσεις στο συγκεκριμένο χώρο Η ενότητα που επιτεύχθηκε ανά-μεσα στην πλαστικότητα και την αρχιτεκτονική αυτών των συνθέσεων θεωρήθηκε ως ένα επίτευγμα της βουλγαρικής μνημειώδους τέχνης

8

Παραδείγματα τέτοιων μνημείων τα οποία κατασκευάστηκαν το 1981 και συνδέθηκαν με τους εορ-τασμούς των laquo1300 χρόνων Βουλγαρίαraquo αποτελούν το μνημείο laquoΧαν Ασπαρούχraquo στην πόλη Τολ-μπούχιν η σύνθεση laquoΤο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτηraquo στη Σόφια το μνημειώδες αρχιτεκτονι-κό σύμπλεγμα του Γκιόργκι Ντιμιτρόφ στο Κοβατσέβτσι - το μέρος που γεννήθηκε ο Ντιμιτρόφ - το μνημείο laquoO Γκιόργκι Ντιμιτρόφ και οι αγώνες των ανθρακωρύχων του Πέρνικraquo ο οίκος - μνημείο του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας στη βουνοκορφή laquoΜπούζλουντζάraquo τα αρχιτεκτονικά - ιστο-ρικά οικιστικά συμπλέγματα που οικοδομήθηκαν ή αποκαταστάθηκαν στη Ζέραβνα στο Μέλνικ το Πλόβντιφ το Ρούσσε το Λόβετς τη Νεσέμπαρ το Βελίκο Τέρνοβο και αλλού και βέβαια το κεντρικό σύμβολο της επετειακής αρχιτεκτονικής το Εθνικό Παλάτι της Κουλτούρας στη Σόφια Στην παρούσα εισήγηση εξετάζονται τέσσερα από το πιο χαρακτηριστικά μνημεία της περιόδου αυτής Πρόκειται για μνημεία που βρίσκονται στις τέσσερεις κύριες laquoζώνεςraquo στις οποίες είχε διαιρεθεί η χώρα κατά τη διάρκεια των εορτασμών και τα οποία εκφράζουν το ιδιαίτερο στυλ δημιουργών όπως του Μπόρις Γκόντοφ (Борис Гондов) του Βαλεντίν Στάρτσεφ (Валентин Старчев) του Κρούμ Νταμιάνοφ (Крум Дамянов) ndash όλοι τους καθηγητές της αρχιτεκτονικής ndash και του αρχιτέκτονα Ντιμίταρ Κράστεφ (Димитър Кръстев)

Το μνημείο laquoΙδρυτές του βουλγαρικού κράτουςraquo (bdquoСъздатели на българската държаваldquo) στην πόλη Σούμεν

Το πάνθεον - οστεοφυλάκιο του Γκιόργκι Ρακόφσκι και άλλων επαναστατών στην πόλη Κό-τελ

Το μνημειώδες σύμπλεγμα laquoΤο Κάστρο του Σαμουήλraquo (bdquoСамуилова крепостldquo) στο χωριό Κλειδί της νοτιοδυτικής Βουλγαρίας

Το μνημείο laquo1300 χρόνια Βουλγαρίαraquo (bdquo1300 години Българияldquo) στη Σόφια Ρουμιάνα Μαρίνοβα - Χρηστίδη (Румяна Маринова-Христиди) rumy7abvbg Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας laquoΑγίου Κλήμη της Οχρίδαςraquo (bdquoСв Климент Охридскиrdquo) όπου και διδάσκει από το 2005 Το 2009 εκλέχθηκε ασιστέντ και το 2014 ντο-τσέντ (αναπληρώτρια καθηγήτρια) στην έδρα της laquoΙστορίας της Βουλγαρίαςraquo στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας Σύμβουλος για ιστορικά θέματα της Οργάνωσης Εβραίων της Βουλγαρίας laquoΣΑΛΟΜraquo (bdquoШАЛОМrdquo) και από το 2011 εθνικός σύμβουλος για τη λεγόμενη laquoΔιαδικασία της Μπο-λόνια (Bologna Process) στην τριτοβάθμια εκπαίδευσηraquo Έχει διατελέσει επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα στο Ισραήλ στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Μακεδονίας στο Πανεπιστήμιο laquoCarlo Boraquo του Ουρμπίνο στην Ιταλία στο Link Campus University της Ρώμης Συγγραφέας δύο μονο-γραφιών Българското образование между съветизацията и традицията 1948-1959 (Η βουλ-γαρική εκπαίδευση ανάμεσα στην εκσοβιετοποίηση και την παράδοση) Σόφια 2006 και Висшето образование в България от съветските до болонските реформи (Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στη Βουλγαρία από τις σοβιετικές μεταρρυθμίσεις στις μεταρρυθμίσεις της Διαδικασίας της Μπολό-νια) Σόφια 2013 όπως και σειράς άρθρων στη βουλγαρική ελληνική αγγλική και ιταλική γλώσσα

Pirro Thomo

Ελλάδα - Αλβανία η δραστηριότητα των μεταβυζαντινών ζωγράφων στον βαλκανικό χώρο

Η μεταβυζαντινή τέχνη είχε μια μεγάλη εξάπλωση στους χώρους με έντονη βυζαντινή παράδοση και κυρίως στον βαλκανικό χώρο Ένας μεγάλος αριθμός ζωγράφων δραστηριοποιούνταν ακριβώς σε αυτό τον χώρο επηρεάζοντας έτσι στη δημιουργία και την διάδοση διαφόρων κινημάτων σε αυτό τον χώρο Οι επιγραφές των εκκλησιών μας προσφέρουν ένα ξεκάθαρο ταμπλό των κινήσεων (δια-δρομών) των ζωγράφων σε διάφορα μέρη Ένας από τους εξοχότερους ζωγράφους του 16ου αιώνα που έχει υπογράψει και την τοιχογραφία του ναού των Αγίων Αποστόλων στην Καστοριά (1547) ο Ονούφριος έχει εικονογραφήσει τους ναούς της περιοχής των Σπαθιών στην Αλβανία Στη διάρκεια του 17ου αιώνα συναντάμε τον Ονού-φριο Κυπριώτη τον Μιχαήλ και τους συνεργάτες του από το χωριό Λινοτόπι το Μιχαήλ από το χω-ριό Γέρμα κτλ Στη συνέχεια κατά τη διάρκεια του 18ου παρατηρείται μια άνοδος της καλλιτεχνικής δραστηριότητας Οι Aγραφιώτες ζωγράφοι εικονογράφησαν το καθεδρικό ναό της Μοσχόπολης το 1712 Στο ναό του Αγ Νικολάου δημιουργεί το 1726 ο Δαβίδ γνωστός από τα έργα του στο Άγιον

9

Όρος Καστοριά Θεσσαλονίκη κτλ Πολύ παραγωγική δραστηριότητα είχαν τα αδέλφια από την Κο-ρυτσά Κωνσταντίνος και Αθανάσιος στις περιοχές της Κορυτσάς Μουζακιάς και στο Άγιον Όρος Pirro Thomo pirrothomoyahoogr Δρ Πολιτικός Μηχανικός Αλβανική Ακαδημία Επιστημών υπεύθυνος Τμ Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ορθόδοξης Εκκλησίας Αλβανίας Διπλωματούχος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών στο Πανεπιστή-μιο των Τιράνων Κάτοχος επιστημονικών Διπλωματών και Τίτλων Διδάκτωρ και Καθηγητής Συμμε-τοχή σε πλήθος συνεδρίων και συμποσίων εθνικών και διεθνών Συγγραφέας σε πάνω από 60 ερευ-νητικά άρθρα σε περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων και 6 μονογραφιών για την παραδοσιακή την Βυζαντινή την Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική και τις αναστηλωτικές εργασίες Έρευνες για τον εντο-πισμό την καταγραφή αξιολόγηση και κήρυξη μνημείων στην Αλβανία (Βυζαντινές και Μεταβυζα-ντινές Εκκλησίες παραδοσιακά σπίτια συνοικίες και σύνολα) Περισσότερες από 50 μελέτες αποκα-τάστασης και επανάχρησης μνημείων και συνόλων στην Αλβανία και στην Ελλάδα Έχει εκπληρώσει σημαντικό επιστημονικό έργο καθώς και έχει συμβάλλει στην διεύθυνση επιστημονικών ιδρυμάτων

Misa Rakocija

Αστική τοπογραφία της Ναϊσσού (Σερβία) μέσα από τους παλαιούς χάρτες και τις καταγραφές των περιηγητών από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα

Από την ύστερη αρχαιότητα μέσω της πρώιμης και μεσαιωνικής Βυζαντινής περιόδου μέχρι τους ύστερους Βυζαντινούς και Σερβικούς χρόνους η πόλη της Ναϊσσού χάρη στην ευνοϊκή γεωγραφική της θέση στο κέντρο των Βαλκανίων υπήρξε σημαντικό στρατιωτικό πολιτικό και θρησκευτικό κέ-ντρο και ένα δυνατό στήριγμα του Βυζαντινού πολιτισμού και της κουλτούρας που ακτινοβολούνταν στο εσωτερικό της ηπείρου Τα επιτεύγματα του Βυζαντινού πολιτισμού συνοδεύτηκαν από καλλιτεχνικά μνημεία της μετά-Βυζαντινής περιόδου η οποία σημαδεύτηκε από την πλήρη κατάκτηση από την Οθωμανική Αυτο-κρατορία Με προσεκτική παρατήρηση αναγνωρίζεται ότι ο Οθωμανός κατακτητής υπέκυψε στην ι-σχύ του Βυζαντινού πολιτισμού που βρέθηκε στην κατακτημένη Ναϊσσό Χάρη στα διατηρημένα μνημεία τα αρχεία από περιηγητές και γνωστούς παλαιούς χάρτες είναι προφανές ότι ο Οθωμανός κατακτητής αναγνώρισε την αρχιτεκτονική κληρονομιά και τον αστικό ι-στό της αρχαίας και επιφανούς πόλης προσαρμόζοντάς τα στην πίστη και τις προϋποθέσεις τους αφήνοντας παράλληλα τη δυνατότητα στους εναπομείναντες Σέρβους να εκπληρώνουν τις ανάγκες τους με ένα σεμνό τρόπο Βασισμένη στη γνωστή χαρτογραφία και τα δεδομένα από τα διασωθέντα αρχεία των περιηγητών στηριζόμενη στα ορατά φυσικά σημεία η αστική τοπογραφία της πόλης θα ανακατασκευαστεί η ανάπτυξη και η διαμόρφωση της αστικής δομής της πόλης θα συνεχιστεί στην περίοδο από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα Σε αυτό το σημείο θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στοιχεία της αστικής το-πογραφίας της πόλης από την ανάπτυξη της κεντρικής πλατείας κατόπιν των σχεδιασμένων γειτο-νιών την εξάπλωση των τειχών της πόλης και την κατανομή των βασικών κτιρίων μέσα στον ιστό της πόλης μέχρι τον 19ο αιώνα Με προσεκτική παρατήρηση των λεπτομερειών από παλαιούς χάρτες και διεξοδική ανάλυση των δε-δομένων που καταγράφηκαν από τους περιηγητές συγκρίνοντάς τα με γνωστά κατάλοιπα υλικών καταλήγουμε στον προσδιορισμό και σε μια ιδανική ανακατασκευή της αστικής τοπογραφίας της πόλης της Ναϊσσού με έναν τρόπο που είναι επίσης εφαρμόσιμος και στις άλλες Βαλκανικές πόλεις Λέξεις-Κλειδιά αστική τοπογραφία Ναϊσσός η δομή της πόλης μετά-Βυζαντινή περίοδος Misa Rakocija mirakocijagmailcom Γεννημένος στη Ναϊσσό (Nis Σερβίας) στις 10 Ιουνίου του 1957 απέκτησε το διδακτορικό του δί-πλωμα το 2010 στην Ιστορία της τέχνης με θέμα laquoΒυζαντινές εκκλησίες της Ναϊσσού από τον 11ο έως τον 16ο αιώναraquo Από το 1986 εργάζεται στο Ινστιτούτο για τη συντήρηση της πολιτιστικής κλη-ρονομιάς στη Ναϊσσό πλέον με τον τίτλο του συμβούλου Ασχολείται με την τεκμηρίωση μελέτη προστασία και αναβίωση της αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής των πολιτιστικών αγαθών Ήταν επικε-φαλής και συμμετείχε στη διατήρηση και αποκατάσταση έργων πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς ε-

9

Όρος Καστοριά Θεσσαλονίκη κτλ Πολύ παραγωγική δραστηριότητα είχαν τα αδέλφια από την Κο-ρυτσά Κωνσταντίνος και Αθανάσιος στις περιοχές της Κορυτσάς Μουζακιάς και στο Άγιον Όρος Pirro Thomo pirrothomoyahoogr Δρ Πολιτικός Μηχανικός Αλβανική Ακαδημία Επιστημών υπεύθυνος Τμ Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ορθόδοξης Εκκλησίας Αλβανίας Διπλωματούχος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών στο Πανεπιστή-μιο των Τιράνων Κάτοχος επιστημονικών Διπλωματών και Τίτλων Διδάκτωρ και Καθηγητής Συμμε-τοχή σε πλήθος συνεδρίων και συμποσίων εθνικών και διεθνών Συγγραφέας σε πάνω από 60 ερευ-νητικά άρθρα σε περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων και 6 μονογραφιών για την παραδοσιακή την Βυζαντινή την Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική και τις αναστηλωτικές εργασίες Έρευνες για τον εντο-πισμό την καταγραφή αξιολόγηση και κήρυξη μνημείων στην Αλβανία (Βυζαντινές και Μεταβυζα-ντινές Εκκλησίες παραδοσιακά σπίτια συνοικίες και σύνολα) Περισσότερες από 50 μελέτες αποκα-τάστασης και επανάχρησης μνημείων και συνόλων στην Αλβανία και στην Ελλάδα Έχει εκπληρώσει σημαντικό επιστημονικό έργο καθώς και έχει συμβάλλει στην διεύθυνση επιστημονικών ιδρυμάτων

Misa Rakocija

Αστική τοπογραφία της Ναϊσσού (Σερβία) μέσα από τους παλαιούς χάρτες και τις καταγραφές των περιηγητών από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα

Από την ύστερη αρχαιότητα μέσω της πρώιμης και μεσαιωνικής Βυζαντινής περιόδου μέχρι τους ύστερους Βυζαντινούς και Σερβικούς χρόνους η πόλη της Ναϊσσού χάρη στην ευνοϊκή γεωγραφική της θέση στο κέντρο των Βαλκανίων υπήρξε σημαντικό στρατιωτικό πολιτικό και θρησκευτικό κέ-ντρο και ένα δυνατό στήριγμα του Βυζαντινού πολιτισμού και της κουλτούρας που ακτινοβολούνταν στο εσωτερικό της ηπείρου Τα επιτεύγματα του Βυζαντινού πολιτισμού συνοδεύτηκαν από καλλιτεχνικά μνημεία της μετά-Βυζαντινής περιόδου η οποία σημαδεύτηκε από την πλήρη κατάκτηση από την Οθωμανική Αυτο-κρατορία Με προσεκτική παρατήρηση αναγνωρίζεται ότι ο Οθωμανός κατακτητής υπέκυψε στην ι-σχύ του Βυζαντινού πολιτισμού που βρέθηκε στην κατακτημένη Ναϊσσό Χάρη στα διατηρημένα μνημεία τα αρχεία από περιηγητές και γνωστούς παλαιούς χάρτες είναι προφανές ότι ο Οθωμανός κατακτητής αναγνώρισε την αρχιτεκτονική κληρονομιά και τον αστικό ι-στό της αρχαίας και επιφανούς πόλης προσαρμόζοντάς τα στην πίστη και τις προϋποθέσεις τους αφήνοντας παράλληλα τη δυνατότητα στους εναπομείναντες Σέρβους να εκπληρώνουν τις ανάγκες τους με ένα σεμνό τρόπο Βασισμένη στη γνωστή χαρτογραφία και τα δεδομένα από τα διασωθέντα αρχεία των περιηγητών στηριζόμενη στα ορατά φυσικά σημεία η αστική τοπογραφία της πόλης θα ανακατασκευαστεί η ανάπτυξη και η διαμόρφωση της αστικής δομής της πόλης θα συνεχιστεί στην περίοδο από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα Σε αυτό το σημείο θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στοιχεία της αστικής το-πογραφίας της πόλης από την ανάπτυξη της κεντρικής πλατείας κατόπιν των σχεδιασμένων γειτο-νιών την εξάπλωση των τειχών της πόλης και την κατανομή των βασικών κτιρίων μέσα στον ιστό της πόλης μέχρι τον 19ο αιώνα Με προσεκτική παρατήρηση των λεπτομερειών από παλαιούς χάρτες και διεξοδική ανάλυση των δε-δομένων που καταγράφηκαν από τους περιηγητές συγκρίνοντάς τα με γνωστά κατάλοιπα υλικών καταλήγουμε στον προσδιορισμό και σε μια ιδανική ανακατασκευή της αστικής τοπογραφίας της πόλης της Ναϊσσού με έναν τρόπο που είναι επίσης εφαρμόσιμος και στις άλλες Βαλκανικές πόλεις Λέξεις-Κλειδιά αστική τοπογραφία Ναϊσσός η δομή της πόλης μετά-Βυζαντινή περίοδος Misa Rakocija mirakocijagmailcom Γεννημένος στη Ναϊσσό (Nis Σερβίας) στις 10 Ιουνίου του 1957 απέκτησε το διδακτορικό του δί-πλωμα το 2010 στην Ιστορία της τέχνης με θέμα laquoΒυζαντινές εκκλησίες της Ναϊσσού από τον 11ο έως τον 16ο αιώναraquo Από το 1986 εργάζεται στο Ινστιτούτο για τη συντήρηση της πολιτιστικής κλη-ρονομιάς στη Ναϊσσό πλέον με τον τίτλο του συμβούλου Ασχολείται με την τεκμηρίωση μελέτη προστασία και αναβίωση της αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής των πολιτιστικών αγαθών Ήταν επικε-φαλής και συμμετείχε στη διατήρηση και αποκατάσταση έργων πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς ε-

10

πίσης και στην ανάπτυξη προγραμμάτων και επικεφαλής αρχαιολογικών ανασκαφών στην περιοχή της πόλης της Ναϊσσού στη νότια και ανατολική Σερβία Συμμετείχε σε συνέδρια στη χώρα και στο εξωτερικό (Βελιγράδι Sremska Mitrovica Zajecar Σκόπια Στρούμιτσα Φιλιππούπολη Σόφια Βουδαπέστη Βιέννη κλπ ) Είχε σημαντική συμβολή στη μελέ-τη του ιστορικού - καλλιτεχνικού παρελθόντος της πόλης της Ναϊσσού της νότιας και ανατολικής Σερβίας από την πρώιμη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο μέχρι τον εικοστό αιώνα με ιδιαίτε-ρη έμφαση στην τέχνη και την ιστορία της αρχιτεκτονικής Εδώ και δεκατρία χρόνια διοργανώνει με επιτυχία ένα εξέχον διεθνές επιστημονικό συνέδριο βυζαντινολόγων laquoΝαϊσσός και Βυζάντιοraquo και ε-ξέδωσε τις δώδεκα επιστημονικές συλλογές εργασιών με συνοδευτικά CDs Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 60 επιστημονικές εργασίες σε εξέχοντα επιστημονικά περιοδικά στη χώρα και στο εξωτερικό έγραψε επτά βιβλία εξέδωσε δύο βιβλία δώδεκα πρακτικά Ναϊσσός και Βυζάντιο και μια ειδική έκδοση που ονομάζεται Ναϊσσός και χριστιανική κληρονομιά δημιούρ-γησε το πρώτο CD πολυμέσων για τη Ναϊσσό που ονομάζεται laquoΜοναστήρια και εκκλησίες της Ναϊσ-σούraquo είναι δημιουργός αρκετών τηλεοπτικών εκπομπών Είχε σημαντική συμβολή στο Υπουργείο Πολιτισμού της Σερβίας την Εγκυκλοπαίδεια της Ναϊσσού και το Λεξικό της πόλης της Ναϊσσού - Nis Είναι συντάκτης των κατευθυντήριων γραμμών και συντελεστής στην ανάπτυξη της Σερβικής Εγκυ-κλοπαίδειας στην έκδοση της SANU (Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών) της Ρωσικής Μεγά-λης Εγκυκλοπαίδειας στην έκδοση της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών και ενός δοκιμίου laquoΗ αρχιτε-κτονική και η εικονογραφία του Κωνσταντίνου στη Σερβία και τη Βουλγαρίαraquo για την Εγκυκλοπαί-δεια του Μεγάλου Κωνσταντίνου στην έκδοση του Ιταλικού Εγκυκλοπαιδικού Ινστιτούτου

Paula - Livia Scalcau

Ο Ελληνισμός στην πόλη Τούρνου Σεβερίν και στο νομό Μεχεντίντσι της Ρουμανίας (19ος - 20ός αιώνας)

Στη Νοτιοδυτική Ρουμανία στην αριστερή όχθη του Δούναβη ο νομός Μεχεντίντσι αποτελεί περιοχή που ο Ελληνισμός έχει παλιές ρίζες Η πρωτεύουσα του νομού η πόλη Ντρομπέτα - Τούρνου Σεβερίν ιδρύθηκε το 1833 μετά την θέσπιση της ελευθερίας του εμπορίου το 1829 με τη Συνθήκη της Αδρι-ανούπολης (1829) που θα φέρει τους Έλληνες σε μεγάλο αριθμό προς τα ρουμάνικα λιμάνια Ειδικά μετά το 1836 όταν ο ηγεμόνας Αλέξανδρος Δημήτριος Γκίκας επέτρεψε στους ξένους να εγκαταστα-θούν στη νέα πόλη όλο και περισσότεροι Έλληνες μετέβησαν εδώ Η πόλη κατοικήθηκε κυρίως από ξένους και το βασικό χαρακτηριστικό της ήταν η μεγάλη εθνική ποικιλία Οι Ρουμάνοι αποτελούσαν το 1865 το 27 του πληθυσμού οι υπόλοιποι ήταν Σέρβοι Εβραίοι Έλληνες Βούλγαροι Τούρκοι Αρμένιοι Αλβανοί Ούγγροι Τσέχοι Ιταλοί Πολωνοί Ελβετοί Ισπανοί Γάλλοι Βέλγοι Άγγλοι και άλλοι Μια σημαντική των Ελλήνων της πόλης προερχόταν από την Ήπειρο ειδικότερα από το Πάπιγκο Μια μικρότερη ομάδα Ελλήνων της πόλης προερχόταν από τα ελληνικά νησιά και από τη Μικρά Ασί-α Επίσης εγκαταστάθηκαν στην καινούργια πόλη και σε όλη την περιοχή του νομού Μεχεντίντσι και πολλοί Έλληνες από τη Μακεδονία ειδικότερα από την περιοχή Κοζάνης Ξεκίνησαν ασκώντας διάφορα επαγγέλματα με λίγα χρήματα αλλά σιγά - σιγά επεκτάθηκαν και δι-αδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των εμπορικών καταστημάτων των πανδοχείων και των ξενοδοχείων της πόλης Έκαναν εμπόριο (με δημητριακά βαμβακερά είδη σιδερικά κρεατικά ποτά καπνά αρώματα βαφές πορσελάνινα υαλικά τυροπιτάδικα και άλλα) Μερικοί είχαν ατμό-μυλους και εργοστάσια κεραμιδιών ασβέστη τούβλων σανίδων άλλοι ήταν μεγαλοκτηματίες Οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν εδώ δεν ξέχασαν τους τόπους καταγωγής τους Μεγάλο μέρος της περιουσίας τους το έστελναν στα χωριά τους αλλά έκαναν δωρεές και στη νέα τους πατρίδα συνεισέφεραν ουσιαστικά στον εκμοντερνισμό της Τα έγγραφα των Αρχείων του Νο-μού Μεχεντίντσι δείχνουν ότι οι Έλληνες αναδείχθηκαν εδώ σε στοιχείο σταθερότητας και οικονομι-κής ανάπτυξης Επίσης στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία της πόλης υπάρχουν ακόμα πολλά Ελληνικά βιβλία και χειρόγραφα Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και μετά το κομμουνιστικό καθεστώς επηρέασαν και τους Έλληνες οι οποίοι έχασαν πολλά κτήματα κτίρια και αγαθά Η Ελληνική κοινότητα του Τούρνου Σεβερίν επανιδρύθηκε το 1995 και τα τελευταία χρόνια οι δεσμοί με τους τόπους καταγω-γής των μελών της ενεργοποιήθηκαν ξανά

11

Paula Livia Scalcău scalcauyahoocom Δρ Ιστορικός Λέκτορας Πανεπιστημιακό Κέντρο Τούρνου Σεβερίν Πανεπιστήμιο Craiova Γεννήθηκε το 1958 στο Μοινέστι (νομός Μπακάου Ρουμανίας) Σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο laquoΑlexandru Ioan Cuzaraquo του Ιασίου και το 1981 έρχεται στο Τούρνου Σεβερίν σαν καθηγήτρια στο Σχολείο laquoΠέτρε Σερτζέσκουraquo Από το 1995 διδάσκει και στο Πανεπιστημιακό Κολλέ-γιο Τούρνου Σεβερίν του Πανεπιστημίου της Κραγιόβας Είναι πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Τούρνου Σεβερίν και διευθύνει τον Όμιλο Ελληνικής Γλώσσας και Ελληνικού Πολιτισμού Είναι ιδρυ-τικό μέλος της Ρουμανικής Εταιρίας Νεοελληνικών Σπουδών Το 2001 πήρε στο Πανεπιστήμιο του Ιασίου το Διδακτορικό Δίπλωμα με θέμα laquoΛόγιοι των Ιωαννίνων στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες το 18ο αιώναraquoΈχει γράψει πολλές μελέτες για τις ελληνο-ρουμανικές σχέσεις και δύο βιβλία Οι Έλλη-νες της Ρουμανίας (2003 2005) και Hellenism in Romania (2006 2011) Το Ίδρυμα Magazin Istoric Βουκουρεστίου της απένειμε το 2006 το βραβείο laquoIon Ghicaraquo για το βιβλίο Οι Έλληνες της Ρουμανί-ας και η Νομαρχία Αθηνών την ανακήρυξε laquoΠρέσβειρα Ελληνισμούraquo για το έτος 2007

Artan Shkreli

Ακρωτήριο Ροδόνι (Rodoni) - ημιτελής πόλη μεταξύ υδάτων

Το ακρωτήριο Ρόδον (Rodon) είναι μια ιστορική χερσόνησος στην Αλβανία βόρεια του Δυρραχίου στην Αδριατική θάλασσα Οι πληροφορίες για αυτό το ακρωτήριο εκτείνονται από την κλασική αρ-χαιότητα αλλά εδώ πιο σύντομα θα αντιμετωπιστεί μόνον η υπόθεση της ύπαρξης ενός εξαφανι-σμένου μικρού νησιού στο απώτατο άκρο του ακρωτηρίου Ρόδον που χρησιμοποιείται για στρατιω-τικούς σκοπούς Η υπόθεση σε αυτήν την εισήγηση θα παρουσιαστεί βασιζόμενη μόνο σε ιστορικό χαρτογραφικό υλικό ανοίγοντας ίσως μια περαιτέρω συζήτηση για ιστορικούς και γεωγράφους Artan Shkreli artanshkreliyahoocom Δρ Αρχιτέκτων Διευθυντής Αλβανικού Οργανισμού Μνημείων

Peter Soustal

Τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα (tahrir defterleri) του 15ου και του 16ου αιώνα ως πηγές για την τοπογραφία και τα τοπωνύμια Επιλεγμένα παραδείγματα από τη Δυτική Μακεδονία

Για την ανάπτυξη της έρευνας της ιστορικής γεωγραφίας της Άνω Μακεδονίας κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας εργάστηκαν τα τελευταία χρόνια εξαιρετικά επιτυχώς ο Γεώργιος Τσότσος συγγραφέας του βιβλίου Ιστορική γεωγραφία Δυτικής Μακεδονίας Το οικιστικό δίκτυο (14ος-17ος αιώνας) (2011) καθώς και οι Κώστας Καμπουρίδης και Γιώργος Σαλακίδης οι οποίοι δημοσίευσαν την έκδοση δεφτεριού και την ιστορική έρευνα η οποία τιτλοφορείται Η επαρχία Σερβίων τον 16ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές (2013) Γιά την ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την βυζαντινή περίοδο διαθέτουμε μια πληθώρα ιστορικών πηγών όπως έγγραφα των μονών του Αγίου Όρους αρχεία της Μονής Προδρόμου Σερρών έργα συγγραφέων βυζαντινής ιστορίας πορτολάνους καθώς και πολλούς σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους Σε αντίθεση με την περίπτωση της Ανατολικής Μακεδονίας στη Δυτική Μακεδονία (γνωστή και ως Άνω Μακεδονία) με κεντρικό ποταμό τον Αλιάκμονα (τον İnce Kara Su των Οθωμανών) και τους νομούς Καστοριάς Γρεβενών Κοζάνης Φλώρινας καθώς και τα συνορεύοντα μέρη των νομών Ημαθίας και Πέλλας οι πληροφορίες των ιστορικών πηγών για την περίοδο του μεσαίωνα είναι σχετικά πενιχρές Με εξαίρεση τις σημαντικές πόλεις της Καστοριάς των Γρεβενών των Σερβίων της Φλώρινας του Σισανίου και της Πρέσπας (πιθανώς στο νησί του Αγίου Αχιλλείου στη λίμνη Μικρή Πρέσπα) οι συγγραφείς βυζαντινής ιστορίας είτε σιωπούν είτε α-πλώς μνημονεύουν ονόματα κάστρων τα οποία όμως δεν μπορούμε να ταυτίσουμε (πχ Μολυσκός) Όσον αφορά την ύπαιθρο του δυτικομακεδονικού χώρου οι πρώτες γραπτές πηγές είναι είναι οθωμανικά κατάστιχα τα οποία καταγράφουν τα ονόματα χωριών τον πληθυσμό τους και δίνουν πληροφορίες για την οικονομία και την παραγωγικότητα αυτών των χωριών Αυτά τα δεφτέρια έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι ακριβώς χρονολογημένα Τα παλιά δεφτέρια απεικονίζουν κατά κάποιο

11

Paula Livia Scalcău scalcauyahoocom Δρ Ιστορικός Λέκτορας Πανεπιστημιακό Κέντρο Τούρνου Σεβερίν Πανεπιστήμιο Craiova Γεννήθηκε το 1958 στο Μοινέστι (νομός Μπακάου Ρουμανίας) Σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο laquoΑlexandru Ioan Cuzaraquo του Ιασίου και το 1981 έρχεται στο Τούρνου Σεβερίν σαν καθηγήτρια στο Σχολείο laquoΠέτρε Σερτζέσκουraquo Από το 1995 διδάσκει και στο Πανεπιστημιακό Κολλέ-γιο Τούρνου Σεβερίν του Πανεπιστημίου της Κραγιόβας Είναι πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Τούρνου Σεβερίν και διευθύνει τον Όμιλο Ελληνικής Γλώσσας και Ελληνικού Πολιτισμού Είναι ιδρυ-τικό μέλος της Ρουμανικής Εταιρίας Νεοελληνικών Σπουδών Το 2001 πήρε στο Πανεπιστήμιο του Ιασίου το Διδακτορικό Δίπλωμα με θέμα laquoΛόγιοι των Ιωαννίνων στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες το 18ο αιώναraquoΈχει γράψει πολλές μελέτες για τις ελληνο-ρουμανικές σχέσεις και δύο βιβλία Οι Έλλη-νες της Ρουμανίας (2003 2005) και Hellenism in Romania (2006 2011) Το Ίδρυμα Magazin Istoric Βουκουρεστίου της απένειμε το 2006 το βραβείο laquoIon Ghicaraquo για το βιβλίο Οι Έλληνες της Ρουμανί-ας και η Νομαρχία Αθηνών την ανακήρυξε laquoΠρέσβειρα Ελληνισμούraquo για το έτος 2007

Artan Shkreli

Ακρωτήριο Ροδόνι (Rodoni) - ημιτελής πόλη μεταξύ υδάτων

Το ακρωτήριο Ρόδον (Rodon) είναι μια ιστορική χερσόνησος στην Αλβανία βόρεια του Δυρραχίου στην Αδριατική θάλασσα Οι πληροφορίες για αυτό το ακρωτήριο εκτείνονται από την κλασική αρ-χαιότητα αλλά εδώ πιο σύντομα θα αντιμετωπιστεί μόνον η υπόθεση της ύπαρξης ενός εξαφανι-σμένου μικρού νησιού στο απώτατο άκρο του ακρωτηρίου Ρόδον που χρησιμοποιείται για στρατιω-τικούς σκοπούς Η υπόθεση σε αυτήν την εισήγηση θα παρουσιαστεί βασιζόμενη μόνο σε ιστορικό χαρτογραφικό υλικό ανοίγοντας ίσως μια περαιτέρω συζήτηση για ιστορικούς και γεωγράφους Artan Shkreli artanshkreliyahoocom Δρ Αρχιτέκτων Διευθυντής Αλβανικού Οργανισμού Μνημείων

Peter Soustal

Τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα (tahrir defterleri) του 15ου και του 16ου αιώνα ως πηγές για την τοπογραφία και τα τοπωνύμια Επιλεγμένα παραδείγματα από τη Δυτική Μακεδονία

Για την ανάπτυξη της έρευνας της ιστορικής γεωγραφίας της Άνω Μακεδονίας κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας εργάστηκαν τα τελευταία χρόνια εξαιρετικά επιτυχώς ο Γεώργιος Τσότσος συγγραφέας του βιβλίου Ιστορική γεωγραφία Δυτικής Μακεδονίας Το οικιστικό δίκτυο (14ος-17ος αιώνας) (2011) καθώς και οι Κώστας Καμπουρίδης και Γιώργος Σαλακίδης οι οποίοι δημοσίευσαν την έκδοση δεφτεριού και την ιστορική έρευνα η οποία τιτλοφορείται Η επαρχία Σερβίων τον 16ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές (2013) Γιά την ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την βυζαντινή περίοδο διαθέτουμε μια πληθώρα ιστορικών πηγών όπως έγγραφα των μονών του Αγίου Όρους αρχεία της Μονής Προδρόμου Σερρών έργα συγγραφέων βυζαντινής ιστορίας πορτολάνους καθώς και πολλούς σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους Σε αντίθεση με την περίπτωση της Ανατολικής Μακεδονίας στη Δυτική Μακεδονία (γνωστή και ως Άνω Μακεδονία) με κεντρικό ποταμό τον Αλιάκμονα (τον İnce Kara Su των Οθωμανών) και τους νομούς Καστοριάς Γρεβενών Κοζάνης Φλώρινας καθώς και τα συνορεύοντα μέρη των νομών Ημαθίας και Πέλλας οι πληροφορίες των ιστορικών πηγών για την περίοδο του μεσαίωνα είναι σχετικά πενιχρές Με εξαίρεση τις σημαντικές πόλεις της Καστοριάς των Γρεβενών των Σερβίων της Φλώρινας του Σισανίου και της Πρέσπας (πιθανώς στο νησί του Αγίου Αχιλλείου στη λίμνη Μικρή Πρέσπα) οι συγγραφείς βυζαντινής ιστορίας είτε σιωπούν είτε α-πλώς μνημονεύουν ονόματα κάστρων τα οποία όμως δεν μπορούμε να ταυτίσουμε (πχ Μολυσκός) Όσον αφορά την ύπαιθρο του δυτικομακεδονικού χώρου οι πρώτες γραπτές πηγές είναι είναι οθωμανικά κατάστιχα τα οποία καταγράφουν τα ονόματα χωριών τον πληθυσμό τους και δίνουν πληροφορίες για την οικονομία και την παραγωγικότητα αυτών των χωριών Αυτά τα δεφτέρια έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι ακριβώς χρονολογημένα Τα παλιά δεφτέρια απεικονίζουν κατά κάποιο

12

τρόπο την κατάσταση στις επαρχίες σε μια μεταβατική περίοδο δηλαδή στον 15ο και 16ο αιώνα όταν πολλά πράγματα δεν έχουν ακόμα αλλάξει παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε ήδη στην περίοδο της Τουρκοκρατίας Ο πλούσιος Κώδικας αρ 201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορ-δας η λεγομένη Παρρησία καλύπτει το χρονικό διάστημα ανάμεσα το 1534 ως το 1692 (εκτός από τις νεότερες εγγραφές) χωρίς η χρονολόγηση των εγγραφών να είναι σαφής η ακριβής O ομιλητής θα επικεντρωθεί στην επαρχία των Σερβίων Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια βρίσκεται π χ στο δεφτέρι 986 (γύρω στα 1500) Ο τιμαριώτης στο τιμάριο του οποίου ανήκει το χωριό Φτελιά (İftelya) είναι επιφορτισμένος με την επίβλεψη ενός φράγματος του Αλιάκμονα Peter Soustal PeterSoustaloeawacat Δρ Ιστορικός πρώην Διευθυντής του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών της Ακαδημίας Επιστημών Αυστρίας Γεννήθηκε στη Βιέννη το 1945 Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης από το 1963 Κλα-σική Φιλολογία (δίπλωμα 1969) και Βυζαντινολογία (διατριβή με θέμα laquoΟι ελληνικές πηγές για την ιστορική γεωγραφία της Ηπείρου κατα τον μεσαίωναraquo 1975) Από το 1969 ήταν επιστημονικός συνεργάτης της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών (επιτροπή για την Tabula Imperii Byzantini) και από το 2006 μέχρι το 2012 διευθυντής του νεοσύστατου Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών της Ακαδημίας Επιστημών Το 2012 πήρε σύνταξη και συνεχίζει να ετοιμάζει τον τόμο Μακεδονία (νότιο μέρος) για τη σειρά Tabula Imperii Byzantini Βιβλία του είναι P Soustal unter Mitwirkung von Johannes Koder Nikopolis und Kephallenia Tabula Imperii Byzantini 3 Wien 1981 (325 σελίδες 2 χάρτες) P Soustal Thrakien (Thrakē Rodopē und Haimimontos) Tabula Imperii Byzantini 6 Wien 1991 (580 σελίδες 2 χάρτες) K Belke - P Soustal Die Byzantiner und ihre Nachbarn Die de administrando imperio genannte Lehrschrift des Kaisers Konstantinos Porphyrogennetos fuumlr seinen Sohn Romanos uumlbers eingeleitet und erklaumlrt von K Belke und P Soustal (BG 19) Wien 1995 (368 σελίδες) J Koder unter Mitarbeit von P Soustal und Alice Koder Aigaion Pelagos (Die noumlrdliche Aumlgaumlis) Tabula Imperii Byzantini 10 Wien 1998 (351 σελίδες) K Belke F Hild J Koder P Soustal (εκδ) Byzanz als Raum Zu Methoden und Inhalten der historischen Geographie des oumlstlichen Mittelmeerraumes VTIB 7 Wien 2000 (316 σελίδες) P Soustal (εκδ) Heilige Berge und Wuumlsten Byzanz und sein Umfeld Referate auf dem 21 Internationalen Kongress fuumlr Byzantinistik London 21ndash26 August 2006 (Veroumlff zur Byzanzforschung 16) Wien 2009 (112 σελίδες) Andreas Schwarcz P Soustal Antoaneta Tcholakova (εκδ) Das mittelalterliche Bulgarien Byzanz und Europa Festschrift fuumlr Vasil Gjuzelev zum 75 Geburtstag Miscellanea Bulgarica 21 Wien 2014 (122 σελίδες)

