UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŽENJERING I MENADŽMENT BANJA LUKA

TEHNIČKI FAKULTET

Diplomski rad

TEKSTILNA VLAKNA I NJIHOVA PRIMJENA U TEKSTILNOJ INDUSTRIJI

Mentor: Prof. dr Radenko Đurica

BANJA LUKA, JUL 2015. MILICA SAVIĆ

,,Pod moralnom i krivičnom odgovornošću izjavljujem da sam ja autor ovog rada te da

sam upoznata da sam, ukoliko se utvrdi da je rad plagijat, odgovorna za štetu pričinjenu

Univerzitetu za poslovni inženjering i menadžment, kao i autoru originalnog rada.''

SADRŽAJ

1. UVOD ...................................................................................................................................................1

2. ISTORIJSKI PREGLED .......................................................................................................................3

3. PODJELA TEKSTILNIH VLAKANA ................................................................................................4

4. TEKSTILNA VLAKNA BILJNOG PORIJEKLA ...............................................................................5

4.1. Pamuk ..........................................................................................................................................7

4.1.1. Trgovačke vrste pamuka ..................................................................................................7

4.2. Lan ...............................................................................................................................................8

4.3. Konoplja ......................................................................................................................................9

4.4. Juta ............................................................................................................................................11

5. VLAKNA ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA .........................................................................................12

5.1. Vuna ...........................................................................................................................................15

5.2. Svila ...........................................................................................................................................17

6. HEMIJSKA VLAKNA ........................................................................................................................20

6.1. Organska hemijska vlakna ........................................................................................................20

6.2. Neorganska hemijska vlakna .....................................................................................................21

7. SINTETIČKA VLAKNA ....................................................................................................................22

7.1. Poliamidna vlakna .....................................................................................................................22

7.2. Poliesterska vlakna ....................................................................................................................23

7.3. Polimerzaciona vlakna ..............................................................................................................23

7.4. Poliadiciona vlakna ...................................................................................................................23

7.5. Najlon ........................................................................................................................................24

8. PREDENJE ..........................................................................................................................................25

8.1. Predenje prirodnih sirovina ......................................................................................................25

8.1.1. Predenje vlakana biljnog porijekla .............................................................................26

8.1.2. Predenje vlakana životinjskog porijekla ......................................................................26

8.2. Predenje vještačkih i sintetičkih vlakana ..................................................................................27

9. TKANJE ..............................................................................................................................................30

9.1. Vrste tkanja prema načinu veza ................................................................................................31

10. ZAKLJČAK .........................................................................................................................................33

LITERATURA ....................................................................................................................................34

SADRŽAJ SLIKA

Slika br. 1.1. Tekstil .....................................................................................................................................1

Slika br. 2.1. Put svile ..................................................................................................................................3

Slika br. 4.1. Cvijet pamuka.........................................................................................................................5

Slika br. 4.2. Pamučni konac i vlakna ..........................................................................................................6

Slika br. 4.3. Cvijet lana...............................................................................................................................8

Slika br. 4.4. Vršenje konoplje.....................................................................................................................9

Slika br. 4.5. Platno od jute ........................................................................................................................10

Slika br. 4.6. Vreća od jute ........................................................................................................................11

Slika br. 5.1. Površina vunenog vlakna......................................................................................................13

Slika br. 5.2. Merino ..................................................................................................................................14

Slika br. 5.3. Moher-vuna ..........................................................................................................................15

Slika br. 5.4. Svilena buba .........................................................................................................................17

Slika br. 6.1. Tekstilna laboratorija ............................................................................................................19

Slika br. 6.2. Celuloza ................................................................................................................................20

Slika br. 6.3. Staklena vlakna.....................................................................................................................21

Slika br. 7.1. Najlon ...................................................................................................................................25

Slika br. 8.1. Predenje ................................................................................................................................27

Slika br. 9.1. Elias Howe ...........................................................................................................................29

Slika br. 9.2. Razboj za tkanje ...................................................................................................................30

Slika br. 9.3. Platneni vez ..........................................................................................................................31

Slika br.10.1. Primjena grafičkog dizajna u tekstilnoj industriji ..............................................................34

SAŽETAK

Proizvodnja tekstila datira od samog početka civilizacije. Na početku, čovjek je

tekstil koristio prevashodno za proizvodnju odjeće i bio je potreba, meĎutim danas je ušao

u toliko široku upotrebu, da je gotovo nemoguće nabrojati sve segmente u kojima se koristi,

ali i zamisliti život bez njega. Danas je tekstilna industrija jedna od najrazvijenih u svijetu.

Tekstil je prošao kroz dugačak i složen istorijski razvoj. Čovjek je razvijanjem načina

obrade tekstila došao do tog stadiuma da u današnjici tekstil manipulišemo i računarima. U

tekstilnoj industriji računari se koriste u procesu dizajniranja, pripreme proizvodnje i u

samoj proizvodnji. Nebitno da li se radi o tekstilu čija su vlakna prirodnog ili hemijskog

sastava, potreba računara ima za cilj prevazilaženje tehnoloških ograničenja u

tradicionalnom načinu proizvodnje, kao i omogućavanje novih, kreativnih tehnika u

procesu dizajniranja. Baš te kreativne tehnike u procesu dizajniranja su dovele i idalje

dovode do novih pronalazaka i novih olakšica u tekstilnoj industriji. Skoro svakodnevno se

pojavljuju novi softveri koji olakšavaju korištenje računara u tektilnoj industriji, tj.

omogućavaju što lakšu manipulaciju tekstila putem računara. Naravno, softver i hardver

koji se razvijaju za ove primjene moraju odgovarati specifičnim zahtjevima koje nameće

prijmena u tekstilnoj industriji, kao i postojeća tehnologija.

Ovakve osobine kvalifikuju računare za primjene u skoro svim djelatnostima u

kojima se radi sa grafikom. Pogotovu se to odnosi na industrijsko okruženje, u kome

računar polako postaje nezamjenljiva dizajnerska alatka, gde proces dizajniranja može

uključivati i pripremu proizvodnje. Sve brži razvoj informatike i tehnologije dozvolio nam

je da gledajući unaprijed očekujemo još više kad je u pitanju preplitanje tekstilne industrije

i grafičke (informatičke) industrije.

