Uvod u Unix Teorija

8/17/2019 Uvod u Unix Teorija

http://slidepdf.com/reader/full/uvod-u-unix-teorija 1/28

UUX

- Unix je višekorisnički i višezadaćni operacijski sustav u kojem možeistovremeno postojati više korisnika povezanih na sustav u kojemsvatko od njih može imati pokrenuto više programa

- Unix se koristi na radnim stanicama, višekorisničkim serverima ali i nakućnim računalima

- Unix je operacijski sustav čija se struktura sastoji od tri dijela:o klopovljeo istemski pozivi jezgreo !rogrami

LINUX

- "ačetnik je #inus $orvalds

- %amijenjen naprednijim korisnicima- &ra'čko sučelje- (esplatan- %e postoji niti jedan jedinstveni #inux

DISTRIBUCIJE

- o)tver se može distri*uirati uo +zvornom koduo U zato predvienim paketima

!. distri*ucije temeljene na ed/at-u: 0edora, 1penuse,

!2#inux1 3!4& distri*ucije temeljen na 3e*ian-u: 3e*ian, U*untu,

4noppix, .episdpgk

- 1snovni alat za otpakiravanje paketa- 4oristi se sa opcijama

o i 5 installo r 5 removeo p 5 purge 6ukloni i sve kon'guracije7o

) 5 zahtjeva izvršavanje instalacije ili deinstalacije- za dpgk moramo ručno sve skidati, snimati u dir i pokretati

Automatizam

- %ared*a apt-get- U datoteci 8etc8apt8sources9list nalazi se lista izvora- 4oristeći te izvore dohvatimo popis paketa na njima

o apt-get update- ko želimo podignuti razinu paketa na noviju verziju

o apt-get upgrade

- $e dohvatimo i instaliramo *ilo koji paket po imenuo apt-get install ime;paketa



o apt-get remove ime;paketaRPM

- alien nared*a omogućava pre*acivanje paketa u de* o*lik

Virtualizai!a

- sklopovska emulacijao sklopovlje potpomaže virtualizaciji dodjelom resursa skupini

virtualnih mašna- paravirtualizacija

o virtualna mašina postavlja specijalni !+- potpuna virtualizacija

o <.=> 5 simulira hardver- virtualizacija na razini operativnog sustava

o

terminal servisi- djelomična virtualizacija

SPAJANJE

- %akon spajanja ljuska nas stavlja u vlastit home direktorij- !ravilo kaže da se administratorov direktorij nalazi u stazi 8root, a

korisnički direktorij u stazi 8home8korisničko;ime- "nak ? predstavlja re)erencu na home direktorij 68home8korisničko;ime7

LJUS"A $S%&ll'

- učelje izmeu korisnika i kernela- 3io korisničkog programa a ne kernela- !revoditelj nared*i- !rocesni izvršitelj- (ash je najčešće korištena ljuska za unixoidne os uz $csh- <iše vrsta ljuski:

o (ash, (sh, $csh, 2sh, 4sh, "sh- #jusku mijenjamo nared*om %(%- 2hsh ime;korisnika, nared*a pita za novu ljusku

Struktura dir&ktori!a

- (in 5 sve nared*e 2#+-a- (oot 5 mjesto gdje se nalazi kernel- 3ev 5 mjesto svih ureaja- >tc 5 kon'guracijske dateoteke svih servisa- /ome- direktorij svih korisnika- Usr 5 mjesto gdje se instalira većina programa- <ar 5 varija*le koje nisu postavke, ali *itne za rad



Staz&

- psolutna staza 5 napisana puna staza od znaka 8- elativnza staza 5 staza od točke gdje se nalzimo- 9 5 trenutni direktorij

- 99 5 direktorij prije trenutnog direktorija- @ 5 sve datoteke u ovom direktoriju- ? 5 home direktorij korisnika

CLI mod

- p)d 5 ispisuje trenutnu apsolutnu stazu u kojoj se nalazite- d 5 promjena direktorija 6 cd Anovi direktorijB 7- dir 5 ispisuje popis direktorija 8 datoteka u trenutnom direktoriju- l( 5 isto kao dir

o l( *a ispiši sve datotekeo l( *l dulji ispis

- mor& dat 5 ispisuje datoteku dat, nije se moguće kretati strelicama- l&(( dat 5 ispisuje datotekue dat, moguće kretanje strelicama- l( *al+mor& 5 ispis sadržaja direktorija stranicu po stranicu- )%oami 5 nared*a koja nam govori s kojim korisnikom smo prijavljeni- (u ,optio. ,u(&ram&. 5 promjena korisnika- &/it 5 izlaz iz komandne linije- d0 5 pokazuje količinu slo*odnog 8 zauzetog mjesta na disku- du ,dir ili dat. 5 pokazuje veličinu trenutnog direktorija 8 datoeke

o 5k 4*

o 5m .*o 5* *o 5h o*lik razumljiv korisnik

- mkdir im&1dir 5 stvara novi direktorij- rmdir im&1dir 5 rmdir ne može o*risati puni direktorij- rmdir *r im&1dir 5 *riše i dir i datoteke unutar njega- rm * *riše datoteku 6 sa opcijom 5r i direktorij 7

o rm *0 5 *riše *ez pitanjao rm *r0 2 - *riše sve

- p iz3ori4t& odr&di4t& 5 kopira datotekuo

*a 5 zadržava vlasništvo i dozvoleo *R 5 rekurzivnoo p 5%om&5p&ro6t/t 5%om&5!ura6t/t

4opira datoteku iz direktorija 8home naziva pero9txt udirektorij 8home naziva jura9txt

- m3 iz3ori4t& odr&di4t& 5 premješta dat i dir- l -( 4to1(&13&7& im&1lik * stvra link na datoteku 8 direktorij

o *( 5 sim*olički link

Pr&u(m!&ra3a!a



- (tdi * standardni ulaz s tipkovniceo 8

- (tdout * izlaz na zaslono 9 i 99

- (td&rr * greške na zaslono :9 i :99

- ar&d;a 9 dato preusmjeravanje standardni izlaz u datoteku dato l( *al 9 datot&ka6t/t

