Uvod u političkuteoriju

I.Pojam teorije | Teorija politike

Primedbe na ra č un nauke o politici

-Osporavanje posebnog predmeta iMetoda

-Osporavanje mogućnosti naučnogproučavanja politike

-Osporavanje potrebe naučnogproučavanja politike

Polja iz kojih su dolazilaosporavanja-Političari-Ljubitelji politike-Druge, naročito srodne društveneNauke

Istorijski razvoj politi č ke misli i teorije-Misao o prapolitici: uviđanje odnosa moći,vlasti, razložnosti hijerarhije, povezanostisopstvenih interesa i potreba sa njima-Antička politička misao: sofisti, Sokrat,Platon, Aristotel-Srednjevekovna politička misao-Rani srednji vek: sv. Avgustin, Toma Akvinski-Kasni srednji vek: Makijaveli, Hobs, Boden

Istorijski razvoj politi č ke misli i teorije-Arapski politički mislioci: Al Mavardi, alFarabi, Ibn Haldun-Srpska srednjevekovna politička misao:sv. Sava, Stefan Prvovenčani, DaniloDrugi. Doprinos koncilijarnim teorijamana planu konceptualizacije političkogpredstavljanja.

Istorijski razvoj politi č ke misli iteorije 16-19. vek Boden, Lok, Monteskje, Volter, Ruso,Kant, Hegel, Sen-Simon, Oven, Marks,Bakunjin...

Vodeće političke ideje: podela vlasti,vladavina prava/pravna država, širenjeljudskih sloboda, demokratija shvaćenakao vladavina većine

Razvoj politi č kih nauka kao akademskih disciplina

Nauka o politici kao “dvorska nauka” 1613. prvi univerzitetski studij politike u Lajdenu 1622. u Upsali 1640. na Abu akademiji 1855. Katolički univerzitet u Dablinu 1857. prva profesura političkih nauka u SAD na Univerzitetu

Kolumbija 1868. departman za političke nauke na Kornel univerzitetu 1880. osnovana Američka akademija političkih nauka 1872. osnovana Ecole libre des science politiques 1895. osnovana London School of Economics and Political

Science 1960. osnovana Visoka škola političkih nauka u Beogradu

Predmet i metod nauke o politici

Konstitutivni elementi svake nauke su predmet i metod Specifičan predmet nauke o politici je politička sfera Sastav političke sfere: Politička svest Političko delanje i druge političke aktivnosti Organizaciono – institucionalna struktura Međunarodni odnosi Politička istorija Politika kao delanje za opšte dobro Političko delanje – svesna, organizovana, svrsishodna i sistematska,

umna i praktična, racionalna aktivnost radi postizanja opšteg dobra i boljegživota u zajednici

Naučni metod kao način dolaženja do istinitog naučnog saznanjapodrazumeva metode koji su i nastali naučnim istraživanjem i o čijimsvojstvima i upotrebljivosti postoji već verifikovano saznanje

O imenu nauke

Politička nauka Političke nauke Naučna politika Nauka o politici Politologija Politikologija

Odnos politi č kih i drugih društvenih Nauka

Političke i pravne nauke Političke i ekonomske nauke Političke nauke i sociologija Nauka o politici kao zbirni punkt svih

društvenih nauka

Politi č ka teorija u okviru nauke o Politici

Nauka o politici je sistem i proces složenog,razvojnog, sistematskog, organizovanog i ciljnogljudskog saznanja o političkoj sferi društvenestvarnosti

Theoria – posmatranje radi spoznaje istinitog isuštinskog

Razlozi za uspostavljanje teorije: Žudnja za znanjem Potreba saznanja radi održanja i unapređenja života Radoznalost

Politi č ka teorija u okviru nauke o Politici

Unutrašnji princip napretka u teoriji jesamoprevazilaženje

Nepotvrđena teorija označava se kao hipoteza, a višeputa proverena i potvrđena teorija naziva se zakonom

Naučna teorija je ona koja je naučno zasnovana,argumentovana i sistematizovana i kao takva sedokazuje teorijskim razlozima i empirijskim činjenicamana čijoj analizi se može zasnivati i kojima se može iproveravati.

Svaka teorija koja je sistem smislenih iskaza, saznanja ipretpostavki o političkoj sferi društvene stvarnosti ilinekom njenom delu može se po svom predmetu smatratinaučnom političkom teorijom.

Politi č ka teorija u okviru nauke o politici

Elementi političke teorije (generalizirajuće propozicije) Sistem iskaza o određenim fragmentima političkog realiteta koji

se odnose jedan na drugi Podaci o pretpostavkama i graničnim uslovima pod kojima bi

iskazi trebalo da vrede Mogućnost da se oblikuju hipoteze o budućim događajima Podela političkih teorija po opštosti: Opšte (generalne) Posebne Struktura teorije se može odrediti kao složen sistemski proces u

kojem se određeni delovi nalaze u stabilnim odnosima. Saznajna uloga teorije se ostvaruje kroz naučno saznanje,

objašnjenje i predviđanje političkih pojava. Funkcija teorije se ogleda u uvećanju teorijske dimenzije

samosvesti, sistematičnosti i istinitosti u sferi politike.

