V ლექცია

ლექსიკური სემანტიკა. მნიშვნელობისაღწერის მეთოდები

5.1 ლექსიკური სემანტიკალექსიკური მნიშვნელობა:

ისეთი სახის მნიშვნელობა, რომელიც არ არისმიღებული კომპოზიციურად, ე.ი. ცალკეულიელემენტების მნიშვნელობათა კომბინაციისშედეგად.ლექსიკური მნიშვნელობა ეწოდება ასევეკონტექსტისგან დამოუკიდებელ, მენტალურლექსიკონში „შენახულ“ მნიშვნელობას.

ლექსიკური სემანტიკის კვლევისსაგანი და ამოცანები:

ლექსიკური სემანტიკის კვლევის საგანიარის ლექსიკური მნიშვნელობა.ლექსიკურ სემანტიკას ევალებაცალკეული ლექსემების მნიშვნელობათააღწერა და ასევე ამ მნიშვნელობათაშორის ურთიერთმიმართებისგანსაზღვრა.

მნიშვნელობის პრობლემამნიშვნელობა ძალიან ბევრ ასპექტს მოიცავს, რაც მისცალსახა, სრულყოფილ დეფინიციას შეუძლებელს ხდის. როემერის და მაცკეს მიხედვით სიტყვის მნიშვნელობისგანმარტებისას სულ ცოტა 5 ასპექტი მაინც უნდაგავითვალისწინოთ:

დენოტატი (აღსანიშნი საგანი, მოვლენა, ფაქტი = ექსტენსია)უზუალური (აბსტრაქტული, კონტექსტზედამოუკიდებელი) ცოდნა დენოტატის შესახებ(=ინტენსია)მნიშვნელობის მიმართება ენის მომხმარებლებთან(მოსაუბრეებთან, მსმენელებთან)ენის გამოყენების სიტუაცია (საკომუნიკაციო გარემო)ენობრივი სისტემა, რომელიც კომუნიკაციისას გამოიყენება.

ექსტენსია და ინტენსია I

ექსტენსია (ცნობილი გერმანელიმათემატიკოსის გ.ფრეგესტერმინოლოგიით - “მნიშვნელობა”[„Bedeutung“]): რეალურად არსებულიობიექტი ან ობიექტთა ერთობლიობა, რომელსაც სიტყვა აღნიშნავს.ინტენსია (ფრეგეს ტერმინოლოგიით -“აზრი” [„Sinn“]: ენობრივი ინფორმაციააღსანიშნი ობიექტის შესახებ

ექსტენსია და ინტენსია IIგერმანული სიტყვების

„Streichholz“ და„Zündholz“ ექსტენსია:

ინტენსია იმავესიტყვებისთვის:

Streichholz: ინფორმაციარაგვარობის შესახებ (ხისნაჭერი, რომელსაც სხვასაგანზე “გაკვრით” ეკიდებაცეცხლი)

Zündholz: ინფორმაციაფუნქციის/დანიშნულებისშესახებ (ხის ნაჭერი, რომელიცდასანთებად გამოიყენება, ანრომელიც “ინთება”

5.2 მნიშვნელობის სალექსიკონოაღწერა

ძირითადი პრობლემები განმარტებითილექსიკონის შედგენისას:სალექსიკონო მასალის (სიტყვათა მარაგის) შერჩევა,დეფინიციის სიზუსტის შეთანხმებამნიშვნელობის განუსაზღვრელობასთან,სიტყვის მნიშვნელობათა სისტემურიურთიერთმიმართების ლექსოგრაფიულიასახვა,ლექსიკური ცოდნის სფეროების შერჩევა,სწორი ლექსიკოგრაფიული მეთოდის შერჩევა.

5.2.1 ლექსიკონთა კლასიფიკაცია

სალექსიკონო სტატიის აგებულება:5.2.2 სალექსიკონო სტატიის აგებულება

5.2.3 მნიშვნელობის კლასიკური დასალექსიკონო დეფინიცია

კლასიკური დეფინიცია მოიცავს ორ ნაწილს:დეფინიენდუმი (განსასაზღვრი ცნება) დადეფინიენსი (თვითონ განსაზღვრება). დეფინიენსი თავის მხრივ მოიცავს:

ცნების გვარის, სახეობის დასახელებას (genus proximum, გერმ. Arteinordnung), რომელიცჩვეულებრივ რაიმე ჰიპერონიმით არისწარმოდგენილი (ალექსანდრე←მამაკაცი←ადამიანი←ცოცხალი არსება)დეფინიენდუმის რამდენიმე არსებითდამახასითებელი ნიშანი, რაც მას სხვა ცნებებისგანგანასხვავებს.

დეფინიციის აუცილებელი დასაკმარისი წინაპირობები

აუცილებელი წინაპირობა: მახასიათებელი, რომლის გარეშეც სიტყვის სწორი დეფინიციავერ მოხერხდება (მაგ. ქალის ცნებისშემთხვევაში მახასიათებელი [მდედრობითი]);საკმარისი წინაპირობა: მახასიათებლებისერთობიობა, რაც რაიმე ცნებისდეფინიციისთვის, სხვა ცნებებისგანგამიჯვნისთვის საკმარისია (მაგ. ქალისშემთხვევაში მახასიათებლები [ადამიანი], [ზრდასრული], [მდედრობითი]).