Απόστολος Πορίδης

Τα Πριγκηπόνησα η κοινωνική και αρχιτεκτονική διαμόρφωση του χώρου κατά την ιστορική διάσταση

Τα Πριγκηπόνησα βρίσκονται στο βορειοανατολικό τμήμα της Θάλασσας του Μαρμαρά νοτιοανατο-λικά του ανατολικού τμήματος της Πόλης σε απόσταση μερικά μίλια από τα νότια παράλια της Χαλ-κηδόνας και της Χαρταλιμής Είναι εννέα στον αριθμό από αυτά τα μεγαλύτερα πέντε κατοικούνται από τους αρχαίους χρόνους Το μεγαλύτερο είναι η Πρίγκηπος την οποία σε έκταση και σε πληθυ-σμό ακολουθούν και η Χάλκη η Αντιγόνη η Πρώτη και η Αντιρόβυθος Η πραγματική τους εμφάνιση στα γραπτά κείμενα χρονολογείται από την βυζαντινή περίοδο Την εποχή αυτή υπήρξαν τόπος εξορίας και μοναχισμού Κυρίως μετά τον 8ο αιώνα ανεπιθύμητοι άρχο-ντες αυλικοί ιεράρχες πρίγκιπες και πριγκίπισσες έκπτωτοι αυτοκράτορες και αυτοκρατόρισσες πολλή από αυτούς τυφλωμένοι εξορίστηκαν και απεβίωσαν σε αυτά τα νησιά Την ίδια εποχή κτί-στηκαν μοναστήρια επάνω στα θεμέλια των καταστραμμένων αρχαίων ειδωλολατρικών ναών Η αυ-τοκράτειρα Ειρήνη στα μέσα του 9ου αιώνα ανέγειρε στην Πρίγκηπο μία γυναικεία μονή Σημαντικό γεγονός στην ιστορία του τόπου είναι η ανέγερση ανακτόρου από τον αυτοκράτορα Ιουστίνο ΙΙ τον Κουροπαλάτη το έτος 567 μΧ στην νήσο Μεγάλη την σημερινή Πρίγκηπο Τα Πριγκηπόνησα στην Βυζαντινή εποχή δεν υπήρξαν μόνο τόπος εξορίας και μοναχισμού Στα παράλια τους αναπτύχθηκαν

13

μικροί ψαράδικοι οικισμοί που οι κάτοικοι τους εκτός από την αλιεία ασχολήθηκαν με την καλλιέρ-γεια των κήπων και των αμπελώνων γύρο από τα μοναστήρια Το 1453 τα Πριγκηπόνησα υποτάχθηκαν στην Οθωμανική κυριαρχία Τα πρώτα χρόνια έμειναν ερη-μωμένα από κατοίκους και κυρίως η Πρίγκηπος όπου υπήρξε αντίσταση κατά των κατακτητών μέσα σε έναν οχυρό πύργο Αργότερα κατrsquo εντολή του Πορθητή με τις μεταφορές χριστιανικών πληθυ-σμών στην νέα βασιλεύουσα του Οθωμανικού Κράτους ο τόπος πάλι απέκτησε μοναχούς και κατοί-κους που ασχολούνταν με την αλιεία και την καλλιέργεια των μοναστηριακών κτημάτων Έως τα τέ-λη του 18ου αιώνα υπήρξαν καταφύγιο των Ευρωπαίων που ζούσαν στην Πόλη κατά τις περιόδους των καταστροφικών λιμών Μετά τα τέλη του 18ου αιώνα η κατοίκηση σε αυτά των ξένων εμπόρων και περιηγητών κυρίως Γάλλων και Άγγλων ευρισκόμενων στην Πόλη υπήρξε σημαντική στην μελ-λοντική κοινωνική και αστική διαμόρφωση των παραδοσιακών οικισμών Τα νησιά συνδέονταν με την Πόλη με μικρά κωπήλατα σκάφη τα λεγόμενα laquoπαζάρ καΐκιαraquo που ξε-κινούσαν καθημερινώς από τον Τοπχανά της Πόλης μεταφέροντας επιβάτες και εμπορεύματα σε αυ-τά Κατά μέσα του 19ου αιώνα με την έναρξη των τακτικών δρομολογίων με ατμόπλοια αυξήθηκε σημαντικά ο μόνιμος και θερινός πληθυσμός τους Τα Πριγκηπόνησα γνώρισαν την μέγιστη κοινωνική και οικονομική τους ανάπτυξη κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου και το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα Την εποχή αυτή αναδείχτηκαν ως το σημα-ντικότερο θέρετρο της Πόλης Κατοικήθηκαν κυρίως από Έλληνες μόνιμους και παραθεριστές πλούσιους εμπόρους της Οθωμανικής πρωτεύουσας Δεν ήταν όμως λίγοι και οι μουσουλμάνοι Ο-θωμανοί αξιωματούχοι που έκτισαν εδώ τα εξοχικά τους laquoκονάκιαraquo Τα πλούσια αρχιτεκτονικά δη-μιουργήματα εκείνης της εποχής είναι αποτέλεσμα της υψηλής κοινωνικής πολιτιστικής και οικο-νομικής ανάπτυξης του τόπου που τον διαμορφώνουν σήμερα σαν ένα υπαίθριο μουσείο Η ποσοτική και ποιοτική πληθώρα των ιστορικών κτιρίων η ποικιλία των αρχιτεκτονικών ρυθμών η σύνθεση του φυσικού τοπίου και του τεχνητού περιβάλλοντος είναι αποτελέσματα μίας εποχής με διαφορετικές κοινωνικές πολιτικές και δημογραφικές παραμέτρους που αξίζουν να προσεγγισθούν και να εκτιμηθούν με επιστημονικό ενδιαφέρον Απόστολος Πορίδης poridisagmailcom poridisasuperonlinecom Γεννηθείς στην Κωνσταντινούπολη (1966) Διπλωματούχος αρχιτέκτονας (1988) του τμήματος Αρχι-τεκτόνων της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου Yıldız στην Κωνσταντινούπολη και διδάκτορας του ιδίου τμήματος (1999) Εργάστηκε κατά το παρελθόν ως ιδιώτης αρχιτέκτονας (1989-1994) Προσλήφθηκε ως αρχιτέκτονας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (1994) όπου συνεχίζει να υπηρετεί ως Υπεύθυνος του Τεχνικού Γραφείου Εκλέχθηκε επίκουρος καθηγητής (2 Σεπτεμβρίου 2013) στο Τμή-μα Αρχιτεκτόνων της Σχολής Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου İstanbul Esenyurt και συνεχίζει να διδάσκει Έκανε μελέτες αναστήλωσης ιστορικών κτιρίων Εκτέλεσε σημαντικά έργα α-ναστήλωσης ιστορικών μνημειακών κτιρίων κυρίως εκκλησιών Μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Αρχιτεκτόνων Κωνσταντινούπολης Πρώην μέλος της Ελληνοτουρκικής Επιτροπής του Τεχνικού Επι-μελητηρίου Αρχιτεκτόνων Κωνσταντινούπολης (2002) Ενεργό μέλος των Ελληνικών Κοινοτήτων της Κωνσταντινούπολης Μέλος και αντιπρόεδρος της Εφοροεπιτροπής της Κοινότητας Πριγκήπου (2008-2011 και 2011- συνεχίζει) Μέλος και γενικός γραμματέας της Εφοροεπιτροπής της Κοινότητας Τα-ταούλων (2008-2011 και 2011- συνεχίζει)

Άγις Αναστασιάδης - Πάνος Σταθακόπουλος

Η προβολή των πολιτιστικών αξιών της πόλης μέσα από τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις επεμβάσεις αστικής ανάπλασης

Ο πολιτισμός είναι μια πολυεπίπεδη μορφή ανάπτυξης που εδράζεται πάνω σε δύο στρατηγικούς άξονες ο πρώτος αφορά στην πολιτισμική επιστήμη με έμφαση στη διαφύλαξη του δημόσιου χώρου μέσα από την ιστορικο-κοινωνική και εκπαιδευτική διάσταση ενώ ο δεύτερος αφορά στην παραγω-γική και επιχειρηματική διαδικασία παράλληλη και συμπληρωματική της πρώτης Συγκεκριμένα πε-ριλαμβάνει τον χωρικό προγραμματισμό και σχεδιασμό με έμφαση στην κοινωνία στην οικονομία στο περιβάλλον Η ανασυγκρότηση των πόλεων βασίζεται στη βιώσιμη αστική ανάπτυξη η οποία περιέχει τις ασκούμενες πολιτικές αστικών αναπλάσεων σε ιστορικά κέντρα σε συνδυασμό με τις

14

εφαρμοζόμενες πολεοδομικές πολιτικές στην κατεύθυνση της αύξησης της ελκτικότητας της πόλης στην ανάπτυξή της στην πολιτιστική της ανάδειξη στη διεθνή της προώθηση Η ανακοίνωση αναφέρεται στην προσέγγιση των παραπάνω ζητημάτων κάτω από το πρίσμα του πο-λεοδομικού σχεδιασμού και της αναζωογόνησης του πολεοδομικού ιστού στη σύγχρονη πόλη Μέσα από παραδείγματα από τον ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο γίνεται αναφορά στις αρχές που διέπουν τις επεμβάσεις αστικής ανάπλασης και αναγέννησης (urban regeneration) με στόχο την προβολή και αναγνωρισιμότητα της πόλης με έμφαση στις πολιτιστικές και πολιτισμικές αξίες της και κατrsquo επέ-κταση στην ανάδειξη και προβολή της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της ίδιας της χώρας Λέξεις Κλειδιά πολεοδομική πολιτική αστική ανάπλαση αστική αναγέννηση προβολή της πόλης πολιτιστικές και πολιτισμικές αξίες Άγις Ι Αναστασιάδης aghisarchauthgr Αρχιτέκτονας - πολεοδόμος μαθηματικός Πτυχίο Μαθηματικών Φυσικομαθηματικής Σχολής ΑΠΘ Πτυχίο Αρχιτεκτονικής ΠΣ ΑΠΘ DEA αστικής γεωγραφίας PHD πολεοδομίας-αστικής γεωγραφί-ας καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Τομέας Πολεοδομίας - Xωροταξίας και Περιφερειακής Aνάπτυξης Εργαστήριο Πολεοδομικού και Περιβαλλοντικού Σχεδια-σμού Συνεργάτης του Laboratoire de Geographie Urbaine (LGU) του Πανεπιστημίου Paris X CNRS Προσκεκλημένος καθηγητής (από το 1998) σε μεταπτυχιακά προγράμματα μεταπτυχιακού και διδακτορικού κύκλου με γενικό αντικείμενο τον Πολεοδομικό Προγραμματισμό-Σχεδιασμό (Paris Ouest-Nanterre La Deacutefense LGU - CNRS CNAM Institut dAmenagement et dUrbanisme) Συγγραφέας 14 βιβλίων και σημαντικού αριθμού επιστημονικών δημοσιεύσεων Πολλές συμμετοχές σε διεθνή συνέδρια ερευνητικά προγράμματα αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές μελέτες

Πάνος Σταθακόπουλος stathaparchauthgr Καθηγητής ΑΠΘ Δρ Αρχιτέκτων Πολεοδόμος Δρ Γεωγράφος - Περιβαλλοντολόγος Eίναι συγγραφέας σημαντικού αριθμού βιβλίων Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα και ερευνητικές ερ-γασίες σε έγκριτα περιοδικά Έχει σημαντική εμπειρία στη Γαλλία - Παρίσι - ως πολεοδόμος αρχιτέ-κτονας και στην Ελλάδα Το 2008 για την επέμβασή του στο κέντρο της Λάρισας του απονεμήθηκε το Α΄ Βραβείο ΣΕΠΟΧ (Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων - Χωροτακτών) Από το 2009 μέχρι το 2011 διετέλεσε Πρόεδρος του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσα-λονίκης και σήμερα είναι Διευθυντής του Τομέα Πολεοδομίας Χωροταξίας του Τμήματος Αρχιτεκτό-νων του ΑΠΘ (2011-2014)

Τατιάνα Ανδρεάδου - Καλλιπολίτου

Σταθερές και μεταβλητές ποιότητες του χώρου στο παραθαλάσσιο τοπίο στην Ελλάδα Η περίπτωση της παραλίας της Καλαμαριάς στη Θεσσαλονίκη

Το τοπίο της ακτής στην Ελλάδα έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν με την ει-δική ποιότητα του φωτός στην παραθαλάσσια Ελλάδα αλλά και άλλα που δεν είναι κοινά και αφο-ρούν κάθε φορά στο συγκεκριμένο τοπίο και στα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Λαμβάνοντας σαν αφετηρία ότι στο τοπίο της ακτής στην Ελλάδα ο τόπος αποτελείται από (α) θά-λασσα (β) φως και (γ) στεριά τα κοινά χαρακτηριστικά των παραθαλάσσιων τοπίων στην Ελλάδα βρίσκονται κατά την άποψή μας στις σχέσεις που αυτά τα τρία στοιχεία σε οντολογικό επίπεδο συνι-στούν μεταξύ τους Υπάρχουν τρείς σχέσεις ή ποιότητες θα μπορούσαμε να πούμε που επαναλαμ-βάνονται σχεδόν παντού με τον ίδιο τρόπο και θα μπορούσε κανείς να πει πως συνιστούν χαρακτη-ριστικά κοινά σχεδόν σε όλα τα τοπία της ακτής στην παραθαλάσσια Ελλάδα Οι ποιότητες αυτές εί-ναι Α) Ότι τα όρια της στεριάς με τη θάλασσα δεν είναι σαφή και διακεκριμένα Αντίθετα στεριά και θάλασσα βρίσκονται σ ένα διαρκές παιχνίδι παρουσίας και απουσίας των ορίων και αυτό συμβαίνει σε όλα τα επίπεδα αντίληψης Β) Ότι το τοπίο αλλάζει δραματικά πρόσωπο ανάλογα με την ώρα της ημέρας αλλά και την εποχή ότι το ίδιο ακριβώς τοπίο είναι εντελώς διαφορετικό αν το κοιτάξει κα-νείς σε διαφορετικές ώρες της ημέρας ή αν το κοιτάξει από άλλη οπτική γωνία Οι αλλαγές αυτές εί-ναι σχετικές με το φως και την ειδική ποιότητα του φωτός στην Ελλάδα που πέφτοντας από διαφο-ρετική οπτική γωνία και μαζί με την αντανάκλαση του νερού αλλάζει κάθε φορά δραματικά το τοπίο Γ) Ότι όλο το τοπίο έχει μια εξαιρετική διαφάνεια τόσο οριζοντίως κατά την κατεύθυνση του ορίζο-

15

ντα όσο και καθέτως κατά την κατεύθυνση του βυθού Στο πρώτο μέρος της εισήγησης θα αναπτυ-χθούν αυτές οι τρείς ποιότητες που πάντοτε συνυπάρχουν και αποτελούν τις κοινές και σταθερές ποιότητες του χώρου στο παραθαλάσσιο τοπίο στην Ελλάδα Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης θα αναφερθούν τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τους ι-διαίτερους τόπους τα κάθε φορά διαφορετικά τοπία και θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην παραλια-κή ζώνη της Καλαμαριάς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τόσο από πλευράς φυσικών χαρακτη-ριστικών του τοπίου όσο και από πλευράς των ανθρωπογενών παρεμβάσεων που σε μεγάλο μέρος τους συνιστούν στοιχεία της μνήμης των κατοίκων και του τόπου Τατιάνα Ανδρεάδου - Καλλιπολίτου andkalarchauthgr Είναι αρχιτέκτων καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ όπου και διδάσκει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και σχεδιασμό στο όριο στεριάς με θάλασσα Έχει κάνει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στις ΗΠΑ με θέμα μια φαινομενολογική προσέγγιση του ελληνικού τοπίου της ακτής Έχει σχεδιά-σει περίπου 100 έργα το ένα τρίτο περίπου των οποίων έχουν δημοσιευθεί Έχει συμμετάσχει σε 10 εκθέσεις έργων με επιλογή με 27 έργα Ήταν επιστημονικά υπεύθυνη για 10 ερευνητικά προγράμ-ματα και συμμετείχε σε πολλά άλλα Έχει σημαντικό αριθμό δημοσιεύσεων σε περιοδικά πρακτικά συνεδρίων και συλλογικούς τόμους Είναι υπεύθυνη για 7 προγράμματα Erasmus ανταλλαγής φοι-τητών και καθηγητών με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια Από το 2009-2013 ήταν Διευθύντρια του Τομέα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας Τμήματος Αρχιτεκτόνων Είναι μέλος της AEEA EAAE (European Association for Architectural Education) της IAPS (International Association for People-Environment Studies)της IASSP (International Association for the Semiotics of Space) του Συλλόγου Αποφοίτων Αμερικανικών Πανεπιστημίων Βορείου Ελλάδος και άλλων επιστημονικών συλλόγων

Ιφιγένεια Βαμβακίδου - Αστέριος Κουκούδης

Χαρτογραφώντας τη διασπορά των Βλάχων στα Βαλκάνια

Οι ιστοριογραφικές σχολές των Βαλκανικών Χωρών μοιάζει να ακολουθούν μια μακρά παράδοση που τις φέρει σε αντιπαραθέσεις και ιδιαίτερα για θέματα που άπτονται του εθνικού φαντασιακού της κάθε μίας Έτσι μοιάζει πρακτικά αδύνατο να συμφωνήσουν σε μια κοινά αποδεκτή χαρτογρα-φική αποτύπωση των εθνικών εθνοτικών γλωσσικών θρησκευτικών κι άλλων ιστορικών και αν-θρωπολογικών ορίων ανάμεσα στις διάφορες ομάδες που βρέθηκαν να κατοικούν τα Βαλκάνια ι-διαίτερα κατά την κρίσιμη περίοδο των αρχών του 20ού αιώνα όταν όλες μαζί οδηγούνταν σε μία εδαφική ολοκλήρωση που δεν ικανοποίησε καμία από αυτές Το κλασσικό έργο του H R Wilkinson για αυτές τις laquoεπί χάρτουraquo αντιπαραθέσεις είναι δηλωτικό των χρόνιων και εσκεμμένων υπερβολών και διαστρεβλώσεων προς όφελος προπαγανδιστικών πρακτικών και εδαφικών διεκδικήσεων Το πολύ πιο σύγχρονο έργο του P R Magocsi έρχεται να επιβεβαιώσει τα προβλήματα της αποτύπωσης ανάλογων πληροφοριών σε χάρτες και παραμένουν προκλήσεις που επεκτείνονται στο σύνολο σχε-δόν της Ευρώπης Η περίπτωση των βλάχικων - κουτσοβλαχικών - αρωμουνικών πληθυσμών στα Βαλκάνια δεν θα μπο-ρούσε να αποτελέσει εξαίρεση Κάθε άλλο μάλιστα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ένα ενδει-κτικό παράδειγμα μιας και η δημογραφική τους δύναμη τους καθιστά ένα ευκολότερο πληθυσμό προς χαρτογραφική αποτύπωση Ωστόσο από την άλλη μεριά η έντονη κινητικότητά τους και η δια-σπορά τους σε όλη τη Βαλκανική η έλλειψη ομογενοποίησης και τα ξεχωριστά ανθρωπολογικά τους χαρακτηριστικά κυρίως λόγω της μέχρι πρόσφατα νομαδοκτηνοτροφικής ταυτότητας μεγάλης με-ρίδας τους αλλά και της αναπόφευκτης αφομοίωσης σε αστικά περιβάλλοντα κάνει τους Βλάχους μία ενδιαφέρουσα περίπτωση μελέτης Οι πρόσφατες χαρτογραφικές απόπειρες του Α Κουκούδη και του T Kahl στις εργασίες τους για τους Βλάχους παρουσιάζουν τις δικές αδυναμίες τους Όμως η αναγνώριση των αδυναμιών προσφέρει ευκαιρίες για διορθώσεις βελτιώσεις και επέκταση των χαρτογραφικών αποτυπώσεων Νέες σύγ-χρονες μέθοδοι καταγραφής πληροφοριών σε χάρτες με τη χρήση των νέων τεχνολογιών σε συνερ-γασία με το Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας του Τμήματος Τοπογράφων του Αριστοτέλειου Πανεπι-στημίου δίνουν τη δυνατότητα να έχουμε μία ακριβέστερη και πληρέστερη παρουσίαση επί χάρτου

16

των βλάχικων πληθυσμών της ιστορίας τους και στοιχείων της κοινωνικής ανθρωπολογίας που τους χαρακτηρίζουν Ιφιγένεια Βαμβακίδου ibambakuowmgr Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού Πανεπιστήμιο Δυτικής Μα-κεδονίας Τμήμα Νηπιαγωγών Είναι Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τμήμα Φιλοσο-φίας και Παιδαγωγικής κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ κα-τεύθυνση Φιλοσοφία της ιστορίας και Δρ της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ κατεύθυνση Νεότερη Ελληνική Ιστορία και Πολιτισμός Διδάσκει στο Πανεπιστήμιο (ΑΠΘ) από το 1999 και στο Παιδαγωγι-κό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας από το 2002 ως μόνιμο διδακτικό προσωπικό μαθήματα ιστορίας και οπτικού πολιτισμού Μετέχει στη Διοικούσα του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών και διδάσκει ιστορία νεότερης ελληνικής τέχνης και σημειωτική Συντονίζει από το 2008 το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην κατεύθυνση laquoΠολιτισμικές σπουδές Σημειωτικές δομές και πρακτικέςraquo Συντονίζει το Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης στην Ειδική Αγωγή του Παν Δυτικής Μακεδονίας (2008-2013) για εκπαιδευτικούς και πτυχιούχους ανωτάτων σχολών Συντονίζει την Διευρυμένη Πρακτική Άσκηση του Παιδαγωγικού Τρήματος Νηπιαγωγών και είναι μέλος στη Διοίκηση του Γραφείου Διασύνδεσης του Πανεπιστήμιου και της ΓΣ του ΤΕΕΤ Εκπροσωπεί το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας στην Έδρα της Unesco στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (2010-) gender studies καθώς και στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Erasmus για την εκπαίδευση του πολίτη CiCE Citizenship and Education in Europe (2008-) Εποπτεύει πολλές μεταπτυχιακές εργασίες σε θέματα τοπικής ιστορίας κοινωνικής ιστορίας οπτικού πολιτισμού και επτά διδακτορικές διατριβές Έχει δημοσιεύσει 4 βιβλία έχει επιμεληθεί 8 και δημο-σίευσε περίπου 100 επιστημονικά άρθρα σε διεθνή περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων Συμμετείχε ως ιστορικός στην παραγωγή ιστορικού ντοκυμαντέρ με θέμα τη ζωή των Πομάκων στην ελληνική Θράκη Δημήτρης Κιτσικούδης (2007) laquoΠολύ κλαις Λίγο μιλάςhellipraquo Από τον Σεπτέμβριο του 2013 εί-ναι Πρόεδρος του Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

Αστέριος Ι Κουκούδης salonica2310hotmailcom Εκπαιδευτικός - Ιστορικός - Ιστορικός Ερευνητής Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών - Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση Πολιτισμικές Σπουδές Σημειωτικές Δομές και Πρακτικές Είναι απόφοιτος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης (1984) και κάτοχος πτυχίου εξομοίωσης του Παιδαγωγικού Τμήματος Εκπαίδευσης της Παιδαγωγι-κής Σχολής Φλώρινας Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (2013) Έχει σπουδάσει Γεμμολογία και Χρυσοχοΐα στο Gemmological Institute of America Santa Monica California USA (1989) Έχει εργαστεί σε ερευνητικό πρόγραμμα του Μουσείου του Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη (1994-97) Για το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο τιμήθηκε με το βραβείο Γραμμάτων και Τε-χνών της Ακαδημίας Αθηνών (1998) Έχει εκδόσει 9 βιβλία με αντικείμενο τους Βλάχους και ορισμένα από αυτά έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στα αγγλικά και τη γλώσσα της ΠΓΔΜ Έχει δημο-σιεύσει περισσότερα από 10 επιστημονικά άρθρα με αντικείμενο την ιστορία και την κοινωνική αν-θρωπολογία των Βλάχων και την ιστορία της εκπαίδευσης Έχει κάνει σειρά παρουσιάσεων ομιλιών και διαλέξεων με ανάλογη θεματολογία στην Ελλάδα και το εξωτερικό Έχει οργανώσει ανάλογες Εκ-θέσεις στα ελληνικά και τα αγγλικά που παρουσιάστηκαν ανά την χώρα και τις γειτονικές βαλκανι-κές χώρες Εργάζεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση από το 1999 και σε προγράμματα Δια Βίου Μάθησης από το 2014

Ελένη Γ Γαβρά - Κλεονίκη Γκιουφή - Αναστασία Μπουρλίδου

Τόποι πολιτισμικής και οικιστικής μνήμης εγγραφές και επανεγγραφές στο χώρο Η περίπτωση των ελληνικών κοινοτήτων Μαρμαρά και Αφθόνης στη Μικρά Ασία

Το θέμα της μνήμης του τόπου και της πολιτισμικής του διάστασης διερευνάται μέσα από την χωρι-κή ανάγνωση των ελληνικών κοινοτήτων (Μαρμαράς Αφθόνη) με συγκεκριμένο πεδίο αναφοράς (Μικρά Ασία 17ος-20ός αιώνας) Οι παραπάνω τόποι προσεγγίζονται ως υλικά και άυλα σύμβολα μνήμης μέσα από μια ιστορική και αρχιτεκτονική καταγραφή και ανάλυση του οικιστικού τους ι-

16

των βλάχικων πληθυσμών της ιστορίας τους και στοιχείων της κοινωνικής ανθρωπολογίας που τους χαρακτηρίζουν Ιφιγένεια Βαμβακίδου ibambakuowmgr Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού Πανεπιστήμιο Δυτικής Μα-κεδονίας Τμήμα Νηπιαγωγών Είναι Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τμήμα Φιλοσο-φίας και Παιδαγωγικής κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ κα-τεύθυνση Φιλοσοφία της ιστορίας και Δρ της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ κατεύθυνση Νεότερη Ελληνική Ιστορία και Πολιτισμός Διδάσκει στο Πανεπιστήμιο (ΑΠΘ) από το 1999 και στο Παιδαγωγι-κό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας από το 2002 ως μόνιμο διδακτικό προσωπικό μαθήματα ιστορίας και οπτικού πολιτισμού Μετέχει στη Διοικούσα του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών και διδάσκει ιστορία νεότερης ελληνικής τέχνης και σημειωτική Συντονίζει από το 2008 το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην κατεύθυνση laquoΠολιτισμικές σπουδές Σημειωτικές δομές και πρακτικέςraquo Συντονίζει το Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης στην Ειδική Αγωγή του Παν Δυτικής Μακεδονίας (2008-2013) για εκπαιδευτικούς και πτυχιούχους ανωτάτων σχολών Συντονίζει την Διευρυμένη Πρακτική Άσκηση του Παιδαγωγικού Τρήματος Νηπιαγωγών και είναι μέλος στη Διοίκηση του Γραφείου Διασύνδεσης του Πανεπιστήμιου και της ΓΣ του ΤΕΕΤ Εκπροσωπεί το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας στην Έδρα της Unesco στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (2010-) gender studies καθώς και στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Erasmus για την εκπαίδευση του πολίτη CiCE Citizenship and Education in Europe (2008-) Εποπτεύει πολλές μεταπτυχιακές εργασίες σε θέματα τοπικής ιστορίας κοινωνικής ιστορίας οπτικού πολιτισμού και επτά διδακτορικές διατριβές Έχει δημοσιεύσει 4 βιβλία έχει επιμεληθεί 8 και δημο-σίευσε περίπου 100 επιστημονικά άρθρα σε διεθνή περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων Συμμετείχε ως ιστορικός στην παραγωγή ιστορικού ντοκυμαντέρ με θέμα τη ζωή των Πομάκων στην ελληνική Θράκη Δημήτρης Κιτσικούδης (2007) laquoΠολύ κλαις Λίγο μιλάςhellipraquo Από τον Σεπτέμβριο του 2013 εί-ναι Πρόεδρος του Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

Αστέριος Ι Κουκούδης salonica2310hotmailcom Εκπαιδευτικός - Ιστορικός - Ιστορικός Ερευνητής Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών - Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση Πολιτισμικές Σπουδές Σημειωτικές Δομές και Πρακτικές Είναι απόφοιτος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης (1984) και κάτοχος πτυχίου εξομοίωσης του Παιδαγωγικού Τμήματος Εκπαίδευσης της Παιδαγωγι-κής Σχολής Φλώρινας Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (2013) Έχει σπουδάσει Γεμμολογία και Χρυσοχοΐα στο Gemmological Institute of America Santa Monica California USA (1989) Έχει εργαστεί σε ερευνητικό πρόγραμμα του Μουσείου του Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη (1994-97) Για το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο τιμήθηκε με το βραβείο Γραμμάτων και Τε-χνών της Ακαδημίας Αθηνών (1998) Έχει εκδόσει 9 βιβλία με αντικείμενο τους Βλάχους και ορισμένα από αυτά έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στα αγγλικά και τη γλώσσα της ΠΓΔΜ Έχει δημο-σιεύσει περισσότερα από 10 επιστημονικά άρθρα με αντικείμενο την ιστορία και την κοινωνική αν-θρωπολογία των Βλάχων και την ιστορία της εκπαίδευσης Έχει κάνει σειρά παρουσιάσεων ομιλιών και διαλέξεων με ανάλογη θεματολογία στην Ελλάδα και το εξωτερικό Έχει οργανώσει ανάλογες Εκ-θέσεις στα ελληνικά και τα αγγλικά που παρουσιάστηκαν ανά την χώρα και τις γειτονικές βαλκανι-κές χώρες Εργάζεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση από το 1999 και σε προγράμματα Δια Βίου Μάθησης από το 2014

Ελένη Γ Γαβρά - Κλεονίκη Γκιουφή - Αναστασία Μπουρλίδου

Τόποι πολιτισμικής και οικιστικής μνήμης εγγραφές και επανεγγραφές στο χώρο Η περίπτωση των ελληνικών κοινοτήτων Μαρμαρά και Αφθόνης στη Μικρά Ασία

Το θέμα της μνήμης του τόπου και της πολιτισμικής του διάστασης διερευνάται μέσα από την χωρι-κή ανάγνωση των ελληνικών κοινοτήτων (Μαρμαράς Αφθόνη) με συγκεκριμένο πεδίο αναφοράς (Μικρά Ασία 17ος-20ός αιώνας) Οι παραπάνω τόποι προσεγγίζονται ως υλικά και άυλα σύμβολα μνήμης μέσα από μια ιστορική και αρχιτεκτονική καταγραφή και ανάλυση του οικιστικού τους ι-

17

στού Η χωρική οργάνωση τα τυπολογικά χαρακτηριστικά και η αρχιτεκτονική τους αποτελούν εργα-λεία ανάγνωσης του χώρου και ενίσχυσης της μνήμης Στην εισήγηση παρουσιάζεται το εννοιολογικό πλαίσιο σχετικά με την μνήμη του τόπου πολιτισμική και οικιστική όπως προσεγγίζεται μέσω της χωρικής και τυπολογικής αποτύπωσης του αποθέματος των ελληνικών κοινοτήτων στη γεωγραφική περιοχή της Μικράς Ασίας με συγκεκριμένα παραδείγ-ματα αναφοράς Το πεδίο διερεύνησης επιλέχθηκε με άξονα την ιστορική και αρχιτεκτονική του ιδι-αιτερότητα στο πλαίσιο συγκεκριμένων ερευνητικών προσεγγίσεων (laquoΕμπορικοί Σταθμοί των Ελλή-νων στη Ρουμανία Ανάδειξη και προβολή του πολιτισμικού μνημειακού αποθέματος του Μείζονος Ελληνισμούraquo laquoΠολιτισμικό και οικιστικό απόθεμα των ελληνικών κοινοτήτων της Μ Ασίαςraquo) Οι τόποι διερευνώνται ως προς την ιστορική τους διάσταση την εικόνα του οικιστικού τους ιστού τα τυπολογικά και αρχιτεκτονικά τους χαρακτηριστικά τις ομοιότητες και τις διαφορές τους μετασχη-ματισμούς του παλαιού και του νέου ιστού Η μεθοδολογία της έρευνας βασίστηκε στην βιβλιογρα-φική αναζήτηση την επιτόπια έρευνα πεδίου με φωτογραφική χαρτογραφική και σχηματική από-δοση των οικισμών Οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ των οικισμών βοηθούν στην ανάγνωση της χωρικής τους οργάνωσης και κατrsquo επέκταση στην απόδοση της μνημειακής εικόνας του τόπου Ο τρόπος ενίσχυσης ανάδειξης της μνήμης των ελληνικών κοινοτήτων στον γεωγραφικό χώρο της Μ Ασίας και ο βαθμός στον οποίο οι μετασχηματισμοί του οικιστικού ιστού επηρεάζουν την ιστορι-κή του διάσταση αποτέλεσαν ερωτήματα προς διερεύνηση H αναβίωση της μνήμης των οικισμών αυτών μέσα από την αποτύπωση και μελέτη τους σε εντοπισμένες περιοχές αναφοράς αποτελεί κυρίαρχο στόχο της έρευνας συμβάλλοντας στην κάλυψη του επιστημολογικού κενού σχετικά με το ιστορικό και οικιστικό παρελθόν των ελληνικών κοινοτήτων Λέξεις κλειδιά τόποι πολιτισμικής και οικιστικής μνήμης χωρική ανάγνωση ανάδειξη οικιστικό και πολιτιστικό απόθεμα ελληνικές κοινότητες

Ελένη Γ Γαβρά egavrauomgr klelotenetgr Διπλωματούχος αρχιτέκτονας του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1986) και διδάκτορας του ιδίου Τμήματος (1997) Υπηρέτησε κατά το παρελθόν στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (1992-2006) στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ (με απόσπαση από την ΠΚΜ 1999-2005) και στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυ-τικής Μακεδονίας (2006-2013) Σήμερα είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με γνωστικό αντικείμενο Οικι-στική και Πολιτιστική Κληρονομιά στα Βαλκάνια και Παρευξείνιο χώρο Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά της εστιάζονται στη χωρική οργάνωση και την αρχιτεκτονική στη Νοτι-οανατολική Ευρώπη τις αστικές πολιτικές στα Βαλκάνια κατά την περίοδο της μετάβασης το πλαί-σιο και τις πολιτικές διαχείρισης του οικιστικού πολιτισμικού αποθέματος Συγγραφέας πολυάριθ-μων επιστημονικών συγγραμμάτων έχει συντονίσει ή συμμετάσχει στη διοργάνωση επιστημονικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα και ευρύτερα Έχει ενεργό συμμετοχή σε προγράμματα έρευνας με αντικείμενο την οργάνωση και το σχεδιασμό του χώρου στη ΝΑ Ευρώπη και έμφαση στη διαχείριση της οικιστικής πολιτιστικής κληρονομιάς Εί-ναι μέλος ελληνικών και διεθνών επιστημονικών οργανώσεων για την ανάδειξη της πολιτισμικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς

Κλεονίκη Γκιουφή kleri_gkioufiyahoogr Απόφοιτη του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (2009) Μετα-πτυχιακό δίπλωμα στον τομέα της Πολεοδομίας-Χωροταξίας του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2012) Υποψήφια διδάκτορας του τμήματος Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνείου Κρήτης Οι ερευνητικές της δραστηριότητες σχετίζονται με τις θεωρίες σχεδιασμού και οργάνωσης του χώ-ρου τα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της πόλης την διαχείριση της πολιτιστικής και οικιστικής κληρονομιάς όπως και με ζητήματα αστικής και πολιτιστικής ταυτότητας στοχεύοντας στην παραγωγή εφικτών σεναρίων για την αντιμετώπιση ζητημάτων του αστικού και φυσικού χώ-ρου Ερευνητικά προγράμματα laquoΕλληνικές Κοινότητες Πολιτιστική και Οικιστική Κληρονομιά στην Μικρά Ασία (17ος -20ος αι)raquo (επιστημονικά υπεύθυνοι Δρ Ελένη Γ Γαβρά αναπλ καθηγήτρια στο τμήμα ΒΣΑΣ Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Δρ Ιάκωβος Δ Μιχαηλίδης αναπλ καθηγητής στο τμήμα Ιστο-

18

ρίας ΑΠΘ Ιούνιος 2011-υπό εκπόνηση) laquoΤο σύγχρονο πρόσωπο του νομού Καστοριάςraquo (Θεσσαλονί-κη Σεπτέμβριος 2009) Ενδεικτικές δημοσιεύσεις laquoΘεσσαλονίκη Νυκτός Η εικόνα της πόλης τη νύχταraquo 1ο Πανελλήνιο Συ-νέδριο Marketing και Branding Τόπου (2012) laquoΑllegoria ca recuperare culturală a istoriei pierduteraquo Arhitectura Bucuresti nr 1 (637)32-39 Gavra EG Bourlidou A Gkioufi K (2012) laquoCultural and Ekistics Heritage of the Greek Communities in Asia Minorraquo nr 187-97 Gavra EG Michailidis ID Bourlidou A Gkioufi K Dimitriadis V Zaxaros P ARCHTHEO DAKAM 2012

Αναστασία Μπουρλίδου mpanastgmailcom Απόφοιτη του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (2006) Mεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Αρχιτεκτονική Τοπίου ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική Τοπίου Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών - Γεωπονική Σχολή ΑΠΘ (2009) Υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Αρχιτε-κτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ Επιστημονικό - ερευνητικό έργο Συμμετοχή στο ερευνητικό πρόγραμμα laquoΕλληνικές Κοινότητες Πο-λιτιστική και Οικιστική Κληρονομιά στην Μικρά Ασία (17ος-20ός αι)raquo (επιστ υπεύθυνοι Δρ Ε Γ Γα-βρά Aναπλ Kαθηγήτρια Τμ ΒΣΑΣ ΠΑΜΑΚ και Δρ Ι Δ Μιχαηλίδης Αναπλ Καθηγητής Τμ Ιστο-ρίας ΑΠΘ 2011- ) Ενδεικτικές δημοσιεύσεις EG Gavra ΙD Michailidis A Bourlidou K Gkioufi V Dimitriadis P Zacharos laquoCultural and ekistics heritage of the Greek communities in Asia Minorraquo Πρακτικά Συνεδρίου Archtheo lsquo12 1 87-97 Dakam İstanbul 2012 Gavra EG Bourlidou A Gkioufi K laquoΑllegoria ca recuperare culturală a istoriei pierduteraquo Arhitectura 1 (637) 32-39 Bucureşti 2012 Μ Ανανιάδου Α Μπουρλίδου laquoΕτεροτοπίες Δυτικής Θεσσαλονίκης Ανασύνταξη και αναβάθμιση του τοπίου της πόληςraquo Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Συμβουλίου Περιβάλλοντος ΑΠΘ σσ 348-356 Zήτη Θεσσαλονίκη 2009 Αρχιτεκτονικό έργο Συμμετοχή σε διαγωνισμούς εκθέσεις και workshops σχετιζόμενα με τον αρχι-τεκτονικό σχεδιασμό το σχεδιασμό αστικού τοπίου την ανάδειξη και αναβάθμιση αστικών υπαί-θριων δημόσιων χώρων Ενδεικτικές συμμετοχές (ως μέλος ομάδας μελέτης έργου) laquoΑρχιτεκτονι-κός διαγωνισμός προσχεδίων για την διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημειακού συνό-λου του Επταπυργίου Θεσσαλονίκηςraquo (2012) laquoΑρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων για την ανά-πλαση του άξονα Αχειροποιήτου - Αγίας Σοφίας του Δήμου Θεσσαλονίκηςraquo (2012) laquoCapture Culture projectraquo (2013) laquoEcoweek 2011 Urban communities+Green architectureraquo (2011)