Pohvala teoriji Odnos teorije i prakse u antičkoj Grčkoj

govori ili spisi koji su slavili teoriju nazivaju se protreptičkim Platon označava "čisto znanje" kao teoriju teorija kao posmatranje Platonova alegorija o pećini kao ilustracija odnosa teorije i

prakse Aristotel: "svi ljudi po prirodi žude za znanjem", čovek je po

prirodi "političko biće" Pojmovi teorije i kontemplacije "kontemplacija" je latinski ekvivalent grčkog pojma "teorija" teorija i kontemplacija se razlikuju pre svega po predmetu:

predmet teorije je priroda, a predmet kontemplacije je bog

Pohvala teoriji Odnos teorije u prakse u srednjem veku negativan stav prema radoznalosti, polemika sv. Avgustina Odnos teorije i prakse u vreme renesanse nauka u 17. veku postaje istraživanje, ali teorija je u službi

prakse Odnos teorije i prakse u savremenom svetu teorija mora da se opravda pred praksom Transcendentalni problem intersubjektivnosti Dve vrste dobara uti frui

Politika i politi č ka nauka Politika:

Nauka o upravljanju državama (Litre 1870.) Veština i praksa upravljanja ljudskim društvima

(Robert 1962.) Politika kao nauka o vlasti (državna vlast vs. vlast

uopšte) Mikro i makro politika Politika kao borba ili politika kao integracija –

marksističko i liberalno shvatanje

Politi č ka teorija u okviru nauke o politiciVrste teorija po Karlu Fridrihu:

Morfološke (Kopernik) Genetske (Darvin) Funkcionalne (Njutn

Pojam teorije politike u pore đ enju sa pojmom teorije drugih disciplinaTeorija koja tvrdi da se dve ili više stvari, aktivnosti ilidogađaja u određenim uslovima menjaju u zavisnosti jednaod druge naziva se generalizirajućom propozicijom.Elementi generalizirajuće propozicije:

Sistem iskaza o određenim fragmentima političkog realitetakoji se odnose jedan na drugi

Podaci o pretpostavkama i graničnim uslovima pod kojima biiskazi trebalo da vrede

Mogućnost da se oblikuju hipoteze o budućim događajima

Određenje teorije politike i njenorazlikovanje od političke filozofije

Svojstva teorije politike: Sveobuhvatnost Savremenost Posedovanje vrednosti za savremena

Istraživanja

Politička doktrina zdravorazumskogprosvetiteljstva (Dositej Obradović)

Odnos politike i etike:Dositejeva politička misao spada upredmodernu jer ne razdvaja politiku odetikeEthos kao merilo za kratosApsolutni vladar koji daje moralni primerPodrška ustanicima

Politička doktrina zdravorazumskogprosvetiteljstva (Dositej Obradović)Teorijske pretpostavke političkog racionalizma:

Princip vladavine uma Princip zasnivanja svake zajednice i uopšte odnosa među ljudima

na najvišim moralnim načelima Princip najracionalnije regulacije i organizacije političke zajednice Princip tolerancije Princip nužnosti prosvećivanja nacije Princip ustanovljavanja narodnog srpskog jezika i pisma kao

instrumenta komunikacijeDositej Obradović je koristio uporedno-istorijski metod ianalizu sadržaja.

II.Pojam politike i političkog

Poreklo politike i pretpostavkenjenog nastanka

Politika je u svom elementarnom vidustarija od čoveka

U životinjskom svetu postoje hijerarhija,autoritet, organizacija vlasti i zajednice,borba za vlast, vonstvo, briga za opštedobro

U životinjskom svetu ne postoji svest ozajedništvu, pa se ne može govoriti opolitici već o prapolitici ili pretpoliticikoja je zasnovana na instinktima

Poreklo politike i pretpostavkenjenog nastanka

Faktori koji utiču na razvoj političkogživota:

Geografski faktori Klimatski faktori Gustina stanovništva Patrijarhalne matrice Društveno-ekonomski faktori Osnovne pretpostavke za nastanak politike: Govor Orune Organizacija

Od klasičnog do modernogpoimanja politike

Politička zajednica kao glavno poljeantičke politike

Temelji prve političke zajednice: Bedem Osećaj sigurnosti koji proizilazi iz

zajedništva Umno vonstvo Polis je zajednica ljudi povezanih

zakonom i ustavomOd klasičnog do modernogpoimanja politike

Osnivači modernog shvatanjapolitike:

Nikolo Makijaveli (Vladalac) Tomas Mor (Utopija) Tomas Hobs (Levijatan)

Klasifikacija odrenenja politike iPolitičkog

Normativno-ontološkaRealnopolitičkaTotalitaristička (diferencijalna)MarksističkaEmpirijsko-analitička

Savremeni pojam politikePolitika je složena i dinamična realna društvenapojava koja obuhvata političku svest,procesualno i sistematično političko delanje idruge političke aktivnosti raznovrsnih tipovaaktera koji se dozvoljenim ili nedozvoljenimsredstvima bore za moć odlučivanja ili se paksporazumevaju u okvirima prihvaćenih pravilaradi usaglašavanja i ostvarivanja svojih užih iširih interesa i potreba u okviru raspodelevrednosti, kao i specifičnu organizacionoinstitucionalnustrukturu namenjenu za

vonenje javnih poslova i rešavanje problemau društvenoj zajednici.

Pojam (koncept) političkog Karl Šmit – rodonačelnik pojma

političkog Hana Arent – političko može biti samo

ono što je u sferi javnog Berkli grupa – političko kao posebna

vrsta ljudskog potencijala Agneš Heler – praktična realizacija

univerzalnih vrednosti slobode ujavnom domenu

Politika kao umetnost iluzije Država kao institucionalni okvir za iluziju politike Osnova svake iluzije je u fantaziji Vrste političke iluzije: Privid Obmana Larpurlartistička iluzija Percepcija moći Najčešće političke iluzije: o nepogrešivosti, svemoći i

večitosti vladara Iluzija i sila Iluzija i kontrailuzija

Politička semantika Politics – politički procesi koji ukazuju na

granenje i izražavanje volje, odlučivanje, ukojima se iskazuje politička moć različitihaktera na planu ostvarivanja njihovihinteresa koji dovode do integracija ilisukoba

Policy – funkcionalna polja politike iaktivnosti, pogotovo svako konkretnoodlučivanje u njima

Polity – ustavno urenenje i formalnonormativnodrenenje političkog poretka isistema neke zemljePojam i bitne komponentePolitike

Etatističke/realpolitičke teorije “Antietatističke” teorije Tehnokratsko-administrativna teorija “Univerzalno prisustvo” politike