- ar&d;a 99 dat * preusmjeravanje standardni izlaz u dat dat, ne*rišući stare podatke

o l( *al 99 datot&ka6t/t- ar&d;a 8 dat * preusmjeravanje standardni ulaz 6 iz dat 7 u nared*u

o mor& 8 datot&ka6t/t

C!&3o3odi

- cjevovodi 6pipes7 5 spajaju izlaz od jedne nared*e na ulaz od drugenared*e

- pC D pEo šalje izlaz od pC na ulaz od pE

- l( *al + mor&o sadržaj nared*e ls 5al preusmjerava se u nared*u more, tako da

ako je ispis veći od veličin jednog ekrana, sustav će čekati dakorisnike pritisne space tikpu za prikaz nove stranice

- preusmjeravanje 6F7 je u datoteke, a cjevovodi 6D7 su zapreusmjeravanje nared*i

- l( *al 9 mor&o stvara dat imena more i u nju upisuje sadržaj do*iven nared*om

ls -al

I(pi(

- t&& o čita sa standardnog ulaza i piše na stand izlaz ili u datoteku, pri

zapisivanju daje prikaz i na zaslonuo l( *al + t&& izlaz

- at dato ispisuje sadržaj datotek dat

- at *Eo prikazuje krajeve linija dat tako da umjesto njih pri ispisu stavi

znak G- at *

o prikazuje *rojeve linija dat



- povezivanje dvije dat sa prikazom na zaslonu- povezivanje dvije dat sa ispisom u dat cat- povezivanje dvije dat sa ispisom u dat cat i prikazom na ekranu

- mor& dato ispisuje sadržaj datoteke dat, nemogu ići strelicama

- l&(( dat

o ispisuje sadržaj datoteke dat, moguće ići strelicama- %&ad * dato ispisuje prvih n redaka datoteke dato %&ad -<== dat6dat

- tail * dato ispisuje posljednjih n redaka datoteke dato tail -:== dat6dat

- ) dato ispisuje *roj redaka 8 riječi 8 znakova u datoteci dto =ord 2ount



- tail *0 datot&kao ispisuje zadnjih CH redaka datotekeo ispis se stalno osvježavao za praćenje log dat

- tim&o ispisuje vrijeme izvoenja neke nared*eo tim& l( *al

- !oio kom*inira dvije datoteke na način da se može zadati da ih poveže

preko nekog stupca9 .ora *iti sortirano i mora se podudaratistupac u o*je dat

o !oi !&da d3a

- pa(t&o povezuje dvije datoteke u vodoravnom usmjerenju, ne mora *iti

sortirano i ne mora se podudarati stupaco pa(ta !&da d3a

- pa(t& *d 6delimiter7 - pa(t& *( 6jedno ispod drugog7



- (orto služi za sortiranjeo *k 5 po nekom stupcuo *M 5 mjesecuo * 5 numeričko sortiranjeo *r 5 o*rnuto sortiranje

- odo +spis u oktalnom o*likuo od dat

- (plito razdvaja dat na željenu veličinuo

*; 5 na *ajtoveo *l 5 *rojeve linijao Split *l < !&da <



- lo numerira *rojeve linija u datoteci

- tro mijenja neki niz znakova sa nekim drugimo tr ko !o 8 !&da

- uto ispisuje iz dat oda*rane znakove ili stupceo ut *d > > *0 ? !&da

- %ared*a za pomoć korištenja nared*i je mao ma p



Datot&@i (u(ta3i

- Unix datotečni sustavio extE, extI, raiser)s, extJ

- =indoKs datotečni sustavio 0atIE, nt)s

- 1stalio +soLMMH, ud), apple, aos

- vaki korisnik ima vlastiti home direktorij- !rava pristupa

o vaka datoteka ima svoga vlasnikao vaka datoteka ima grupu kojoj pripadao vaka datoteka ima pravila pristupa toj dat od strane

1so*e koja joj je vlasnik

1so*e koja je iz iste grupe koja je vlasnik 1stalih korisnika

- tou%o koristi se za izmjenu vremena stvaranja datoteke, izmjena

vremenskih oznaka kada se pristupalo dat i kada je došlo dopromjene dat9

o ko navedemo dat koja ne postoji, kreirat će praznu s timimenom

o tou% dat

Pra3a kori(ika

- mogu se postaviti slijedeće opcije za pravila pristupao 5 čitanjeo = 5 pisanjeo X 5 execute

- -rKxrK-rNkoko users OHH 1ctCstEHHP seve9mpgo - d za direktorij, l za linko !rvi rKx 5 ovlasti korisnikao K- - ovlasti grupeo -- - ovlasti ostaliho OHH 5 veličina dato 1ctCstEHHP 5 vrijeme zadnje promjeneo eve9mpg 5 ime dat

- %o) im&1o3og13la(ika im&1dato mijenja vlasnika datotekeo %o) p&ro (&3&6mpg

- %grp im&1o3&1grup& im&1dato mijenja grupu kojoj pripadao %grp u(&r( (&3&r6mpg

- %modo mijenja prava pristupao promjena postojecih prava pristupa



o postavljanje potpuno novih prava pristupao chmod može mijenjati root svima, a korisnik samo datotekama čiji

je on vlasnik- s 5 setuid *it

o s postavlja *it grupe ili korisnikao ukoliko neki drugi korisnik pokrene dat koja ima postavljen *it

nekog drugog korisnika, proces koji će se izvršavati imati će svaprava u sustavu kao korisnik čiji *it je postavljen u programu

o tako se rješava pristup sklopovskim ureajima tipa cd snimač- postavljanje novih prava pristupa

o koristimo tri *roja koja pretvaramo u adekvatni *in )ormat H 5 HHH C 5 HHC O 5 CCC

o OOO Q CCC CCC CCC Q rKx rKx rKx

o MIE Q CCH HCC HCH Q rK- -Kx 5K-- !romjena postojećih prava pristupa

o %mod 4to op&rator ko!a1doz3ola 4to može poprimiti

• u 5 user, samo za vlasnika

• g 5 group, za članove grupe

• o 5 others, svi koji nisu ni vlasnik ni članovi grupe

• a 5all, za sve ostale op&rator

• R postavlja

• - skida• Q točno postavja dozvolu

ko!a1doz3ola• r 5 read

• K 5 Krite

• x 5 execute

• s 5 suid *it- datoteke za promjenu dozvole se mogu navesti ili pojedinačno 6 može ih