KLJUČNE RIJEČI: vlakna, tekstil, predenje, tkanje.

SUMMARY

The manufactory of textile dates from the very beginning of the civilisation. In the

beginning, people used textile primarily for the production of clothes and it was a

neccessity, but nowadays it has come to susch a wide use pallet, that it is almost impossible

to count all the segments in wich textile is being used, but also to imagine life without

textile in it. Today, textile industry is one of the most developed industries in the Word.

Textile has undergone a long and complex historical journey. By developing different ways

od handleing textile,man has brought textile to the stadium of computer manipulation. In

the textile industry, computers are used in the proces of designing, preparation of the

production and the production itself. Weather the fabrics are composed of natural or

chemical fibers, the need for the computers sets a goal in overcomming technological

limitations in the traditional ways of production, and also in comming up with new, more

creative techniques in the process of designing. Those creative techniques in the very

proces of designing have led and are still leading to new discoveries and new shortcuts in

the textile industry. Almost every day a new software is being made to ease the use of

computers in the textile industry, or to be more precise to ease the manipulation of fabrics

by computers. Of course, the software and the hardware that are developed for these uses

must suit to specific demands se by their use in the textile industry, as by the existing

technology.

These caracteristics qualify computers for aplication in almost any field of work in

which it is dealth with graphics. Esspecially in the industrial environment, where the

computer is slowly but most certainly becomming the unexcludeable designer tool, and it

can be used not only in the designing but also in the preparation of the production itself.

The fast development of thechnology and IT technology has led us to believe that in the

upcoming future we can expect even more when it comes to combining textile and graphics

(IT) industry.

KEY WORDS: fibers, textile, weaving, spinning.

1

1. UVOD

Tekstil (lat. textilis-tkan, tkalački) je naziv za svaki proizvod koji je nastao

preplitanjem ili povezivanjem vlakana tj. predenjem, pletenjem, preplitanjem , iglanjem,

lijepljenjem i drugim sliĉnim metodama.

Danas je tekstilna industrija jedna od najrazvijenih u svijetu. Tekstil se upotrebljava

prvenstveno za izradu odjeće, ali obuhvata i proizvode za široku potrošnju u

domaćinstvima, ugostiteljstvu, te za tehniĉku i medicinsku namjenu.

Tekstilna industrija obuhvata proizvodnju preĊe, tkanina, pletiva, netkanog tekstila,

odjeće i ostalih proizvoda baziranih na tekstilnim vlaknima (slika br.1.1.).

Tokom izlaganja našeg seminarskog rada, upoznaćemo vas sa istorijom, vrstama,

naĉinima prerade i upotrebe tekstila.

Slika br. 1.1. Tekstil

Izvor: http://www.ykzgroup.com/wp-content/uploads/2015/02/textil1.jpg

2

2. ISTORIJSKI PREGLED

Proizvodnja tekstila uslovljena je osnovnom ĉovjekovom potrebom da se zaštiti od

atmosferskih uticaja,prevashodno hladnoće, i datira od samog poĉetka civilizacije.

Arheološke iskopine dokazuju da je ĉovjek još u najranijem stepenu razvoja znao da

preraĊuje prirodna vlakna u odjevne predmete.

6500 godina p.n.e. - Najstariji oĉuvani tekstili potiĉu iz naseobine Çatal Höyük,

smještene u pokrajini Anatolija , koja se nalazila u Zapadnoj Aziji ili, bolje reĉeno, na

granici Azije i Evrope. Prvi tekstili su komadići vunenog sukna izraĊeni od konca koji

je nastao vrćenjem niti izmeĊu dlanova. Kasnije je izumljeno vreteno.

5000 godina p.n.e. – u dolini rijeke Nil, na teritoriji današnjeg Egipta, ljudi su od

lana pravili tkanine

4000 godina p.n.e. – u periodu neolita (kraj kamenog doba) ĉovjek je, uporedo sa

lanom, koristio i vunu. Arheološke iskopine doazuju da su ljudi u tom periodu, u dolini

rijeke Eufrat (nekadašnja Mesopotamija), gajili ovce, preli vunu i tkali primitivne

tkanine. Na mozaicima pronaĊenim nedaleko od Perzijsko zaliva, koji datiraju iz 3500

godina p.n.e. prikazano je predenje vune

2600 godina p.n.e. – Legenda kaže da je kineska imperatorka Hen-Ling-Ĉi prva

otkrila vlakno svile. Ona je sluĉajno potopila u toplu vodu ĉauru svilene bube i vidjela

da se izdvajaju svilene niti. Veoma brzo je shvatila moguću iskoristivost tih niti i tako je

nastala drevna kultura svilarstva

1000 godina p.n.e. – iz ovog perioda datiraju prvi materijalni dokazi o proizvodnji

pamuka , a pronaĊeni su na prostoru Indije

550 godina p.n.e. – Postoje zapisi da se u ovom periodu, u graĉkoj Ateni prodavala

kineska svila. S obzirom na znaĉaj ovog trgovinskog puta, osta je upisan u istoriju pod

imenom Put svile (slika br.2.1.).

3

Slika br. 2.1. Put svile

Izvor:http://chinahistorypodcast.com/wp-content/uploads/2012/02/Silk-Road-Map1.jpg

4

3. PODJELA TEKSTILNIH VLAKANA

Vlakna su osnova svih tekstila. Svojim osobinama, strukturom ili naĉinom tkanja

vlaknene niti daju tekstilu njegov izgled, koji se može izmjeniti, ali osnovne osobine

vrsta vlakna ostaju odluĉujuće za upotrebu i održavanje materijala. Najvažnija svojstva

tekstilnih vlakana su: dužina, finoća, ĉvrstoća, elastiĉnost, higroskopnost, otpornost na

odreĊena hemijska sredstava , te njihova površinska svojstva

Tekstilna vlakna dijelimo na prirodna i hemijska.

Prirodna vlakna dolaze u prirodi u obliku prikladnom za neposrednu upotrebu.:

- prirodna celulozna

- prirodna bjelanĉevinasta

- mineralna

Hemijska vlakna su proizvedena, ili hemijskom obradom prirodnih polimera, ili je

sirovina za njihovu proizvodnju sintetizirana (sintetiĉka vlakna).