Ευαγγελία Γεωργιτσογιάννη

Έλληνες στη Ρουμανία (19ος - 20ός αι) η μαρτυρία των επιτύμβιων μνημείων

Οι ρίζες του ελληνισμού στη Ρουμανία είναι πολύ παλιές Η τελευταία περίοδος ακμής του ξεκινά από τη Συνθήκη της Αδριανούπολης (1829) και φθάνει ως τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο Την επο-χή αυτή πάρα πολλοί Έλληνες μετανάστευσαν στη γειτονική χώρα προσελκυσθέντες από τις μεγάλες οικονομικές δυνατότητες που δημιουργήθηκαν Ίδρυσαν ανθηρές κοινότητες και συνέβαλαν σε με-γάλο βαθμό στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας Η παρούσα εργασία σκοπεύει να πα-ρουσιάσει τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί στα κοιμητήρια των πόλεων όπου υπήρξαν οι σημαντικό-τερες ελληνικές κοινότητες Βουκουρέστι Βραΐλα Γαλάτσι Κωνστάντζα Τούλτσεα Σουλινά Γιούρ-γεβο Μαγκάλια Μπρασόβ και Ιάσιο καθώς και στο Μπροστένι της Ιαλομίτσας ιδιοκτησία της οικο-γένειας Ζάππα Η έρευνα αποτελεί ένα συνδυασμό επιτόπιας έρευνας με μελέτη σε αρχεία και βι-βλιοθήκες Πολλές μαρτυρίες συγκεντρώθηκαν σχετικά με τους Έλληνες στη Ρουμανία βασισμένες στα τεκμήρια που προέρχονται από τα ταφικά τους μνημεία κυρίως από τις επιγραφές αλλά και από πορτρέτα και ανάγλυφα μοτίβα Τα μνημεία στα Ρουμανικά κοιμητήρια προσφέρουν επίσης στοιχεία σχετικά με την ύπαρξη πολλών Ελλήνων γλυπτών που έζησαν και εργάστηκαν στη Ρουμανία δημιουργώντας ενδιαφέροντα νεοκλασικά μνημεία Ευαγγελία Ν Γεωργιτσογιάννη egeorghuagr Είναι Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης και του Πολιτισμού και Αντιπρύτανις Ακαδημαϊκών Υποθέ-σεων και Προσωπικού στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο στην Αθήνα (από το 2011) Διετέλεσε επίσης Αναπληρώτρια Πρόεδρος της Εφορείας των Γενικών Αρχείων του Κράτους (2007-2010) Σπούδασε Ι-στορία και Αρχαιολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πραγματοποίησε με-

19

ταπτυχιακές σπουδές με υποτροφία της γαλλικής κυβερνήσεως στο Πανεπιστήμιο Paris Ι (Πάνθεον - Σορβόννη) από το οποίο απέκτησε μεταπτυχιακό (DEA) και διδακτορικό δίπλωμα (Doctorat de Nouveau Regime) Στα κύρια επιστημονικά της ενδιαφέροντα συγκαταλέγονται η ιστορία και ο πολι-τισμός του ελληνισμού της διασποράς και ιδιαίτερα του ελληνισμού της Ρουμανίας Έχει συγγράψει τη βιογραφία του Παναγή Χαροκόπου διακεκριμένου Έλληνα της Ρουμανίας [Παναγής Α Χαροκόπος (1835-1911) Η Ζωή και το Έργο του Αθήνα Λιβάνης 2000] Το βιβλίο έχει μεταφραστεί και στα ρου-μανικά Υπήρξε μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων για την Έκθεση και τον Επιστημονικό Κατάλογο Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος- 21ος αι Αθήνα 2006 Υπήρξε επίσης επι-στημονικά υπεύθυνη του προγράμματος της ΓΓΕΤ laquoΕλλήνων Γλυπτών Έργα και Γλυπτά Έργα που α-φορούν Έλληνες στη Ρουμανίαraquo Έχει δημοσιεύσει σε επιστημονικά περιοδικά διεθνή και ελληνικά συλλογικούς τόμους και Πρακτικά Συνεδρίων

Άσπα Γοσποδίνη

Διαχείριση πολιτισμικής κληρονομιάς και αναπτυξιακή προοπτική Διλήμματα και αντιθέσεις στις πόλεις των Βαλκανίων

Η γνώση και συνείδηση της ιστορίας αποτελεί διαχρονικά θεμελιώδη ανάγκη των κοινωνιών Στην εποχή της οικονομικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης και των μετα-μοντέρνων κοινωνιών η ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς και της laquoταυτότητας του τόπουraquo αντιπροσωπεύει αδιαμφι-σβήτητη ανταγωνιστική αιχμή στα πλαίσια του ανταγωνισμού των πόλεων για την διεύρυνση της αναπτυξιακής προοπτικής τους ιδιαίτερα στον τομέα του αστικού τουρισμού Ωστόσο στα Βαλκάνια - που βρίσκονται στη γεωγραφική και οικονομική περιφέρεια της Ευρώπης και χαρακτηρίζονται από έντονες οικονομικές εξάρσεις και υφέσεις και συχνά άναρχη οικιστική ανάπτυξη - εξακολουθούν σή-μερα να παρουσιάζονται διλήμματα αντιθέσεις και συγκρούσεις στη διαχείριση των πολιτισμικών και ιστορικών τοπίων στη σύγχρονη πόλη Ειδικότερα τέτοια διλήμματα αντιθέσεις και συγκρούσεις συχνά αναπτύσσονται μεταξύ του εκσυγχρονισμού των μεταφορικών υποδομών των πόλεων και της διαχείρισης των πολιτισμικών τοπίων Στην παρούσα εισήγηση αναπτύσσεται το επιχείρημα ότι τα αναδυόμενα διακριτά μοντέλα διαχείρι-σης της πολιτισμικής κληρονομιάς τείνουν να έχουν ισχυρή συσχέτιση με τον συγκεκριμένο άξονα αναπτυξιακής προοπτικής που επιλέγεται για την πόλη Το επιχείρημα τεκμηριώνεται με πρόσφατα παραδείγματα από τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη Ειδικότερα στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης παρουσιάζονται τα διλήμματα οι αντιθέσεις και οι συγκρούσεις που δημιουργήθη-καν μεταξύ της κατασκευής σταθμού του μετρό στην περιοχή Βενιζέλου και της ανάδειξης βυζαντι-νών ερειπίων του 6ου μΧ αιώνα από το σημαντικότερο δρόμο της ιστορικής πόλης (Cardo maximus και Decumanus maximus) Η περίπτωση της Κωνσταντινούπολης είναι ανάλογη και αφορά στην α-ντίθεση μεταξύ της κατασκευής σταθμού και του εμπορικού συγκροτήματος στην περιοχή Yeni Kapi του ιστορικού κέντρου και στην ανάδειξη σημαντικού τμήματος του βυζαντινού Λιμένα της Πόλης της εποχής του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου (4ος μΧ αιώνας) Η εισήγηση αναλύει τα διλήμματα τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις στο πλαίσιο αναπτυξιακής προοπτικής των δύο πόλεων Λέξεις - κλειδιά διαχείριση πολιτισμικής κληρονομιάς άξονας αναπτυξιακής προοπτικής μετρό Βυ-ζαντινά μνημεία Θεσσαλονίκη Κωνσταντινούπολη Άσπα Γοσποδίνη gospodprduthgr gospoduthgr Αρχιτέκτων ΑΠΘ MSc στην σύνταξη του χώρου PhD στον αστικό σχεδιασμό και την πολεοδομία Bartlett School UC Καθηγήτρια Πολεοδομίας amp Αστικού Σχεδιασμού Διευθύντρια του Εργαστηρίου Μορφολογίας και Σχεδιασμού Αστικού Χώρου ΤΜΧΠΠΑ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Αντιπρόεδρος Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης (2010-11) Οι ερευνητικές εργασίες της αφορούν σε χωρικούς μετασχηματισμούς της μεταβιομηχανικής πόλης amp νέες αστικές οικονομίες μετασχηματισμούς αστικών τοπίων amp φιλοξενία διεθνών διοργανώσεων αστική ανάπλαση amp αναγέννηση αναπλάσεις αστικών θαλάσσιων μετώπων παγκοσμιοποίηση amp ταυτότητα του τόπου βιώσιμη ανάπτυξη και πράσινος αστικός σχεδιασμός οικονομική κρίση και συρρίκνωση των ελληνικών πόλεων laquoευφυείςraquo πόλεις Έχει συγγράψει πολλά άρθρα σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά με 550 ετεροαναφο-ρές Στο άρθρο laquoGlocalizing Urban Landscapes - Athens and the 2004 Olympicsraquo Cities 21 (3) 187-

20

202 απονεμήθηκε AESOP Prize for Best Published Paper (2005) και διάκριση GPEAN (2006) Στο άρ-θρο laquoPortraying Classifying and Understanding the emerging landscapes in the Post-industrial cityraquo Cities 23 (5) 311-331 απονεμήθηκε AESOP Distinction (2007) και GPEAN distinction (2008) Είναι μέ-λος της συντακτικής επιτροπής 6 διεθνών και ελληνικών επιστημονικών περιοδικών Journal of Urban Design Urban Design International International Journal of Sustainable Development and Planning The Open Urban Studies Urban Studies Research Αειχώρος Έχει συγγράψει και επιμεληθεί επιστη-μονικά βιβλία Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη Αθήνα Κριτική (2006) διανέμεται ως διδα-κτικό σύγγραμμα σε 8 συναφή πανεπιστημιακά τμήματα Έχει συμβάλει ως Πρόεδρος ήκαι μέλος της Επιστημονικής επιτροπής στην διοργάνωση πολλών συ-νεδρίων Διοργάνωσε με επιτυχία το 1ο διεθνές συνέδριο Changing Cities Skiathos 18-22 June 2013 και ξεκίνησε τη διοργάνωση του Changing Cities 2 Porto Heli 22-26 June 2015

Αλεξάνδρα Γουλάκη Βουτυρά - Γιώργος Καραδέδος

Η εκκλησιαστική γλυπτική του 17ου - 20ού αιώνα στο Αιγαίο σταυροδρόμι πολιτισμών Ανατολής και Δύσης

Το Αιγαίο από τον 17ο αι κε είναι ένα σταυροδρόμι όπου συναντώνται στοιχεία Ανατολής και Δύ-σης τα οποία συγχωνεύονται και δίνουν μια τέχνη με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Ειδικά στην εκκλη-σιαστική τέχνη (τέμπλα άμβωνες δεσποτικοί θρόνοι προσκυνητάρια περιθυρώματα καμπαναριά κά) το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται να αρχίζει με τον ακτιναμέ του Οθωμανικού κράτους το 1580 ο οποίος έδινε ελευθερίες στους Ορθόδοξους να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα επιτρέπο-ντας την επισκευή παλιότερων ναών και μονών και ανέγερση νέων Τα πρώτα δείγματα αυτής της τέ-χνης συναντώνται στην Καταπολιανή της Πάρου και σε άλλα νησιά του Αιγαίου Στον 18ο αι διεισδύει όλο και πιο δυναμικά το μπαρόκ στοιχείο στο Αιγαίο το οποίο έρχεται με διά-φορους τρόπους από την Ευρώπη και τη Ρωσία και μπολιάζεται με μοτίβα της τοπικής παράδοσης (Ελλάδα Βαλκάνια Τουρκία) Δημιουργείται έτσι ένα ιδιότυπο μπαρόκ του οποίου τα χαρακτηριστι-κότερα και καλύτερα παραδείγματα συναντούμε στη Χίο σε άλλα νησιά του Αιγαίου στη Μικρά Α-σία κα Ιδιαίτερα στα νησιά της Χίου και Λέσβου μελετώντας τα μνημεία από σκοπιά κατασκευαστι-κή μορφολογική και στιλιστική η έρευνα μας έδωσε στοιχεία για καλλιτεχνικά εργαστήρια τεχνίτες και ανταλλαγές στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου κά αποκαλύπτοντας την εξέλιξη αυτής της τέχνης με ουσιαστικό τρόπο Μια δεύτερη συγχώνευση στοιχείων στην εκκλησιαστική τέχνη παρατηρείται στον 19ο αι με την ει-σβολή του κλασικισμού και του εκλεκτισμού από την Ευρώπη η οποία συμπίπτει με την απελευθέ-ρωση της Ελλάδας Στην περίοδο αυτή παρατηρείται μια καλλιτεχνική έκρηξη με σημαντικά παρα-δείγματα που ανακόπτεται στις αρχές του 20ού αι με την επιβολή ενός νεοβυζαντινού στιλ που δια-τηρείται έως τις μέρες μας Γεώργιος Καραδέδος gkaradedosgmailcom Σπούδασε Αρχιτεκτονική και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) Κα-τέχει μεταπτυχιακό δίπλωμα εξειδίκευσης στην Αποκατάσταση από τη laquoScuola di Specializzazione per lo Studio ed il Restauro dei Monumentiraquo του πανεπιστημίου laquoLa Sapienzaraquo της Ρώμης και πιστο-ποιητικό του ICROM (Graduate Department laquoCorso di Conservazione Architettonicaraquo) Είναι Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ όπου διδάσκει σε προ-πτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο ιστορία της αρχιτεκτονικής ιστορία και θεωρία αποκατάστασης διαχείριση αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων μουσειακές χρήσεις σε ιστορικά κτήρια τε-χνικές ανασκαφής και προβλήματα προστασίας συντήρησης - αναστήλωσης σε αρχαιολογικούς χώ-ρους Από το 1977 συμμετείχε σε ανασκαφές στη Μαρώνεια (θέατρο και υστεροκλασική κατοικία) στην Αμφίπολη (τείχη ρυθμιστικό αρχαιολογικού χώρου) στους Φιλίππους (θέατρο παλαιοχριστια-νικός άμβωνας ζώνες προστασίας) στη Μίεζα (θέατρο) στο Δίον όπου εργάστηκε ιδιαίτερα στο ελ-ληνιστικό θέατρο στο Ωδείο των Θερμών στο στάδιο και στα υδραυλικά συστήματα της πόλης Αποτύπωσε και μελέτησε μεγάλο αριθμό μνημείων της κλασικής βυζαντινής και μεταβυζαντινής πε-ριόδου Συμμετείχε ως Επιστημονικώς Υπεύθυνος ή ως μέλος σε περισσότερα από 22 ερευνητικά ελ-ληνικά ή Ευρωπαϊκά προγράμματα Συμμετείχε με ανακοίνωση σε μεγάλο αριθμό συνεδρίων συ-μποσίων και σεμιναρίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Έδωσε περισσότερες από 30 διαλέξεις στην

21

Ελλάδα και στο εξωτερικό Πραγματοποίησε πάνω από 110 δημοσιεύσεις ελληνικά ή σε άλλες γλώσ-σες με θέματα αρχαιολογικά ιστορίας αρχιτεκτονικής ιστορίας τέχνης αποκατάστασης μνημείων και συνόλων και διαχείρισης αρχαιολογικών χώρων κτλ Το αρχιτεκτονικό του έργο περιλαμβάνει κυ-ρίως μελέτες αποκατάστασης σε αρχιτεκτονικά μνημεία αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικές θέ-σεις Είναι μέλος σε μεγάλο αριθμό αρχαιολογικών συμβουλίων επιστημονικών επιτροπών και σω-ματείων

Αλεξάνδρα Γουλάκη - Βουτυρά voutyramusauthgr Καθηγήτρια Μουσικής Εικονογραφίας Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονί-κη σπούδασε αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στο ΑΠΘ Διδάκτορας του πανεπιστημίου της Βό-νης Δίδαξε ιστορία τέχνης στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ Διδάσκει Μουσική Εικονογραφία στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ επίσης ιστορία τέχνης και πολιτισμού σε άλλα τμήματα της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Δημιούργησε το Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας στο ΑΠΘ 1999-2003 Πρόεδρος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών και 2003-2007 Κοσμήτορας της Σχολής Καλών Τε-χνών ΑΠΘ Μέλος του ΙCTM και του IMS Τομείς δραστηριότητάς της εκτός της Μουσικής Εικονο-γραφίας είναι η νεοελληνική τέχνη η νεοελληνική γλυπτική το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά τα ερ-γαστήρια μαρμαρογλυπτικής στο Αιγαίο κά Από το 1985 συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα και Study Groups που αφορούν τη Μουσική Εικονογραφία Οργάνωσε εκθέσεις στον τομέα της Εικο-νογραφίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (συνεργασίες με τους Φίλους του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη με το ΥΠΠΟ το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και Αθηνών) Στα πλαίσια του προ-γράμματος Culture 2000 οργάνωσε εικονικές εκθέσεις και εκπαιδευτικά θέματα Μουσικής Εικονο-γραφίας για το Διαδίκτυο (Ο Ρυθμός στη Μουσική και τον Χορό) Από το 1996 είναι Γενική Γραμματέας του ΔΣ του Τελλογλείου Ιδρύματος του ΑΠΘ και έχει την ευ-θύνη οργάνωσης και υλοποίησης των προγραμμάτων του Επιστημονική υπεύθυνη ερευνητικών προγραμμάτων στους τομείς των δραστηριοτήτων της επιβλέπει διδακτορικές διατριβές και συμμε-τέχει σε επιστημονικές επιτροπές άλλων συναφών κλάδων Έχει πολλές δημοσιεύσεις βιβλία και άρθρα σε τομείς των δραστηριοτήτων της

Ευάγγελος Π Δημητριάδης - Γεώργιος Τσότσος

Γεωγραφική κατανομή χαρακτηριστικών της αρχιτεκτονικής μορφολογίας και των υλικών δόμησης της βαλκανικής παραδοσιακής κατοικίας

Η παραδοσιακή βαλκανική κατοικία κατά τον 18ο - 19ο αιώνα ως κοινωνικό προϊόν εκφράζει τα κοι-νωνικο-πολιτιστικά και τα κοινωνικο-χωρικά της εθνικής ομάδας που την παράγει και την κατοικεί Ειδικότερα υποδεικνύει τις ανάγκες του χρήστη (οικογένεια) τους περιορισμούς από τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και τις δεσμεύσεις από το τοπικό οικολογικό περιβάλλον (γεωγραφικό χώρο) Τα δεδομένα αυτά καθορίζουν ως επί το πλείστον την αρχιτεκτονική μορφολογία της κατοικίας και τα υλικά κατασκευής της Μεθοδολογικά θα κινηθούμε κατά δύο άξονες προσέγγισης (α) Ο πρώτος αφορά τη μακρογεωγραφία της περιοχής μελέτης οπότε θα επιλέξουμε 2-3 ζώνες πα-ραδοσιακών οικισμών κατά τα σημερινά βαλκανικά κράτη Σε κάθε ζώνη αναλύουμε τις βασικές γε-ωγραφικές παραμέτρους της (πχ κλίμα ανάγλυφο υψόμετρο παραγωγή νερά κά) κατά τις επί τόπου μεταβλητές τους (πχ υψόμετρο πεδινό ημιορεινό ορεινό) και ούτω καθrsquo εξής (β) Κατά τον δεύτερο άξονα που αφορά τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των κελυφών της κατοικί-ας ακολουθούμε την ίδια λογική σε κατανομή παραμέτρων (i) τα μορφολογικά (ii) τα κατασκευα-στικά και (iii) τα οικολογικά χαρακτηριστικά τους Η κάθε παράμετρος επιμερίζεται σε μεταβλητές (πχ οικολογικά ανοίγματα φωτισμός ηλιασμός κά) Βάσει των δύο αξόνων ανάλυσης κάθε ένα τυπικό κέλυφος (μοντέλο) που επιλέγουμε από την τρέ-χουσα βιβλιογραφία και το οποίο υπάρχει μέσα σε μια ζώνη επιλογής αξιολογείται κατά τα μακρο-γεωγραφικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του Ο συνδυασμός των δύο αυτών μητρώων των α-ξόνων (α) και (β) μας δίνει τελικά την γεωγραφική κατανομή των χαρακτηριστικών της αρχιτεκτονι-κής μορφολογίας και των υλικών κατασκευής της βαλκανικής κατοικίας του 18ου - 19ου αιώνα

22

Ευάγγελος Π Δημητριάδης dimitvaggmailcom Ομότιμος Καθηγητής του Τομέα Πολεοδομίας Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Τμή-ματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ Είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός (1967) και Δρ Μηχανικός (Πολεοδόμος) (1980) ΑΠΘ Μετεκπαιδεύτηκε στο Τμήμα Γεωγραφίας του University College London και στο The Patrick Geddes Centre for Planning Studies του Πανεπιστημίου του Εδιμ-βούργου Τα γνωστικά αντικείμενα που έχει διδάξει επί σειρά ετών στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΑΠΘ είναι 1) Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας 2) Αστική Εξυγίανση - Πολεοδομική επέμβα-ση 3) Πολεοδομικός προγραμματισμός - Αστικός σχεδιασμός Στα πλαίσια αυτά επέβλεψε πολυά-ριθμες διπλωματικές εργασίες και διδακτορικές διατριβές Διδάσκει στα Διατμηματικά Μεταπτυχια-κά Προγράμματα της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ α) της Προστασίας Συντήρησης και Αποκατάστα-σης Μνημείων Πολιτισμού και β) της Αρχιτεκτονικής Τοπίου και είναι επίσης Επισκέπτης Καθηγητής στο Μεταπτυχιακό Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανμιου Δυτ Μακεδονίας laquoΣπουδές στις Γλώσσες και τον Πολιτισμό των χωρών της ΝΑ Ευρώπηςraquo Παράλληλα με τις άλλες επιστημονικές δραστηριότητες ασχολήθηκε και με τον τομέα της Ιστορικής Γεωγραφίας και συνδιοργάνωσε ως βασικό μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής τα ακόλουθα Συνέ-δρια - Συμπόσια για τα οποία εκδόθηκαν πρακτικά που συμμετείχε στην επιμέλειά τους Α) Διεθνές Συμπόσιο Σκοπέλου (7-991987) με θέμα laquoΧώρος και Ιστορία Αστικός αρχιτεκτονικός και περιφε-ρειακός χώροςraquo Β) Διεθνές Συνέδριο Θεσσαλονίκης (25-2791995) με θέμα laquoΔρόμοι και κόμβοι της Βαλκανικής Από την Αρχαιότητα στην ενιαία Ευρώπηraquo Γ) Πανελλήνιο Συμπόσιο Μυτιλήνης με θέμα laquoΙστορική Γεωγραφία της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείουraquo Συμμετείχε επίσης σε πληθώρα ερευνητικών προγραμμάτων και προέβη σε πολλές ανακοινώσεις σε Συνέδρια και Συμπόσια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Κυριότερες δημοσιεύσεις Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας (1987) Ιστορικός λειτουργικά οργανωμένος και κατασκευασμένος χώρος (1992) Το Βιλαέτι των Ιωαννίνων κατά το 19ο αι Γιάννενα Από την laquoΠόλη - Παζάριraquo στην laquoΠόλη - Πρακτορείοraquo (1993) Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας Ευρωπαϊκοί Πολιτισμοί (1995) καθώς και πολυάριθμα άρθρα σε ελληνι-κά και ξένα περιοδικά Συλλογικά έργα και βιβλία Πρακτικών Συνεδρίων

Γεώργιος Τσότσος geotso55otenetgr Σχολικός Σύμβουλος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Πολιτικών Μηχανικών Αρχιτεκτόνων Τοπογρά-φων Βόρειας Ελλάδας Τοπογράφος Μηχανικός ΑΠΘ Πτυχ Παιδαγωγικής ΤΣ ΣΕΛΕΤΕ DEA Ι-στορίας Επιστημών και Τεχνολογίας Πανμίου Charles de Gaulles - Lille III Δρ Πολεοδομίας Χωροτα-ξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Τμ Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Τμ Βαλκα-νικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανμίου Μακεδονίας Επιστημονικός Συνεργάτης Εργα-στηρίου Γεωδαισίας Τμ Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Κέ-ντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών πρώην μέλος του ΔΣ του Εθνικού Κέντρου Χαρτών και Χαρτο-γραφικής Κληρονομιάς και μέλος ΔΣ διαφόρων συλλόγων - σωματείων Δίδαξε στο ΤΕΙ Θεσσαλονί-κης στη Δημόσια Δευτεροβάθμια Τεχνική - Επαγγελματική Εκπαίδευση ως επισκέπτης διδάσκων στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο του Δήμου Φλώρινας στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ στο Μεταπτυχιακό Τμ Βαλκανικών Σπουδών Πανμίου Δυτικής Μακεδονίας στο Τμ Νηπιαγωγών Πανμίου Δυτικής Μακεδονίας και στο Τμ Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανμίου Μακεδονίας Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 40 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά Πρακτικά Συνεδρίων και Συλλογικά έργα που αναφέρονται στην Ιστορική Ανθρωπογεωγραφία στην Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ιστορία της Γεωγραφίας - Χαρτογραφίας και Τοπογραφίας - Γεωδαισίας και σε θέματα τεχνικής - επαγγελματικής εκπαίδευσης και περισσότερα από 30 εκλαϊκευτικά δημοσιεύματα με συναφή θέ-ματα Έχει λάβει τιμητική διάκριση από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας Συγγραφέας των βι-βλίων Μακεδονικά Γεφύρια Τοπογραφία - Αρχιτεκτονική - Ιστορία - Λαογραφία (1997) Γαλατινή Βοΐου Κοζάνης Ανθρωπογεωγραφική - Λαογραφική Προσέγγιση Δυτικομακεδονικού Χώρου (1998) Ιστορική Γεωγραφία Δυτικής Μακεδονίας Το Οικιστικό Δίκτυο 14ος-17ος αιώνας (2011) και επιμελη-τής των εκδόσεων (με Ε Π Δημητριάδη και Α-Φ Λαγόπουλο) Ιστορική Γεωγραφία Δρόμοι και Κόμ-βοι της Βαλκανικής από την Αρχαιότητα στην Ενιαία Ευρώπη (1998) (με Δ Δρακούλη) Ιστορική Γεω-γραφία της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείου (2012) και (με Δ Δρακούλη) Ιστορική Κοινωνική και Πολεοδομική Ανάλυση του Χώρου Αφιέρωμα στον Καθηγητή Ευάγγελο Δημητριάδη (2014) Α-σχολήθηκε με τη φωτογράφηση της ελληνικής φύσης και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και έχει κά-νει πολλές εκθέσεις φωτογραφίας

21

Ελλάδα και στο εξωτερικό Πραγματοποίησε πάνω από 110 δημοσιεύσεις ελληνικά ή σε άλλες γλώσ-σες με θέματα αρχαιολογικά ιστορίας αρχιτεκτονικής ιστορίας τέχνης αποκατάστασης μνημείων και συνόλων και διαχείρισης αρχαιολογικών χώρων κτλ Το αρχιτεκτονικό του έργο περιλαμβάνει κυ-ρίως μελέτες αποκατάστασης σε αρχιτεκτονικά μνημεία αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικές θέ-σεις Είναι μέλος σε μεγάλο αριθμό αρχαιολογικών συμβουλίων επιστημονικών επιτροπών και σω-ματείων

Αλεξάνδρα Γουλάκη - Βουτυρά voutyramusauthgr Καθηγήτρια Μουσικής Εικονογραφίας Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονί-κη σπούδασε αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στο ΑΠΘ Διδάκτορας του πανεπιστημίου της Βό-νης Δίδαξε ιστορία τέχνης στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ Διδάσκει Μουσική Εικονογραφία στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ επίσης ιστορία τέχνης και πολιτισμού σε άλλα τμήματα της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Δημιούργησε το Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας στο ΑΠΘ 1999-2003 Πρόεδρος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών και 2003-2007 Κοσμήτορας της Σχολής Καλών Τε-χνών ΑΠΘ Μέλος του ΙCTM και του IMS Τομείς δραστηριότητάς της εκτός της Μουσικής Εικονο-γραφίας είναι η νεοελληνική τέχνη η νεοελληνική γλυπτική το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά τα ερ-γαστήρια μαρμαρογλυπτικής στο Αιγαίο κά Από το 1985 συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα και Study Groups που αφορούν τη Μουσική Εικονογραφία Οργάνωσε εκθέσεις στον τομέα της Εικο-νογραφίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (συνεργασίες με τους Φίλους του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη με το ΥΠΠΟ το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και Αθηνών) Στα πλαίσια του προ-γράμματος Culture 2000 οργάνωσε εικονικές εκθέσεις και εκπαιδευτικά θέματα Μουσικής Εικονο-γραφίας για το Διαδίκτυο (Ο Ρυθμός στη Μουσική και τον Χορό) Από το 1996 είναι Γενική Γραμματέας του ΔΣ του Τελλογλείου Ιδρύματος του ΑΠΘ και έχει την ευ-θύνη οργάνωσης και υλοποίησης των προγραμμάτων του Επιστημονική υπεύθυνη ερευνητικών προγραμμάτων στους τομείς των δραστηριοτήτων της επιβλέπει διδακτορικές διατριβές και συμμε-τέχει σε επιστημονικές επιτροπές άλλων συναφών κλάδων Έχει πολλές δημοσιεύσεις βιβλία και άρθρα σε τομείς των δραστηριοτήτων της

Ευάγγελος Π Δημητριάδης - Γεώργιος Τσότσος

Γεωγραφική κατανομή χαρακτηριστικών της αρχιτεκτονικής μορφολογίας και των υλικών δόμησης της βαλκανικής παραδοσιακής κατοικίας

Η παραδοσιακή βαλκανική κατοικία κατά τον 18ο - 19ο αιώνα ως κοινωνικό προϊόν εκφράζει τα κοι-νωνικο-πολιτιστικά και τα κοινωνικο-χωρικά της εθνικής ομάδας που την παράγει και την κατοικεί Ειδικότερα υποδεικνύει τις ανάγκες του χρήστη (οικογένεια) τους περιορισμούς από τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και τις δεσμεύσεις από το τοπικό οικολογικό περιβάλλον (γεωγραφικό χώρο) Τα δεδομένα αυτά καθορίζουν ως επί το πλείστον την αρχιτεκτονική μορφολογία της κατοικίας και τα υλικά κατασκευής της Μεθοδολογικά θα κινηθούμε κατά δύο άξονες προσέγγισης (α) Ο πρώτος αφορά τη μακρογεωγραφία της περιοχής μελέτης οπότε θα επιλέξουμε 2-3 ζώνες πα-ραδοσιακών οικισμών κατά τα σημερινά βαλκανικά κράτη Σε κάθε ζώνη αναλύουμε τις βασικές γε-ωγραφικές παραμέτρους της (πχ κλίμα ανάγλυφο υψόμετρο παραγωγή νερά κά) κατά τις επί τόπου μεταβλητές τους (πχ υψόμετρο πεδινό ημιορεινό ορεινό) και ούτω καθrsquo εξής (β) Κατά τον δεύτερο άξονα που αφορά τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των κελυφών της κατοικί-ας ακολουθούμε την ίδια λογική σε κατανομή παραμέτρων (i) τα μορφολογικά (ii) τα κατασκευα-στικά και (iii) τα οικολογικά χαρακτηριστικά τους Η κάθε παράμετρος επιμερίζεται σε μεταβλητές (πχ οικολογικά ανοίγματα φωτισμός ηλιασμός κά) Βάσει των δύο αξόνων ανάλυσης κάθε ένα τυπικό κέλυφος (μοντέλο) που επιλέγουμε από την τρέ-χουσα βιβλιογραφία και το οποίο υπάρχει μέσα σε μια ζώνη επιλογής αξιολογείται κατά τα μακρο-γεωγραφικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του Ο συνδυασμός των δύο αυτών μητρώων των α-ξόνων (α) και (β) μας δίνει τελικά την γεωγραφική κατανομή των χαρακτηριστικών της αρχιτεκτονι-κής μορφολογίας και των υλικών κατασκευής της βαλκανικής κατοικίας του 18ου - 19ου αιώνα

22

Ευάγγελος Π Δημητριάδης dimitvaggmailcom Ομότιμος Καθηγητής του Τομέα Πολεοδομίας Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Τμή-ματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ Είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός (1967) και Δρ Μηχανικός (Πολεοδόμος) (1980) ΑΠΘ Μετεκπαιδεύτηκε στο Τμήμα Γεωγραφίας του University College London και στο The Patrick Geddes Centre for Planning Studies του Πανεπιστημίου του Εδιμ-βούργου Τα γνωστικά αντικείμενα που έχει διδάξει επί σειρά ετών στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΑΠΘ είναι 1) Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας 2) Αστική Εξυγίανση - Πολεοδομική επέμβα-ση 3) Πολεοδομικός προγραμματισμός - Αστικός σχεδιασμός Στα πλαίσια αυτά επέβλεψε πολυά-ριθμες διπλωματικές εργασίες και διδακτορικές διατριβές Διδάσκει στα Διατμηματικά Μεταπτυχια-κά Προγράμματα της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ α) της Προστασίας Συντήρησης και Αποκατάστα-σης Μνημείων Πολιτισμού και β) της Αρχιτεκτονικής Τοπίου και είναι επίσης Επισκέπτης Καθηγητής στο Μεταπτυχιακό Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανμιου Δυτ Μακεδονίας laquoΣπουδές στις Γλώσσες και τον Πολιτισμό των χωρών της ΝΑ Ευρώπηςraquo Παράλληλα με τις άλλες επιστημονικές δραστηριότητες ασχολήθηκε και με τον τομέα της Ιστορικής Γεωγραφίας και συνδιοργάνωσε ως βασικό μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής τα ακόλουθα Συνέ-δρια - Συμπόσια για τα οποία εκδόθηκαν πρακτικά που συμμετείχε στην επιμέλειά τους Α) Διεθνές Συμπόσιο Σκοπέλου (7-991987) με θέμα laquoΧώρος και Ιστορία Αστικός αρχιτεκτονικός και περιφε-ρειακός χώροςraquo Β) Διεθνές Συνέδριο Θεσσαλονίκης (25-2791995) με θέμα laquoΔρόμοι και κόμβοι της Βαλκανικής Από την Αρχαιότητα στην ενιαία Ευρώπηraquo Γ) Πανελλήνιο Συμπόσιο Μυτιλήνης με θέμα laquoΙστορική Γεωγραφία της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείουraquo Συμμετείχε επίσης σε πληθώρα ερευνητικών προγραμμάτων και προέβη σε πολλές ανακοινώσεις σε Συνέδρια και Συμπόσια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Κυριότερες δημοσιεύσεις Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας (1987) Ιστορικός λειτουργικά οργανωμένος και κατασκευασμένος χώρος (1992) Το Βιλαέτι των Ιωαννίνων κατά το 19ο αι Γιάννενα Από την laquoΠόλη - Παζάριraquo στην laquoΠόλη - Πρακτορείοraquo (1993) Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας Ευρωπαϊκοί Πολιτισμοί (1995) καθώς και πολυάριθμα άρθρα σε ελληνι-κά και ξένα περιοδικά Συλλογικά έργα και βιβλία Πρακτικών Συνεδρίων

Γεώργιος Τσότσος geotso55otenetgr Σχολικός Σύμβουλος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Πολιτικών Μηχανικών Αρχιτεκτόνων Τοπογρά-φων Βόρειας Ελλάδας Τοπογράφος Μηχανικός ΑΠΘ Πτυχ Παιδαγωγικής ΤΣ ΣΕΛΕΤΕ DEA Ι-στορίας Επιστημών και Τεχνολογίας Πανμίου Charles de Gaulles - Lille III Δρ Πολεοδομίας Χωροτα-ξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Τμ Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Τμ Βαλκα-νικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανμίου Μακεδονίας Επιστημονικός Συνεργάτης Εργα-στηρίου Γεωδαισίας Τμ Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Κέ-ντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών πρώην μέλος του ΔΣ του Εθνικού Κέντρου Χαρτών και Χαρτο-γραφικής Κληρονομιάς και μέλος ΔΣ διαφόρων συλλόγων - σωματείων Δίδαξε στο ΤΕΙ Θεσσαλονί-κης στη Δημόσια Δευτεροβάθμια Τεχνική - Επαγγελματική Εκπαίδευση ως επισκέπτης διδάσκων στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο του Δήμου Φλώρινας στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ στο Μεταπτυχιακό Τμ Βαλκανικών Σπουδών Πανμίου Δυτικής Μακεδονίας στο Τμ Νηπιαγωγών Πανμίου Δυτικής Μακεδονίας και στο Τμ Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανμίου Μακεδονίας Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 40 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά Πρακτικά Συνεδρίων και Συλλογικά έργα που αναφέρονται στην Ιστορική Ανθρωπογεωγραφία στην Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ιστορία της Γεωγραφίας - Χαρτογραφίας και Τοπογραφίας - Γεωδαισίας και σε θέματα τεχνικής - επαγγελματικής εκπαίδευσης και περισσότερα από 30 εκλαϊκευτικά δημοσιεύματα με συναφή θέ-ματα Έχει λάβει τιμητική διάκριση από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας Συγγραφέας των βι-βλίων Μακεδονικά Γεφύρια Τοπογραφία - Αρχιτεκτονική - Ιστορία - Λαογραφία (1997) Γαλατινή Βοΐου Κοζάνης Ανθρωπογεωγραφική - Λαογραφική Προσέγγιση Δυτικομακεδονικού Χώρου (1998) Ιστορική Γεωγραφία Δυτικής Μακεδονίας Το Οικιστικό Δίκτυο 14ος-17ος αιώνας (2011) και επιμελη-τής των εκδόσεων (με Ε Π Δημητριάδη και Α-Φ Λαγόπουλο) Ιστορική Γεωγραφία Δρόμοι και Κόμ-βοι της Βαλκανικής από την Αρχαιότητα στην Ενιαία Ευρώπη (1998) (με Δ Δρακούλη) Ιστορική Γεω-γραφία της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείου (2012) και (με Δ Δρακούλη) Ιστορική Κοινωνική και Πολεοδομική Ανάλυση του Χώρου Αφιέρωμα στον Καθηγητή Ευάγγελο Δημητριάδη (2014) Α-σχολήθηκε με τη φωτογράφηση της ελληνικής φύσης και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και έχει κά-νει πολλές εκθέσεις φωτογραφίας

