USTAV

Pojam i predmet Ustavnog prava

Ustavno pravo je osnovna grana prava koja оbuhvata pravna pravila o državnom, društvenom i pravnom uređenju zemlje.Predmet ustavnog prava čine tri međusobno povezana elementa:

1. organizacija državne i političke vlasti – mehanizam upravljanja2. politički procesi putem kojih se ostvaruje vlast3. subjekti koji su nosioci vlasti

Izvori ustavng prava:

1. Ustavi su izvori ustavnog prava. U BiH su: Ustav Republike Srpske iz 1992.

Ustav Bosne i Hercegovine iz 1995. Ustav Federacije Bosne i Hercegovine iz 1994. Ustavi kantona

2. Ustavni zakoni3. Ustavni amandmani. Na Ustav RS usvojeni su amandmani 11 puta (92 amandmana)4. Ustavne odluke npr Drugo zasjedanje AVNOJ-a iz 1943.5. Organski ili sistemski zakoni tj. Zakoni o izboru narodnih poslanika, zakoni o izbornim

jedinicama, o sudovima, o udruženom radu6. Uredbe koje donosi predsjednik Republike u vrijeme rata i neposredne ratne

opasnosti 7. Statuti autonomnih pokrajina, oblasti, srezova, gradova, opština8. Poslovnici skupštine 9. Odluke ustavnih sudova BiH i entiteta

Pojam ustava

Ustav je najviši opšti pravno-politički akt o uređenju države.Prvi pisani ustav je Kromvelov ustav iz 1653. nastao u EngleskojPostoje različita shvatanja pojma ustava

a) Materijalnopravni pojam ustava definiše ga kao pravna pravila kojima se uređuje državna vlast

b) Formalnopravni pojam ustava – pravni akt sa najvećom pravnom snagom, donesen od posebnog organa po posebnom postupku

c) Pravno-politički pojam ustava – ustavom se omogućava i reguliše način vršenja političke vlasti, oblik i kontrola javne vlasti, prava i slobode

d) Pravno-sociološki pojam ustava podrazumijeva državu kao zajednicu ljudi,gdje su definisani odnosi između društva i čovjeka, čovjeka i čovjeka itd.

Bitna svojstva ustavaPostoji više klasifikacija svojstava ustava:

1) Ustav je odraz postojećeg tipa društva2) Ustav je najviši opšti pravni akt3) Ustav je osnovni zakon sastavljen od načela i principa4) Ustav je deklarativni akt 5) Ustav je mjerilo nivoa demokratije

1

6) Ustav je akt koga donosi poseban organ7) Ustav je akt koji se donosi po posebnom postupku8) Ustav je akt koji se mijenja po posebnom postupku

Klasifikacija (Vrste) ustava

I) Primarna podjela (klasifikacija) – to je podjela ustava po nastanku, načinu donošenja i suštini i to su:1. Oktroisani ustavi ili povelje – ustav je jednostrani i dobrovoljan akt

monarha (šefa države).2. Ustavni pakt ili kompromisni ustav nastaje kao akt saglasnosti monarha i

predstavničkog tijela (parlamenta)3. Narodni ili demokratski ustav donosi narod kao svoj jednostrani akt i to:

- neposredno, referendumom- posebno izabrana skupština-ustavotvorna ili konstituanta

II) Sekundarna podjela ustava:1. Nepisani (običajni) i pisani ustavi.

Ustav Engleske je nepisani 2. Kruti i meki. Kruti se donose i mijenjaju po posebnom postupku,

složenijem nego zakoni, dok se meki donose i mijenjaju po istom postupku i od istih organa kao zakoni

3. Kodifikovani i nekodifikovani ustavi.Kodifikovani se sastoje od jednog jedinstvenog akta, koji je istovremeno donesen i obuhvata sve norme koje čine cjelovit ustav.Nekodifikovani ustavi se sastoje od dva ili više ustavnih akata donesenih odvojeno i u različito vrijeme

4. Kratki i dugi ustavi. Kratki imaju ispod sto članova, sredje dugi od sto do dvesto, a dugi preko dvesto članova

Odnos ustava i drugih pravnih disciplina i normi

Ustavno pravo je osnova za sve druge grane prava. Ono zauazima najviši rang u hijerarhiji normi svakog pravnog sistema.

Postupak donošenja, proglašenja i promjene ustavaUstav je najviši pravni akt koji m se uređuje državno, društveno i pravno uređenje jedne države. To je osnovni zakon, zakon sa najvećom pravnom snagom, zakon nad zakonima.Proglašenje ustava se vrši nakon njegovog usvajanja od najvišeg ustavotvornog organa uzprethodno prihvatanje od svih drugih neophodnih tijela. Prethodnim ustavom definisano je ko proglašava ustav ili ustavne promjene, a to je ustavotvorna ili redovna skupština (parlament).Trajanje ustava prolazi kroz dvije faze. Jedna je dok je ustav na snazi, a druga kada se ustav prestaje primjenjivati. Razlozi ustavnih promjena su:

- promjena odnosa drušvenih snaga u državi- smjena jedne koncepcije ili njena modifikacija- razne zablude i iluzije u ustavu

Najčešća su tri načina promjene ustava: amandmani, ustavni zakoni ili donošenje novog ustava.

2

Postupak za promjenu ustava utvrđen je samim ustavom, može ga donositi i mijenjati:

1. redovna zakonodavna skupština 2. Posebno izabrana ustavotvorna skupština (konstituanta)3. Putem referenduma – narodni ustav- prihvaćen je ako za njega glasa natpolovična

većina birača4. Šef države donosi akt o donošenju ili ukidanju ustava.