Komponente politike: Subjektivna: svest pojedinih delova društvene zajednice o

svojoj pripadnosti toj zajednici, njihove težnje, želje ishvatanja potrebe i smisla integrisanosti u zajednicu

Objektivna: saradnja i sukobljavanje različitih društvenih, tj.političkih činilaca

Suština politike

Država Politička vlast uopšte Monopol nasilja Moral Negativna određenja politike

Dva osnovna značenja izraza politika: Politics Policy

Prijatelj - neprijatelj Specifično političko razlikovanje na koje se mogu

svesti političke radnje i motivi: prijatelj – neprijatelj Ovo razlikovanje je samostalno Neprijatelj je borbena skupina ljudi koja stoji naspram

iste takve skupine. Inimicus – privatni neprijatelj Hostis – javni (politički) neprijatelj Pojmovi prijatelj, neprijatelj i borba dobijaju svoj

realan smisao time što zadržavaju odnos premamogućnosti fizičkog ubijanja.

Rat kao krajnja realizacija neprijateljstva

Rani srpski liberalizam - VladimirJovanović: Pojam politike

Politika kao nauka izlaže opštezakone urenenja, uprave iusavršavanja ljuskog društva

Politika kao veština traži, promatra iocenjuje uslove za ostvarenje opštihuslova koje nauka izlaže

Rani srpski liberalizam - VladimirJovanović: Država i suverenitet

Zastupa teoriju društvenog ugovora Zalaganje za pravnu državu Pojam države se preseca sa pojmom društva Najvažniji zadatak države je zaštita društva Nacionalna država se mora ostvariti kao republika Teonomna misao o suverenitetu: Apsolutni suverenitet Nosilac ove vrste suvereniteta je Bog, a njegovo načelo

moral Relativni (ljudski) suverenitet Nosilac ove vrste suvereniteta je čovek,a njegovo

načelo je narodnost

Rani srpski liberalizam - VladimirJovanović: Srpska politička tradicija i njeneustanove

Istorijska ukorenjenost demokratičnosti srpskog naroda – bržamogućnost za prihvatanje modernog parlamentarizma

Tradicija kao jedan od najbitnijih oblika političke kulture Srba,upotrebljiv kao temelj za moderne političke kontrukcije

Integrativna funkcija tradicije; duh slobode kao osnov napretka Narodna samouprava kao politički element od najvećeg značaja za

srpsko društvo Ustanove srpske političke tradicije: Zadruga Pozajmica i moba Jednakost u pravima Pobratimstvo Slava Sabori Gusle

III.Pojam državePravna država i vladavina pravaNacionalna država

Pojam države Filozofsko određenje države: svrsishodnost

na planu postizanja opšteg dobra i pravde Pravno određenje države: nužnost

organizovanja (na temelju društvenogugovora) kako bi se izbeglo neprekidnosukobljavanje i stanje opšte nesigurnosti, kaoi ogromna potrošnja energije pojedinaca naborbu i individualni napredak bez tuđepomoći.

Pojam države Politikološko određenje države: Država je moderna forma vlasti čoveka nad

čovekom (Ljubomir Tadić) Država je forma organizovanja društva u političku

zajednicu (Jovan Marjanović)

Legitimizirajući i nelegitimizirajućikoncepti države

Legitimizirajući koncepti države: Pravna država Nacionalna država Demokratska država Socijalna država/država blagostanja Nelegitimizirajući koncept države: Totalitarna država Nije reč o čistim modelima Klasifikacija prema načelima pretežnosti i dovoljnosti

određenih svojstava

Pravna država Prvi je termin pravna država (Rechstsstaat) upotrebio Robert

fon Mol Najraniji zastupnik pravne države u Srbiji bio je Dositej

Obradović

Volja vlasti je ograničena pravom Jednakost građana pred zakonom (pravna jednakost) Suverenitet pripada državi kao pravnoj instituciji (nasuprot

narodnom suverenitetu) Suverenost države se ogleda u sposobnosti njenog

samoograničenja Podela vlasti na izvršnu, zakonodavnu i sudsku u cilju

ograničenja apsolutne vlasti

Vladavina prava Pojam vladavine prava (Rule of Law) prvi je formulisao Albert Ven Dajsi

1885. Potpuna pravna jednakost proglašena je u Engleskoj prvi put u 17. veku Zakoni usklađeni sa principima jednakosti i pravednosti Fridrih fon Hajek: o vladavini prava u nekoj zemlji može se govoriti samo

ako sve njene zakone karakterišu svojstva opštosti, poznatosti iodređenosti, jednakosti i pravednosti

Opštost: zakoni su apstraktni, ne odnose se unapred ni na koga određenogveć na sve

Poznatost i relativna određenost omogućuju predvidljivost reakcija države itime ulivaju pojedincu sigurnost

Jednakost: zakon se odnosi jednako na se građane bez obzira na njihovepoložaje u društvu

Pravednost zakonu daje legitimnost Da bi danas neka država mogla biti označena kao pravna država ili država

vladavine prava, ona mora biti moderna, institucionalizovana idemokratizovana zajednica

Pravna država (Rider) Nemački teoretičari pokušavaju da se distanciraju

od francuskog političkog, pre svega revolucionarnogiskustva

Suprotnost pravnoj državi je po njima partijskadržava

Nemačka pravna nauka je zamišljala državu kaoorgansko jedinstvo koje nemože trpeti pored sebenikakve partikularne i neasimilovane elemente

Etatizam zastupnika pravne države dovodi donapetosti između države i pojedinca. Jelinek:

Subjektivna javna prava (posse) Objektivna privatna prava (licere)