Dijelimo ih na :

- metalna

- silikatna

- makromolekularni prirodni spojevi (kauĉuk, morske alge, celuloza, proteini ili

bjelanĉevine)

- sintetski visokopolimerni spojevi (dijelimo na: polikondenzate, poliadicione

spojeve i polimere.

Tekstilna vlakana razlikujemo i po porijeklu i dijelimo ih na tri vrste :

- biljnog

- životinjskog

- sintetičkog porijekla

5

4. TEKSTILNA VLAKNA BILJNOG PORIJEKLA

Tekstilna vlakna biljnog porijekla dobijamo preradom odreĊenih dijelova biljaka.

Postoji mnogo biljaka koje se koriste u industriji, ali su se izdvojila ĉetiri koje su najviše

u upotrebi:

- pamuk

- lan

- konoplja

- juta

4.1. Pamuk

Pamuk, za koga kažu da je najvažnije biljno vlakno, dobija se od ploda biljke

pamučika ili pamukovac. Ova biljka je porijeklom iz Istoĉne Indije, a najbolje uspjeva

u toploj i vlažnoj klimi, na pjeskovitoj podlozi bogatoj kalcijumom.

Sjemenka biljke je gusto obrasla finim dlaĉicama, tj. pamuĉnim vlaknima koje su

bijele, žućkaste, sivkaste, žute, žutosmeĊe, pa sve do rĊavo crvene boje.

Kada plod dozri, vlakanca pritiskuju ĉahuru koja se raspukne, a ona zbog svoje

elastiĉnosti izbijaju van, i istovremeno se rašire (slika br.4.1.).

Slika 4.1. Cvijet pamuka

Izvor: https://www.pureessentialsupply.com/wp-

content/themes/pureessentialsupply/shopp/images/cotton-blossom.jpg

Pamuk se može brati ruĉno ili mehaniĉki: S obzirom na to da plodovi ne

dozrijevaju istovremeno, berba traje od 2 do 3 mjeseca, nakon ĉega se plodovi suše na

sunĉevoj svjetlosti ili u sušnicama.

6

Prema hemijskom sastavu, pamuk se najvećim dijelo sastoji od celuloze (87-

90%), zatim od proteina (bjelanĉevina), vode i pepela, odnosno, mineralnih sastojaka i

higroskopan je. Ĉak kada iz zraka primi 20% vlage, ne izgleda mokro niti vlažno.

Kvalitet vlakana nastalih od pamuka odreĊuje se prema: boji, sjaju, dužini, debljini,

elastiĉnosti, opipu, jaĉini, zrelosti i ĉistoći.

Kvalitet zavisi od toga koliko je vlakno dugaĉko i tanko, a prosjeĉna dužina

vlakna (stapel) se kreće izmeĊu 15 i 50 mm.

Prema dužini pamuk je : dugovlaknast od 35-50 mm srednjevlaknast od 25-35

mm i kratkovlaknast od 10-25 mm (vlakna ispod 10 mm služe kao sirovina za

proizvodnju umjetne svile).

Elastiĉnost pamuka se kreće u rasponu izmeĊu 3 - 7%.

Slika br. 4.2. Pamuĉni konac i vlakna

Izvor: http://www.kindredmedia.org/wp-

content/uploads/media/images/content/detail/iStock_000008049970XSmall-page1356.jpg

Osim dužine, kod pamuĉnih vlakana se najviše cijeni finoća ili prosjeĉna debljina,

koja se kreće u rasponu od 14 do 25 mikrona, dok lošije vrste mogu imati i preko 40

mikrona. Kvalitet pamuka se može ocijeniti i dodirom, kada je mekan i fin kažemo da je

7

dobar, za razliku od onoga koji je tvrĊi i grublji. Najbolje je kada su vlakna svilenkastog

sjaja i bijele boje.

4.1.1 Trgovačke vrste pamuka

Pamuk se najvećim dijelom uzgaja u Aziji i na ameriĉkom kontinentu, a dijelimo

ga po geografskom porijeklu na:

- Američki pamuk: ubraja se meĊu najbolje vrste na svijetu i dolazi većinom iz

južnih država SAD-a.Najbolji pamuk sa ovih prostora je Sea-Island.

- Egipatski pamuk: vrlo je cijenjen na tržištu. Najbolja vrsta je mako. Veoma

je sliĉan Sea-Islandu, svilenkastog je sjaja i žućkaste boje.

- Pamuk iz bivših sovjetskih zemalja se odlikuje ĉistoćom vlakana i bjelinom.

Najbolje vrste potiĉu iz Gruzije i Azerbejdžana.

- Indijski pamuk: većinom je žućkast, kratkih vlakana, sa dosta neĉistoća.

4.2 Lan

Lan, kao vlakno za proizvodnju tekstila, poznat je još iz perioda starog Egipta, gdje

je bio glavna tekstilna sirovina. Spada u grupu jednogodišnjih biljki, a koristi se za

dobijanje vlakana i lanenog ulja (iz sjemenki), koje se koristi u ishrani, a ima i ljekovita

svojstva.

Vlakna lana se nalaze u kori stabljike i povezana su pektinom – biljnim ljepilom.

Na vrhu stabljike nalazi se cvijet plave ili bijele boje, a u rjeĊim sluĉajevima može da

bude ljubiĉast ili ružiĉast (slika br. 4.3.).

8

Slika br. 4.3. Cvijet lana

Izvor: https://embaron.files.wordpress.com/2010/11/flaxflowers.jpg

Prilikom prerade, stabljike se namaĉu da bi se razgradio peptin, nakon ĉega se

stabljika osuši i onda se izdvajaju vlakna za dalju obradu.

Higroskopnost lana je dosta velika, tako da može navući do 23% vlage.

Vlakno lana spada meĊu najjaĉa prirodna vlakna, pa je samim tim najbolja sirovina

za proizvodnju konca, prediva za ĉipke, ali i tkanina za posteljine i stolnjake. Lan treba

da bude u nijansama od svjetlo-žute do zelenkasto-žućkaste boje, a kada je premoĉen

dobija tamniju nijansu.

Elastiĉnost lana je neznatna, pa se taknine od ovog materijala lako gužvaju.

Najcjenjenije vrste lana na tržištu su belgijski, ĉeški i irski.