Ustav i ustavno uređenje BIH

U novembru i decembru 1995. predstavnici međunarodne zajednice, nakon četverogodišnjeg rata, našli su prihvatljivo ustavno i teritorijalno rješenje za BiH. Prvo je 8 . septembra 1995. u Ženevi usvojen dokument o ustavnim principima, koji je dovršen 26. septembra u Njujorku. Završni pregovori vođeni su od 1-21 novembra u Dejtonu (Ohajo). Svi dokumenti usaglašeni tada potpisani su 14.decembra u Parizu. Mirovnim sporazumom je: -Obustavljen rat -BiH podijeljena na dva entiteta RS i Federaciju BiH -oba entiteta predstavljaju državne jedinice sa ograničenim suverenitetom -Konstituisana je BiH kao državna zajednica koju čine RS i Federacija BiH

Opšti okvirni sporazum za mir i BiH sadrži jedanaest (11) aneksa. Ustav BiH (aneks IV) kao najviši pravni i politički akt stupio je na snagu nakon potpisivanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH. Ustavni sistem BiH čine:Ustav BiH, Ustav RS, Ustav Federacije BiH sa ustavima kantona.Strukturu Ustava BiH čine: Osnovne odredbe, Ljudska prava i slobode, Nadležnosti i odnosi između institucija BiH i entiteta, Parlamentarna skupština, Predsjedništvo i Ministarski savjet, Ustavni sud, centralna banka, Finansije, Opšte odredbe, Amandmani, Prelazne odredbe i Stupanje na snagu Ustava BiH. Ustavom BiH nisu utvrđene osnove unutrašeg organizovanja entiteta i nižih jedinica. Tako institucije BiH imaju izvorne nadležnosti tj. donošenje, izvršavanje i primjenu zakona i politike na cijeloj teritoriji.BiH ima simbole, grb i zastavu koju utvrđuje Parlamentarna skupština. BiH se razvija u pravcu demokratske države u kojoj su građani ravnopravni, nema diskriminacije, gdje se poštuje ravnopravnost entiteta i konstitutivnost naroda.

Ljudska prava i osnovne slobode

Osnovna karakteristika demokratskog ustavnog uređenja se cijeni prema nivou obezbjeđenja i garancije međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda. Sporazumom o ljudskim pravima predviđena je Komisija za ljudska prava za BiH koja utvrđuje poštovanje prava i sloboda koje propisuje Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Sva lica na teritoriji BiH uživaju ljudska prava i slobode i to:

pravo na život, pravo na slobodu i bezbjednost ličnosti, pravo na privatan i porodični život, sloboda misli, vjeroispovijesti, sloboda izražavanja, pravo na svojinu, na obrazovanje, slobodu kretanja i prebivališta, slobodu mirnog okupljanja i udruživanja, pravo na brak i porodicu, pravo da lica ne budu držana u ropstvu ili prinudnom radu, pravo da ne budu mučena, pravo na saslušanje u građanskim i krivičnim predmetima, pravo izbjeglicama i raseljenim licima da se vrate svojim domovima kao i pravo za naknadu štete.

3

DržavljanstvoUstavom BiH utvrđenoje državljanstvo BiH, koje reguliše Parlamentarna skupština i državljanstva entiteta.

1. Državljani entiteta su i državljani BiH, Nijednom licu se ne može oduzeti državljanstvo po bilo kom osnovu kao što su pol, rasa, boja,jezik, vjeroispovijest, nacionalna pripadnost, političko mišljenje, imovina itd, Državljani BiH mogu imati dvojno državljanstvo samo ako postoji bilateralni sporazuma sa drugom državom i glasaju tamo gdje im je prebivališe, Državljanstvo se stiče porijeklom, rođenjem, usvajanjem, međunarodnim sporazumom. Svi građani uživaju ista ljudska prava i slobode. Svaki entitet može da izdaje pasoše BiH svojim državljanima uz postojanje centralnog registra.

Državna obilježja

BiH kao znak državnosti i suverenosti ima svoje državne simbole: zastava, grb i himna. Simbole utvrđuje Parlamentarna skupština uz saglasnost Predsjedništva BiH.Himna nema teksta. Glavni grad je Sarajevo. Svoje simbole imaju i entiteti i kantoni. Zastave i grbove imaju i opštine i gradovi i dr. udruženja, NVO, i dr.

Odnosi i nadležnosti između institucija BiH i entiteta

Te nadležnosti strogo su definisane ustavom, a one koje nisu pripadaju entitetima. Te nadležnosti su: Spoljna politika, spoljnotrgovinska politika, carinska politika, monetarna politika, finansiranje institucija BiH i međunarodnih obaveza, politika i propisi za useljavanje, izbjeglice i azil, regulisanje saobraćaja između entiteta, kontrola vazdušnog saobraćaja.Nadležnosti entitetaEntiteti su nadležni za sve ono što Ustavom BiH nije izričito povjereno njenim institucijama. Tako entiteti:a) uspostavljaju specijalne paralelne odnose sa susjednim državama poštujući suverenitet i

integritet BiH s tim što ugovore mora prihvatiti Parlamentarna skupština BiHb) pružaju pomoć Savjetu ministara BiH u ispunjavanju međunarodnih obaveza i članstva

BiH u međunar. organizacijamac) obezbijede uslove u okvirima svoje nadležnosti održavanjem ustanova u skladu sa

međunarodnim standardimad) ulaze u sporazume sa drugim državama i međunarodnim organizacijama uz potvrdu

Parlamentarne skupštine.

Institucije BiH

Parlamentarna skupštinaIma dva doma: Dom naroda i Predstavnički domа)Dom naroda ima 15 delegata, dvije trećine iz FBiH (pet Hrvata, pet Bošnjaka), jedna trećina iz RS (pet Srba). Hrvatske i bošnjačke delegate iz FBIH biraju njihovi delegati u Domu naroda Parlamenta FBiH, delegate iz RS bira Narodna skupština RS. Da bi dom naroda donosio odluke mora imati kvorum od devet članova i to po tri iz sva tri naroda.b) Predstavnički dom ima 42 poslanika i to dvije trećine iz FBIH (28), a jedna trećina (14) iz RS .Poslanici u Predstavničkom domu se biraju na izborima. Dvotrećinska većina svih poslanika čini kvorum.

4

Predstavnički dom ima predsjednika i dva potpredsjednika (S, H, B) koji se rotiraju. Predstavnički dom ima poslovnik o radu koji se donosi većinom glasova. Poslanici oba doma parlamenta imaju poslanički imunitet i ne mogu biti pozvani na građansku i krivičnu odgovornost dok im traje mandat. Parlamentarna skupština je nadležna za:

1. donošenje zakona i sprovođenje odluka Predsjedništva BiH2. Usvajanje budžeta za inastitucije BiH3. ratifikacija ugovora4. međunarodne obaveze BiH

Predložena odluka Parlamentarne skupštine BiH može biti proglašena destruktivnom po vitalni interes B, S, ili H naroda većinom glasova iz redova B, H ili S delegata. Takav predmet prenosi se na Ustavni sud koji ne donosi odluku nego utvrđuje proceduralnu ispravnost.