*iti i više, odvojene razmakom 7 ili korištenjem specijalnih znakova zaoda*it grupe datoteke

o @ - zamjenjuje sveo S 5 zamjenjuje jedan znako AB 5 zamjenjuje navedene znakove unutar zgrada

- C%mod ? pro;a< pro;a: tmpo 3at pro*aC pro*aE i tmp se pridjeljuje rKx dozvole za vlasnika, rK

za grupu korisnika i r za sve ostale- C%mod ugr/ pro;a2

o vim datotekama čiji naziv počinje sa pro*a se pridjeljuju pravačitanja i pisanja za vlasnika i grup 6 stare dozvole se *rišu 7, dokse dozvole za sve ostale ne mijenjaju

- C%mod a-) pro;a



o vima 6vlasniku, grupu, ostalima7 se oduzima pravo izmjene svihdat čije ime počinje s pro*a, a pored toga još ima samo jedanznak u imenu 6pro*aC, pro*aE997

- C%mod *R ogr/ 2diplom(ki2o vim dad u trenutnom direktoriju i svim poddirektorijima koje u

svom imenu sadrže diplomski, se na postojeće dozvole za grupu iostale dodaju i read i execute

- C%mod == //2,a;.o vima dat čije ime počinje s xx, a završava sa jednim od slova a,*

ili c se za vlasnika postavljaju rKx dozvole, a grupi i ostalima seukidaju sva prava pristupa

- addu(&r im&1kori(ikao dodavanje novog korisnikao addu(&r p&ro

- pa(()d im&1kori(ikao

mijenja lozinku *ilo kojem korisnikuo root 5 mijenja lozinku *ilo kojem korisniku, ne pita za staruo korisnik 5 mijenja lozinku i pita ua staru

- d&lu(&r im&1kori(ikao *riše korisnika, može ih o*risati samo rooto *risanjem korisnika se ne *iršu njegove dat niti mail porukeo d&lu(&r *r&mo3&-all-Fl&( p&ro

*riše sve vezano za user-a- addgroup im&1grup&

o dodavanje grupe- d&lgroup im&1grup&

o *risanje grupe- addu(&r im&1kori(ika im&1grup&

o dodavanje korisnika u postojeću grupu- group( im&1kori(ika

o ispisuje u kojim je sve grupama korisnik- id im&1kori(ika

o ispisuje id od korisnika i njegovih grupa kao i nazive grupa- Fg&r p&ro

o provjerava podatke o korisnikuo kada se zadnji put spojioo odakle se spojio

- la(t -Xo ispisuje zadnji X koji su se spojili na poslužitelj i odakle

- la(t -X im&1kori(ikao ispisuje zadnjih X spajanja za zadanog korisnika

- uma(k o mijenja trenutnu postavku kod stvarnja direktorija i dat za nekog

korisnikao trenutne postavke se mogu do*iti nared*om uma(k *S

- %attr

o nared*a za mijenjanje atri*uta neke datoteke 6 extE 7- %attr i im&1dat



o zaštita datoteke od *risanja čak i od root-a- %attr *i im&1dat

o skidanje zaštite- l(attr im&1dat

o pregled postavljenih atri*uta

"omprimira!&

- služi za spajanje neograničenog *roja dat i direktorija u jednu dat- komprimiranjem se smanjuje veličina i olakšava prijenos- programi

o zip, arj, lha, lzh, mpI- komprimiranje

o

s gu*itkom podataka 6jpeg i mpI 7o *ez gu*itka podataka 6 zip i rar 7

- zip a6zip 2o komprimira dat a9zip napunjenu svim dat trenutnog direktorija

- gzipG ;zipo najčećšće korište na unix-u

Tar

- ne o*avlja nikakvu kompresiju već služi samo za povezivanje više dat idir u jednu dat

- tar opi!& im&1ar%i3&6tar 4to- opi!&

o x 5 extract- otpakirajo c 5 create 5 stvori arhivuo v 5 ver*ose 5 ispiši sve što radiš na ekrano z 5 zip 5 koristi gzip i napravi kompresiju tar-ao ) 5 'le 5 koristi dat koja slijedi izao 52 5 koristi dat iz više direktorija

- 4too dresa što se pakira

o @ označava sve u tom diro $ar automatski radi rekurzivno

- tar 30 mo!&6tar 5%om&5p&ro52o 2 5 stvori dat, ne postojio < 5prikaži detalje na ekranuo 0 5 radi na tar dat koja je napisana iza ovog parametra

- tar 3z0 mo!&6tar6gz 5%om&5p&ro52 ILI tar 3z0 mo!&6tgz5%om&5p&ro52

o z 5 nakon što napraviš tar dat komprimiraj je s alatom gzip- tar /30 mo!&6tar

o

otpakiravanje tar-ao x - datoteka tar potoji i želimo izvući podatke iz nje



- tar 3z0 a6tgz *C 5&t5apa%&: apa%&:6o0 *C 5&t5(am;a5(m;6o0

o komprimiraj dat apacheE9con) iz direktorija 8etc8apacheE i datoteusm* con) iz direktorija 8etc8sam*a u a9tgz