Vladavina prava (Rider) Srž vladavine prava se nalazi u pojmu konstitucionalizma kao

teorije i prakse ograničene vlasti, tj. vlasti ograničene pravom. Osnovni problemi ustava su centrirani oko sloboda i prava

pojedinca koje on može da osigura preds sudom Jednakost pred zakonom kao bitna pretpostavka vladavine

prava Princip vladavine prava okrenut je protiv diskrecione vlasti

administracije i prerogativa kraljevske vlasti Ideja nezavisnosti sudstva (od izvršne vlasti), koje primenjuje

zakone i precedente na striktno objektivan način. Pravna sigurnost: pravna mera predvidljivosti i proračunljivosti

Pravna država i vladavina prava(Rider)Pravna država

Nemački koncept Državna suverenost Prevlast izvršne vlasti

Vladavina prava Anglosaksonski

koncept Narodna suverenost Prevlast zakonodavne

Vlasti

Politička i partijska država Suprotnost pravnoj državi Politička država obezbeđuje izvršenje političke volje i

političkih ideja vladajuće grupe silom pozivajući se napotrebu poštovanja prava

O partijskoj državi se može govoriti kada političkagrupacija organizovana u stranku koja je došla na vlastna različite načine favorizuje svoje pripadnike ili uzimaza sebe mimo prava ovlašćenja da raspolaže životima,slobodom ili imovinom građana na osnovu svojihpartijskih ciljeva i ideoloških načela.

Partijska država je moguća u vrlo različitim ideološkim ipolitičkim opcijama

Politička i pravna država (Rider) Pravna država teži što manjoj upotrebi pravnih odredbi i nasilja

zasnovanog na njima Politička država teži širokoj upotrebi sredstava koje poseduje Politička država se razlikuje od despotske po tome što despotske

države ne poseduju pravnu praksu Grupa koja stvara državu raspolaže sa tri vrste profesionalnih

kapitala: Kapital ideologije ili politike (znakovni kapital): pomoću njega se

grupa predstavlja svojoj sredini, i oseća se ovlašćenom da govori saautoritetom o svim postojećim problemima u jednom društvu i dapredlaže rešenja tih problema predstavljajući ih kao najbolja i jedina

Kapital prava: mogućnost da se sadržine znakovnog kapitalapretvaraju u pravne obaveze

Kapital primene nasilja: državno nasilje kao sredstvo osiguranja dase poštuju pravne norme

Nastanak nacionalne države U osnovi je ideja da je pravo jedne nacije da vlada sobom u

svojoj nacionalnoj državi Spontano stapanje različitih etničkih grupa u jednu naciju usled

dugotrajnog ekonomskog i političkog suživota ili zajedničkereligije

Izražen zahtev za solidarnošću U nekim slučajevima država stvara naciju, a u drugim nacija

stvara državu

Koncept nacionalne države podrazumeva državu kao teritorijalnui političku celinu, ali i kao kulturno, istorijsko i duhovnozajedništvo

Nacionalna država nije bezuslovno i zajednica nacionalnizma, aliona to lako može biti, jer sve što je održava je ujedno ipretpostavka nastanka i razvoja nacionalističke ideologije.

Pojam nacionalne države (Rider) Nacionalna država je i tvorevina i tvorac moderne Evrope Nastaje na različite načine Od Francuske revolucije nacija legitimiše državu Karakteristike nacionalne države: Zajednica/društvo: teritorijalno organizovano društvo; društvo po

svojim interesnim, takmičarskim i suparničkim vezama,društvenim i političkim sukobima; zajednica identiteta, stavova ireakcija prema strancu, naročito prema neprijatelju

Zajednica sudbine Mitološki entitet: duhovni karakter bratstva među "decom

otadžbine" vs. mitološko jedinstvo kao biološko jedinstvo Nacionalna religija Ka “prevazilaženju”

Zajednica nacionalizma Patriotizam: privrženost određenom mestu i određenom načinu

života za koje neko veruje da su najbolji na svetu, ali ne želi da ihsilom natura drugima. Patriotizam je pre svega odbrambenogkaraktera

Nacionalizam se ne može odvojiti od želje za vladanjem, i trajnicilj svakog nacionaliste je da obezbedi veću vlast i ugled zanaciju ili drugu celinu u kojoj je odlučio da utopi svojuindividualnost.

Nacionalizam ne označava samo odanost jednoj vladi ili zemlji,već bilo kojoj celini

Psihološki profil nacionaliste: Takmičarski prestiž Opsednutost Nestabilnost Ravnodušnost prema stvarnosti Snovi o vlasti

Nova nacionalna država Nove nacionalne države nastaju uglavnom kao posledica sloma

socijalizma Nerešeno nacionalno pitanje u socijalističkim zemljama Dva i više nivoa vlasti u socijalističkim federacijama Ključna uloga partijskih i državnih elita Nacionalna i verska osećanja kao sredstvo mobilizacija masa Upotrebna vrednost nacionalističkih ideologija se sastojala u

mogućnosti lake i brze zamene jedne zapaljive kolektivističkeideologije drugom

Nove nacionalne države uvek teže da se predstave kaodemokratske i pravne države

Nasilje i sakralnost novihnacionalnih država

Država kao svetost Državnost kao potvrda sazrelosti nacije Nasilje kao sredstvo stvaranja države Izvorište koflikata je definisanje nacionalne

teritorije kao državne Statičko shvatanje države kao građevine

Adam Čartoriski: “Saveti kojihtreba da se drži Srbija”, 1843.

Iniciranje pisanog srpskog nacionalnogprograma

Spoljna politika: čvršće vezivanje zaFrancusku i Englesku, kulturno-prosvetnaakcija među Južnim Slovenima u Turskoj iAustriji

Nasledna monarhija Prisajedinjenje severne Crne Gore (Brda) i

izlazak na more

František Zah: “Plan” Spoljna politika: antiruska orijentacija,

jugoslovenska politika Stvaranje prvo srpske višereligijske a potom

multietničke jugoslovenske države Nasledna monarhija “Plan” kao predložak za “Načertanije

Ilija Garašanin: “Načertanije”,1844.