Predsjedništvo BiHJeste kolektivni šef države. Sastoji se od tri člana po jedan S, H, B. Mandat članova predsjedništva traje 4 godine i mogu se kandidovati još jednom. Jedan od njih je Predsjedavajući, a nakon 8 mjeseci se vrše rotacije. Predsjedništvo BiH je nadležno za:

1. spoljnu politiku2. imenovanje ambasadora i dr. međunarodnih predstavnika3. ratifikacija međunarodnih ugovora uz saglasnost Parlamentarne skupštine4. predstavljanje BiH u međunarodnim organizacijama i traženje članstva za BiH5. podnošenje izvještaja Parl. Skupštini jedanput godišnje o izdacima Predsjedništva6. drugi poslovi koje im prenese Parlament. Skupština

Način rada Predsjedništva utvrđen je Ustavom i Poslovnikom. Odluke se donose konsenzusom ili ako propadnu svi pokušaji konsenzusa odluku donose dva člana. Odluka se može proglasiti destruktivnom po vitalni interes entiteta i to u roku od tri dana od usvajanja odluke. Takva odluka se dostavlja npr. Narodnoj skupštini RS i dvotrećinskom većinom se osporava.

Savjet ministara

Pored Predsjedništva BiH čini izvršnu vlast. Savjet ministara čini predsjedavajući koji je ujedno i ministar jednog od ministarstava i pet ministarstava:-za ljudska prava i izbjeglice-za trezor institucija BiH-za evropske integracije-za inostrane poslove-za civilne poslove i komunikacije-spoljnu trgovinu i ekonomske odnose-odbrane-pravde

Predsjedništvo BiH imenuje Predsjedavajućeg Savjeta ministara, a sve to potvrđuje Parlamentarna skupština BiH. Mandat Predsjedavajućeg Savjeta ministara traje osam mjeseci nakon čega se imenuje drugi iz reda drugog konstitutivnog naroda. Predsjed. SM ne može biti iz reda istog konst. naroda kao predsjedavajući Predsjedništva. Jedna trećina ministara je iz RS, a dvije trećine iz FBiH.Savjet ministara je odgovoran za:Spoljnu, spoljnotrgovinsku politiku, finansiranje ustanova, međunarodne obaveze, komunikacije, regulisanje saobraćaja između entiteta, kontrola vazdušnog saobraćaja.

5

Odluke se donose konsenzusom svih prisutnih članova. Savjet min. za svoj rad odgovara Parlamentarnoj skupštini koja može izglasati nepovjerenje pa SM može podnijeti ostavku.

Ustavni sud BiH

Ustavni sud BiH ustanovljen je Ustavom BiH. Sastavljen je od 9 sudija (članova). Četiri člana imenuje Predstavn. dom Parlamenta Federacije (2H,2B), a dva Narodna skupština RS.Preostala tri člana bira predsjednik Evropskog suda za ljudska prava,uz konsultacije sa Predsjedništvom BiH. Ove sudije (E.sud) ne smiju biti državljani BiH niti susjedne zemlje. Nadležnost suda su:-da štiti Ustav , zakonitost i ustavnost-da li je odluka entiteta da sklapa specijalne veze sa susjedima u skladu sa Ustavom-da li je nekaodredba zakona i Ustava entiteta u skladu sa Ustavom BiH-opšte nadležnosti koje podrazumijevaju provjeru ustavnosti odluka bilo kojih sudova u BiH-drugostepena nadležnost za presude bilo kojih sudova BiH

Centralna banka i finansije

Ovlašćena je za emitovanje novca i monetarnu politiku na cijeloj teritoriji BiH. Nadležnosti su joj utvrđene Zakonom o Centralnoj banci BiH koji je usvojila Parlam.skupština. Upravni odbor CB čini guverner koga imenuje MMF i tri člana (2FBiH i 1 RS) koje imenuje Predsjedništvi BiH. Guverner ne smije biti državljanin BiH i imenuje se na šest godina. Osnovni zadatak je da postigne i održi stabilnost domaće valute,monetarna politika, upravlja deviznim rezervama. CB upravlja Upravni savjet sastavljen od guvernera, tri viceguvernera i osoblja. Prihod osigurava dvije trećine FbiH i jedna RS.

Stalni vojni komitetUstanovljen je Ustavom BiH i čine ga svi članovi Predsjedništva BiH i najodgovorniji funkcioneri oružanih snaga entiteta. Ostvaruje koordinaciju oružanih snaga entiteta uz pomoć SFOR-a, a sve u cilju priključenja evro-atlantskim vojnim integracijama: Programu partnerstva za mir i Sjevernoatlantskom paktu NATO.

Pravosudni organi BiH

Sud BiHIma osnovne tri nadležnosti: krivičnu, upravnu i apelacionu.Krivična- obezbjeđuje provođenje zakona države i međunarodnih ugovora od bilo kog suda entiteta i distrihta Brčko, saradnja sa Interpolom, izručenje i predaju lica po zahtjevu organa u BiH i međunarodnog suda ili tribunala.Upravna – ocjena zakonitosti upravnih akata, rješava imovinske odnose između države, entiteta i distrihta, rješava sukob nadležnosti sudova entiteta, odlučuje o ponavljanju upravnog postupka.Apelaciona-odlučuje o žalbama protiv presuda, vanrednim pravnim sredstvima protiv pravosnažnih odluka, kršenju izbornog zakonaSud ima 15 sudija po pet iz reda svakog naroda, državljani su BiH, ne smiju imati stranačku ili političku aktivnost, moraju biti visoko moralne ličnosti, profesionalnu sposobnost itd.

6

Tužilaštvo BiHCilj je obezbijediti ostvarivanje nadležnosti BiH, poštovanje ljudskih prava i sloboda, zakonitosti itd.Poslove obavljaju: glavni tužilac,tri zamjenika i određeni broj tužlaca BiH, a bira ih Visoki sudski i tužilački savjet na šest godina. Tri su odjeljenja: za organizovani kriminal, privredni kriminal i korupciju.