- ;zip: *d im&1dat6;z:o dekomprimiranje *zipE

- Fd dir&ktori! *am& patt&ro Fd 5u(r *am& (tdio6%

- Fd 5root *mtim& <o pronaći sve u root dir što je modi'cirano u protekla EJh

- Fd 5root *mtim& Ho modi'cirano u prošloj godini

- gr&po standardna nared*a za pretraživanjeo dolazi od početnih riječi iz ureivača teksta ed: g 8 re 8 p

o 9 5 zamjenuje *ilo koji znak 6 točno jedan7o Aa*cB 5 zamjenuje *ilo koji znak a,* ili co Aa-zB 5 zamjenjuje *ilo koji znakt od znakova u rasponu a 5 zo ATa-zB 5 zamjenuje *ilo koji znak koji nisu u rasponu od a 5 zo "@ - zamjenjuje nula ili više ponavljanja znaka zo Tostatak 5 izraz ostatak mora *iti na početku izrazao !ocetakG - izraz pocetak mora *iti na kraju retka

- l( *al + gr&p ;azao pronalazi dat 8 dir koji završavaju s riječi *aza

- l( *l + gr&p >Kd>o

pronalazi dir u ispisu direktorija- pretraživanje sadržaja datotekao 5l 5 ispisuje nazive dat gdje je našao nizo 5n 5 ispisuje naziv dat, *roj reda gdje je našao niz i taj redako 5/ 5 ispisuje naziv dat i redako 5r 5 rekurzivno pretražuje i unutar direktorija

UREIVA@I TE"STA

- %on-visualo >d 5 originalni ureivač teksta na unix-uo ed, ex, edlin

- <isualo <i 5 najpopularnijio %ano, joe, emacs

- &do &d im&1dato sve komande završavaju s entero ,p 5 pregled sadržajao R - prelazak na drugu linijuo - - prelazak na prethodnu linijuo a ili i 5 unos teksta i završimo sa 9V 6točkom7 ali da *ude na

zase*noj linij



o s8stari;tekst8novi;tekst8 - promjena teksta na trenutnoj linijio d 5 *risanje linijeo 8tekst8 - pretragao KW 5 spremanje i izlazak

- (&do (&d ,opi!&. *0 (ript-datot&ka ,ulaza-dat.o (&d ,opi!&. (ript-datot&ka ,ulaza-dat.o (&d >( 5"oko5"o!o5> d3a 9 tri

- 3io do*ar za manje promjene, neo*ičano poziva se iz komandne linijeo ar&d;&i mod tipka ili 5o mod uo(a aGAGiGlGoGo o(o3i mod E(ap& tipka ili &t&r iz ar&d;&og modao h 5 lijevoo j 5 doljeo k 5 goreo l 5 desnoo G - na kraj linijeo x& 5 pomakni na x linijuo ctrl R * 5 stranica goreo ctr R ) 5 stranica doljeo enter 5 prvo slovo u slijedećoj liniji

o 5 spoji liniju sa slijedećomo 2trl R l 5 ponovno iscrtaj sadržaj ekranao 2trl R & 5 pokaži ime dat i njezinu veličinuo Mod uo(a

a 5 nastavi pisati desno od kursora 6append7

5 nastavi pisat na kraju tekuće linije

i 5 nastavi pisati lijevo od kursora 6insert7

+ 5 nastavi pisati od početka linije

o 5 otvori novu liniju ispod trenutne 1 5 otvori novu liniju iznad trenutne

o ) im&1dat

ime;dat nije o*avezno, inače trenutnao O 5 Wuito O * Wuit *ez pitanjao )O 5 zapiši promjene i izai *ez pogovorao Nar&d;&i mod

u 5 undo 6 zanji korak 7

U 5 undo 6 sve promjene 7

8 AstringB 5 pretraživanje za stringom

Upisivanje *roja je skok na tu liniju

r ime;dat 5 u*aci sadržaj ime;dat ispod trenutne linije

C,Gs 8trazi;niz8novi;niz8 opcije



$raži trazi;niz i mijenja ga u novi;niz, ako je opcijaprazna mijenja prvi, ako postoji gV mijenja svepojave9 +spred s dolaze opcije od koje do koje linije semijenja 6*roj linije79 pecijalni znakovi 9V i GV

9 5 trenutna linija, G - zanju liniju

C,Gs 5 traži unutar cijele dat

C,9s 5 traži od početka do mjesta kursora

9,IEs 5 od položaja kursora do IE linije

set nu ili set nonu 5 6ne7 vidljivi linijski *rojevi

set ai ili set noai 5 6ne7 uključi auto uvlačenje ta* kodprogramiranja

set 5 ispisuje sve postavljene varija*le

set all 5 ispisuje sve moguće varija*le x 5 o*riši znak na kojem se nalazi kursor 6*ackspace7 X 5 o*riši znak ispred znaka kurora 6delete7 dI 5 *riše dvije linije ispod kursora i onu na kojoj je kursor dd 5 *riše trenutnu liniju na kojoj je kursor 3 5 *riše od pozicije kursora do kraja linije YM 5 kopira M linija ispod i trenutnu u spremnik YY 5 kopira trenutnu liniju u spremnik ! 5 ispisuje sadržaj spremnika na ekran na poziciji kursora

- Naoo %ano AR#+%>B AoptionsB A'leBo 53 5 zapiši dat u 31 )ormatuo 5. zapiši dat u .2 )ormatuo 5% 5 za*raniu auto konverziju dat 318.ac )ormat

- Jo&o joe Agloa*al-optionsB AAlocal-optionsB 'lenameB

- &ma(o najmoćniji unix i linux tekst editoro ulazak nared*om &ma(o 2-x 2-) 5 otvaranje novog dokumentao 2-x 2-s 5 spremanje trenutnog doco 2-x 2-c 5 izlaz iz emacs-a 6 ali spremi doc7