Ujedinjenje ili savez sa “svim narodimasrpskim”

Opstanak Srbije pod turskom vlašću, uzstalno otkidanje dela po dela teritorije –procesualni put stvaranja države

Proruska orijentacija Nasledna monarhija

Konstantin Nikolajević: “Srpskesjedinjene države”, 1848/9.

1848. kao šansa za Srbiju Ključno pitanje izbora metoda za ujedinjenje Srba u

nacionalnu državu Distanciranje od velikih sila Dve države – srpska i turska u okviru Otomanskog

carstva (pri čemu bi srpska obuhvatala i Bosnu iHercegovinu, i Crnu Goru i Staru Srbiju)

Srbija bi imala nezavisno unutrašnje uređenje,vojsku i samostalno ekonomsko uređenje

IV.Demokratska državaSocijalno-pravna država/državablagostanjaTotalitarna država

Demokratska država Ideal savremenog sveta Formalne i stvarne demokratske države Ne postoji univerzalni model demokratske države Danas se pod demokratskom državom podrazumeva liberalni

model demokratske države Demokratska država ispunjava sledeće uslove: Slobodna politička utakmica Sloboda kretanja ljudi, roba i ideja Ustavom zagarantovana sva ljudska prava i slobode Konflikti se rešavaju kroz institucije Parlament je sastavljen voljom građana Javnost politike Oročenost vlasti Horizontalna i vertikalna podela vlasti

Demokratska država Demokratske države se moraju locirati u prostoru i vremenu Razvijeno građansko društvo i ostvarena pravna država su bitne

pretpostavke savremene demokratske države Odnos prema političkim protivnicima je jedan od važnih indikatora

demokratičnosti svake države – demokratska država nije država progona Sloboda kritičkog mišljenja Dva osnovna dobra svake demokratske države su individualno blagostanje i

individualna sloboda Demokratska država kao otvoreno društvo Narodni suverenitet Politička sloboda Tolerancija Koncept liberalne demokratske države podrazumeva ostvarenost pravne

države, što znači i nezavisno sudstvo Tržišna privreda kao pretpostavka demokratske države Opasnost po demokratsku državu je stanje rata, kriza i unutrašnjih

konflikata jer se tada pojavljuju snage koje nude efikasnija rešenja oddemokratskih.

Demokratska država (Rider) 20. vek kao vek konflikta sistema demokratije i sistema diktature U odnosu na nedemokratske države, demokratska država ima

mnogo veće šanse da od njenih građana bude prihvaćena kaolegitimna

Demokratska ustavna država je još daleko od ideala na koji sepoziva, ali ona pri tom po svojoj prirodi nije njihova negacija negoprivremeno najbolja mogućnost da im se društvo približi.

Demokratska država je u prednosti nad diktaturom na planukreativnosti, sposobnosti učenja i sposobnosti za promene.

Politički proces u demokratskoj ustavnoj državi određen jevezivanjem vladajućih za glasove građana, oročenje vlasti,institucionalizaciju konflikta i javnost politike

Primat dva dobra u demokratskom političkom procesu: Individualno blagostanje Individualna sloboda

Socijalna država i/ili državablagostanja

Narastajuće industrijsko društvo i sve brojnija i radikalnija radničkaklasa su još u 19. veku stavili u prvi plan tzv. socijalno pitanje

Spoj rastućeg siromaštva u najvećem delu stanovništva i opšteg pravaglasa učinio je radničku klasu i siromašne slojeve respektabilnimpolitičkim faktorom

Socijalno pitanje – niz zahteva koje se svode na težnju za više socijalnei ekonomske pravde

Nastala iz straha od socijalističkih revolucija Predstavlja veliko odstupanje od glavnih principa liberalne pravne

države Država interveniše u privrednom životu radi otklanjanja socijalnih

napetosti Doživljava uspon posle Drugog svetskog rata, kao koncept koji

otvoreno ide ka tome da "proleterijat odvrati od klasne borbe saburžoazijom"

Koncept koji je danas u povlačenju

Socijalno-pravna država i državablagostanja (Rider)

“Socijalno pitanje” – posezanje države u pravo zakupa i iznajmljivanja(stambeno pitanje), u oblast radnih odnosa itd.

Rešavanje socijalnog pitanja išlo je u susret razvitku "socijalnog prava" koje jemenjalo tradicionalni sistem civilnog i javnog prava.

Socijalna država treba da odgovori izazovima masovnog industrijskog društva Umesto pravom zaštićene slobode pojedinca u okvirima pravne države, u

socijalnoj državi je u prvom planu briga o zajedničkom dobru i blagostanjugrađana

Socijalna država nastoji da ustavnim putem spreči ostvarenje principapersonalnog na račun socijalnog, odnosno slobode na račun jednakosti iobrnuto.

Cilj socijalne države je da omogući stvaranje jednog umereno pravednijegporetka koji bi sprečio oštre klasne borbe.

Dopuna pravne sigurnosti socijalnom sigurnošću Osnovna strategija je uzajamno ograničavanje države društvom i društva

državom Ravnoteža kapitalizma i socijalizma Prevencija krize: ekonomski rast, puna zaposlenost i stabilizacija cena

Država shvaćena kao totalitet Hegel: država kao institucija koja predstavlja totalitet

u političkoj sferi – njeni delovi poseduju relativnusamostalnost, ali su neraskidivo povezani sacelošću – težnja ka pozitivnoj slobodi

Đovani Đentile i Serđo Panunci: fašističkainterpretacija države kao totaliteta – apsolutnojedinstvo i sloga nacije

Karl Šmit: totalna država kao političko jedinstvo,nasuprot liberalnoj državi

Erns Forsthof, Hajnc Cigler: totalna država kaoproizvod totalne angažovanosti nacifikovanogdruštva