Komisija za ljudska prava

Sastoji se od: Ureda ombudsmena i Doma za ljudska pravaDom za ljudska prava – ramatra kršenja ljudskih prava predviđenih Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i sloboda, diskriminaciju na osnovu pola, rase, boje, nac i vjerske pripadnosti, jezika, političkog mišljenja, i dr. Predviđenih Konvencijom o zaštiti i kažnjavanju zločina genocida iz 1948. Sastoji se od 14 članova (4FBiH, 2RS). Ostale imenuje Komitet ministara Vijeća Evrope i to na 5 godina. Nako toga sve imenuje Predsjedništvo BiH. Dom dobija akte od ombudsmena ili lica, organizacija, ili grupa koje tvrde da je došlo do kršenja ljudskih prava.

Ombudsmen za ljudska prava – prvog ombudsmena imenuje OSCE na pet godina, mandat je neponovljiv, a poslije Predsjedništvo BiH. Ured ombudsmena je nezavisna agencija i vrši istraživanja o kršenju ljudskih prava. Može istraživati samoinicijativno ili nakon prijave, ima pristup svim zvaničnim dokumentima, povjerljivim sudskim dosjeima, može prisustvovati saslušanjima i pregledati sva mjesta gdje su lica zatočena ili su na radu. Mogu prezentovati svoje izvještaje vladi i njenim službenicima kao i tražiti sve potrebme podatke.

Uz ove navedene, najodgovorniji za osiguranj poštovanja ljudskih prava i sloboda su državni organi, zakonodavni, izvršni i sudski, tj. opštine, kantoni, entiteti, zajedničke institucije i dr. Pored ovih ustavnih institucija djeluju i brojne druge organizacije, a to su Misija Ujedinjenih nacija, organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju OEBS-OSCE, Ured visokog predstavnika te brojne nevladine organizacije. BiH je članica Savjeta Evrope pa podliježe Evropskom sudu za ljudska prava.

Promjena Ustava BiHUstav je dio međunarodnog ugovora – Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH, stupio je na snagu 14. decembra 1995. Ustav se može mijenjati po posebnom postupku. O promjeni odlučuje Parlamentarna skupština i to oba doma, promjene se usvajaju ako je postignut kvorum, tj. dvije trećine poslanika u Predst. Domu. Nacionalnu ravnopravnost obezbijeđuje Dom naroda.

7

USTAV REPUBLIKE SRPSKE

Skupšina srpskog naroda BiH je donijela 9.januara 1992. Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda BiH. Kasnije je preimenovana u Republika Srpska sa himnom "Bože pravde", zastavom trobojkom i grbom Nemanjića. Sporazumima u Ženevi i Njujorku u septembru 1995. utvrđeno je:-da je BiH podijeljena na dva dijela RS i FBiH u odnosu 49% i 51%-oba entiteta mogu uspostavljati paralelne specijalne veze sa susjedima-da entiteti recipročno preuzimaju obaveze, izbori, akti o pravima građana, povratku raseljenih lica i nadoknadu-da je BiH međunarodno priznata-entiteti preuzimaju međunarodne obaveze BiH-da će u Parlamentu BiH biti dvije trećine iz FBiH i jedna iz RS-da Predsjedništvo čini isto-da će postojati Ustavni sud

Opšti okvirni sporazum za mir u BiH postignut je 21. novembra 1995. u Dejtonu , a potpisan 14. decembra 1995. u Parizu Svi ovi dokumenti su konstitutuvni akti i njima je utvrđen državotvorni položaj RS u okviru BiH. Ustav je donesen 40 dana nakon konstituisanja Republike od strane Skupštine srpskog naroda BiH, kao moderan, savremen ustav, sastavljen od 140 članova podijeljenih u 12 poglavlja: -Osnovne odredbe; Ljudska prava i slobode; Ekonomsko i socijalno uređenje; Prava i dužnosti Republike; Organizacija Republike; Teritorijalna organizacija; Odbrana; Ustavnost i zakonitost; Ustavni sud; Sudovi i javna tužilaštva; Promjene ustava; Završne odredbe.Ustav spada u red srednje dugih ustava, krut je po karakteru i mijenja se po posebnoj proceduri, otvoren je za promjene. Ustav je osnovni i najviši pravni akt, koji poštuje demokratske standarde. Temelji se na : vladavini pravde, socijalnoj pravdi, obezbjeđenju zaštite ljudskih prava i sloboda, nacionalne ravnopravnosti, zaštiti nacionalnih interesa, parlamentarnoj demokratiji, slobodnim izborima, lokalnoj samoupravi, višestranačkom sistemu.

Osnovni principi na kojima se temelji ustavno uređenje RSRS je jedinstven i nedjeljiv ustavnopravni entitet; Samostalno obavlja svoje ustavotvorne i zakonodavne, izvršne i sudske funkcije; RS je jedan od dva ravnopravna entiteta u sastavu BiH, Srbi,Hrvati i Bošnjaci su konstitutuvni narodi i ravnopravno učestvuju u vršenju vlasti; RS vrši sve državne funkcije osim onih koje su Ustavom BiH prenesene na njene institucije; RS može uspostavljati specijalne paralelne veze sa susjednim državama.

Ustavni zakonDonesen je istovremeno sa Ustavom RS i omogućava sprovođenje i oživotvorenje Ustava. Ustavnim zakonom se utvrđuje: vrijeme stupanja na snagu Ustava RS i formiranje republičkih organa i urganizacija, sastav Narodne skupštine RS, način izbora Predsjednika i članova vlade do redovnih izbora, usaglašavanje statuta opština,donošenje drugih zakona od strane Narodne skupštine .

Državljanstvo građana RSDržavljanstvo je veza, odnos između države i građanina na osnovu čega se građanima garantiraju određena prava i obaveze kako na državnoj teritoriji tako i u inostranstvu.