- Alia( im&1alia(a komadao alia( l(>l( *olor>o alia( ;Q&>&/it>o 8home89*ashrc

.ožemo u dat dodati aliase koji će uvijek vrijediti kada seprijavimo na sustav

Skript&

- !očetak svake skripte u ljusci 6shell7 započinje navoenjem interpretora

koji će se koristiti i pokrenuti- )%i% ;a(% 5 staza ljuske



- 5;i5;a(%o +zgled zaglavlja shell skripte napisane za *ash ljusku

- %akon što napišemo skriptu potre*no je postaviti x zastavicu na tajdokument

- %mod a/ (kripta6;a(%o omogućava izvoenje za sve

- root5(kripta5(kripta6;a(%o primjer pokretanja skripte ako se skripta9*ash nalazi u

8root8skriptaa- 65(kripta6;a(%

o primjer pokretanja skripte ako se nalazimo u 8root8skripta- primjer *ackup skripte za korisnika pero

o Z[8*in8*asho $ar cz) moj;dir9tar9gz 8home8pero

- <arija*leo

Z[8*in8*asho poljeznakovaQV"dravo vijeteVo >cho Gpoljeznakova

- <arija*le kod *ackup-ao Z[*in8*asho 10Qmoj;dirG6date R \]\m\d79tar9gzo $ar cz) G10 8home8pero

- &lo*alne i lokalne varija*leo Z[8*in8*asho <QVglo*alna varija*laVo 0unction )jaô local <QVlokalna varija*laVo echo G<o _o echo G<o )ja Zpoziv )unkcije )jao echo G<

- 4orištenje nared*i ljuskeo Z[8*in8*asho echo ùname 5o`

- Učitavanje na zaslono Z[8*in8*asho echo 5e Unesi riječ: o read rijeco echo ijec koju ste unije: GrijecVo read rijecC rijecEo read 5a *oja Zunošenje poljao echo 1miljene *oje su vam: G^*ojaAHB_, G^*ojaACB_V

- 0or petljao Z[8*in8*asho !1#>Q63e*ian # #inux edhat U*untu #inux7 ZJ elementa u

poljuo >#>.>%$+QG^!1#>AbB_ Z*roj elemenata u polju



o )or66 iQHiG>#>.>%$+iRR77 doo echo G^!1#>AGî_B_o done

- +) elseo [Z8*in8*asho directorYQV98netsimVo +) A -d GdirectorY B theno echo direktorij postojiVo elseo echo direktorij ne postojiVo '

- =hile

o Z[8*in8*asho *rojacQMo Khile A G*rojac 5gt H B doo echo <rijednost *rojaca je: G*rojacVo let *rojacQ*rojac-Co done

- ritmetička uspored*ao Z[8*in8*asho %U.CQEo %U.EQE

o +) A G%U.C 5eW G%U.E B theno echo <rijednosti jednakeVo elseo echo vrijednosti nisu jednakeVo '

- "nakovni operatori uspored*o Z[8*in8*asho CQV(ashVo EQVkriptaVo +) A GC Q GE B theno

echo <rijednosti jednakeVo elseo echo vrijednosti nisu jednakeVo '

- (reak )unkcija i Khileo Z[8*in8*asho echo 5e Unesi riječVo read rijeco QV*ashVo *rojacQCo Khile A G*rojac 5eW C B doo i) A Grijec Q G B then



o echo ispadam jer je Grijec Q Go *reako elseo echo 5e ponovo unesi rijec: o read rijeco 'o done

T&rmial

- unix za svaki spoj dodeljuje korisniku terminal 6ttY7- u datotetci 8etc8securettY su de'nirani terminali koje je moguće

dodijeliti root korisniku da se prijavi na sustav- console 5 konzola na računalu

- ttY 5 preko serijskog porta direktno na računalo- u datoteci initta* je de'nirana veza konzole i terminala kao i radni nivoisustava i programi koji su u njima aktvni

- id:runlevels:action:process 5 )ormat zapisa u initta*-uo id 5 jedinstven niz od C-J koji identi'cira zapiso runlevels 5 lista radnih nivoa za koje će se speci'rana akcija

koristiti

ako polje sadrži vrijednosti CEI to znači da će se procesizvršiti na C,E i I radna nivoa

o process 5 označava proces koji će se izvršitio actions 5 akcija koja će *iti poduzeta nad procesom

respaKn 5 proces ce se ponovo pokrenuti svaki put kada*ude terminiran

- o*ično postoji M tektualnih konzolao pre*acivanje s altR0C do altR0M

- sedma konzola je X-=indoKs sYstem, alt R 0O- za spojeve putem ssh ili remote login dodjeljuje se pseudo terminali

6pts7

- (r&&o nared*a kojom se omogućava rad na više instanci ljuske kroz

jedan terminalo prelazak izmu ekrana s tipkama ctrl R a R spaceo u*ijanje ekrana : ctr R a R k ili unosom exit

- ls 5 ad 9@o izlistavanje sistemskih dat

- *itne sistemske dato 9pro'leo 9*ashrc

- <ažnije sistemske varija*leo !$/o

!C- Unix nared*e



o >nv, set, tYpeset- 9*ash;historY

o luži za pohranjivanje nared*i koje su *ile pokrenute unutar *ashljuske

o more 9*ash;historY 5 izlistavanje sadržaja datotek 9*ash;historY

- %i(torQo izlistavanje posljednjih PHH nared*io historY D tail -CH 5 izlistavanje posljednih CH nared*i

- varija*le se koriste za prijenos in)ormacija programimao varija*le sustava 5 odnose se glo*alno na sve procese koje je taj

korisnik pokrenuoo varija*le ljuske 5 samo na procese iz ljuske

- sve varija*le sustava se pišu velikim slovima- sve varija*le ljuske se pišu malim slovima- nared*om Gime;var ispisujemo vrijednost te varija*le

