Viktor Pocajt

UVOD U ZAŠTITU

ŢIVOTNE SREDINE

Ispit

Sastoji se samo od usmenog dela

Polaţe se isključivo u ispitnim rokovima, sa urednom ispitnom

prijavom

Radi smanjenja čekanja na polaganje, kandidatima se preporučuje

najavljivanje dolaska na ispit, koje je moguće obaviti do dan unapred,

u terminu konsultacija, lično (nije moguće mejlom)

Potpisi se daju na zadnjem času, ili bilo kojom drugom prilikom

Na zadnjem času dobijaju se materijali za ispit (skripte i

prezentacije)

Pravila, obaveštenja, termini polaganja i prezentacije na

http://pocajt.tmf.bg.ac.rs/uvod_izzs/

Pravila

Sadrţaj (1)

Uvod: Osnovne definicije i problemi

ZagaĎivanje vazduha. Industrija i imisije.

Uticaj na ţivotnu sredinu i zdravlje.

Atmosferska disperzija. Meteorologija.

Modelovanje atmosferske disperzije.

Kontrola aerozagaĎenja. Prečišćavanje od

prašine i gasova.

Sadrţaj (2)

ZagaĎivanje vode. Osnovni ekološki aspekti,

kvalitet i klasifikacija voda.

Karakteristike voda. Obrada otpadnih voda.

Obrada pitke vode.

Čvrsti otpad i opasne materije.

ZagaĎivanje bukom. Merenje i zaštita od buke.

Sadrţaj (3)

Radioaktivno zagaĎenje. Prirodno i

veštačko zračenje i uticaj na zdravlje.

Integralni ekološki menadţment i

standardi serije ISO 14000.

Globalna slika. Problemi i prognoze.

Mogućnosti racionalizacije procesa.

UVOD

Ekologija = eko + logos

stanište + nauka

Ekologija je nauka koja se bavi proučavanjem

odnosa bića prema ţivoj i neţivoj sredini

koja ih okruţuje, uključujući i čoveka,

čiji je odnos prema ţivotnoj sredini poseban

Čovekova aktivnost

i degradira i unapreĎuje okolinu

Uzročnici degradacije:

energetika, rudarstvo,

hemijska i procesna industrija, saobraćaj,

intenzivna poljoprivreda, eksploatacija šuma

Primeri proizvoda:

automobil

motorna testera

sprej

Degradacija ţivotne sredine

Različiti civilizacijski modeli,

ali generalno gotovo neograničene

Neophodni: vazduh, voda, namirnice

Čitav niz dodatnih proizvoda i usluga

namenjenih očuvanju i poboljšanju

ţivotnog standarda i kvaliteta ţivota

Čovekove potrebe

Tri ključna faktora:

potreba za proizvodima i uslugama

tehnologija koja obezbeĎuje potrošnju i

zagaĎenje koje ona stvara

broj stanovnika

Nema vraćanja unazad !

Rezultat: dejstvo na okolinu, otpad

GRAD OD MILION

STANOVNIKA

VODA

625.000 t/dan

HRANA

2.000 t/dan

GORIVO

6.900 t/dan

OTPADNA VODA

500.000 t/dan

ČVRSTI OTPACI

2.000 t/dan

ZAGAĐIVANJE

VAZDUHA

950 t/dan

Atmosfera: 5 x 1015 tona vazduha

Vode: 1350 mil. km3, iskoristivo 30.000

Rudna bogatstva su iscrpiva

Društvo mora da se prilagoĎava

Ograničenost resursa

ZagaĎenje vode

HEMIJSKO

Kiseline

Baze

Soli

Sredstva za

pranje

Fenoli

Ostale org.

materije

BIOLOŠKO

Bakterije

Virusi

Fekalije

Lignini

FIZIČKO

Toplota

Radioaktivnost

Suspendovane

čestice

Pesak

Mulj

Talog

ZagaĎenje vazduha

sumpor dioksid

oksidi azota

čestice, prašina i metali

ugljen monoksid

ozon

fluorna jedinjenja

mirisi

ZagaĎenje zemljišta

komunalni otpad

mulj otpadnih voda

poljoprivredni otpad

celuloza i papir

otpad hemijske i procesne industrije

pepeo, šljaka i nanosi

radioaktivni otpad

Rezultat pritiska javnog mnenja

Traţenje rešenja za usporenje degradacije i

unapreĎenje okoline

Formiranje multidisciplinarne nauke o zaštiti i

unapreĎenju ţivotne sredine:

fizika, hemija, tehnologija, biologija, medicina,

meteorologija, geologija, ekonomija, pravo ...

Potrebna je strategija -

izuzetno kompleksan zadatak

Ekološki prihvatljiv razvoj i odrţivi razvoj

Zakonska regulativa

Prvi “ekolog”: kralj Edvard II (oko 1300. g.)

