•Ί?:"- tΦ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ί ΊΥΛΛ ΟΓΟ* Ρ Α Ρ Ν Α Ί Ί Ο Ί

-■ v ■ ·

Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο ΣΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΑΙΔΟΜΕΝΟΝΠΕΡΙΟΑΟΖ ΛΕΥΤΕΡΑ

ΤΟΜΟΣ ϊ ” ΑΡ. 4 < ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1944)

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο ΜΕ Ν ΑΔ. Α. ΖακυθηΝΟΥ ...................................................Ιωάννης Καποδίστριας ( Μβλέτη )Ai t . ΣΗΜΗΡΙΟΤΗ . ...........................................Εκλογή άπό το ποιητικόν του έργονK. I. ΒΟΥΡΒΒΡΗ . . . Ή πνευματική οίκουμενικότης καί παρουσία τοΰ έλληνισμοΰ

( Μελέτη )À. Ν. ΖΟΥΜΠΟΥ..............................................................Τέχνη καί θρησκεία ( Μελέτη )Δ. ΖΕΥΓΟΛΗ - ΓΛΕΖΟΥ........................... ... Ώ ρα έλληνική ( Ποίημα )Io. Irmschbr ( Μτφρ. : Μ. ΞηρΟΓΙΑΜΜΗ ) . . Περί τόν γερμανικόν φιλελληνισμόν

( Μελέτη )Π. Δ. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗ . . . . Ή Αρχαία παράδοσις βΐς τήν ποίησιν τοΰ Σεφέρη

( Μελέτη )ΣΠ. ΠΑΝΑΓΙΟΤΟΠΟΥΑΟΥ .......................................................... Μαντριγκάλι (Ποίημα)Γλυκερίας ΠΡΟΤΟΠΑΠΑ .................................................. Ανώφελο ταξίδι ( Διήγημα )ΑΝΤ. ΚΑΤΣΟΥΡΟΥ.............................................. Δυό σοφοί άπό τό Φιλώτι ( Μβλέτη )Γερ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ................Περί τήν Ιστορίαν καί σπουδαιότητα τοΟ Όργανισμοΰ

'Ηνωμένων ’Εθνών σήμερον ( ’Ομιλία) Η λ. Β. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ . . . Περιστατικά αθτοκτονιών έν τή Π. Διαθήκη ( Μελέτη )Ιο . Γ. ΚΟΥΜΑΡΗ...................................Al φυλετικοί διακρίσεις καί μίξεις ( Μελέτη )ΝίΚ. ΚΕΦΑΛΑ ...............................................«Τά Συμβάντα» (Ταξιδιωτικά κείμενα)Γ. Θ. ΖΟΡΑ · Φ. Κ. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ . . . Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής

Φιλολογίας, κατά τό έτος 1963ΧΡΟΝΙΚΑ

Γ . θ>. Ζ..................................................................................... Τής Συντάξεως ( Σημείωμα )Ά .................................................. ... ’Ανθρωπιστικά ( Πνευματική Κίνησις)Γ. ΜΠΟΖΟΝΗ . ..................................................................... Βιβλιοκριτικά σημειώματαΣΠ. ΠΑΝΑΓΙΟΤΟΠΟΥΑΟΥ .................................................. ... ΕΙκαστικαί ΤέχναιΓ. ΣΚΛΑΒΟΥ ................................................................................. .... Μουσική Κίνησις★ . .............................................. Ή κίνησις τοΰ Παρνασσού - Νέα Βιβλία★ * · . . ..................................................................... Πίναξ Περιεχομένων Τόμου

Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο ΣΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΛΟΜΕΝΟΝ

Γ ρ α φ c Τ α : Π λ α τε ία *Αγ. Γεωργίου Κ αρΰτοη 8 — Ά θ ή ν α ι

ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΙο . ΚαλλιτςουναΚΗΣ : Πρόεδρος Φιλολογικού Συλλόγου ΠαρνασσόςΓβΡ. ΚΟΝΙΛΑΡΗΣ : Γβν. Γραμματεύς Φιλολογικοί Συλλόγου ΠαρνασσόςΓ. θ . ΖΟΡΑΣ : Πρόεδρος Φιλολογικοί τμήματος Παρνασσού,

'Υπεύθυνος περιοδικού Φ. Κ. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΛΗΖ : Γραμματεύς συντάξεως

ΒΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ( συμπεριλαμβανομένων καί των ταχυδρομικών ) : Εσωτερικού Δρχ. 80 Εξωτερικού Δολ. 6

Διά Συλλόγους, Σχολεία καί 'Επιχειρήσεις Δρχ. 120 Δι* 'Οργανισμούς, Τραπέζας, Δήμους καί Κοινότητας Δρχ. 200

Τιμή έκαστου τεύχους Δρχ. 20

'Εμβάσματα άποστέλλονται έπ* όνόματι Φιλολογικού Συλλόγου « Παρνασσός »

Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δέν Ιπιστρέφονται. Διευθύνσεις -συμφώνως τφ Νόμφ 1092/1938 "Αρθρ. 6 § 1 :

'Υπευθύνου περιοδικού, Γ. Θ. ΖαΡΑ : Πολυτεχνείου δ> Ά θήναΐ. Προϊσταμένου τυπογραφείου, I. Α ΜΥΡΤΙΛΗ : Σεΐζάνη 5 Άθήναι.

ΠΑΡΝΑΣΣΟΣΤΟΜΟΣ <Γ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1964 APIO. 4

ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Α. ΖΑΚΥΘΗΝΟΥΚαθηγητοΟ τού Πανεπιστημίου 'Α θηνώ ν

Προέδρου τής Κεντρικής 'Ε πιτροπής Εορτασμού ΈκατονταετηρΙδος τής Ένώσεως τής Έ πτανήσου

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ *

Καθ* έκαστον έτος οι εν Ά θήναις Κερκυραίοι, προσερχόμενοι είς τόν τόπον τούτον τής δόξης καί του μαρτυρίου, τιμούν τήν μνήμην του μεγά­λου τέκνου τής πατρίδος των. Εφέτος ή καθιερωμένη αυτή τελετή λαμβάνει επισημοτέραν, λαμπροτέραν προβολήν, διότι ή Κέρκυρα, διότι ή ‘Επτάνη­σος, διότι ή Ελλάς όλόκληρος εορτάζουν τήν εκατονταετηρίδα τής Ένώσεως των Ίονίων Νήσων μετά τής ‘Ελλάδος. Εις τήν άγαλλίασιν του Ιορτασμοΰ τα γεγονότα καί τα πρόσωπα προβάλλονται άνάγλυφα καί φωτεινά — γεγο­νότα καί πρόσωπα, τά όποια συνεδέθησαν με τούς μεγάλους αγώνας τής Ελευθερίας, άλλα καί πρόσωπα καί γεγονότα, τά όποια κατά διαφορετικόν τρόπον εσημείωσαν σταθμόν είς τήν κοινήν Ιστορίαν.

Διά τούτο ή Κεντρική Επιτροπή Έκατονταετηρίδος Ένώσεως Έπτα- νήσου είς το πανελλήνιον προσκύνημα τής Μνήμης, προσέρχεται σήμερον είς τήν εύγενή ταύτην πόλιν, διά να τιμήση τόν μέγαν Έπτανήσιον. ‘Η ευ­λαβής αυτή περιήγησις εχει το βαθΰτερον νόημά Της. Ή μορφή τού Κυβερ­νήτου, δεσπόζουσα ολοκλήρου τού χώρου τής νεωτέρας Ελληνικής Ισ το ­ρίας, εχει τήν άξίαν συμβόλου, διότι ενώνει τήν Επτάνησον μετά τής ‘Ελλά­δος, διότι υψώνει τήν Ελλάδα διά τής Έπτανήσου, διότι συνδέεται με τήν προσφοράν ύπερτάτης αγάπης καί ύπερτάτης θυσίας.

Γεννηθείς εν Κερκύρφ τφ 1776, σπουδάσας τήν ’Ιατρικήν είς το Πα- ταύϊον, είσελθών είς τόν δημόσιον βίον ως αύτοκρατορικός Ιπίτροπος, Γραμματεύς τού Κράτους καί έφορος των σχολείων τής Έπτανήσου Πολι­τείας, διακριθείς εν Κεφαλληνίφ καί έν Λευκάδι μέχρι τού 1807, προσληφθείς είς τήν υπηρεσίαν τής 'Ρωσικής Αυτοκρατορίας άπό τού 1809, διαδραματί- σας πρωτεύοντα §όλον | ν χή Βαλκανική πολιτική τού Τσάρου» εν Έλβετίρ,

* Άνεγνώσ&η κατά τά έν Ναυπλίψ τελεσθέν αρχιερατικόν μνημόσυνον τήν 27 Σεπτεμβρίου 1964.

κατά τάς συνθήκας τής Βιέννης (26 ’Ιουνίου 1815) καί των Παρισίων (20 Νοεμβρίου 1815), άναδειχθείς υπουργός των Εξωτερικών τής 'Ρωσίας από του 1816 μέχρι του 1822, ακολούθως άποσυρθείς εις Γενεύην μέχρι του 1827, εκλεγείς διά ψηφίσματος τής Γ ' εν Τροιζήνι Εθνικής Συνελεύσεως Κυβερνήτης τής Ελλάδος την 3 Απριλίου 1827 καί άφιχθείς είς το Ναύ- πλιον την 6 ’Ιανουάριου του Ιπομένου έτους, ευρών τραγικόν θάνατον εν τη πόλει ταύτη τήν 27 Σεπτεμβρίου 1831, δ Ιωάννης Καποδίστριας άνεδεί- χθη εξαίρετος καί πολύπλευρος φυσιογνωμία τής ‘Ελληνικής καί τής Ευρω­παϊκής Ιστορίας κατά τήν τεταραγμένην, τήν κρισιμωτάτην καί δημιουργι­κήν πρώτην τριακονταετίαν του παρελθόντος αΐώνος.

Γράφων τφ 1841 δ Αρθούρος Gobineau, μετέπειτα πρεσβευτής τής Γαλλίας εν Άθήναις, μίαν από τάς πρώτας σκιαγραφίας του μεγάλου τέκνου τής Επτάνησου, έλεγεν : «Υ πάρχει είς τήν Ιστορίαν των τελευταίων πεν- τήκοντα ετών μία ζωή εξόχως ενδιαφέρουσα διά τον θόρυβον, τον όποιον προεκάλεσε, καί διά τάς μεγάλας υποθέσεις, είς τάς δποίας εύρέθη άναμεμει- γμένη, κυρίως δμως διά το σκότος, τό όποιον ακόμη τήν περιβάλλει... » Καί ώμίλησεν δ Gobineau περί του « αΙνίγματος » Καποδίστρια. Μετά παρέλευ- σιν ενός καί ενός τετάρτου αΐώνος, παρά τάς αναμφισβήτητους προόδους τής Ιρεύνης, πολλά σημεία τής δράσεως του άνδρδς παραμένουν σκοτεινά κα'ι τό « αίνιγμα » τής ερμηνείας τής προσωπικότητος καί τών Ιδεών αυτού, τών αντιφατικών στοιχείων κα'ι εκδηλώσεων, παραμένει ακέραιον.

Είναι χρέος τής Ελληνικής Ιπιστήμης νά φωτίση τήν φυσιογνωμίαν του Ίωάννου Καποδίστρια, οχι δέ μόνον τάς πλευράς εκείνας, αί δποΐαι άμε- σώτερον άπτονται τής Ελληνικής Ιστορίας, αλλά καί τήν πέραν τής Ελλά­δος δραστηριότητα. Διότι ή μορφή του Κυβερνήτου είναι μία, διότι ή καθο­λική του δρασις ανήκει είς τήν Ελλάδα, διότι ή υπέρ τον Ελληνικόν χώρον ζωή του συνδέεται μέ τήν Ελλάδα κα'ι προσδίδει αΐγλην είς τήν Ελλάδα.

***

Κερκυραΐοι κα'ι Έπτανήσιοι, Ιορτάζοντες τήν εκατονταετηρίδα τής έθνικής των άποκαταστάσεως, ήλθομεν Ινταΰθα προσκυνητα'ι κα'ι μνήμονες, διακατεχόμενοι από το πάθος τής γνώσεως. Καί ή ερμηνεία, τήν όποιαν φέρομεν είς τήν ψυχήν μας, είναι ή Ιδική μας, ή Επτανησιακή ερμηνεία, έκείνη, ή όποια όρμαται από τά κύματα του Ίονίου κα'ι από τήν μακράν καί γεραράν παράδοσιν του Ίονικού Ελληνισμού.

*0 Καποδίστριας υπήρξε πρωτίστως Έπτανήσιος. ΕΙς τήν προσωπικό­τητά του άνευρίσκομεν το υπερφυές αμάλγαμα, τό όποιον έπλασεν ή αφο­μοιωτική Ινέργεια τής Ελλάδος, συγκαταμειγνύουσα είς εξαισίαν σΰνθεσιν τό ήμεδαπόν μετά τού οθνείου. Εις τήν ψυχήν του, είς τάς ήθικάς συγκρού­

σεις, είς τάς αντινομίας καί τα; αντιφάσεις δεσπόζει ή συνείδησις τής υπε­ροχής, άλλοτε άλαζονική καί άλλοτε άλαζονικώς ταπεινόφρων. Ή παίδευσίς του υπήρξεν ή πατροπαράδοτος παίδευσίς των Έπτανησίων. Ή ‘Ιατρική περισσότερον πάσης άλλης επιστήμης παρείχε τήν δυνατότητα του συμβιβα­σμοί} τής εργασίας μέ τήν εύγενή καί άβράν αεργίαν καί συγχρόνως τήν Ικα­νότητα τής προσεγγίσεως του πλησίον. Ή εποχή, τήν οποίαν από του 1797 μέχρι του 1807 ό Καποδίστριας έζησεν εις τήν Επτάνησον, υπήρξε μεγάλη καί τεταραγμένη. "Ηδη είς τον μικρόκοσμον τής Έπτανήσου ό μέγας Κερ- κυραϊος εσπουδασε τον μακρόκοσμον τής Ευρώπης, τάς συγκρούσεις καί τούς ανταγωνισμούς, το τεράστιον πλέγμα των ροπών κα'ι των αντιδράσεων, τήν διάλυσιν καί τήν άνασύνθεσιν των συστημάτων.

Αί καταβολα'ι καί αί ρίζαι του εισχωρούν βαθέως εις το Επτανησιακόν έδαφος. ’Αλλά το έδαφος τούτο είναι λεπτόγεων καί, δπως άλλοι "Ελληνες τής Τουρκοκρατίας, δπως δ παλαιός ομότεχνός του, δ Αλέξανδρος Μαύρο- κορδάτος δ έξ Απορρήτων, αναζητεί εύρύτερον χώρον, διά να άναπτύξη το άπηγορευμένον εν Έλλάδι πάθος τού πολιτεύεσθαι. Ή ‘Ρωσία τών Ναπο­λεόντειων Πολέμων, τού Συνεδρίου τής Βιέννης, τής ειρήνης τών Παρισίων και τής ‘Ιεράς Συμμαχίας παρέχει εις τον Καποδίστριαν άναπεπταμένον πε- δίον, δπου εντός ολίγου άναδεικνύεται πρωταγωνιστής, εφάμιλλος τού Ταλ- λεϋράνδου καί τού Μέττερνιχ.

Εις τήν Πετρούπολιν καί τήν Βιέννην, εΐς το Βουκουρέστιον, τήν Βολυ- νίαν καί τήν Λιθουανίαν, εις τήν ‘Ελβετίαν, τήν Βιέννην καί τούς Παρισίους, είς το Άαχεν, το Troppau, το Laibach, εις τον τεράστιον τούτον περίπλουν τής Ευρωπαϊκής πολιτικής, δ Καποδίστριας φέρει είς τήν ψυχήν του τήν άνάμνησιν τής μακρινής φωτεινής πατρίδος. Εις τάς στιγμάς τής κοπώσεως κα'ι τής αδυναμίας οι απέραντοι δρίζοντες τού αχανούς Ευρωπαϊκού πεδίου σμικρύνονται καί εντοπίζονται εις τον χαρίεντα λόφον τής Κερκύρας, τον δποΐον στεφανώνει το Βενετικόν φρούριον. ‘Οσάκις είς τον μέγαν τούτον μόχθον γίνεται λόγος περί τής πατρίδος, δ μέγας Κερκυραΐος δονεΐται δλό- κληρος. Πολλάκιςεύρέθη ενώπιον σκληρών διλημμάτων, πολλάκις εταλαντεύθη μεταξύ συστημάτων καί επιταγών τής εθνικής συνειδήσεως, πολλάκις παρε- βίασε τήν ̂ακαμψίαν τών συστημάτων διά να ακολουθήσω το χρέος τής Πα­τρίδος καί, δτε αδήριτος έφθασεν ή στιγμή τής μεγάλης ηθικής κρίσεως, εσίγησαν δλαι αί άλλαι φωνα'ι εμπρός είς τήν φωνήν τής Πατρίδος.

Καί ή επαφή μέ τήν Ελληνικήν πραγματικότητα υπήρξε σκληρά. Μο­λονότι τα πράγματα είναι τόσον ανόμοια καί αί ψυχοσυνθέσεις τόσον διαφο- ρετικαί, θά ήδύνατό τις να συγκρίνη τήν πνευματικήν πορείαν τού Καπο- δίστρια προς τήν Ελλάδα μέ τήν πνευματικήν πάλην, τήν δποίαν άνεδέχθη δ Διονύσιος Σολωμός, διά να άναπτύξη τον εμβρυώδη πυρήνα τής εθνικής συνειδήσεως εις πνευματικήν καί βιοτικήν θεωρίαν. Άμφότεροι εξεκίνησαν

από tò Ευρωπαϊκόν πεδίον, δια να άνεΰρουν τήν Ελλάδα, δ εις από τό πεδίον τής Τέχνης, ό άλλος από τό πεδίον τής πολιτικής ενεργείας. Καί δ μέν Σολωμός άνήγειρε τήν αληθινήν Ελλάδα « μες στο άγιο βήμα τής ψυ­χής », ενφ δ Καποδίστριας, ακόλουθος προς τήν πολιτικήν του ιδιοσυγκρα­σίαν, άντεμετώπισε τάς τραχείας πραγματικότητας. Αί νεώτεραι ερευναι

-καθημερινώς διαφωτίζουν τό μέγα εργον, τό δποΐον επετέλεσεν ως Κυβερ­νήτης τής Ελλάδος, εις τον στρατιωτικόν καί τον οικονομικόν τομέα, είς τήν δργάνωσιν του Κράτους καί τήν δημοσίαν εκπαίδευσιν, κυρίως εις τήν Ιξωτερικήν διαχείρισιν του εθνικού ζητήματος. ’Ασαφής δμως ακόμη παρα­μένει ή ψυχική πορεία τοΰ άνδρός, ή άπομόνωσις, ή σκλήρυνσις καί τέλος ή προς τήν ύπερτάτην θυσίαν άνοδος.

Οί Έπτανήσιοι καί οι λοιποί "Ελληνες, οί παριστάμενοι είς τήν επι- μνημόσυνον ταύτην τελετήν, μετά κατανΰξεως άναπολοΰμεν τον τραχύν δρό­μον τοΰ Ίωάννου Καποδιστρίου προς τό καθήκον καί τό μαρτΰριον. Καλοΰ- μεν καί από τής θέσεως ταΰτης τους νέους έρευνητάς, όπως συμβάλουν είς τήν διαφώτισιν τής προσωπικότητος καί τής δράσεως τοΰ αειμνήστου άνδρός. Καί τοΰτο θά άποτελέση τήν ύψίστην προσφοράν αγάπης καί ευγνωμοσύνης.

ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΗΜ ΗΡΙΩΤΗ

ΕΚΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟΝ TOT ΕΡΓΟΝ

['Επί τή συμπληρώσει είκοσι έτών από του Θανάτου του ποιητοΰ * Αγγέλου Σημηριώτη (1944-1964) δημοσιεύεται ή κατωτέρω μικρά άνθολογία άπό τά πλέον γνωστά καί χαρακτηριστικά ποιήματα του.]

TÒ ξύπνημα τον Μαρμαρωμένον

Κάπου ένοιωσα, κάπου ακόυσα, κάπου θαρρώ καί το είδα, μπορεί ’ς τή γη, ’ς τον ουρανό, μπορεί ’ς τον κάτω κόσμο, γιατί κ’ έκει πάω με το φως του ήλιου καί ταξιδεύω, πώς βρόντηξεν ό Διγενής τανάσκελα το Χάρο.

’Σ τοΰ Γεναριοϋ τις ξαστεριές δσ’ άστρα βόσκ’ ή Νύχτα, τόσους μηνάδες πάλευαν ’ς τά μαρμαρένια αλώνια' κι ως τόνε χαμουβρόντηξεν απ’ ταραχνα πετιεται κι άνεμοκυκλοπόδαρος ’ς τήν Πόλι πάει κι αράζει.

Τοϋ σπηλιού τή Χρυσόπορτα βαράει με το κοντάρι.

— ’Α π ’ τον πετρένιον ύπνο σου, Μαρμαρωμένε, ξύπνα! Ξυπνάτε, μαρμαράλογα καί μαρμαροφουσσατα' οι αμαρτίες σωθήκανε κι ο Χάροντας νικήθη καί με τοϋ Θεοϋ τή δύναμι, τής Παναγιάς τή χάρι, γρήγορα ’ς τήν 'Α γιά Σόφιά θ’ άπολειτουργηθονμε.

Με μιας οι πόρτες άνοιξαν, σά να ήταν στοιχειωμενες. Κοντάρια, άλογοπέταλα βροντήξανε ’ς το σπήλιο καί μακροκυματίσανε τα μαρμαροφουσσατα.

Πρώτος πετιεται ό Βασιλιάς καί πίσω τα φουσσατα' φτερώνουν δλοι μονομιάς κι ό Διγενής μαζί τους, χρυσουρανίζει κάτω τους ή Πόλι κι άψηλώνουν κι αναεροκυκλόβολοι *ς τον ήλιο παν κι αράζουν!

Tò πνεύμα τής φυλής

Κάποια μέρα θά ’λθώ να σοϋ στολίσω το μέτωπο με τάνθη του Μαγιού, κάποιαν ανοιξι πάλι Θά γυρίσω

’ς ταθάνατα φτερά του τραγουδιού.

’Ακατάλυτο εγώ καί δεν πεθαίνω' τάνέσπερο είμαι Πνεύμα τής φυλής.Καιρούς και χρόνους μ ’ έλεγες χαμένο.Μ ’ έγύρεψες ; — Σ τ à στήθια σου με κλεϊςί

Λιγόψυχος μην είσαι' δεν ταιριάζει!Έπάνωθέ μας ό ουρανός περνά ;Μιας μπάρας είν’ οι τύραννοι χαλάζι, νικήτρα ή ξαστεριά παντοτινά.

Κ ’ εκεί πού λές, «ποιος ζωντανός πιά μένει;» τά κάκκαλα ’ς τά μνήματα βλογώ, καί νά, ’ς το φως πετιοϋνται οι άντρειωμένοιΐ Φως καί ζωή'κι άνάστασ’ είμ’ εγώ!