4.3 Konoplja

Konoplja (lat. Cannabis sativa) vodi porijeklo iz Indije i srednje Azije, a u Evropu

su je donijeli Skiti.

Na prostorima Indije i Ayije biljka može dostići visinu i do 3 m , dok su stabljike

koje su uzgojene na našim prostorima prosjeĉno visoke 1,5 m. Razlikujemo 2 vrste

konoplje :

- muška konoplja – bjelica ( ima samo prašnike)

- ženska konoplja – crnica ( sadrži sjemenske plodnice)

9

Bjelica se smatra bitno kvalitetnijom od crnice. Ćelije koje grade vlakno konoplje su

mnogougaonog oblika s tim da im uglovi nisu oštri već zaobljeni, a cjevĉice u ćelijama

su široke i plosnate. Gledano pod povećalom, mogu se primijetiti drvenaste i ĉupave

ćelije.

Prerada konoplje je veoma sliĉna preradi lana s obzirom na to da je rijeĉ o veoma

sliĉnim biljkama. Vlakna sadrže celulozu sa više primjesa od lanenog vlakna, a u

negativne primjese ubrajamo lignin i biljna ljepila. Sama biljka ima i veliku koliĉinu

smolnih ljepila i voska.

Kvalitet konoplje odreĊuje se prema boji. Najkvalitetnija je srebreno-siva, manje

kvalitetna je zeleno-žuta, a najmanje kvalitetna je konoplja u smeĊim ili tamnim

nijansama.

Slika br. 4.4. Vršenje konoplje

Izvor: http://businessfacilities.com/wp-content/uploads/2015/06/LaJunta_cannabis_615x340-

300x166.jpg

Kada je rijeĉ o higroskopnim osobinama, konoplja može da primi 30% vlage iz

vazduha.

Samo vlakno je elastiĉno i manje se gužva od lana, a najveću primjenu ima u izradi

konopaca i tehniĉkih tkanina.

10

4.4 Juta

Juta je jednogodišnja bilja koja najbolje uspjeva na podruĉjima koje karakteriše

izrazito topla klima i mnogo vlage. Uzgaja se u Indiji, Pakistanu, Alžiru, Kini i tropskim

predjelima Amerike.

Vlakna jute mogu biti os svjetlo-žućkaste do žuto-smeĊe boje, svilenkastog su sjaja,

a nakon hemijske prerade mogu postati gotovo bijele boje.

Djelovanjem Sunĉeve svjetlosti vlakna jute potamne i postaju lomljiva. Vlakno jute

dugo je 1,5 - 4 m, i deblje je od konopljinog vlakna.

Slika br. 4.5. Platno od jute

Izvor:

http://www.happyhempy.com/user/2/upload/ftp_client/Loodylady%2520Organic%2520Hemp.j

pg

11

Slika br. 4.6. Vreća od jute

Izvor: http://www.promotional-images.co.uk/ProdImages/f6c8f6b0-8042-484c-ae10-

e49bdf64f199/g5803-lg.jpg

Juta se upotrebljava za izradu vreća, užadi, sagova (slike br. 4.5. i 4.6.).

Danas se mehaniĉka i hemijska preraĊena juta mješa s vunom, te se dobijaju neke

tkanine.

Juta je osjetljiva na vlagu i može navući do 24% vlage (dozvoljeno je 13,75% )

12

5. VLAKNA ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA

Prirodna vlakna životinjskog porijekla se koriste već stotinama godina kako u izradi

odjeće, tako i u dekorisanju interijera. Iako su u 20. stoljeću na scenu stupile i tkanine

naĉinjene od umjetnih vlakana, koje se lako održavaju i dostupne su po nižim cijenama,

tkanine od prirodnih vlakana zadržale su status zahvaljujući upravo svojoj

nezamjenjivoj udobnosti i pozitivnom utjicaju na zdravlje. Naime, poznata je ĉinjenica

da prirodne tkanine 'dopuštaju da koža diše', dok umjetne nemaju to svojstvo.

Najpoznatija vlakna životinjskog porijekla su vuna i svila.

5.1. Vuna

Vuna je najstarija tekstilna sirovina jer su ovce bile pripitomljene još u doba

neolita, a koristila se u istoĉnom Sredozemlju i Evropi. Najveći proizvoĊaĉi vune,

danas su Australija, Novi Zeland, SAD, Argentina, Južnoafriĉka Republika, Engleska i

Španija. Najzastupljenija je vuna domaće ovce, ali u upotrebi sui druge vrste poput

angorske i kašmirske vune, vune nastale od zeĉije ili devine dlake, alpaca I drugih.

Iako se vunom uopšteno nazivaju finije ili srednje fine, više ili manje kovrdžave

dlake ovce, deve ili nekih vrsta koza, najveću tehniĉku važnost za tekstilnu upotrebu

ima ovĉja vuna, kojih postoji 50-tak razliĉitih vrsta. Površina vunenog vlakna, kao i kod

ostalih dlaka koza i deva, pokrivena je ljuskama, a sjaj vlakana ovisi o izgledu i broju

ljusaka na površini (slika br. 5.1.).

13

Slika br. 5.1. Površina vunenog vlakna

Izvor: http://www.danilatos.com/wool_files/wool3.jpg

Ovĉija vuna se dobija strižom ovaca u obliku runa i skidanjem vune sa sirovih

koža. Najpoznatija pasmina ovaca je merino(slika br. 5.2.) koja daje najkvalitetniju

vunu.

Na kvalitet vune utiču:

- finoća

- kovrdžavost

- dužina

- jaĉina kidanja

- boja

- elastiĉnost

- sjaj

- koliĉina vlage

Koristi se za dobijanje prediva, pletiva i tkanina .

14

Slika br. 5.2. Merino

Izvor: https://milligansganderhillfarm.files.wordpress.com/2013/06/merino-ewe-and-lamb.jpg

Vuna dobre kakvoće ima svilenkasti sjaj (veći broj ljusaka), a prostija je staklasta

izgeda i teže se boji. Ĉvrstoća vunenog vlakna je niska, a u mokrom stanju se još

smanjuje.

Glavne vrste vune su: angorska i kašmirska vuna .

Angorska vuna - ime je dobila po pokrajini Angori u Turskoj gdje se i danas

uzgaja. Na tržište dolazi pod nazivom moher-vuna (slika br. 5.3.).