Razvoj zakonodavstva počinje 60-ih i 70-ih

godina prošlog veka

Osnovni problemi:

odreĎivanje dozvoljenih granica i

nepoznavanje mehanizama

detektovanje zagaĎujućih materija

otpori uticajnih lobija

EKOSISTEMI

Ţivotna sredina je u stalnoj dinamičkoj ravnoteţi

Kruţni tok materije i energije:

voda, kiseonik, azot, ugljenik, ...

Veliki značaj razumevanja i očuvanja

bioloških ciklusa

Stvaranje slatke vode uslovljeno

sunčevom energijom

Kondenzovana voda (kiša i sneg) napaja

površinske i podzemne vode;

isparavanje i kondenzacija

Osnovna masa vode vraća se u vodeni basen;

u komunalnim sistemima koristi se svega

0,6% atmosferskog vodenog taloga

(5% za hranu i piće, 95% sanitarne potrebe)

Ciklus vode

Najvaţniji elementi: N, C, H, O, P i S

Ciklusi su slični ciklusu vode,

ali su hemijske reakcije znatno sloţenije

Ciklusi su uslovljeni reaktivnošću elemenata

N, H, O i S učestvuju i u ciklusu vode,

P se taloţi u moru

Ciklusi hrane

Kruţni tok CO2

Sadrţaj u atmosferi 0,04%

Biljke apsorbuju atmosferski CO2, vodu i

sunčevu energiju i fomiraju ugljovodonike -

producenti

Ţivotinje koriste gotovu hranu - konzumenti

Bakterije i gljive razlaţu uginule organizme na

CO2, vodu i elementarne materije - reducenti

Ciklus ugljenika i kiseonika

Fotosintezom se troši više od 1010 tona CO2

Količina CO2 u okeanima je 50 puta veća

nego u atmosferi - rezervoar za regulaciju

Vraćanje CO2 u atmosferu:

najveći deo dejstvom reducenata,

manji deo sagorevanjem,

a najmanji disanjem ţivotinja i biljaka

Sloţeniji od CO2, jer se atmosferski azot

ne koristi neposredno

Azot se fizičko-hemijski ili biološki prevodi u

belančevine, nukleinske kiseline i ureu

Iz organskih materija, posredstvom bakterija,

prevodi se u amonijak, nitrite, nitrate

i konačno ponovo u gasoviti azot

Ciklus traje 8 dana

Ciklus azota

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2 4 6 8

NH3 NO3

NO2

N (mg/l)

dani

NH3 NO2 Nitrosomonas NO2 NO3 Nitrobacter

Veoma veliki broj toksičnih materija -

vrlo sloţena istraţivanja

Opasnost se u prirodi moţe smanjiti

razblaţenjem ili razgradnjom

ali i povećati

Najizraţeniji:

pesticidi, jedinjenja ţive, radioaktivni elementi

Ciklusi toksičnih materija

U intenzivnoj poljoprivredi koristi se veliki broj

različitih pesticida - velika potencijalna opasnost

Nerastvorni u vodi, rastvorni u mastima;

apsorbuju se u tlu, biljkama i ţivotinjama

Ne učestvuju znatnije u biološkim procesima

viših organizama: taloţe se u telu

U svakom sledećem krugu ciklusa ishrane

sakupljena količina moţe da se udesetostruči

Pesticidi

Objekat analize

Voda

Planktoni

Račići

Manja riba

Galeb

Kormoran

Mediteranski delfin

Koncentracija (ppm)

0,00005

0,04

0,42

2,07

6,00-75,5

26,4

400

Elementarna ţiva u manjim količinama

nije toksična, ali jedinjenja jesu

(metil- i etil-merkurati)

Nagomilava se, teško se izlučuje iz tela

Sakuplja se u tkivima biljaka i ţivotinja:

u algama 100 ppb, ribama 122 ppb

Koncentracija 144 ppm smrtonosna,

granična vrednost 500 ppb

Jedinjenja ţive

Stroncijum 90

- sakuplja se u koštanom tkivu

- dug period poluraspada

- u organizam dospeva povrćem, mlekom, mesom

Cezijum 137

- sličan stroncijumu i kalijumu

Jod 131

- kratko vreme poluraspada

- vrlo štetan, učestvuje u reakcijama organizma

- dospeva preko mleka do štitne ţlezde

Radioaktivni elementi

Dinamika populacije

Merilo zagaĎenosti ţivotne sredine

Razni organizmi vode konkurentsku borbu za

sunčevu energiju, vodu i hranljive materije

Bilans populacije: ravnoteţan i neravnoteţan

Primer promene populacije (1):

posledica zagaĎenja tla, vazduha i seče šuma

seoba i izumiranje pojedinih vrsta ptica

remećenje lanca ishrane - porast broja

insekata i štetočina

Primer promene populacije (2):

posledica zagaĎenja reka

porast broja anaerobnih organizama na dnu

porast broja prostih organizama u vodi

smanjenje broja biljnih vrsta na dnu zbog

povećanja zamuljenosti

uginuće plivajućih vrsta zbog povećane

zamućenosti vode

smanjenje broja riba zbog nedostatka kiseonika