8

Ustavom je utvrđeno državljanstvo BiH i državljanstva entiteta uz uslove: Državljani entiteta su istovremeno i državljani BiH Niti jednom licu se ne može oduzeti državljanstvo Državljani BiH mogu imati i drugo državljanstvo uz postojanje bilateralnog

sporazuma sa tom zemljom Lica koja su bila državljani RbiH neposredno prije stupanja na snagu Ustava

BiH Državljanstvo se stiče: rođenjem, porijeklom, usvajanjem, međunarodnim sporazumima. Zakonom se utvrđuje prestanak državljanstva: po sili zakona, odricanjem, oduzimanjem, međunar. sporazumom.

Državna obilježjaSlužbeni jezici RS su: jezik srpskog,bošnjačkog i hrvatskog naroda. Službena pisma su ćirilica i latinica. Republika ima zastavu, grb i himnu. Njihov izgled i tekst utvrđuju se ustavnim zakonom.Zastava ima tri boje, plava, crvena i bijela, odnos širine i dužine je 1:2. Grb RS je grb Nemanjića, dvoglavi bijeli orao sa krunom na glavi, na prsima orla je crveni štit sa krstom i četiri orla bijele boje između krakova krsta.Himna je BOŽE PRAVDE. Upotreba obilježja uređuje se posebnim zakonom i znak je državnosti i pripadnosti RS.

Promjena Ustava RSUstav Republike može se mijenjati ustavnim amandmanima. Predlagači promjena mogu biti: Predsjednik Republike,Vlada i najmanje 30 poslanika iz Narodne skupštine.. O promjeni Ustava odlučuje Narodna skupština i Vijeće naroda. Nacrt priprema Komisija za ustavna pitanja, potvrđuje ga N.skupština, a zatim ide na javnu raspravu. Promjena je usvojena ako za nju glasa dvije trećine poslanika i većina u Vijeću naroda. Akt o promjeni Ustava proglašava Narodna skupština.

Ustavno regulisanje prava i osnovnih slobodaDemokratska karakteristika ustavnog uređenja ocjenjuje se po stepenu ostvarivanja ljudskih prava i osnovnih sloboda. Ustavom BiH i entiteta zagarantovan je najviši nivo obezbjeđenja međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda određenih u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i njima je u Ustavu posvećeno čitavo jedno poglavlje. Zaštitu ljudskih prava i sloboda štiti i Ustavni sud RS obezbjeđujući zaštitu zakonitosti i ustavnosti kao i organi pravosuđa. Međunarodni faktori (Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju OEBS, organizovanjem posmatračkih misija u zemljama gdje se krše ljudska prava i slobode vrše kontrolu i zaštitu istih:Svi građani RS su ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki pred zakonom bez obzira na pol, rasu, jezik, nac pripadnost, obrazovanje, rođenje, imovinsko stanje, političko uvjerenje, društveni položaj.

Lična prava i slobodeLična prava spadaju u osnovna prava kojima se štiti fizički, moralni i duhovni integritet čovjeka. To su "prava prve generacije":

pravo na život pravo na jednakost ljudi sloboda čovjeka prava ličnost na zaštitu dostojanstva i integriteta sloboda kretanja i nastanjivanja pravo čovjeka u postupku pred državnim organima

9

nepovredivost stana sloboda misli i opredjeljenja sloboda savjesti i vjeroispovijesti nepovredivost tajne pisma pravo na zaštitu podataka o ličnosti loboda izražavanja nacionalne pripadnosti sloboda nauke i umjetnosti

Politička prava i slobodeTo su prava koja omogućavaju učešće građana u političkom životu i vršenju vlasti:

biračko pravo sloboda udruživanja sloboda govora i javnog istupanja sloboda zbora i javnog okupljanja sloboda štampe i javnog izražavanja pravo na predstavnike, peticije i prijedloge pravo na javnu kritiku pravo na državljanstvo

Ekonomsko-socijalna prava i slobodeTo su "prava druge generacije" tj. obaveze društva da stvara uslove za ostvarivanje ekonomskih prava i sloboda:

pravo svojine pravo nasljeđivanja pravo na rad pravo na ograničeno radno vrijeme pravo na zaštitu na radu pravo na osiguranje pravo na štrajk

Socijalna prava su: pravo na zaštitu zdravlja pravo invalida na posebnu zaštitu pravo na zaštitu majke, djece i porodice pravo na školovanje

Nova i posebna prava i slobodeTo su istovremeno lična, politička i ekonomsko-socijalna prava:

ekološka prava, prava u oblasti upravljanja, prava i slobode etničkih grupa i nacionalnih manjina, prava i slobode stranaca i lica bez državljanstva.

Ustavne dužnosti i odgovornosti građanaUstavom se garantuje učešće građana u svim oblicima državne vlasti, zakonodavnoj, izvršnoj,sudskoj i upravnoj:

dužnost građana da poštuju ustav i zakone dužnost svakoga da poštuje prava i slobode drugog dužnost građana da učestvuju u odbrani zemlje dužnost građana da plaćaju porez dužnost da savjesno vrši javnu dužnost dužnost čuvanja životne okoline dužnost pružanja pomoći drugima u nevolji dužnosti i obaveze stranaca.

ORGANIZACIJA REPUBLIKE

10

Državna vlast organizuje se na načelu podjele vlasti. Ustavotvornu i zakonodavnu vlast vrši Narodna skupština. Izvršnu vlast vrši vlada. Republiku predstavlja predsjednik Republike. Sudsku vlast vrše sudovi. Zaštitu ustavnosti i zakonitosti obezbjeđuje Ustavni sud. Zakonodavnu vlast pored NS vrši i Vijeće naroda koje obezbjeđuje zaštitu nacionalnih interesa.

NARODNA SKUPŠTINA

Predstavlja zakonodavnu i izvršnu vlast. Narodni poslanici biraju se na četiri godine,neporedno i tajnim glasanjem. NS je jednodomna i ima 83 narodna poslanika. Na prijedlog 30 poslanika, tj. dvotrećinske većine može se skratiti mandat. U slučaju rata ia neposredne ratne opasnosti ne može se skratiti mandat NS . U slučaju raspuštanja NS ili skraćenja mandata izbori za novu NS moraju se održati u roku od 60 dana. Izbore raspisuje predsjednik Republike. Skraćivanjem mandata NS prestaje i mandat Vlade. Narodni poslanici uživaju imunitet i ne mogu se pozvati na krivičnu odgovornost dok im traje mandat, bez odobrenja NS, osim ako su zatečeni u izvršenju krivičnog djela za djelo čija kazna je duža od 5 godina. Izbornim zakonom se utvrđuju izborne jedinice i sistem podjele mandata kojim se omogućava učešće svih opština u NS.