Ν Πρόσφυγες

Τή θάλασσ’ άγναντεύοντας με βουρκωμένο μάτι καί τή στεριά, πού αντίπερα γαλάζια ξεχωρίζει, άναθυμοϋνται τοϋ χωριού το μοσκομονοπάτι καί κάποια γνώριμη γωνιά, πού μακρινά καπνίζει.

Κ ’ έτσι, τά χέρια υψώνοντας, προς τά ουράνια λένε :— *ΕΙ καί νά σειούνταν οι ουρανοί, ν’ άστραποπέφταν τ άστρα,

σάν πού τά δάκρυα πέφτουνε απ’ τά μάτια μας, πού κλαϊνε, στάχτη νά κάνουν τά τζαμιά καί τά γερά τά κάστρα!

*Σ τήν κόρη μου

Καλός ποιός μάγος να μας τό ’λεγε ποτές, μικρούλα μου, πώς έρμα φύλλα,— ώ! οί άγνοιες που με δέρνουν οι κρυφές — μια μέρα θά μας έπαιρνε να μας εκύλα δ σίφουνας ίσαμ έδώ, έπάνω άπό τόγρό στρίφοντας κύμα,’ς τό υπόγειο τούτο δα τδγρό,σά να μάς έχη Θάψει ζωντανούς — ποιο κρίμα;

Δεν λέω’ εϊν* όμορφη, όμορφη πολύ, πάλ’ ή καλή καινούργια μας πατρίδα, μα γλυκοθύμητ ’ ή παλιά να σου μιλή συχνά - πυκνά ’ς τα μάτια σου τήν είδα.Μην τήν ξεχνφς’ μά λέγε: — Δόξα σοι 6 Θεός!

"Ω! τη γλύκειά μας τη δυστυχισμένη!Τό λέω κ’ έγώ καί κλαίγω : — Δόξα σοι δ Θεός!... Μ ’ απ' ότι αγάπησες πέτρα δε μένει!

Πάει ή ζεστή, μικρούλα μου, φωλιά, τής μάννας σου προικιό, πού κελαηδούσε σάν τό πουλί ή σιωπή της ή παλιά καί πού τό δροσερό τό γέλιο άντηχοϋσε!Πάντα έλεγα δίκιά σου νά γενή κ’ έσκυβα ’ς τη δουλειά μου νύχτα, μέρα...Γιά νά χαρή ταγαπημένο μου παιδί, βαρειά ταιριάζει νά ’ν’ ή ζωή γιά τον πατέρα.

"Α! Στάθηκα πολλά άξιος, δεν μπορώ νά πώ' μ ’ άφησε κι άς μαλώνουνε τό val με τόχι’ ζούσαμε πάντα, όσο έφτανε σ’ εμέ νά τραγουδώ κι δ,τι ήθελε ή μικρούλα μου νά τό ’χη.Γιατί ποιητής γεννήθηκα κι οι αγάπες μου διπλές’πότ’ έσερνα ’ς τό χώμα τά φτερά μου,καί πότε στίχους έπλεκα, μιά μέρα νά τούς λές,’ς τά χείλη σου, σά δέ θά ζώ, νά ζή ή καρδιά μου.

Τώρ’ άλλο δέν από μείνε’ μονάχ’ αυτή καί γιά χρυσό προικιό σου έκεΐν’ οί στίχοι’

φτώχιά προσφυγόπουλα μου, μ ’ δλες καί σύ μαζί, τις άλλες Σμυρνιοποϋλες μας δεν είχες τύχη!

"E l Τί να γίνη ; Πάλι «Δόξα σοι ό Θεός!...»Μά τ ί μάς παραπίκρανε, πού δόξα νά χη ;*Ας λέμε κι & δε στάθηκε ’ς τη γη τέτοιος καημός : Δόξα του1 Κι άς τά ξέρουμε *κείνος κ’ εμείς μονάχοι!

Homo sum

*Ανθρωπος είμαι. Μέσα μου οι κακίες ουρλιάζουν δπως τα Στοιχειά }ς τις τρικυμίες' πότε, σά μιά ψυχή φτώχειά, θανατερές, μέσα σε νύχτες κρύες, σέρνω άθυμίες,άκαρπα θέρη καί φωνές μουγκές καί πότε, θεία ως νά βλογά με χάρι, τον ουρανό' δπως του ξανθού rΑλωνάρη, με πλημμυρουν πλατείες αστροφεγγιές.

Ξεκίνημα

’Απόβραδο κ* εξεκινήσαμε πιασμέν οι δυό μας χέρι - χέρι' τον κόσμο πίσω μας αφήσαμε, νά πάμε πού ; Κανείς δεν ξέρει!’Σ των τρόμων των ορθών τάγέρι,

καθώς σε πέλαγα αρμενίσαμε κι άνθάφυλλα σκορπούσε ό νούς, σκοντάψαμε, παραπατήσαμε κι δλη τη νύχτα ως περπατήσαμε, ’ς τούς"πλέριους^ήβγαμε ουρανούς.

\

Κυπαρίσσι

Τη θλϊψι της γυμνήάνάδωσεν ή γης '

*ς το κυπαρίσσι* καί *ς τα ουράνια το ’σήκωσε, νά τραγουδήσητο άπέραντο τραγούδι τής σιωπής.

Κι άναιώνια από τότε, σκοτεινό καί γαλήνιο κ* ίσιο πάντα στέκει· όμοια το φως δέχεται καί τάστροπελέκι με τής πελιδνής ταγκάλιασμα τής αστραπής.

Το κυπαρίσσι,Θλϊψι γυμνή καί προσφορά *ς τα ουράνια σιωπηλή κι ολόρθη τής γής.

*Αν ήρθ’ ένας άγγελος να τό φιλήση,να το χαϊδέψη με τάθάνατο χέρι, κανείς δεν το^ξέρει, δε θά τό μάθη κανείς...

’Άνοιξι

νΑνοιξι κ’ εύρεθήκαν ανοιχτές οι πόρτες τής ψυχής μου καί τα παραθύρια, με των ανθών καί μπήκες τις γιορτές καί του φωτός τα πανηγύρια.

Μπήκες ωραία, ωραία καί τόσο γελαστή, σα μια παλιά, παλιά φιλία λαχταρισμένη' σειούσες - λυγοϋσες το αίθερόπλαστο κορμί, σαν από γνώριμη αρμονία κυβερνημένη.

K ’ έγώ τις πόρτες έκλεισα μια - μια κ’ εσφάληζα τα παραθύρια,μή φύγης καί μαζί σου τάνθη φύγουνε τα γιορτερά καί του φωτός τα πανηγύρια.

Εϊν' Uva τραγούδι

ά '

Εϊν’ ëva τραγούδι μέσα μου, πού κλαίει, εϊν* iva λουλούδι, πού μοσκοβολφ, κι είναι καί μια αγάπη πού βαθιά μου καίει, φλόγα πού πετιέται δλο πιο ψηλά.

/Κ* εϊν’ iva μελίσσι βοερό, πού βρίσκει κι άπ* το κυπαρίσσι κάτι να τρυγφ, κ’ εϊν’ εκεί μια βρύσι, λιόφωτα είναι κ’ ήσκιοι, κ' εϊν* iva μεθύσι, από πρωί ώς άργά.

ΡΚ ’ εϊν’ έκεϊ μια νύχτα με άστρα χίλια μύρια,— μέτρα τα καί δεϊχ’ τα ΐ — μπλάβ' εϊν’ ουρανοί, καί φεγγάρια κι ήλιοι, φωτερά μυστήρια, κ’ εϊν’ εκεί iva δείλι, αϊμα ρουμπινί.

δ'Κ ’ εϊναι μια καμπάνα, και μια σάλπιγγα εϊναι, κρούει ή μια τη διάνα, ή άλλη το σπερνό,— «φύγε», λέγει εκείνη, κράζει έτούτη «μείνε» — καί δεν εϊμαι πάρεξ ήσκιος πού περνώ 1

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ I. ΒΟΥΡΒΕΡΗΚ αθηγητοΰ τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών

Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

‘Η ιστορική ζωή είναι μία διαρκής ροή κα'ι συνέχεια, διαδοχή αΙώνων, κίνησις όμω ς μή διεπομένη από ρυθμόν μονοειδή καί ομοιόμορφον. 'Ο ρυ­θμός τής ζωής είναι άλλοτε βραδύτερος καί άλλοτε γοργότερος, τήν δε επι- τάχυνσιν του ρυθμοΰ προκαλεΐ ή είς τήν ιστορικήν σκηνήν εμφάνισις επο­χών, λαών καί ατόμων — το πρόβλημα: άτομα ή λαοί, μάς είναι δευτερεΰον ενταύθα— , προκαλοΰντων εύρεΐαν εις έκτασιν καί προ παντός ρωμαλέαν εις εντασιν ιστορικήν εξέλιξιν.

*Η διαφοροποίησις αυτή τοΰ ρυθμοΰ τής Ιστορικής εξελίξεως καί ή ποικιλία τής ιστορικής άποτελεσματικότητος καί γονιμότητος υποχρεώνει τον « θεωροΰντα » ερευνητήν να προσδώση είς τήν ερευνάν καί τήν θεώ- ρησιν τής ιστορικής ζωής άνάλογον καί αντίστοιχον μορφήν.

*Η επιστήμη οΰδεμίαν εποχήν καί οΰδένα λαόν άφίνει άνεξερεύνητον από « περιφρόνησιν » ή « προκατάληψιν »’ ερευνά επιμελώς καί ερμηνεύει πάντα τα είς τήν διάθεσίν της υπάρχοντα στοιχεία. Καί κατά τοΰτο βεβαίως ή επιστήμη είναι « οικουμενική » υπό τήν πρόχειρον καί εξωτερικήν, τήν κατ* έκτασιν άντίληψιν τής οίκουμενικότητος. Ή αληθινή επιστήμη δεν γνω­ρίζει σωβινισμούς καί σκοπιμότητας’ ταΰτα μόνον ή®πολιτική καί ή θερα- παινίς της ή « στρατευομένη ψευδοεπιστήμη * γνωρίζει. *Ωρισμένα δμως τμήματα τής ιστορικής ζωής, εποχαί δηλαδή, λαοί ή άτομα, υποχρεώνουν τήν επιστήμην να σταθή περισσότερον εις αυτά, διά να εξαντλήση καί να ζήση το πλούσιον είς έκτασιν καί ισχυρόν είς εντασιν Ιστορικόν των περιε- χόμενον καί ϊδίφ το ύπεριστορικόν των νόημα. Υποχρεώνουν τήν επιστήμην να « θεωρήση » τήν ζωήν υπό το πρίσμα όχι τής « αριθμητικής », άλλα τής «γεωμετρικής» ίσότητος. Το «οικουμενικόν» βλέμμα τής επιστήμης αναγ­κάζεται να σταματήση περισσότερον εις ώρισμένα σημεία. Ταΰτα είναι οι « ιστορικοί σταθμοί», τα ύπό τής ιστορικής μοίρας Ιδρυμένα « ορόσημα». Τοιοΰτος σταθμός λ.χ. είναι ή παρουσία τοΰ Τησοΰ Χριστοΰ επί τής γής. "Αλλος παλαιότερος σταθμός είναι ή εμφάνισις τών Ελλήνων είς τήν ιστορίαν.

’Ιδέα « "Ανθρωπος » καί μορφή « "Ανθρωπος », δπως καί Ιδέα τής μορφώσεως, δεν υπήρχε προ των Ελλήνων. Δεν υπήρχε καν «ιδέα» οΰτε «μορφή» συνειδητή. Κατ’ ουσίαν ύπήρχεν αΐσθησις μόνον καί εμπειρία. Καί οί προ των ‘Ελλήνων λαοί, λ.χ. ο! ’Ανατολικοί λαοί; Δεν εισέφεραν αυτοί τίποτε εις τον πολιτισμόν καί τήν αιωνίαν ΰπόθεσιν του ’Ανθρώ­που ; Με τα ερωτήματα αυτά είσάγονται συνήθως αί αντιρρήσεις των πολε­μίων του κλασσικισμοΰ καί αί επί σωβινισμφ των ‘Ελλήνων ανθρωπιστών επικρίσεις των εχθρών τής ανθρωπιστικής κλασσικής παιδείας.

Οί ’Ανατολικοί λαοί βεβαίως είχον εμπειρικήν σοφίαν καί τέχνην καί πολιτισμόν, ό όποιος δμως κ α τ ’ ο υ σ ί α ν ήτο τεχνικός-υλικός. ’Επικοι­νωνία μεταξύ Ελλήνων καί Ανατολής βεβαίως υπήρχε καί άναμφιβόλως στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού έχουν τήν προέλευσίν των από τήν Άνα- τολήν.'Η επικρατούσα δμως είς τήν επιστήμην γνώμη περί τής εκτάσεως καί τής σημασίας τής επικοινωνίας ταΰτης είναι, δτι τα εκ τής ’Ανατολής καθό­λου παραληφθέντα ήσαν άσυστηματοποίητον υλικόν τής εμπειρίας, πρώτοι δε καί μόνοι οί "Ελληνες, επεξεργασθέντες καί πλουτίσαντες αυτό, ύψώθησαν από τήν εμπειρίαν είς τήν θεωρίαν καί από τήν απλήν γνώσιν είς τήν επι­στήμην, ή οποία ζητεί τήν αλήθειαν χάριν αυτής ταυτης τής αλήθειας καί ασχέτως προς οίανδήποτε χρησιμοποίησίν της διά τον πρακτικόν βίον. Οί ’Ανατολικοί λαοί είχον εκτός του τεχνικοί) πολιτισμού καί « άπαρχάς» πνευ­ματικοί πολιτισμού καί ήθικολογικήν βιοσοφίαν, δχι δμως καί π ν ε υ μ α τ ι ­κ ή ν ζ ω ή ν καί επιστήμην, δπως τα εννοούμεν υστέρα από τήν ελληνικήν των σύλληψιν. Οί Άνατολΐται καί γενικώς οί Προέλληνες υπήρξαν πρό­δρομοι, χωρίς δμως να προχωρήσουν πέραν του σταδίου τής προεπιστη- μονικής σκέψεως.

Ή ιστορική μοίρα ήθέλησε να γεννηθή αλλαχού, εδώ είς τον μικρόν, άλλ* ώραϊον τόπον μας, ό πνευματικός άνθρωπος καί ό πνευματικός, ό κατ’ εξοχήν ανθρώπινος, πολιτισμός. Διότι εδώ συνελήφθη ή ίδέα καί ή μορφή του ’Ανθρώπου. Ά πό τούς Άνατολίτας έλειπε το πλαστικόν βλέμμα καί ό έμφυτος « Λόγος », ό διακοσμών καί δαμάζων τήν εμπειρίαν θείος Νους. Καί φυσικά, αφοί προ τών Ελλήνων δεν είχε συλληφθή μορφή, δεν υπήρχε καί «μόρφωσις». Είναι γνωστόν, δτι οί ’Ανατολικοί λαοί είχον επαγγελμα­τικήν άντίληψιν τής εκπαιδεύσεως. Ή μορφή δμως είναι πλάσμα τών Ε λ ­λήνων καί ή ιδέα τής παροχής μορφής είς τον άμορφον άνθρωπον, κυρίως τον εσωτερικόν άνθρωπον, ή ίδέα δηλαδή τής μορφώσεως, είναι σύλληψις του καλλιτέχνου λαού τών Ελλήνων, ελληνικόν εύρημα καί ποίημα.

Αυτά οί επικριταί μας τα ονομάζουν επιστημονικόν σωβινισμόν, δταν λέγωνται από "Ελληνας, καί τα θεωρούν προϊόν προκαταλήψεως καί ένδει- ξιν ελλείψεως ανοικτού « οικουμενικού » επιστημονικού βλέμματος. Δηλαδή

θέλουν, μέ άλλας λέξεις, να άγνοήσωμεν, να παρασιωπήσωμεν η να άλλοιώ- σωμεν τα μέχρι σήμερον δεδομένα τής επιστήμης καί, παρατάσσοντες εν ονό- μάτι τής οικουμενικότητος, όπως την αντιλαμβάνονται, αίώνας καί λαούς είς τήν σειράν, ώς ομοιομόρφους στρατιώτας ταξιαρχίας εις παράταξιν, να ιδω* μεν τήν ιστορικήν ζωήν κατ’ αριθμητικήν Ισότητα κα'ι να κατανείμωμεν τήν ιστορίαν κα'ι τήν ιστορικήν δημιουργίαν του πολιτισμού κατ’ ισομοιρίαν μεταξύ Προελλήνων, ’Ανατολικών λαών καί Ελλήνων, διά νά λείψουν τα, « ορόσημα » καί μή χολωθοΰν ίσως οι σημερινοί απόγονοι τών αρχαίων ’Ανα­τολικών λαών. "Ετσι, φαίνεται, αντιλαμβάνονται τήν οϊκουμενικότητα καί τήν άμεροληψίαν τής επιστήμης. Ά λλ’ ακριβώς τό τοιούτον θά ήτο κάτι το προδήλως άντιεπιστημόνικόν καί άξιον κατακρίσεως. Διότι, ώς εΐδομεν, αυτή αυτή ή ιστορική ζωή υπαγορεύει καί επιβάλλει άλλην Ισότητα θεωρήσεως καί ερμηνείας της, τήν άποδίδουσαν suum cuique.

Έπαναλαμβάνομεν : τήν Ιδέαν τής μορφώσεως, ώς καί τήν ιδέαν τού πνευματικού πολιτισμού, χρεωστεΐ ό κόσμος είς τούς "Ελληνας. Καί αυτή είναι μία καί αιωνία.

Μορφώσεις εκτοτε υπάρχουν πολλαί. Ιδέα τής μορφώσεως μία, ήτις, καθόσον μεν εγεννήθη εις ώρισμένον τόπον καί χρόνον, τήν Ελλάδα τών κλασσικών χρόνων, είναι ι σ τ ο ρ ι κ ή , καθόσον δμως έχει χιλιετηρίδων επι- βίωσιν, είναι ύ π ε ρ ι σ τ ο ρ ι κ ή καί αιωνία.

Τώρα, ποία είναι ή ιστορική μορφή, ή οποία από τών Ελλήνων καί εξής εδόθη διά τής μορφώσεως ή δίδεται ή θά δίδεται εις τον άνθρωπον, τούτο είναι τό πρόβλημα. Καί είς τό πρόβλημα τούτο εδωκαν οι ’Αρχαίοι μίαν ιστορικήν λυσιν : τον Ιστορικόν των βίον καί τον ιστορικόν τύπον τού Αρχαίου "Έλληνος. Οί Ρωμαίοι άλλην (καί δή καί τή βοηθείφ τών Ελλή­νων, πρώτοι αυτοί εκ τών ξένων λαών): τον ρωμαϊκόν Ιστορικόν βίον καί τον τύπον τού Ρωμαίου. Οί Χριστιανοί άλλην καί ούτω καθεξής. Τούτο είναι τό πρόβλημα, τό αιωνίως ζωντανόν καί αιωνίως επίκαιρον πρόβλημα τής φιλοσοφίας τού πολιτισμού καί τής μορφώσεως. "Οπου δμως μόρφωσις, δπου δηλαδή πρόκειται περί διαπλάσεως ανθρώπινης μορφής, άδιάφορον μέ ποιον μορφωτικόν περιεχόμενον, άδιάφορον μέ ποιαν διαπλαστικήν ύλην, εκεί σημειώνει τήν πνευματικήν παρουσίαν της ή Ελλάς καί ή Ιλληνική ίδέα τής μορφώσεως, είτε ί)έλομεν ήμεΐς νά τό άναγνωρίσωμεν είτε όχι.

*0 Χριστιανισμός μορφώνει τόν χριστιανικόν τύπον ανθρώπου, δ σοσια­λισμός τον σοσιαλιστικόν τύπον ανθρώπου, δ δημοκρατισμός τόν δημο­κρατικόν άνθρωπον κ.ο.κ. Αί καθ’ εκαστα δμως αύται μορφώσεις είναι άληθιναί «μορφώσεις», εφόσον μετέχουν τής πρωταρχικής, τής μιας, τής αϊωνίας ιδέας τής μορφώσεως, τής ελληνικής. Εφόσον δηλαδή θερα­πεύουν καί διαπλάττουν τόν άνθρωπον είς πολίτην - άνθρωπον, εφόσον άνα- φέρονται καί απευθύνονται είς τάς ΰπεράνω τόπου, χρόνου, έθνους καί ατό­

μων κατ’ εξοχήν «άνθρωπίνας» ιδιότητας των μορφουμένων ανθρώπων.Τήν αΐωνίαν ταΰτην μορφωτικήν Ιδέαν εκφράζει καί ενσαρκώνει ό πνευ*

ματικός πολιτισμός των Ελλήνων υπό τήν ύ π ε ρ ι σ τ ο ρ ι κ ή ν μορφήν του. Γνώσις, βίωσις καί αγάπη του κλασσικού ελληνικού κόσμου σημαίνει βίωσιν τής μιας καί μόνης εϊς τον κόσμον ελληνικής μορφωτικής Ιδέας, δηλαδή τής Ιδέας τής διαπλάσεως του εσωτερικού ανθρώπου.

’Ακριβώς δι* αυτό πιστεύομεν ημείς οί φιλόλογοι κα'ι οί όμόπιστοί μας άνθρωπιστα'ι ( οΰμανισταί ), δτι διά να είναι ή μόρφωσις, οΐαδήποτε ίστορι- κώς, εν τόπφ δηλαδή καί χρόνφ, εντοπισμένη μόρφωσις, οίασδήποτε εποχής, οίασδήποτε χώρας, οίουδήποτε ανθρώπου, αληθινή μόρφωσις καί πράγματι ζωντανή, θά πρέπη να άντλή τήν ζωήν της απ’ ευθείας, από τήν πρώτην - πρώτην πηγήν της, τήν άστείρευτον, τήν άρχαίαν ελληνικήν. Καί επειδή ή Ιλληνική αυτή ιδέα τής μορφώσεως δεν ήμπορεΐ καθ’ ήμας τούς κλασσικούς φιλολόγους να νοηθή χωρίς τό μορφωτικόν υλικόν, μέσα εις τό όποιον άρχήθεν είναι ενσαρκωμένη καί ζυμωμένη, επειδή Ιδέα τής μορφώσεως καί Ιλληνικός πνευματικός πολιτισμός είναι άρχήθεν συνυφασμένα και αδιάσπα­στα, επειδή μορφή καί περιεχόμενον, ιδέα καί μορφωτική ύλη δέν χωρίζονται, άναγκαία δι* ήμας τούς φιλολόγους - άνθρωπιστάς ακολουθία καί συνέπεια είναι, δτι δχι μόνον ή ιδέα, άλλα καί τό περιεχόμενον τής μορφώσεως, τα αγαθά τής μορφώσεως, πρέπει να είναι ελληνικά. Ειλημμένα από τήν πρώ­την πηγήν, τήν « αρχήν » καί τήν άντιπροσωπευτικωτέραν έκφρασιν τού αν­θρωπιστικού Ελληνισμού, τήν κλασσικήν ελληνικήν αρχαιότητα.