22

Ευάγγελος Π Δημητριάδης dimitvaggmailcom Ομότιμος Καθηγητής του Τομέα Πολεοδομίας Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Τμή-ματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ Είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός (1967) και Δρ Μηχανικός (Πολεοδόμος) (1980) ΑΠΘ Μετεκπαιδεύτηκε στο Τμήμα Γεωγραφίας του University College London και στο The Patrick Geddes Centre for Planning Studies του Πανεπιστημίου του Εδιμ-βούργου Τα γνωστικά αντικείμενα που έχει διδάξει επί σειρά ετών στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΑΠΘ είναι 1) Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας 2) Αστική Εξυγίανση - Πολεοδομική επέμβα-ση 3) Πολεοδομικός προγραμματισμός - Αστικός σχεδιασμός Στα πλαίσια αυτά επέβλεψε πολυά-ριθμες διπλωματικές εργασίες και διδακτορικές διατριβές Διδάσκει στα Διατμηματικά Μεταπτυχια-κά Προγράμματα της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ α) της Προστασίας Συντήρησης και Αποκατάστα-σης Μνημείων Πολιτισμού και β) της Αρχιτεκτονικής Τοπίου και είναι επίσης Επισκέπτης Καθηγητής στο Μεταπτυχιακό Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανμιου Δυτ Μακεδονίας laquoΣπουδές στις Γλώσσες και τον Πολιτισμό των χωρών της ΝΑ Ευρώπηςraquo Παράλληλα με τις άλλες επιστημονικές δραστηριότητες ασχολήθηκε και με τον τομέα της Ιστορικής Γεωγραφίας και συνδιοργάνωσε ως βασικό μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής τα ακόλουθα Συνέ-δρια - Συμπόσια για τα οποία εκδόθηκαν πρακτικά που συμμετείχε στην επιμέλειά τους Α) Διεθνές Συμπόσιο Σκοπέλου (7-991987) με θέμα laquoΧώρος και Ιστορία Αστικός αρχιτεκτονικός και περιφε-ρειακός χώροςraquo Β) Διεθνές Συνέδριο Θεσσαλονίκης (25-2791995) με θέμα laquoΔρόμοι και κόμβοι της Βαλκανικής Από την Αρχαιότητα στην ενιαία Ευρώπηraquo Γ) Πανελλήνιο Συμπόσιο Μυτιλήνης με θέμα laquoΙστορική Γεωγραφία της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείουraquo Συμμετείχε επίσης σε πληθώρα ερευνητικών προγραμμάτων και προέβη σε πολλές ανακοινώσεις σε Συνέδρια και Συμπόσια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Κυριότερες δημοσιεύσεις Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας (1987) Ιστορικός λειτουργικά οργανωμένος και κατασκευασμένος χώρος (1992) Το Βιλαέτι των Ιωαννίνων κατά το 19ο αι Γιάννενα Από την laquoΠόλη - Παζάριraquo στην laquoΠόλη - Πρακτορείοraquo (1993) Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας Ευρωπαϊκοί Πολιτισμοί (1995) καθώς και πολυάριθμα άρθρα σε ελληνι-κά και ξένα περιοδικά Συλλογικά έργα και βιβλία Πρακτικών Συνεδρίων

Γεώργιος Τσότσος geotso55otenetgr Σχολικός Σύμβουλος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Πολιτικών Μηχανικών Αρχιτεκτόνων Τοπογρά-φων Βόρειας Ελλάδας Τοπογράφος Μηχανικός ΑΠΘ Πτυχ Παιδαγωγικής ΤΣ ΣΕΛΕΤΕ DEA Ι-στορίας Επιστημών και Τεχνολογίας Πανμίου Charles de Gaulles - Lille III Δρ Πολεοδομίας Χωροτα-ξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Τμ Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Τμ Βαλκα-νικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανμίου Μακεδονίας Επιστημονικός Συνεργάτης Εργα-στηρίου Γεωδαισίας Τμ Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Κέ-ντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών πρώην μέλος του ΔΣ του Εθνικού Κέντρου Χαρτών και Χαρτο-γραφικής Κληρονομιάς και μέλος ΔΣ διαφόρων συλλόγων - σωματείων Δίδαξε στο ΤΕΙ Θεσσαλονί-κης στη Δημόσια Δευτεροβάθμια Τεχνική - Επαγγελματική Εκπαίδευση ως επισκέπτης διδάσκων στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο του Δήμου Φλώρινας στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ στο Μεταπτυχιακό Τμ Βαλκανικών Σπουδών Πανμίου Δυτικής Μακεδονίας στο Τμ Νηπιαγωγών Πανμίου Δυτικής Μακεδονίας και στο Τμ Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανμίου Μακεδονίας Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 40 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά Πρακτικά Συνεδρίων και Συλλογικά έργα που αναφέρονται στην Ιστορική Ανθρωπογεωγραφία στην Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ιστορία της Γεωγραφίας - Χαρτογραφίας και Τοπογραφίας - Γεωδαισίας και σε θέματα τεχνικής - επαγγελματικής εκπαίδευσης και περισσότερα από 30 εκλαϊκευτικά δημοσιεύματα με συναφή θέ-ματα Έχει λάβει τιμητική διάκριση από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας Συγγραφέας των βι-βλίων Μακεδονικά Γεφύρια Τοπογραφία - Αρχιτεκτονική - Ιστορία - Λαογραφία (1997) Γαλατινή Βοΐου Κοζάνης Ανθρωπογεωγραφική - Λαογραφική Προσέγγιση Δυτικομακεδονικού Χώρου (1998) Ιστορική Γεωγραφία Δυτικής Μακεδονίας Το Οικιστικό Δίκτυο 14ος-17ος αιώνας (2011) και επιμελη-τής των εκδόσεων (με Ε Π Δημητριάδη και Α-Φ Λαγόπουλο) Ιστορική Γεωγραφία Δρόμοι και Κόμ-βοι της Βαλκανικής από την Αρχαιότητα στην Ενιαία Ευρώπη (1998) (με Δ Δρακούλη) Ιστορική Γεω-γραφία της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείου (2012) και (με Δ Δρακούλη) Ιστορική Κοινωνική και Πολεοδομική Ανάλυση του Χώρου Αφιέρωμα στον Καθηγητή Ευάγγελο Δημητριάδη (2014) Α-σχολήθηκε με τη φωτογράφηση της ελληνικής φύσης και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και έχει κά-νει πολλές εκθέσεις φωτογραφίας

23

Στράτος Δορδανάς

Πολιτικές του αντισλαβισμού στα Βαλκάνια πριν και κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου

Η παρούσα εισήγηση επικεντρώνεται στις διπλωματικές ζυμώσεις που έλαβαν χώρα πριν και μετά το 1914 και αφορούσαν σε προτάσεις αλλαγής των συμμαχικών συσχετισμών με τη σύμπτυξη ενός νέου μετώπου που όχι μόνο θα απέκλειε τους Σλάβους αλλά σε δεδομένη χρονική στιγμή θα στρεφόταν εναντίον τους Οι πολιτικές του αντισλαβισμού υποστηρίχθηκαν θερμά από παλαιές πολιτικές ελίτ στην Ελλάδα και προωθήθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1910 στο πλαίσιο των διμερών επαφών με τη γερμανική αυτοκρατορία Από την άποψη αυτή οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αποτέλεσαν μια παρένθεση καθώς η έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου επανέφερε στο τραπέζι των μυστικών δια-πραγματεύσεων τη συγκρότηση μιας ευρύτερη συμμαχίας που θα περιλάμβανε αφενός ουδέτερες χώρες και αφετέρου ενεργούς συμμάχους των Κεντρικών Αυτοκρατοριών στην περιοχή Η προοπτική μιας συμμαχίας μεταξύ Ελλάδας - Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - Βουλγαρίας εξυπηρετούσε τα γερ-μανικά στρατηγικά σχέδια και φαινόταν το 1915 να είναι πιθανότερη από ποτέ Παρόλrsquo αυτά οι αγε-φύρωτες διαφορές μεταξύ των δυνάμει συμμάχων από τη μια και οι πολιτικές ανακατατάξεις από την άλλη δεν επέτρεψαν τελικά την ευόδωση του σχεδίου Η Ελλάδα και η Ρουμανία επρόκειτο να βρεθούν στο αντίπαλο της Γερμανίας στρατόπεδο και να τύχουν της ίδιας μεταχείρισης με τους Σλά-βους εχθρούς στα Βαλκάνια μετά το τέλος του laquoνικηφόρουraquo για τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες πολέ-μου Στράτος Δορδανάς dordanasuomgr dordanasotenetgr Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας στο Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πα-νεπιστημίου Μακεδονίας Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μελέτη των σχέσεων της Γερμανίας με τις βαλκανικές χώρες τον 19ο-20ό αιώνα καθώς και σε ζητήματα σχετικά με την ιστο-ρία του ελληνικού μακεδονικού χώρου Ειδικεύεται στην πολιτική-διπλωματική και κοινωνική ιστο-ρία στη μελέτη των πολεμικών συρράξεων και των εμφύλιων συγκρούσεων με σημεία αναφοράς τους δύο παγκοσμίους πολέμους Είναι συγγραφέας των μελετών Έλληνες εναντίον Ελλήνων Ο κό-σμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944 (Επίκεντρο Θεσσαλονίκη 2006) Το αίμα των αθώων Αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944 (Εστία Αθήνα 2007) Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδο-νία 1945-1974 (Εστία Αθήνα 2011) Βιβλία με άλλους Κώστας Φωτιάδης - Στράτος Δορδανάς - Ιά-κωβος Μιχαηλίδης Αθώα θύματα στο Βέρμιο Οι Πύργοι και το Μεσόβουνο στην Κατοχή 1941-1944 (Δήμος Βερμίου Κυριακίδης Θεσσαλονίκη 2010) Συν-επιμελητής Στράτος Ν Δορδανάς - Βάιος Κα-λογρηάς (έρευνα μετάφραση επιμέλεια εισαγωγή) Η Γερμανική Αυτοκρατορία και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι Άγνωστες πτυχές από τα γερμανικά αρχεία (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών Κυριακίδης Θεσσαλονίκη 2012) Το Μακεδονικό και η Γερμανία Απόρρητα έγγραφα του Γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών Κυριακίδης Θεσσαλονίκη 2013)

Δημήτρης Δρακούλης

Η ιστορική αστική γεωγραφία της οθωμανικής Θεσσαλονίκης (17ος αιώνας) Η μαρτυρία του Evliya Celebi

Στον 8ο τόμο του laquoΒιβλίου των Ταξιδιώνraquo του Evliya Celebi περιλαμβάνεται η επίσκεψη του στην Ελ-λάδα το 1667-68 Μεταξύ πολλών τόπων και τοποθεσιών υπάρχει και η περιγραφή της Θεσσαλονί-κης της μεγαλύτερης πόλης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας του 17ου αι μετά την πρωτεύουσα Istanbul Στο κείμενο γίνονται αναφορές στην ιστορία της πόλης στη θρησκευτική και πολιτική δια-κυβέρνησή της και δίνονται πληροφορίες για τη φυσική και πολιτισμική γεωγραφία της (τείχη ακρό-πολις γειτονιές λιμάνι ισλαμικά και χριστιανικά μνημεία κοινωφελή ιδρύματα τμήματα του αστι-κού εξοπλισμού κά) Περιέχονται επίσης στοιχεία για τις θρησκευτικές εθνικές και επαγγελματικές ομάδες κοινωνικούς θεσμούς και πρακτικές καθώς επίσης και παρατηρήσεις για τις χρήσεις του α-στικού χώρου και τα επιμέρους κελύφη που τις φιλοξενούν Παρά το γεγονός ότι το κείμενο χρησιμοποιήθηκε από σύγχρονους Έλληνες ιστορικούς (πχ Α Βακα-λόπούλος και Β Δημητριάδης) για την περιγραφική ανάδειξη της αστικής ιστορίας της πόλης λείπει

24

μια οπτική μέσα από το πρίσμα της Ιστορικής Αστικής Γεωγραφίας Η ανάλυση της κειμενικής περι-γραφής θα επιτρέψει τον προσδιορισμό της αστικής οργάνωσης και η χωροθέτηση και χαρτογράφη-ση των χρήσεων γης του κτισμένου περιβάλλοντος και των κοινωνικο-λειτουργικών διαιρέσεων του χώρου θα σκιαγραφήσει τις οθωμανικές χωρικές πρακτικές για την οργάνωση τον έλεγχο και τη γε-νικότερη παραγωγή του αστικού χώρου Δημήτρης Π Δρακούλης drakarchauthgr drakotenetgr Dottore in Architettura του Πολυτεχνείου του Μιλάνου laquoLeonardo da Vinciraquo (1983) Διδάκτωρ Πολε-οδομίας - Χωροταξίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (2008) και Μεταδιδάκτωρ του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του ΑΠΘ (2010-14) με υποτροφία της American School of Classical Studies at Athens - laquoW Coulson - T Cross Aegean Exchange Programraquo Το 2011-12 ήταν Senior Fellow στο American Research Institute in Turkey - Istanbul (ARIT) Είναι μέλος του Εργαστηρίου Πολεοδομικού και Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού του Τομέα Πολεοδομίας Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ και διδάσκει ως εντεταλμένος λέκτορας το μάθημα της laquoΙστορίας της Πόλης και της Πολεοδομίαςraquo στο ίδιο τμήμα (2014) Η διδα-κτορική του διατριβή με τίτλο Η περιφερειακή οργάνωση των οικισμών της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυ-τοκρατορίας (4ος-6ος αι) εκδόθηκε σε δυο τόμους από το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών (2009-2010) Είναι συνεπιμελητής με τον Δρα Γ Τσότσο των Συλλογικών Τόμων Ιστορική Γεωγραφία της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείου (2012) και Ιστορική Κοινωνική και Πολεοδομική Ανάλυση του Χώρου Αφιέρωμα στον Καθηγητή Ευάγγελο Δημητριάδη (2014) Είναι μέλος της Ελληνικής Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας και του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος

Νίκος Καλογήρου

Το παλίμψηστο της αρχιτεκτονικής της Θεσσαλονίκης εκμοντερνισμοί και βαλκανικές προσαρμογές

Η ανακοίνωση προτείνει μία κριτική θεώρηση του παλίμψηστου της σύγχρονης Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο του εκσυγχρονισμού από το τέλος του 19ου αιώνα με επίκεντρο την πολεοδομική και αρχιτεκτονική διαμόρφωση της πόλης στον 20ο αιώνα κατά την πρώτη εκατονταετία μετά την έντα-ξη της στο νεοελληνικό κράτος Έχοντας διατρέξει περισσότερα από 2300 χρόνια συνεχούς αστικής ζωής στην ίδια τοποθεσία η Θεσσαλονίκη είναι η δεύτερη σε μέγεθος νεοελληνική πόλη και εμφανί-ζει σημαντικές ιδιοτυπίες που σχετίζονται με τους μετασχηματισμούς της ενδοχώρας Η Θεσσαλονίκη ως πολυπολιτισμικό έδαφος εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον Η μακρά της διάρκεια οφείλεται στην ιδιαίτερη γεωγραφική δυναμική της ως μεσογειακού λιμένος μεταξύ Βενετίας και Κωνσταντινούπολης και ως απόληξης των αντιθετικών κοιλάδων Αξιού και Μοράβα που τη συνδέουν με τη βαλκανική ενδοχώρα και την Κεντρική Ευρώπη Στο σταυροδρόμι ανατολής - δύσης και βορρά - νότου διαμορφώθηκε ένας κόμβος θαλάσσιων και χερσαίων δικτύων πολιτισμών και ταυτοτήτων εθνοτήτων Ο εκσυγχρονισμός της αρχιτεκτονικής εκφράστηκε ως κοσμοπολιτικός εκλεκτικισμός κτι-σμάτων της νεότερης και πρόσφατης περιόδου Το μωσαϊκό της νεοελληνικής Θεσσαλονίκης ενσω-ματώνει θραύσματα εβραϊκής οθωμανικής βαλκανικής και προσφυγικής παρουσίας Η ανακοίνωση αναζητά τις πολυσχιδείς όψεις της αστικής αρχιτεκτονικής κάτω από την επίδραση του μεταβαλλόμενου πολιτισμικού και οικονομικού συστήματος Αυτές περιλαμβάνουν πολυάριθμες ψηφίδες αρχιτεκτονικής που συνθέτουν το ιδιότυπο αστικό τοπίο της νεοελληνικής πόλης Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε χαρακτηριστικά παραδείγματα έργων αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας που έ-χουν συνυφανθεί με την ταυτότητα του τόπου Έμφαση δίνεται επίσης στους τρόπους πρόσληψης και προσαρμογής του εκσυγχρονισμού στο δεδομένο βαλκανικό πλαίσιο Σε αντίστιξη με την απουσία διαχρονικής προσέγγισης στις συμβατικές αρχιτεκτονικές ιστορικές α-φηγήσεις η εισήγηση την ενσωματώνει ως στοιχείο ανάδειξης των υφιστάμενων ιδιαιτεροτήτων Το παλίμψηστο της Θεσσαλονίκης προβάλλεται ως υποδοχέας για την επανεκκίνηση της ανάπτυξης Η ανάγνωση του χώρου περιλαμβάνει την παρουσίαση θραυσμάτων νεότερου εκλεκτικισμού μοντέρ-νων ανοικοδομήσεων και σύγχρονων προσεγγίσεων Η αρχιτεκτονική αναδεικνύεται ως κοινή συνι-στώσα με την Ευρώπη και τα Βαλκάνια ενώ ταυτόχρονα επισημαίνεται η τοπική ταυτότητα

25

Νίκος Καλογήρου nKalogirarchauthgr Καθηγητής Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού Πρόεδρος Τμήματος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Γεννήθηκε το 1951 στη Βέροια Το 1975 πήρε το δίπλωμα του Αρχιτέκτονα από την Πολυτεχνική Σχο-λή του ΑΠΘ Συνέχισε τις σπουδές του σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο Παρίσι στην Ιστορία Γεωγραφία και Δημογραφία των Πληθυσμών και Κοινωνικών Ομάδων (DEA EHESS 1976) στην Πολεοδομία (Certificat 1976 Diplocircme de Formation Supeacuterieure 1979 CRU) και στην Αστική και Περιφερειακή Ανάλυση (DEA Univ Paris l 1977) Το 1979 πήρε το διδακτορικό δίπλωμα από το πανεπιστήμιο Paris 1 - Pantheacuteon - Sorbonne Θέμα της διατριβής ήταν n διερεύνηση της αστικοποίησης στους περιφε-ρειακούς οικισμούς της Θεσσαλονίκης Είναι καθηγητής στο τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ στο οποίο διδάσκει από το 1983 Έχει επιβλέψει πολυάριθμες διπλωματικές εργασίες και διδακτορικές διατριβές Την περίοδο 1991- 93 ήταν επισκέπτης καθηγητής στη μεταπτυχιακή σχολή της Architectural Association στο Λονδίνο Από το 2000 είναι καθηγητής και συντονιστής και από το 2006 διευθυντής στο μετα-πτυχιακό πρόγραμμα Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού Κτιρίων και Πόλεων του Ελληνικού Ανοικτού Πα-νεπιστήμιου Έχει σημαντικό διοικητικό έργο ως διευθυντής του Β΄ τομέα Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού (2000-2001) (2013-σήμερα) ως αναπληρωτής πρόεδρος (2001-2005) και ως πρόεδρος (2005-2009) (2013-σήμερα) του τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ ως ιδρυτικό μέλος της προσωρινής γενικής συνέλευσης του νέου τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης στα Χα-νιά (2003-2005) ως ιδρυτικό μέλος-αναπληρωτής πρόεδρος (2004-2008) και ως πρόεδρος (2008-2010) του τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 100 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά καθώς και σε πρακτικά ελληνικών και διεθνών συνεδρίων Υπάρχουν ακόμη περισσότερες από 100 δημοσιεύσεις αρχιτεκτο-νικού και πολεοδομικού έργου σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά ή καταλόγους εκθέσεων Έχει συγ-γράψει ή επιμεληθεί 35 βιβλία και τεύχη για την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία Ως ενεργός πολί-της συμμετέχει στο διάλογο για θέματα της ειδικότητάς του παρουσιάζοντας τακτικά τις απόψεις του στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο στην τηλεόραση καθώς και από το ραδιόφωνο Το ερευνητικό και εφαρμοσμένο έργο του εκτείνεται στους τομείς της αρχιτεκτονικής σύνθεσης του αστικού σχεδιασμού της πολεοδομίας και της επανάχρησης συνόλων και κτισμάτων Συμμετείχε ως υπεύθυνος ή κύριος ερευνητής σε 30 ερευνητικά προγράμματα που ανατέθηκαν από διάφορους φορείς (Ευρωπαϊκή Ένωση Υπουργεία Δήμοι Πανεπιστήμια) Έχει μελετήσει πολυάριθμα ιδιωτικά και δημόσια έργα που περιλαμβάνουν κατοικίες πολιτιστικές εγκαταστάσεις πανεπιστημιακά κτίρι-α μελέτες αστικού σχεδιασμού - πολεοδομίας και αποκαταστάσεις Το εφαρμοσμένο έργο του έχει δημοσιευθεί και παρουσιαστεί στον ειδικό τύπο και σε σημαντικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξω-τερικό Είχε ακόμη συμμετοχή στη διοργάνωση και επιμέλεια σημαντικών αρχιτεκτονικών εκθέσεων Το συνθετικό έργο του έχει τιμηθεί με 30 βραβεία και διακρίσεις σε πανελλήνιους και διεθνείς αρχι-τεκτονικούς διαγωνισμούς

Αθανάσιος Καραθανάσης

Η μεταβυζαντινή παράδοση στις ρουμανικές χώρες και στην Ελλάδα την προφαναριωτική περίοδο (16ος - 18ος αι)

Μετά την πτώση του Βυζαντίου σημαντικός αριθμός Ελλήνων λογίων και εμπόρων στράφηκε προς τις ρουμανικές χώρες εκμεταλλευόμενος το ημιαυτόνομο καθεστώς τους την γειτνίαση με την Κε-ντρική Ευρώπη αλλά και την αντίληψη των εντοπίων ηγεμόνων ότι είναι συνεχιστές της βυζαντινής παράδοσης στο πνεύμα Byzance apregraves Byzance Ήταν φυσικό επακόλουθο με την παρουσία Ελλήνων λογίων λαϊκών και κληρικών του θρησκευτικού ουμανισμού να αναπτυχθεί στις ηγεμονίες η ελληνι-κή παιδεία η τυπογραφία να διαχυθεί η ακτινοβολία του Αγίου Όρους και σταδιακώς να δημιουρ-γηθούν οι συνθήκες για την έναρξη του Φαναριωτισμού που κυριάρχησε επί ένα και πλέον αιώνα στις ηγεμονίες και υπήρξε η κύρια αιτία πνευματικών και πολιτικών εξελίξεων στην ιστορία του Νέου Ελληνισμού αλλά δημιούργησε και τις προϋποθέσεις για ένα νέο κύκλο στα ρουμανικά γράμματα και την διοίκηση Έλληνες λόγιοι των Πατριαρχείων και της Πατριαρχικής Ακαδημίας αλλά και του Πανεπιστημίου της Πάδοβας που υπηρέτησαν φωτισμένους Βλάχους και Μολδαβούς ηγεμόνες υ-

26

πήρξαν φορείς οι ίδιοι του πνεύματος της laquoσοφήςraquo Ευρώπης αλλά και της βυζαντινής αυτοκρατο-ρικής και διοικητικής παράδοσης στις ηγεμονίες Αθανάσιος Ε Καραθανάσης karathanpastauthgr Ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας του Ελληνισμού στην Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ Σπούδασε Ιστο-ρία Φιλολογία και Θεολογία έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας και στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων (Σορβόννης) Είναι διδάκτωρ της Φιλοσοφικής και Θεολογικής Σχο-λής του ΑΠΘ υφηγητής της Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθη-νών Δίδαξε φιλολογία και ιστορία στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών στα Τμήματα Φιλολογίας και Ιστορίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοι-νωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ επί τριάντα έτη Διηύθυνε ερευνητικά προγράμματα μετείχε σε επι-τροπές του ΑΠΘ διετέλεσε Πρόεδρος και Αναπληρωτής Πρόεδρος του Τμήματός του και συγκλητι-κός Επί έτη υπήρξε Γενικός Γραμματεύς και Αντιπρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Συ-νέγραψε 25 βιβλία και 250 μελέτες σε ελληνικά και ξένα περιοδικά Ασχολείται με θέματα φιλολογί-ας και ιστορίας του Νέου Ελληνισμού την ιστορία της Μακεδονίας της Θράκης και της Μικράς Ασί-ας

Βασίλης Κατσαρός

Η αναβίωση του Βυζαντίου στην πνευματική ζωή τον 18ο αι

Στο πνευματικό περιβάλλον που προαναγγέλλει την αυγή του ελληνικού Διαφωτισμού εντάσσεται η κίνηση των λογίων της εποχής πού αγωνίζονται να αναδείξουν το ενδιαφέρον για τα πολιτιστικά επι-τεύγματα των Ελλήνων επιχειρώντας να αφυπνίσουν τη υπνώττουσα συνείδηση των υποδούλων απογόνων τους Πλάι στην laquoΑρχαιολογίαraquo (δηλ τη γνώση του πολιτισμού των Αρχαίων Ελλήνων και της Μυθολογίας τους) η ευρύτερη Ιστορία προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία και συναποτελεί με τη Γεωγραφία τα Μαθηματικά τη Ρητορική και τη Φιλοσοφία τον κύριο κορμό του εκπαιδευτικού συ-στήματος της laquoεγκυκλίου παιδεύσεωςraquo των ελληνοπαίδων Η πνευματική αυτή δραστηριότητα διεύ-ρυνε τις ιδεολογικές αντιλήψεις ως προς την προσέγγιση των μεγάλων ιστορικών έργων της εποχής τα οποία έπρεπε να μεταφραστούν στη Νέα Ελληνική προκειμένου να πλουτίσουν τον κόσμο των γνώσεων των αναγνωστών τους Το laquoμεταφραστικόraquo αυτό ρεύμα εκδηλώνεται ενωρίς και παρουσιά-ζεται στην ακμή του λίγο πριν από την έναρξη του πνευματικού φαινομένου του Διαφωτισμού που εκτείνεται όπως είναι γνωστό από το τελευταίο τέταρτο του 18ου αι ως την Ελληνική επανάσταση Το ενδιαφέρον στην ιστορία των γραμμάτων των επιστημών και γενικά του πολιτισμού εντοπίζεται στους ιδεολογικούς προσανατολισμούς των δημιουργών αυτών των κινημάτων ανάμεσα στους ο-ποίους εντάσσεται και το κίνημα της στροφής προς τη μελέτη της Βυζαντινής ιστορίας ενός πολιτι-σμού δηλ που τόσο πολύ έμελλε να συκοφαντηθεί στην εποχή του Διαφωτισμού Στην ανακοίνωση αυτή καταβάλλεται προσπάθεια να αναδειχτεί ο σπουδαίος ρόλος του εγχειρήματος για την προβο-λή της βυζαντινής περιόδου της ιστορίας και του πολιτισμού του Βυζαντίου Βασίλης Κατσαρός vkatsarolitauthgr Γεννημένος στο Μεσολόγγι Ελλάδα (20101947) Σπούδασε Θεολογία στην Θεολογική Σχολή του Α-ριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1965-1966) Φιλολογία στην Φιλοσοφική Σχολή στο Πα-νεπιστήμιο Ιωαννίνων (1967-1971) και Ιστορία και Αρχαιολογία στην Φιλοσοφική Σχολή του Αριστο-τελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1971-1976) Είναι καθηγητής Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλο-λογίας στο Τμήμα Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1998-σήμερα) Υπήρξε επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας (1990) στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου (1997) EHESS (2004) στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα (2007) στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων (2009) Υπήρξε επίσης Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας (2000-2005) Μέλος του Βυζαντινού Ερευνητι-κού Κέντρου (Θεσσαλονίκη 1996-2006) Πρόεδρος του Βυζαντινού Ερευνητικού Κέντρου (2007-2010) Έχει εκδόσει πάνω από 150 έρευνες και επιστημονικά άρθρα Ιωάννης Κασταμονίτης Χειρό-γραφα των μονών του Τιμίου Προδρόμου Σερρών και της Εικοσιφοίνισσας Δράμας μονογραφίες εί-ναι μεταξύ των έργων του

27

Μιχαήλ Κορδώσης

Η Βελλά στους νεότερους χρόνους

Η Βελλά ήταν μεσαιωνική πόλη με επισκοπή χτισμένη πάνω σε λόφο το λεγόμενο σήμερα laquoΚαστρίraquo κοντά στη σημερινή μονή της Βελλάς όπου υπήρχαν πλούσιες πηγές νερού Τα τείχη που την περιέ-βαλλαν καλύπτουν μεγάλη επιφάνεια μεγαλύτερη από κείνη των Ιωαννίνων Ήταν σημαντικό κέντρο στην περιοχή ανάμεσα στα Γιάννενα και τη Δρυινούπολη (Αδριανούπολη - Δρόμπολη) και καθώς φαίνεται αντικατέστησε σε σημασία την οχυρωμένη πόλη που είχε χτιστεί περίπου στο μέσον της μι-κρής πεδιάδας του Πωγωνίου στη θέση Οπάγια (μάλλον η μεσαιωνική Οπά) Η Βελλά εξακολούθησε ως πόλισμα να έχει μεγάλη σημασία για τη γύρω περιοχή όπως φαίνεται κυρίως μέσα από την επι-σκοπή της που επιβίωσε σε ολόκληρη την Τουρκοκρατία υπαγόμενη στη μητρόπολη Ιωαννίνων Τους τελευταίους αιώνες περιλάμβανε στη δικαιοδοσία της πολλά χωριά των Κουρέντων και της Κό-νιτσας και λιγότερα του Πωγωνίου και δυτικού Ζαγορίου Από τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα άρχισε η παρακμή της πόλης Οι κάτοικοί της διασκορπίστη-καν σε διάφορες περιοχές από τις οποίες μία ήταν η κοντινή στη σημερινή μονή Παλιοβελλά Παρrsquo όλα αυτά η επισκοπή δεν καταργήθηκε προβιβάστηκε μάλιστα για μια περίοδο και σε μητρόπολη έχοντας ως έδρα κατά καιρούς μεγάλα κεφαλοχώρια (Κόνιτσα Παρακάλαμος) ή ακόμη και μοναστή-ρια όπως εκείνο της Μολυβδοσκέπαστης και κυρίως της Βελλάς της οποίας το καθολικό χρονολο-γείται από τους βυζαντινούς χρόνους Σήμερα ο ναός είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες του 17ου αιώνα που δείχνουν τη σπουδαιότητά του και τον ρόλο που έπαιζε στα εκκλησιαστικά αλλά και στα πολιτιστικά πράγματα της περιοχής δικαιοδοσίας της επισκοπής ή μητρόπολης Βελλάς αναπληρώ-νοντας κατά κάποιον τρόπο την έλλειψη ενός μεγάλου αστικού κέντρου στην περιοχή κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της ύπαρξης της επισκοπής ή μητρόπολης Βελλάς Μιχαήλ Κορδώσης stKordosisyahoogr Καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Οι βασικές του σπουδές έγιναν στα Γιάννενα με μετεκπαίδευση στην Αγγλία (Kingrsquos College και School of Oriental and African Studies) Για τρία χρόνια χρημάτισε επισκέπτης καθηγητής στο North East Normal University της Changchun Jilin Κίνας Τα βασικά του έργα περιλαμβάνουν China and the Greek world Thessalonica 1992 Southern Greece under the Franks (1204-1262) Ioannina 1987 Trsquoang China the chinese Nestorian church and ldquoHereticalrdquo Byzantium (AD 618-845) Ioannina 2008 Η κατάκτηση της νότιας Ελλάδας από τους Φράγκους Θεσσαλονίκη 1986 Τα γεωγραφικά στοιχεία στην Εξαήμερο του Μ Βασιλείου Ιωάννινα 1991 laquoΠρεσβείες μεταξύ Fu-lin (Βυζαντίου) και Κίνας κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και η ιστορικογεωγραφική πραγματικότηταraquo Δωδώνη 231(1994) σ 111-260 Μεσαιωνική και νεότερη Κλένα - Κλένια Συμβολή στη μελέτη της ιστορικής τοπογραφίας του δήμου Κλεωνών (Χιλιομοδίου) Κορινθίας Ιωάννινα 2000 Τα βυζαντινά Γιάννενα Κάστρο(πόλη) - ξώκαστρο Κοινωνία - διοίκηση - οικονομία Αθήνα 2008 Η ομηρική Ιθάκη (νήσος - άστυ) σε σχέση με τη μεταγενέστερη αρχαία και βυζαντινή και τα νησιά Αστερίς - Σάμη - Δουλίχιο Αθήνα 2007 laquoΜεσαιωνική Άρτα Τοπογραφία Κοι-νωνίαraquo Σκουφάς τεύχος 102 (αφιέρωμα) σ 161-290 Ιστορικογεωγραφικά πρωτοβυζαντινών πα-λαιοχριστιανικών χρόνων Αθήνα 1996 (13) Το Βυζάντιο και ο δρόμος προς την Ανατολή Αθήνα 2002

Αλέξανδρος - Φαίδων Λαγόπουλος

Ιστορία κοινωνία πολιτισμός και χώρος

Η θεματολογία αυτού του Συμποσίου επικεντρώνεται στη σχέση πολιτισμού και χώρου ως θεωρητι-κό πλαίσιο και διευκρινίζει και μία ιστορική περίοδο αναφοράς αυτής της σχέσης Η παρούσα εισή-γηση εδράζεται σε μία επιστημολογική οπτική επάνω σε αυτούς τους τρεις παράγοντες και πρώτο αποτέλεσμά της είναι η διεύρυνσή τους στους τέσσερις παράγοντες που συναποτελούν τον τίτλο της οι οποίοι είναι αδιαχώριστοι μεταξύ τους Σε αυτό το πλαίσιο εξετάζονται τόσο η φύση κάθε παράγοντα όσο και οι σχέσεις τους Σχετικά με τον παράγοντα του πολιτισμού (με την έννοια της κουλτούρας) γίνεται σύντομη αναδρο-μή σε κύριες σημειωτικές σχολές με σκοπό να καθοριστούν θεωρητικά το περιεχόμενο και τα όρια της έννοιας του πολιτισμού Στη συνέχεια εξετάζεται η σχέση πολιτισμού και χώρου (αστικού και

28

περιφερειακού) με βάση ορισμένες τάσεις της ανθρωπογεωγραφίας και της σημειωτικής Αυτού του είδους οι προσεγγίσεις τις οποίες ονομάζω laquoυποκειμενισμόraquo αναφέρονται στο νόημα του χώρου στην ιδεολογία δηλαδή που επενδύεται σε αυτόν Είναι καθrsquo όλα δόκιμες όμως είναι μερικές επει-δή ο χώρος έχει και μία υλική διάσταση η παραγωγή της οποίας όπως και η παραγωγή της ιδεολο-γίας προϋποθέτει την εισαγωγή της έννοιας της υλικής κοινωνίας διαφορετικής συνιστώσας της συ-νολικής κοινωνικής δομής από αυτήν του πολιτισμού Θα ονομάσω αυτήν τη δεύτερη προσέγγιση στον χώρο η οποία εκπροσωπείται από τη μαρξιστική θεωρία laquoαντικειμενισμόraquo Η ανθρωπογεωγραφία καλύπτει και τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις αλλά με ελάχιστες εξαιρέσεις κατά τρόπο παράλληλο χωρίς να επιτυγχάνει τη θεωρητική άρθρωσή τους Συγχρόνως η γεωγραφία συνεπάγεται επίσης και μία προσέγγιση στον φυσικό χώρο τη φυσική γεωγραφία Θα εξεταστούν αυτές οι τρεις προσεγγίσεις στο πλαίσιο της ιστορικής γεωγραφίας η οποία εισάγει τον τέταρτο πα-ράγοντα της εισήγησης την ιστορία Από την ανάπτυξη που προηγήθηκε αναδεικνύεται ως κεντρικό επιστημολογικό πρόβλημα των χω-ρικών μελετών η ερμηνεία της παραγωγής του αστικού (και του περιφερειακού) χώρου μέσω της άρθρωσης της πολιτισμικήςσημειωτικής με την υλική κοινωνική συνιστώσα Θα διαπραγματευθώ μία από τις απαντήσεις σε αυτό το πρόβλημα συγκεκριμένα την ερμηνεία της ιδεολογίας μέσα από την υλική κοινωνία με τη βοήθεια μιας μελέτης περίπτωσης το σχέδιο του Ernest Heacutebrard για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 Αυτή η απάντηση διατυπώνει τη σχέ-ση της ιδεολογίας με την κοινωνία με όρους της πολιτικής οικονομίας του πολιτισμού Για τη δεύτε-ρη απάντηση την παραγωγή του αστικού χώρου μέσω της ενσωμάτωσης της πολιτισμικής στην υλι-κή συνιστώσα θα γίνει σύντομη αναδρομή στην αντίστοιχη μαρξιστική προσέγγιση και θα διατυπω-θεί ένα ολιστικό κοινωνικό μοντέλο με όρους μιας διευρυμένης πολιτικής οικονομίας του χώρου Αλέξανδρος - Φαίδων Λαγόπουλος phaidonarchauthgr Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και Επίτιμος Διδάκτωρ Σημειωτικής του Νέου Βουλγαρικού Πανεπιστημίου της Σόφιας Είναι Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικός (ι-στορία της πόλης) και Υφηγητής Πόλεοδομίας και Χωροταξίας ΕΜΠ καθώς και Δρ Ανθρωπολογίας της Σορβόννης Διετέλεσε αντιπρόεδρος της International Association for Semiotic Studies και είναι επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρίας και της Association Internationale de la Seacutemiotique de lrsquo Espace Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό βιβλίων και άρθρων περί της επιστημολο-γίας του χώρου της θεωρίας πολεοδομίας της ανθρωπογεωγραφίας της ιστορίας της πόλης της κοινωνικής σημειωτικής του χώρου της ανθρωπολογίας του χώρου και των σημειωτικών χωρικών μοντέλων των προκαπιταλιστικών και σύγχρονων κοινωνιών Κύριες δημοσιεύσεις Δομική πολεοδο-μία Ο οικισμός ως σύστημα (1973)middot The City and the Sign An Introduction to Urban Semiotics (επιμ με τον M Gottdiener 1986)middot Meaning and Geography The Social Conception of the Region in Northern Greece (με την K Boklund-Lagopoulou 1992)middot Urbanisme et seacutemiotique dans les socieacuteteacutes preacute-industrielles (1995)middot Semiotics (4τομη ανθολογία επιμ με τους M Gottdiener και K Boklund-Lagopoulou 2002)middot Ο ουρανός πάνω στη γη Τελετουργίες καθαγίασης του ελληνικού παραδοσιακού οικισμού και προέλευσή τους (2003)middot Η ιστορία της ελληνικής πόλης (επιμ 2004 στα αγγλ 2009)middot Ο συμβολισμός του χώρου της αρχαίας Ελλάδας (2012)

Θάλεια Μαντοπούλου - Παναγιωτοπούλου

Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική κλασικισμός και αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας γύρω από το Αιγαίο κατά τον 19ο αιώνα η εξέλιξη και διάδοση της τρίκλιτης βασιλικής

O αρχιτεκτονικός τύπος της μεταβυζαντινής τρίκλιτης βασιλικής κυριάρχησε σε πόλεις και αγροτι-κούς οικισμούς του ελλαδικού χώρου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας Στις αρχές του 19ου αιώ-να ο τύπος υπέστη μια σημαντική μεταλλαγή που επεξεργάστηκε κυρίως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου Η ενσωμάτωση στον πυρήνα του κτιρίου μιας ανοικτής τοξωτής στοάς πάνω από την οποία τοποθετούνταν ο γυναικωνίτης αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της νέας παραλλαγής της βασιλι-κής Ταυτόχρονα μπαρόκ νεοκλασικά και άλλα καινούργια στοιχεία χρησιμοποιούνται για την μορ-φολογική διαμόρφωση κυρίως της δυτικής όψης Κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα δύο ναοί παίζουν κυρίαρχο συμβολικό ρόλο στις συνειδήσεις του ελληνορθόδοξου κόσμου ο προσκυνηματικός ναός της Παναγίας Ευαγγελίστριας της Τήνου και