Nadležnosti NS:1. odlučuje o promjeni Ustava2. donosi zakone, druge propise i opše akte3. raspisuje republički referendum4. raspisuje izbore za narodne poslanike i predsjednika i potpredsjednika Republike5. ratifikuje međunarodne ugovore i sporeazume6. proglašava ratno stanje, vanredno stanje i neposrednu ratnu opasnost7. vrši kontrolu rada Vlade8. donosi plan razvoja, prostorni pla, budžet i završni računa

NS odlučuje većinom glasova svih nar.poslanika. Zakone predlažu predsjednik Republike, Vlada, svaki narodni poslanik ili najmanje 3000 birača. Ima predsjednika i dva potpredsjednika koje bira narod na 4 godine. NS ima poslivnik o radu kojim uređuje svoj rad. Sjednice saziva predsjednik NS na zahtjev 1/3 nar. noslanika, predsj. Vlade i Republike. Najmanje 4 člana iz jednog kons. naroda je zastupljeno u NS.

VIJEĆE NARODA

Vrši zakonodavnu vlast zajedno sa NS i to za pitanja vitalnog nacionalnog interesa konstitutivnih naroda. VN ima po osam članova iz svakog konstit. naroda i četiri ostalih. Narodni poslanik ne može biti član VN. Mandat članova VN traje četiri godine, članovi uživaju imunitet. Članove VN bira odgovarajući klub poslanika u NS. Odluke koje se tiču vitalnog interesa moraju usvojiti i VN i NS u protivnom se ide na Ustavni sud RS.

PREDSJEDNIK REPUBLIKE SRPSKE

Bira se neposredno na tajnim izborima na 4 godine, kao i 2 potpredsjednika, i to najviše dva puta uzastopno.Predstavlja republikuPredlaže NS kandidata za predsjednika VladePredlaže NS kandidata za predsjednika i sudije Ustavnog suda

11

Ukazom proglašava zakon sedam dana nakon usvajanja u NSDaje pomilovanjaDodjeljuje odlikovanjaObavlja poslove iz oblasti odbrane u skladu sa UstavomPredlaže ambasadore i druge međunarodne predstavnikePredsjednik Republike i potpredsjednici ne mogu da budu iz istog kons.naroda.Kada NS zbog vanrednih okolnosti ne može da se sastane predsjednik Republike proglašava ratno stanje ili neposrednu ratnu opasnost, može imenovati i razriješiti funkcionere,ali to donosi na potvrdu NS kad se steknu uslovi. Preds. Republike može sazvati sjednicu Vlade i tražiti odgovornost. Prilikom stupanja na dužnost i pred.i potpred. polažu zakletvu pred NS, uživaju imunitet, mandat im može prestat ostavkom ili opozivom.

SENAT REPUBLIKE SRPSKE

Senat je savjetodavno tijelo najviših ustavnih institucija RS. Ima 55 članova koje imenuje predsjednik Republike i to iz reda istaknutih ličnosti javnog, kulturnog,nacionalnog, crkvenog, vojnog, naučnog, privrednog života, uživaju imunitet. Senat razmatra pitanja o:Međunarodnom položaju RS, odnosima sa FBiH, zajednički organi BiH, odbrana i bezbjednost, Ustav i zakoni, razvoj RS i obnova privrede, saradnja sa maticom srpskog naroda i naroda u raseljenju itd.Sjednicama Senata predsjedava predsjednik Republike. Njegovim djelovanjem unapređuje se ustavotvorni i politički sistem uopšte.

VLADA REPUBLIKE SRPSKE

Vrši izvršnu vlast, a nadležnosti su: Predlaže zakone i druge propise i opšte akte Predlaže plan razvoja, prostorni plan, budžet, završni račun Sprovodi i izvršava zakone Donosi uredbe i dr odluke za izvršavanje zakona Utvrđuje načela za unutrašnju organizaciju ministarstava i dr republičkih organa i

organizacija Usklađuje i usmjerava rad i vrši nadzor nad ministarstvima i dr rep. organima i

organizacijama Vrši i druge poslove predviđene Ustavom i zakonomVlada se bira na 4 godine poslije svakog konstituisanja novoizabrane NS.Predsjednik Republike predlaže mandatara u roku od deset dana od dana usvajanja ostavke, izglasavanja nepovjerenja ili skraćivanja mandata od NS, nova Vlada mora biti izabrana nakon 40 dana, sve to usvaja NS. Vlada je usvojena ako za nju glasa većina narodnih poslanika u NS. Predsjednik i 2 zamjenika iz reda ministara Vlade ne mogu biti iz reda istog konst. naroda. Vlada ima 8 ministara iz reda srpskog. 5 bošnjačkog i 3 hrvatskog naroda do potpunog sprovođenja Aneksa 7 kada mora biti najmanje 15% iz jednog,a najmanje 35% iz dva naroda,a jedan član iz reda ostalih. Predsjednik Vlade može uz saglasnost predsjednika Republike i NS mijenjati sastav Vlade ako za to glasa većina poslanika.

Ako dođe do krize u funkcionisanju Vlade, predsjednik Republike može na inicijativu najmanje 20 poslanika i nakon što sasluša predsjednika NS i Vlade, zatražiti od

12

predsjednika Vlade da podnese ostavku. Ako on odbije preds.Republike ga može razriješiti. Narodni poslanici koji su predloženi za neku funkciju u Vladi ne glasaju za usvajanje Vlade niti izglasavanje nepovjerenja. Vlada i njeni članovi za svoj rad odgovaraju NS i mogu podnijeti ostavku. Ostavka predsjednika Vlade povlači ostavku Vlade. Vlada kojoj je izglasano nepovjerenje, koja je podnijela ostavku ili kojoj je prestao mandat zbog raspuštanja NS ostaje na dužnosti do izbora nove Vlade.Članovi Vlade uživaju imunitet, a rade po zakonu i poslovniku.