კლასიკური დეფინიცია გერმანულისიტყვისთვის Koffer

სალექსიკონო დეფინიციის ტიპები Iმორფოსინტაქსური დეფინიცია/პერიფრაზი: განმარტება(რთული) სიტყვის შემადგენელი კომპონენტებისმეშვეობით: Handelsorganisation: Organisation, die dem Hand dient.პარადიგმატული დეფინიცია: განმარტება სინონიმების ანანტონიმების მეშვეობით: allerwärts: überall; grün: unreif; dick: Ant. dünn.გამორიცხვითი, უარყოფითი დეფინიცია: დეფინიციასაპირისპირო (კონტრადიქტორული) მნიშვნელობისსიტყვის უარყოფის მეშვეობით: frisch: nicht alt; lassen: nicht hindern.ფუნქციური დეფინიცია: სიტყვის მნიშვნელობისგანმარტება მის პრაგმატულ, სემანტიკურ ან გრამატიკულფუნქციაზე მითითებით: dieser: bezieht sich auf jmdn., der sich in der Nähe befindet.

სალექსიკონო დეფინიციის ტიპები IIტაქსონომიური დეფინიცია: განმარტება უფრო ზოგადიმნიშვნელობის სიტყვის (სემანტიკური კატეგორიის) მითითებით (ტაქსონომია კატეგორიზაციას, კლასიფიკაციას გულისხმობს): Sprache: Kommunikationsmittel; hallo: Grußformel; Teller: Geschirr.ოსტენსიური დეფინიცია (Ostension - მითითება): სიტყვის განმარტება აღსანიშნი საგნის ჩვენებით, სალექსიკონო სტატიის შემთხვევაში განმარტებაილუსტრაციების, სქემების მეშვეობით. Schere:დეფინიციის შერეული ფორმები: Luftfahrtgesellschaft: Geschäftsunternehmen, das einen planmäßigen Flugverkehr unterhält; Fluggesellschaft. (კლას. + პარადიგმ. დეფინიცია)

სალექსიკონო დეფინიციის“წრიულობა” (Zirkularität)

გარკვეული სიტყვები შეიძლება შეგვხდნენროგორც ლემის სახით, ასევე მნიშვნელობისაღწერით ნაწილშიც:bekennen: offen

zugeben, eingestehen.gestehen: eine Tat

zugeben, bekennen.zugeben:

gestehen.

5.3 მნიშვნელობის პრაგმატულიმოდელები

დენოტაციური და ემოციურიმნიშვნელობა

დენოტაციურ–ცნებითი მნიშვნელობა გულისხმობს, თურა ობიექტს აღნიშნავს სიტყვა (ექსტენსია), ის მოიცავსასევე „წარმოდგენას“, ცნებით ინფორმაციას შესაბამისიობიექტის შესახებ (ინტენსია). ემოციურ–შეფასებითი მნიშვნელობა გულისხმობსინფორმაციებს მთქმელის (ემოციური, შეფასებითი) დამოკიდებულების შესახებ აღსანიშნი ობიექტის მიმართ. მაგალითად გერმანული სიტყვები Regime, Pfaffe, Amigo შეიცავენ ნეგატიურ ემოციურ კომპონენტს.კონოტაცია მოიცავს ინფორმაციებს სიტყვის გამოყენებისსოციალურ–კულტურული, ასევე ისტორიულიწინაპირობების შესახებ

სტილისტური დონეები დასტილისტური შეფერილობასტილისტური დონეები:

მაღალფარდოვან–პოეტურიdie Seele aushauchenნორმალური, ნეიტრალურიsterbenსასაუბროaus sein, ins Gras beißenსასაუბრო, ჟარგონულიabkratzenვულგარულიden Arsch zukneifen

სტილისტური შეფერილობებიხუმრობანარევიverlängerter Rücken (Gesäss)ირონიულიneunmalklug (ვისაც თავიზედმეტად ჭკვიანადმოაქვს)გადაჭარბებული vor Ärger die Haare raufen (განრისხება)ევფემისტურიNullwachstum

მნიშვნელობის კომპონენტები ლიჩისპრაგმატული მოდელის მიხედვით:

კონცეპტუალური (ცნებითი) მნიშვნელობა,კონოტაციური მახასიათელები: ნასწავლი, ისტორიულადცვალებადი და კულტურულად სპეციფიკური, სოციალური, ფსიქოლოგიური ხასიათის დამატებითიინფორმაცია სიტყვის შესახებ. აფექტური მნიშვნელობა,რეფლექსური ხასიათის მნიშვნელობა: იგულისხმებაპოლისემური სიტყვის მნიშვნელობათა ურთიერთგავლენა. (Die Linke - მარცხენა ხელი და მემარცხენე იდეოლოგია),კოლოკაციური მნიშვნელობა,თემატური მნიშვნელობა: სიტყვის ინფორმაციულიდატვირთვა ტექსტში