Vlakna su duga, ravna, deblja i svileno-sjajna, bijele boje i vrlo elastiĉna.

Upotrebljava se za izradu tkanina za pokućstvo, sagova i imitacija krzna, a ĉešljana

angorska vuna se koristi za izradu pletene robe i finih lister-tkanina.

15

Slika br. 5.3. Moher-vuna

Izvor: http://hopineo.org/wp-content/uploads/2014/08/laine-Mohair.jpg

Kašmirska vuna – dobijamo je isĉešljavanjem kašmirske koze koja se uzgaja u

Indijskoj pokrajini Kašmir. Najviše se cijeni fina, mekana dlaka blagog sjaja dobijena

od mladih koza, koja se koristi za izradu istoimene tkanine, šalova i rubaca. Kašmirska

vlakna su najcjenjenija i najskuplja vlakna.

Dlaka domaće koze (kostrijet) - je duga i sjajna, ali deblja i gruba na dodir.

Upotrebljava se u mješavini s drugim vrstama vune za izradu grublje vunene preĊe.

Dlaka angorskog kunića (angora vuna) - je mekana, fina i lagana, bijele boje i

posebnog sjaja. Dobar je izolator topline ali nije osobito ĉvrsta. Najviše se od angora-

vune izraĊuje pletena roba za razne modne ženske odjevne predmete.

Devina dlaka (kamelhar) - dobiva se od leĊnih dijelova jednogrbe ili dvogrbe

deve. Cijenjena je pušasta, finokovrdžava dlaka, mekana i blaga sjaja. Od te dlake se, u

mješavini s drugom vunom, izraĊuje lagana tkanina u prirodnoj boji, koja se istiĉe

malom težinom.

16

5.2 Svila

Svila, takoĊer, spada u prirodna vlakna životinjskog porijekla, a kao i vuna, poznata

je od davnina. Svila se dobija uzgojem dudovog svilca, a poĉetak uzgoja se vezuje za

3000 godina p.n.e.. Dugo je svila bila pod zaštitom Kineskog carskog doma i niko izvan

Kine nije znao postupak proizvodnje. Skupocjena tkanina je u tom periodu bila sinonim

bogatstva i otmjenosti, a upotreba je bila ograniĉena na vladajuću klasu i vlastelu.

Svilene tkanine su u Evropu stigla tek 1000 godina p.n.e., a i danas spada u red

prestižnih tkanina na tržištu.

Postupak uzgoja svilene ĉahure vrlo je jednostavan.

Leptir snese jajašca iz kojih se razvijaju gusjenice (slika br. 5.4.). Za hranu koriste

lišće bijelog duda i izrastaju u liĉinke. Iz otvora ispod usta ispuštaju dvije tanke niti

zvane fibroin. Istovremeno se kroz posebne žlijezde ispušta ljepljiva tvar zvana sericin,

kojom se obavijaju obje niti fibroina. Tako nastaje nit svile od koje gusjenica gradi

ĉahuru koja se nakon par dana odmota, te se stvaraju filamenti.

Filamenti se bilježe u metrima ili kilometrima. Za daljnju preradu tkanjem i

pletenjem, više niti spaja se u jednu a zatim se konĉaju.

Kakvoća svilenog vlakna ocjenjuje se prema porjeklu, a vrednuje se sjaj, boja,

ĉvrstoća i finoća.

Svila je jako vlakno, velike elastiĉnosti. Od svile se izraĊuju vrlo cijenjena

konfekcijska roba, materijali za pokućstvo, a svileni konac koristi se za šivanje i vezenje

skupljih odjevnih predmeta.

Najviše su cjenjene kineska i japanska svila.

Prirodna svila je postojana na svjetlu, vazduhu i vlazi. Ona se gotovo i ne gužva.

Ĉvrstoća na kidanje kod prirodne svile je priliĉno velika.

Higroskopna je te može upiti vlagu i do 30% svoje težine.

17

Koristi se za izradu konca i tkanina.

Slika br. 5.4.Svilena buba

Izvor: http://joyvernon.com/Blog/wp-content/uploads/2014/03/moth-and-silk-worm.jpg

18

6. HEMIJSKA VLAKNA

Ranije su se svi materijali pravili iskljuĉivo od prirodnih vlakana, ali u posljednjih

50-tak godina razvijena su mnogobrojna sintetiĉka vlakna.

Dok se prirodna vlakna nalaze u obliku prikladnom za neposrednu upotrebu,

hemijska vlakna se proizvode ili hemijskom obradom prirodnih polimera ili je sirovina

za njihovu proizvodnju sintetizovana (sintetiĉka vlakna).

Hemijska vlakna dijelimo na regenerirana, modificirana i sintetiĉka vlakna.

Podjela umjetnih vlakana (imena u zagradama su neka od trgovaĉkih imena vlakana)

MeĊu regenerirana vlakna uvrštavamo viskozna, polinozna vlakna i bakro vlakna. Krivo

je mišljenje da su ta vlakna prirodna. Toĉno je, naime, da je osnova tih vlakana celuloza

(dobivena iz smreke, bukve ili topole) ali se ona tek nizom hemijskih reakcija prerade u

vlakna.

U modifikovana vlakna uvrštavamo acetatna vlakna, koja u industriji tekstilnih

podnih obloga ne srećemo ĉesto.

Sintetiĉka vlakna, kao treću grupu hemijskih vlakana, dijelimo obzirom na

hemijsku reakciju njihovog nastanka (polikondenzacija ili poliadicija). Za tekstilne su

podne obloge meĊu sintetiĉkim vlaknima najvažnija poliamidna, poliesterska,

polipropilenska te akrilna vlakna.

Kao i prirodna, i sintetiĉka vlakna imaju razliĉite prednosti i nedostatke. Odlikuje

ih visoki stupanj pružnosti i mekoće. Poliamid je vrlo trajan, poliesterska i akrilna

vlakna su nešto manje trajna te podložna nastanku pilinga, dok su polipropilenska

vlakna najmanje podložna pilingu i pojavi statiĉkog elektriciteta.

S pokušajem da se riješi problem pojave statiĉkog elektriciteta, na tržištu su se

pojavila nova vlakna pod trgovaĉkim imenima kao npr. Antron III, Ultron Nylon itd.