- varija*le sustavao U>, /1.>, /1$, 2/, 3+!#], !+%$>, !$/

- (&t&3o postavljanje varija*le sustava

- u(&t&3o skidanje varija*le sustava

- prit&3o ispis svih varija*li sustava

- primjeri varija*li ljuskeo historY, pKd, home, path, prompt

- (&to ispisivanje i postavljanje varija*li ljuske

- u(&to skidanje varija*li ljuske

- (&t %i(torQ :==- &%o %i(torQ- (&t pat% $pat% 5uit(<?5;i'

- (/ ljuskao ne razlikuje varija*le ljuske i varija*le okoline

o +.> Q vrijednosto unset +.> 5 ukljanjane varo echo G+.>o !$/QG!$/:8home8pero8n)Wueue8doctore8

- +zvršavanje nared*i u ljuskio !rogram8nared*u mpžemo izvršiti upisujući njegovo ime u *ilo

kojoj stazi ljuske ako

e nared*a nalazi u jednoj od stazi koja je popisana u varokoline s nazivom path

e pod adekvatne privilegije postvljena privilegija x

%ared*a ne tre*a imati nikakav su'x da *i se moglaizvršiti



U unix-u ne postoje su'ksio ko se nared*a ne nalazi u direktoriju tada se može izvršavati 98

ispred imena uz uvjet da e nalazimo u direktoriju nared*e 98ime;nared*e

o +nače se nared*a može izvršiti i navoenjem pune staze 8usr8*in8php

Pro&(i

- !roces je instanca programa u kojem se nalaze programski kod i podaciokoline

- cat listaC listaE F listavelika 5 jedan proces- ls D Kc 5l * dva procesa- memorija računala može sadržavati više procesa- svakom procesu dodijeljen je vlastiti dio memorija kojem drugi proces

ne mogu pristupiti- svaki proces može kreirati nove procese- p(

o pomoću nared*e ps možemo do*iti popis procesa koje smopokrenuli

- p( au/o a 5 svi procesi, u 5 za se*e 6korisnika7, x 5 prikaži procese koji i

nisu na ovom terminalu- ps sadrži slijedeće kolone

o !+3 +3 procesa, $$] $$] za koji je proces vezan, $+.> ukupno

vrijeme izvršavanjao 2.3 nared*a *ez argumenata

- p( *0 o dodatne in)ormacije o procesimao U+3 vlasnik procesa, !!+3 roditelj procesa, 2.3 nared*a s

argumentima- 4orisne opcije nared*e ps

o 5e 5 ispis svih procesa na sustavuo 5o 5zadavanje ispisa željenih in)ormacijao --sort 5 sortiranje ispisa 6 po !+3 ako nije navedeno 7

- p( *&o pidGppidGu(&rGarg(Gi& --(ort u(&r- p( *&L0

o detaljan ispis svih procesa, uključujući dretve- s argumentom u do*ijemo ispis resursa što ih procesi troše- moguće vrijednosti statusa procesa

o aktivnio spavajućio + *esposleno $ zaustavljeno " zom*i proces

- Pgr&po !retražuje procese na temelju imena i drugih atri*uta



- P(tr&&o +spisuje sta*lo svih procesa na sustavu

- Topo 1zvježavanje se o*avlja svake I seco $ipka s i upisivanje *roja mijenja tu vrijednosto !rocesi su poredani po korištenju procesorao tipkom m poredak se vrši po potrošnji memorije, tipka ! po

korištenju procesora- "ill

o u prednjem planu : ctrl R 2o u pozadini

kill A-*roj;signalaB !+3

C 5 završi s radom

E 5 prekidanje

• L 5 kill 6 ne može *iti ignoraira 7

• CP 5 programska terminacija- "illall

o luži za slanje signala na temelju imena za razliku od kill nared*eo "illall apa%&:

- Ni& * <: gzip 5pro/Qlog(52 o !rocesi se pokreću sa višim ili nižim prioritetom 6 -EH - RCL 7o enice 5 mijenja prioritet postojećeg procesa ili grupe procesao enice 5n !+1+$>$ 5p !+3

- !rocesi mogu *itio U prednjem planu

o U pozadini- tavljanje procesa u pozadinu

o !roces - !osao 6jo*7 predstavlja jednu liniju nared*i pozvanih unutar ljuske- Jo;(

o !oslovi unutar trenutno aktivne ljuske- tavljanje posla u prednjem planu u pozadinu

o !ristisnuti T"o (g

- "austavljanje poslovao

4ill \*roj;posla- vaki proces je opisan !+3-om, proces indeti'kator- !!+3 5 pid roditelja

INIT

- +nit pročita 8etc8initta* dat i pokreće i terminira procese- CE:E:Kait:8etc8init9d8rc E

o !okrenuta skripta koja upravlja pokretanjem proces za drugi radninivo

- 5&t5iit6d5o adrži inicijalizacijske skripte

- #inux koristi M razina radnih nivoa



o vaki radni nivo ima svoj dir 8etc8rc%9do Rul&3&l 5 provjeravanje razine

- Dm&(go avlja poruke koje je unix javljao na konzolio #ogovi se nalaze u direktoriju 53ar5log

- Tail *0 53ar5log5apa%&6logo paja se na dat log-a i svaki novi unos odmah prikazuje na ekran

- Tail -<== 53ar5log5apa%&6logo +spisuje zadnjih CHH linija loga

- L&(( 53ar5log5apa%&6logo +spisuje cijelu dat

- Yslogo %ajpoznatiji log, sadrži sve podatke koji ne spadaju pod kernel, a

nemoju vlastiti log- 3aemon9logo !odatke o daemonima 6 servisima 7 koji nemaju svoj log

- uth9logo va autoriziranja na poslužitelju

- "a svaki log postojio "adnja aktivna dat koja se zove kao logo +me koje se zove kao log s nastavkom 9Ho +mena koja se zovu kao log sa nastavkom 9C9gz, 9E9gz 999