29

ο πατριαρχικός ναός του Αγίου Γεωργίου στην Κωνσταντινούπολη Η Ευαγγελίστρια που ανεγείρεται στα 1823-30 ακολουθεί την ανωτέρω παραλλαγή ενώ ο Άγιος Γεώργιος που είχε κτιστεί στα 1720 διευρύνεται και μετασκευάζεται αναλόγως Έτσι ο αρχιτεκτονικός αυτός τύπος της βασιλικής γίνεται ένα πρότυπο με μεγάλη συμβολική δύναμη καθώς έχει καθαγιαστεί και εμβαπτιστεί στα εθνικά ιδα-νικά Διαμορφώθηκε μια τυπολογική γλώσσα και ένα μορφολογικό λεξιλόγιο στην αρχιτεκτονική των ναών που διαδόθηκε ευρύτατα στα Νότια Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία δίνοντας πολλά λαμπρά παραδείγματα Περισσότερες από διακόσιες παρόμοιες εκκλησίες έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα Δημιουργήθηκε έτσι ένα ευρύ δίκτυο παρόμοιων ναών που συνέβαλε στην ενδυνάμωση του κοινού θρησκευτικού αισθήματος και άνοιξε το δρόμο για την καλλιέργεια αισθημάτων εθνικής ταυτότητας στα πλαίσια της εξέγερσης ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία Θάλεια Μαντοπούλου ndash Παναγιωτοπούλου thaliampvisauthgr Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΑΠΘ Εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα τη θρησκευτική αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία φάση της τουρκοκρατί-ας Έγραψε πολλές μελέτες για την βυζαντινή τη μεταβυζαντινή και τη νεότερη αρχιτεκτονική της πόλης που έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά Επεξέτεινε τις έρευνές της για τη μεταβυζαντινή και νεότερη αρχιτεκτονική σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο καθώς και στην Κωνσταντινούπολη στη Μικρά Ασία και στη Βουλγαρία Τα αποτελέσματα των ερευνών αυ-τών ανακοινώθηκαν σε συνέδρια και δημοσιεύτηκαν σε βιβλία Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Κα-λών Τεχνών του ΑΠΘ Διδάσκει Θεωρία του Χώρου και Ιστορία της Αρχιτεκτονικής καθώς και Γραμ-μικό Σχέδιο και Προοπτική

Σταυρούλα Μαυρογένη

Η συμβολή της ιστορικής ζωγραφικής κατά τον 19ο αιώνα στην αφύπνιση εθνικής συνείδησης στη Σερβία

Οι Σέρβοι έζησαν για αρκετούς αιώνες στο πλαίσιο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Οι ιδέες του Δι-αφωτισμού τους επηρέασαν και προετοίμασαν το έδαφος για την εθνική αφύπνιση Η εθνική τους επαναστάσεις ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα Η Σερβία αρχικά ως αυτόνομη και αργότερα ως ανεξάρτητη ηγεμονία αναπτύχθηκε μέσα στο χώρο των Βαλκανίων Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία εθνικής αφύπνισης διαδραμάτισε η ιστορική ζωγραφική Μέσω των εικόνων και της συναισθηματι-κής φόρτισης η ζωγραφική επιχείρησε να επηρεάσει την κοινή γνώμη των υπό ανάδυση κρατών Αυ-τή η πτυχή της ζωγραφικής ήταν μείζονος σημασίας για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της εθνι-κής συνείδησης Στην εισήγησή μας θα αναφερθούμε στα έργα της ιστορικής ζωγραφικής που εντάσσονται Α) στον κύκλο των έργων που συνέδεσαν το παρελθόν με το παρόν Β) στον κύκλο των έργων που σχετιζόταν με τη θυματοποίηση των δύο λαών στην περίοδο της Οθω-μανικής Αυτοκρατορίας Γ) στον κύκλο των έργων που αφορούσε τις laquoΣκηνές του Αγώναraquo Δ) στον κύκλο του laquoθνήσκοντος ήρωοςraquo και Ε) στον κύκλο με τα δεινά του πολέμου και κυρίως τα δεινά των αμάχων Σταυρούλα Μαυρογένη smavrogeuomgr Είναι Επίκουρος Καθηγήτρια στο γνωστικό αντικείμενο laquoΣερβική Γλώσσα και Φιλολογία με έμφαση στην Εκπαίδευση και τον Πολιτισμόraquo στο Τμήμα Βαλκανικών Ανατολικών και Σλαβικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Βελιγραδίου Έκανε μετα-πτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσα-λονίκης Είναι Διδάκτορας Βαλκανιολογίας του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανε-πιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Στα επιστημονικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται η λογοτεχνία η εκπαίδευση και ο πολιτισμός των νοτιοσλαβικών λαών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα

30

Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Ιδεολογικές προσλήψεις και ιστοριογραφικές αναπλάσεις του χώρου στα Βαλκάνια η περίπτωση των χαμένων πατρίδων

Ο 20ός αιώνας στη βαλκανική χερσόνησο έχει σημαδευτεί από τα αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων ως αποτέλεσμα της ομογενοποιητικής διαδικασίας συγκρότησης των εθνικών κρατών Οι πρόσφυ-γες ανάμεσα στα άλλα μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους το νόστο για τη γενέτειρα γη ο οποίος αποτυπώθηκε τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στους μηχανισμούς με τους οποίους οι laquoχαμένες πατρίδεςraquo έχουν εγχαραχτεί στην προσφυγική μνή-μη αλλά και στην ιστοριογραφική παραγωγή Ειδικότερα όσον αφορά τους Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους διαμορφώθηκε σε τρεις περιό-δους Η πρώτη περίοδος έως τη δεκαετία του 1940 χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια προσαρμο-γής και αναδημιουργίας στις νέες πατρίδες Την περίοδο αυτή το τραύμα της καταστροφής και της μνήμης είναι κυρίαρχο Η δεύτερη περίοδος καλύπτει χονδρικά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου κα-τά την οποία η προσφυγική γενιά σταδιακά ενσωματώθηκε μέσα στον εθνικό κορμό Τέλος η τρίτη περίοδος η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη χαρακτηρίζεται από την έκλειψη της πρώτης γενιάς προσφύ-γων την ανασημασιοδότηση των laquoχαμένων πατρίδωνraquo και την δημιουργία μιας νεοπροσφυγικής ταυτότητας Όσον αφορά την ιστοριογραφία σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να παρατηρήσει την σταδιακή απομάκρυνσή της από τη συναισθηματική προσέγγιση του προσφυγικού ζητήματος τα πρώτα χρόνια μετά την Καταστροφή σε νεότερες περισσότερο νηφάλιες και αποστασιοποιημένες προσεγγίσεις Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως η προοδευτική ανάδειξη στον επιστημονικό χώρο μιας γενιάς νέων ερευνητών προσφυγικής κυρίως προέλευσης είχε ως αποτέ-λεσμα την ανανέωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων καθώς και της μεθοδολογίας της έρευνας του ιστορικού παρελθόντος των προσφύγων Η φρέσκια αυτή επιστημολογική προσέγγιση είναι ακόμη εν εξελίξει ενώ τα πορίσματά της συχνά αμφισβητούν τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας Ιάκωβος Μιχαηλίδης iakovoshistauthgr Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας amp Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στις μετακινήσεις πληθυσμών τη θέση των μειονοτήτων και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στη νοτιοανατολική Ευρώπη (19ος και 20ός αιώνας) Ήταν εκπρόσωπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο ευρωπαϊκό θεμα-τικό δίκτυο ιστορίας CliohCliohnet στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι από 45 ευρωπαϊκά πανεπι-στήμια Ήταν επικεφαλής της πέμπτης ομάδας εργασίας με αντικείμενο την τοπική και διεθνική ι-στορία Είναι μέλος πολλών ελληνικών και διεθνών σωματείων ενώσεων και οργανώσεων Το ακα-δημαϊκό έτος 2012-2013 υπηρέτησε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης

Κατάλογος των ελληνικών εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Emanoyil Vaskidovich συνταχθείς από τον Dr Cvetan Radoslavov (+1931)

Οι ελληνο-βουλγαρικές θέσεις σε θέματα παιδείας έχουν μελετηθεί ενδελεχώς από Έλληνες και Βούλγαρους επιστήμονες με αντιπροσωπευτικότερο τον καθηγητή Αθανάσιο Καραθανάση Στην πα-ρούσα εισήγηση θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα ανέκδοτο κατάλογο της βιβλιοθήκης του Emanouil Vaskidovich που εκπόνησε ο Dr Cvetan Radoslavov (+1931) Όλοι σχεδόν οι Βούλγαροι λό-γιοι την περίοδο της αφύπνισης είχαν στις βιβλιοθήκες τους διδακτικά εγχειρίδια γραμματικές ελ-ληνικά λεξικά αρχαίους συγγραφείς εγχειρίδια ιστορίας γεωγραφίας μαθηματικών φυσικής ιστο-ρίας κά Τέτοιας μορφής ήταν σε περιεχόμενο και η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich που είχε στο δυναμικό της σχολικού περιεχομένου βιβλία κατηχήσεις επιστολάρια μύθους του Αισώπου Αισχύλο την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοραή Επίσης συναντούμε Όμηρο Θεόκριτο Θουκυδίδη Θεόφραστο και γραμματικές (ελληνικές και ξενόγλωσσες) εγχειρίδια ιστορίας φυσικής ρητορικής μουσικής ποιητικής κά Όλα αυτά οφείλονται στο γεγονός ότι ο ίδιος ήταν δάσκαλος της ελληνικής στη Σχολή του Svishtov Η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich σύμφωνα με τον κατάλογο του Cvetan Radoslavov είναι μία ακτινογραφία της πνευματικής ταυτότητας του Emanouil Vaskidovich

31

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης knichoritisuomgr Ο Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης (Καλλιθέα Θηβών 1955) είναι καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τη μεσαιωνική σλαβική γλώσσα και γραμματεία την ιστορία και τον πολιτισμό των Σλάβων Είναι διδάκτωρ της Σλαβικής φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας Επι-στημών της Σόφιας (1987) Εξειδικεύτηκε στην παλαιοσλαβική γλώσσα την παλαιογραφία την πα-λαιοσλαβολογία και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βαλκανιολογία με αντικείμενο την πε-ρίοδο της Τουρκοκρατίας - υφηγεσία στο πανεπιστήμιο του Βελίκου Τυρνόβου της Βουλγαρίας με θέμα Το Άγιο Όρος και οι Βούλγαροι Νεομάρτυρες (Το Άγιο Όρος ως ανασταλτικός παράγοντας της διάδοσης του Ισλάμ στα Βαλκάνια) Έργα του είναι τα Atonskata knizovna tradicija v razprostranenieto na Kyrillometodievskite izvori (H Αθωνίτικη λόγια παράδοση και η διάδοση των πη-γών για τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο) (1990) Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος (οι αγώνες και το έργο τους για την ένταξη των Σλάβων στον Βυζαντινό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα) (2000) Sveta gora Aton i Bahlgarskoto Novomahchenichestvo (2001) Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2004 368σ Σλαβωνική γλώσσα Εκ της χρηστομάθειας της σλαβωνικής γλώσσης ερανισθείσης υπό Νεοφύτου Ιερομονάχου Ριλλιώ-του λεξικόν (1852) Ιερομόναχος Νεόφυτος Ριλλιώτης επιμέλεια Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2008 448σ Κύριλλος και Μεθόδιος Παρακαταθήκες πολιτισμού Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των Αγίων Κύριλλου και Μεθό-διου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της ΝΑ Ευρώπης (Αμύνταιο 21-22 Μαΐου 2010) Συλ-λογικό έργο επιμέλεια Κ Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Επίκεντρο 2012 472σ Οι Άγιοι Κύριλ-λος και Μεθόδιος (Ο πνευματικός βίος και ο πολιτισμός των Σλάβων) Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 736 σ Οι επιδράσεις της πνευματικές παράδοσης του Αγίου Όρους στο βίο και τον πολιτι-σμό των Σλάβων Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013680σ Παγανιστικές λατρείες του σλαβικού κόσμου 1η έκδ Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 450σ

Πέτρος Πατιάς

Χώρος και πολιτιστική κληρονομιά στα Βαλκάνια Πρακτικές και ευκαιρίες στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο Η2020

Από το 1984 το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και την Καινοτομία α-ποτέλεσε το κύριο εργαλείο για τη χρηματοδότηση της έρευνας Ειδικές προτεραιότητες στόχοι και είδη των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται ποικίλουν μεταξύ των περιόδων χρηματοδότησης Ο Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020 - H2020) είναι το μεγαλύτερο ποτέ πρόγραμμα Έρευνας και Καινο-τομίας της ΕΕ με σχεδόν 80 δισεκατομμύρια Ευρώ της χρηματοδότησης που διατίθενται πάνω από 7 χρόνια (2014-2020) Το H2020 βασίζεται σε τρεις πυλώνες (i) Άριστη επιστήμη (ii) βιομηχανική πρω-τοπορία (iii) κοινωνικές προκλήσεις Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη και αλλού οδηγεί σε παρατεταμένη έλλειψη των προϋ-πολογισμών για την έρευνα σε εθνικά επίπεδα η οποία με τη σειρά της οδηγεί τους ερευνητές να αναζητούν κεφάλαια στα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά διακρατικά ερευνητικά εργαλεία όπως το H2020 Η παρούσα εισήγηση σκιαγραφεί τη γενική εικόνα του Horizon 2020 ερευνά τη θέση των εφαρμογών και τα ερευνητικά ανοίγματα στους τομείς της laquoΠολιτιστικής

Κληρονομιάςraquo και της laquoΔιαχείρισης Χώρου - Περιβάλλοντοςraquo παρουσιάζει τις ερευνητικές προκλήσεις στο H2020 που προσφέρουν ευκαιρίες χρηματοδότη-

σης σε αυτούς τους τομείς Πέτρος Πατιάς patiasauthgr Καθηγητής Φωτογραμμετρίας και πρώην πρόεδρος του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μη-χανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέλος της προσωρινής Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και Αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (1981) Μεταπτυχιακός τίτλος ΜSc του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State

26

πήρξαν φορείς οι ίδιοι του πνεύματος της laquoσοφήςraquo Ευρώπης αλλά και της βυζαντινής αυτοκρατο-ρικής και διοικητικής παράδοσης στις ηγεμονίες Αθανάσιος Ε Καραθανάσης karathanpastauthgr Ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας του Ελληνισμού στην Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ Σπούδασε Ιστο-ρία Φιλολογία και Θεολογία έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας και στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων (Σορβόννης) Είναι διδάκτωρ της Φιλοσοφικής και Θεολογικής Σχο-λής του ΑΠΘ υφηγητής της Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθη-νών Δίδαξε φιλολογία και ιστορία στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών στα Τμήματα Φιλολογίας και Ιστορίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοι-νωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ επί τριάντα έτη Διηύθυνε ερευνητικά προγράμματα μετείχε σε επι-τροπές του ΑΠΘ διετέλεσε Πρόεδρος και Αναπληρωτής Πρόεδρος του Τμήματός του και συγκλητι-κός Επί έτη υπήρξε Γενικός Γραμματεύς και Αντιπρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Συ-νέγραψε 25 βιβλία και 250 μελέτες σε ελληνικά και ξένα περιοδικά Ασχολείται με θέματα φιλολογί-ας και ιστορίας του Νέου Ελληνισμού την ιστορία της Μακεδονίας της Θράκης και της Μικράς Ασί-ας

Βασίλης Κατσαρός

Η αναβίωση του Βυζαντίου στην πνευματική ζωή τον 18ο αι

Στο πνευματικό περιβάλλον που προαναγγέλλει την αυγή του ελληνικού Διαφωτισμού εντάσσεται η κίνηση των λογίων της εποχής πού αγωνίζονται να αναδείξουν το ενδιαφέρον για τα πολιτιστικά επι-τεύγματα των Ελλήνων επιχειρώντας να αφυπνίσουν τη υπνώττουσα συνείδηση των υποδούλων απογόνων τους Πλάι στην laquoΑρχαιολογίαraquo (δηλ τη γνώση του πολιτισμού των Αρχαίων Ελλήνων και της Μυθολογίας τους) η ευρύτερη Ιστορία προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία και συναποτελεί με τη Γεωγραφία τα Μαθηματικά τη Ρητορική και τη Φιλοσοφία τον κύριο κορμό του εκπαιδευτικού συ-στήματος της laquoεγκυκλίου παιδεύσεωςraquo των ελληνοπαίδων Η πνευματική αυτή δραστηριότητα διεύ-ρυνε τις ιδεολογικές αντιλήψεις ως προς την προσέγγιση των μεγάλων ιστορικών έργων της εποχής τα οποία έπρεπε να μεταφραστούν στη Νέα Ελληνική προκειμένου να πλουτίσουν τον κόσμο των γνώσεων των αναγνωστών τους Το laquoμεταφραστικόraquo αυτό ρεύμα εκδηλώνεται ενωρίς και παρουσιά-ζεται στην ακμή του λίγο πριν από την έναρξη του πνευματικού φαινομένου του Διαφωτισμού που εκτείνεται όπως είναι γνωστό από το τελευταίο τέταρτο του 18ου αι ως την Ελληνική επανάσταση Το ενδιαφέρον στην ιστορία των γραμμάτων των επιστημών και γενικά του πολιτισμού εντοπίζεται στους ιδεολογικούς προσανατολισμούς των δημιουργών αυτών των κινημάτων ανάμεσα στους ο-ποίους εντάσσεται και το κίνημα της στροφής προς τη μελέτη της Βυζαντινής ιστορίας ενός πολιτι-σμού δηλ που τόσο πολύ έμελλε να συκοφαντηθεί στην εποχή του Διαφωτισμού Στην ανακοίνωση αυτή καταβάλλεται προσπάθεια να αναδειχτεί ο σπουδαίος ρόλος του εγχειρήματος για την προβο-λή της βυζαντινής περιόδου της ιστορίας και του πολιτισμού του Βυζαντίου Βασίλης Κατσαρός vkatsarolitauthgr Γεννημένος στο Μεσολόγγι Ελλάδα (20101947) Σπούδασε Θεολογία στην Θεολογική Σχολή του Α-ριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1965-1966) Φιλολογία στην Φιλοσοφική Σχολή στο Πα-νεπιστήμιο Ιωαννίνων (1967-1971) και Ιστορία και Αρχαιολογία στην Φιλοσοφική Σχολή του Αριστο-τελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1971-1976) Είναι καθηγητής Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλο-λογίας στο Τμήμα Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1998-σήμερα) Υπήρξε επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας (1990) στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου (1997) EHESS (2004) στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα (2007) στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων (2009) Υπήρξε επίσης Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας (2000-2005) Μέλος του Βυζαντινού Ερευνητι-κού Κέντρου (Θεσσαλονίκη 1996-2006) Πρόεδρος του Βυζαντινού Ερευνητικού Κέντρου (2007-2010) Έχει εκδόσει πάνω από 150 έρευνες και επιστημονικά άρθρα Ιωάννης Κασταμονίτης Χειρό-γραφα των μονών του Τιμίου Προδρόμου Σερρών και της Εικοσιφοίνισσας Δράμας μονογραφίες εί-ναι μεταξύ των έργων του

27

Μιχαήλ Κορδώσης

Η Βελλά στους νεότερους χρόνους

Η Βελλά ήταν μεσαιωνική πόλη με επισκοπή χτισμένη πάνω σε λόφο το λεγόμενο σήμερα laquoΚαστρίraquo κοντά στη σημερινή μονή της Βελλάς όπου υπήρχαν πλούσιες πηγές νερού Τα τείχη που την περιέ-βαλλαν καλύπτουν μεγάλη επιφάνεια μεγαλύτερη από κείνη των Ιωαννίνων Ήταν σημαντικό κέντρο στην περιοχή ανάμεσα στα Γιάννενα και τη Δρυινούπολη (Αδριανούπολη - Δρόμπολη) και καθώς φαίνεται αντικατέστησε σε σημασία την οχυρωμένη πόλη που είχε χτιστεί περίπου στο μέσον της μι-κρής πεδιάδας του Πωγωνίου στη θέση Οπάγια (μάλλον η μεσαιωνική Οπά) Η Βελλά εξακολούθησε ως πόλισμα να έχει μεγάλη σημασία για τη γύρω περιοχή όπως φαίνεται κυρίως μέσα από την επι-σκοπή της που επιβίωσε σε ολόκληρη την Τουρκοκρατία υπαγόμενη στη μητρόπολη Ιωαννίνων Τους τελευταίους αιώνες περιλάμβανε στη δικαιοδοσία της πολλά χωριά των Κουρέντων και της Κό-νιτσας και λιγότερα του Πωγωνίου και δυτικού Ζαγορίου Από τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα άρχισε η παρακμή της πόλης Οι κάτοικοί της διασκορπίστη-καν σε διάφορες περιοχές από τις οποίες μία ήταν η κοντινή στη σημερινή μονή Παλιοβελλά Παρrsquo όλα αυτά η επισκοπή δεν καταργήθηκε προβιβάστηκε μάλιστα για μια περίοδο και σε μητρόπολη έχοντας ως έδρα κατά καιρούς μεγάλα κεφαλοχώρια (Κόνιτσα Παρακάλαμος) ή ακόμη και μοναστή-ρια όπως εκείνο της Μολυβδοσκέπαστης και κυρίως της Βελλάς της οποίας το καθολικό χρονολο-γείται από τους βυζαντινούς χρόνους Σήμερα ο ναός είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες του 17ου αιώνα που δείχνουν τη σπουδαιότητά του και τον ρόλο που έπαιζε στα εκκλησιαστικά αλλά και στα πολιτιστικά πράγματα της περιοχής δικαιοδοσίας της επισκοπής ή μητρόπολης Βελλάς αναπληρώ-νοντας κατά κάποιον τρόπο την έλλειψη ενός μεγάλου αστικού κέντρου στην περιοχή κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της ύπαρξης της επισκοπής ή μητρόπολης Βελλάς Μιχαήλ Κορδώσης stKordosisyahoogr Καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Οι βασικές του σπουδές έγιναν στα Γιάννενα με μετεκπαίδευση στην Αγγλία (Kingrsquos College και School of Oriental and African Studies) Για τρία χρόνια χρημάτισε επισκέπτης καθηγητής στο North East Normal University της Changchun Jilin Κίνας Τα βασικά του έργα περιλαμβάνουν China and the Greek world Thessalonica 1992 Southern Greece under the Franks (1204-1262) Ioannina 1987 Trsquoang China the chinese Nestorian church and ldquoHereticalrdquo Byzantium (AD 618-845) Ioannina 2008 Η κατάκτηση της νότιας Ελλάδας από τους Φράγκους Θεσσαλονίκη 1986 Τα γεωγραφικά στοιχεία στην Εξαήμερο του Μ Βασιλείου Ιωάννινα 1991 laquoΠρεσβείες μεταξύ Fu-lin (Βυζαντίου) και Κίνας κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και η ιστορικογεωγραφική πραγματικότηταraquo Δωδώνη 231(1994) σ 111-260 Μεσαιωνική και νεότερη Κλένα - Κλένια Συμβολή στη μελέτη της ιστορικής τοπογραφίας του δήμου Κλεωνών (Χιλιομοδίου) Κορινθίας Ιωάννινα 2000 Τα βυζαντινά Γιάννενα Κάστρο(πόλη) - ξώκαστρο Κοινωνία - διοίκηση - οικονομία Αθήνα 2008 Η ομηρική Ιθάκη (νήσος - άστυ) σε σχέση με τη μεταγενέστερη αρχαία και βυζαντινή και τα νησιά Αστερίς - Σάμη - Δουλίχιο Αθήνα 2007 laquoΜεσαιωνική Άρτα Τοπογραφία Κοι-νωνίαraquo Σκουφάς τεύχος 102 (αφιέρωμα) σ 161-290 Ιστορικογεωγραφικά πρωτοβυζαντινών πα-λαιοχριστιανικών χρόνων Αθήνα 1996 (13) Το Βυζάντιο και ο δρόμος προς την Ανατολή Αθήνα 2002

Αλέξανδρος - Φαίδων Λαγόπουλος

Ιστορία κοινωνία πολιτισμός και χώρος

Η θεματολογία αυτού του Συμποσίου επικεντρώνεται στη σχέση πολιτισμού και χώρου ως θεωρητι-κό πλαίσιο και διευκρινίζει και μία ιστορική περίοδο αναφοράς αυτής της σχέσης Η παρούσα εισή-γηση εδράζεται σε μία επιστημολογική οπτική επάνω σε αυτούς τους τρεις παράγοντες και πρώτο αποτέλεσμά της είναι η διεύρυνσή τους στους τέσσερις παράγοντες που συναποτελούν τον τίτλο της οι οποίοι είναι αδιαχώριστοι μεταξύ τους Σε αυτό το πλαίσιο εξετάζονται τόσο η φύση κάθε παράγοντα όσο και οι σχέσεις τους Σχετικά με τον παράγοντα του πολιτισμού (με την έννοια της κουλτούρας) γίνεται σύντομη αναδρο-μή σε κύριες σημειωτικές σχολές με σκοπό να καθοριστούν θεωρητικά το περιεχόμενο και τα όρια της έννοιας του πολιτισμού Στη συνέχεια εξετάζεται η σχέση πολιτισμού και χώρου (αστικού και

28

περιφερειακού) με βάση ορισμένες τάσεις της ανθρωπογεωγραφίας και της σημειωτικής Αυτού του είδους οι προσεγγίσεις τις οποίες ονομάζω laquoυποκειμενισμόraquo αναφέρονται στο νόημα του χώρου στην ιδεολογία δηλαδή που επενδύεται σε αυτόν Είναι καθrsquo όλα δόκιμες όμως είναι μερικές επει-δή ο χώρος έχει και μία υλική διάσταση η παραγωγή της οποίας όπως και η παραγωγή της ιδεολο-γίας προϋποθέτει την εισαγωγή της έννοιας της υλικής κοινωνίας διαφορετικής συνιστώσας της συ-νολικής κοινωνικής δομής από αυτήν του πολιτισμού Θα ονομάσω αυτήν τη δεύτερη προσέγγιση στον χώρο η οποία εκπροσωπείται από τη μαρξιστική θεωρία laquoαντικειμενισμόraquo Η ανθρωπογεωγραφία καλύπτει και τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις αλλά με ελάχιστες εξαιρέσεις κατά τρόπο παράλληλο χωρίς να επιτυγχάνει τη θεωρητική άρθρωσή τους Συγχρόνως η γεωγραφία συνεπάγεται επίσης και μία προσέγγιση στον φυσικό χώρο τη φυσική γεωγραφία Θα εξεταστούν αυτές οι τρεις προσεγγίσεις στο πλαίσιο της ιστορικής γεωγραφίας η οποία εισάγει τον τέταρτο πα-ράγοντα της εισήγησης την ιστορία Από την ανάπτυξη που προηγήθηκε αναδεικνύεται ως κεντρικό επιστημολογικό πρόβλημα των χω-ρικών μελετών η ερμηνεία της παραγωγής του αστικού (και του περιφερειακού) χώρου μέσω της άρθρωσης της πολιτισμικήςσημειωτικής με την υλική κοινωνική συνιστώσα Θα διαπραγματευθώ μία από τις απαντήσεις σε αυτό το πρόβλημα συγκεκριμένα την ερμηνεία της ιδεολογίας μέσα από την υλική κοινωνία με τη βοήθεια μιας μελέτης περίπτωσης το σχέδιο του Ernest Heacutebrard για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 Αυτή η απάντηση διατυπώνει τη σχέ-ση της ιδεολογίας με την κοινωνία με όρους της πολιτικής οικονομίας του πολιτισμού Για τη δεύτε-ρη απάντηση την παραγωγή του αστικού χώρου μέσω της ενσωμάτωσης της πολιτισμικής στην υλι-κή συνιστώσα θα γίνει σύντομη αναδρομή στην αντίστοιχη μαρξιστική προσέγγιση και θα διατυπω-θεί ένα ολιστικό κοινωνικό μοντέλο με όρους μιας διευρυμένης πολιτικής οικονομίας του χώρου Αλέξανδρος - Φαίδων Λαγόπουλος phaidonarchauthgr Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και Επίτιμος Διδάκτωρ Σημειωτικής του Νέου Βουλγαρικού Πανεπιστημίου της Σόφιας Είναι Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικός (ι-στορία της πόλης) και Υφηγητής Πόλεοδομίας και Χωροταξίας ΕΜΠ καθώς και Δρ Ανθρωπολογίας της Σορβόννης Διετέλεσε αντιπρόεδρος της International Association for Semiotic Studies και είναι επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρίας και της Association Internationale de la Seacutemiotique de lrsquo Espace Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό βιβλίων και άρθρων περί της επιστημολο-γίας του χώρου της θεωρίας πολεοδομίας της ανθρωπογεωγραφίας της ιστορίας της πόλης της κοινωνικής σημειωτικής του χώρου της ανθρωπολογίας του χώρου και των σημειωτικών χωρικών μοντέλων των προκαπιταλιστικών και σύγχρονων κοινωνιών Κύριες δημοσιεύσεις Δομική πολεοδο-μία Ο οικισμός ως σύστημα (1973)middot The City and the Sign An Introduction to Urban Semiotics (επιμ με τον M Gottdiener 1986)middot Meaning and Geography The Social Conception of the Region in Northern Greece (με την K Boklund-Lagopoulou 1992)middot Urbanisme et seacutemiotique dans les socieacuteteacutes preacute-industrielles (1995)middot Semiotics (4τομη ανθολογία επιμ με τους M Gottdiener και K Boklund-Lagopoulou 2002)middot Ο ουρανός πάνω στη γη Τελετουργίες καθαγίασης του ελληνικού παραδοσιακού οικισμού και προέλευσή τους (2003)middot Η ιστορία της ελληνικής πόλης (επιμ 2004 στα αγγλ 2009)middot Ο συμβολισμός του χώρου της αρχαίας Ελλάδας (2012)

Θάλεια Μαντοπούλου - Παναγιωτοπούλου

Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική κλασικισμός και αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας γύρω από το Αιγαίο κατά τον 19ο αιώνα η εξέλιξη και διάδοση της τρίκλιτης βασιλικής

O αρχιτεκτονικός τύπος της μεταβυζαντινής τρίκλιτης βασιλικής κυριάρχησε σε πόλεις και αγροτι-κούς οικισμούς του ελλαδικού χώρου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας Στις αρχές του 19ου αιώ-να ο τύπος υπέστη μια σημαντική μεταλλαγή που επεξεργάστηκε κυρίως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου Η ενσωμάτωση στον πυρήνα του κτιρίου μιας ανοικτής τοξωτής στοάς πάνω από την οποία τοποθετούνταν ο γυναικωνίτης αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της νέας παραλλαγής της βασιλι-κής Ταυτόχρονα μπαρόκ νεοκλασικά και άλλα καινούργια στοιχεία χρησιμοποιούνται για την μορ-φολογική διαμόρφωση κυρίως της δυτικής όψης Κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα δύο ναοί παίζουν κυρίαρχο συμβολικό ρόλο στις συνειδήσεις του ελληνορθόδοξου κόσμου ο προσκυνηματικός ναός της Παναγίας Ευαγγελίστριας της Τήνου και

29

ο πατριαρχικός ναός του Αγίου Γεωργίου στην Κωνσταντινούπολη Η Ευαγγελίστρια που ανεγείρεται στα 1823-30 ακολουθεί την ανωτέρω παραλλαγή ενώ ο Άγιος Γεώργιος που είχε κτιστεί στα 1720 διευρύνεται και μετασκευάζεται αναλόγως Έτσι ο αρχιτεκτονικός αυτός τύπος της βασιλικής γίνεται ένα πρότυπο με μεγάλη συμβολική δύναμη καθώς έχει καθαγιαστεί και εμβαπτιστεί στα εθνικά ιδα-νικά Διαμορφώθηκε μια τυπολογική γλώσσα και ένα μορφολογικό λεξιλόγιο στην αρχιτεκτονική των ναών που διαδόθηκε ευρύτατα στα Νότια Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία δίνοντας πολλά λαμπρά παραδείγματα Περισσότερες από διακόσιες παρόμοιες εκκλησίες έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα Δημιουργήθηκε έτσι ένα ευρύ δίκτυο παρόμοιων ναών που συνέβαλε στην ενδυνάμωση του κοινού θρησκευτικού αισθήματος και άνοιξε το δρόμο για την καλλιέργεια αισθημάτων εθνικής ταυτότητας στα πλαίσια της εξέγερσης ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία Θάλεια Μαντοπούλου ndash Παναγιωτοπούλου thaliampvisauthgr Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΑΠΘ Εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα τη θρησκευτική αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία φάση της τουρκοκρατί-ας Έγραψε πολλές μελέτες για την βυζαντινή τη μεταβυζαντινή και τη νεότερη αρχιτεκτονική της πόλης που έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά Επεξέτεινε τις έρευνές της για τη μεταβυζαντινή και νεότερη αρχιτεκτονική σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο καθώς και στην Κωνσταντινούπολη στη Μικρά Ασία και στη Βουλγαρία Τα αποτελέσματα των ερευνών αυ-τών ανακοινώθηκαν σε συνέδρια και δημοσιεύτηκαν σε βιβλία Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Κα-λών Τεχνών του ΑΠΘ Διδάσκει Θεωρία του Χώρου και Ιστορία της Αρχιτεκτονικής καθώς και Γραμ-μικό Σχέδιο και Προοπτική

Σταυρούλα Μαυρογένη

Η συμβολή της ιστορικής ζωγραφικής κατά τον 19ο αιώνα στην αφύπνιση εθνικής συνείδησης στη Σερβία

Οι Σέρβοι έζησαν για αρκετούς αιώνες στο πλαίσιο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Οι ιδέες του Δι-αφωτισμού τους επηρέασαν και προετοίμασαν το έδαφος για την εθνική αφύπνιση Η εθνική τους επαναστάσεις ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα Η Σερβία αρχικά ως αυτόνομη και αργότερα ως ανεξάρτητη ηγεμονία αναπτύχθηκε μέσα στο χώρο των Βαλκανίων Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία εθνικής αφύπνισης διαδραμάτισε η ιστορική ζωγραφική Μέσω των εικόνων και της συναισθηματι-κής φόρτισης η ζωγραφική επιχείρησε να επηρεάσει την κοινή γνώμη των υπό ανάδυση κρατών Αυ-τή η πτυχή της ζωγραφικής ήταν μείζονος σημασίας για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της εθνι-κής συνείδησης Στην εισήγησή μας θα αναφερθούμε στα έργα της ιστορικής ζωγραφικής που εντάσσονται Α) στον κύκλο των έργων που συνέδεσαν το παρελθόν με το παρόν Β) στον κύκλο των έργων που σχετιζόταν με τη θυματοποίηση των δύο λαών στην περίοδο της Οθω-μανικής Αυτοκρατορίας Γ) στον κύκλο των έργων που αφορούσε τις laquoΣκηνές του Αγώναraquo Δ) στον κύκλο του laquoθνήσκοντος ήρωοςraquo και Ε) στον κύκλο με τα δεινά του πολέμου και κυρίως τα δεινά των αμάχων Σταυρούλα Μαυρογένη smavrogeuomgr Είναι Επίκουρος Καθηγήτρια στο γνωστικό αντικείμενο laquoΣερβική Γλώσσα και Φιλολογία με έμφαση στην Εκπαίδευση και τον Πολιτισμόraquo στο Τμήμα Βαλκανικών Ανατολικών και Σλαβικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Βελιγραδίου Έκανε μετα-πτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσα-λονίκης Είναι Διδάκτορας Βαλκανιολογίας του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανε-πιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Στα επιστημονικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται η λογοτεχνία η εκπαίδευση και ο πολιτισμός των νοτιοσλαβικών λαών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα

30

Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Ιδεολογικές προσλήψεις και ιστοριογραφικές αναπλάσεις του χώρου στα Βαλκάνια η περίπτωση των χαμένων πατρίδων

Ο 20ός αιώνας στη βαλκανική χερσόνησο έχει σημαδευτεί από τα αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων ως αποτέλεσμα της ομογενοποιητικής διαδικασίας συγκρότησης των εθνικών κρατών Οι πρόσφυ-γες ανάμεσα στα άλλα μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους το νόστο για τη γενέτειρα γη ο οποίος αποτυπώθηκε τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στους μηχανισμούς με τους οποίους οι laquoχαμένες πατρίδεςraquo έχουν εγχαραχτεί στην προσφυγική μνή-μη αλλά και στην ιστοριογραφική παραγωγή Ειδικότερα όσον αφορά τους Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους διαμορφώθηκε σε τρεις περιό-δους Η πρώτη περίοδος έως τη δεκαετία του 1940 χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια προσαρμο-γής και αναδημιουργίας στις νέες πατρίδες Την περίοδο αυτή το τραύμα της καταστροφής και της μνήμης είναι κυρίαρχο Η δεύτερη περίοδος καλύπτει χονδρικά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου κα-τά την οποία η προσφυγική γενιά σταδιακά ενσωματώθηκε μέσα στον εθνικό κορμό Τέλος η τρίτη περίοδος η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη χαρακτηρίζεται από την έκλειψη της πρώτης γενιάς προσφύ-γων την ανασημασιοδότηση των laquoχαμένων πατρίδωνraquo και την δημιουργία μιας νεοπροσφυγικής ταυτότητας Όσον αφορά την ιστοριογραφία σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να παρατηρήσει την σταδιακή απομάκρυνσή της από τη συναισθηματική προσέγγιση του προσφυγικού ζητήματος τα πρώτα χρόνια μετά την Καταστροφή σε νεότερες περισσότερο νηφάλιες και αποστασιοποιημένες προσεγγίσεις Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως η προοδευτική ανάδειξη στον επιστημονικό χώρο μιας γενιάς νέων ερευνητών προσφυγικής κυρίως προέλευσης είχε ως αποτέ-λεσμα την ανανέωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων καθώς και της μεθοδολογίας της έρευνας του ιστορικού παρελθόντος των προσφύγων Η φρέσκια αυτή επιστημολογική προσέγγιση είναι ακόμη εν εξελίξει ενώ τα πορίσματά της συχνά αμφισβητούν τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας Ιάκωβος Μιχαηλίδης iakovoshistauthgr Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας amp Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στις μετακινήσεις πληθυσμών τη θέση των μειονοτήτων και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στη νοτιοανατολική Ευρώπη (19ος και 20ός αιώνας) Ήταν εκπρόσωπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο ευρωπαϊκό θεμα-τικό δίκτυο ιστορίας CliohCliohnet στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι από 45 ευρωπαϊκά πανεπι-στήμια Ήταν επικεφαλής της πέμπτης ομάδας εργασίας με αντικείμενο την τοπική και διεθνική ι-στορία Είναι μέλος πολλών ελληνικών και διεθνών σωματείων ενώσεων και οργανώσεων Το ακα-δημαϊκό έτος 2012-2013 υπηρέτησε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης

Κατάλογος των ελληνικών εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Emanoyil Vaskidovich συνταχθείς από τον Dr Cvetan Radoslavov (+1931)

Οι ελληνο-βουλγαρικές θέσεις σε θέματα παιδείας έχουν μελετηθεί ενδελεχώς από Έλληνες και Βούλγαρους επιστήμονες με αντιπροσωπευτικότερο τον καθηγητή Αθανάσιο Καραθανάση Στην πα-ρούσα εισήγηση θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα ανέκδοτο κατάλογο της βιβλιοθήκης του Emanouil Vaskidovich που εκπόνησε ο Dr Cvetan Radoslavov (+1931) Όλοι σχεδόν οι Βούλγαροι λό-γιοι την περίοδο της αφύπνισης είχαν στις βιβλιοθήκες τους διδακτικά εγχειρίδια γραμματικές ελ-ληνικά λεξικά αρχαίους συγγραφείς εγχειρίδια ιστορίας γεωγραφίας μαθηματικών φυσικής ιστο-ρίας κά Τέτοιας μορφής ήταν σε περιεχόμενο και η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich που είχε στο δυναμικό της σχολικού περιεχομένου βιβλία κατηχήσεις επιστολάρια μύθους του Αισώπου Αισχύλο την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοραή Επίσης συναντούμε Όμηρο Θεόκριτο Θουκυδίδη Θεόφραστο και γραμματικές (ελληνικές και ξενόγλωσσες) εγχειρίδια ιστορίας φυσικής ρητορικής μουσικής ποιητικής κά Όλα αυτά οφείλονται στο γεγονός ότι ο ίδιος ήταν δάσκαλος της ελληνικής στη Σχολή του Svishtov Η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich σύμφωνα με τον κατάλογο του Cvetan Radoslavov είναι μία ακτινογραφία της πνευματικής ταυτότητας του Emanouil Vaskidovich