Spomenuti proizvodi su sintetiĉka vlakna ĉija je jezgra izraĊena od ugljika. Sintetiĉka

vlakna prevuĉena slojem metala prodaju se pod trgovaĉkim imenom X – Static te se kao

takva upredaju u preĊu koja se koristi za izradu hodne površine tekstilnih podnih

obloga. Zanimljiv naĉin odvoĊenja statiĉkog elektriciteta s podnih obloga je

ukljuĉivanje metalnih niti u konstrukciju podne obloge. Nabrojani naĉini nisu i jedini

naĉini kojima se može izbjeći pojava statiĉkog elektriciteta. Poznate su i najrazliĉitije

19

druge mogućnosti kao npr. antistatiĉka obrada (npr. Scotchgard), vodljive podloge od

lateksa itd.

Tekstilne podne obloge od sintetiĉkih vlakana obiĉno nisu visoko upojne.

Spomenuto svojstvo je važno kod odstranjivanja mrlja. Loše svojstvo podnih obloga

izraĊenih od sinetiĉkih vlakana je termoplastiĉnost, zbog koje opušci cigareta ili drugi

vrući predmeti ostavljaju tragove na površini podne obloge.

Na kraju, spomenimo još vlakna koja možemo ubrojiti u ostala vlakna. Ona su

organskog ili anorganskog podrijetla. Rijeĉ je o vlaknima kao što su naprimjer azbestna,

staklena, keramiĉka, kamena, metalna itd. Neka od spomenutih vlakana upotrebljavaju

se u tekstilnim podnim oblogama za poboljšanje odreĊenih svojstava, kao primjerice

ojaĉanje primarne i sekundarne podloge, odvoĊenje statiĉkog elektriciteta i sliĉno.

Za izradu tekstilnih podnih obloga od kemijskih vlakana upotrebljavaju se rezana

teksturirana vlakna, (glatke preĊe dobivaju teksturu koja im daje specifiĉna svojstva kao

npr. toplinsku izolaciju, voluminoznost, rastezljivost, ugodniji dodir i sliĉno) ili BCF

vlakna (Bulk Continuous Filament – teksturirana vlakna viših dužinskih masa).

Slika br. 6.1. Tekstilna laboratorija

Izvor: http://www.healthcare-salaries.com/wp-content/uploads/2013/03/laboratory-technician-

salary.jpg

U skladu sa nastankom, hemijska vlakna dijelimo na :

- organska

20

- neorganska

6.1. Organska hemijska vlakna

U organska vlakna spadaju vlakna nastala iz prirodnih polimera i vlakna nastala iz

sinetičkih polimera.

Hemijska vlakna iz prirodnih polimera se dijele na :

- vlakna od celuloze

- vlakna od proteina

- vlakna od gume

Celulozna vlakna mogu biti regenrisana (viskozna, modalna i bakrova) ili

modifikovana celulozna vlakna (acetatna i triacetatna).

Slika br. 6.2. Celuloza

Izvor: https://kerinakay.files.wordpress.com/2013/03/cellulose.jpg

Proteinska vlakna dobijamo iz mlijeka, soje , kukuruza i kikirikija .

Vlakna od gume se dobijaju iz drveta kauĉkovca, a najveću primjenu imaju u auto

industriji odnosno u proizvodnji guma.

21

6.2 Neorganska hemijska vlakna

Neorganska hemijska vlakna možemo podijeliti na vlakna od neorganskih polimera

i neorganskih nepolimernih supstanci.

Najpoznatija vlakna od neorganskih polimera su staklena vlakna (Slika br. 6.3.).

Proizvode se kao kratka i dugaĉka vlakna, a primjenjuju se kod armiranja žbuke na

fasadnim ploĉama, u plastiĉnim materijalima pojaĉanim staklenim vlaknima ili za

pojaĉavanje betona.

Slika br. 6.3. Staklena vlakna

Izvor: http://www.teicomposites.com/rimages/717/coating-silver-fiberglass-fabric-b.jpg

Vlakna od neorganskih nepolimernih supstanci su :

- metalna

- karbonska

- borna

22

7. SINTETIČKA VLAKNA

Od sintetiĉkih vlakana najmasovnije se proizvode i upotrebljavaju poliamidna,

poliesterska, akrilna i polipropilenska vlakna.

Ta vlakna na tržište dolaze s raznim nazivima, ovisno o sirovini, postupku

dobivanja i zemlji proizvodnje. Ona su jednostavna za održavanje zbog lakog pranja i

sušenja, imaju ista svojstva u mokrom i suhom stanju i ne mijenjaju oblik pri pranju i

nošenju. Otporna su na djelovanje kukaca i mikroorganizama i imaju veću rastezljivost i

otpornost na površinsko trošenje.

Glavni nedostaci su im: osjetljivost na povišene temperature, nabijanje statiĉkim

elektricitetom te ĉinjenica da su manje ugodni za nošenje u usporedbi s prirodnim

vlaknima.

Sintetička vlakna zajedno sa hemijskim vlaknima iz prirodnih polimera ĉine grupu

organskih hemijskih vlakana, koja se dobijaju industrijkim putem

Sintetiĉka vlakna dijelimo na sledeće grupe:

- poliamidna vlakna

- poliesterska vlakna

- polimerizaciona sintetiĉka vlakna

- poliadiciona sintetiĉka vlakna

7.1 Poliamidna vlakna

Sintetizovano je na desetine poliamida, a u proizvodju je ušlo samo nekoliko njih, a

najznaĉajniji su:

- poliamid 6,6

- poliamid 6

- poliamid 11

- poliamid 6,10

- aramidi

23

7.2 Poliesterska vlakna

Postoji nekoliko grupa poliesterskih vlakana,a to su:

- polietilentereftalna vlakna

- policikloheksandimentilentereftalna vlakna

- polibutilentereftalna vlakna

- modifikovana poliesterska vlakna

7.3 Polimerizaciona vlakna

U ovu grupu vlakana spadaju poliakrionikrilna i polivinilhloridna vlakna.