‘Υπό τούς δρους γούτους ό κλασσικόςίελληνικάς πνευματικός κόσμος, ως ενσάρκωσις τής ιδέας τού ύπεριστορικού καί υπερατομικού Ανθρώπου, δέν είναι δι* ήμας τούς φιλολόγους καί γενικώς τούς άνθρωπιστάς μία ιστο­ρικά εντοπισμένη φάσις τού άνθρωπίνου πνεύματος, άλλά ίσα - ϊσα αυτό τούτο τό « ά ν θ ρ ώ π ι ν ο ν » πνεύμα κατ’ εξοχήν. Δέν είναι ό κλασσικός ’Ελληνισμός μία « ίστορικότης », άλλά μία ύπεριστορική οίκουμενικότης, δχι δμως ή συνήθης, ή κατ’ έ'κτασιν καί άριθμητικήν ισότητα οίκουμενικότης, άλλά ή κατ’ εντασιν καί γεωμετρικήν ισότητα « Ε λ λ η ν ο κ ε ν τ ρ ι κ ή π ν ε υ ­μ α τ ι κ ή ο ί κ ο υ μ ε ν ι κ ό τ η ς » τής φιλολογικής μας ελλόγου πίστεως.

’Από τής άπόψεως δέ αυτής ό πνευματικός ’Ελληνισμός ταυτίζεται μέ ολόκληρον τήν ελληνοκεντρικήν οικουμένην, είναι αυτή αύτη ή πνευματική άνθρωπότης. Δι* αυτό ίσχυριζόμεθα, δτι ό άνθρωπισμός δέν ήμπορεΐ νά νοηθή χωρίς τόν Ελληνισμόν· Τούτο δέν είναι ούτε σωβινισμός ούτε προ- γονολατρία ούτε ελληνολατρία εις βάρος τών άλλων λαών, άλλά ομολογία συνειδητής φιλολογικής καί άνθρωπίνης πίστεως, «ώς ό λόγος αίρει»!

Αυτή άκριβώς ή πνευματική οίκουμενικότης τής ελληνικής μορφωτικής ιδέας προσδίδει είς τήν λεγομένην κλασσικήν μόρφωσιν χαρακτήρα σχεδόν πανανθρώπινον καί αυτός είναι ό βασικός λόγος, διά τόν όποιον υπάρχουν

κλασσικά γυμνάσια κα'ι καλλιεργούνται αί κλασσικά! σπουδα! εις ολον τον ελληνοκεντρικόν κόσμον καί δχι μόνον εδώ είς την Ελλάδα, δπου Ιδιαί­τεροι λόγοι διατηρήσεως τής εθνικολαϊκής καί πνευματικής συνεχείας μας επιβάλλουν επ! πλέον τούτο.

Αί κλασσικά! σπουδα! ε!ς την Γαλλίαν, το Βέλγιον, την Όλλανδίαν, την Σουηδίαν, την ’Αγγλίαν, την Γερμανίαν, την Αμερικήν κλπ. δεν είναι Ιστορικής μόνον φύσεως, ούτε άςρορμώνται από ιστορικήν περιέργειαν, δπως λ.χ. αί περ! θύννων, Γότθων, ’Ινδών, Κινέζων, ΑΙγυπτίων κλπ. σπουδαί, άλλα από τήν εσωτερικήν ανάγκην τής συγχρόνου γαλλικής, βελγικής, αγγλι­κής κλπ. μορφώσεως να άντληση κα! στερέωση τήν μορφωτικήν της οντό­τητα κα! ύπόστασιν άπό τήν πανανθρωπίνην ύπερφυλετικήν πνευματικήν πηγήν της, τήν άρχαίαν ελληνικήν. *0 σύγχρονος γαλλικός, άγγλικός, νεοελ­ληνικός κλπ. πολιτισμός γίνεται κατ’ εξοχήν ά ν θ ρ ώ π ι ν ο ς άκριβώς μέσφ τής ε λ λ η ν ι κ ό τ η τ ά ς του.

‘Η ελληνική ίστορία, είς τάς πλέον άντιπροσωπευτικάς κα! σημαντικω- τέρας εκδηλώσεις της, εχει ύψωθή, δχι άπό τον άνύπαρκτον ελληνικόν σωβι­νισμόν, άλλα άπό τήν ιστορικήν συνείδησιν δύο κα! πλέον χιλιετηρίδων, είς παγκόσμιον Ιστορίαν. Ή ελληνική ίστορία εγκλείει το νόημα αυτής ταύτης τής παγκοσμίου ιστορίας. Είναι ή ιστορία κατ’ εξοχήν τού ^Ανθρώπου επ! τής γής, ή ιστορία καθόλου.

Κάθε πολιτισμένος άνθρωπος θεωρεί άνθρώπινον χρέος του να αισθά­νεται εαυτόν πρώτον ως πνευματικόν τέκνον τής Ελλάδος κα! επειτα ως μέλος τής εθνικής κοινότητος τής χώρας του. Τούτο σημαίνει διά πάντα μορφωμένον άνθρωπον κατάφασιν τής ελληνικής ουσίας, ή οποία άποτελεΐ τον κεντρικόν πυρήνα τών κυριωτέρων εθνικών πολιτισμών τού κόσμου, σημαίνει δηλαδή τήν μέσφ τής ελληνικότητος ομολογίαν τής άνθρωπίνης Ικά- στου ουσίας κα! ύποστάσεως.

Αυτήν τήν εθνικήν κα! ταυτοχρόνως ύπερεθνικήν κα! οικουμενικήν Ιδιο­τυπίαν τού Ελληνισμού ζητεί να ερμηνεύση είς τα επόμενα ή παρούσα με­λέτη φωτίζουσα ώρισμένας επ! μέρους κα! είδικωτέρας πτυχάς της.

** *

Ή ελληνική αύτοσυνείδησις μάς βοηθεΐ να συλλάβωμεν εύχερέστερον τό οικουμενικόν νόημα τού εθνικού βίου τών Ελλήνων.

Διότι, με τάς πρώτας ήδη ποιητικός πτήσεις της, ή ελληνική ψυχή άνύ- ■ψωσεν είς τό Πάνθεον τών ήρώων της, ως αίώνια μυθικά σύμβολα τής ελλη­νικής ουσίας κα! φύσεως, δύο μορφάς: τήν εθνικήν μορφήν τού Άχιλλέως κα! τήν οίκουμενικήν μορφήν τού Ήρακλέους. *Η δέ Ιλληνική ίστορία κατά θείαν οικονομίαν επέτυχε θαυμαστήν σύνθεσιν τών δύο τούτων μορφών ε|ς

την μεγάλην προσωπικότητα του κατακτητού καί εξημερωτού τής οίκουμέ- νης ’Αλεξάνδρου.

At τρεις αΰταί Ιδανικαί μορφαί, Άχιλλεύς, ‘Ηρακλής, ’Αλέξανδρος, είναι οί αιώνιοι μΰσται καί χρησμφδοί καί έρμηνευταί των αδύτων τής ελ­ληνικής ψυχής.

ΕΙς την μορφήν του Άχιλλέως ένσαρκώνεται ό φυλετικός ήρωϊσμός των 'Αχαιών. Ό πρόμαχος, τό «êgxoç ’Αχαιών» \ ό «πτολίπορθος» 1 2 3, ό αήτ­τητος πορθητής των εχθρικών πόλεων, ό άτεγκτος, άλλα καί μεγάθυμος αγω­νιστής Άχιλλεύς, συμβολίζει το αγωνιστικόν πνεύμα τής φυλής8 καί τάς εθνικάς ανατάσεις τής Ιλληνικής ψυχής εις τήν πρώτην των μή πλήρως συνει- δητοποιημένην ακόμη εκδήλωσιν.

Έ ξ άλλου, ό Η ρακλής4 παριστρί εγγύτερον προς τον Αλέξανδρον πρό­τυπον κατακτήσεως καί κυριαρχίας τής οικουμένης. Διότι είναι ταυτοχρόνως καί φορεύς τού πολιτισμού καί φροντιστής αυτού « άλεξίκακος », δαμάζων τάς εχθρικός προς τον άνθρωπον δυνάμεις τής φύσεως. Είναι ό κηδεμών τής αγωγής τών παίδων, όπως άπηθανάτισεν αυτόν ό μύθος τού σοφιστοΰ Προδίκου5, ό κατασκευαστής οδών καί ιδρυτής πόλεων. Κατά τήν Ιδίαν παράδοσιν ό ‘Ηρακλής διέδωσε τό άλφάβητον. Φέρεται ακόμη ως προστάτης ήρως τών θεωρητικών τού κοσμοπολιτισμού Κυνικών, ώς άστρολόγος καί εύρετής τής Ιατρικής, διαλεκτικώτατος, διδάξας τήν φιλοσοφίαν καί είς τήν Δύσιν. Ή ελληνική αύτοσυνείδησις εξέφρασε διά ποικίλων παραδόσεων τήν ιστορικήν σύνθεσιν τών μορφών τού Άχιλλέως κα'ι τού Ήρακλέους είς τό πρόσωπον τού Αλεξάνδρου, τουτέστι τήν σύνθεσιν τού εθνισμού μέ τήν οίκουμενικότητα καί τού ελληνικού μέ τό πανανθρώπινον.

Τών παραδόσεων αυτών ή ιστορική αλήθεια ύπόκειται είς εύλόγους αμφισβητήσεις. Αναμφισβήτητος όμως παραμένει ή μυθική των αλήθεια, δηλαδή τό ιδανικόν νόημά των.

Σύμφωνα μέ μίαν εκ τών παραδόσεων αυτών, διασωθεισαν υπό τού Πλουτάρχου6, όταν ό Αλέξανδρος κατά τήν διάβασίν του άπό τήν Τροίαν ήκουσε πρότασιν κάποιου εντοπίου να τού προσφέρη τήν λύραν τού Πάρι- δος, άπήντησε : Δέν μοΰ χρειάζεται ή ερωτική λύρα τού Πάριδος, εχω τήν

1. ‘Ομήρ.’Ιλ. A 284.2. Όμήρ. Ίλ. Ο 77.“Αλλα επίθετα του Άχιλλέως : « έσθλός », « κλντός », « ποδάρ-

κης », « δ Ιος », « θείος », « άρήιος », « μεγάθυμος », « διίφιλος », «άμύμων», «δαίφρων» κλπ.3. Βλ. Κ ω ν σ τ . I. Β ο υ ρ β έ ρ η , Τό αγωνιστικόν πνεΰμα τών Ελλήνων (Δη­

μοσιεύματα τής Ελληνικής Ανθρωπιστικής 'Εταιρείας, σειρά πρώτη : « Άρχαιότης καί σύγχρονα προβλήματα», άριθ. 21), Άθήναι 1964.

4. Βλ. τό άρθρον « Herakles » τοΰ G r u p p e εν τή RE.5. Ξενοφ. Άπομν. B, 1, 21 κ.έ.6. Πλουτ. Περί τής Άλεξ. τύχ. ή άρ. A', 331d, Όμήρ Ί λ . I, 189.

λύραν του Άχιλλέως: «την γάρ Άχιλλέως κέκτημαι, προς ήν εκείνος ανε- πανετο, αειδε δ’ άρα κλέα άνδρών».

“Αλλη παράδοσις, του Πλουτάρχου1 καί αυτή, διηγείται, δτι συνομιλή- σας κάποτε ό ’Αλέξανδρος εις την Κόρινθον μέ τον Διογένην, τον κυνικόν φιλόσοφον, του ειπεν : « ’Επειδή δεν είμαι άπράγμων βασιλεύς καί εχω με­γάλα σχέδια, δεν σε ζηλώ καί δεν σε μιμούμαι, ώ Διόγενες, άλλα μιμούμαι τον 'Ηρακλέα καί τον Περσέα καί ακολουθώ τα ίχνη τής παλαιάς περιοδείας καί πομπής του θεού Διονύσου εις την Ασίαν καί τάς Ινδίας καί θέλω να άναζήση εις τα μέρη εκείνα ή θεία βακχεία τών αρχαίων χορών καί τών κώμων καί να διαδοθή ή συνέχειά των, ή τραγφδία καί ή κωμψδία καί ή παιδεία τών νικητών Ελλήνων » !

Μέ αυτά καί άλλα παρόμοια μυθικά πλάσματα καί σύμβολα εξέφρασεν ή ελληνική αύτοσυνείδησις τήν δισυπόστατον ελληνικήν φΰσιν. Άλλ* άς έλθω- μεν από του μύθου εις τον λόγον, τον φιλολογικοϊστορικόν καί φιλοσοφικόν λόγον, διά να άναπαραστήσωμεν καί έρμηνεΰσωμεν τήν ελληνικήν ταΰτην διφυΐαν ως εξ αντικειμένου ιστορικόν καί πνευματικόν φαινόμενον.

** *

*0 Ηρόδοτος καί ό Πλάτων μάς δίδουν τα κατ’ αυτούς κύρια γνωρί­σματα τού ελληνικού έθνους 1 2 * * * καί τα διακριτικά του από τών μή Ελλήνων, καί οί δύο κατά τρόπον επιγραμματικόν.

1. Πλουτ. ε άν. 332a κ έ. : « εί μή τά βαρβαρικά τοΐς ' Ελληνικοις κεράσαι διε- νοούμην καί πάσαν ήπειρον επιών έξημερώσαι και πέρατα γης άνερευνών καί θαλάττης ώκεανφ προσερεϊσαι Μακεδονίαν καί τήν 'Ελλάδα σπεΐραι..., ουκ âv êv άπράκτω τρυ­φών εξουσία καθήμην, άλλ* έζήλονν αν τήν Διογένονς εντέλειαν. Νυν δέ σύγγνωθι, Διό­γενες, * Ηρακλέα μιμούμαι καί Περσέα ζηλώ καί τά Διονύσου μετιών ίχνη... βούλομαι πάλιν...*. Πρβλ. RE, άρθρον «D ion ysos» , σ. 1039, καί U. W i l c k e n A lexan­der der Grosse, Leipzig, 1931, σ. 167.

2. *Ως προς τήν άποσάφησιν τών εννοιών «έθνος», «εθνική συνείδησις »,« εθνικόν κράτος », « εθνισμός », «εθνικισμός», « σωβινισμός », « διεθνισμός », «κο­σμοπολιτισμός», βλ. τά σχετικά άρθρα έν τφ φιλοσοψικφ λεξικφ Eisler καί τφ« Staatslexikon » τοΰ Sacher ( 1929 ) καί προς τούτοις βλ. F r . M e i n e e k e , Weltbürgertum und Nationalstaat, München, 19226. Ν ι κ ο λ . Έ ξ α ρ χ ο π ο ό­λ ο υ , ‘Η εθνική αγωγή τών ατόμων καί ή διεθνής συνεργασία τών λαών, έν Ά θή- ναις, 1935. Σ ω κ ρ. Κ ο υ γ έ α , *Η ιδέα τής Κοινωνίας τών Εθνών παρά τοΐς *Ελ- λησιν, έν Άθήναις, 1928. Σ π. Με λ ά , ’Εθνισμός ή διεθνισμός εις τήν πνευματικήν μας κίνησιν. (Λόγος έν τη Άκαδημίςι ’Αθηνών), έν Ά θήναις, 1936. Κ ω ν σ τ . I.Β ο υ ρ β έ ρ η , *Η εθνική συνείδησις τοΰ Πλάτωνος, έν Άθήναις, 1939 (σχετικήν βιβλιογραφίαν βλ. έν σελ. 6 - 7 ) . Τ ο υ α ύ τ ο ΰ , Τό πρόβλημα τοΰ μαθήματος τήςιστορίας, έν Άθήναις, 1936 ( μέ τήν πληρεστέραν παρ’ ήμϊν σχετικήν βιβλιογραφίαν έν σελ. 159 -174 ),

«Tò δμαιμον, το όμόγλωσσον, τα θεών Ιδρύματα κοινά, ai Θνσίαι, ήθεά τε ομότροπα» 1, είναι ή ήροδότειος εκδοχή των ελληνικών εθνικών γνωρι­σμάτων. *0 Πλάτων εξ άλλου τονίζει ώς εξής την φυλετικήν καί ηθικήν συγγένειαν καί οίκείωσιν τών Ελλήνων προς άλλήλους : «φημι το μέν ελλη­νικόν γένος αυτό έαντω οίκεϊον είναι καί συγγενές, τφ δε βαρβαρικω δθνεϊόν τε καί άλλότριον» 1 2. Τών Ελλήνων διακριτικά γνωρίσματα κατά τον Πλά­τωνα είναι το φιλομαθές καί το φιλόσοφον. ‘Αντιθέτους οι Φοίνικες καί οΐ ΑΙγΰπτιοι είναι φιλοχρήματοι. Οί Σκύθαι καί οί άλλοι βόρειοι λαοί είναι θυμοειδείς καί φιλοπόλεμοι3.

Μέ σύγχρονον γενικήν έ'κφρασιν θά ήδυνάμεθα να όρίσωμεν γενικώς το ελληνικόν έθνος ώς τήν φυσικήν, φυλετικήν καί πολιτιστικήν κοινότητα τών Ελλήνων.

Ό ορισμός αυτός του ελληνικού έθνους Ισχύει κατ* εξοχήν διά τήν Ε λ ­ληνικήν ’Αρχαιότητα, τήν πρώτην φάσιν του εθνικού μας βίου, κατά τήν οποίαν ό Ελληνισμός ήτο μέν ενιαίον έθνος καί ενιαίου πολιτισμού κοινό* της, όχι δμως καί πολιτική κοινότης, ενιαίου κράτους έθνος4 5. Προκειμένου δμως περί τής μεσαιωνικής καί νεωτέρας φάσεως του εθνικού βίου, εξαιρέσει τής Τουρκοκρατίας, πρέπει είς τα ανωτέρω γνωρίσματα τής εθνικής κοινό- τητος τών ‘Ελλήνων να προστεθή καί τό γνώρισμα τής πολιτικής ή κρατι­κής Ινότητος.

Τοιουτοτρόπως τό ελληνικόν έθνος, άναχθέν διά τών αιώνων είς τήν ύψίστην βαθμίδα τής εθνικής του τελειώσεως, ήτοι τήν βαθμίδα του εθνικού κράτους, αποτελεί σήμερον συμπαγή φυσικήν, φυλετικήν, γλωσσικήν, θρη­σκευτικήν, πολιτικήν καί πολιτισμού κοινότητα-

"Όταν ή έννοια του έθνους γίνη συνειδητόν βίωμα τών μελών του, τότε όμιλοΰμεν περί εθνικής συνειδήσεως αυτών6.

Ό Ιλληνικός εθνικός βίος έχει δυο πλευράς 6 : άφ’ ενός μέν τήν πλευράν

1. *Ηροδ. Η 144.2. Πλατ. Πολιτ. Ε 470 c κ.έ.3. Πλατ. Πολιτ. Δ 435e, πρβλ. καί Νόμ. Ε 747 c. Πλείονα περί τούτων έν

Κ ω ν σ τ . I. Β ο υ ρ β έ ρ η , Ή έθνική συνείδησις τού Πλάτωνος, σ. 14 κ.έ.4. Πρβλ. τήν κατά Meinecke (έ.άν. ) διάκρισιν μεταξύ εθνών άφ’ ενός, ών

γνώρισμα είναι ή δημιουργία ενιαίου εθνικού πολιτισμού ( Kulturnationen ), καί εθνικών κρατών άφ’ ετέρου, άτινα χαρακτηρίζει, πλήν τού ανωτέρω γνωρίσματος, καί τό γνώρισμα τής πολιτικής Ινότητος ( Staatsnationen ).

5. Ή έθνική συνείδησις είναι τό ούσιωδέστερον γνώρισμα τών μελών τού έθνους. Κατά τον Meinecke έθνος είναι αυτό πού θέλει να είναι έν έθνος. Κατά τόν Renan « L ’existence d ’une nation est un plebiscite de tous les jours ».

6. Παρόμοιον πρόβλημα σχέσεως μεταξύ ύπερεθνικών καί εθνικών Ιδεωδών έν τη γενέσει τής νεωτέρας Ιδέας τού γερμανικού εθνικού κράτους άντιμετωπίζει μετά θαυμαστής άγχινοίας ό Fr. Meinecke. Τούτο είναι τό κύριον θέμα τού μνημονευ-

τής ε θ ν ι κ ή ς α τ ο μ ι κ ό τ η τ ο ς , ή όποια εκφράζει χήν εθνικήν φυσιογνω­μίαν των Ελλήνων καί διακρίνει αυτούς από τούς μή "Ελληνας, άφ* ετέρου δε τήν πλευράν τής ε λ λ η ν ι κ ή ς ύ π ε ρ α τ ο μ ι κ ό τ η τ ο ς ή ο ί κ ο υ με- ν ι κ ό τ η τ ο ς , δηλαδή τήν επέκτασιν των ελληνικών εθνικών αξιών εις άλ­λους λαούς καί άλλους δλιγώτερον ανεπτυγμένους πολιτισμούς, τήν εξοδον τού ελληνικού εις το ύπερελληνικόν καί το ανθρώπινον καθόλου.

Ή πρώτη πλευρά τού εθνικού βίου τών ‘Ελλήνων είναι ή κατ* εξοχήν εθνική. Τήν διακρίνει όχι μόνον ή βαθεΐα εκτίμησις προς τάς αξίας τού εθνι­κού πολιτισμού, άλλα καί ή πίστις είς τήν Ιδέαν τού έθνους καί ή θέλησις να διατηρηθή αλώβητος καί άτροπος ή εθνική Ιδιοσυστασία καί αναλλοίωτος ή φυλετική καί πνευματική σύνθεσις τής Ιλληνικής εθνικής κοινότητος. Διά τούτο το νόημά της είναι : απαρασάλευτος εμμονή είς τάς εθνικός άρχάς καί αξίας, προσήλωσις είς βαθύτατα ερριζωμένας εν τη εθνική ψυχή πεποιθήσεις, παραδόσεις καί νοσταλγίας. Αυτή είναι ή πλευρά τής εθνικής ατομικότητος, τής όποιας ή συνείδησις δεν έχει τίποτε το κοινόν με τον σωβινισμόν, τον άλλως τε άγνωστον είς τήν 'Ελλάδα, καί είναι γνώρισμα όλων τών υγιών λαών, οι όποιοι θέλουν να ζήσουν καί όχι να αύτοκτονήσουν.

Ή δεύτερα πλευρά τού ελληνικού εθνισμού, ή οικουμενική, ήτις είναι κατ* εξοχήν ιδιαίτερον καί μοναδικόν γνώρισμα τού Ελληνισμού, δεν σημαί­νει διεθνιστικού ή κοσμοπολιτικοΰ τύπου εν νεωτέρςι εννοίςι άρνησιν τής εθνικής ελληνικής ουσίας — κάθε άλλο! — άλλα ίσα-ισα κατάφασιν αυτής γενικωτέραν, μεταφύτευσιν, ρίζωσιν καί καλλιέργειαν ελληνικής ζωής καί είς μή ελληνικόν λαϊκόν έδαφος, επιβίωσιν τού Ελληνισμού καί είς άλλας Ιπο- χάς, πνευματικήν επέκτασιν εν τόπφ καί χρόνφ, διάρκειαν, αίωνιότητα.

*Η ατομική μορφή τού εθνισμού έχει τόν κλειστόν δυναμισμόν τής εθνι­κής συνοχής.

Ή οικουμενική μορφή έχει τήν ανοικτήν, άνέσπερον ακτινοβολίαν τού έλληνικού φωτός.