31

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης knichoritisuomgr Ο Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης (Καλλιθέα Θηβών 1955) είναι καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τη μεσαιωνική σλαβική γλώσσα και γραμματεία την ιστορία και τον πολιτισμό των Σλάβων Είναι διδάκτωρ της Σλαβικής φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας Επι-στημών της Σόφιας (1987) Εξειδικεύτηκε στην παλαιοσλαβική γλώσσα την παλαιογραφία την πα-λαιοσλαβολογία και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βαλκανιολογία με αντικείμενο την πε-ρίοδο της Τουρκοκρατίας - υφηγεσία στο πανεπιστήμιο του Βελίκου Τυρνόβου της Βουλγαρίας με θέμα Το Άγιο Όρος και οι Βούλγαροι Νεομάρτυρες (Το Άγιο Όρος ως ανασταλτικός παράγοντας της διάδοσης του Ισλάμ στα Βαλκάνια) Έργα του είναι τα Atonskata knizovna tradicija v razprostranenieto na Kyrillometodievskite izvori (H Αθωνίτικη λόγια παράδοση και η διάδοση των πη-γών για τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο) (1990) Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος (οι αγώνες και το έργο τους για την ένταξη των Σλάβων στον Βυζαντινό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα) (2000) Sveta gora Aton i Bahlgarskoto Novomahchenichestvo (2001) Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2004 368σ Σλαβωνική γλώσσα Εκ της χρηστομάθειας της σλαβωνικής γλώσσης ερανισθείσης υπό Νεοφύτου Ιερομονάχου Ριλλιώ-του λεξικόν (1852) Ιερομόναχος Νεόφυτος Ριλλιώτης επιμέλεια Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2008 448σ Κύριλλος και Μεθόδιος Παρακαταθήκες πολιτισμού Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των Αγίων Κύριλλου και Μεθό-διου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της ΝΑ Ευρώπης (Αμύνταιο 21-22 Μαΐου 2010) Συλ-λογικό έργο επιμέλεια Κ Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Επίκεντρο 2012 472σ Οι Άγιοι Κύριλ-λος και Μεθόδιος (Ο πνευματικός βίος και ο πολιτισμός των Σλάβων) Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 736 σ Οι επιδράσεις της πνευματικές παράδοσης του Αγίου Όρους στο βίο και τον πολιτι-σμό των Σλάβων Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013680σ Παγανιστικές λατρείες του σλαβικού κόσμου 1η έκδ Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 450σ

Πέτρος Πατιάς

Χώρος και πολιτιστική κληρονομιά στα Βαλκάνια Πρακτικές και ευκαιρίες στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο Η2020

Από το 1984 το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και την Καινοτομία α-ποτέλεσε το κύριο εργαλείο για τη χρηματοδότηση της έρευνας Ειδικές προτεραιότητες στόχοι και είδη των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται ποικίλουν μεταξύ των περιόδων χρηματοδότησης Ο Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020 - H2020) είναι το μεγαλύτερο ποτέ πρόγραμμα Έρευνας και Καινο-τομίας της ΕΕ με σχεδόν 80 δισεκατομμύρια Ευρώ της χρηματοδότησης που διατίθενται πάνω από 7 χρόνια (2014-2020) Το H2020 βασίζεται σε τρεις πυλώνες (i) Άριστη επιστήμη (ii) βιομηχανική πρω-τοπορία (iii) κοινωνικές προκλήσεις Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη και αλλού οδηγεί σε παρατεταμένη έλλειψη των προϋ-πολογισμών για την έρευνα σε εθνικά επίπεδα η οποία με τη σειρά της οδηγεί τους ερευνητές να αναζητούν κεφάλαια στα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά διακρατικά ερευνητικά εργαλεία όπως το H2020 Η παρούσα εισήγηση σκιαγραφεί τη γενική εικόνα του Horizon 2020 ερευνά τη θέση των εφαρμογών και τα ερευνητικά ανοίγματα στους τομείς της laquoΠολιτιστικής

Κληρονομιάςraquo και της laquoΔιαχείρισης Χώρου - Περιβάλλοντοςraquo παρουσιάζει τις ερευνητικές προκλήσεις στο H2020 που προσφέρουν ευκαιρίες χρηματοδότη-

σης σε αυτούς τους τομείς Πέτρος Πατιάς patiasauthgr Καθηγητής Φωτογραμμετρίας και πρώην πρόεδρος του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μη-χανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέλος της προσωρινής Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και Αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (1981) Μεταπτυχιακός τίτλος ΜSc του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State

27

Μιχαήλ Κορδώσης

Η Βελλά στους νεότερους χρόνους

Η Βελλά ήταν μεσαιωνική πόλη με επισκοπή χτισμένη πάνω σε λόφο το λεγόμενο σήμερα laquoΚαστρίraquo κοντά στη σημερινή μονή της Βελλάς όπου υπήρχαν πλούσιες πηγές νερού Τα τείχη που την περιέ-βαλλαν καλύπτουν μεγάλη επιφάνεια μεγαλύτερη από κείνη των Ιωαννίνων Ήταν σημαντικό κέντρο στην περιοχή ανάμεσα στα Γιάννενα και τη Δρυινούπολη (Αδριανούπολη - Δρόμπολη) και καθώς φαίνεται αντικατέστησε σε σημασία την οχυρωμένη πόλη που είχε χτιστεί περίπου στο μέσον της μι-κρής πεδιάδας του Πωγωνίου στη θέση Οπάγια (μάλλον η μεσαιωνική Οπά) Η Βελλά εξακολούθησε ως πόλισμα να έχει μεγάλη σημασία για τη γύρω περιοχή όπως φαίνεται κυρίως μέσα από την επι-σκοπή της που επιβίωσε σε ολόκληρη την Τουρκοκρατία υπαγόμενη στη μητρόπολη Ιωαννίνων Τους τελευταίους αιώνες περιλάμβανε στη δικαιοδοσία της πολλά χωριά των Κουρέντων και της Κό-νιτσας και λιγότερα του Πωγωνίου και δυτικού Ζαγορίου Από τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα άρχισε η παρακμή της πόλης Οι κάτοικοί της διασκορπίστη-καν σε διάφορες περιοχές από τις οποίες μία ήταν η κοντινή στη σημερινή μονή Παλιοβελλά Παρrsquo όλα αυτά η επισκοπή δεν καταργήθηκε προβιβάστηκε μάλιστα για μια περίοδο και σε μητρόπολη έχοντας ως έδρα κατά καιρούς μεγάλα κεφαλοχώρια (Κόνιτσα Παρακάλαμος) ή ακόμη και μοναστή-ρια όπως εκείνο της Μολυβδοσκέπαστης και κυρίως της Βελλάς της οποίας το καθολικό χρονολο-γείται από τους βυζαντινούς χρόνους Σήμερα ο ναός είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες του 17ου αιώνα που δείχνουν τη σπουδαιότητά του και τον ρόλο που έπαιζε στα εκκλησιαστικά αλλά και στα πολιτιστικά πράγματα της περιοχής δικαιοδοσίας της επισκοπής ή μητρόπολης Βελλάς αναπληρώ-νοντας κατά κάποιον τρόπο την έλλειψη ενός μεγάλου αστικού κέντρου στην περιοχή κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της ύπαρξης της επισκοπής ή μητρόπολης Βελλάς Μιχαήλ Κορδώσης stKordosisyahoogr Καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Οι βασικές του σπουδές έγιναν στα Γιάννενα με μετεκπαίδευση στην Αγγλία (Kingrsquos College και School of Oriental and African Studies) Για τρία χρόνια χρημάτισε επισκέπτης καθηγητής στο North East Normal University της Changchun Jilin Κίνας Τα βασικά του έργα περιλαμβάνουν China and the Greek world Thessalonica 1992 Southern Greece under the Franks (1204-1262) Ioannina 1987 Trsquoang China the chinese Nestorian church and ldquoHereticalrdquo Byzantium (AD 618-845) Ioannina 2008 Η κατάκτηση της νότιας Ελλάδας από τους Φράγκους Θεσσαλονίκη 1986 Τα γεωγραφικά στοιχεία στην Εξαήμερο του Μ Βασιλείου Ιωάννινα 1991 laquoΠρεσβείες μεταξύ Fu-lin (Βυζαντίου) και Κίνας κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και η ιστορικογεωγραφική πραγματικότηταraquo Δωδώνη 231(1994) σ 111-260 Μεσαιωνική και νεότερη Κλένα - Κλένια Συμβολή στη μελέτη της ιστορικής τοπογραφίας του δήμου Κλεωνών (Χιλιομοδίου) Κορινθίας Ιωάννινα 2000 Τα βυζαντινά Γιάννενα Κάστρο(πόλη) - ξώκαστρο Κοινωνία - διοίκηση - οικονομία Αθήνα 2008 Η ομηρική Ιθάκη (νήσος - άστυ) σε σχέση με τη μεταγενέστερη αρχαία και βυζαντινή και τα νησιά Αστερίς - Σάμη - Δουλίχιο Αθήνα 2007 laquoΜεσαιωνική Άρτα Τοπογραφία Κοι-νωνίαraquo Σκουφάς τεύχος 102 (αφιέρωμα) σ 161-290 Ιστορικογεωγραφικά πρωτοβυζαντινών πα-λαιοχριστιανικών χρόνων Αθήνα 1996 (13) Το Βυζάντιο και ο δρόμος προς την Ανατολή Αθήνα 2002

Αλέξανδρος - Φαίδων Λαγόπουλος

Ιστορία κοινωνία πολιτισμός και χώρος

Η θεματολογία αυτού του Συμποσίου επικεντρώνεται στη σχέση πολιτισμού και χώρου ως θεωρητι-κό πλαίσιο και διευκρινίζει και μία ιστορική περίοδο αναφοράς αυτής της σχέσης Η παρούσα εισή-γηση εδράζεται σε μία επιστημολογική οπτική επάνω σε αυτούς τους τρεις παράγοντες και πρώτο αποτέλεσμά της είναι η διεύρυνσή τους στους τέσσερις παράγοντες που συναποτελούν τον τίτλο της οι οποίοι είναι αδιαχώριστοι μεταξύ τους Σε αυτό το πλαίσιο εξετάζονται τόσο η φύση κάθε παράγοντα όσο και οι σχέσεις τους Σχετικά με τον παράγοντα του πολιτισμού (με την έννοια της κουλτούρας) γίνεται σύντομη αναδρο-μή σε κύριες σημειωτικές σχολές με σκοπό να καθοριστούν θεωρητικά το περιεχόμενο και τα όρια της έννοιας του πολιτισμού Στη συνέχεια εξετάζεται η σχέση πολιτισμού και χώρου (αστικού και

28

περιφερειακού) με βάση ορισμένες τάσεις της ανθρωπογεωγραφίας και της σημειωτικής Αυτού του είδους οι προσεγγίσεις τις οποίες ονομάζω laquoυποκειμενισμόraquo αναφέρονται στο νόημα του χώρου στην ιδεολογία δηλαδή που επενδύεται σε αυτόν Είναι καθrsquo όλα δόκιμες όμως είναι μερικές επει-δή ο χώρος έχει και μία υλική διάσταση η παραγωγή της οποίας όπως και η παραγωγή της ιδεολο-γίας προϋποθέτει την εισαγωγή της έννοιας της υλικής κοινωνίας διαφορετικής συνιστώσας της συ-νολικής κοινωνικής δομής από αυτήν του πολιτισμού Θα ονομάσω αυτήν τη δεύτερη προσέγγιση στον χώρο η οποία εκπροσωπείται από τη μαρξιστική θεωρία laquoαντικειμενισμόraquo Η ανθρωπογεωγραφία καλύπτει και τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις αλλά με ελάχιστες εξαιρέσεις κατά τρόπο παράλληλο χωρίς να επιτυγχάνει τη θεωρητική άρθρωσή τους Συγχρόνως η γεωγραφία συνεπάγεται επίσης και μία προσέγγιση στον φυσικό χώρο τη φυσική γεωγραφία Θα εξεταστούν αυτές οι τρεις προσεγγίσεις στο πλαίσιο της ιστορικής γεωγραφίας η οποία εισάγει τον τέταρτο πα-ράγοντα της εισήγησης την ιστορία Από την ανάπτυξη που προηγήθηκε αναδεικνύεται ως κεντρικό επιστημολογικό πρόβλημα των χω-ρικών μελετών η ερμηνεία της παραγωγής του αστικού (και του περιφερειακού) χώρου μέσω της άρθρωσης της πολιτισμικήςσημειωτικής με την υλική κοινωνική συνιστώσα Θα διαπραγματευθώ μία από τις απαντήσεις σε αυτό το πρόβλημα συγκεκριμένα την ερμηνεία της ιδεολογίας μέσα από την υλική κοινωνία με τη βοήθεια μιας μελέτης περίπτωσης το σχέδιο του Ernest Heacutebrard για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 Αυτή η απάντηση διατυπώνει τη σχέ-ση της ιδεολογίας με την κοινωνία με όρους της πολιτικής οικονομίας του πολιτισμού Για τη δεύτε-ρη απάντηση την παραγωγή του αστικού χώρου μέσω της ενσωμάτωσης της πολιτισμικής στην υλι-κή συνιστώσα θα γίνει σύντομη αναδρομή στην αντίστοιχη μαρξιστική προσέγγιση και θα διατυπω-θεί ένα ολιστικό κοινωνικό μοντέλο με όρους μιας διευρυμένης πολιτικής οικονομίας του χώρου Αλέξανδρος - Φαίδων Λαγόπουλος phaidonarchauthgr Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και Επίτιμος Διδάκτωρ Σημειωτικής του Νέου Βουλγαρικού Πανεπιστημίου της Σόφιας Είναι Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικός (ι-στορία της πόλης) και Υφηγητής Πόλεοδομίας και Χωροταξίας ΕΜΠ καθώς και Δρ Ανθρωπολογίας της Σορβόννης Διετέλεσε αντιπρόεδρος της International Association for Semiotic Studies και είναι επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρίας και της Association Internationale de la Seacutemiotique de lrsquo Espace Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό βιβλίων και άρθρων περί της επιστημολο-γίας του χώρου της θεωρίας πολεοδομίας της ανθρωπογεωγραφίας της ιστορίας της πόλης της κοινωνικής σημειωτικής του χώρου της ανθρωπολογίας του χώρου και των σημειωτικών χωρικών μοντέλων των προκαπιταλιστικών και σύγχρονων κοινωνιών Κύριες δημοσιεύσεις Δομική πολεοδο-μία Ο οικισμός ως σύστημα (1973)middot The City and the Sign An Introduction to Urban Semiotics (επιμ με τον M Gottdiener 1986)middot Meaning and Geography The Social Conception of the Region in Northern Greece (με την K Boklund-Lagopoulou 1992)middot Urbanisme et seacutemiotique dans les socieacuteteacutes preacute-industrielles (1995)middot Semiotics (4τομη ανθολογία επιμ με τους M Gottdiener και K Boklund-Lagopoulou 2002)middot Ο ουρανός πάνω στη γη Τελετουργίες καθαγίασης του ελληνικού παραδοσιακού οικισμού και προέλευσή τους (2003)middot Η ιστορία της ελληνικής πόλης (επιμ 2004 στα αγγλ 2009)middot Ο συμβολισμός του χώρου της αρχαίας Ελλάδας (2012)

Θάλεια Μαντοπούλου - Παναγιωτοπούλου

Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική κλασικισμός και αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας γύρω από το Αιγαίο κατά τον 19ο αιώνα η εξέλιξη και διάδοση της τρίκλιτης βασιλικής

O αρχιτεκτονικός τύπος της μεταβυζαντινής τρίκλιτης βασιλικής κυριάρχησε σε πόλεις και αγροτι-κούς οικισμούς του ελλαδικού χώρου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας Στις αρχές του 19ου αιώ-να ο τύπος υπέστη μια σημαντική μεταλλαγή που επεξεργάστηκε κυρίως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου Η ενσωμάτωση στον πυρήνα του κτιρίου μιας ανοικτής τοξωτής στοάς πάνω από την οποία τοποθετούνταν ο γυναικωνίτης αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της νέας παραλλαγής της βασιλι-κής Ταυτόχρονα μπαρόκ νεοκλασικά και άλλα καινούργια στοιχεία χρησιμοποιούνται για την μορ-φολογική διαμόρφωση κυρίως της δυτικής όψης Κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα δύο ναοί παίζουν κυρίαρχο συμβολικό ρόλο στις συνειδήσεις του ελληνορθόδοξου κόσμου ο προσκυνηματικός ναός της Παναγίας Ευαγγελίστριας της Τήνου και

29

ο πατριαρχικός ναός του Αγίου Γεωργίου στην Κωνσταντινούπολη Η Ευαγγελίστρια που ανεγείρεται στα 1823-30 ακολουθεί την ανωτέρω παραλλαγή ενώ ο Άγιος Γεώργιος που είχε κτιστεί στα 1720 διευρύνεται και μετασκευάζεται αναλόγως Έτσι ο αρχιτεκτονικός αυτός τύπος της βασιλικής γίνεται ένα πρότυπο με μεγάλη συμβολική δύναμη καθώς έχει καθαγιαστεί και εμβαπτιστεί στα εθνικά ιδα-νικά Διαμορφώθηκε μια τυπολογική γλώσσα και ένα μορφολογικό λεξιλόγιο στην αρχιτεκτονική των ναών που διαδόθηκε ευρύτατα στα Νότια Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία δίνοντας πολλά λαμπρά παραδείγματα Περισσότερες από διακόσιες παρόμοιες εκκλησίες έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα Δημιουργήθηκε έτσι ένα ευρύ δίκτυο παρόμοιων ναών που συνέβαλε στην ενδυνάμωση του κοινού θρησκευτικού αισθήματος και άνοιξε το δρόμο για την καλλιέργεια αισθημάτων εθνικής ταυτότητας στα πλαίσια της εξέγερσης ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία Θάλεια Μαντοπούλου ndash Παναγιωτοπούλου thaliampvisauthgr Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΑΠΘ Εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα τη θρησκευτική αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία φάση της τουρκοκρατί-ας Έγραψε πολλές μελέτες για την βυζαντινή τη μεταβυζαντινή και τη νεότερη αρχιτεκτονική της πόλης που έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά Επεξέτεινε τις έρευνές της για τη μεταβυζαντινή και νεότερη αρχιτεκτονική σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο καθώς και στην Κωνσταντινούπολη στη Μικρά Ασία και στη Βουλγαρία Τα αποτελέσματα των ερευνών αυ-τών ανακοινώθηκαν σε συνέδρια και δημοσιεύτηκαν σε βιβλία Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Κα-λών Τεχνών του ΑΠΘ Διδάσκει Θεωρία του Χώρου και Ιστορία της Αρχιτεκτονικής καθώς και Γραμ-μικό Σχέδιο και Προοπτική

Σταυρούλα Μαυρογένη

Η συμβολή της ιστορικής ζωγραφικής κατά τον 19ο αιώνα στην αφύπνιση εθνικής συνείδησης στη Σερβία

Οι Σέρβοι έζησαν για αρκετούς αιώνες στο πλαίσιο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Οι ιδέες του Δι-αφωτισμού τους επηρέασαν και προετοίμασαν το έδαφος για την εθνική αφύπνιση Η εθνική τους επαναστάσεις ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα Η Σερβία αρχικά ως αυτόνομη και αργότερα ως ανεξάρτητη ηγεμονία αναπτύχθηκε μέσα στο χώρο των Βαλκανίων Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία εθνικής αφύπνισης διαδραμάτισε η ιστορική ζωγραφική Μέσω των εικόνων και της συναισθηματι-κής φόρτισης η ζωγραφική επιχείρησε να επηρεάσει την κοινή γνώμη των υπό ανάδυση κρατών Αυ-τή η πτυχή της ζωγραφικής ήταν μείζονος σημασίας για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της εθνι-κής συνείδησης Στην εισήγησή μας θα αναφερθούμε στα έργα της ιστορικής ζωγραφικής που εντάσσονται Α) στον κύκλο των έργων που συνέδεσαν το παρελθόν με το παρόν Β) στον κύκλο των έργων που σχετιζόταν με τη θυματοποίηση των δύο λαών στην περίοδο της Οθω-μανικής Αυτοκρατορίας Γ) στον κύκλο των έργων που αφορούσε τις laquoΣκηνές του Αγώναraquo Δ) στον κύκλο του laquoθνήσκοντος ήρωοςraquo και Ε) στον κύκλο με τα δεινά του πολέμου και κυρίως τα δεινά των αμάχων Σταυρούλα Μαυρογένη smavrogeuomgr Είναι Επίκουρος Καθηγήτρια στο γνωστικό αντικείμενο laquoΣερβική Γλώσσα και Φιλολογία με έμφαση στην Εκπαίδευση και τον Πολιτισμόraquo στο Τμήμα Βαλκανικών Ανατολικών και Σλαβικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Βελιγραδίου Έκανε μετα-πτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσα-λονίκης Είναι Διδάκτορας Βαλκανιολογίας του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανε-πιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Στα επιστημονικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται η λογοτεχνία η εκπαίδευση και ο πολιτισμός των νοτιοσλαβικών λαών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα

30

Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Ιδεολογικές προσλήψεις και ιστοριογραφικές αναπλάσεις του χώρου στα Βαλκάνια η περίπτωση των χαμένων πατρίδων

Ο 20ός αιώνας στη βαλκανική χερσόνησο έχει σημαδευτεί από τα αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων ως αποτέλεσμα της ομογενοποιητικής διαδικασίας συγκρότησης των εθνικών κρατών Οι πρόσφυ-γες ανάμεσα στα άλλα μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους το νόστο για τη γενέτειρα γη ο οποίος αποτυπώθηκε τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στους μηχανισμούς με τους οποίους οι laquoχαμένες πατρίδεςraquo έχουν εγχαραχτεί στην προσφυγική μνή-μη αλλά και στην ιστοριογραφική παραγωγή Ειδικότερα όσον αφορά τους Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους διαμορφώθηκε σε τρεις περιό-δους Η πρώτη περίοδος έως τη δεκαετία του 1940 χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια προσαρμο-γής και αναδημιουργίας στις νέες πατρίδες Την περίοδο αυτή το τραύμα της καταστροφής και της μνήμης είναι κυρίαρχο Η δεύτερη περίοδος καλύπτει χονδρικά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου κα-τά την οποία η προσφυγική γενιά σταδιακά ενσωματώθηκε μέσα στον εθνικό κορμό Τέλος η τρίτη περίοδος η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη χαρακτηρίζεται από την έκλειψη της πρώτης γενιάς προσφύ-γων την ανασημασιοδότηση των laquoχαμένων πατρίδωνraquo και την δημιουργία μιας νεοπροσφυγικής ταυτότητας Όσον αφορά την ιστοριογραφία σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να παρατηρήσει την σταδιακή απομάκρυνσή της από τη συναισθηματική προσέγγιση του προσφυγικού ζητήματος τα πρώτα χρόνια μετά την Καταστροφή σε νεότερες περισσότερο νηφάλιες και αποστασιοποιημένες προσεγγίσεις Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως η προοδευτική ανάδειξη στον επιστημονικό χώρο μιας γενιάς νέων ερευνητών προσφυγικής κυρίως προέλευσης είχε ως αποτέ-λεσμα την ανανέωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων καθώς και της μεθοδολογίας της έρευνας του ιστορικού παρελθόντος των προσφύγων Η φρέσκια αυτή επιστημολογική προσέγγιση είναι ακόμη εν εξελίξει ενώ τα πορίσματά της συχνά αμφισβητούν τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας Ιάκωβος Μιχαηλίδης iakovoshistauthgr Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας amp Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στις μετακινήσεις πληθυσμών τη θέση των μειονοτήτων και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στη νοτιοανατολική Ευρώπη (19ος και 20ός αιώνας) Ήταν εκπρόσωπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο ευρωπαϊκό θεμα-τικό δίκτυο ιστορίας CliohCliohnet στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι από 45 ευρωπαϊκά πανεπι-στήμια Ήταν επικεφαλής της πέμπτης ομάδας εργασίας με αντικείμενο την τοπική και διεθνική ι-στορία Είναι μέλος πολλών ελληνικών και διεθνών σωματείων ενώσεων και οργανώσεων Το ακα-δημαϊκό έτος 2012-2013 υπηρέτησε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης

Κατάλογος των ελληνικών εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Emanoyil Vaskidovich συνταχθείς από τον Dr Cvetan Radoslavov (+1931)

Οι ελληνο-βουλγαρικές θέσεις σε θέματα παιδείας έχουν μελετηθεί ενδελεχώς από Έλληνες και Βούλγαρους επιστήμονες με αντιπροσωπευτικότερο τον καθηγητή Αθανάσιο Καραθανάση Στην πα-ρούσα εισήγηση θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα ανέκδοτο κατάλογο της βιβλιοθήκης του Emanouil Vaskidovich που εκπόνησε ο Dr Cvetan Radoslavov (+1931) Όλοι σχεδόν οι Βούλγαροι λό-γιοι την περίοδο της αφύπνισης είχαν στις βιβλιοθήκες τους διδακτικά εγχειρίδια γραμματικές ελ-ληνικά λεξικά αρχαίους συγγραφείς εγχειρίδια ιστορίας γεωγραφίας μαθηματικών φυσικής ιστο-ρίας κά Τέτοιας μορφής ήταν σε περιεχόμενο και η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich που είχε στο δυναμικό της σχολικού περιεχομένου βιβλία κατηχήσεις επιστολάρια μύθους του Αισώπου Αισχύλο την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοραή Επίσης συναντούμε Όμηρο Θεόκριτο Θουκυδίδη Θεόφραστο και γραμματικές (ελληνικές και ξενόγλωσσες) εγχειρίδια ιστορίας φυσικής ρητορικής μουσικής ποιητικής κά Όλα αυτά οφείλονται στο γεγονός ότι ο ίδιος ήταν δάσκαλος της ελληνικής στη Σχολή του Svishtov Η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich σύμφωνα με τον κατάλογο του Cvetan Radoslavov είναι μία ακτινογραφία της πνευματικής ταυτότητας του Emanouil Vaskidovich

31

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης knichoritisuomgr Ο Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης (Καλλιθέα Θηβών 1955) είναι καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τη μεσαιωνική σλαβική γλώσσα και γραμματεία την ιστορία και τον πολιτισμό των Σλάβων Είναι διδάκτωρ της Σλαβικής φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας Επι-στημών της Σόφιας (1987) Εξειδικεύτηκε στην παλαιοσλαβική γλώσσα την παλαιογραφία την πα-λαιοσλαβολογία και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βαλκανιολογία με αντικείμενο την πε-ρίοδο της Τουρκοκρατίας - υφηγεσία στο πανεπιστήμιο του Βελίκου Τυρνόβου της Βουλγαρίας με θέμα Το Άγιο Όρος και οι Βούλγαροι Νεομάρτυρες (Το Άγιο Όρος ως ανασταλτικός παράγοντας της διάδοσης του Ισλάμ στα Βαλκάνια) Έργα του είναι τα Atonskata knizovna tradicija v razprostranenieto na Kyrillometodievskite izvori (H Αθωνίτικη λόγια παράδοση και η διάδοση των πη-γών για τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο) (1990) Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος (οι αγώνες και το έργο τους για την ένταξη των Σλάβων στον Βυζαντινό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα) (2000) Sveta gora Aton i Bahlgarskoto Novomahchenichestvo (2001) Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2004 368σ Σλαβωνική γλώσσα Εκ της χρηστομάθειας της σλαβωνικής γλώσσης ερανισθείσης υπό Νεοφύτου Ιερομονάχου Ριλλιώ-του λεξικόν (1852) Ιερομόναχος Νεόφυτος Ριλλιώτης επιμέλεια Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2008 448σ Κύριλλος και Μεθόδιος Παρακαταθήκες πολιτισμού Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των Αγίων Κύριλλου και Μεθό-διου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της ΝΑ Ευρώπης (Αμύνταιο 21-22 Μαΐου 2010) Συλ-λογικό έργο επιμέλεια Κ Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Επίκεντρο 2012 472σ Οι Άγιοι Κύριλ-λος και Μεθόδιος (Ο πνευματικός βίος και ο πολιτισμός των Σλάβων) Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 736 σ Οι επιδράσεις της πνευματικές παράδοσης του Αγίου Όρους στο βίο και τον πολιτι-σμό των Σλάβων Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013680σ Παγανιστικές λατρείες του σλαβικού κόσμου 1η έκδ Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 450σ

Πέτρος Πατιάς

Χώρος και πολιτιστική κληρονομιά στα Βαλκάνια Πρακτικές και ευκαιρίες στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο Η2020

Από το 1984 το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και την Καινοτομία α-ποτέλεσε το κύριο εργαλείο για τη χρηματοδότηση της έρευνας Ειδικές προτεραιότητες στόχοι και είδη των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται ποικίλουν μεταξύ των περιόδων χρηματοδότησης Ο Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020 - H2020) είναι το μεγαλύτερο ποτέ πρόγραμμα Έρευνας και Καινο-τομίας της ΕΕ με σχεδόν 80 δισεκατομμύρια Ευρώ της χρηματοδότησης που διατίθενται πάνω από 7 χρόνια (2014-2020) Το H2020 βασίζεται σε τρεις πυλώνες (i) Άριστη επιστήμη (ii) βιομηχανική πρω-τοπορία (iii) κοινωνικές προκλήσεις Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη και αλλού οδηγεί σε παρατεταμένη έλλειψη των προϋ-πολογισμών για την έρευνα σε εθνικά επίπεδα η οποία με τη σειρά της οδηγεί τους ερευνητές να αναζητούν κεφάλαια στα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά διακρατικά ερευνητικά εργαλεία όπως το H2020 Η παρούσα εισήγηση σκιαγραφεί τη γενική εικόνα του Horizon 2020 ερευνά τη θέση των εφαρμογών και τα ερευνητικά ανοίγματα στους τομείς της laquoΠολιτιστικής

Κληρονομιάςraquo και της laquoΔιαχείρισης Χώρου - Περιβάλλοντοςraquo παρουσιάζει τις ερευνητικές προκλήσεις στο H2020 που προσφέρουν ευκαιρίες χρηματοδότη-

σης σε αυτούς τους τομείς Πέτρος Πατιάς patiasauthgr Καθηγητής Φωτογραμμετρίας και πρώην πρόεδρος του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μη-χανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέλος της προσωρινής Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και Αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (1981) Μεταπτυχιακός τίτλος ΜSc του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State

28

περιφερειακού) με βάση ορισμένες τάσεις της ανθρωπογεωγραφίας και της σημειωτικής Αυτού του είδους οι προσεγγίσεις τις οποίες ονομάζω laquoυποκειμενισμόraquo αναφέρονται στο νόημα του χώρου στην ιδεολογία δηλαδή που επενδύεται σε αυτόν Είναι καθrsquo όλα δόκιμες όμως είναι μερικές επει-δή ο χώρος έχει και μία υλική διάσταση η παραγωγή της οποίας όπως και η παραγωγή της ιδεολο-γίας προϋποθέτει την εισαγωγή της έννοιας της υλικής κοινωνίας διαφορετικής συνιστώσας της συ-νολικής κοινωνικής δομής από αυτήν του πολιτισμού Θα ονομάσω αυτήν τη δεύτερη προσέγγιση στον χώρο η οποία εκπροσωπείται από τη μαρξιστική θεωρία laquoαντικειμενισμόraquo Η ανθρωπογεωγραφία καλύπτει και τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις αλλά με ελάχιστες εξαιρέσεις κατά τρόπο παράλληλο χωρίς να επιτυγχάνει τη θεωρητική άρθρωσή τους Συγχρόνως η γεωγραφία συνεπάγεται επίσης και μία προσέγγιση στον φυσικό χώρο τη φυσική γεωγραφία Θα εξεταστούν αυτές οι τρεις προσεγγίσεις στο πλαίσιο της ιστορικής γεωγραφίας η οποία εισάγει τον τέταρτο πα-ράγοντα της εισήγησης την ιστορία Από την ανάπτυξη που προηγήθηκε αναδεικνύεται ως κεντρικό επιστημολογικό πρόβλημα των χω-ρικών μελετών η ερμηνεία της παραγωγής του αστικού (και του περιφερειακού) χώρου μέσω της άρθρωσης της πολιτισμικήςσημειωτικής με την υλική κοινωνική συνιστώσα Θα διαπραγματευθώ μία από τις απαντήσεις σε αυτό το πρόβλημα συγκεκριμένα την ερμηνεία της ιδεολογίας μέσα από την υλική κοινωνία με τη βοήθεια μιας μελέτης περίπτωσης το σχέδιο του Ernest Heacutebrard για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 Αυτή η απάντηση διατυπώνει τη σχέ-ση της ιδεολογίας με την κοινωνία με όρους της πολιτικής οικονομίας του πολιτισμού Για τη δεύτε-ρη απάντηση την παραγωγή του αστικού χώρου μέσω της ενσωμάτωσης της πολιτισμικής στην υλι-κή συνιστώσα θα γίνει σύντομη αναδρομή στην αντίστοιχη μαρξιστική προσέγγιση και θα διατυπω-θεί ένα ολιστικό κοινωνικό μοντέλο με όρους μιας διευρυμένης πολιτικής οικονομίας του χώρου Αλέξανδρος - Φαίδων Λαγόπουλος phaidonarchauthgr Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και Επίτιμος Διδάκτωρ Σημειωτικής του Νέου Βουλγαρικού Πανεπιστημίου της Σόφιας Είναι Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικός (ι-στορία της πόλης) και Υφηγητής Πόλεοδομίας και Χωροταξίας ΕΜΠ καθώς και Δρ Ανθρωπολογίας της Σορβόννης Διετέλεσε αντιπρόεδρος της International Association for Semiotic Studies και είναι επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρίας και της Association Internationale de la Seacutemiotique de lrsquo Espace Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό βιβλίων και άρθρων περί της επιστημολο-γίας του χώρου της θεωρίας πολεοδομίας της ανθρωπογεωγραφίας της ιστορίας της πόλης της κοινωνικής σημειωτικής του χώρου της ανθρωπολογίας του χώρου και των σημειωτικών χωρικών μοντέλων των προκαπιταλιστικών και σύγχρονων κοινωνιών Κύριες δημοσιεύσεις Δομική πολεοδο-μία Ο οικισμός ως σύστημα (1973)middot The City and the Sign An Introduction to Urban Semiotics (επιμ με τον M Gottdiener 1986)middot Meaning and Geography The Social Conception of the Region in Northern Greece (με την K Boklund-Lagopoulou 1992)middot Urbanisme et seacutemiotique dans les socieacuteteacutes preacute-industrielles (1995)middot Semiotics (4τομη ανθολογία επιμ με τους M Gottdiener και K Boklund-Lagopoulou 2002)middot Ο ουρανός πάνω στη γη Τελετουργίες καθαγίασης του ελληνικού παραδοσιακού οικισμού και προέλευσή τους (2003)middot Η ιστορία της ελληνικής πόλης (επιμ 2004 στα αγγλ 2009)middot Ο συμβολισμός του χώρου της αρχαίας Ελλάδας (2012)

Θάλεια Μαντοπούλου - Παναγιωτοπούλου

Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική κλασικισμός και αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας γύρω από το Αιγαίο κατά τον 19ο αιώνα η εξέλιξη και διάδοση της τρίκλιτης βασιλικής

O αρχιτεκτονικός τύπος της μεταβυζαντινής τρίκλιτης βασιλικής κυριάρχησε σε πόλεις και αγροτι-κούς οικισμούς του ελλαδικού χώρου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας Στις αρχές του 19ου αιώ-να ο τύπος υπέστη μια σημαντική μεταλλαγή που επεξεργάστηκε κυρίως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου Η ενσωμάτωση στον πυρήνα του κτιρίου μιας ανοικτής τοξωτής στοάς πάνω από την οποία τοποθετούνταν ο γυναικωνίτης αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της νέας παραλλαγής της βασιλι-κής Ταυτόχρονα μπαρόκ νεοκλασικά και άλλα καινούργια στοιχεία χρησιμοποιούνται για την μορ-φολογική διαμόρφωση κυρίως της δυτικής όψης Κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα δύο ναοί παίζουν κυρίαρχο συμβολικό ρόλο στις συνειδήσεις του ελληνορθόδοξου κόσμου ο προσκυνηματικός ναός της Παναγίας Ευαγγελίστριας της Τήνου και

29

ο πατριαρχικός ναός του Αγίου Γεωργίου στην Κωνσταντινούπολη Η Ευαγγελίστρια που ανεγείρεται στα 1823-30 ακολουθεί την ανωτέρω παραλλαγή ενώ ο Άγιος Γεώργιος που είχε κτιστεί στα 1720 διευρύνεται και μετασκευάζεται αναλόγως Έτσι ο αρχιτεκτονικός αυτός τύπος της βασιλικής γίνεται ένα πρότυπο με μεγάλη συμβολική δύναμη καθώς έχει καθαγιαστεί και εμβαπτιστεί στα εθνικά ιδα-νικά Διαμορφώθηκε μια τυπολογική γλώσσα και ένα μορφολογικό λεξιλόγιο στην αρχιτεκτονική των ναών που διαδόθηκε ευρύτατα στα Νότια Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία δίνοντας πολλά λαμπρά παραδείγματα Περισσότερες από διακόσιες παρόμοιες εκκλησίες έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα Δημιουργήθηκε έτσι ένα ευρύ δίκτυο παρόμοιων ναών που συνέβαλε στην ενδυνάμωση του κοινού θρησκευτικού αισθήματος και άνοιξε το δρόμο για την καλλιέργεια αισθημάτων εθνικής ταυτότητας στα πλαίσια της εξέγερσης ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία Θάλεια Μαντοπούλου ndash Παναγιωτοπούλου thaliampvisauthgr Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΑΠΘ Εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα τη θρησκευτική αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία φάση της τουρκοκρατί-ας Έγραψε πολλές μελέτες για την βυζαντινή τη μεταβυζαντινή και τη νεότερη αρχιτεκτονική της πόλης που έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά Επεξέτεινε τις έρευνές της για τη μεταβυζαντινή και νεότερη αρχιτεκτονική σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο καθώς και στην Κωνσταντινούπολη στη Μικρά Ασία και στη Βουλγαρία Τα αποτελέσματα των ερευνών αυ-τών ανακοινώθηκαν σε συνέδρια και δημοσιεύτηκαν σε βιβλία Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Κα-λών Τεχνών του ΑΠΘ Διδάσκει Θεωρία του Χώρου και Ιστορία της Αρχιτεκτονικής καθώς και Γραμ-μικό Σχέδιο και Προοπτική

Σταυρούλα Μαυρογένη

Η συμβολή της ιστορικής ζωγραφικής κατά τον 19ο αιώνα στην αφύπνιση εθνικής συνείδησης στη Σερβία