Poliakrionikrilna vlakna, koja ĉine:

- poliakrilna vlakna

- modakrilna vlakna

Polivinilhloridna vlakna:

- polivinilalkoholna vlakna

- polivinildelhloridna vlakna

- polivinildendinitrilna vlakna

- politetrafluoretilenska vlakna

- poliolefinska vlakna

7.4 Poliadiciona vlakna

Ĉine ih dvije grupe vlakana ,a to su:

- poliuretanska vlakna

- elastanska vlakna

7.5 Najlon

Najlon spadaja u grupu sintetiĉkih vlakana. Po hemijskom sastavu naylon je sper-

poliamid. Radi velike žilavosti iz otopljenog sper-poliamida mogu se proizvesti

izvanredne, fine niti koje su 2-3 puta tanje od prirodne svile.

24

Najlon se razlikuje od drugih vlakana po tome što ne prima vlagu. On je vrlo

elastiĉan, otporan na bakterije i moljce, na gužvanje, a po ĉvrstoći premašuje prirodnu

svilu.

Nedostatak je to što ne podnosi visoku temperature i nije postojan prema svjetlu.

Najlon ima veoma širok spektar upotrebe, ali se najviše koristi u proizvodnji raznih

vrsta ambalaže (Slika br. 7.1.).

Sa ekološkog aspekta gledano, mišljenja o naylonu idu iz krajnosti u krajnost. Treba

mu stotine godina da se razgradi u prirodi, ali je sa druge strane pogodan za recikliranje

i , samim tim, postoji mogućnost gotovo neograniĉenog korišćenja.

Slika br. 7.1. Najlon

Izvor: http://www.spsmedical.com/images/product_pages/dryheat/rollstocktubing_sm.jpg

25

8. PREDENJE

Predenje je pretvaranje kratkih i tankih vlakana sirovine u odgovarajuću debljinu

prediva sa željenom dužinom. Predenje zavisi od vrste sirovine i njenih osobina.

Razlikujemo dvije vrste predenja:

- predenje prirodnih sirovina

- predenje vještaĉkih i sintetiĉkih sirovina

8.1 Predenje prirodnih sirovina

Predenje prirodnih sirovina ima svoje specifiĉnosti za svaku vrstu tekstilne sirovine

i dijelimo ga na :

- predenje pamuka

- predenje lana, konoplje i jute

- predenje prirodne svile

- predenje vune

8.1.1 Predenje vlakana biljnog porijekla

Predenje pamuka odvija se na posebnim mašinama. Pamuĉno vlakno se prvo ĉisti

od neĉistoća i kratkih vlakana, a zatim se složi u ravnomjernu traku koja se postepenim

uvijanjem pretvara u pamuĉno predivo (Slika br. 8.1.).

Predenje lana, konoplje i jute je sliĉno, jer i njihova vlakna imaju sliĉne osobine.

Prvo se ova vlakna odvajaju od drvenaste mase, a zatim i od kratkih vlakana, pa

dobijena vlakna slože u ravnomjernu traku i uvijanjem pretvaraju u predivo.

26

Slika 8.1. Predenje

Izvor: https://historymyths.files.wordpress.com/2012/11/1996-11.jpg

8.1.2. Predenje vlakana životinjskog porijekla

Predenje prirodne svile obavlja se nakon izdvajanja svilene niti iz ĉahure (kokona).

Svilena nit se izdvaja iz ĉahure obradom u toploj vodi i hemikalijama, zatim se spajaju

4-18 niti i uvijanjem pretvaraju u predivo.

Predenje vune obavlja se nakon pranja i preĉišćavanja. Vuna se pere u posebnim

strojevima sa dodatkom sredstva za pranje, zatim se vrši odmašćivanje od prirodne

masnoće. Vuna sadrži oko 45% prirodne masnoće i što sadrži manje masnoće, to je

kvalitetnija. Pripremljena vuna se ĉešlja i vlaži, složi u ravnomjerne trake i upreda

uvijanjem u prediva: ĉešljano i vlažno predivo. Ĉešljano predivo je kvalitetnije, jer

sadrži manje kratkih vlakana.

27

8.2 Predenje vještačkih i sintetičkih vlakana

Predenje vještaĉkih i sintetiĉkih sirovina je jednako kao i predenje prirodnih

sirovina, jer se ove sirovine mogu dobiti na isti naĉin i u istom obliku (kao neprekidna

nit).

Vlakna se upredaju posebnim uvijanjem, sa odreĊenim brojem niti.

Tekstilni konac se može dobiti od svih tekstilnih sirovina ili njihove mješavine.

Jaĉim upredanjem i uvijanjem jedne, dvije ili više niti prediva, dobija se jednožiĉani,

dvožiĉani i višežiĉani konac. Osobine konca zavise od vrste sirovine i naĉina konĉanja.

Konĉanje se može obaviti u dva smjera: lijevo i desno. Lijevo uvijanje oznaĉava se

slovom „Z“, a desno sa slovom „S“.

28

9. TKANJE

Tkalaĉka vještina je, takoĊer, jedna od vještina koju ĉovjek koristi vijekovima.

Primjenjivala se za izradu vunenih pokrivaĉa i sagova od vune.

Do 18. vijeka se tkalo ruĉno, a tada su izumljeni strojevi koji su taj posao obavljali

mnogo brže. Nakon toga je izumljen šivaći stroj kojeg je izradio Elias Howe 1845.

godine u SAD-u (Slika br. 9.1.). Za razliku od današnjih strojeva, tkanina se držala

uspravno, a igla se pomicala vodoravno.

Slika br. 9.1. Elias Howe

Izvor: https://bashapedia.pbworks.com/f/elias-howe-sewing-machine.jpg

Godine 1851. Amerikanac Isaac Singer izradio je šivaći stroj kakav upotrebljavamo

danas.

Izum šivaćeg stroja donio je mnoge promjene. Razvila se industrija koja je

pridonijela brži i lakši naĉin obrade tekstila.

29

Tkanine se sastoje od dva sistema niti meĊusobno isprepletenih pod pravim uglom,

po pravilima veza. Sva platna tkana su od uzdužnih niti (osnove) i popreĉnih niti

(potke), ali je meĊusobni preplet niti razliĉit i daje platnu karakteristiĉnu površinsku

strukturu.

Predenjem najmanje tri vlakanca nastaje nit, a konĉanjem dvije ili više niti - konac

(preĊa). Predenje je uvijanje vlakana malih dužina uz istodobno istezanje u niti vrlo

velike dužine, odreĊene ĉvrstoće, rastezljivosti, elastiĉnosti, što ovisi o vrsti i uvijenosti

vlakna.