Ούτε ή μία είναι σωβινιστική ούτε ή άλλη άνεθνώς κοσμοπολιτική, άλλ* είναι καί αί δύο γνησίως Ιλληνικαί, ή πρώτη με τήν ρώμην καί τήν αγνότητα τού πάθους της, ή δευτέρα μέ τήν διαύγειαν καί τήν γλυκύτητα τού φωτός της !

Συνήθως οι ύμνφδοί τού εθνικού βίου αντλούν τα νάματα τής έμπνεύ* σεώς των άπό τήν Κασταλίαν τών εθνικών παιάνων καί τροπαίων. Καί δικαίως !

Μήπως δεν ήντλησεν άπό τήν ίδιαν πηγήν ό Αισχύλος, διά να εκφράση τήν επινίκιον άγαλλίασιν τής εποχής του μέ τήν χλιδήν καί τό ύψος τής τρα­

θέντος ανωτέρω έργου του, σδ ό υπότιτλος είναι : « σπουδαί περί τής γενέσεως του γερμανικού εθνικού κράτους ».

γικής λέξεως ή το άντιπερσικόν μένος του ό Σιμωνίδης διά των κλασσικών επιγραμμάτων του ή τον πατριωτικόν οργασμόν του ό πλάστης τής πολεμι­κής ελεγείας Καλλΐνος ό Έφέσιος;

’Αλλά κα'ι ή δεύτερα περιοχή τής εθνικής δραστηριότητος, ή οικουμε­νική, αξίζει να συγκίνηση μετά τής πρώτης και να δόνηση την εθνικήν λύραν είς μίαν δίδυμον αρμονίαν, άνταξίαν τής ελληνικής εθνικής διφυΐας.

** *

Ή οικουμενικότης του Ιθνικού βίου των Ελλήνων δεν είναι μόνον Ιστορική πολιτική πράξις, άλλα καί εξωπολιτική ΰπεριστορική ιδέα.

*Ιστορική πολιτική πραγματοποίησις του οικουμενικοί) εθνισμού των ‘Ελλήνων είναι το σχεδόν παγκόσμιον κράτος του Μεγάλου ’Αλεξάνδρου. Διά πρώτην φοράν εν έθνος, το ελληνικόν, εξαπλώνεται είς τον κόσμον, όχι, όπως ύπεδείκνυεν ή πανελλήνιος Ιδέα, με πρόγραμμα κατακτήσεως καί ύποδου- λώσεως των βαρβάρων είς τούς "Ελληνας — <rβαρβάρων δ* *Έλληνας άρχειν εΐκός» —, αλλά ως φορεύς καί όργανον παγκοσμίου εξημερωτικής κατακτή­σεως καί εκπολιτιστικής αποστολής1.

Μία νέα περίοδος τής παγκοσμίου πλέον ιστορίας ανοίγεται, ή Ελληνι­στική, το δέ μέγα εργον της είναι δ εξελληνισμός τής οίκουμένης. Έξελλη* νισμός όμως τής οίκουμένης δεν σημαίνει εξωτερικήν παγκόσμιον επικράτη- σιν του ‘Ελληνισμού διά σωβινιστικού τύπου κατακτήσεων, αλλά Ισωτερικήν συνάφειαν τού Ελληνισμού με όλον τόν κόσμον, εϊσδυσιν ελληνικής πνευ­ματικής ουσίας εις τήν οίκουμένην.

Πρέπει νά δμολογηθή, ότι ή άρχήθεν διά των αποικιών καί κυρίως διά τού ’Αλεξάνδρου διασπορά τού ελληνικού στοιχείου καί ή επέκτασις καί άνά- λυσις αυτού εις οικουμενικόν - πανανθρώπινον επληρώθησαν από τον Ελλη­νισμόν μέ βαρύ τίμημα θυσιών 1 2 3 * * τής εθνικής του άτομικότητος. Συγκεκρι- μένως : δ μεν 'Ελληνισμός τής διασποράς ύπέστη κάποιαν χαλάρωσιν τού εθνισμού του, μερικήν άπεθνικοποίησιν, καί τελικώς ύπεδουλώθη θρησκευ- τικώς, ύπεδουλώθη εις τάς ανατολικός θρησκείας8. Ό δέ μητροπολιτικός

1. J. D r o y s e n κατά μετάφρ. I. Πανταζίδου καί I. Δελλίου, ’Ιστορία του Μακεδονικού ’Ελληνισμού, τόμ. 1 - 3 ( Βιβλιοθ. Μαρασλή ), έν Ά θήναις, 1897 - 1903. J. K a e r s t , Geschichte des Hellenismus, 1927, τόμ. A', σ. 470 κ.έ., ίδίςι τόμ. Β \ σ. 270 κ.έ. U. W i 1 c k e n, Alexander der Grosse, σ. 233 κ.έ. 240 x i . Πρβλ. καί Ίσοκρ. Φίλ. 132.

2. Κων σ τ . Ά μ ά ν τ ο υ , Εισαγωγή είς τήν Βυζαντινήν Ιστορίαν, εν Ά θ ή - ναις, 1950*, σελ. 31 κ.έ. 57 κ.έ.

3. Κ ω ν σ τ . Ά μ ά ν τ ο υ , έ.άν., σ. 107 κ.έ. (ένθα καί βιβλιογραφία). Τ ο ύα ύ το ΰ, Ή σημασία τής 28Tis ’Οκτωβρίου ( Λόγος εν τή Άκαδημίφ ’Αθηνών, Πρακτ.Ά κ . Ά θη ν., τόμ. 29, 1954, σ. 470 κ.έ.).

Ελληνισμός τής κυρίως Ελλάδος ΰπέστη αριθμητικήν μείωσιν καί εξασθέ- νησιν τής ζωτικότητος καί συνοχής του. Άναμφιβόλως δέ είς τα παθήματα καί τας θυσίας αΰτάς οφείλεται κατά μένα μέρος ή κάμψις τής άντιστάσεως του Ελληνισμού εις την ρωμαϊκήν πίεσιν καί ή υποταγή τής Ελλάδος εις τούς Ρωμαίους.

Το κεφάλαιον δμως τούτο των θυσιών, εις τήν περιοχήν τού εθνισμού τής άτομικότητος των Ελλήνων, έχει έν τιτανικόν αντισήκωμα : τα όντως κοσμοϊστορικά πνευματικά κατορθώματα τής έλληνικής οικουμενικότητος, των οποίων τα αποτελέσματα συνεχίζονται μέχρι σήμερον καί δεν θα παυ­σουν συνεχιζόμενα ποτέ.

‘Η έλληνική διασπορά καί ή πολιτική τού 'Αλεξάνδρου καί των διαδό- χων του άπετέλεσαν τήν ιστορικήν προϋπόθεσιν καί θεμελίωσιν τής πνευμα­τικής οικουμενικότητος τού Ελληνισμού.

Ή προαιώνιος άντίθεσις των Ελλήνων προς τούς βαρβάρους αμβλύνε­ται μέχρις άφανισμού, ή δέ διάκρισις καί διαστολή γίνεται τώρα μεταξύ αγαθών καί κακών ανθρώπων, πεπαιδευμένων καί απαίδευτων1. Ή παλαιό ρήσις τού Ίσοκράτους διά τας ’Αθήνας, ισχύει τώρα διά το έργον τού 'Αλε­ξάνδρου : «το των 'Ελλήνων δνομα πεποίηκε μηκέτι τοΰ γένους, άλλα της διάνοιας δοκεΐν είναι καί μάλλον ”Ελληνας καλεισθαι τούς τής παιδεύσεως τής ήμετέρας ή τούς τής κοινής (ρύσεως μετέχοντας» 1 2.

'Η υπό τής ελληνικής επιστήμης πλασθεϊσα γεωγραφική έννοια τής οικουμένης καθίσταται πολιτική καί πνευματική Ιδέα. Αύτη δέ είναι : ή Ιδέα ενός ενιαίου υπό κοινού νόμου διεπομένου πεπολιτισμένου κόσμου, εν τφ όποίφ ή άνθρωπότης είναι συνημμένη είς έν άχώριστον σύνολον.

‘Η Ιδέα τής οικουμένης3 είναι μία από τας σπουδαιοτέρας Ιδέας, τας οποίας ό ρωμαϊκός καί ό χριστιανικός μεσαιωνικός κόσμος εκληρονόμησαν από τήν Ελληνικήν Αρχαιότητα.

*Η προϊστορία τής ίδέας αυτής είναι προαλεξανδρινή, αί δέ άπαρχαί της χρονολογούνται παλαιόθεν. "Ηδη τα πρώτα ίχνη καί σημεΐά της εμφα­νίζονται, υπό τήν μορφήν τής ανοχής καί κατανοήσεως αλλοεθνών, εις τήν υπερεθνικήν αντικειμενικότητα τού ‘Ομήρου απέναντι τών εχθρών τών Αχαιών Τρώων καί εις τον ΰποφώσκοντα ομηρικόν ανθρωπισμόν 4, καθώς

1. U. W i l e k e n , έ.άν., σ. 290 κ.έ. Πρβλ. Διόδ. X V III, 4, 4.2. Ίσοκρ. Πανηγ. 51.3. J. Κ a e r s t , Die Antike Idee der Ôkumene in ihrer politischen und

kulturellen Bedeutung (έναρκτήριον μάθημα), Leipzig, 1903, σ. 2 x i . Σωκ ρ . Κ ο υ γ έ α, Ή Ιδέα τής Κοινωνίας τών Εθνώ ν παρά τοϊς “Ελλησιν, έν Άθήναις, 1928.

4. Σκηνάς ίπποτικής τρυφερότητος καί ύπερτέρου ανθρωπισμού παρ* Όμήρφ βλ. Ιδίφ έν Ίλιάδ. Ζ, 45Θ κ.έ. 119 κ έ. καί δή καί 212 κ.έ. Συχνή είναι ή αίσθη- ματικότης είς τήν ’Οδύσσειαν. Ωσαύτως, ένφ είς τήν Ίλιάδα επικρατεί αχαϊκός έθνι-

καί εις την άμερόληπτον καί ανεκτικήν στάσιν των άποίκων τής Μικρας ’Ασίας, καί ιδίως των Ίώνων, απέναντι των λαών τής ’Ανατολής1. Οίκου* μενικόν πνεύμα προδίδουν το του Περικλεούς εις τον επιτάφιόν του λόγον :

«άνδρών επιφανών πάσα γη τάφος καί ου στηλών μόνον εν τη οίκείφ σημαίνει έπιγραφή» * 1 2 3,

ώσαΰτως δέ καί οί περιλάλητοι στίχοι του Εύριπίδου :

«άπας μεν αήρ άετώ περάσιμος, απασα ôè χθων άνδρΐ γενναίω πατρίςα 8,

στίχοι ενθυμίζοντες το δημοκρίτειον απόφθεγμα :

«άνδρΐ σοφώ πάσα γη βατή’ ψυχής γάρ αγαθής πατρίς ό συμπας κόσμος» 4 *.

Επίσης προς την ιδέαν τής οικουμένης συναφείς είναι ολαι αί τάσεις καί αί αποχρώσεις του τόσον ασυμπαθούς εις τον Πλάτωνα καί τον Ά ρι- στοτέλην θεωρητικού ελληνικού κοσμοπολιτισμού, από των Σοφιστών καί τών Κυνικών, καθ’ ους μόνη ορθή πολιτεία είναι ή παγκόσμιος, μέχρι τών Στωικών, τών οποίων το περί τής πολιτικής αρχής ιδεώδες είχε στενήν εσω­τερικήν σχέσιν μέ τήν οικουμενικήν μοναρχίαν του ’Αλεξάνδρου.

*Η Ιδέα τής οίκουμένης κατέλαβε τήν θέσιν τής παλαιας Ιδέας τής ελλη­νικής πόλεως. Συμπληρωθεΐσα δέ καί τελειωθεΐσα βραδΰτερον δια του Χρι­στιανισμού, εκυριάρχησεν εις τήν σκέψιν καί τήν ζωήν τών επομένων αίώνων.

Συγκεκριμένως ή ιδέα αυτή πρώτον ετροφοδότησε τήν πολιτικήν δνει- ροπόλησιν του Ιουλίου Καίσαρος, δπως ίδρυση εν υπερεθνικόν παγκόσμιον κράτος, περιλαμβάνον ολόκληρον τον ελληνιστικόν καί ρωμαϊκόν κόσμον. Ένεδυθη μετά ταΰτα εθνικόν ρωμαϊκόν ένδυμα καί εθεμελίωσε τό « Im pe­rium Romanum », τό οικουμενικόν ρωμαϊκόν κράτος επί Αύγουστου.

Βραδΰτερον ή Ιδέα τής οίκουμένης, υπό τήν χριστιανικήν της μετακό-

κισμός, έκ παραλλήλου υπάρχουν εκφράσεις ενθουσιασμού καί χαράς διά τά ήρωϊκά κατορθώματα τού εχθρού τών ’Αχαιών "Εκτορος. Γενικώτερον ή υπό τού ’Ομήρου Ιξαρσις τού Έκτορος ώς ήθικής προσωπικότητος δύο εξηγήσεις επιδέχεται: ή δτι κατά τούς χρόνους τού 'Ομήρου δέν είχεν άναπτυχθή ακόμη ή μεταξύ ‘Ελλήνων καί βαρβάρων άντίθεσις τών μετέπειτα χρόνων ή δτι ό ποιητής εμφορείται υπερεθνικής άντικειμενικότητος. Πρβλ. καί Ί ω . Χ α ν τ έ λ η , Συμβολή είς τήν διδασκαλίαν τών ’Αρχαίων Ελληνικών καί Λατινικών, τόμ. Β \ 1938, σ. 345.

1. Κ ω ν σ τ . I. Β ο υ ρ β έ ρ η , Ή εθνική συνείδησις τού Πλάτωνος, σ. 9 κ.έ.2. Θουκ. II, 43, 3.3. Εύριπ. Άπόσπ. 1034, Nauck.4. D i e l s - K r a n z , IIe, άπ. 297. Πρβλ. καί J. Μ e w a 1 d t l Das W elt-

bürgertum in der Antike ( περιοδ. Antike, τόμ. 2°s, 1926).

σμησιν καί τελείωσιν, παρελήφθη υπό των Βυζαντινών ως χριστιανική ρω­μαϊκή Ιδέα. Είναι δέ αυτή ή ιδέα τής συνεργασίας του οικουμενικού κρά­τους καί τής χριστιανικής θρησκείας προς εξασφάλισιν τής ειρήνης — τής παλαιας «Pax R o m an a» — κα'ι τής ευδαιμονίας των ανθρώπων1.

'Ιδρυτής του παγκοσμίου χριστιανικού κράτους, δπερ ήνωνε τήν ανθρω­πότητα υπό μίαν πίστιν καί μίαν πολιτικήν διοίκησιν μέχρι τής Ιπανόδου του Χρίστου, ήτο ό Κωνσταντίνος ό Μέγας, δ νόμιμος διάδοχος του Αύγου­στου. Τό νέον τούτο κράτος του Κωνσταντίνου είχεν εν Ιαυτφ : 1 ) Το πα­λαιόν ρωμαϊκόν κράτος μέ τάς δεδοκιμασμένας μορφάς δργανώσεως καί δικαιικής τάξεως, 2) τον ύπέροχον ηθικόν πολιτισμόν τής Χριστιανικής πίστεως καί 3) τήν μεγάλην πνευματικήν παράδοσιν του Ελληνισμού. Έ π ι κεφαλής του δέ τό νέον κράτος είχεν τον αντιπρόσωπον του Χρίστου Βασιλέα 1 2.

Τοιουτοτρόπως ή ελληνική οικουμενική ιδέα επιζή καί εις τήν νέαν 'Ελληνοχριστιανικήν πολιτιστικήν κοινότητα του ανατολικού ρωμαϊκού κρά­τους, ή δέ πρώην άντίθεσις «"Ελληνες - βάρβαροι», ώς έ'κφρασις τής άντι- θέσεως μεταξύ πολιτισμού καί άπαιδευσίας, άντικατεστάθη νύν διά τού αντιθετικού ζεύγους «Ρωμαίοι- βάρβαροι», εις τό όποιον «Ρωμαίοι» είναι οΐ πολίται τού νομίμου ρωμαϊκού κράτους τής Κωνσταντινουπόλεως, οί έ'χοντες τήν μόνην δρθήν πίστιν, τήν ορθοδοξίαν, καί εντεταγμένοι είς τήν μόνην σύμφωνον προς τήν θείαν θέλησιν κοινότητα πολιτισμού3. Αυτήν δέ τήν κοινότητα πολιτισμού εθεώρει μέχρι τέλους ό κόσμος τής ελληνικής αυτο­κρατορίας ώς τήν οικουμένην καί τήν μόνην καθολικήν επίγειον βασιλείαν, πέριξ τής οποίας καί εναντίον τής οποίας εκινούντο τα «έθνη», δηλαδή τα στίφη καί τα συγκροτήματα των βαρβάρων 4.

Ά λλ' ενφ δ πολιτισμός τού Δυτικού ρωμαϊκού κράτους, υπό τήν όρμήν καί τήν πίεσιν των βαρβαρικών εδνών, εκάμφθη, ύπέκυψε καί παρήκμασε, τό 'Ανατολικόν ρωμαϊκόν κράτος, τό Ελληνοχριστιανικόν Βυζάντιον, ήδυ- νήθη να κρατήση ζώσαν και ένδοξον τήν παλαιάν παράδοσιν τής αιώνιας ‘Ελλάδος.

* * *

Άλλα τό νόημα τής οίκουμενικότητος τού 'Ελληνικού έθνους δέν εξαν­τλείται μόνον μέ τήν γενομένην γοργήν επισήμανσιν των κυριωτέρων πολι­τικών σταθμών είς τήν ιστορικήν τροχιάν τής οικουμενικής Ιδέας.

1. Δ. Ζ α κ υ Φ η ν ο ΰ , Βυζάντιον, έν Ά θήναις, 1951, σ. 29 κ.έ.2. F r . D δ 1 g e r, Byzanz 4und die europâische Staatenwelt. Buchkunst-

verlag Ettal, 1953, a. 11.3 F r . D ô l g e r , ε.άν., σ. 77.4. Δ. Ζ α κ υ θ η ν ο ΰ , ε.άν., σ. 31.

‘Υπέρ τό πολιτικόν της περιεχόμενον κεΐται το αθάνατον πνευματικόν της νόημα. Μόνον δέ υπό το πρίσμα τής πνευματικής οικουμενικότητος του 'Ελληνισμού καθίσταται θεατή κα'ι νοητή, «λόγφ θεωρητή», ή διαρκής ελλη­νική παρουσία κα'ι ακτινοβολία κα'ι ή παγκόσμιος σημασία των ελληνικών γεγονότων.

Ή διά των αποικιών καί ιδίως του έργου του Αλεξάνδρου εΐσδυσις του εθνικοί} πολιτισμού τών Ελλήνων είς δλον τον τότε γνωστόν κόσμον εΐχεν εν άλλο εσωτερικώτερον κα'ι μονίμου διάρκειας αποτέλεσμα: το δτι αι πνευματικά! καλλιτεχνικοί καί ήθικαί άξίαι του ελληνικού πολιτισμού» από εθνικών αξιών, πού ήσαν εως τότε, κατέστησαν άξίαι διεθνείς, άξίαι δλης τής οικουμένης. Με τήν σημερινήν ίδικήν μας ορολογίαν θά ελέγομεν, δτι δ Ελληνισμός, ενφ εως τότε είχε μόνον εθνικήν άτομικότητα, τώρα άποκτφ υπερατομικήν καθολικότητα. Το εθνικόν ελληνικόν στοιχειον γίνεται ύπερελ­ληνικόν, παγκοσμίου κύρους, πανανθρώπινον.

Μέσα εις τήν άνάμειξιν καί τον συγκρητισμόν τών πολιτισμών, τα ελλη­νικά πολιτιστικά στοιχεία, ήθικοπνευματικά καί καλλιτεχνικά, ως εύρωστό- τερα καί άνθρωπινώτερα, επεβλήθησαν εις δλα τά μή ελληνικά, τόσον τά άνατολικά, δσον καί τά ρωμαϊκά, καί τά εσφράγισαν μέ τήν σφραγίδά των.

Είς δλους τούς ξένους πολιτισμούς είσέδυσαν ζωτικά σπέρματα, ζώπυρα, ελληνικής πνευματικής ουσίας, τά όποια, δπου μάλιστα εύρον ευνοϊκόν έδα­φος, συνανεπτύχθησαν μετά τών εκασταχού ιθαγενών εθνικών πνευματικών σπερμάτων, εκαρποφόρησαν καί άπετέλεσαν εκτοτε, τά ελληνικά ζώπυρα, το κοινόν υπερεθνικόν-άνθρώπινον συστατικόν τών περισσοτέρων εθνικών πολι­τισμών του κόσμου.

Αυτή ή συνάντησις καί ή άναμέτρησις τού εθνικού ελληνικού πολιτι­σμού μέ τούς ξένους πολιτισμούς, έγινεν άφορμή νά εμφανισθή καί νά λει­τουργήσω διά πρώτην φοράν το λεγόμενον άνθρωπιστικόν φαινόμενον τού πολιτισμού.

Το άνθρωπιστικόν φαινόμενον1 είναι ή πνευματική πεμπτουσία τού οικουμενικού εθνισμού τών Ελλήνων. Καί τό φαινόμενον αυτό εκδηλώνε­

ι. W. J a e g e r , Humanistische Reden und Vortrâge, Berlin, 1937. Τ ο ύ α υ τ ο ύ , Paideia, τόμ. I - III, 1934 ■ 1947. Κ ω ν σ τ . I. Β ο υ ρ β έ ρ η , Τά Άρχαΐα ’Ελληνικά είς τό νέον αναλυτικόν πρόγραμμα τών μαθημάτων τοΰ Γυμνασίου, « Δελ­χί ον » ΟΛΜΕ, Μάιος 1934. Τ ο ΰ α ύ τ ο ΰ , Μόρφωσις καί ανθρωπισμός, 1946. Τ ο ΰ α ύ τ ο ΰ, *0 ’Ελληνικός ανθρωπισμός ( Ά ρθρον εν τφ τόμφ « ’Ελλάς » τοΰ Έγκυκλ. Λεξικοΰ τοΰ « Ήλιου » )< Τ ο ΰ α ύ τ ο ΰ, Ή κλασσική φιλολογία ως πνευματική επι­στήμη, έν Άθήναις, 1952. Τ ο ΰ α ύ τ ο ΰ , "Ιδρυμα άνθρωπιστικών σπουδών ( Άνάτ- εκ τής ’Επιστ. ’Επετ. Φιλοσ. Σχολής 1954 - 1955). ’Εν Άθήναις, 1955. Βλ. προσέτι, τά δημοσιεύματα τής ’Ελληνικής ’Ανθρωπιστικής ’Εταιρείας, Σειρά Πρώτη : Ά ρ- χαιότης καί σύγχρονα προβλήματα, άριθ. 1- 25. Άθήναι 1960 κ.έ.