PARTICIJE

- vaki disk se sastaoji odo .aster *oot zapisao .aksimalno J de'nirane primarne particije 6*arem jedna7

(arem jedna mora *iti označena kao glavna sa koje sepodiže os

- <irtualna memorija na linuxu je predstavljena particijom koja na se*iima sKap datotečni sustav

- %akon stvaranja sKap particije moramo ga pripremiti )ormatiranjemo mk()ap

- sKap se ne mora povezivati nared*om mount *udući da po izvršenojnared*i mksKap os prepoznaje sKap i počinje ga koristiti

- sKap je mogu naknadno povećati

- 0di(k d&31di(kao mijenjanje particije kao i de'nirati dat sustav na njimao 0di(k 5d&35(da

- po ispis particija

- d * *risanje postojećih- *

stvaranje particije- t * promjena tipa particije- l - raspoloživi tipovi



- a * postavljanje *oot particije- )O * izlaz i snimanje- po de'niciji dat sustava moramo )ormatirati particiju

o mk0(6im&1dat1(u(ta3a partii!a1ur&a!ao mk0(6&/t: 5d&35%da<o 8'lesYstem 5 raspoloživi dat sustavi

- 0ormatiranje nije moguće izvsti ako je disk zauzet ili povezan sanared*om mount ili netko radi na disku

- %akon )ormatiranja particije moramo povezati sa os nared*om mount- S)apo *( * gledanje aktivog sKap prostora- S)apo 5d&35di(k * gašenje aktivnog sKap prostora- S)apo 5d&35di(k * ponovno pokretanje sKap prostora- Mk()ap 5d&35di(k

o 4od )ormatiranja svaki disk do*iva ponovo svoj UU+3, te ga jepotre*no propraviti u datoteci )sta*

- .ounting je operacija vezivanja dat sustava za neki os- %a unixu moramo povezati ureaj s nekim dir-omo tvorimo dir pro*ao !ovežemo ureaj s dir-om : mout adr&(a1ur&a!a pro;ao 4oristimo disk

- Mout 5d&35%dH 5root5mo!1di(k - spajanje- Umout 5root5mo!1di(k * odspajanje- 5&t50(ta;

o za auto podizanje ureaja zajedno s sustavomo 8dev8hdaI 8home extI rK H H

JEWRA

- !osrednik izmeu sklopovlja i programske podrške- Moolita !&zgra

o ve se izvršava u jezgrinom prostoruo <isoka razina isprepletenosti izvornog kodao 3o*re per)ormanseo .ana 5 greška u *ilo kojem dijelu jezgre utječe na pad cijelog

sustavao #inux, (3 jezgre, olaris, 31, većina Unix jezgri

- Mikro!&zgrao .inimalistička dizajna 5 aplikacijama se pružaju tek najosnovnije

usluge Upravljanje adresnim prostorom <remenski prekidi 3retve pojedinog procesa 4omunikacija meu procesima

o &ra'čko sučelje, mrežni stog implementirane u korisničkomprostoru

o la*ije per)ormanse od monolitnogo

.iniX, miga1, .ach, Ym*ian 1, ingularitY- J&zgra



o ve aplikacije rade u korisničkom 6user7 moduo U trenutku

+znimke istemskog poziva !rekida

o !relazi se u supervisor 6jezgreni7 mod i os sustav o*avlja posaoo $ako se iz*jegava rušenje sustava jer korisnik nema pristupa

kritičnim operacijamao ednostavnije pisanje aplikacija

- Modulio vaki upravljački ureaj ili opcija os može *iti povezana u jezgru

na dva načina

Ukomplajirana

4ao modulo U datotecu 8etc8modules se nalaze imena modula koji se podižu

sa os-omo .oduli se nužno ne moraju podići s os-om već ih se može

naknadno podići nared*omo I(mod $rmmod'o modpro;&o l(mod 5 ispis trenutno učitanih modula

- 3&rzi!& :6/6/6/o predstavlja glavnu v jezgreo ( mijenjao značenjeo 2 prikazuje podvrstu

- uam& *ro ispisuje trenutnu v jezgre

- osim jezgre u *oot direktoriju se nalazi dat sYstem9map koja ovisi otrenutnoj verziji kernela i sadrži potre*ne de'nicije os

- source kod jezgre je potre*no otpakirati u jednom od direktorija nadisku, pre)erirano mjesto na de*ianu je 8usr8src8linux

- jezgra kada se otpakira stvara dir tipa linux-E9M9CJ, otpakiravamo gau 8usr8src

- u dir 8usr8src8linux možemo pokrenuti nared*u mak& sa jednim odslijedećih parametara

o clean 5 *riše sve što je kompajlirano i sve kon'g dato con'g 5 2#+ skripta za kon'g

.enucon'g 5 gra'čka 2#+ skripta za kon'g Xcon'g 5 gra'čka skripta za xKindoKs sustav za kon'g

o dep 5 dependencY 5 provjera poveznice u koduo *z+mage 5 izrada kernelaao modules 5 izrada modula

- u 8*oot dir potre*no je stavitio sYstem9map od nove jezgreo kompajlirani novi kernel *z+mageo po potre*ni korigirat dat 8etc8moduleso po potre*i stvoriti initrd image

- program za učitavanje os



o %$#3, <ista stYle, &U!, #+#1, ]#+%UX- %$#3

o 3vije tad

%$#3 5 kod

(oot9ini 5 kon'guracija

- 4od linuxa u *ootsect9lnx se nalazi gru* ili lilo kod- LIL

o #inux loadero %aslijedio loadlino %asljeuje ga &U(o 4on'guracija se nalazi u 8etc8lilo9con)

- RUPo &radn uni'ed *ootloadero .ože podizati preko mrežeo loženija kon'g

o 4on'guracijske dat 3e*ian - 8*oot8gru*8menu9lst ed/at - 8*oot8gru*8gru*9con)