Stare totalitarne države Autoritarna država je širi pojam od totalitarne države. Totalitarna država

je najekstremnija forma autoritarne države Autoritarna država: Naglašen princip vođstva Priznaje pravni poredak Ne vlada teror Odgovornost vođstva Postojanje zone privatnosti Stare totalitarne države su nacističke, fašističke i staljinistička država Organsko shvatanje države i društva Država kao oruđe partije Vođa Jedinstvo vlasti Teror

Stare totalitarne države Rejmon Aron: sjedinjenost monopola partije,

etatizacije ekonomskog života i ideološkog terora Karl Fridrih i Zbignjev Bžežinski: Jedna zvanična ideologija Jedna partija u državi i vodi ih isti čovek Tajna policija koja sprovodi sistem terora Monopol nad sredstvima informisanja i komunikaciji Monopol na korišćenje oružja Centralistička ekonomija

Prikrivene totalitarne države Stvaranje prikrivenog totalitarizma u formi totalitarnih nacionalnih

država u Evropi posle sloma komunizma Insistiranje na demokratskom imidžu Insistiranje na "celokupnoj državi" kao državi svih pripadnika

državotvornog naroda Organsko shvatanje države koja se poistovećuje sa nacijom Agneš Heler: totalitarizam kao ukidanje svake vrste pluralizma i

kao negiranje građanskog društva (stare totalitarne države) U novim totalitarnim državama postoji imitacija pluralizma i

neizgradnja građanskog društva Stranački pluralizam i politički monizam Neoficijelna nacionalistička ideologija

Totalitarna država (Rider) Hegelov pojam totaliteta obuhvata sve, zato što se

radi o pojmu dijalektičke celokupnosti. On obuhvatajedinstvo subjekta i objekta, mišljenja i sveta.

Po Hegelu država je totalitet čiji delovi posedujurelativnu samostalnost, mada su neraskidivopovezani sa celošću.

Totalitarizam: uklanjanje pluralizma i negiranjegrađanskog društva

Novi totalitarizam: imitacija pluralizma i neizgradnjagrađanskog društvaNikola Pašić: I faza (opozicija)

Antibirokratski stavovi Opšta narodna samouprava

Suverenost naroda Razdvojenost crkve od države Oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda kroz

nacionalnu revoluciju Nacionalna država Država pravde (socijalna država) Demokratsko-parlamentarno uređenje Država naoružanog naroda Borba protiv državnog terora

Nikola Pašić: II faza(državnička)

Narodna država koja okuplja sve oslobođenepripadnike srpskog naroda

Demokratska država Podela suvereniteta između naroda i

monarha Ublažavanje antibirokratskih stavova Prihvatanje ideje državnog razloga Stajaća vojska

Nikola Pašić: III faza (stvaranjejugoslovenske države)

Težnja ka stvaranju zaokružene teritorijalneceline koja bi obuhvatala sve teritorije nakojima živi srpski narod

Jugoslavija kao manje poželjno ali jedinoostvarljivo rešenje

V.Moć, vlast, sila i nasiljeLegalni i nelegalni načinipreuzimanja političke moći i vlasti

Pojmovno preplitanje i razlikovanjemoći, vlasti, sile i nasilja

Politička moć: mogućnost da se formalnim i neformalnimuticajem u sferi politike utiče na ključne tokove razvoja društva.

Sila je sredstvo ostvarenja i održanja moći, a nasilje je načiniskazivanja i sprovođenja moći.

Sila je uvek jedna od osnova moći Politička vlast je institucionalizovana moć koja počiva na

pozicijama sa pravnom sposobnošću odlučivanja Opšta karateristika vlasti: ona je trajna oranizovana prinuda koja

po potrebi prerasta u narilje jedne društvene grupe sa ciljemobezbeđenja njene dominacije u društvu.

Vladavina je sklop odnosa društvenih snaga koji omogućujeodlučujući uticaj na usmeravanje kretanja u društvenoj zajedniciili u nekoj oblasti društvenog života.

Određenje socijalnog ipolitičkog nasilja

Nasilje je rad sile

Političko nasilje je direktna ili indirektna,latentna primena sile u sferi politike ipolitičkog, tj. direktna ili indirektna, latentnaprimena sile nad svešću, telom, životom,voljom ili materijalnim dobrima stvarnog,potencijalnog ili pretpostavljenog političkogprotivnika.

Političko nasilje je, za razliku od socijalnog,uvek pretežno racionalna delatnost.

Uzroci i osnove nasilja upolitici

Osnovna viđenja uzroka političkog nasilja: Teorije uslovljenosti Teorije prirođenosti Socijalni osnovi nasilja: Materijalno-ekonomski Idejno-ideološki Alijenaciono-interpersonalni Političko-organizacioni Prirodna osnova nasilja (po Hegelu): žudnja kao

neprevladana želja za posedovanjem objekta Uzroci političkog nasilja su pre svega u

društvenim odnosima.

Vrste i pojavni oblici političkognasilja• Vrste nasilja:o prema sadržaju: fizičko i psihičkoo prema načinu vršenja: direktno i indirektnoo prema razložnosti: racionalno i iracionalnoo prema nosiocima: individualno i kolektivnoo prema vremenu trajanja: trenutno i dugotrajnoo prema rasprostranjenosti: masovno i punktualnoo Institucionalno, institucionalizovano, strukturalno

Vrste i pojavni oblici političkognasilja

Osnovni oblici političkog nasilja:1.. prrettnjja siillom2.. prriinuda3.. prriittiisak4.. psiihoffiiziičko zllosttavlljjanjje5.. polliittiičko ubiisttvo6.. attenttatt7.. diiverrziijja

Osnovni oblici političkognasilja

Prinuda kao radnja podrazumeva nasilje kao direktnu ili indirektnu upotrebusile, npr. putem raznovrsnih pritisaka i pretnje sliom sa ciljem ostvarenjainteresa, intencije i volje subjekta koji prinuđuje, obično suprotnih intencijama iinteresima, a uvek suprotnih volji onoga ko se prinuđuje.