ται, δταν ένας σύγχρονος ή μεταγενέστερος των ’Αρχαίων Ελλήνων λαός ή μία μετά τούς “Έλληνας εποχή ή καί εν άπλούν άτομον εύρεθούν «κατενώ­πιον», αντιμέτωποι προς τον πνευματικόν πολιτισμόν των Ελλήνων καί υπό τήν έπίδρασίν του. Τότε προκαλεΤται, εφόσον υπάρχουν ευμενείς ψυχικαί προδιαθέσεις εις τον ξένον δέκτην, μία διαλεκτική σχέσις, άνταπόκρισις καί επικοινωνία μεταξύ τού ελληνικού καί τού ξένου, ή ανθρωπιστική σχέσις, ή οποία είναι ίσχυρότατον μέσον προς διάπλασιν πολιτών · ανθρώπων καί προς δημιουργίαν πολιτισμού ανθρωπίνου, δηλαδή ανταξίου τού 'Ανθρώπου.

Έκινητοποιήθη λοιπόν καί εδοκιμάσθη, πρώτον κατά τούς μετά τον 'Αλέξανδρον χρόνους ιδίως, ή πολιτισμοποιός καί άνθρωποποιός δύναμις τής ελληνικής παιδείας.

Οί Ρωμαίοι πρώτοι ήσθάνθησαν εις δλην της τήν εντασιν αυτήν τήν δύναμιν, δημιουργούντες τή βοηθείρ: τών Ελλήνων τον πολιτισμόν των. Καί δι* αυτό τήν ελληνικήν παιδείαν δεν ώνόμασαν « Bruditionem Græcam », άλλα « H um anitatem ». Καί με τον δρον αυτόν έκαμαν πρώτοι οί Ρωμαίοι τήν ομολογίαν, τήν οποίαν εκτοτε, υπό τό κράτος τού ανθρωπιστικού βιώ­ματος, επαναλαμβάνει δλος δ κόσμος, τήν ομολογίαν, δτι ή σφραγίς τής ελληνικής παιδείας είναι εγγύησις ποιότητος διά τήν μόρφωσιν καί τον πολι­τισμόν οίασδήποτε χώρας καί οίασδήποτε εποχής.

Όλιγώτερον, πολύ ολιγώτερον τών Ρωμαίων, ήσθάνθησαν τήν ανθρω­πιστικήν σχέσιν εκ τών τότε 'Ανατολικών λαών οί 'Ιουδαίοι, οί "Αραβες καί οί Σύροι. Καί τούτο, διότι δ ελληνικός πολιτισμός διεδόθη είς αυτούς τούς λαούς ώς μάθησις, ώς πνευματική μεταβίβασις καί μετάγγισις, δχι ώς μόρ- φωσις, ως δημιουργική έπίδρασις καί άνάπλασις, δπως είς τούς Ρωμαίους. Ό πνευματικός δηλαδή έξελληνισμός τών λαών αυτών δεν εκερδήθη με προ­σωπικόν των αγώνα καί ατομικήν βίωσιν, άλλα κατά τρόπον παθητικής εισ­δοχής τών ελληνικών στοιχείων. Είς αυτούς δ 'Ελληνισμός δεν ύψώθη άπό μαθήσεως εις παιδείαν, δεν εγινεν οΰμανισμός.

Τούτο επέτυχον πρώτοι οί Ρωμαίοι καί ευθύς μετ' αυτούς καί οί Χρι­στιανοί, χρησιμοποιήσαντες, πλήν τής Ελληνικής γλώσσης, καί τα ελληνικά άνθρωπιστικά γράμματα, τα «θύραθεν μαθήματα», ώς προπαιδείαν, τήν κατά τον Μέγαν Βασίλειον4 καλυτέραν προπαιδείαν τής χριστιανικής μορφώσεως.

Άνάλογον προς τήν είς τούς Ρωμαίους καί τούς Χριστιανούς άνταπό- κρισιν εύρε τό 'Ελληνικόν πνεύμα καί είς δλους τούς ελληνογενεΐς λαούς τού μεσαιωνικού καί νεωτέρου κόσμου, είτε μέσφ τής λατινικής παιδείας καί τού ρωμαϊκού πολιτισμού είτε άπ’ ευθείας.

Πάντες οί λαοί ούτοι διέπλασαν τούς πολιτισμούς των, μέ κινητή- 1

1. Β α σ ι λ ε ί ο υ τ ο ϋ Μ ε γ ά λ ο υ , Προς τούς νέους, δπως αν εξ ελληνικών ώφελοΐντο λόγων.

Qiov συνεργόν δΰναμιν της πολιτιστικής των αύτοδιαμορφώσεως, εκείνο τό άκατάλυτον μορφοποιόν « H um anum », τό κατ* εξοχήν ανθρώπινον, των 'Ελλήνων !

Είς αυτό συναντώνται καί διασταυρώνονται οί κυριώτεροι εθνικοί πολι­τισμοί του κόσμου. Αυτό, τέλος, τό ελληνικόν « H um anum » συντηρεί καί Ανανεώνει τήν διαρκή επικαιρότητα καί αξίαν τής ελληνικής κλασσικής παιδείας.

***

Ή κλασσική μόρφωσις δεν είναι ύπόθεσις των ανυπάρκτων Ελλήνων σωβινιστών ούτε πνευματικόν αίτημα μονοπλεύρου καί στενής θεωρήσεως τής ζωής. Είναι, ώς εΐδομεν, ΰπόθεσις ζωτική μιας ολοκλήρου κοινότητος εθνών, ή οποία πιστεύει είς δ,τι αιώνιον καί αθάνατον εΰρον καί εκληροδό* τησαν είς αυτήν οί 'Αρχαίοι.

'Αλλά, Sv ή κλασσική μόρφωσις είναι δια τον έλληνοκεντρικόν κόσμον μία αδιάλειπτος άναρρίπισις τών τιμιωτέρων ζωπύρων του πολιτισμένου βίου του, δια τήν Ελλάδα είναι δΰναμις διττής σπουδαιότητος. Πρώτον μεν συνέχει τήν είς τρεις καί πλέον χιλιετηρίδας άπλουμένην εθνικοπνευματικήν της Ινότητα καί διακαρτερεΐ κυρίως αυτή άμυνομένη κατά πάσης διαλυτικής καί αποσυνθετικής ροπής. Δεύτερον δε ή κλασσική μόρφωσις αποτελεί τήν πνευματικήν γέφυραν, ήτις ενώνει τήν Ελλάδα μέ τήν κοινότητα τών εθνών, τα όποια ανάγουν τήν πατρότητα του πολιτισμού των είς τούς "Ελληνας πρωτοπόρους.

"Ο,τι σήμερον συνδέει τα Ηνωμένα "Εθνη είς τήν κοινήν αγωνίαν διά τον "Ανθρωπον καί τάς τυχας του, είναι δλίγαι ύψηλαί ίδέαι, τάς οποίας ό λαός τής γής αυτής εδώρησεν είς τήν πνευματικήν οίκουμένην.

A. N. ΖΟΥΜΠΟΥ δ .φ .

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τέχνη καί θρησκεία, δΰναται να εΐπη τις, τυγχάνουσιν έννοιαι συγγε­νείς προς άλλήλας, άτε πληρούσαι, δσφ ένεστι τάς ψυχικός άνάγκας και εξυ- πηρετούσαι οΰτω κατά τρόπον θαυμαστόν τα συναισθήματα των ανθρώπων.

‘Η έννοια τής τέχνης καί ή έννοια τής θρησκείας είναι τα απαραίτητα εκείνα τής ψυχής καταφύγια, διά των οποίων ή ψυχή θεωρούσα την έννοιαν του Απολύτου επιδιώκει την μετ' αυτού συναναστροφήν' ή έννοια τού Απολύτου, ή έννοια δηλαδή τής αιώνιας Ιδέας είναι το διαρκώς ενυπάρχον κίνητρον τής ψυχής προς τα άνω, ή άλλως ή τής ψυχής επιθυμία προς το συγγενές αυτής* ή ώς άνω τής ψυχής επιθυμία προς το Απόλυτον θά γίνη δια τής οδού τής τέχνης καί τής θρησκείας' ή έννοια τής τέχνης, θά ήδύ* νατό να άναλογισθή τις, δτι καταβιβάζει τό Θειον επί τής γής, ή δέ έννοια τής θρησκείας αναβιβάζει τό φθαρτόν προς τό Αθάνατον' εν άμφοτέραις δμως ταΐς περιπτώσεσιν ή ψυχή τού ανθρώπου προβάλλει τήν προς τό Α πό­λυτον « θεωρίαν », ώς μοναδικόν αυτής αίτημα ζωής καί ύπάρξεως.

Διά των δύο, ούτως ειπείν, κλιμάκων ή ψυχή ανέρχεται καί κατέρχεται « θεωρούσα » τα υπέρ αυτήν, ελευθερώνουσα εαυτήν τής πρόσκαιρου είρ- κτής και καταξιώνουσα τοιουτοτρόπως κατά τρόπον ορθόν ού μόνον τήν φύσιν, άλλα καί τόν προορισμόν αυτής.

Ή επιτυχής έκφρασις τού Έγέλου, καθ’ ήν ή Τέχνη άναπαριστφ καί είκονίζει τήν διά τεχνητών μέσων παράστασιν τής Ιδέας αποτελεί άριστον χαρακτηρισμόν τής έννοιας τής τέχνης* εν τή Τέχνη πραγματοποιείται ή δσον είναι δυνατόν παρουσία τού Απολύτου, αυτής δηλαδή ταύτης τής 'Ιδέας, τής οποίας ή « ένατένισις » καί ή « θεωρία » αποβαίνει πλήν άλλων επιθυμία καί πάθος καί πόθος ακόμη τού θνητού καί γήινου γένους προς αυτήν, ενφ συγχρόνως ή περί ής δ λόγος παρουσία αυτής επιτελέϊται κατό­πιν άντικαταστάσεως εκείνης διά τού φαινομένου αυτής.

Τούτο συμβαίνει, διότι ή γνώσις τής καθ’ εαυτής Ιδέας καθίσταται αδύνατος εξ αυτής ταύτης τής φύσεως τής νοούσης ουσίας τού ανθρώπου, ήτις ακριβώς : «“Ωσπερ γάρ τα των νυχτερίδων δμματα προς τό φέγγος εχει τό καθ’ ημέραν, οϋτω καί τής ήμετέρας ψυχής ό νους προς τα τή φύσει φα­

νερώματα πάντων» 1, ή ώς ακόμη ό Πλάτων μνημονεύει, ότι δηλαδή «"Ωσπερ ενθάδε οΐ εκ της Θαλάττης Ιχθύες άνακύπτοντες όρώσι τα ενθάδε, ούτως αν τινα καί τα εκεί κατιδεϊν, εί καί ή φύσις ικανή εϊη άνέχεσθαι θεωρούσα, γνώναι αν δτι εκείνος εστιν ό αληθώς ουρανός και το αληθώς φώς καί ή ώς αληθώς γη» 1 2 3.

*Αμφότεοα ταΰτα τα χωρία δεικνύουσι τήν δυσκολίαν τής συλλήψεως τής Ιδέας, τής αμιγούς αυτής ’Αλήθειας, του όντως "Οντος, υπό του « μη όντος», δηλαδή του κόσμου των «Νοουμένων» καί τοΰ κόσμου των « Φαι­νομένων ». *0 κόσμος των φαινομένων είναι πλήρης « έκτυπων » τοΰ κόσμου των νοουμένων, ώς ακριβώς ό κόσμος των νοουμένων γέμει πάλιν « αρχέ­τυπων » τοΰ κόσμου των φαινομένων.

Τα φαινόμενα επομένως δΰνανται να όρισθώσιν ώς εκφράσεις των Ιδεώ ν’ ή εκφρασις τής ’Ιδέας αποτελεί αυτό τοΰτο τό φαινόμενον τοΰ εμπει- ρικοΰ κόσμου καί άντιθέτως ό εμπειρικός κόσμος πληροΰται φαινομένων τών ’Ιδεών. Άλλα πάντα ταΰτα δεν ίκανοποιοΰσι τον ανθρώπινον νοΰν, όστις, ώς γνωστόν, επιζητεί καί επιδιώκει τήν ακριβή πραγματικότητα τής ώς άνω ’Ιδέας. Ή έννοια δηλονότι τής τέχνης αποτελεί, ούτως είπείν, τον συνδετικόν κρίκον μεταξύ τοΰ φθαρτοΰ κόσμου καί τοΰ κόσμου τοΰ πέραν τής εμπειρίας κειμένου, εις τον όποιον ενυπάρχουσιν αί αιώνιαι άξίαι, αι ίδέαι, αϊτινες παρέχουσι τα αρχέτυπα αυτών εΐς τούς ανθρώπους, οϊτινες όμως παραλαμβάνουσιν, ούχί τα αρχέτυπα, άλλα τα έκτυπα εκείνων. Ή ευαγ­γελική, εξ άλλου, ρήσις: «εσεσθε οϋν υμείς τέλειοι, ώσπερ 6 πατήρ ημών δ έν τοις Ούρανοϊς τέλειός εστι» 3 άποδεικνύει καί φανεροί τήν έμφυτον ακρι­βώς κλίσιν τοΰ ανθρώπου προς τήν κοσμοποιόν ταυτην φύσιν καί τήν εξο­δον αύτοΰ προς κατάκτησιν αυτής.

Ώ ς διαφαίνεται εν τοις ανωτέρω, ό άνθρωπος διά τής τέχνης προσπα­θεί να « μεταλάβη » τής Ιδέας, ανεξαρτήτως τής μή τελικώς ύπ’ αύτοΰ κατα- κτήσεως ταΰτης’ γενικώς είπείν ό άνθρωπος διαρκώς θά εύρίσκηται, ώς προς αυτήν, «εν συνεχεΐ πορείςι». Έτέρα απόπειρα επικοινωνίας ανθρώπου καί ’Απολύτου επιδιώκεται υπό τής θρησκείας' ή θρησκεία ενοΐ τον άνθρω­πον μετά τοΰ Θείου’ ή « φυγή » τής ψυχής, όπως αύτη « Θεφ όμοιωθή » αποτελεί τό άντικείμενον τής θρησκείας’ βεβαίως εν ταϊς παλαιαΐς φυσικαις θρησκείαις ή έννοια τοΰ Θείου ούδεμίαν επιτρέπει τοιαύτην συναναστρο­φήν μετά όντων πεπερασμένων. *Η έννοια τοΰ Θεοΰ εκεί ώς φυσική δύνα- μις φθείρει πάν τό άνήκον είς τό φθαρτόν γένος, εν άντιθέσει προς τον Χρι­στιανισμόν, όστις επέτρεψε τήν τοιαύτην ένωσιν είς τό πρόσωπον τοΰ Θεαν­

1. Ά ριστ., Μεταφ. A', 1, 993b,2. Πλατ., Φαίδων 109 Ε.3. Ματθ. Ε' 48.

θρώπου, εν τφ δποίφ συνετελέσθη ή ενωσις του ανθρώπου μετά του Θεοΰ.Επομένως τόσον ή τέχνη, όσον καί ή θρησκεία άποτελοΰσι τον ουσία-

στικώτερον ίσως τής ψυχής παράγοντα, διότι δι* αΰτοϋ εξασφαλίζεται ή αιωνία αυτής προς τα άνω θεωρία, απαραίτητος, άλλως τε, διά την συντήρη- σιν αυτής, ήτις ως εν ειρκτή οΰσα μεταλαμβάνει τής προσφιλούς αυτής ελευ­θερίας. Ή τοιαΰτη τής ψυχής ελευθερία, ή φέρουσα ταυτην είς τον κόσμον των Ιδεών, προάγει τα μέγιστα ου μόνον τον πνευματικόν του ανθρώπου βίον, αλλά καί την κοινωνίαν γενικώτερον.

I,

/

ΔΙΑΛΕΧΤΗΣ ΖΕΥΓΩΛΗ - ΓΛΕΖΟΥ

"Ωρα 'Ελληνική

Μέρες τής Κατοχής καί του Πολέμου, δεν θά σας ξεχάσω εγώ ποτέ μου.Τούς θερισμένους στΙς μάχες μετράω τους κρίνους κι άκούω παντού των ζωντανών τούς θρήνους. Κόμπος μου δένεται στο λάρυγγα ή φωνή μου, ίδια καί για τον άγνωστο καί συγγενή μου.Τα βλαστάρια πού έπεσαν στη μάχη κλαίω ακόμα μ ’ ένα τρεμούλιασμα πικρό στο άφωνο στόμα.

Στην ακοή μου φτάνει ακόμη τώρα ή πεινασμένη σου φωνή, φτωχή μου *Αθήνα.Μ è δσους κατοίκους είχε τότε ή χώρα,

' με τόσα πρόσωπα σχεδόν γυρνοϋσε ή πείνα.

Καί ποιος μπορεί τον άλλο να ελεήση : νΕτσι λοιπόν από λιμό ή Πατρίδα πάει νά σβήση. "Ομως δεν έσβησε ή Πατρίδα ούτε και τότε, γιατί, σάν από συνεννόηση μυστική, τα ψίχουλα εμοιραζόμαστε του άρτόδεντρου ή ρίζα νά τραφή ή ελληνική.

νΕτσι καί τώρα δική σου ή νίκη θά ’ναι,'Ελλάδα μου περήφανη, αγιασμένη. wΟσοι γιά λευτεριά μονάχα πολεμάνε δέν μπορεί νά }ναι πότες οΐ νικημένοι.

'Η Λευτεριά ή αθάνατη δεν ζή στο μνήμα, λαέ τής Κύπρου’ δπου καί νά ’ναι θά φανή, καθώς την Κύπριδα ’Αφροδίτη νά αναδύεται μέσ’ άπ’ το κϋμα.

JO. IRMSCHER

ΠΕΡΙ TON ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΝ

<tUnd an dem Ufer steh ich lange Tage, das Land der Oriechen mit dev Seek suchend»

Αυτούς τούς στίχους τοποθετεί δ Goethe είς το στόμα τής ήρωΐδος είς την τραγψδίαν του « ’Ιφιγένεια ή εν Ταύροι; », την οποίαν μετά μακράν προετοιμασίαν, τύποις εξέδωκε, το έτος 1787. Το β' ήμισυ τής στροφής μετ’ ολίγον κατέστη ρητόν συχνάκις χρησιμοποιούμενον. ΕΙχεν ανάγκην εμ- φανεστέρας άποδείξεως τό δτι ή ρήσις τής ’Ιφιγένειας, είς εκείνο το άρχαιο- πρεπές κα'ι ώς προς τό περιεχόμενον καί ώς προς τήν μορφήν δράμα, πέραν τής συγκεκριμένης περιστάσεως διά τήν οποίαν ελέχθη, ελάμβανε συμβολικήν σημασίαν, εφ* δσον έδιδε εύγλωττον εκφρασιν είς τήν νοσταλγίαν τής πεπαι­δευμένης αστικής τάξεως, κατά τήν εποχήν τού γερμανικού νεο - ανθρωπι­σμού, προς κάθε τι τό ελληνικόν ;

ΕΙς τήν πραγματικότητα τό γερμανικόν έθνος άνεζήτησε πάντοτε τήν συνάντησιν με τήν Ελλάδα, με τήν τέχνην καί τον πολιτισμόν της. Έ ν άντι- θέσει προς τούς Ρωμαίους, οί όποιοι τήν προ; αυτούς συγγενεστέραν λατι­νικήν παράδοσιν εθετον υπέρ τήν ελληνικήν καί ήρκούντο είς αυτήν, εν άντι- θέσει δέ καί προς τούς Ρώσους καί άλλους σλαυϊκούς λαούς, οι οποίοι μετεΐχον μέσψ τού Βυζαντίου είς τήν άμεσον ελληνικήν πολιτιστικήν παρά- δοσιν, αν καί πολλαπλώς κατά τήν μορφήν μετεσχηματισμένην καί περιωρι- σμένην, διά τούς Γερμανούς έμεινεν ή ελληνική γή, γή μακρινή, σκοπός άσι- γάστου νοσταλγίας. Και δπως αυτή ή νοσταλγία άνεζωπυρούτο με τα αθά­νατα έργα τής αρχαίας τέχνης καί λογοτεχνίας, μετ’ αυτής κατ’ ανάγκην συνήπτετο καί ή γή, ή χώρα με τον πάντοτε αΐθριον ουρανόν, με τήν άσύγ- κριτον γαλανήν θάλασσαν, με τάς άποκρήμνως δρθουμένας βουνοσειράς, με τό άφθονον πράσινον των φυτών ( εκεί δπου υπάρχει ύδωρ καί διά τούτο βλάστησις ), καί τελευταΐον ( ως προς τήν άπαρίθμησιν ούχί δμως ώς προς τήν σημασίαν) με τούς ανθρώπους της εις τούς οποίους άνέμενέ τις να εύρη απογόνους των Ελλήνων τής κλασσικής εποχής. Μέ τοιαύτα δεδομένα πρέ­πει να άπορή τις, πώς ή ελληνική επανάστασις τού 1821, ή προετοιμασία της, 6 μετ’ αυτής συνημμένος απελευθερωτικός αγών, καθώς καί ή επακο*

λουθήσασα θεμελίωσις του ελληνικοί) κράτους, πολλαπλώς ενεφάνισαν τα χαρακτηριστικά τής γερμανο * ελληνικής συναντήσεως ; Συγκεκριμένην έκφρα- σιν έλαβεν ή συνάντησις αυτή — ϊδεολογικώς ώς καί δργανωτικώς — εις τάς προσπάθειας τοΰ φιλελληνισμού, αϊτινες σχεδόν απανταχού τής Ευρώπης ήνάφθησαν άλλα εις την Γερμανίαν εντατικώτερον παρά παντού άλλου άνε- πτΰχθησαν, καί τούτο δΓ αιτίας περ'ι των οποίων καί περαιτέρω θά πρα- γματευθώμεν.