Tkanina se najĉešće proizvodi preplitanjem niti na tkalaĉkom razboju (Slika br.

9.2).

IzmeĊu vratila i namotnice razapnu se osnovne niti i kroz njih se ĉunkom provlaĉe

potke. Na taj se naĉin osnova i potke meĊusobno isprepleću. Osnovna nit namotana je

na vratilu. Njeni krajevi se provlaĉe kroz oĉice kotlaca na žiĉanim okvirima – listovima.

Slika br. 9.2. Razboj za tkanje

Izvor: http://dzematrahic.ba/new/images/stories/top-slike/tkanje.jpg

Provlaĉenjem ĉunka kroz osnovne niti listovi se dižu i spuštaju. Na taj naĉin ĉunak

naizmjenice prolazi iznad i ispod osnove. Kako bi se dobili razliĉiti uzorci, osnovne niti

30

se podižu i spuštaju, a rasporeĊene su na razliĉite naĉine. Namotnica vuĉe niti kroz

tkalaĉki stan i namotava istkanu tkaninu.

9.1 Vrste tkanja prema načinu veza

Ukršteni preplet ili platneni vez je nasjtariji i osnovni naĉin tkanja. To je tkanje iz

ujednaĉenih jednostrukturnih niti u osnovi i potki, koje se prepliću pravougaono, jedna

preko druge. Što su niti deblje i što se više dodiruju kod tkanja , to je više zrnasta

površinska struktura platna jednaka na licu i naliĉju.Ovaj naĉin veza daje ĉvrstoću i

stabilnost (Slika br. 9.3.).

Prema naĉinu veza postoji više vrsta tkanja, a najvažnije su :

- rimski ili panama vez

- jedrovina

- zrnĉasti vez

- dijagonalni vez

Slika br. 9.3. Platneni vez

Izvor: http://media.tumblr.com/tumblr_mckupyTwEL1qb86xo.jpg

31

Rimski ili panama vez nastaje preplitanjem 2 niti osnove i 2 niti potke.Takvo

tkanje daje platno sa manje osjetnom strukturom.

Jedrovina predstavlja ĉvrsto i gusto platno, tkano ukrštenim prepletom, ali iz niti

ispredenih od više vlakana ( 2 do 6 niti u jednoj). Platno nastalo na ovaj naĉin je ĉvrsto,

gusto i malo rastezljivo.Poznata je lanena i konopljina jedrovina.

Zrnčasti vez nastaje preplitanjem niti osnove, koje se sastoje iz dvije niti tijesno

povezane jedna uz drugu, sa nitima potke, koje su sastavljene od jedne niti.. Ova vrsta

veza može biti i obrnuta, a osobina platna je da se nejednako steže i isteže.

Dijagonalni vez su prvi upotrebljavali majstori u Veneciji, još u 16. vijeku. Ova

platna su ĉvršćeg i stabilnijeg tkanja i koriste se kada su u pitanu veće površine.

Prepoznatljiva su po veoma dopadljivoj teksturi.

32

10. ZAKLJUČAK

Proizvodnja tekstila datira od samog poĉetka civilizacije i uslovljena je osnovnom

ĉovjekovom potrebom da se zaštiti od atmosferskih uticaja. Svaki metar tekstilnog

materijala koji danas proizvedemo sadrži u sebi vještinu i znanje akumulirano hiljadama

godina, tokom kojih se ĉovjek bavio jednom od nasjtarijih tehnologija.

Ĉovjek je još u drevnim vremenima nauĉio i koristio tkaknine za proizvodnju po

tehnološkoj šemi : gajenje - predenje - tkanje .

Ta jednostavna šema, ustanovljena prije skoro 6000 godina, do sada nije pretrpjela

principijelne promjene, prošavši put od ruĉne do visoko-automatizovane (robotizovane)

tehnologije.

Na poĉetku, ĉovjek je tekstil koristio prevashodno za proizvodnju odjeće i bio je

potreba, meĊutim danas je ušao u toliko široku upotrebu, da je gotovo nemoguće

nabrojati sve segmente u kojima se koristi, ali i zamisliti život bez njega.

U tekstilnoj industriji raĉunari se koriste u procesu dizajniranja, pripreme

proizvodnje i u samoj proizvodnji. Upotreba raĉunara ima za cilj prevazilaženje

tehnoloških ograniĉenja u tradicionalnom naĉinu proizvodnje, kao i omogućavanje

novih, kreativnih tehnika u procesu dizajniranja. Softver i hardver koji se razvijaju za

ove primjene moraju odgovarati specifiĉnim zahtevima koje nameće primena u

tekstilnoj industriji, kao i postojeća tehnologija.

Ovakve osobine kvalifikuju raĉunare za primjene u skoro svim djelatnostima u

kojima se radi sa grafikom. Pogotovu se to odnosi na industrijsko okruženje, u kome

raĉunar polako postaje nezamjenljiva dizajnerska alatka, gde proces dizajniranja može

ukljuĉivati i pripremu proizvodnje.

Naravno, to neizostavno utiĉe i na smanjenje troškova prizvodnje.

33

Slika br. 10.1. Primjena grafiĉkog dizajna u tekstilnoj industriji

Izvor: http://i.ytimg.com/vi/G3xrkMhKwII/maxresdefault.jpg

34

LITERATURA

D.Džokić. "Hemijska dorada tekstilnog materijala" , 1986. Beograd, Zavod za grafiĉku

tehniku - TMF

D.Džokić, "Površinski aktivne materije - tenzidi" , 1985. Beograd, Nauĉna knjiga

M.P.Kanović ‘’Tehnologija ispitivanja i poznavanja tekstilnih materijala’’ , 1984.

Beograd, Industriska knjiga

I.Bišćević ‘’Ekonomika i organizacija tekstilnih preduzeća’’ , 1990. Bihać, Viša

tehniĉka škola

H.K.Rouette, ,,Encyclopedia of Textile Finishing’’ , 2001. Amsterdam, Springer-Verlag

P.Belini, F.Bonetti, E.Franzetti, G.Rosace, S.Vago, "Reference Book of Textile

Technologies: Finishing" , 2001. Milano, ACIMIT