Pritisak se javlja kao oblik nasilja onda kada se računa sa interesom onoga na

koga se pritisak vrši da očuva svoje identitetne resurse moći u smislu očuvanjaonoga što ima ili onoga što jeste, po cenu odgovarajućih ustupaka koji vodeostvarenju interesa onoga ko pritisak vrši, a da se još uvek bitno ne narušavaukupni integritet (moći) onoga na koga se pritisak vrši.

Pretnja silom je oblik indirektnog nasilja, dakle vrši se bez direktne upotrebesile sa ciljem izazivanja straha od povreda fizičkog integriteta ili identiteta (kadaje reč o pojedincu ili grupi) odnosno teritorijalnog integriteta kada je reč o državikao objektu nasilja.

Psihofizičko zlostavljanje se zasniva dva svojstva ljudske vrste:1. Čovek nerado podnosi fizički bol i duševnu patnju2. Ne može ih dugo podnetiOno predstavlja vid svesnog interpersonalnog nasilja koje obuhvata niz bolnih iponižavajućih i racionalnih postupaka sistematskog psiho-fizičkog zlostavljanja kojimase politički protivnik

Osnovni oblici političkognasilja

Političko ubistvo je ideološki odnosno politički motivisana potpuna i trajnaeliminacija stvarnog, potencijalnog ili pretpostavljenog političkog protivnika, kao vidsankcija zbog njegovog političkog ubeđenja ili delatnosti, ali i kao preventivno delo.

Atentat je specifičan nasilan način izvršenja ili pokušaja izvršenja političkog ubistva.Razlike između političkog ubistva i atentata:

postoje neuspeli atentati atentat podrazumeva ugrožavanje života neke relativno važne političke ličnosti atentat podrazumeva ugrožavanje jedne osobe ili relativno malog broja ličnosti atentat podrazumeva postojanje zavere atentat se najčešće izvodi vatrenim oružjem i eksplozivnim materijalima, ređe hladnim

oružjem Štrajk glađu je specifičan vid autodestruktivnog, politički motivisanog protestnog

ponašanja, koji predstavlja svesno i sistematsko političko nasilje nad sobom, koje uzavisnosti od postavljenih ciljeva, zahteva, stepena razumnosti onih kojima jeupućeno i mogućnosti da se zahtevima štrajkača izađe u susret, može rezultirati urasponu od psihofizičke iscrpljenosti do smrti. On se ispoljava kao zakonomnepredviđen medijski atraktivan vid prtiska na vlast sa ciljem pridobijanja dela javnostiza ostvarivanje zahteva za koje se procenjuje da se mogu ili tek unekoliko moguostvariti legalnim putem.

Političko samoubistvo je vid političkog protesta i simbolički akt kome u osnovi ležitežnja da se samouništenjem ukaže na drastičan način na neke odnose u datomdruštvi. Kao prelazni primeri između političkog ubistva i političkog samoubistva moguse posmatrati slučajevi u kojima se kao izvršilac ubistva javlja sama žrtva uslednaređenja i nemogućnosti izbora, ili, obrnuto, usled mogućnosti izbora.

Vrste i pojavni oblici političkognasilja

Složeni oblici političkog nasilja1. pobune2. neredi3. nemiri4. terorizam5. subverzija6. represija7. teror8. ustanak9. rat

Složeni oblici političkog nasiljaOsnovne vrste kolektivnog (masovnog) nasilnog protesta:

Neredi Forme internog političkog protesta koje se ispoljavaju kroz asocijalno i

destruktivno politički motivisano ponašanje grupe aktera koje karakteriše direktnakolektivna upotreba sile sa pretežno političkim instrumentalnim i simboličkimsadržajem, širokom violentno-pojavnom skalom i ograničenom mogućnošćuuticanja na izmenu vladajuće političke strukture, i obično, bez bitnog uticaja napromenu društveno-ekonomskog uređenja, pre svega zbog nedovoljnog stepenaorganizovanosti aktera i vremena njihovog trajanja

Nemiri Odlika nemira je dosezanje određenog nivoa svesti njegovih učesnika o nekoj

društvenoj pojavi, odnosno problemu, odnosno tuđem i sopstvenom položajudruštvene grupe kojoj pripadaju, a koji je pretežno nastao kroz političko-ideološkodelovanje. Nemiri se kao oblik složene političke aktivnosti razlikuju od nereda i povišem stepenu organizovanosti, većem broju permanentnih učesnika, većemteritorijalnom i sadržajno-akcionom obimu, vremenu trajanja, trajnosti interesa imotiva koji ih pokreću, intenzivnijoj intencionalnosti, planiranju, jasnije definisanimciljevima akcije i težem razrešavanju.

Ustanak Pobuna (koja može biti i vid ličnog i masovnog protesta)

Složeni oblici političkog nasilja Terorizam je složeni oblik organizovanog, individualnog i ređe institucionalizovanog

političkog nasilja, obeležen zastrašujućim brahijalno-fizičkim i psihološkim metodamapolitičke borbe kojima se obično u vreme političkih i ekonomskih kriza, a retko i uuslovima ostvarene ekonomske i političke stabilnosti jednog društva, sistematskipokušavaju ostvariti "veliki ciljevi" na način potpuno neprimeren datim uslovima, presvega društvenoj situaciji i istorijskim mogućnostima onih koji ga kao političkustrategiju upražnjavaju.

Državni terorizam obuhvata po formi i sadržini klasične terorističke akte, javnoizvedene od pripadnika vojnih, političkih ili plaćeničkih snaga neke zemlje izvan njenihgranica a po odluci njenih vlasti.

Represija je način regulisanja socijalnih konflikata i obezbeđenja poštovanja važećihpravnih a ponekad i drugih normi putem državne prinude.