Θά μοί επιτροπή εν πρώτοις να υπενθυμίσω τα γεγονότα. Κατά το έτος 1453 τα λείψανα τοΰ Βυζαντινού κράτους, δηλ. ή Κωνσταντινούπολή και ή περιβάλλουσα αυτήν ενδοχώρα π*εριήλθον εις χειρας των Τούρκων κατακτη- τών καί τοιουτοτρόπως ετέθη τέλος εις το ελληνικόν κράτος τοΰ Μεσαιώνος, το όποιον παρ* ολας τάς εθνολογικός κοινωνικός κα'ι οικονομικός άλλαγάς, εξ επόψεως πολιτικοΰ δικαίου ισχυρίζετο δ'τι άπετέλει συνέχειαν τοΰ Im pe­rium Rom anum τής άρχαιότητος. Με την υποταγήν εις τον ξένον κατακτη- τήν άπέβησαν οι "Ελληνες ραγιάδες χωρίς δικαιώματα, μέλη των μεγάλων « ποιμνίων » των μή Μουσουλμανικών πληθυσμών τής νέας αυτοκρατορίας, ήτις εξηπλοΰτο όλονέν βαθύτερον είς τήν Κεντρικήν Ευρώπην. Έ ξ άλλου δεν ήτο μικρόν προνόμιον δι* αυτούς ότι άφ’ ενός μέσφ τής ορθοδόξου εκ­κλησίας άπέμενεν ή παράδοσις τής ελληνικής γλώσσης κα'ι ή συνείδησις τής ενότητος, ώς επίσης κατέστη εύχερεστέρα καί ή εν τινι μέτρφ τοπική αύτο- διοίκησις, καί δτι άφ* ετέρου ή ελληνική άριστοκρατία τής Κωνσταντινου­πόλεως, οι Φαναριώται ( ονομασθέντες ούτως άπό τήν συνοικίαν εις ήν διέ- μενον, το Φανάρι), άφοΰ έκλεισαν συνθήκην με τούς νέους.κυριάρχους, κατέ­στησαν είς αύτούς άπαραίτητοι ώς διερμηνείς, τραπεζιται, υπάλληλοι τής διοικήσεως. ’Ακόμη το εμποριον κα'ι ή ναυτιλία τοΰ τουρκικού κράτους προώδευον τόσον περισσότερον δσον εύρίσκοντο είς ελληνικός χειρας, κατέ­στησαν δέ δυνατήν τήν ύπαρξιν, κατά τον 18ον αί. πεπαιδευμένης άστικής τάξεως καί ενεδυνάμωσαν τήν εθνικήν συνείδησιν. Αύται ήσαν δύο άπαραί- τητοι προϋποθέσεις διά τήν επανάστασιν, τής οποίας αί εθνικαί εφαρμογαί δεν είναι δυνατόν να χωρισθοΰν άπό το πολιτικόν των περιεχόμενον. Οί νέοι άνδρες τών χωρίων βαρυνθέντες τον ξενικόν ζυγόν, άπεμακρύνοντο εις τα δρη καί ώς «κλέφται» (ή δνομασία αυτή είχε τιμητικόν περιεχόμενον) διεξήγον άδιάκοπον άνταρτοπόλεμον, άλλοτε υπό ιδίαν πυγμήν, άλλοτε εις σώματα υπό δοκιμασμένους άρχηγούς ( οΐτινες επ’ εύκαιρίρ ύπηρέτουν άπο- σκιρτώντας υποτελείς τής Υψηλής Πύλης, ώς επί παραδείγματι τον φημι- σμένον Άλή πασών τών Ίωαννίνων). Είς τούς εφοπλιστάς τών ναυτικών νήσων είχεν επιτραπή, διά τής ρωσο * τουρκικής συνθήκης τοΰ Κιουτσούκ- Καϊναρτζή (1774), να πλέουν υπό ρωσικήν σημαίαν, ενφ "Ελληνες εμπο­ρευόμενοι εϊχον επιτύχει να θεμελιώσουν άποικίας είς το εξωτερικόν καί να ελέγχουν το τουρκικόν διαμετακομιστικόν εμπόριον επεκτείνοντες αύτό εις

την Μεσευρώπην. Ούτως εθραύσθη ολίγον κατ* ολίγον ή οθωμανική συμ­φωνία, ό λαός λαμβάνων συνείδησιν τής δυνάμεώς του ενεκολπώθη τάς Ιδέας τής Γαλλικής Έπαναστάσεως, αποτέλεσμα δε τοΰτου υπήρξε σημαντική κίνη- σις προς αστικόν διαφωτισμόν και παίδευσιν. Τα τέκνα των Ελλήνων αστών εστάλησαν εις τό εξωτερικόν, είς ’Ιταλίαν, Γαλλίαν καί Γερμανίαν διά σπουδάς.

Εις την Γερμανικήν επικράτειαν, ως προς πάντα τα ανωτέρω, τον πρώτον ρόλον διεδραμάτισεν ή Βιέννη, μέχρι του 1806 διαμονή του Γερμανού αΰτο- κράτορος καί μετά το 1815 πρωτεύουσα του ίσχυρού κράτους - μέλους τής γερ­μανικής ενώσεως. Ύπό τό σκήπτρον του αΰτοκράτορος Φραγκίσκου - ’Ιωσήφ ή Ιλληνική εμπορική κοινότης τής Βιέννης ήνθει. Τελευτώντος του 18ου καί άρχομένου του 19ου αϊ. αΰτη είχε 1000 περίπου μέλη, μέγας δέ ήτο επίσης καί ό αριθμός τών Ελλήνων σπουδαστών. ’Ιδιαιτέρως δμως ηΰνόει ή επί του Δουνάβεως μητρόπολις τήν προετοιμασίαν τής απελευθερωτικής κινή- σεως διά τής ύπαρχοΰσης δυνατότητος προς εκδοτικήν δραστηριότητα. ’Εδώ είχε δράσει κατά τα ετη 1796/97 ό μέγας επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής, διατυπώσας τα σχέδιά του διά μίαν εξέγερσιν ολοκλήρου τής Βαλκανικής, εδώ έποίησε τον Θοΰριον "Υμνον του, ενθουσιώδες αγωνιστικόν <?σμα, τό όποιον διεδίδετο είς τήν σκλαβωμένην πατρίδα του από στόματος είς στόμα. ‘Ο Ρήγας συνελήφθη υπό τής αυστριακής αστυνομίας τήν 31ΤΓν Δεκεμβρίου του 1797 καί παρεδόθη είς τούς Τούρκους, οί όποιοι τον εφό- νευσαν με 7 συντρόφους του τήν νύκτα τής ΙΟ1!? προς τήν 11ην ’Ιουνίου 1798 είς τό Βελιγράδι. 'Ο μαρτυρικός του θάνατος κατέστη τό εναυσματι- κόν πρότυπον, προήγαγε τήν εξάπλωσιν τών δύο μυστικών εταιρειών, αιτι- νες είχον ως σκοπόν, εκάστη μέ τον τρόπον της, τήν άπελευθέρωσιν τής 'Ελλάδος. Περί τής Φιλομούσου 'Εταιρείας, ή οποία κατά Σεπτέμβριον τού 1813 συνεστήθη είς τάς ’Αθήνας, μία πληροφορία τής αστυνομίας τής Βιέν­νης δίδει τάς ακολούθους εξηγήσεις : « Αυτός ό σύλλογος είναι ώργανωμένος κατά τό σύστημα τών λογοτεχνικών Ιταιρειών τής πεπολιτισμένης Ευρώπης καί αϊ συνεδριάσεις αυτού λαμβάνουν χώραν είς ’Αθήνας. Ώ ς σκοπόν εχει τήν προώθησιν τών ανθρωπιστικών σπουδών γενικώς καί είδικώτερον τών ελληνικών γραμμάτων, τήν εκδοσιν τών κλασσικών συγγραφέων, τήν ύπο- στήριξιν απόρων Ελλήνων νέων δεικνυόντων ιδιαιτέραν εφεσιν είς τάς επι- στήμας, διά σπουδάς εις τό εσωτερικόν ή τό εξωτερικόν ». Συμπλήρωμα αυτού εύρίσκομεν είς εν άλλο έγγραφον : « Ή εταιρεία αΰτη ενεργεί κρυφίως κατά τό πλειστον, καί ζητεί μέλη διά να τήν υποστηρίξουν οίκονομικώς. Δεν πρέπει να παραγνωρισθή τό ότι αΰτη κατά νούν εχει όχι μόνον τήν μόρφωσιν τών 'Ελλήνων άλλ’ επίσης καί πολιτικούς σκοπούς ». Είς τήν αστυνομίαν τής Βιέννης πρέπει πάντως νά καταλογισθή ιδιαιτέρα ίκανότης τών μελών της προς επιτήρησιν.

Υποτρόφους τής Φιλομούσου Εταιρείας εύρίσκομεν φυσικφ τφ λόγφ καί εις άλλα γερμανικά Πανεπιστήμια ως εις Γοτίγγην, Λειψίαν, *Ιέναν. Περί των Ελλήνων σπουδαστών εις τα τοπικά Πανεπιστήμια τής Σαξωνίας καί τής Θουριγγίας ώμίλησεν αυτός δ Goethe, δστις είς τό ήμερολδγιον αυτού «T ag- und Ja h re s - Heften als Ergânzung meiner sonstigen Bekennt- nisse», του έτους 1817 εγραφε : « Μίαν εντελώς ιδιαιτέραν μακρόπνοον έπί- δρασιν ήσθάνθην εκ του σημαίνοντος αριθμού τών εις *Ιέναν καί Λειψίαν σπουδαζόντων νεαρών Ελλήνων. Ή επιθυμία να ιδιοποιηθούν γερμανικήν μόρφωσιν, ήτο εις αυτούς έξόχως ζωηρά, ως καί ή άξίωσις μίαν ήμέραν παν εκ ταύτης κέρδος να χρησιμοποιήσουν προς διαφωτισμόν καί σωτηρίαν τής πατρίδος τω ν.Ή επιμέλεια των ωμοίαζε προς την προσπάθειαν αυτών. Τό μόνον τό όποιον θά ήδυνατο να παρατηρήση τις είναι δτι ως προς την κυρίαν σημασίαν τής ζωής κατηυθυνοντο περισσότερον από λόγους παρά από σαφείς έννοιας καί σκοπούς ». Δεν είναι ασφαλώς σΰμπτωσις τό δτι ε!ς αυτούς τούς κύκλους μετεΐχεν επίσης καί ό ’Ιωάννης ΙΙαπαδόπουλος από την Μακρυνίτσαν, δστις εξέδωκε τό 1818 εις Πέναν την πρώτην ελληνικήν μετάφρασιν τής εν τή εισαγωγή μνημονευθείσης τραγφδίας « Ηφιγένειι< ή έν Ταύροις».

Τήν Εταιρείαν τών Φιλομούσων, ήκολοΰθησεν ή Φιλική Εταιρεία, ή οποία επεδίωξε να έπιτΰχη με τό ξίφος τον αυτόν σκοπόν, τον όποιον υπη­ρετεί ή προηγουμένη με τον κάλαμον.Ή Φιλική Εταιρεία ΐδρύθη ε ϊς’Οδυσ- σόν τό 1814, εξηκολούθησε δε τό εργον τού Ρήγα άδιακόπως παρακινούσα καί προετοιμάζουσα τήν στρατιωτικήν εξέγερσιν. Τό 1821 έξερράγη ή επανάστα- σις, ή οποία ηύνοήθη από τό δτι ή * Υψηλή Πύλη ειχεν έμπλακή εις προσ- τριβάς με τον ήδη άναφερθέντα Άλή Πασάν τών Ηωαννίνων. Κατά τό σχέ- διον ή εξέγερσις ήρχισεν είς τούς πύργους τών Φαναριωτών εις Μολδαυίαν καί Βλαχίαν υπό τήν αρχηγίαν τού Ά λ. Ύψηλάντου, απογόνου μιας φανα- ριωτικής οίκογενείας, δστις είχε χάσει τήν δεξιάν χεΐρα εις τήν μάχην τής Δρέσδης τού 1813 ως αξιωματικός τού ρωσικού στρατού. Ή εξέγερσις τού ‘Υψηλάντου είχε κατ’ άρχάς τήν ύποστήριξιν τού ρουμανικού πληθυσμού επί κεφαλής τού οποίου ήτο ό ελεύθερος σκοπευτής Tudor Vladimirescu" άλλ* οί υπόδουλοι Ρουμάνοι χωρικοί άπήτουν τήν άπελευθέρωσιν όχι μόνον από τον Τούρκον ξένον κυρίαρχον άλλα συγχρόνως καί από τον ζυγόν τού αμέσου καί διά τούτο πιεστικωτέρου δι* αυτούς εντοπίου φεουδάρχου, δηλ. τών Ρουμάνων Βογιάρων καί τών ‘Ελλήνων Φαναριωτών. Αυτή ή άντίθεσις τών συμφερόντων καθώς επίσης καί ή απουσία τής άναμενομένης ρωσικής ύποστηρίξεως ώδήγησαν εις τήν ήτταν τού 'Υψηλάντου παρά τούς ηρωικούς αγώνας τού ‘Ιερού Λόχου. "Ο ‘Υψηλάντης κατέφυγεν εις αυστριακόν έδαφος καί ως επαναστάτης ενεκλείσθη υπό τής αστυνομίας τού Μέττερνιχ εις τό φρούριον Munkâcs. Εις αυτήν τήν κατάστασιν ευρισκόμενον ετραγούδησεν αυτόν εξυψών τό μεγαλειον του, εκ μέρους τής ενθουσιώδους γερμανικής

νεολαίας εμφορούμενης άπό φιλελληνικά συναισθήμανα δ Γερμανός εκ Ντέσ- σαου φιλόλογος W ilhelm Müller, δ « "Ελλην M üller», δ δποιος λέγει :

«Alexander Ipsilantis sass in Munkàcs’ hohem Turm an den morschen Fenstergütern rüttelte der wilde Sturm».

Άλλ* ή επανάστασις δεν ήτο δυνατόν πλέον να διατηρηθή, άφ* ενός ένεκα τής ηττης των εταίρων του Ύψηλάντου, αφ* ετέρου δέ ένεκα των φρι- κτών σφαγών, τάς δποίας άνέλαβον οί Τούρκοι μεταξύ των 'Ελλήνων τής Κωνσταντινουπόλεως καί των άλλων πόλεων. ’Ή δη την 251Ίν Μαρτίου είχεν αρχίσει ή έξέγερσις εις την Πελοπόννησον καί αυτή ή ήμέρα Ιορτάζεται ακόμη σήμερον ως ήμέρα ανεξαρτησίας τής Ελλάδος. Ή άνάστασις τού γένους έξηπλώθη είς την Ροΰμελην καθώς καί τάς νήσους εκ των όποιων ή "Υδρα κα'ι αί Σπέτσαι έπαιξαν σημαντικόν ρόλον χάρις είς τον τοπικόν στό­λον των. Οι πρώτοι μήνες τής εξεγέρσεως έφεραν ασυνήθεις επιτυχίας καί κύμα φιλελληνισμού επλημμύρισε την Ευρώπην. Μετ* ολίγον όμως εψυ- χράνθη δ ενθουσιασμός καθώς οΐ ίδεαλισταί δνειροπόλοι συνεκρούσθησαν μέ την βαλκανικήν πραγματικότητα. « Πολλοί νέοι οί όποιοι ειχον μεταβή είς Ελλάδα επιστρέφουν κα'ι επειδή είχον ονειρευθή πράγματα, τα όποια δεν ήτο δυνατόν να συμβοΰν, είναι ανεξάντλητοι εις το να παρουσιάζουν τον δυστυχή λαόν μέ τα μελανώτερα χρώματα. Δεν άνέμενον (εγώ) τίποτε δια­φορετικόν άπ* δτι εύρον οί μή έχοντες πείραν τών πραγμάτων, καί δεν μεταβάλλω γνώμην επειδή τα πράγματα έχουν ούτως » έγραφε τότε είς τόν Freiherr von Stein, δ ιστορικός Barthold Georg Niebuhr, δστις απέκτησε φήμην κα'ι ένεκα τής πολιτικής του δραστηριότητος. *Αφ* ετέρου συγκεκρι­μένοι διαφορα'ι καί προσωπικοί άντιζηλίαι μεταξύ τών Ελλήνων αρχηγών ηύνόησαν τήν άντίστασιν τού σουλτάνου, τού όποιου στρατιαί είσέβαλον είς τήν Ελλάδα τό 1825 καί επήνεγκον είς τούς επαναστατήσαντας οξέα πλή­γματα. "Οταν τό φροΰριον τού Μεσολογγίου εις τόν Πατραϊκόν κόλπον ( δπου 2 έτη προηγουμένως είχεν άποθάνει δ Λόρδος Βύρων υπηρετών τήν ελληνικήν ύπόθεσιν ) έπεσεν είς χείρας τών Τούρκων τόν ’Απρίλιον τού 1826, άνεζω- πυρώθη ακόμη μίαν φοράν δ φιλελληνισμός καί παρέσχε μάλιστα απτά πολι­τικά αποτελέσματα. Αί μεγάλαι δυνάμεις, Ρωσία, ’Αγγλία καί Γαλλία ( Ιν- δεικτικώς ούχί ή Αυστρία τού Μέττερνιχ ) συνέπηξαν μίαν τριπλήν συμμαχίαν, ήτις θά έμεσολάβει μεταξύ τής Πύλης καί τών επαναστατησάντων, διά μίαν Ελλάδα αύτοδιοικουμένην, φόρου υποτελή δμως εις τήν Τουρκίαν. Πλήρεις θαμβώσεως άπέρριψαν οί Τούρκοι τήν προσφοράν ώστε οί σύμμαχοι είδον εαυτούς προκαλουμένους να δράσουν καί ούτω τήν 20Πν ’Οκτωβρίου τού 1827 κατέστρεψαν τόν τουρκο - αιγυπτιακόν στόλον είς τήν ναυμαχίαν τού Ναυαρίνου (τής Αρχαίας Πύλου). Ό επακόλουθος ρωσο- τουρκικός πόλε­μος ώδήγησεν είς τήν διευθέτησιν τών εχθροπραξιών καί άναγνώρισιν τής

Ιλληνικής ανεξαρτησίας υπό του Σουλτάνου. Διά των συμβάντων τούτων λήγει και δ εξωτερικός φιλελληνισμός.

** *

Θά επισκοπήσωμεν μέ μεγαλυτέραν προσοχήν τον γερμανικόν κλάδον αυτής τής πανευρωπαϊκής κινήσεως. Δυνάμεθα να διακρίνωμεν τέσσαρας εξε­λικτικός φάσεις, αί όποΐαι, ως είναι εύνόητον, άλληλοτέμνονται καί δεν δύναν- ται να θεωρώνται δογματικώςι υπό τοιαΰτας δμως προϋποθέσεις εν τινι μέτρφ είναι αξιομνημόνευτοι. Ή πρώτη αντιστοιχεί μέ την καθαρώς λογοτε­χνικήν - αισθητικήν κατανόησιν του ελληνισμού υπό του γερμανικού νεο- άνθρωπισμού.’Έχει προπαρασκευαστικόν άλλα δι* αυτό όχι δλιγώτερον άναγ- καιον χαρακτήρα. Ή δεύτερα περίοδος δεικνύει τήν φιλελληνικήν λαϊκήν κίνησιν των ετών 1821 καί 1822, τής οποίας φορείς ήσαν αί άστικαί καί μικροαστικά! δυνάμεις. Ή τρίτη εξελικτική φάσις περιλαμβάνει τον φιλελ­ληνισμόν τής εποχής από του Μεσολογγίου μέχρι του Ναυαρίνου, δηλ. των ετών 1826 καί 1827. Τέλος ώς επίλογος του γερμανικού φιλελληνισμού πρέ­πει να θεωρηθή ή Βαυαροκρατία εν Έλλάδι κατά τα έ'τη 1833- 1843.

Εις τήν επισκόπησιν ήμών ώνομάσαμεν τήν κατανόησιν τού ελληνικού πνεύματος από τον γερμανικόν νεο - ανθρωπισμόν, φάσιν προκαταρκτικήν καί πρέπει να προσδιορίσωμεν άκριβέστερον αυτόν τον χαρακτηρισμόν. 'Η ’Ανα­γέννησις δεν άπέβη είς τήν Γερμανίαν φιλοσοφική ανανεωτική κίνησις μέ τήν έννοιαν ιδεολογικής τάσεως προς τον νέον καπιταλιστικόν τρόπον παρα­γωγής, ούτε ώδήγησεν ( ώς εις οίκονομικώς ΰπερανεπτυγμένας χώρας ) είς επιτυχή αστικήν επανάστασιν, άλλ* έσχε ώς αποτέλεσμα τον γερμανικόν ανθρωπισμόν, δ δποιος από πρίν ενεφάνιζε σχολαστικό - αστικόν χαρακτήρα εντελώς αντίστοιχον προς τήν μετριοπαθή μεμετρημένην αστικήν μεταρρύθμι- σιν ή αν προτιμςί τις τήν μεταρρύθμισιν τών πριγκήπων. Ή ανθρωπιστική σχολική πράξις ώς ή προτεσταντική τοιαύτη καί ή τών Ιησουιτών μεταρρυ­θμιστών επεδίωξε τήν « sapiens atque eloquens p ietas», δηλ. αί άρχαϊαι γλώσσαι ύπηρέτουν τόσον τήν τυπικήν μόρφωσιν δσον καί ώς προπαιδευτικαί τής θεολογίας. Είς τό αύλικόν παιδευτικόν ιδεώδες, τό δποϊον είχε λάμψει κατά τήν εποχήν τού Βασιλέως Ήλιου, δέν υπήρχε θέσις διά τον Ελληνισμόν, ώστε ούτος εν τή πραγματικότητι έπρεπε να άνακαλυφθή εκ νέου. Φυσιχφ τφ λόγφ ή νοσταλγία διά τό ελληνικόν στοιχεΐον κατηυθύνθη πρώτον ( ώς ήδη εσημειώσαμεν ) προς τήν άρχαίαν Ελλάδα. Άλλ* είς τήν χώραν τών Ελλήνων άνήκεν επίσης καί δ σύγχρονος λαός, τον όποιον οι ενθουσιώντες ρομαντικοί ήθελον να εξισώσουν προς τούς "Ελληνας τής κλασσικής εποχής.