MREYA

- Pig adr&(ao !rovjerava da li radi računalo na adresi9 4oristi +2.! paketeo !rekida se kom*inacijom ctrl R c

- Tra&rout& adr&(ao

!rovjerava da li postoji veza do adrese- Tpdumpo %adzire promet na mreži

- $rcpdump 5i ethH arpo rp promet na ureaju ethH

- $cpdump 5i lo port EP and tcpo $cp promet na portu EP na lo

- %etstat 5lto 5l provjerava koji portovi otvoreni i slušajuo 5t prikaži sve veze

- 3ig ili nslookupo paja se na 3% server iz resolv9con) i postavlja upite

- +)con'go 3aje prikaz svih mrežnih kartica koje su kon'gurirane

- +po 3aje prikaz svih sučelja sa podacima kako su podešena

- 8etc8resolv9con) o adrži adresu 3% server koji koristi sustav

- 8etc8hostnameo adrži ime računala

- 8etc8hostso adrži imena i +! adrese često korištenih računala da se iz*jegne

3% upit



- +p addr add adresa8maska dev sučelje 5 dodavanje ip adrese- +p addr del adresa8maska dev sučelje 5 *risanje ip adrese

o +p addr add CH9H9H9C8EJ dev ethEo +p addr add COE9CM9H9C8CM dev ethCo +p addr del CH9H9H9C8EJ dev ethE

- !odizanje sučeljao +p link set suč upo +p link set suč doKno +p link set ethC upo +p link set ethC doKn

- uta za direktno spojenu mrežuo +p route add mreža8maska dev sučo +p route CH9H9H9H9H8EJ dev ethE

- !rimjeri ruta s ip nared*omo +p route add mreža8maska via preko;adrese

o +p route add mreža8maska dev sučo +p route add de)ault via preko;adrese

- I0oFg- 3odjela ip adrese

o !odizanje sučelja i postavljanje mrežne adreseo +)con'g sučelje ip;adresa netmask maska upo +)con'g ethC COE9CM9H9C netmask EPP9EPP9EPP9H upo +)con'g ethC COE9CM9H9C netmask EPP9EPP9EPP9H doKn

- Ruta za dir&kto (po!&u mr&7uo oute add 5net mreža netmask maska div sučeljeo

oute add 5net COE9CM9H9H netmask EPP9EPP9EPP9H dev ethC- Prim!&ri ruta (a i0oFg ar&d;omo oute add 5net mreža netmask maska dev sučeljao oute add 5net mreža netmask maska via adresao oute add 5host adresa dev sučeljeo oute add 5host adresa via adresao oute add de)ault gK adresao oute 5n

+spisuje sve podešene rute- !odizanje i spuštanje sučelja

o +)up opcija sučeljeo +)doKn opcija sučelje

- !ostaviti mrežu na i)con'g način sa ip adresomo CLE9CMf9CH9CJ8EJ &= CLE9CMf9CH9Co +)con'g ethH CLE9CMf9CH9CJ netmask EPP9EPP9EPP9H upo oute add de)ault gK CLE9CMf9CH9C

- !ostaviti mrežu na ip način sa ip adresomo +p addr add CLE9CMf9CH9CJ8EJ dev ethHo +p link set ethH upo +p route add de)ault via CLE9CMf9CH9C

- 8etc8netKork8inter)aceso adrži sve postavke mreže cijelog sustava 6ip add, gK, netmask7

- 8etc8init9d8netKorking restart



o !onovo pokrenemo mrežu nakon postavljanja mreže- 3/2!

o 3Ynamic host con'guration protocolo trana poslužitelja

+zdaje ip adrese +zdaje ostale podatke mreže

o trana klijenta "ahtijeva ip adresu

o "adaje adresu iz svog okvira 6range-a7 prema slučajnom oda*iruo drese se mogu zaključati da se uvijek izdaju odreenom kljentu

pomoću .2 adrese toga računala- 3/2! klijent

o Upis dhcp umjesto static u 8etc8netKork8inter)aceso %ačini oda*ira

3hcpcd

!ump 3hclient

- 3/2! poslužiteljo !otre*an paket isc-dhcp-server za pokretanjeo 8etc8dhcp8dhcp9con) 5 kon'guracijska dato 8etc8init9d8isc-dhcp-server restart

%akon promjene kon'g dato 8var8log8sYslog 5 log

- 8etc8dhcp8dhcpd9con) o u*net CLE9CMf9C9H netmask EPP9EPP9EPP9Hô ange CLE9CMf9C9CH CLE9CMf9C9CHHo ange CLE9CMf9C9CPH CLE9CMf9C9EHHo _o /ost klijentô /ardKare ethernet Hf:HH:E*:Jc:PL:EIo 0ixed-address CLE9CMf9C9EEEo _

- <atrozido

3e'nira se kao *arijera koja sprječava prolazak vatre izmeu dvao*jekta, dvije mreže, čija je uloga da odlučuju o propuštanjupaketa izmeu mreža

o av promet iznutra prema van i o*rnuto mora proći kroz vatrozido utenti'kacija korisnikao "apisivanje prometao igurnost i privatnosto Usko grlo prometao edno mjesto pada sustavao 4omplicirano održavanjeo 0rustracija korisnikao 1tvoriti pristup samo onome što tre*a



- <atrozidi s provjerom paketao vaki paket se samostalno provjerava

- 0iltriranje paketao ednostavnosto (rzinao $ransparentan prema korisnikuo e)tino %eovisan o aplikacijio 4ompleksnoo !rovjera svih paketao %ema autenti'kacijeo anjivi na lažne promjene +! adresa

- va pravila vatrozida zapisuju se u kernelo +pta*les-save

- !onovno učitavanje

o +pta*les-restore- !regled pravila

o +pta*les -#

Documents

Uvod u Unix Teorija