Administrativna služba u upravi RS

Poslove državne uprave obavljaju ministarstva, drugi republički organi uprave republičke upravne organizacije i one se obrazuju zakonom kojim se utvrđuju poslovi, djelatnosti, nadležnosti njihovo finansiranje, postavljanje službenika, međusobni odnosi sa drugim državnim i organima uprave.Za obavljanje određenih poslova iz djelokruga ministarstva za koje je potrebna samostalnost i posebna organizacija, obrazuju se organi uprave u sastavu ministarstava (uprave, inspektorati, revizori) i republičke upravne organizacije (zavodi, direkcije,agencije, komesarijati, fondovi, sekretarijati, centri). Organi državne uprave mogu, radi obavljanja zakonom utvrđenih poslova,van sjedišta obrazovati područne jedinice, radi dekoncentracije njihovih poslova. Te jedinice i njihove nadležnosti utvrđuju se aktom organa državne uprave, a sjedište određuje Vlada. Državni službenik je lice postavljeno upravnim aktom, po javnom konkursu, od strane nadležnog organa po zakonu. Drž.službenici su dužni da se, u obavljanju svojih dužnosti ponašaju u skladu sa Kodeksom državnih službenika koga donosi Vlada na prijedlog Agencije za državnu upravu, te da se pridržavaju Ustava i zakona. Drž.službenici ne smiju biti osnivači niti u organima političkih stranaka, niti mogu izgubiti status drž.službenika zbog promjene političke strukture. Finansiranje organa državne uprave obezbjeđuje se iz Budžeta RS. Pored organa drž. uprave poslove državne uprave mogu obavljati: organi lokalne uprave kao prenijete i preduzeća i ustanove i dr. nedržavni subjekti kada su zakonom ovlašteni. Ustavom je utvrđeno da će svi konst.narodi biti proporcionalno zastupljeni u "javnim institucijama"- ministarstva, opštinski organi vlasti, osnovni i okružni sudovi RS i to po popisu iz 1991.

Lokalna samouprava To je oblik upravljanja i odlučivanja građana u lokalnim zajednicama. To je lokalna vlast sa određenim stepenom slobode, samostalnosti i materijalnih mogućnosti za obavljanje izvornih i dr zakonom i Ustavom određenih nadležnosti. Odnos centralnih i necentralnih organa uprave odvija se po načelu dekoncentracije kojom se prenose poslovi i zadaci na niže organe i decentralizacijekojom se prenose ovlašćenja (vlast) na niže organe. Lokalna samouprava je oblik odlučivanja i upravljanja lokalnim zajednicama, na užoj teritoriji, neposredno od strane njenih stanovnika ili putem njihovih predstavnika koje oni neposredno biraju. Postoje tri tipa lokalne samouprave:jednostepena- najčešće opštinadvostepena- postoji jedna jednica između opštine i centralne državne vlastitrostepena- između opštine i vlasti postoje dva stepena organizacijeDržavna vlast prema Ustavu BiH organizovana je 4 nivoa: federalna, kantonalna, opštinska i gradska vlast.

13

FinansiranjeSredstva za izvršenje svojih zadataka opština i grad obezbjeđuju iz svog budžeta, a nedostatak iz budžeta Republike. Ta sredstva su:Prihodi iz poreza, taksa, dažbina, donacija, poklona, sredstva od korištenja prirodnih resursa, koncesija na imovinu opštine itd.

Na području opštine za pojedine dijelove ili naselja u gradu mogu se formirati mjesne zajednice čija prava i obaveze se utvrđuju statutom opštine.Kao oblik izjašnjavanja građana su i zborovi građana, referendum te narodna inicijativa (najmanje 3000 birača).

Ekonomsko i socijalno uređenjeOno se zasniva na ravnpravnosti svih oblika svojine i slobodnom privređivanju, samostalnosti preduzeća i dr.oblika privređivanja. Slobodno preduzetništvo može se zakonom ograničiti radi zaštite interesa Republike, čovjekove okoline, zdravlja i bezbjednosti ljudi. Zabranjeni su monopoli, Republika obezbjeđuje zaštitu potrošača, garantuje se pravo na nasljeđivanje. Zakonom se može ograničiti i oduzetu pravo svojine uz adekvatnu naknadu. Za vrijeme ratne opasnosti zakonom se može ograničiti raspolaganje ili ograničiti raspolaganje i korištenje dijela sredstava.Strana lica imaju pravo svojine na osnovu ulaganja kapitala u skladu sa zakonom, takođe mogu slobodno iznositi iz zemlje dobit. Zakonom se uređuje zaštita, korištenje i upravljanje dobrima od opšteg ineresa,kulturnog, naučnog, umjetničkog, istorijskog značaja kaoi naknada. Zaposleni imaju prava učešća u upravljanju preduzećem. Republika i opština budžetom utvrđuju javne prihode i rashode i to putem taksa, poreza i dr. prihoda. Republika štiti i razvija: racionalno korištenje prirodnih bogatstava u cilju unapređenja života, zadruge u zadrugarstvo, naučnoistraživački rad, zanatstvo, fizičku kulturu i sport.Oblici organizovanja u privredi – organizacija u oblasti privrede sadrži 4 elementa: grupu ljudi povezanih u cjelinu, ostvarivanje određenih ciljeva i zadataka, sredstva za rad i organizacionu strukturu. Najčešći oblik organizovanja je preduzeće( vlasnički i nevlasnički tip, imaju materijalnu i personalnu osnovu, oraganizaciju, djelatnost, žiro račun,firmu, opšte akte,poslovne knjige), radnje (zanatske, trgovačke, građevinske), zadruge(zanatske, zemljoradničke, stambene, potrošačke, omladinske). Prema vlasništvu se dijele na:

Preduzeća u državnoj svojiniPreduzeća u zadružnoj svojiniPreduzeća u mješovitoj svojiniPreduzeća u privatnoj svojiniPreduzeća u društvenoj svojini

Preduzeća stiču pravni subjektivitet upisom u sudski registar.