Ή υπό τού W inckelm ann εκ νέου άνακάλυψις τής ελληνικής τέχνης, ή νπό τού I^essing νέα επαφή μέ τήν Αριστοτελικήν αισθητικήν, ή τού

Schiller « των θεών τής 'Ελλάδος ήρεμος συναισθηματικότης συνδεδυα- σμένη προς ήπιαν πολεμικήν κατά τού Χριστιανισμού καί τής συγχρό­νου ζωής », ή του Goethe πολλάκις άναφερθεΐσα τραγφδία « ’Ιφιγένεια » — δλα αυτά ανήκουν εις τάς πνευματικός προϋποθέσεις του Φιλελληνι­σμού, του οποίου ή προετοιμασία εξεδηλώθη κατά τελείως άμεσον τρόπον είς δυο σημαντικά καλλιτεχνικά έργα’ εννοώ το επιστολιμαΐον μυθιστόρημα του Hôlderlin « Hyperion » καί το εορταστικόν έργον του Beethoven « Τά ερείπια τών ’Αθηνών». Τής συγγραφής του Hôlderlin ό πρώτος τό­μος εξεδόθη το 1727, 20 δλα έτη μετά την συνθήκην του Κιουτσούκ Καϊ- ναρτζή, σημαντικωτάτην διά την άνάπτυξιν τής Ελλάδος. Τό θέατρον του « κατά τάς πράξεις πτωχού αλλά κατά τάς σκέψεις μεστού » λυρικού - φιλοσο­φικού επιστολιμαίου μυθιστορήιιατος, είναι ή Ελλάς όπλιζομένη προς άπε* λευθέρωσιν, ή ως λέγει δ ποιητής « προς άναγέννησιν ». Ό επώνυμος του έργου ήρως είναι δ πρώτος Νεοέλλην εις τήν σημαντικωτέραν γερμανικήν Λογοτεχνίαν* κατά τήν κρίσιν συγχρόνου « ήρως αγαπών τήν ελευθερίαν και πραγματικός "Ελλην πλήρης σταθερών αρχών, τάς δποίας εγώ εις τήν ζωήν μου ευχαρίστως ακούω». Δι* αυτού μαρτυρειται ορθόν τι. Ό Hôlderlin, γνήσιος πατριώτης, βλέπει δχι μόνον τήν Ελλάδα άλλ’ υπό ελληνικήν μεταμ- φίεσιν τήν Γερμανίαν, ήτις δμοίως έχει ανάγκην « άναγεννήσεως », διά τούτο δ Ύπερίων αισθάνεται μεγίστην άπογοήτευσιν βλέπων ότι οι συναγωνισταί του δεν αισθάνονται δεδεμένοι μέ τάς ιδίας ιδεολογικός επιδιώξεις. Μένει μόνος εις τά « ανθρωπιστικά του όνειρα » από τά δποια φαίνεται δτι ούδε- μία δδός τον επαναφέρει εις τήν πραγματικότητα. "Εν μοτίβον τό όποιον συναντάται και εις τον «Ύ περίονα» κατά προτίμησιν επαναλαμβανόμενον εις τήν φιλελληνικήν Λογοτεχνίαν, παρουσιάζεται και εις τό εορταστικόν εργον τού August von Kotzebue « Τά ερείπια τών ’Αθηνών». Τό εργον τούτο άναφέρεται μαζί μέ τό μυθιστόρημα τού Hôlderlin μόνον χάρις εις τήν μελοποίησιν τού Beethoven. Είχε γραφή εξ αφορμής τών εγκαινίων τού θεάτρου τής πόλεως τής Βουδαπέστης, τά όποια έλαβον χώραν τήν 9Ίν Φεβρουάριου τού 1812, καί διά νά έλχύση τήν συναισθηματικότητα τών Γερμανών μικροαστών έδειχνε εις καθαρόν στυλ Kotzebue, τον ήρειπωμένον Παρθενώνα, ουρλιάζοντας Δερβίσας, εκεΐ δπου κάποτε ετελεΐτο ή λατρεία τής ’Αθήνας ένα "Ελληνα « νά κοπανίζη ρύζι » εις τά λείψανα μιας δωρικής κολό­νας, ενφ δ Πασάς διατάσσει νά ετοιμάσουν μίαν μαρμαρίνην σαρκοφάγον διά νά τήν χρησιμοποιήση ως φάτνην διά τον αγαπητόν του ίππον. Έ ν δψει τόσον καταθλιπτικών εντυπώσεων φεύγει πετώσα ή Ά θηνά άπό τήν άγαπημένην της πόλιν καί οδηγείται υπό τού Έρμοΰ είς Βουδαπέστην διά νά παρευρεθή είς τήν θεμελίωσιν τού νέου ναού τών Μουσών.Ό Beethoven ήδυνήθη χάρις εις τό αριστοτεχνικόν τάλαντον αυτού ( τό αύτόγραφον αυτού εύρίσκεται εξ άλλου είς τήν γερμανικήν κρατικήν βιβλιοθήκην τού Βερολί­

νου ) νά δώση δραστικότητα ακόμη καί είς αυτό το σκυθρωπόν κείμενον, μίαν δεκαετίαν δέ άργότερον κατά την έναρξιν του Josephstâdtischen T heater τής Βουδαπέστης κατά τό έτος 1822 επαίχθη ακόμη μίαν φοράν. *Η επικαιρότης του είχε ωστόσο κατά πολύ αύξηθή ένεκα τής εκρήξεως τής Ελληνικής Έπαναστάσεως ( επειδή ό πρωταίτιος αυτού ένεκα τής μισητής αντιδράσεως είχε πέσει θύμα είς τό ξίφος τού έκτελούντος τό παιδομάζωμα). Δια τούτο ήτο απαραίτητος μία επεξεργασία ύπολογίζουσα καί τάς απαιτή­σεις τής λογοκρισίας τού Μέττερνιχ. Ματαίως έγινε προσπάθεια να κερδηθή δ Grillparzer δΓ αυτήν τήν ενέργειαν. Παρ* δλα ταύτα δμο)ς μένει γεγονός δτι καί δ ίδιος δ αντιδραστικός Kotzebue άθελήτως συνετέλεσεν ώστε να γίνη δημοφιλής ή ύπόθεσις τής ελληνικής ελευθερίας.

Με τα γεγονότα τού έτους 1822 ήσχολήθημεν ήδη. Ή Ελλάς τής νεο- άνθρωπιστικής άντιλήψεως ήτο ιδεώδες βασίλειον από τό όποιον και οι ίδιοι οί εκπρόσωποι τού άκρου συντηρητισμού δεν εΐχον τίποτε να φοβηθούν, άλλ’ ή επίγειος αυτού εξεικόνισις ήτο Ιερά μέν άλλ’ άπεγυμνωμένη, καί από τάς Μούσας εγκαταλελειμμένη χώρα τήν δποίαν κα'ι ένας Μέττερνιχ ήδΰνατο να ανέχεται. Ή έγειρομένη Ελλάς τού Είκοσιένα ήτο άντιθέτως μία πολιτική πραγματικότης προ τής όποιας εχωρίζοντο τα πνεύματα. Διότι ούδείς ήδύ- νατο νά τήν προσπεράση — ή ρήσις τού ‘Ορατίου « T ua res agitur, paries cum proximus ardet » επηληθεύθη πλήρως ακόμη μίαν φοράν. Ή νάφθη ακολούθως σφοδρώς διά τού τύπου άγων εις τον όποιον άμφότεραι αΐ πλευ­ρά! εκράτησαν σταθερώς τάς θέσεις των. Διά τούς άντιπροσώπους τής ‘Ιε­ρός Συμμαχίας κάθε επαναστατική άλλαγή ήτο πανώλης, πυρκαϊά, πυώδες άπόστημα, ήφαίστειον, διά τού όποιου ή ήσυχία καί ή τάξις τής Ευρώπης θά εμολύνοντο, θά κατεστρέφοντο, θά κατεβροχθίζοντο, θά έσπαράσσοντο, καί ύπ* αυτό τό πρίσμα, άκόμη κα! τό καθεστώς τρόμου τού σουλτάνου εκέρ- δισε νομιμότητα. Διά τήν Αυστρίαν εφαίνοντο άμεσώτερα τα συμβάντα τής ’Ανατολής παρά τα άπελευθερωτικά κινήματα είς άλλας χώρας. « "Ας γίνη οτιδήποτε είς τήν ‘Ισπανίαν καί Πορτογαλλίαν, εις τήν Βόρειον καί Νότιον ’Αμερικήν, δυνάμεθα νά άναμένωμεν τό άποτέλεσμα μέ ήρεμίαν. Τελείως δια­φορετικά είναι τά πράγματα μέ τήν πορείαν καί τάς τύχας τών άνατολικών προς ήμάς γειτονικών κρατών. Έ δώ πρόκειται περ'ι τής διατηρήσεως ή τής καταστροφής τού πολιτικού μας συστήματος, εδώ είναι ζήτημα ζωής κα! θανάτου » έγραφε έκτιμών διαυγέστατα τήν κατάστασιν ό έμπιστος δημο­σιογράφος τού Μέττερνιχ, Friedrich von Gentz, ό όποιος ήκουε μέ εύχα* ρίστησιν νά τον άποκαλούν « κονδυλοφόρον τής Ευρώπης». Μέ τά «Γράμ­ματα άπό τήν Ζάκυνιθον » αυτού καθώς κα! τάς άνταποκρίσεις είς τήν εφημε­ρίδα « Òsterreichischer Beobachter » ό von Gentz ένήργει άκαταπαύστως κατά τής Ιλληνικής εξεγέρσεως κα! μέ ικανότητα ήδυνήθη νά επωφεληθή τής διχονοίας τών ελληνικών κομμάτων, τών ηθικών άδυναμιών τών άρχηγών των

καί των δημοσίων σφαλμάτων τής πολιτικής των, δπως π.χ. εις τον χειρισμόν του θέματος τής Καθολικής ’Εκκλησίας — 3ν καί διά τάς ειδήσεις του εβασί- ζετο εις τον « Spectateur Oriental » το όποιον εξέδιδεν εις Σμύρνην ό Γάλ­λος Raffenel — , προσεπάθει δέ να παρέχουν αύται εντΰπωσιν αντικειμενι­κών πληροφοριών.

Το πλήθος όμως φιλελληνικών εκφράσεων ήτο άνίσως μεγαλΰτερον από τον αριθμόν τών εχθρικών διά την Ελλάδα φωνών όσον καί δν μεταξύ αυτών εύρίσκοντο Ισχυραί τοιαύται. Εις τάς επιθέσεις τού Gentz άντετάχθη δρι- μΰτατα ή έφημερ'ις « Mainzer Zeitung » ως αντίλαλος τής αστικής τάξεως τών τότε Ρηνανικών κρατιδίων, ήτις (αστική τάξις) ήτο σχετικώς χειραφε­τημένη εν σχέσει προς την τής υπολοίπου Γερμανίας. Ό συντάκτης τής εφη- μερίδος F r. Lehne ήτο κατά την εποχήν τής κυριαρχίας τών Γάλλων καθη­γητής είς τό Πανεπιστήμιον τού Mainz. "Αν καί ή εφημερίς απείχε τών Ιδεών τών δυτιοκευρωπαίων Carbonari ( από τών οποίων πρέπει να διακρί- νηται ή ελληνική απελευθερωτική κίνησις, ως ή μοναρχία από του δεσποτι- σμού), δέν εφείσθη αυτής ή Κεντρική επιτροπή αναζητήσεων, ή Ιδρεύουσα εν Mainz καί τελικώς τήν άπηγόρευσε.

Παρά τή εφημερίδι «M ainzer Zeitung» εστάθη ή « Augsburger Allgemeine Zeitung», ή σπουδαιοτέρα εφημερίς τής Γερμανίας κατ* εκεί­νην τήν εποχήν. Ό ιδιοκτήτης αυτής Johann Friedrich Cotta άνεγνώριζε εαυτόν μετέχοντα τού Φιλελληνισμού καί ήνοιγε προθύμως τάς στήλας τής εφημερίδος του εις τον γηραιόν φίλον τού Ελληνισμού, Βαυαρόν φιλόλογον F r. Thiersch. Εις τα αρθρα του « Von der Isar » ύπεστήριζε ό « Prae- ceptor Bavariae » τήν ελληνικήν ύπόθεσιν, υπό τό ειδικόν πρίσμα τού Βαυαρικού φιλελληνισμού, όπου ό ρομαντικός διάδοχος Λουδοβίκος, δημο- σιεύσας ελληνικά ποιήματα ούχί μεγάλης ποιητικής αξίας, ιστατο είς τήν κορυφήν τής ανθρωπιστικής κινήσεως. ‘Ο Thiersch επομένως είχε κάθε δι­καίωμα να στρέφεται κατά τών διαβεβαιώσεων τής εφημερίδος « Osterreichi- scher Beobachter » ότι ή Φιλική Εταιρεία καί ο! Carbonari ήσαν εν καί τό αυτό" είχεν άφ* ετέρου τό θάρρος να υπόδειξη τον Gentz ως τον «Γ ι- γάντιον Γολιάθ τής δπισθοδρομικής πολιτικής», αποφασισμένος να ύποστη* ρίξη τήν Ελλάδα όχι μόνον μέ λόγους άλλα κα'ι με έργα. Αυτό έφερε τήν αυστριακήν καί τήν πρωσσικήν κυβέρνησιν ( πιεζομένην από τήν πρώτην ) εις τήν άπόφασιν, όπως οί εν Μονάχφ πράκτορες αυτών απαγορεύσουν είς τον Thiersch κάθε δημοσίαν έκδήλωσιν ευνοϊκήν προς τούς "Ελληνας. « Ή αδυναμία τής Βαυαρικής αυλής, ή περίπλοκος γραφειοκρατία τής Βυρτεμ- βεργικής έναντι τών φιλελληνικών προσπαθειών καθιστούν άναγκαΐον εν κοινόν σταθερόν βήμα τών δύο μεγάλων δυνάμεων διά να θέσουν τέλος εις τό επαναστατικόν παιχνίδι τού καθηγητού Thiersch κα'ι συνεργατών, τό όποιον θά ήτο άξιον γέλωτος εάν δέν ήτο εγκληματικόν» έγραφεν ό Μέτ-

L

τερνιχ εις τον Πρώσον υπουργόν των Εξωτερικών πρίγκιπα Bernstorff. ‘Ο Bernstorff εις μίαν σημείωσιν τής 291? Σεπτεμβρίου του 1821 είχεν εκφρά- σει τήν αποψιν ότι ή δραστηριότης χάριν των Ελλήνων δεν εξεπήγαζε από αξία επαίνου κοινωνικά καί θρησκευτικά συναισθήματα, άλλ* υπηρετεί καθα- ρώς πολιτικούς σκοπούς ( κατά μέγα μέρος στρεφόμενους κατά τής Γερμα­νίας). Εις τήν προσοχήν τής αστυνομίας συνέστησαν τον Thiersch ώς «ένα των αναιδέστατων αποστόλων τής ελευθερίας » ώστε εις τον « cattivo sug- geto » δεν ήδυνήθη να παράσχη είσοδον εις το βασίλειον τής Νεαπόλεως ούτε ό N iebuhr κατά τα έ'τη 1822/23.

Έ ν τή πραγματικότητι ό Φιλελληνισμός των ετών 1821/22 άνεπτύχθη εις δυναμικήν λαϊκήν κίνησιν. Εις τήν δημοσιογραφίαν, τής οποίας άνεφέ- ραμεν τούς μάλλον διακριθέντας εκπροσώπους, προσετέθη καί ή εκδοσις κάθε είδους λογοτεχνικών έργων σχετικών προς τούς Έλληνας. Ή αξία τών έργων αυτών είναι άντιστρόφως ανάλογος προς τό πλήθος των. Περί τού­των τό σύγχρονον λαϊκόν πνεύμα έλεγε :

«Und schaffen sie auch LangeweiV und Gàhnen, ihr Freunde, haltet aus, es ist für die Hellenen».

Μόνον μία προσωπικότης ( αναφερθεϊσα ήδη ) εξέχει υπέρ τό πλήθος τών άνευ αξίας ποιητών : είναι ό W ilhelm Millier εκ Dessau τού οποίου τό ποίημα « Περιπλάνησις » ( In c .: Das W andern ist des Milliers L ust) περιελήφθη εις τόν θησαυρόν τών γερμανικών δημοτικών τραγουδιών.

*0 σπουδαστής τού Βερολινείου Πανεπιστημίου, μαθητής τού Fr. August Wolf καί τού August Bôckh, είχε πολεμήσει εις τό μέτωπον τό 1813 ως κυνηγός τής φρουράς, είχε γνωρίσει έκ τού πλησίον τόν καθηγη­τήν τής γυμναστικής Jahn καί τόν Σύλλογον τών Νέων, άλλα κατόπιν ύπε- τάχθη καί κατά τας ήμέρας τής καταδιώξεως τών δημαγωγών ετέρπετο με τό αξίωμα : « Τήν εποχήν αυτήν δστις δεν δύναται να διαπραγματευθή οΰτος δς ήσυχάζη καί δς θρηνή ». Μέ τήν ελληνικήν εξέγερσιν είχεν έλθει ή ώρα τών διαπραγματεύσεων, τουλάχιστον κρυφίως. Διότι ή εθνική Ιλευθερωτική κίνησις εις μίαν « εποχήν μικροτήτων τών μέτριων ανθρώπων » ( διά να με- ταχειρισθώ μίαν έκφρασιν τού Freiherr von Stein ), εύρε τό ύποκατάστατον αυτής είς τόν φιλελληνικόν ενθουσιασμόν. Εις πλεΐστα τεύχη εκδίδει ό Müller τα « Ελληνικά του ποιήματα ». Ή λογοτεχνική των αξία είναι διά­φορος, περί ελευθερίας δμως ε!ς αυτά γίνεται πολύς λόγος : π.χ. είς 36 στί­χους τού «Τραγουδιού τής Μάχης» γίνεται λόγος περί αυτής 21 φοράς. Προσφωνεΐται επίσης καί δ « Osterreichischer Beobachter » :

«Empor, so heiss’ es ewig, der Griechen Losungswort !Dir aber tone nimmer ins Herz der hohe Klang :Beobacht* aus dem Staube die Well dein Lebelang! »

Ή ‘Ιερά Συμμαχία δεν ήτο δυνατόν να ύπομείνη επ! πολύ λόγους τοιαΰτης υφής. Διά τούτο ό Müller ενψ τα άλλα του έργα συνεχίζει να εκδίδη παρά τφ εκδότη τού Dessau Ackermann, διά τα από τού 1823 ελλη- νικά ποιήματα πρέπει να άνευρη εις το «εξωτερικόν» (εις την Σαξωνίαν ! ) βιβλιοπώλας. Μεταξύ των υστέρων ελληνικών ποιημάτων περιελήφθη καί εν μη άνήκον εις αυτά (3ν εξετασθή από στενοτέρας σκοπιάς), εκφράζον όμως πιστότατα το πραγματικόν αποτέλεσμα τού γερμανικού φιλελληνισμού : Είναι ό « “Υμνος διά τον θάνατον τού Ραφαήλ Ρήγου », « δστις άπηγχονίσθη την 7·πν Νοεμβρίου τού 1823 » :

«Held der Freiheit, schmâhlich gemordeter !In N or den uud Süden, in Westen und Osten flamme sie lodernd empor die Flamme der Freiheit...Und sein Haupt,steckt es auf,auf den hôchsten Mast...dass es schaue ilber die Lande,über die Meere,schaue nach der Morgenrote —

ach, der fernen Morgenrote, deren Lichtôffne des trâumenden Pôbels Augen, dass er erkenne sich und das Seine».

Τοιαύτη διανόησις προέτρεπεν εις πράξιν φιλελληνικήν, εις μίαν εποχήν καθ* ήν ή πατριωτική δράσις διά το ’ίδιον έθνος άπηγορεΰετο. Εις πλεΐστα μέρη εσχηματίσθησαν βοηθητικά! επίτροποί, διενηργήθησαν έρανοι, άγω- νιστα'ι έστρατολογήθησαν καί ώπλίσθησαν. “Οτι α! προσπάθειαι αύταί περιωρίσθησαν ποικιλοτρόπως υπό τήν πίεσιν των κυβερνήσεων εΐδομεν εις πλειστα παραδείγματα. Συγκριτικώς εις πλέον ευνοϊκήν θέσιν ήσαν τα πρά­γματα είς τήν ΝΔ Γερμανίαν καί Ελβετίαν, κα'ι οΐ σύλλογοι οί δημιουργη- θέντες εις Στουττγάρδην, Τυβίγγην, Δαρμστάτην, Ζυρίχην καί άλλας πόλεις, συνειργάζοντο κατά τινα τρόπον. Ύπεστηρίχθησαν μεμονωμένοι εθελοντα'ι καί συγχρόνως ώργανώθησαν άποστολαί’ 10 τοιαύται άποστολαι φιλελλήνων άπέπλευσαν κατά τα ετη 1821/22 από τήν Μασσαλίαν ή μάλλον από το Λι- βόρνον. Οι λαβόντες μέρος εις αύτάς ήσαν διάφοροι’ μεταξύ αυτών εύρί- σκοντο στρατιωτικοί, όπως ό δραστήριος στρατηγός από τήν Βυρτεμβέργην

πρίγκιψ von Normann, του οποίου ή άφοσίωσις προς τον Ναπολέοντα είχε παρεξήγησή, ή ( άργότερον ) ό μεγαλύτερος υιός του Scharnhorst Γουλιέλμος, καθώς επίσης υπερήλικες ΰπολοχαγοί. Κατόπιν φοιτηταί καί νέοι ακαδημαϊ­κοί, πολιτικώς καταδιωκόμενοι, δπως ό δρ. F ranz Lieber, γνωστός διά τα κριτικά του Απομνημονεύματα, καί ρομαντικώς ενθουσιώδεις. Τέλος δχι μικρός αριθμός τυχοδιωκτών, απατεώνων καί γενικώς φυγοπόνων ανθρώπων· Πάντως ουδόλως είχον προετοιμασθή δι3 δ,τι τούς άνέμενε, επομένως αί απο­γοητεύσεις δεν εξέλιπον. Οι πλεΐστοι τών λαβόντων μέρος εις τάς άποστολάς επέστρεφον μετ’ ολίγους μήνας απογοητευμένοι. Εις τήν κρίσιν τού ψύχραι­μου ιστορικού Niebuhr θέτομεν, διά να διακρίνωμεν τήν κατάστασιν, λό­γους από μίαν επιστολήν εκ Βερολίνου του σαρκαστικώς σκώπτοντος Η . Heine, τής 16*1? Μαρτίου 1822 : « Διά τάς ελληνικός υποθέσεις κα'ι εδώ δπως καί άλλου έλέχθη ή τελευταία λέξις κα'ι δ ενθουσιασμός διά τήν Ε λ ­λάδα σχεδόν εξ ολοκλήρου εσβέσθη. *Η νεολαία εδείκνυε εαυτήν ενθουσιώδη διά τήν Ελλάδα, άντιθέτως σωφρονέστεροι άνθρωποι εκίνουν τάς γκρίζας κεφαλάς. “Ολως Ιδιαιτέρως εφλέγοντο οι φιλόλογοι. Πρέπει να έβοηθή- θησαν πάρα πολύ οΐ “Ελληνες με τό δτι τούς υπενθύμισαν οι ιδικοί μας Τυρταίοι, κατά τόσον ποιητικόν τρόπον, τάς ήμέρας τού Μαραθώνος, τής Σαλαμΐνος, τών Πλαταιών... Ό κυβερνήτης Fabech δ δποΐος εταξίδευσεν εις Ελλάδα, δπως διαπιστώνεται από επίσημα έγγραφα, χωρίς να έχη τρα­γουδήσει πολλά Τυρταϊκά τραγούδια, πρέπει να επετέλεσε εκεί εκπληκτικά κατορθώματα. Έπιστρέψας δ’ ύστερον εις τήν Γερμανίαν άνεπαύθη επί τών δαφνών του *.

Ούτως έφάνη δτι ετελείωσεν δ φιλελληνισμός. Είς τήν πραγματικότητα δμως τό πρώτον κύμα τού 1821/22 ήκολούθησε δεύτερον τού 1826/27 μέ άλλον χαρακτήρα. Δεν είχε πλέον τίποτε άπομείνει από τήν προς ελευθερίαν συγκινητικήν κίνησιν τών μεγάλων κοινωνικών τάξεων, αϊτινες είς τον αγώνα τού ξένου λαού εβλεπον πλήοωσιν τών ϊδικών των νοσταλγιών. Αί κυβερνή­σεις τών μεγάλων δυνάμεων επείσθησαν δτι τό Ανατολικόν Ζήτημα δεν ήτο δυνατόν να λυθή μόνον διά τής αρχής τής νομιμότητος καί επομένως εύρέ- θησαν εις τήν ανάγκην να παράσχουν είς τήν Ελλάδα περιωρισμένην αυτο­νομίαν. Ή Πύλη δεν ήτο δμως διατεθειμένη διά τήν πραγματοποίησιν τοιούτων σχεδίων άλλα ενεδυνάμωσε τήν στρατιωτικήν της άντίστασιν. Τό να θραυσθή ή άντίστασις αύτη ( πράγμα άναγκαίον διά τήν επίτευξιν τού τεθέντος σκοπού), εγινε πλέον μέλημα τής κρατικής πολιτικής (εξαιρέσει τής Αυστρίας, ήτις έμενεν άκόμη επιφυλακτική). Ή κρατική πολιτική δεν εύρισκε πλέον εμπόδιον θέτουσα τάς φιλελληνικάς επιδιώξεις εις τήν ύπηρε- ρεσίαν της. Αί βασιλικαί αύλαί ( Φρ. - Γουλιέλμου τού 3ου εις Πρωσίαν, καί Λουδοβίκου τού 1ου είς Βαυαρίαν ) ήσαν διά τών άντιπροσώπων των επί κεφαλής τής κινήσεως, κατηύθυνον τάς εκκλήσεις είς εράνους καί δωρεάς

καί ελάμβανον μέρος εις τοιαύτας ενεργείας ( περισσότεροι των 500 χιλ. φράγ­κων συνελέγησαν εις Γερμανίαν). Συγχρόνως αύστηρώς προσεϊχον ώστε ή πολιτική ( εξωτερική καί εσωτερική ) να παραμένη τελείως άσχετος προς τήν βοήθειαν ταΰτην νοουμένην από καθαρώς ανθρωπιστικής σκοπιάς. Δεν χρή- ζει ιδιαιτέρων επιχειρημάτων τό δτι αυτός δ άνευ ενθουσιασμού σχολαστικός, κατά τινα δέ τρόπον υπό του κράτους ρυθμιζόμενος, φιλελληνισμός δεν ήδύ- νατο να είναι παρά μικράς διάρκειας καί δτι τα ίχνη του είναι ελάχιστα.