Οι Σέρβοι έζησαν για αρκετούς αιώνες στο πλαίσιο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Οι ιδέες του Δι-αφωτισμού τους επηρέασαν και προετοίμασαν το έδαφος για την εθνική αφύπνιση Η εθνική τους επαναστάσεις ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα Η Σερβία αρχικά ως αυτόνομη και αργότερα ως ανεξάρτητη ηγεμονία αναπτύχθηκε μέσα στο χώρο των Βαλκανίων Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία εθνικής αφύπνισης διαδραμάτισε η ιστορική ζωγραφική Μέσω των εικόνων και της συναισθηματι-κής φόρτισης η ζωγραφική επιχείρησε να επηρεάσει την κοινή γνώμη των υπό ανάδυση κρατών Αυ-τή η πτυχή της ζωγραφικής ήταν μείζονος σημασίας για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της εθνι-κής συνείδησης Στην εισήγησή μας θα αναφερθούμε στα έργα της ιστορικής ζωγραφικής που εντάσσονται Α) στον κύκλο των έργων που συνέδεσαν το παρελθόν με το παρόν Β) στον κύκλο των έργων που σχετιζόταν με τη θυματοποίηση των δύο λαών στην περίοδο της Οθω-μανικής Αυτοκρατορίας Γ) στον κύκλο των έργων που αφορούσε τις laquoΣκηνές του Αγώναraquo Δ) στον κύκλο του laquoθνήσκοντος ήρωοςraquo και Ε) στον κύκλο με τα δεινά του πολέμου και κυρίως τα δεινά των αμάχων Σταυρούλα Μαυρογένη smavrogeuomgr Είναι Επίκουρος Καθηγήτρια στο γνωστικό αντικείμενο laquoΣερβική Γλώσσα και Φιλολογία με έμφαση στην Εκπαίδευση και τον Πολιτισμόraquo στο Τμήμα Βαλκανικών Ανατολικών και Σλαβικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Βελιγραδίου Έκανε μετα-πτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσα-λονίκης Είναι Διδάκτορας Βαλκανιολογίας του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανε-πιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Στα επιστημονικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται η λογοτεχνία η εκπαίδευση και ο πολιτισμός των νοτιοσλαβικών λαών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα

30

Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Ιδεολογικές προσλήψεις και ιστοριογραφικές αναπλάσεις του χώρου στα Βαλκάνια η περίπτωση των χαμένων πατρίδων

Ο 20ός αιώνας στη βαλκανική χερσόνησο έχει σημαδευτεί από τα αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων ως αποτέλεσμα της ομογενοποιητικής διαδικασίας συγκρότησης των εθνικών κρατών Οι πρόσφυ-γες ανάμεσα στα άλλα μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους το νόστο για τη γενέτειρα γη ο οποίος αποτυπώθηκε τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στους μηχανισμούς με τους οποίους οι laquoχαμένες πατρίδεςraquo έχουν εγχαραχτεί στην προσφυγική μνή-μη αλλά και στην ιστοριογραφική παραγωγή Ειδικότερα όσον αφορά τους Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους διαμορφώθηκε σε τρεις περιό-δους Η πρώτη περίοδος έως τη δεκαετία του 1940 χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια προσαρμο-γής και αναδημιουργίας στις νέες πατρίδες Την περίοδο αυτή το τραύμα της καταστροφής και της μνήμης είναι κυρίαρχο Η δεύτερη περίοδος καλύπτει χονδρικά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου κα-τά την οποία η προσφυγική γενιά σταδιακά ενσωματώθηκε μέσα στον εθνικό κορμό Τέλος η τρίτη περίοδος η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη χαρακτηρίζεται από την έκλειψη της πρώτης γενιάς προσφύ-γων την ανασημασιοδότηση των laquoχαμένων πατρίδωνraquo και την δημιουργία μιας νεοπροσφυγικής ταυτότητας Όσον αφορά την ιστοριογραφία σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να παρατηρήσει την σταδιακή απομάκρυνσή της από τη συναισθηματική προσέγγιση του προσφυγικού ζητήματος τα πρώτα χρόνια μετά την Καταστροφή σε νεότερες περισσότερο νηφάλιες και αποστασιοποιημένες προσεγγίσεις Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως η προοδευτική ανάδειξη στον επιστημονικό χώρο μιας γενιάς νέων ερευνητών προσφυγικής κυρίως προέλευσης είχε ως αποτέ-λεσμα την ανανέωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων καθώς και της μεθοδολογίας της έρευνας του ιστορικού παρελθόντος των προσφύγων Η φρέσκια αυτή επιστημολογική προσέγγιση είναι ακόμη εν εξελίξει ενώ τα πορίσματά της συχνά αμφισβητούν τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας Ιάκωβος Μιχαηλίδης iakovoshistauthgr Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας amp Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στις μετακινήσεις πληθυσμών τη θέση των μειονοτήτων και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στη νοτιοανατολική Ευρώπη (19ος και 20ός αιώνας) Ήταν εκπρόσωπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο ευρωπαϊκό θεμα-τικό δίκτυο ιστορίας CliohCliohnet στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι από 45 ευρωπαϊκά πανεπι-στήμια Ήταν επικεφαλής της πέμπτης ομάδας εργασίας με αντικείμενο την τοπική και διεθνική ι-στορία Είναι μέλος πολλών ελληνικών και διεθνών σωματείων ενώσεων και οργανώσεων Το ακα-δημαϊκό έτος 2012-2013 υπηρέτησε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης

Κατάλογος των ελληνικών εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Emanoyil Vaskidovich συνταχθείς από τον Dr Cvetan Radoslavov (+1931)

Οι ελληνο-βουλγαρικές θέσεις σε θέματα παιδείας έχουν μελετηθεί ενδελεχώς από Έλληνες και Βούλγαρους επιστήμονες με αντιπροσωπευτικότερο τον καθηγητή Αθανάσιο Καραθανάση Στην πα-ρούσα εισήγηση θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα ανέκδοτο κατάλογο της βιβλιοθήκης του Emanouil Vaskidovich που εκπόνησε ο Dr Cvetan Radoslavov (+1931) Όλοι σχεδόν οι Βούλγαροι λό-γιοι την περίοδο της αφύπνισης είχαν στις βιβλιοθήκες τους διδακτικά εγχειρίδια γραμματικές ελ-ληνικά λεξικά αρχαίους συγγραφείς εγχειρίδια ιστορίας γεωγραφίας μαθηματικών φυσικής ιστο-ρίας κά Τέτοιας μορφής ήταν σε περιεχόμενο και η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich που είχε στο δυναμικό της σχολικού περιεχομένου βιβλία κατηχήσεις επιστολάρια μύθους του Αισώπου Αισχύλο την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοραή Επίσης συναντούμε Όμηρο Θεόκριτο Θουκυδίδη Θεόφραστο και γραμματικές (ελληνικές και ξενόγλωσσες) εγχειρίδια ιστορίας φυσικής ρητορικής μουσικής ποιητικής κά Όλα αυτά οφείλονται στο γεγονός ότι ο ίδιος ήταν δάσκαλος της ελληνικής στη Σχολή του Svishtov Η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich σύμφωνα με τον κατάλογο του Cvetan Radoslavov είναι μία ακτινογραφία της πνευματικής ταυτότητας του Emanouil Vaskidovich

31

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης knichoritisuomgr Ο Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης (Καλλιθέα Θηβών 1955) είναι καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τη μεσαιωνική σλαβική γλώσσα και γραμματεία την ιστορία και τον πολιτισμό των Σλάβων Είναι διδάκτωρ της Σλαβικής φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας Επι-στημών της Σόφιας (1987) Εξειδικεύτηκε στην παλαιοσλαβική γλώσσα την παλαιογραφία την πα-λαιοσλαβολογία και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βαλκανιολογία με αντικείμενο την πε-ρίοδο της Τουρκοκρατίας - υφηγεσία στο πανεπιστήμιο του Βελίκου Τυρνόβου της Βουλγαρίας με θέμα Το Άγιο Όρος και οι Βούλγαροι Νεομάρτυρες (Το Άγιο Όρος ως ανασταλτικός παράγοντας της διάδοσης του Ισλάμ στα Βαλκάνια) Έργα του είναι τα Atonskata knizovna tradicija v razprostranenieto na Kyrillometodievskite izvori (H Αθωνίτικη λόγια παράδοση και η διάδοση των πη-γών για τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο) (1990) Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος (οι αγώνες και το έργο τους για την ένταξη των Σλάβων στον Βυζαντινό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα) (2000) Sveta gora Aton i Bahlgarskoto Novomahchenichestvo (2001) Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2004 368σ Σλαβωνική γλώσσα Εκ της χρηστομάθειας της σλαβωνικής γλώσσης ερανισθείσης υπό Νεοφύτου Ιερομονάχου Ριλλιώ-του λεξικόν (1852) Ιερομόναχος Νεόφυτος Ριλλιώτης επιμέλεια Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2008 448σ Κύριλλος και Μεθόδιος Παρακαταθήκες πολιτισμού Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των Αγίων Κύριλλου και Μεθό-διου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της ΝΑ Ευρώπης (Αμύνταιο 21-22 Μαΐου 2010) Συλ-λογικό έργο επιμέλεια Κ Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Επίκεντρο 2012 472σ Οι Άγιοι Κύριλ-λος και Μεθόδιος (Ο πνευματικός βίος και ο πολιτισμός των Σλάβων) Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 736 σ Οι επιδράσεις της πνευματικές παράδοσης του Αγίου Όρους στο βίο και τον πολιτι-σμό των Σλάβων Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013680σ Παγανιστικές λατρείες του σλαβικού κόσμου 1η έκδ Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 450σ

Πέτρος Πατιάς

Χώρος και πολιτιστική κληρονομιά στα Βαλκάνια Πρακτικές και ευκαιρίες στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο Η2020

Από το 1984 το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και την Καινοτομία α-ποτέλεσε το κύριο εργαλείο για τη χρηματοδότηση της έρευνας Ειδικές προτεραιότητες στόχοι και είδη των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται ποικίλουν μεταξύ των περιόδων χρηματοδότησης Ο Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020 - H2020) είναι το μεγαλύτερο ποτέ πρόγραμμα Έρευνας και Καινο-τομίας της ΕΕ με σχεδόν 80 δισεκατομμύρια Ευρώ της χρηματοδότησης που διατίθενται πάνω από 7 χρόνια (2014-2020) Το H2020 βασίζεται σε τρεις πυλώνες (i) Άριστη επιστήμη (ii) βιομηχανική πρω-τοπορία (iii) κοινωνικές προκλήσεις Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη και αλλού οδηγεί σε παρατεταμένη έλλειψη των προϋ-πολογισμών για την έρευνα σε εθνικά επίπεδα η οποία με τη σειρά της οδηγεί τους ερευνητές να αναζητούν κεφάλαια στα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά διακρατικά ερευνητικά εργαλεία όπως το H2020 Η παρούσα εισήγηση σκιαγραφεί τη γενική εικόνα του Horizon 2020 ερευνά τη θέση των εφαρμογών και τα ερευνητικά ανοίγματα στους τομείς της laquoΠολιτιστικής

Κληρονομιάςraquo και της laquoΔιαχείρισης Χώρου - Περιβάλλοντοςraquo παρουσιάζει τις ερευνητικές προκλήσεις στο H2020 που προσφέρουν ευκαιρίες χρηματοδότη-

σης σε αυτούς τους τομείς Πέτρος Πατιάς patiasauthgr Καθηγητής Φωτογραμμετρίας και πρώην πρόεδρος του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μη-χανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέλος της προσωρινής Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και Αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (1981) Μεταπτυχιακός τίτλος ΜSc του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State

29

ο πατριαρχικός ναός του Αγίου Γεωργίου στην Κωνσταντινούπολη Η Ευαγγελίστρια που ανεγείρεται στα 1823-30 ακολουθεί την ανωτέρω παραλλαγή ενώ ο Άγιος Γεώργιος που είχε κτιστεί στα 1720 διευρύνεται και μετασκευάζεται αναλόγως Έτσι ο αρχιτεκτονικός αυτός τύπος της βασιλικής γίνεται ένα πρότυπο με μεγάλη συμβολική δύναμη καθώς έχει καθαγιαστεί και εμβαπτιστεί στα εθνικά ιδα-νικά Διαμορφώθηκε μια τυπολογική γλώσσα και ένα μορφολογικό λεξιλόγιο στην αρχιτεκτονική των ναών που διαδόθηκε ευρύτατα στα Νότια Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία δίνοντας πολλά λαμπρά παραδείγματα Περισσότερες από διακόσιες παρόμοιες εκκλησίες έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα Δημιουργήθηκε έτσι ένα ευρύ δίκτυο παρόμοιων ναών που συνέβαλε στην ενδυνάμωση του κοινού θρησκευτικού αισθήματος και άνοιξε το δρόμο για την καλλιέργεια αισθημάτων εθνικής ταυτότητας στα πλαίσια της εξέγερσης ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία Θάλεια Μαντοπούλου ndash Παναγιωτοπούλου thaliampvisauthgr Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΑΠΘ Εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα τη θρησκευτική αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία φάση της τουρκοκρατί-ας Έγραψε πολλές μελέτες για την βυζαντινή τη μεταβυζαντινή και τη νεότερη αρχιτεκτονική της πόλης που έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά Επεξέτεινε τις έρευνές της για τη μεταβυζαντινή και νεότερη αρχιτεκτονική σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο καθώς και στην Κωνσταντινούπολη στη Μικρά Ασία και στη Βουλγαρία Τα αποτελέσματα των ερευνών αυ-τών ανακοινώθηκαν σε συνέδρια και δημοσιεύτηκαν σε βιβλία Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Κα-λών Τεχνών του ΑΠΘ Διδάσκει Θεωρία του Χώρου και Ιστορία της Αρχιτεκτονικής καθώς και Γραμ-μικό Σχέδιο και Προοπτική

Σταυρούλα Μαυρογένη

Η συμβολή της ιστορικής ζωγραφικής κατά τον 19ο αιώνα στην αφύπνιση εθνικής συνείδησης στη Σερβία

Οι Σέρβοι έζησαν για αρκετούς αιώνες στο πλαίσιο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Οι ιδέες του Δι-αφωτισμού τους επηρέασαν και προετοίμασαν το έδαφος για την εθνική αφύπνιση Η εθνική τους επαναστάσεις ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα Η Σερβία αρχικά ως αυτόνομη και αργότερα ως ανεξάρτητη ηγεμονία αναπτύχθηκε μέσα στο χώρο των Βαλκανίων Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία εθνικής αφύπνισης διαδραμάτισε η ιστορική ζωγραφική Μέσω των εικόνων και της συναισθηματι-κής φόρτισης η ζωγραφική επιχείρησε να επηρεάσει την κοινή γνώμη των υπό ανάδυση κρατών Αυ-τή η πτυχή της ζωγραφικής ήταν μείζονος σημασίας για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της εθνι-κής συνείδησης Στην εισήγησή μας θα αναφερθούμε στα έργα της ιστορικής ζωγραφικής που εντάσσονται Α) στον κύκλο των έργων που συνέδεσαν το παρελθόν με το παρόν Β) στον κύκλο των έργων που σχετιζόταν με τη θυματοποίηση των δύο λαών στην περίοδο της Οθω-μανικής Αυτοκρατορίας Γ) στον κύκλο των έργων που αφορούσε τις laquoΣκηνές του Αγώναraquo Δ) στον κύκλο του laquoθνήσκοντος ήρωοςraquo και Ε) στον κύκλο με τα δεινά του πολέμου και κυρίως τα δεινά των αμάχων Σταυρούλα Μαυρογένη smavrogeuomgr Είναι Επίκουρος Καθηγήτρια στο γνωστικό αντικείμενο laquoΣερβική Γλώσσα και Φιλολογία με έμφαση στην Εκπαίδευση και τον Πολιτισμόraquo στο Τμήμα Βαλκανικών Ανατολικών και Σλαβικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Βελιγραδίου Έκανε μετα-πτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσα-λονίκης Είναι Διδάκτορας Βαλκανιολογίας του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανε-πιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Στα επιστημονικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται η λογοτεχνία η εκπαίδευση και ο πολιτισμός των νοτιοσλαβικών λαών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα

30

Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Ιδεολογικές προσλήψεις και ιστοριογραφικές αναπλάσεις του χώρου στα Βαλκάνια η περίπτωση των χαμένων πατρίδων

Ο 20ός αιώνας στη βαλκανική χερσόνησο έχει σημαδευτεί από τα αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων ως αποτέλεσμα της ομογενοποιητικής διαδικασίας συγκρότησης των εθνικών κρατών Οι πρόσφυ-γες ανάμεσα στα άλλα μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους το νόστο για τη γενέτειρα γη ο οποίος αποτυπώθηκε τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στους μηχανισμούς με τους οποίους οι laquoχαμένες πατρίδεςraquo έχουν εγχαραχτεί στην προσφυγική μνή-μη αλλά και στην ιστοριογραφική παραγωγή Ειδικότερα όσον αφορά τους Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους διαμορφώθηκε σε τρεις περιό-δους Η πρώτη περίοδος έως τη δεκαετία του 1940 χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια προσαρμο-γής και αναδημιουργίας στις νέες πατρίδες Την περίοδο αυτή το τραύμα της καταστροφής και της μνήμης είναι κυρίαρχο Η δεύτερη περίοδος καλύπτει χονδρικά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου κα-τά την οποία η προσφυγική γενιά σταδιακά ενσωματώθηκε μέσα στον εθνικό κορμό Τέλος η τρίτη περίοδος η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη χαρακτηρίζεται από την έκλειψη της πρώτης γενιάς προσφύ-γων την ανασημασιοδότηση των laquoχαμένων πατρίδωνraquo και την δημιουργία μιας νεοπροσφυγικής ταυτότητας Όσον αφορά την ιστοριογραφία σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να παρατηρήσει την σταδιακή απομάκρυνσή της από τη συναισθηματική προσέγγιση του προσφυγικού ζητήματος τα πρώτα χρόνια μετά την Καταστροφή σε νεότερες περισσότερο νηφάλιες και αποστασιοποιημένες προσεγγίσεις Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως η προοδευτική ανάδειξη στον επιστημονικό χώρο μιας γενιάς νέων ερευνητών προσφυγικής κυρίως προέλευσης είχε ως αποτέ-λεσμα την ανανέωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων καθώς και της μεθοδολογίας της έρευνας του ιστορικού παρελθόντος των προσφύγων Η φρέσκια αυτή επιστημολογική προσέγγιση είναι ακόμη εν εξελίξει ενώ τα πορίσματά της συχνά αμφισβητούν τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας Ιάκωβος Μιχαηλίδης iakovoshistauthgr Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας amp Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στις μετακινήσεις πληθυσμών τη θέση των μειονοτήτων και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στη νοτιοανατολική Ευρώπη (19ος και 20ός αιώνας) Ήταν εκπρόσωπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο ευρωπαϊκό θεμα-τικό δίκτυο ιστορίας CliohCliohnet στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι από 45 ευρωπαϊκά πανεπι-στήμια Ήταν επικεφαλής της πέμπτης ομάδας εργασίας με αντικείμενο την τοπική και διεθνική ι-στορία Είναι μέλος πολλών ελληνικών και διεθνών σωματείων ενώσεων και οργανώσεων Το ακα-δημαϊκό έτος 2012-2013 υπηρέτησε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης

Κατάλογος των ελληνικών εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Emanoyil Vaskidovich συνταχθείς από τον Dr Cvetan Radoslavov (+1931)

Οι ελληνο-βουλγαρικές θέσεις σε θέματα παιδείας έχουν μελετηθεί ενδελεχώς από Έλληνες και Βούλγαρους επιστήμονες με αντιπροσωπευτικότερο τον καθηγητή Αθανάσιο Καραθανάση Στην πα-ρούσα εισήγηση θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα ανέκδοτο κατάλογο της βιβλιοθήκης του Emanouil Vaskidovich που εκπόνησε ο Dr Cvetan Radoslavov (+1931) Όλοι σχεδόν οι Βούλγαροι λό-γιοι την περίοδο της αφύπνισης είχαν στις βιβλιοθήκες τους διδακτικά εγχειρίδια γραμματικές ελ-ληνικά λεξικά αρχαίους συγγραφείς εγχειρίδια ιστορίας γεωγραφίας μαθηματικών φυσικής ιστο-ρίας κά Τέτοιας μορφής ήταν σε περιεχόμενο και η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich που είχε στο δυναμικό της σχολικού περιεχομένου βιβλία κατηχήσεις επιστολάρια μύθους του Αισώπου Αισχύλο την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοραή Επίσης συναντούμε Όμηρο Θεόκριτο Θουκυδίδη Θεόφραστο και γραμματικές (ελληνικές και ξενόγλωσσες) εγχειρίδια ιστορίας φυσικής ρητορικής μουσικής ποιητικής κά Όλα αυτά οφείλονται στο γεγονός ότι ο ίδιος ήταν δάσκαλος της ελληνικής στη Σχολή του Svishtov Η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich σύμφωνα με τον κατάλογο του Cvetan Radoslavov είναι μία ακτινογραφία της πνευματικής ταυτότητας του Emanouil Vaskidovich

31

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης knichoritisuomgr Ο Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης (Καλλιθέα Θηβών 1955) είναι καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τη μεσαιωνική σλαβική γλώσσα και γραμματεία την ιστορία και τον πολιτισμό των Σλάβων Είναι διδάκτωρ της Σλαβικής φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας Επι-στημών της Σόφιας (1987) Εξειδικεύτηκε στην παλαιοσλαβική γλώσσα την παλαιογραφία την πα-λαιοσλαβολογία και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βαλκανιολογία με αντικείμενο την πε-ρίοδο της Τουρκοκρατίας - υφηγεσία στο πανεπιστήμιο του Βελίκου Τυρνόβου της Βουλγαρίας με θέμα Το Άγιο Όρος και οι Βούλγαροι Νεομάρτυρες (Το Άγιο Όρος ως ανασταλτικός παράγοντας της διάδοσης του Ισλάμ στα Βαλκάνια) Έργα του είναι τα Atonskata knizovna tradicija v razprostranenieto na Kyrillometodievskite izvori (H Αθωνίτικη λόγια παράδοση και η διάδοση των πη-γών για τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο) (1990) Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος (οι αγώνες και το έργο τους για την ένταξη των Σλάβων στον Βυζαντινό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα) (2000) Sveta gora Aton i Bahlgarskoto Novomahchenichestvo (2001) Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2004 368σ Σλαβωνική γλώσσα Εκ της χρηστομάθειας της σλαβωνικής γλώσσης ερανισθείσης υπό Νεοφύτου Ιερομονάχου Ριλλιώ-του λεξικόν (1852) Ιερομόναχος Νεόφυτος Ριλλιώτης επιμέλεια Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2008 448σ Κύριλλος και Μεθόδιος Παρακαταθήκες πολιτισμού Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των Αγίων Κύριλλου και Μεθό-διου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της ΝΑ Ευρώπης (Αμύνταιο 21-22 Μαΐου 2010) Συλ-λογικό έργο επιμέλεια Κ Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Επίκεντρο 2012 472σ Οι Άγιοι Κύριλ-λος και Μεθόδιος (Ο πνευματικός βίος και ο πολιτισμός των Σλάβων) Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 736 σ Οι επιδράσεις της πνευματικές παράδοσης του Αγίου Όρους στο βίο και τον πολιτι-σμό των Σλάβων Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013680σ Παγανιστικές λατρείες του σλαβικού κόσμου 1η έκδ Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 450σ

Πέτρος Πατιάς

Χώρος και πολιτιστική κληρονομιά στα Βαλκάνια Πρακτικές και ευκαιρίες στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο Η2020

Από το 1984 το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και την Καινοτομία α-ποτέλεσε το κύριο εργαλείο για τη χρηματοδότηση της έρευνας Ειδικές προτεραιότητες στόχοι και είδη των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται ποικίλουν μεταξύ των περιόδων χρηματοδότησης Ο Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020 - H2020) είναι το μεγαλύτερο ποτέ πρόγραμμα Έρευνας και Καινο-τομίας της ΕΕ με σχεδόν 80 δισεκατομμύρια Ευρώ της χρηματοδότησης που διατίθενται πάνω από 7 χρόνια (2014-2020) Το H2020 βασίζεται σε τρεις πυλώνες (i) Άριστη επιστήμη (ii) βιομηχανική πρω-τοπορία (iii) κοινωνικές προκλήσεις Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη και αλλού οδηγεί σε παρατεταμένη έλλειψη των προϋ-πολογισμών για την έρευνα σε εθνικά επίπεδα η οποία με τη σειρά της οδηγεί τους ερευνητές να αναζητούν κεφάλαια στα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά διακρατικά ερευνητικά εργαλεία όπως το H2020 Η παρούσα εισήγηση σκιαγραφεί τη γενική εικόνα του Horizon 2020 ερευνά τη θέση των εφαρμογών και τα ερευνητικά ανοίγματα στους τομείς της laquoΠολιτιστικής

Κληρονομιάςraquo και της laquoΔιαχείρισης Χώρου - Περιβάλλοντοςraquo παρουσιάζει τις ερευνητικές προκλήσεις στο H2020 που προσφέρουν ευκαιρίες χρηματοδότη-

σης σε αυτούς τους τομείς Πέτρος Πατιάς patiasauthgr Καθηγητής Φωτογραμμετρίας και πρώην πρόεδρος του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μη-χανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέλος της προσωρινής Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και Αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (1981) Μεταπτυχιακός τίτλος ΜSc του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State

30

Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Ιδεολογικές προσλήψεις και ιστοριογραφικές αναπλάσεις του χώρου στα Βαλκάνια η περίπτωση των χαμένων πατρίδων

Ο 20ός αιώνας στη βαλκανική χερσόνησο έχει σημαδευτεί από τα αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων ως αποτέλεσμα της ομογενοποιητικής διαδικασίας συγκρότησης των εθνικών κρατών Οι πρόσφυ-γες ανάμεσα στα άλλα μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους το νόστο για τη γενέτειρα γη ο οποίος αποτυπώθηκε τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στους μηχανισμούς με τους οποίους οι laquoχαμένες πατρίδεςraquo έχουν εγχαραχτεί στην προσφυγική μνή-μη αλλά και στην ιστοριογραφική παραγωγή Ειδικότερα όσον αφορά τους Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους διαμορφώθηκε σε τρεις περιό-δους Η πρώτη περίοδος έως τη δεκαετία του 1940 χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια προσαρμο-γής και αναδημιουργίας στις νέες πατρίδες Την περίοδο αυτή το τραύμα της καταστροφής και της μνήμης είναι κυρίαρχο Η δεύτερη περίοδος καλύπτει χονδρικά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου κα-τά την οποία η προσφυγική γενιά σταδιακά ενσωματώθηκε μέσα στον εθνικό κορμό Τέλος η τρίτη περίοδος η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη χαρακτηρίζεται από την έκλειψη της πρώτης γενιάς προσφύ-γων την ανασημασιοδότηση των laquoχαμένων πατρίδωνraquo και την δημιουργία μιας νεοπροσφυγικής ταυτότητας Όσον αφορά την ιστοριογραφία σε γενικές γραμμές μπορεί κανείς να παρατηρήσει την σταδιακή απομάκρυνσή της από τη συναισθηματική προσέγγιση του προσφυγικού ζητήματος τα πρώτα χρόνια μετά την Καταστροφή σε νεότερες περισσότερο νηφάλιες και αποστασιοποιημένες προσεγγίσεις Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως η προοδευτική ανάδειξη στον επιστημονικό χώρο μιας γενιάς νέων ερευνητών προσφυγικής κυρίως προέλευσης είχε ως αποτέ-λεσμα την ανανέωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων καθώς και της μεθοδολογίας της έρευνας του ιστορικού παρελθόντος των προσφύγων Η φρέσκια αυτή επιστημολογική προσέγγιση είναι ακόμη εν εξελίξει ενώ τα πορίσματά της συχνά αμφισβητούν τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας Ιάκωβος Μιχαηλίδης iakovoshistauthgr Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας amp Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στις μετακινήσεις πληθυσμών τη θέση των μειονοτήτων και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στη νοτιοανατολική Ευρώπη (19ος και 20ός αιώνας) Ήταν εκπρόσωπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο ευρωπαϊκό θεμα-τικό δίκτυο ιστορίας CliohCliohnet στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι από 45 ευρωπαϊκά πανεπι-στήμια Ήταν επικεφαλής της πέμπτης ομάδας εργασίας με αντικείμενο την τοπική και διεθνική ι-στορία Είναι μέλος πολλών ελληνικών και διεθνών σωματείων ενώσεων και οργανώσεων Το ακα-δημαϊκό έτος 2012-2013 υπηρέτησε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης

Κατάλογος των ελληνικών εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Emanoyil Vaskidovich συνταχθείς από τον Dr Cvetan Radoslavov (+1931)

Οι ελληνο-βουλγαρικές θέσεις σε θέματα παιδείας έχουν μελετηθεί ενδελεχώς από Έλληνες και Βούλγαρους επιστήμονες με αντιπροσωπευτικότερο τον καθηγητή Αθανάσιο Καραθανάση Στην πα-ρούσα εισήγηση θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα ανέκδοτο κατάλογο της βιβλιοθήκης του Emanouil Vaskidovich που εκπόνησε ο Dr Cvetan Radoslavov (+1931) Όλοι σχεδόν οι Βούλγαροι λό-γιοι την περίοδο της αφύπνισης είχαν στις βιβλιοθήκες τους διδακτικά εγχειρίδια γραμματικές ελ-ληνικά λεξικά αρχαίους συγγραφείς εγχειρίδια ιστορίας γεωγραφίας μαθηματικών φυσικής ιστο-ρίας κά Τέτοιας μορφής ήταν σε περιεχόμενο και η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich που είχε στο δυναμικό της σχολικού περιεχομένου βιβλία κατηχήσεις επιστολάρια μύθους του Αισώπου Αισχύλο την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοραή Επίσης συναντούμε Όμηρο Θεόκριτο Θουκυδίδη Θεόφραστο και γραμματικές (ελληνικές και ξενόγλωσσες) εγχειρίδια ιστορίας φυσικής ρητορικής μουσικής ποιητικής κά Όλα αυτά οφείλονται στο γεγονός ότι ο ίδιος ήταν δάσκαλος της ελληνικής στη Σχολή του Svishtov Η βιβλιοθήκη του Emanouil Vaskidovich σύμφωνα με τον κατάλογο του Cvetan Radoslavov είναι μία ακτινογραφία της πνευματικής ταυτότητας του Emanouil Vaskidovich

31

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης knichoritisuomgr Ο Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης (Καλλιθέα Θηβών 1955) είναι καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τη μεσαιωνική σλαβική γλώσσα και γραμματεία την ιστορία και τον πολιτισμό των Σλάβων Είναι διδάκτωρ της Σλαβικής φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας Επι-στημών της Σόφιας (1987) Εξειδικεύτηκε στην παλαιοσλαβική γλώσσα την παλαιογραφία την πα-λαιοσλαβολογία και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βαλκανιολογία με αντικείμενο την πε-ρίοδο της Τουρκοκρατίας - υφηγεσία στο πανεπιστήμιο του Βελίκου Τυρνόβου της Βουλγαρίας με θέμα Το Άγιο Όρος και οι Βούλγαροι Νεομάρτυρες (Το Άγιο Όρος ως ανασταλτικός παράγοντας της διάδοσης του Ισλάμ στα Βαλκάνια) Έργα του είναι τα Atonskata knizovna tradicija v razprostranenieto na Kyrillometodievskite izvori (H Αθωνίτικη λόγια παράδοση και η διάδοση των πη-γών για τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο) (1990) Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος (οι αγώνες και το έργο τους για την ένταξη των Σλάβων στον Βυζαντινό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα) (2000) Sveta gora Aton i Bahlgarskoto Novomahchenichestvo (2001) Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2004 368σ Σλαβωνική γλώσσα Εκ της χρηστομάθειας της σλαβωνικής γλώσσης ερανισθείσης υπό Νεοφύτου Ιερομονάχου Ριλλιώ-του λεξικόν (1852) Ιερομόναχος Νεόφυτος Ριλλιώτης επιμέλεια Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2008 448σ Κύριλλος και Μεθόδιος Παρακαταθήκες πολιτισμού Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των Αγίων Κύριλλου και Μεθό-διου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της ΝΑ Ευρώπης (Αμύνταιο 21-22 Μαΐου 2010) Συλ-λογικό έργο επιμέλεια Κ Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Επίκεντρο 2012 472σ Οι Άγιοι Κύριλ-λος και Μεθόδιος (Ο πνευματικός βίος και ο πολιτισμός των Σλάβων) Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 736 σ Οι επιδράσεις της πνευματικές παράδοσης του Αγίου Όρους στο βίο και τον πολιτι-σμό των Σλάβων Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013680σ Παγανιστικές λατρείες του σλαβικού κόσμου 1η έκδ Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 450σ

Πέτρος Πατιάς

Χώρος και πολιτιστική κληρονομιά στα Βαλκάνια Πρακτικές και ευκαιρίες στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο Η2020

Από το 1984 το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και την Καινοτομία α-ποτέλεσε το κύριο εργαλείο για τη χρηματοδότηση της έρευνας Ειδικές προτεραιότητες στόχοι και είδη των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται ποικίλουν μεταξύ των περιόδων χρηματοδότησης Ο Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020 - H2020) είναι το μεγαλύτερο ποτέ πρόγραμμα Έρευνας και Καινο-τομίας της ΕΕ με σχεδόν 80 δισεκατομμύρια Ευρώ της χρηματοδότησης που διατίθενται πάνω από 7 χρόνια (2014-2020) Το H2020 βασίζεται σε τρεις πυλώνες (i) Άριστη επιστήμη (ii) βιομηχανική πρω-τοπορία (iii) κοινωνικές προκλήσεις Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη και αλλού οδηγεί σε παρατεταμένη έλλειψη των προϋ-πολογισμών για την έρευνα σε εθνικά επίπεδα η οποία με τη σειρά της οδηγεί τους ερευνητές να αναζητούν κεφάλαια στα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά διακρατικά ερευνητικά εργαλεία όπως το H2020 Η παρούσα εισήγηση σκιαγραφεί τη γενική εικόνα του Horizon 2020 ερευνά τη θέση των εφαρμογών και τα ερευνητικά ανοίγματα στους τομείς της laquoΠολιτιστικής

Κληρονομιάςraquo και της laquoΔιαχείρισης Χώρου - Περιβάλλοντοςraquo παρουσιάζει τις ερευνητικές προκλήσεις στο H2020 που προσφέρουν ευκαιρίες χρηματοδότη-

σης σε αυτούς τους τομείς Πέτρος Πατιάς patiasauthgr Καθηγητής Φωτογραμμετρίας και πρώην πρόεδρος του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μη-χανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέλος της προσωρινής Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και Αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (1981) Μεταπτυχιακός τίτλος ΜSc του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State

31

Κωνσταντίνος Νιχωρίτης knichoritisuomgr Ο Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης (Καλλιθέα Θηβών 1955) είναι καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τη μεσαιωνική σλαβική γλώσσα και γραμματεία την ιστορία και τον πολιτισμό των Σλάβων Είναι διδάκτωρ της Σλαβικής φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας Επι-στημών της Σόφιας (1987) Εξειδικεύτηκε στην παλαιοσλαβική γλώσσα την παλαιογραφία την πα-λαιοσλαβολογία και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βαλκανιολογία με αντικείμενο την πε-ρίοδο της Τουρκοκρατίας - υφηγεσία στο πανεπιστήμιο του Βελίκου Τυρνόβου της Βουλγαρίας με θέμα Το Άγιο Όρος και οι Βούλγαροι Νεομάρτυρες (Το Άγιο Όρος ως ανασταλτικός παράγοντας της διάδοσης του Ισλάμ στα Βαλκάνια) Έργα του είναι τα Atonskata knizovna tradicija v razprostranenieto na Kyrillometodievskite izvori (H Αθωνίτικη λόγια παράδοση και η διάδοση των πη-γών για τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο) (1990) Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος (οι αγώνες και το έργο τους για την ένταξη των Σλάβων στον Βυζαντινό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα) (2000) Sveta gora Aton i Bahlgarskoto Novomahchenichestvo (2001) Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2004 368σ Σλαβωνική γλώσσα Εκ της χρηστομάθειας της σλαβωνικής γλώσσης ερανισθείσης υπό Νεοφύτου Ιερομονάχου Ριλλιώ-του λεξικόν (1852) Ιερομόναχος Νεόφυτος Ριλλιώτης επιμέλεια Κωνσταντίνος Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Σταμούλης Αντ 2008 448σ Κύριλλος και Μεθόδιος Παρακαταθήκες πολιτισμού Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των Αγίων Κύριλλου και Μεθό-διου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της ΝΑ Ευρώπης (Αμύνταιο 21-22 Μαΐου 2010) Συλ-λογικό έργο επιμέλεια Κ Γ Νιχωρίτης 1η έκδ Θεσσαλονίκη Επίκεντρο 2012 472σ Οι Άγιοι Κύριλ-λος και Μεθόδιος (Ο πνευματικός βίος και ο πολιτισμός των Σλάβων) Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 736 σ Οι επιδράσεις της πνευματικές παράδοσης του Αγίου Όρους στο βίο και τον πολιτι-σμό των Σλάβων Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013680σ Παγανιστικές λατρείες του σλαβικού κόσμου 1η έκδ Θεσσαλονίκη Μπαρμπουνάκης Χ 2013 450σ

Πέτρος Πατιάς

Χώρος και πολιτιστική κληρονομιά στα Βαλκάνια Πρακτικές και ευκαιρίες στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο Η2020

Από το 1984 το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και την Καινοτομία α-ποτέλεσε το κύριο εργαλείο για τη χρηματοδότηση της έρευνας Ειδικές προτεραιότητες στόχοι και είδη των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται ποικίλουν μεταξύ των περιόδων χρηματοδότησης Ο Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020 - H2020) είναι το μεγαλύτερο ποτέ πρόγραμμα Έρευνας και Καινο-τομίας της ΕΕ με σχεδόν 80 δισεκατομμύρια Ευρώ της χρηματοδότησης που διατίθενται πάνω από 7 χρόνια (2014-2020) Το H2020 βασίζεται σε τρεις πυλώνες (i) Άριστη επιστήμη (ii) βιομηχανική πρω-τοπορία (iii) κοινωνικές προκλήσεις Η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ευρώπη και αλλού οδηγεί σε παρατεταμένη έλλειψη των προϋ-πολογισμών για την έρευνα σε εθνικά επίπεδα η οποία με τη σειρά της οδηγεί τους ερευνητές να αναζητούν κεφάλαια στα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά διακρατικά ερευνητικά εργαλεία όπως το H2020 Η παρούσα εισήγηση σκιαγραφεί τη γενική εικόνα του Horizon 2020 ερευνά τη θέση των εφαρμογών και τα ερευνητικά ανοίγματα στους τομείς της laquoΠολιτιστικής

Κληρονομιάςraquo και της laquoΔιαχείρισης Χώρου - Περιβάλλοντοςraquo παρουσιάζει τις ερευνητικές προκλήσεις στο H2020 που προσφέρουν ευκαιρίες χρηματοδότη-

σης σε αυτούς τους τομείς Πέτρος Πατιάς patiasauthgr Καθηγητής Φωτογραμμετρίας και πρώην πρόεδρος του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μη-χανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέλος της προσωρινής Γενικής Συνέλευσης του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΑΠΘ και Αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (1981) Μεταπτυχιακός τίτλος ΜSc του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State