Represalija je konkretna forma obične nelegalne nediskriminativne represijemasovnih razmera od strane vlasti ili zavojevača na zauzetoj teritoriji nad mesnimstanovništvom u cilju odmazde ili zastrašivanja.

Retalijacija je uzvraćanje istom merom na neku povredu međunarodnog prava Teror je vršenje nasumičnog nasilja u cilju održanja vlasti ili njenog učvršćenja. Gerila je forma borbeno-organizovanog političkog delovanja malih, naoružanih, vrlo

mobilnih ilegalnih grupa koje pretendujući na zastupanje interesa naroda i nalazećiuporište u njemu vrše kolektivnu upotrebu oružane sile kao direktnog nasilja protivvladajućih, zavojevača ili okupatora.

Redukcija moći u politici Alfred Adler: težnja ka moći je najjača potreba u čovekovom

biću Odricanje od moći: prinudno i dobrovoljno Lord Ekton: Svaka moć kvari, a apsolutna moć kvari apsolutno Najefikasnije sredstvo legalnog ograničavanja moći: podela vlasti

i njeno vremensko oročavanje Koncentracija moći van sfere države Klaus fon Bajme: tri načina redukcije moći u savremenom

društvu:

Premanentno prosvećivanje članova društva o manipulaciji inelegitimnim odnosima moći

Nenasline akcije građana, građanska neposlušnost i društvenipokreti

Revolucionarno dokidanje moći

Legalni načini osvajanja vlasti Legalni načini osvajanja vlasti isključuju

upotrebu sile i temelje se na poštovanjuzakona

Danas najprihvaćeniji legalan način osvajanjavlasti su izbori

Principi: Princip većine Princip pluralnosti Princip gravitacije

Nelegalni načini osvajanja izadržavanja vlasti

Političke zavere Prevrati: Politički udar Državni udar Puč Ustanak Revolucija

Politička zavera Elementi političke zavere: Plan Organizacija i organizovanost Akteri Tajnost Političku zaveru karakteriše povezanost aktera istovetnim

idejno-političkim stavovima, interesima i ciljevima. Politička zavera je organizovana konspirativna akcija koju

sa ciljem ostvarenja tajno dogovorenog i brižljivopripremanog plana, tajno ili javno izvode odabrani i uzavereničku grupu ili organizaciju čvrsto povezani akterizavere.

Politički udar, državni udar ipuč

Politički udar je svaka forma preuzimanja političke vlasti u određenojstrukturi koja nije u saglasnosti sa važećim konceptom pruzimanja vlastii normom.

Državni udar je prostorno usko, na centar političke moći, odnosno nasedište vlasti ograničena nasilna, zaverenička, vojno-politička akcija,koju radi iznenadne neustavne, totalno aberativne promene u pozicijinosilaca vrhovne izvršne vlasti u jednoj zemlji pažljivo planira i u veomakratkom vremenskom roku izvodi ograničen broj aktera iz redovanosilaca državne vlasti, uz pomoć nacionalnih oružanih snaga iobaveštajnih struktura, bez stvarnog učešća masa, a sa izraženomtendencijom opstajanja prevratničke akcije u okvirima postojećeg

društveno-politčkog uređenja, pa čak i njegove zaštite i pored izmenerežima.

Puč je posebno militantna forma državnog udara koji izvode isključivonacionalne oružane snage, a po njegovom uspešnom izvođenjuvrhovnu vlast obavljaju vojna lica

Ustanak Ustanak je opšte ili društveno šire oružano suprotstavljanje neke

veće društvene grupe spostvenim ili tuđim vlastima na prostoruna kojem vlasti i ustanici zajedno egzistiraju.

Ključni element svakog ustanka je ofanzivnost Po prostoru odvijanja, ustanci se dele na seoske i gradske Faktori za procenu pokretanja i ocenu značaja i dometa

savremenog ustanka: Mogući stepen organizovanosti i masovnosti Stepen uticaja na mase Stepen stabilnosti vlasti Sposobnost vlasti da uguši ustanak Spoljna situacija

Politička i socijalna revolucija Prvo pominjanje u kontekstu nereda, nemira i drugih

prevratničkih pojava 1343. Politička revolucija obuhvata niz različitih oblika radikalnih

promena u sferi politike i posebno političke vladavine. Zajedničkosvim tim promenama je što su one isključivo političke prirode i nezadiru u društveno ekonomske odnose.

Revolucija nije metod osvajanja vlasti, već izmena načinavladavine, u kojoj učestvuju mase, očekujući od nje neki stepenprogresa, odnosno progresivnu novinu u sferi političkog života.

Socijalna revolucija je sveukupni totalni procesualnipreobražaj čoveka i strukture društva koji započinjenasilnim osvajanjem vlasti od strane mase i organizacijakoje ih predvode.

Odnos političke i socijalnerevolucije:Politička revolucija može biti:

Procesor socijalne revolucije Sam početak socijalne revolucije Deo toka socijalne revolucije

Buntovnik sa razlogom:Dimitrije Cenić

Metode političke borbe: Nenasilne i legalne: učestvovanje na izborima Nasilne i nelegalne: organizacija ustanka u Bosni

Revolucija+partija=nacionalna ifederativna država: SvetozarMarković

Buna (pobuna) forma ličnog, grupnog ili masovnogpolitičkog ili socijalnog protesta koje mogu biti izraz iliindikator opstajanja osećanja čovekovog dostojanstva i

prvog čovekovog prava: vlastitosti od sebe samog, usituacijama kada se permanentno vrši brahijalno nasiljenad jednim narodom.

Tipovi buna: Progresivne Bune sa konfuznim programom ili bez njega Kontrarevolucionarne Revolucija predstavlja radikalni progresivni preobražaj

čoveka i društva. Ona nije trenutni akt nasilja već procespreobražaja čoveka i društva.

O začecima sprege kriminala ipolitike u Srba

Pokušaj sile da se konstituiše kao vlast Odnos politike i kriminala