Vrste preduzeća su:Matično i zavisno-jedno preduzeće zavisi od drugogPreduzeće sa uzajamnim učešćem-dva preduzeća imaju učešće

kapitalaHolding –u svojini ima udjele, akcije zavisnih preduzećaKoncernsko preduzeće-povezano u koncern, gdje matično ima

većinu kapitalaPoslovno udruženje-dva ili više preduzeća(poduzetnika) radi dobiti

Preduzećima upravljaju vlasnici ili njihovi predstavnici. Organi preduzeća su: skupšina. Upravni odbor, direktor i nadzorni odbor. Savjet zaposlenih nije organ preduzeća nego zaposlenih koji štiti njihove interese.

14

Društvene djelatnostiObuhvataju: zdravstvenu zaštitu, socijalnu zaštitu, boračku i invalidsku, zaštitu djece i omladine, obrazovanje, nauku i kulturu,fizičku kulturuDruštvene djelatnosti se organizuju kao ustanove koje osniva Vlada ili ponekad NS i to univerzitete, fakultete,zdravstvene ustanove, institute, muzeje, arhive. Država (vlada) daje saglasnost na statut ustanova i finansira ih. Mogu ih osnivati i fizička lica u skladu sa zakonom. Finansiranje društvenih djelatnosti vrši se putem budžeta, fondova , dodatnih izvora, donacija, vlastitih izvora i dr.

Prava i dužnost RepublikeUstavom su utvrđen slijedeće dužnosti države:Integritet, ustavni poredak i teritorijalnu cjelovitost, odbranu i bezbjednost, ustavnost i zakonitost, mjere u slučaju rata, vanrednog stanja i neposredne ratne opasnosti, očuvanje ljudskih prava i sloboda, bankarski i poreski sistem, rad i nadležnost državnih organa, sistem javnih službi, radne odnose, zaštitu životne sredine, međunarodnu saradnju itd.

Odbrana i zaštitaSvaki član Predsjedništva po službenoj dužnosti vrši funkciju civilnog komandanta oružanih snaga. Narodna skupština proglašava ratno stanje, neposrednu ratnu opasnost ili vanredno stanje. Ustavom svi građani imaju pravo i dužnost da brane teritoriju i ustavni poredak Republike. Vojskom u ratu i miru komanduje predsjednik Republike. On postavlja, razrješuje i unapređuje oficire, sudije i porotnike vojnog suda i vojne tužioce. Snage za odbranu države su : vojska u miru i oružane snage u ratu. Oružane snage čine Vojska i jedinice policije koje su u sastavu Vojske. Generalštab vojske je najviši stručni organ u vojsci. Radi rukovođenja odbranom i komandovanjem oružanim snagama predsjednik Republike formira Vrhovni savjet odbrane koji sačinjavaju: Predsjednik Republike, predsjednik NS, prdsjednik Vlade, ministar odbrane, ministar unutrašnjih poslova i načelnik Generalštaba. Civilna odbrana je organizovanje i učešće građana, organa, preduzeća i dr. pravnih lica i materijalnih dobara u čuvanju teritorijalnog integriteta države u ratu i miru.

Ustavnost i zakonitostJedan su od osnovnih principa ustavnog sistema svake državne zajednice, a ostvaruju se postojanjem ustava i zakona. Ustav je najviši pravni i politički akt i svo ostali zakoni i drugi opšti akti moraju biti u skladu sa ustavom. Formalna ustavnost podrazumijeva saglasnost zakona i drugih opštih akata sa ustavom u pogledu forme i po utvrđenom postupku. Materijalna ustavnost znači usklađenost sadržaja ustava i drugih zakona u akata. Zakonitost u ustavnost su neodvojivi i u protivnom je akt neustavan.Postoji hijerarhija između akata, tj. svi niži akti moraju biti u skladu sa višim aktom, zakonom i ustavom. Osnovne odredbe ustavnosti i zakonitosti su: - Zakoni, statuti,propisi i drugi akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom - Zakoni stupaju na snagu osmog dana od dana objavljivanja osim ako nije drugačije propisano - Prije stupanja na snagu zakoni se objavljuju u službenom glasniku - Zakoni i dr. ne mogu imati povratno dejstvoosim u posebnim slučajevima - Protiv pojedinačnih akata može se izjaviti žalba nadležnom organu. O zakonitosti i ustavnosti akata odlučuje Ustavni sud, Vlada može obustaviti izvršenje akta do odluke Ustavnog suda. Ustavni sud Republike Srpske

15

Samostalna institucija koja obezbjeđuje kontrolu i zaštitu ustavnosti i zakonitosti. US ima devet sudija koje bira Narodna skupština i Vijeće naroda na prijedlog predsjednika Republike i to iz reda istaknutih pravnika na period od osam godina. Predsjednik Suda se bira na 4 godine. Vijeće Ustavnog suda sastoji se od 7 članova, po dvojica iz svih kons. naroda i jedan iz ostalih. Predsjednik i sudije polažu zakletvu pred NS, imaju imunitet i ne mogu obavljati druge javne funkcije,a mogu se razriješiti ako:

Sami zatraže da im prestane funkcija Ako je osuđen za krivično djelo Kad trajno izgubi sposobnost za rad (fizička i mentalna)

Nadležnosti su: Odlučivanje o saglasnosti zakona i drugih akata sa Ustavom Odlučivanje o saglasnosti propisa ia akata sa zakonom O saglasnosti propisa i akata NS o zaštiti vitalnih interesa

konst.naroda Rješava sukob nadležnosti između zakonodavne, izvršne i

sudske vlasti Rješava sukob nadležnosti između organa Republike,

opštine i grada Odlučuje o ustavnosti i zakonitosti statuta političkih

organizacija sa UstavomSud ocjenjuje zakonitost i ustavnost zakona koji su na snazi il ionih koji su prestali da važe ne više od godinu dana. Postupak pred Sudom mogu pokrenuti;

Predsjednik Republike Narodna skupština Vlada RS Sud Republički javni tužilac Narodna banka Opština, grad, preduzeće, politička organizacija, udruženje

građanaPrilikom pokretanja postupka vodi se prvoprethodni postupak, javna rasprava i odlučivanje. Ako se utvrdi da zakon ili akti nisu u saglasnosti sa Ustavom oni prestaju da važe danom objavljivanja odluke US.Izvršenje odluka Ustavnog suda obezbjeđuje Vlada.

16