32

University ΗΠΑ (1985) και Διδάκτορας (ΡhD) του Department of Geodetic Science and Surveying του Οhio State University ΗΠΑ (1987) Επίτιμος Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Αρχιτεκτονικής Φωτο-γραμμετρίας - CIPA (2013) Πρόεδρος διαφόρων Ομάδων εργασίας της ISPRS (International Society of Photogrammetry and Remote Sensing) από το 1992 και μετά Πρόεδρος της ISPRS Commmission V (2000-2004) Πρόεδρος της CIPA (international Committee for Architectural Photogrammetry) (2003-2007) Πρόεδρος Οικονομικής Επιτροπής της ISPRS (2004-2008) Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Φωτογραμμετρίας και Τηλεπισκόπησης (1992-1996) Επισκέπτης Καθηγητής των TU Delft Ολλανδία (1992 1993) ETH Ζυρίχη (1994 2000) Universidad del Paiacutes Vasco (2005) κά Επιστημονικός κριτής σε 32 επιστημονικά περιοδικά Επιστημονικός Υπεύθυνος Κύριος Ερευνητής ή μέλος Ερευνητικών Ομάδων σε συνολικά 72 ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από ευ-ρωπαϊκούς ή εθνικούς οργανισμούς Το δημοσιευμένο έργο του περιλαμβάνει 6 βιβλία 4 κεφάλαια σε διεθνή βιβλία και 183 άρθρα σε περιοδικά και πρακτικά

Αικατερίνη Πολυμέρου - Καμηλάκη

Επιλογή και σχεδιασμός για την εγκατάσταση ενός παραδοσιακού οικισμού στον ελληνικό χώρο Εθνογραφική προσέγγιση

Τίποτε δεν είναι τόσο μακριά από την πραγματικότητα από την συχνά εκφραζόμενη άποψη ότι στις παραδοσιακές κοινότητες η έλλειψη σχεδιασμού και προγραμματισμού laquoεπί χάρτουraquo οδηγούσε κά-θε φορά σε τυχαίες λύσεις Το γεγονός ότι οι περισσότεροι οικισμοί δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια εσωτερικών αγράφων κανονισμών οι οποίοι υπαγόρευαν ανάλογα με τα οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια που ίσχυαν κάθε φορά τη μία ή την άλλη λύση δεν σημαίνει ότι δημιουργήθηκαν κατά τύ-χη Για την επιλογή του χώρου εγκαταστάσεως ενός οικισμού η εξασφαλισμένη ύδρευσή του αποτε-λούσε το πρώτο κριτήριο Το υγιεινό κλίμα η οχυρή θέση (φυσική ή τεχνητή κάστρα) και η δυνατό-τητα επικοινωνίας με άλλο οικισμό ακολουθούσαν με σειρά προτεραιότητας στην αξιoλόγηση των σχετικών κριτηρίων Η ανάπτυξη ενός οικισμού επιτυγχάνεται με την εξασφαλισμένη ύδρευση και άρδευση των καλλιεργειών την φυσική ή τεχνητή οχύρωσή του (κάστρα πύργοι) και τους ελεγχόμε-νους δρόμους επικοινωνίας (βίγλες καραούλια) Χωρίς αυτά τα τρία στοιχεία δεν είναι δυνατή ι-διαίτερα σε ταραγμένες περιόδους η επιβίωσή του Ο δομημένος χώρος με την αργή προσαρμογή του στις ραγδαίες αλλαγές καθώς διατηρεί τις περισ-σότερες φορές στοιχεία και χαρακτηριστικά προηγουμένων εποχών αποτελεί σημαντικό φορέα πληροφοριών για την αναπαράσταση των κοινωνικών δομών των τεχνικών των λειτουργιών και συμβολισμών που εξυπηρετεί διαχρονικά Ουσιαστικά είναι φορέας ιδεολογίας αισθητικής και α-ντανακλά την κοινωνική ζωή για χρόνο πολύ μεγαλύτερο από την πραγματική του ζωή και τροφοδο-τεί τη συλλογική μνήμη με στοιχεία που μας οδηγούν στα ίχνη της ιστορίας του πολιτισμού και της κοινωνίας που τον χρησιμοποίησε για την κάλυψη των αναγκών της Η προσέγγιση του χώρου από την πλευρά της λαογραφίας η οποία βασίζεται στη συλλογική μνήμη όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τις παραδόσεις και τις λαϊκές διηγήσεις μας βοηθά να κατανοήσουμε τις ανάγκες και τις προτε-ραιότητες που εξυπηρέτησαν οι επεμβάσεις συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων στον χώρο Το σχή-μα ενός οικισμού η θέση του ναού σε σχέση με τα υπόλοιπα σπίτια οι κοινόχρηστοι χώροι η οχύ-ρωση ή μη ο προσανατολισμός του υπακούουν σχεδόν νομοτελειακά σε κάποιες διαχρονικές αρχές Ο οικισμένος χώρος αποτελεί μια οικονομική κοινωνική και συμβολική πραγματικότητα και αυτό θα προσπαθήσω να ανιχνεύσω μέσα από παραδόσεις που αναφέρονται στο ρόλο του νερού στη δημι-ουργία εξέλιξη - ανάπτυξη και καταστροφή ενός οικισμού Αικατερίνη Πολυμέρου - Καμηλάκη polymeracademyofathensgr Δρ Φιλολογίας (Ελληνική Λαογραφία) της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Επιστ Συνεργάτις τ Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Γεννήθηκε στην Τσα-γκαράδα του Πηλίου Ερευνήτρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών από το 1974 και Διευθύντριά του από το 1994 έως 31122013 Mέλος της Δ Ε του Πανεπι-στημίου Θεσσαλίας του Οργανισμού Προβολής του Ελληνικού Πολιτισμού της Συνοδικής Επιτροπής της Ακαδημίας Εκκλησιαστικών Τεχνών της Εκκλησίας της Ελλάδος της Εθνικής Επιτροπής για την Άυλη Πολιτισμική κληρονομιά του ΥΠΠΟ Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας πρό-εδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών

33

Πραγματοποίησε εκατοντάδες επιστημονικές ανακοινώσεις σε συνέδρια διαλέξεις και ομιλίες με-γάλα ερευνητικά προγράμματα (Γ΄ ΚΠΣ Κοινωνία της Πληροφορίας ΕΣΠΑ και ευρωπαϊκά) Δημοσί-ευσε αυτοτελή συγγράμματα εκατοντάδες μελέτες σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους και άρθρα σε εφημερίδες Ως Διευθύντρια του ΚΕΕΛ της Ακαδημίας Αθηνών αναδιοργάνωσε πλήρως τις λει-τουργίες του ψηφιοποίησε τις Συλλογές του αρχείου του (ένα εκατ τεκμήρια) αύξησε την εκδοτική δραστηριότητά του πραγματοποίησε διεθνή συνέδρια ημερίδες δημιούργησε μονοθεματικά μου-σεία (Ελιάς Άρτου Γεωργικών Εργαλείων Υφαντικής τα 50 χρόνια του Φεστιβάλ Λευκάδας κά) πραγματοποίησε μεγάλες εκθέσεις (Ελαίας Εγκώμιον Ερισύχθων Σύγχρονη ανάγνωση του μύθου Του κόσμου τα τάματα Διακοσμημένα αυγά κά)

Άλκης Πρέπης

Η διαχείριση των ιστορικών μνημείων στη διαδικασία συγκρότησης των εθνικών ταυτοτήτων στα Βαλκάνια (19ος - 20ός αι)

Η απελευθέρωση των Βαλκανικών κρατών από την οθωμανική κυριαρχία σηματοδοτήθηκε από την επίσημη ιδεολογία έξαρσης του εθνικού αισθήματος και τη θεσμική laquoθωράκισηraquo της εθνικής ταυτό-τητας Η πολιτική αυτή συνυπήρξε με εκείνη της εξάλειψης των συμβόλων της ιστορικής παρουσίας του ετερόδοξου δυνάστη αλλά συχνά και της ιστορικής μνήμης του ομόδοξου αλλοεθνή Πολλά μνημεία διαχρονικοί φορείς της κοινής ιστορικής μοίρας των λαών της Βαλκανικής εγκαταλείφθη-καν στη λήθη είτε συστηματικά εξαλείφθηκαν από προσώπου γης Αντικείμενα κατεδαφίσεων έγι-ναν ετερόδοξα θρησκευτικά κυρίως μνημεία αλλά και διοικητικά κτήρια μεγάλα αρχοντικά Παρό-μοια καταστροφική διαχείριση είχαν και μνημεία άλλων προγενέστερων περιόδων (βυζαντινής ενε-τοκρατίας) ενώ αντίθετα συντηρήθηκαν κατά προτεραιότητα και επιλεκτικά όσα σχετίζονταν με ένδοξες ιστορικές περιόδους Οι απαιτήσεις για εκσυγχρονισμό των βαλκανικών πόλεων - προκειμέ-νου αυτές να αποβάλουν τον παλιό οθωμανικό τους χαρακτήρα - οδήγησαν στην εφαρμογή νέων πολεοδομικών σχεδίων που υλοποιήθηκαν συχνά με την κατεδάφιση κυρίως ετερόδοξων θρησκευ-τικών μνημείων Ολόκληρα τμήματα παραδοσιακών συνοικιών και χαρακτηριστικά τους τοπόσημα χάθηκαν Στη μεσοπολεμική περίοδο η ιδεολογία της laquoμεσαιωνικής αναβίωσηςraquo και της καθαρότητας της μορφής στην πρακτική οδήγησαν πολλές φορές σε πλήρη ανακατασκευή μνημείων ενώ σε άλλες περιπτώσεις - στη μετατροπή μνημείων laquoετερόδοξωνraquo σε laquoομόδοξαraquo Στόχος καταστροφικών επιθέ-σεων έγιναν τα μνημεία στη διάρκεια του Β΄ παγκόσμιου πολέμου προκειμένου να καμφθεί ηθικά το σθένος των αντιπάλων Μετά τον πόλεμο στις βαλκανικές χώρες υιοθετήθηκαν επίσημα και ετέ-θησαν σε εφαρμογή οι διεθνείς αρχές συντήρησης και αποκατάστασης των μνημείων Πλήθος μνη-μείων αποκαταστάθηκαν ενσωματούμενα σε σχέδια ανάπλασης των ιστορικών τμημάτων των πό-λεων Παρόλα αυτά στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα καταγράφονται κατεδαφίσεις μνημείων για λόγους ιδεολογικής laquoκαθαρότηταςraquo του αστικού χώρου όπως στη Ρουμανία (θρησκευτικά κτίσματα) ή στην Ελλάδα των συνταγματαρχών (μνημεία οθωμανικά και ενετοκρατίας) Η πολιτική εξάλειψης της παρουσίας του laquoάλλουraquo και της ιστορικής του μνήμης επαναλήφθηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα στους πρόσφατους εθνικιστικούς πολέμους που ακολούθησαν την κατάρρευ-ση της Γιουγκοσλαβίας (1991-1999) Τα θρησκευτικά μνημεία του ετερόδοξου ndash παρότι μέχρι πριν από λίγο ομοεθνή ndash έγιναν αντικείμενο στοχευμένων επιθέσεων καταστροφής στο βαθμό που συνι-στούσαν σύμβολα μιας διαφορετικής εθνικής ταυτότητας Πολλά επώνυμα χριστιανικά και οθωμανι-κά μνημεία στο Κόσοβο (Παναγία Ljeviska - Prizren Alatza τζαμί - Foccedila) όπως και συνοικίες ιστορι-κών πόλεων (Μόσταρ Ντουμπρόβνικ) υπέστησαν κάθε είδους καταστροφή μέχρι πλήρους εξαφάνι-σης Η μεταπολεμική πολιτική ειρήνευσης που επιβλήθηκε θεώρησε την αποκατάσταση των θρη-σκευτικών μνημείων ως συνθήκη laquoεκ των ουκ άνευraquo για την εδραίωση της ειρηνικής συνύπαρξης στην περιοχή Αν και πολλά επώνυμα μνημειακά σύνολα έχουν σήμερα αποκατασταθεί σε σχετικά ικανοποιητικό βαθμό οι ψυχολογικές πληγές του πολέμου παραμένουν βαθειά χαραγμένες στη μνήμη των κατοίκων και δεν οδήγησαν τελικώς στην επιθυμητή επιστροφή των προσφύγων στις ε-στίες τους

34

Άλκης Πρέπης alprepisarchduthgr Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικός Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας Αρχιτεκτονικής Αποκατάστασης και Επανάχρησης Μνημείων και Ιστορικών Συνόλων Τμήμα Αρχιτεκτόνων Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ (1976) Μεταπτυχιακές σπουδές Ινστιτούτο Θεωρί-ας και Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών Διδακτορική διατριβή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνική Σχολή Σόφιας (1988) Μεταδιδακτορική έρευνα Institut National des Langues et Civilisations Orientales (INALCO) Centre drsquoEtudes de lrsquoEurope Meacutediane (CEE) Paris (2007) Διδάσκει laquoΙστορία Αρχιτεκτονικήςraquo laquoΑποκατάσταση - Επανάχρηση Μνημείων και Ιστορικών Συνό-λωνraquo Δίδαξε laquoΙστορία Τέχνηςraquo και laquoΜουσειακή Αγωγή - Εισαγωγή στη Μουσειολογίαraquo στο ΔΠΘ Διδάσκει σε Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΔΠΘ του ΑΠΘ και στο Prizren Kosovo Εμπειρογνώμων της UNESCO για τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και του Συμ-βουλίου της Ευρώπης για τα μνημεία των Βαλκανίων Μελέτες αξιολόγησης και προστασίας μνημεί-ων στη ΝΑ Ευρώπη Μονή Σινά Αρμενία Γεωργία Ουκρανία Ιράν Αποκατάσταση παραδοσιακών κτηρίων μεταβυζαντινών εκκλησιών και βυζαντινών ναών στην Αχρίδα και στο Staro Nagorichane (FYROM) Μελέτες προστασίας και ανάδειξης παραδοσιακών οικισμών σε Ελλάδα και Γεωργία Συμμετοχή σε συνέδρια σε Ελλάδα και εξωτερικό επιστημονικός υπεύθυνος 15 ερευνητικών προ-γραμμάτων Περισσότερες από 100 δημοσιεύσεις (κυρίως στον διεθνή χώρο) σε θέματα ιστορίας αρ-χιτεκτονικής με έμφαση στα Βαλκάνια σε μελέτες αξιολόγησης αποκατάστασης και επανάχρησης αρχιτεκτονικών μνημείων και ιστορικών συνόλων σε διεθνείς συμβάσεις προστασίας και ανάδειξης πολιτιστικών μνημείων

Πάρις Σαββαΐδης

Κοινωνία και πολιτισμός στη Θεσσαλονίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Στην εργασία αυτή γίνεται μια διερεύνηση των συνθηκών της ζωής στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρ-κεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Κατά το χρονικό αυτό διάστημα από το 1915 μέχρι το 1918 χι-λιάδες στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων της Αντάντ έφθασαν στην πόλη και τη μετέτρεψαν σε ένα τεράστιο οχυρό Ανατολικά και δυτικά της πόλης δημιουργήθηκαν στρατόπεδα και στρατιωτικά νοσοκομεία με σκηνές στην αρχή και με πιο μόνιμα παραπήγματα στη συνέχεια Στην ανατολική πε-ριοχή υπήρχαν το αγγλικό το σερβικό και το γαλλικό αεροδρόμιο Στρατόπεδα οργανώθηκαν στις σημερινές συνοικίες της Καλαμαριάς Ντεπό Τούμπας Χαριλάου Ζεϊτενλίκ Ευόσμου Ευκαρπίας και αλλού Πολλά οικήματα μέσα στην πόλη και βίλλες στην περιοχή των Εξοχών χρησιμοποιήθηκαν για να στεγάσουν διοικητήρια και στρατιωτικές υπηρεσίες των συμμάχων Η παρουσία τόσων χιλιάδων στρατιωτικών επηρέασε την κοινωνική και την οικονομική ζωή της πόλης Τρία χρόνια μετά την απε-λευθέρωσή της από τον ελληνικό στρατό οι τρεις μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες που κατοικούσαν σε αυτή (χριστιανοί εβραίοι και μουσουλμάνοι) έπρεπε να λειτουργήσουν στα νέα δεδομένα και τις καταστάσεις που δημιουργούσε ο πόλεμος και το laquoΜέτωπο της Θεσσαλονίκηςraquo Η καθημερινότητα της πόλης άλλαξε ενώ η επιφυλακτικότητα που έδειξαν οι κάτοικοι της πόλης προς τα συμμαχικά στρατεύματα σε λίγο καιρό υποχώρησε Το αποτέλεσμα ήταν η βελτίωση των επιχειρηματικών συν-θηκών και του μικροεμπορίου που είχαν απέναντί τους πλέον μια μεγάλη αγορά για να εξυπηρετή-σουν Ο συμμαχικός στρατός συμμετείχε σε ενέργειες συμπαράστασης προς πολυάριθμούς κατοί-κους της Θεσσαλονίκης και πρόσφυγες που είχαν ανάγκη Μία άλλη συμβολή των συμμάχων που και αυτή επηρέασε τη ζωή και την ανάπτυξη της πόλης ήταν η βελτίωση βασικών υποδομών της πόλης (αποξήρανση των ελών ανακατασκευή του οδικού δικτύου εργασίες αναβάθμισης του λιμένα βελ-τίωση της ύδρευσης κά) Όλα αυτά τα έργα έγιναν μεν για τη διαμονή των στρατευμάτων και τη με-ταφορά στρατού και εφοδίων στο μέτωπο αλλά είχαν άμεσο αντίκτυπο και στη διαβίωση των κατοί-κων Παράλληλα η πολιτιστική ζωή της πόλης επηρεάστηκε από το πολυεθνικό στράτευμα και η Θεσσαλονίκη για μια ακόμη φορά αποτέλεσε το χώρο συνύπαρξης και συμβίωσης πολλών λαών δι-αφορετικής κουλτούρας Αυτή η μεταβολή των μορφών και των εικόνων της πόλης παρουσιάζεται στην εργασία αυτή με τη βοήθεια κειμένων εικόνων και χαρτών

34

Άλκης Πρέπης alprepisarchduthgr Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικός Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας Αρχιτεκτονικής Αποκατάστασης και Επανάχρησης Μνημείων και Ιστορικών Συνόλων Τμήμα Αρχιτεκτόνων Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ (1976) Μεταπτυχιακές σπουδές Ινστιτούτο Θεωρί-ας και Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών Διδακτορική διατριβή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνική Σχολή Σόφιας (1988) Μεταδιδακτορική έρευνα Institut National des Langues et Civilisations Orientales (INALCO) Centre drsquoEtudes de lrsquoEurope Meacutediane (CEE) Paris (2007) Διδάσκει laquoΙστορία Αρχιτεκτονικήςraquo laquoΑποκατάσταση - Επανάχρηση Μνημείων και Ιστορικών Συνό-λωνraquo Δίδαξε laquoΙστορία Τέχνηςraquo και laquoΜουσειακή Αγωγή - Εισαγωγή στη Μουσειολογίαraquo στο ΔΠΘ Διδάσκει σε Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΔΠΘ του ΑΠΘ και στο Prizren Kosovo Εμπειρογνώμων της UNESCO για τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και του Συμ-βουλίου της Ευρώπης για τα μνημεία των Βαλκανίων Μελέτες αξιολόγησης και προστασίας μνημεί-ων στη ΝΑ Ευρώπη Μονή Σινά Αρμενία Γεωργία Ουκρανία Ιράν Αποκατάσταση παραδοσιακών κτηρίων μεταβυζαντινών εκκλησιών και βυζαντινών ναών στην Αχρίδα και στο Staro Nagorichane (FYROM) Μελέτες προστασίας και ανάδειξης παραδοσιακών οικισμών σε Ελλάδα και Γεωργία Συμμετοχή σε συνέδρια σε Ελλάδα και εξωτερικό επιστημονικός υπεύθυνος 15 ερευνητικών προ-γραμμάτων Περισσότερες από 100 δημοσιεύσεις (κυρίως στον διεθνή χώρο) σε θέματα ιστορίας αρ-χιτεκτονικής με έμφαση στα Βαλκάνια σε μελέτες αξιολόγησης αποκατάστασης και επανάχρησης αρχιτεκτονικών μνημείων και ιστορικών συνόλων σε διεθνείς συμβάσεις προστασίας και ανάδειξης πολιτιστικών μνημείων

Πάρις Σαββαΐδης

Κοινωνία και πολιτισμός στη Θεσσαλονίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Στην εργασία αυτή γίνεται μια διερεύνηση των συνθηκών της ζωής στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρ-κεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Κατά το χρονικό αυτό διάστημα από το 1915 μέχρι το 1918 χι-λιάδες στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων της Αντάντ έφθασαν στην πόλη και τη μετέτρεψαν σε ένα τεράστιο οχυρό Ανατολικά και δυτικά της πόλης δημιουργήθηκαν στρατόπεδα και στρατιωτικά νοσοκομεία με σκηνές στην αρχή και με πιο μόνιμα παραπήγματα στη συνέχεια Στην ανατολική πε-ριοχή υπήρχαν το αγγλικό το σερβικό και το γαλλικό αεροδρόμιο Στρατόπεδα οργανώθηκαν στις σημερινές συνοικίες της Καλαμαριάς Ντεπό Τούμπας Χαριλάου Ζεϊτενλίκ Ευόσμου Ευκαρπίας και αλλού Πολλά οικήματα μέσα στην πόλη και βίλλες στην περιοχή των Εξοχών χρησιμοποιήθηκαν για να στεγάσουν διοικητήρια και στρατιωτικές υπηρεσίες των συμμάχων Η παρουσία τόσων χιλιάδων στρατιωτικών επηρέασε την κοινωνική και την οικονομική ζωή της πόλης Τρία χρόνια μετά την απε-λευθέρωσή της από τον ελληνικό στρατό οι τρεις μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες που κατοικούσαν σε αυτή (χριστιανοί εβραίοι και μουσουλμάνοι) έπρεπε να λειτουργήσουν στα νέα δεδομένα και τις καταστάσεις που δημιουργούσε ο πόλεμος και το laquoΜέτωπο της Θεσσαλονίκηςraquo Η καθημερινότητα της πόλης άλλαξε ενώ η επιφυλακτικότητα που έδειξαν οι κάτοικοι της πόλης προς τα συμμαχικά στρατεύματα σε λίγο καιρό υποχώρησε Το αποτέλεσμα ήταν η βελτίωση των επιχειρηματικών συν-θηκών και του μικροεμπορίου που είχαν απέναντί τους πλέον μια μεγάλη αγορά για να εξυπηρετή-σουν Ο συμμαχικός στρατός συμμετείχε σε ενέργειες συμπαράστασης προς πολυάριθμούς κατοί-κους της Θεσσαλονίκης και πρόσφυγες που είχαν ανάγκη Μία άλλη συμβολή των συμμάχων που και αυτή επηρέασε τη ζωή και την ανάπτυξη της πόλης ήταν η βελτίωση βασικών υποδομών της πόλης (αποξήρανση των ελών ανακατασκευή του οδικού δικτύου εργασίες αναβάθμισης του λιμένα βελ-τίωση της ύδρευσης κά) Όλα αυτά τα έργα έγιναν μεν για τη διαμονή των στρατευμάτων και τη με-ταφορά στρατού και εφοδίων στο μέτωπο αλλά είχαν άμεσο αντίκτυπο και στη διαβίωση των κατοί-κων Παράλληλα η πολιτιστική ζωή της πόλης επηρεάστηκε από το πολυεθνικό στράτευμα και η Θεσσαλονίκη για μια ακόμη φορά αποτέλεσε το χώρο συνύπαρξης και συμβίωσης πολλών λαών δι-αφορετικής κουλτούρας Αυτή η μεταβολή των μορφών και των εικόνων της πόλης παρουσιάζεται στην εργασία αυτή με τη βοήθεια κειμένων εικόνων και χαρτών

35

Πάρις Σαββαΐδης psavcivilauthgr Διπλωματούχος Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του ΑΠΘ και Διδάκτωρ της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ Καθηγητής με γνωστικό α-ντικείμενο Τεχνική Γεωδαισία και Διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωδαισίας amp Γεωματικής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ Επισκέπτης ερευνητής στο Γεωδαιτικό Ινστιτούτο του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου και στο Ινστιτούτο Τοπογραφίας και Τεχνικής Γεωδαισίας του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Βιέννης Μέχρι σήμερα έχει συμμετάσχει ή συμμετέχει σε μεγάλο αριθμό εθνικών και ευρωπαϊκών ερευνητικών προγραμμάτων (35 προγράμματα) σε πολλά από τα οποία ως επιστημονικός υπεύθυνος Συγγραφέας περισσότερων από 220 εργασιών σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά διεθνών συνεδρίων Επίσης 25 διδακτικών βιβλίων και τευχών διδακτικών σημειώσεων ενώ ήταν υπεύθυνος για την έκδοση 10 τόμων πρακτικών συνεδρίων και λευκωμάτων εκθέσεων χαρτών Διατέλεσε πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της laquoΕγνατία Οδόςraquo ΑΕ Δημοτι-κός Σύμβουλος του Δήμου Θεσσαλονίκης Πρόεδρος της Εθνικής Χαρτοθήκης και μέλος του ΔΣ πολ-λών επιστημονικών οργανισμών και φορέων Είναι συλλέκτης παλιών χαρτών με επίκεντρο τη Θεσ-σαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της Πολλές από τις εργασίες του αφορούν τη Θεσσαλονίκη και την ιστορία της ιδιαίτερα των αρχών του 20ού αιώνα βασίζονται δε κατά κύριο λόγο στη μελέτη των παλιών χαρτών

Θεανώ Σ Τερκενλή

Τοπία της νοτιοανατολικής Ευρώπης αποκωδικοποιώντας τις σχέσεις μεταξύ laquoπραγματικότηταςraquo αναφορών και αναπαραστάσεων

Η εργασία αυτή αποτελεί μια διεπιστημονική προσέγγιση της συγκρότησης της σχέσης Τοπίου και Ανθρώπου στην ευρύτερη περιοχή της νοτιο-ανατολικής Ευρώπης στη διάρκεια της χρονικής περιό-δου των τελευταίων 150-200 χρόνων με την βοήθεια ερμηνευτικών αναλυτικών εργαλείων και ε-μπειρικών στοιχείων και με έμφαση στην περίπτωση της Ελλάδας Σκοπός της εργασίας είναι να κα-ταδείξει τον βαθιά συσχετιστικό χαρακτήρα της συγκρότησης της σχέσης αυτής σε πολιτισμικο-γεωγραφική βάση αλλά και την σημασία των αλληλεπιδράσεων και επιρροών επάνω στην σχέση αυτή όλων των παραγόντων και μεταβλητών (γεωφυσικών οικονομικών πολιτικών κοινωνικών θε-σμικών κλπ) που συναπαρτίζουν τις τοπικές και περιφερειακές γεωγραφίες και ιστορίες της ευρύτε-ρης αυτής περιοχής Η περίπτωση της Ελλάδας ειδικότερα εμφανίζεται ιδιαίτερα πολύπλοκη λόγω των ποικίλων και πολλαπλών ιστορικών και γεωγραφικών επιδράσεων που έχουν δεχθεί οι διεργα-σίες διαμόρφωσης της έννοιας αίσθησης συνείδησης του τοπίου - τόσο ως προς την πραγματική κατάσταση του ελληνικού τοπίου όσο και ως προς τις αναπαραστάσεις και αναφορές του - σε σύ-γκριση με άλλες (δυτικο-ή βορειο-) ευρωπαϊκές εμπειρίες Θεανώ Σ Τερκενλή terkenliaegeangr Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Σχεδιασμού Διοίκησης και Πολιτικής του Τουρισμού Τμήμα Γεωγραφί-ας και ιδρυτικό μέλος του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου (1994-σήμερα) Διδά-σκουσα και εκπρόσωπος του Τμήματος Γεωγραφίας στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο Σχεδιασμό Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού (1999-σήμερα) Διδάκτορας Γεωγραφίας από το Πανεπιστήμιο Mιννεσότα - Twin Cities ΗΠΑ (1986-93) με μεταπτυ-χιακό τίτλο (Master of Sciences) στην Aρχιτεκτονική Tοπίου από το Πανεπιστήμιο Ουισκόνσιν - Madison ΗΠΑ (1983-86) και πτυχίο Δασολογίας amp Φυσικού Περιβάλλοντος (1978-83) από το Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ερευνητικό συγγραφικό και εκπαιδευτικό έργο στην Πο-λιτισμική Γεωγραφία την Γεωγραφία του Τοπίου και Κριτικές Προσεγγίσεις στον Τουρισμό Βιβλία 1) Contemporary Mediterranean Geographies επιμέλεια με Louis F Cassar (Dordercht Springer υπό έκδοση) 2) Ανθρωπογεωγραφία Άνθρωπος Κοινωνία και Χώρος επιμέλεια με Θ Ιω-σηφίδη και Ι Χωριανόπουλο (Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2007) 3) European Landscapes and Lifestyles Proceedings of the 21st Session of PESCRL Myrina and Molyvos Greece September 2004 επιμέλεια με Z Roca T Spek T Pleininger F Hoechtl (Λισσαβώνα Edicoes Universitarias Lusofonas 2006) 4) Landscapes of a New Cultural Economy of Space επιμέλεια με Anne - Marie dHauteserre Landscape Series (Dordrecht Springer 2006) 5) Τουριστική Γεωγραφία με Ν Μεταξίδη Π Ραφτοπούλου (Α-

36

θήνα Ο ΕΔΒ 2003) και 6) Το Πολιτισμικό Τοπίο Γεωγραφικές Προσεγγίσεις (Αθήνα Εκδόσεις Πα-παζήση και Πανεπιστήμιο Αιγαίου 1996)

Φωτεινή Τσιμπιρίδου

Πέραν και Τακσίμ Ταρλάμπασι και Γκεζί αμφίσημοι χώροι εξευγενισμός και κινηματική δράση στην καρδιά της Πόλης

Η παρούσα ανακοίνωση αναζητά τη σύνδεση του αστικού χώρου με την κινηματική δράση στην καρ-διά της Πόλης Από τη σκοπιά της Ανθρωπολογίας εξετάζεται η δυναμική σχέση ανθρώπων χώρων όταν οι τελευταίοι γίνονται αντιληπτοί με όρους αμφισημίας αλλά καταλήγουν μέσα από τις συγκε-κριμένες δράσεις και βιώματα των κατοίκων να συνιστούν τόπους διαμαρτυρίας αντίστασης υπο-νόμευσης και ανατροπής απέναντι στην αυταρχική κεντρική εξουσία Οι παρατηρήσεις επί του πεδί-ου και οι ιστορικές αναφορές σχετίζονται με ένα ερευνητικό πρόγραμμα αστεακής ανθρωπολογίας σε εξέλιξη το οποίο αναζητά τη σχέση και τις διασυνδέσεις της αμφισημίας με τις αμφιθυμίες που γεννούν ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι πολιτικές εξευγενισμού αλλά και οι πολιτικές κινηματικής δράσης Η περίπτωση της Ιστανμπούλ λίγο πριν το Γκεζί (Μάϊος του 2013) μας προτρέπει να προ-βούμε σε μια διαχρονική και ταυτόχρονα σύγχρονη διερεύνηση της εννοιολόγησης των συγκεκριμέ-νων τοποθεσιών του Beyoğlu όπως το Πέραν το Τακσίμ το Ταρλάμπασι και το Γκεζί Η μετατροπή των τελευταίων σε εμβληματικούς τόπους της κινηματικής δράσης μας παρακινεί να αποδομήσουμε τις αμφισημίες και αμφιθυμίες αυτών των χώρων της τουρκικής ΜεγαΠόλης που βιώνουν οι κάτοι-κοι καθημερινά ενώ συγκροτούν και διαπραγματεύονται την πολιτειότητά τους Φωτεινή Τσιμπιρίδου ftuomgr Κοινωνική Ανθρωπολόγος Καθηγήτρια Οικονομικής και Πολιτικής Ανθρωπολογίας στη ΝΑ Ευρώπη (Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Θεσσαλονίκη) Δρ της EHESS στο Παρίσι (Phd-Thegravese nouveau reacutegime) Tradition et transition Etude de la formation eacuteconomique et sociale dune communauteacute mixte de refugieacutes (Thrace - Gregravece) EHESS Paris 1990 p 394 Έχει διδάξει στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (1992-2003) Ασχολείται ερευνητικά με ζητήματα πολιτικής ανθρωπολογίας (μειονότητες εθνικισμοί κουλτούρα του κράτους εξουσία έμφυλες σχέ-σεις και κινηματική δράση) στο χώρο των Βαλκανίων της Τουρκίας (Istanbul) και της Μέσης Ανατο-λής (Oman) Επισκέπτρια Ερευνήτρια στο College de France EHESS - Paris (1996) Τμήμα Ανθρωπολο-γίας Harvard MA (1999) Τμήμα Κοινωνιολογίας Bilgi-Istanbul (2008) Έχει δημοσιεύσει πάνω από 30 άρθρα σε ξένα και ελληνικά περιοδικά Συμμετείχε στην παραγωγή 4 ντοκυμαντέρ Είναι μέλος του Κοινωνικού Εργαστηρίου Θεσσαλονίκης Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία 1 F Tsibiridou (ed) (1996) Les meacutecanismes de la transition dans lacuteEurope des transformations Κomotini Athens Sakkoulas 1996 2 F Tsibiridou (2000) Les Pomak dans la Thrace grecque Discours ethnique et pratiques socioculturelles Paris LHarmattan 3 Φ Τσιμπιρίδου (επιμ) (2006) laquoΜουσουλμάνες της Ανατολήςraquo Αναπαραστάσεις πολιτισμικές ση-μασίες και πολιτικές Αθήνα Κριτική 4 Α Karakasidou F Tsibiridou (guest editors) (2006) Ehnographing Greece in Late Modernity Jour-nal of Modern Greek Studies Special Issue 24 (2) 5 Φ Τσιμπιρίδου Δ Σταματόπουλος (επιμ) Οριενταλισμός στα όρια Από τα Οθωμανικά Βαλκάνια στη σύγχρονη Μέση Ανατολή Αθήνα Κριτική 2008 6 Φ Τσιμπιρίδου (επιμ) Μειονοτικές και μεταναστευτικές εμπειρίες Βιώνοντας την laquoκουλτούρα του κράτουςraquo Αθήνα Κριτική (σε συνεργασία με ΚΕΜΟ) 2009 7 F Tsibiridou amp N Palantzas (eds) (2013) Myths of the Other in the Balkans Representations Social Practices Performances Thessaloniki (eBook ISBN 978-960-8096-05-9) wwwbalkanmythcom

36

θήνα Ο ΕΔΒ 2003) και 6) Το Πολιτισμικό Τοπίο Γεωγραφικές Προσεγγίσεις (Αθήνα Εκδόσεις Πα-παζήση και Πανεπιστήμιο Αιγαίου 1996)

Φωτεινή Τσιμπιρίδου

Πέραν και Τακσίμ Ταρλάμπασι και Γκεζί αμφίσημοι χώροι εξευγενισμός και κινηματική δράση στην καρδιά της Πόλης

Η παρούσα ανακοίνωση αναζητά τη σύνδεση του αστικού χώρου με την κινηματική δράση στην καρ-διά της Πόλης Από τη σκοπιά της Ανθρωπολογίας εξετάζεται η δυναμική σχέση ανθρώπων χώρων όταν οι τελευταίοι γίνονται αντιληπτοί με όρους αμφισημίας αλλά καταλήγουν μέσα από τις συγκε-κριμένες δράσεις και βιώματα των κατοίκων να συνιστούν τόπους διαμαρτυρίας αντίστασης υπο-νόμευσης και ανατροπής απέναντι στην αυταρχική κεντρική εξουσία Οι παρατηρήσεις επί του πεδί-ου και οι ιστορικές αναφορές σχετίζονται με ένα ερευνητικό πρόγραμμα αστεακής ανθρωπολογίας σε εξέλιξη το οποίο αναζητά τη σχέση και τις διασυνδέσεις της αμφισημίας με τις αμφιθυμίες που γεννούν ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι πολιτικές εξευγενισμού αλλά και οι πολιτικές κινηματικής δράσης Η περίπτωση της Ιστανμπούλ λίγο πριν το Γκεζί (Μάϊος του 2013) μας προτρέπει να προ-βούμε σε μια διαχρονική και ταυτόχρονα σύγχρονη διερεύνηση της εννοιολόγησης των συγκεκριμέ-νων τοποθεσιών του Beyoğlu όπως το Πέραν το Τακσίμ το Ταρλάμπασι και το Γκεζί Η μετατροπή των τελευταίων σε εμβληματικούς τόπους της κινηματικής δράσης μας παρακινεί να αποδομήσουμε τις αμφισημίες και αμφιθυμίες αυτών των χώρων της τουρκικής ΜεγαΠόλης που βιώνουν οι κάτοι-κοι καθημερινά ενώ συγκροτούν και διαπραγματεύονται την πολιτειότητά τους Φωτεινή Τσιμπιρίδου ftuomgr Κοινωνική Ανθρωπολόγος Καθηγήτρια Οικονομικής και Πολιτικής Ανθρωπολογίας στη ΝΑ Ευρώπη (Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Θεσσαλονίκη) Δρ της EHESS στο Παρίσι (Phd-Thegravese nouveau reacutegime) Tradition et transition Etude de la formation eacuteconomique et sociale dune communauteacute mixte de refugieacutes (Thrace - Gregravece) EHESS Paris 1990 p 394 Έχει διδάξει στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (1992-2003) Ασχολείται ερευνητικά με ζητήματα πολιτικής ανθρωπολογίας (μειονότητες εθνικισμοί κουλτούρα του κράτους εξουσία έμφυλες σχέ-σεις και κινηματική δράση) στο χώρο των Βαλκανίων της Τουρκίας (Istanbul) και της Μέσης Ανατο-λής (Oman) Επισκέπτρια Ερευνήτρια στο College de France EHESS - Paris (1996) Τμήμα Ανθρωπολο-γίας Harvard MA (1999) Τμήμα Κοινωνιολογίας Bilgi-Istanbul (2008) Έχει δημοσιεύσει πάνω από 30 άρθρα σε ξένα και ελληνικά περιοδικά Συμμετείχε στην παραγωγή 4 ντοκυμαντέρ Είναι μέλος του Κοινωνικού Εργαστηρίου Θεσσαλονίκης Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία 1 F Tsibiridou (ed) (1996) Les meacutecanismes de la transition dans lacuteEurope des transformations Κomotini Athens Sakkoulas 1996 2 F Tsibiridou (2000) Les Pomak dans la Thrace grecque Discours ethnique et pratiques socioculturelles Paris LHarmattan 3 Φ Τσιμπιρίδου (επιμ) (2006) laquoΜουσουλμάνες της Ανατολήςraquo Αναπαραστάσεις πολιτισμικές ση-μασίες και πολιτικές Αθήνα Κριτική 4 Α Karakasidou F Tsibiridou (guest editors) (2006) Ehnographing Greece in Late Modernity Jour-nal of Modern Greek Studies Special Issue 24 (2) 5 Φ Τσιμπιρίδου Δ Σταματόπουλος (επιμ) Οριενταλισμός στα όρια Από τα Οθωμανικά Βαλκάνια στη σύγχρονη Μέση Ανατολή Αθήνα Κριτική 2008 6 Φ Τσιμπιρίδου (επιμ) Μειονοτικές και μεταναστευτικές εμπειρίες Βιώνοντας την laquoκουλτούρα του κράτουςraquo Αθήνα Κριτική (σε συνεργασία με ΚΕΜΟ) 2009 7 F Tsibiridou amp N Palantzas (eds) (2013) Myths of the Other in the Balkans Representations Social Practices Performances Thessaloniki (eBook ISBN 978-960-8096-05-9) wwwbalkanmythcom