Μόνον χάρις εις μίαν ειδικήν εξέλιξιν πρέπει να θεωρήσωμεν σχε- τικώς προς τα ανωτέρω τόν βαυαρικόν φιλελληνισμόν, δστις εις τό κρά­τος του Λουδοβίκου του 1ου είχεν άποβη δημοσία ύπόθεσις καί ώδήγησεν εις αμέσους πρακτικός καί πο?ατικάς συνέπειας. Συγχρόνως μέ τήν άνάρρησιν αυτου εις τόν θρόνον κατά τό έτος 1825 έλαβεν ό βασιλεύς τήν πρωτοκαθε­δρίαν τής επιτροπής του Μονάχου καί εσημείωσε εις τόν κατάλογον των εισφορών 2000 Gulden «από ένα παλαιόν φίλον των Ελλήνων». Τό 1826 επεσκέφθη τήν Ελλάδα μεθ* ενός άντισυνταγματάρχου επί κεφαλής στρα­τιωτικής αποστολής, ήτις παρέσχε εις τόν διά τήν ελευθερίαν του άγωνιζό- μενον λαόν χρησιμωτέρας υπηρεσίας από τάς απόστολός των φιλελλήνων των πρώτων ετών τού πολέμου. Τό 1827 ίδρΰθη εϊς τήν πρωτεύουσαν τής Βαυα­ρίας Πανελλήνιον προς ανατροφήν ελληνοπαίδων, Ιδίως δρφανών πολέμου. Μία τόσον μεγάλη ύποχρέωσις ήτις άντεστάθη καί εις αυστριακός προτροπάς ήτο φυσικόν νά εγείρη βαυαρικός αξιώσεις επί του ελληνικού θρόνου, τόν όποιον είχον αποφασίσει, τήν 22αν Μαρτίου 1829, να πληρώσουν αί ονομα­ζόμενοι προστάτιδες δυνάμεις, ’Αγγλία, Γαλλία καί Ρωσία. Μετά μακράς δια­πραγματεύσεις εξελέγη ό δευτερότοκος υίός τού Λουδοβίκου “Οθων (γεννη­θείς τήν Ιην ’Ιουνίου 1815). Ή εκλογή του επεκυρώθη από τήν Ε ' Έθνο- συνέλευσιν τό θέρος τού 1832. Έ ν τούτοις ή άφιξις τού βασιλέως εϊς τήν τότε πρωτεύουσαν τού κράτους, δηλ. τό Ναύπλιον, εβράδυνε μέχρι τής 6Ήζ Φεβρουάριου 1833. Πικρά άπογοήτευσις διέψευσε τήν ήλεκτρισμένην αναμονήν καί τάς ελπίδας δτι μετά 12 ετών πόλεμον καί εμφυλίους ταραχάς θά ήοχετο είς τό κράτος μέ τούς ξένους πρίγκιπας ήσυχία, τάξις καί προ παντός χρήμα. ‘Ο νεαρός μονάρχης άπεδείχθη ουδόλως προετοιμασμένος διά τήν νέαν του θέσιν, τόσον δλιγώτερον δσον ή άντιβασιλεία, ήτις θά τόν άντικαθίστα, ενφ θά ήτο ανήλικος, ήτο πεπειραμένη εϊς τήν διοίκησιν. ’Έλ- λειπεν από τούς Βαυαρούς υπαλλήλους εκείνη ή σκέψις διά τάς ιστορικός τύχας, αϊτινες είχον προσδιορίσει τόν εθνικόν χαρακτήρα τού Ελληνικού λαού καί άποτυπώσει τήν κοινωνικήν καί οικονομικήν πραγματικότητα αυτού. Άλλ’ δ ρομαντικός φιλελληνισμός εσκέπτετο να επαναφέρη τήν εποχήν τού Περικλέους, ενφ ή πλέον ζωντανή εις τήν εθνικήν συνείδησιν βυζαντινή παράδοσις καί ή επίδρασις 2 α/2 αίώνων ξενικής κυριαρχίας ήγνοοΰντο. Μέ βαυαρικήν οΐησιν έπιστεύετο δτι διά τής μεταφοράς τής εν τή πατρίδι αυτών

γραφειοκρατίας, διά τής μεταφράσεως καί μόνον των βαυαρικών νόμων καί διαταγμάτων θά ήτο δυνατόν ή ξένη χώρα να φθάση την ευρωπαϊκήν κατά- στασιν εξελίξεως. Μέ το επιχείρημα δτι ή ανατολική αταξία έπρεπε να παύση κατεβλήθη προσπάθεια οί αξιωματικοί και υπάλληλοι να άπεκδυθούν τήν εθνικήν ενδυμασίαν καί να τήν αντικαταστήσουν δια τής δυτικής στολής. Παρά πάσαν παράδοσιν έχωρίσθη ή Εκκλησία από του Πατριαρχείου Κων­σταντινουπόλεως. "Αλυτον παρέμεινεν τό αγροτικόν πρόβλημα, τό κοινωνι­κόν πρόβλημα των μεγάλων λαϊκών μαζών, άγραφον παρέμεινε τό σύνταγμα ( ενφ ή συνεσις ωθεί εις τό αντίθετον ). Δικαίως εσκωπτεν ό Ludw ig Borne τοιαύτας καταστάσεις : « "Ελληνες, δ ουρανός σας φέρει τα εθνικά χρώματα τής Βαυαρίας. Κατά τούς άρχαιοτάτους χρόνους ή Ελλάς άνήκεν είς τήν Βαυα­ρίαν. Αί τελευταϊαι αποφάσεις τού κοινοβουλίου θά σας ανακοινωθούν».

Ή δυσαρέσκεια εις τήν χώραν ηΰξανε καθώς καί ή άποξένωσις τού λαού από τής είς αυτόν επιβληθείσης βασιλείας, έως δτου αί ρήξεις ώδήγησαν είς τήν επανάστασιν τού Σεπτεμβρίου τού 1843. Μέ τήν ύπόσχεσιν συνταγμα­τικού πολιτεύματος καί απολύσεις μερικών Γερμανών υπαλλήλων διέσωσεν δ βασιλεύς “Οθων τον θρόνον του διά 19 ακόμη οδυνηρά έτη. Ή Βαυαροκρα­τία είχε λήξει — τραγικοκωμικός επίλογος τού φιλελληνισμού.

Είς μίαν ανώνυμον επαναστατικήν συγγραφήν τού έτους 1823, διάλο­γον νεκρών δστις τίθεται εις τό στόμα τού άποθανόντος τό 1821 Ναπολέον- τος καί τού εν έτος κατόπιν αύτοκτονήσαντος Βρεττανού πρωθυπουργού Castlereagh λέγονται τα εξής : « Τα κόμματα πάντα ενούνται είς τό ενδια­φέρον των διά τούς "Ελληνας. Οΐ πιστοί κινούνται από τήν θρησκείαν καί τήν Χριστιανωσύνην, οί πεπαιδευμένοι από τήν άνάμνησιν τής κλασσικής άρχαιόχητος, οί φιλελεύθεροι από τήν ελπίδα δτι διά τών αρχαίων ελληνικών δημοκρατιών ως προδρόμων καί φυτωρίων θά έπετυγχάνετο ή δημοκρατι­κοποίησή τής Ευρώπης». Συμμεριζόμεθα τήν εκτίμησιν ταύτην ενός οξυ­δερκούς συγχρόνου παρατηρητού, διότι νομίζομεν δτι τό προοδευτικόν στοι- χεΐον, τό δδηγούν ιδίως προς τό μέλλον, ανήκει εις τάς πολυμεριζομένας ενεργείας τού γερμανικού φιλελληνισμού. Είς μίαν εποχήν, κατά τήν δποίαν αί δυνάμεις τής δπισθοδρομήσεως κατεδίωκον τήν εθνικήν σκέψιν καί τήν ελευθέραν διανόησιν, παρουσιάζεται δ φιλελληνισμός ως εύρεΐα λαϊκή κίνη- σις, είς τήν δποίαν τα αισθήματα τής φιλίας καί τής αλληλεγγύης προς τήν αθάνατον Ελλάδα ενούνται μετά τής ενότητος τής ιδίας πατρίδος καί τής αστικής ελευθερίας. Πιθανώς από τον φιλελληνισμόν να έλλειψε θεωρητική θεμελίωσις, σαφήνεια σκοπών, θερμή ήγεσία, αυστηρά δργάνωσις, εν τού* τοις δμως ούτος ανήκει εις τάς προοδευτικός εμφανίσεις τής γερμανικής ήμών ιστορίας, ής μεθ* υπερηφάνειας άναμιμνησκόμεθα.

Μετάφρασις : Μ. ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΙΝ TOT ΣΕΦΕΡΗ *

I. ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

‘Ο μελετητής τής ποιήσεως του Σεφέρη, ασχολούμενος μέ το θέμα των επιδράσεων, τάς οποίας δ ποιητής εδέχθη από τούς αρχαίους κλασσικούς ή κα'ι τούς νεωτέρους ακόμη ( Σαίξπηρ, Σολωμός, Κάλβος, Mallarmé, άλλοι... ), αντιμετωπίζει αυτό κατά τρόπον διάφορον από ο,τι εις τον Σολωμόν, αίφνης, τον Κάλβον ή τον Σικελιανόν 1. *0 ερευνητής τού έργου των τριών κατορ­θώνει, μέ κοπιώδη άναζήτησιν καί τήν άνάκλησιν τής αρχαιογνωσίας του, να ανίχνευση άμυδράς απηχήσεις κα'ι επιδράσεις των αρχαίων ιδεών καί φωνών. Έ ν φ αί τόσον γνώριμοι, τόσον οικεϊαι, διά τον Σεφέρη, αύταί ϊδέαι καί φωναί, λαμβάνουν εις τό έ'ργον του μίαν Ιδιαιτέραν άξιολόγησιν. "Ολος αυτός δ αρχαίος κόσμος τής ποιητικής μυθολογίας τού Σεφέρη άξιο- ποιεΐται ποιητικώς. Εις τήν προκειμένην περίπτωσιν τίθεται κατά τρόπον αποτελεσματικόν εις ενέργειαν «ή λειτουργία της άφομοιώσεως ξένων υλι­κών», διά τήν δποίαν δμιλεΐ αλλού δ ποιητής* 1 2.

* *Η σπερματική ουσία, ό πυρήν τής μελέτης αυτής, είδε τό φως τής δημο- σιότητος είς τήν εφημερίδα « ‘Η Καθημερινή » τής 11/12/1963 ( σ. 1η, στήλαι 4 - 8 καί σ. 6η, στ. 2 - 3 ), τήν ημέραν δηλαδή τής έπιδόσεως τοϋ μεγάλου βραβείου είς τήν Σουηδικήν πρωτεύουσαν. Είς τήν μορφήν, είς τήν οποίαν παρέχεται σήμερον, εδόθη πολύ μεγαλυτέρα εκτασις, ώστε να μή μείνη άνεκμετάλλευτον ενα πλήθος τεκμηρίων, χωρίων καί ενδείξεων, καί νέων ερμηνευτικών στοιχείων ( δπως ή ερμη­νεία τοϋ στίχου « τ ’ άσπιλα φτερά των κύκνων» κ.ά. ), τά όποια δέν εϊχον εκεί τήν θέσιν των. ’Επί πλέον δίδεται έδώ μία πλήρης βιβλιογραφική τεκμηρίωσις, πραγμα­τοποιείται δέ ή εκεί δοθεΐσα ύπόσχεσις περί συνθέσεως εύρυτέρας μελέτης τοϋ ύπό τόν τίτλον « Ό Σεφέρης καί οι ’ Αρχαίοι » γενικωτέρου σχεδιάσματος τής « Καθημερινής».

1. Σχετικώς μέ τού; δύο έπτανησίους πρβλ. N. Β. Τ ω μ α δ ά κ η , Ό Σολω­μός καί οί ’Αρχαίοι, Άθήναι 1943, σσ. 152 καί *0 Κάλβος καί οι ’Αρχαίοι, M élan­ges offerts à Octave et Melpo Merlier, III ( 1957 ), σσ. 217 -224. ’Ανάλογος εργα­σία διά τόν Σικελιανόν δέν εχει γίνει άκόμη.

2. Θ. Σ. Έ λ ι ο τ, Ή Έρημη Χώρα καί άλλα Ποιήματα, μετάφρασις Γ. Σ ε ­φ έ ρ η , "Ικαρος 1949, σ. 20.

Μορφαί του ‘Ομηρικού κΰκλου, τύποι συμπαθητικοί, βαθύτατα ανθρώ­πινοι, σύμβολα ποιητικά, ποιητικά! τεκμηριώσεις επ! αρχαίων προτύπων, μακρινοί απόηχοι τής αττικής τραγφδίας, γνώμαι καί άλήθειαι τής άρχαιό- τητος πανανθρώπιναι, προβάλλονται ή επισημειώνονται από τον ποιητήν, αΰτοΰσιαι — με ένδυμα αρχαϊκόν — ή μετηλλαγμέναι, ή δέ προβολή αυτή προλαμβάνει κάθε συσχετισμόν προς τα παλαιό πρότυπα. Δάνειαι σκέψεις καί φράσεις κα! λέξεις, ακόμη, τεκμηριώνονται παραδειγματικώς 1.

Αυτή είναι ή διαφορά του ποιητοΰ από τούς προαναφερθέντας ομοτέ­χνους ■ προγόνους του. Είναι δέ τούτο καί αρετή τής ποιήσεώς του. “Ο,τι οι άλλοι — ή ό χρόνος — άφίνουν εις τήν οξυδέρκειαν των ειδικών, ό Σεφέ- ρης επισημαίνει καί, θά ήμποροΰσε να λεχθή, εμποδίζει να ύποθέσωμεν δτι πρόκειται διά καθαράς επιδράσεις, άλλα δι* αναφοράς, απηχήσεις, συσχετί­σεις. “Εχω ύπ* δψιν τα «Ποιήματα» *. Αί σελίδες 275-280 αφιερώνονται εις τό «Γλωσσάρι», τό όποιον υπάρχει καί εις τάς επ! μέρους ποιητικός συλλογάς. Εις ο,τι αφορά *δ εξεταζόμενον θέμα τούτο είναι οδηγητικόν. Ευρίσκει κανείς εις αυτό παντός είδους φιλολογικά σχόλια. Σχόλια πραγμα­τολογικά καί ερμηνευτικά τής ενίοτε δυσκόλου ποιητικής ορολογίας τού Σεφέρη. “Ολα υποβοηθούν εις τήν κατανόησιν τής ποιήσεώς, δλα άποδει- κνύουν τήν ειλικρίνειαν τού ποιητοΰ, σχετικώς με τάς μιμήσεις του κα! τάς επιδράσεις επ! τήν ποίησίν του. Τό « Γλωσσάρι» είναι ό χώρος τής προβο­λής τού ιδεολογικού κόσμου, από τον όποιον εμπνέεται ό ποιητής, τών πηγών τής εμπνεύσεώς του.

‘Ισχύει, νομίζω, εδώ τό «ostinato rigore» τού ντά Βίντσι — ή πεί- σμων δηλαδή αύστηρότης, ή ακρίβεια ( = άκριβολογία ), ή επίμονος επι­μονή— άναφορικώς με τά εκφραστικά μέσα τής ποιητικής τού Σεφέρη.

II. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ

α) ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΣΕΦΕΡΗ - ΑΡΧΑΙΩΝ

Αί συλλογα! εις τάς οποίας φαίνεται περισσότερον κα! καθαρώτερον ή αναφορά εις τούς αρχαίους είναι τό « Μυθιστόρημα» ( σσ. 39 - 77 τών « Ποιη­μάτων1 2 3» ) 3, μέ τήν καταφανή ομηρικήν παρουσίαν, τάς ταξιδιωτικός περιπε-

1. Δείγματος χάριν αναφέρω τάς λέξεις αφορμή, δεν ξέροντας ( από τον Έρωτό- κριτον), κανχα, γονφα, γλάχι τοΰ Γλωσσάριου τών « Ποιημάτων ».

2. Γ. Σ ε φ έ ρ η , Ποιήματα, δπ έκδοση, "Ικαρος, Α θήνα 1962, 8°ν, σσ. 290.3. ’Εφεξής μέ τό στοιχεϊον Π παραπέμπομεν εις τήν ανωτέρω έκδοσιν ( σελί­

δας - στίχους ) καί μέ τό Δ είς τήν συλλογήν τών δοκιμίων του ποιητοΰ, ύπό τον χίτλον « Δοκιμές » ( βλ. κατωτέρω ).

τείας του Όδυσσέως καί τα θρυμματισμένα αγάλματα του αρχαίου κόσμου, ή «Κίχλη» (Π ., 223 -232 ) καί το «...Κύπρον ον μ ’ εθέσπισεν...» - «Η με­ρολόγιο Καταστρώματος, Γ '» (Π ., 235-269), όπου ή κορΰφωσις μέ τόν κοινόν άρχαΐον μύθον, που έδωκε εις τόν Ευριπίδη καί τόν Σεφέρη τό θέμα της «Ελένης». Ό πρώτος τίτλος τής ανωτέρω συλλογής ( «...Κύπρον ού μ ’ εθέσπισεν...») είναι εξ ολοκλήρου ειλημμένος από τήν «'Ελένην» του Εύριπίδου. Είναι οι λόγοι του Τεΰκρου ( στ. 148- 149) καί επικυρώνει τήν βασιμότητα του ισχυρισμοί). Πρέπει, προσθέτω;, ν* άναφερθοΰν καί at σύλ­λογοί «'Ημερολόγιο Καταστρώματος, Λ'» καί «Β'» (Π ., 159- 192 καί 195- 219, αντιστοιχώ; ), δια « ποιαν τινα », καί εις αυτάς. επίδρασιν των αρχαίων. Τέλος τό «Τετράδιο Γυμνασμάτων», δπου τό ποίημα «Πάνω σ’ ένα στίχο» (95-97 ), εις τό οποίον συναντφ κανείς ένα σύγχρονον, ένα παρηλλαγμένον, ενα νεοελληνικόν Όδυσσέα, μέ τήν ίδικήν του Τροίαν.

'Ολόκληρος κόσμος προσώπων καί θεμάτων τής ελληνικής άρχαιότητος, από τόν "Ομηρον καί τόν Ησίοδον, τόν Ηρόδοτον, τόν Αισχύλον, τόν Σοφοκλήν καί τόν Ευριπίδη, τόν Πλάτωνα καί τόν Θουκυδίδη, παρελαύνει εις τα ποιήματα του Σεφέρη. Οι Άργοναύται1 καί δ Όδυσσεύς, δ Κύκλωψ καί αί Σειρήνες δ τραγικός δμηρικός ήρως Έλπήνωρ, ή Κίρκη, δ Αίας, δ Πρίαμος καί ή Εκάβη, δ Πάρις καί ή 'Ελένη, δ Τεύκρος, δ Σκάμανδρος, δ Πάτροκλος, ή Άσίνη 1 2, ή Κασσάνδρα, ή Αφροδίτη, αί Νηρηΐδες καί αί Γραΐαι, «οι Σεμνές» - Έρινύες ( Π., 84, 8), at Ευμενίδες (136), δ ’Ετεο­κλής καί δ Πολυνείκης, ή Αντιγόνη, δ Όρέστης καί ή ’Ανδρομάχη, ή Αριάδνη, ή τραγική Μήδεια ( 136. 1 ) καί δ Νέστος, δ Πενθεύς καί αί Βάκχαι (260), δ Πρωτεύς, «δ 'Αρμόδιος καί ό ’Αριστογείτων» (90, 12), άλλοι, πολλοί άλλοι.

Καθώς συνάγεται εκ των ανωτέρω δεδομένων «ή παρουσία τοϋ *Ομή­ρου» 3 είναι αισθητή εις τήν ποίησιν του Σεφέρη. Κατά ενα τρόπον δ ποιη­τής έχει ταυτίσει τόν εαυτόν του μέ τόν κόσμον του Όδυσσέως, τόν κόσμον του Όμήρου’ «*Ας φανταστούμε λοιπόν» — γράφει — «πώς εκείνος πού λέει εγώ στην «Κίχλη», είναι ένας κάποιος Όδυσσέας» 4.

1. Τό Δ' τοΰ «Μυθιστορήματος» φέρει τήν επιγραφήν « ’Αργοναύτες » καί άνα- φέρεται είς αυτούς καί τούς συντρόφους τοΰ Όδυσσέως. Περί αυτών καί είς σ. 201, στ. 24, καί αλλαχού.

2. Πόλις τοΰ Άργολικοΰ άναφερομένη υπό τοΰ 'Ομήρου είς τόν «Νεών Κατά­λογον» I Β', 560 κ.έξής).

3. Βλ. σχετικώς καί Δ. Ν ι κ ο λ α ρ ε ΐ ζ η , Ή παρουσία τοΰ Όμηρου, Δοκίμια Κριτικής, Φέξης 1962, σσ. 229 -232 κ.έξ.

4. Γ. Σ ε φ έ ρ η , "Ενα Γράμμα για τήν «Κίχλη», περιοδ. Άγγλοελληνική ’Επιθεώρηση, Δ', 12, ’Ιούλιος - Αύγουστος 1950, σ. 501. Βλ. έπίσης Γ. Π. Σ a β- β ί δ η , Μιά περιδιάβαση, « Γιά τό Σεφέρη», σ. 308 καί Ά λ. Ά ρ γ υ ρ ί ο υ, Προ­τάσεις για τήν «Κίχλη», ένθ’ άνωτ., σ. 281.

Πέραν, δμως, των γενικών αυτών διαπιστώσεων, οι κατωτέρω στίχοι του Σεφέρη αντιστοιχούν είς ανάλογους του ‘Ομήρου.

ΣΕΦΕΡΗΣ : Οί σύντροφοι τελείωσαν με τή σειρά,με χαμηλωμένα μάτια. Τα κουπιά τους δείχνουν το μέρος που κοιμούνται στ’ ακρογιάλι.Κανείς δεν τούς θυμάται... ( Π., 53, 17 * 20).

ΟΜΗΡΟΣ : σήμά τέ μοι χεϋαι πολιής επί θινίθαλάσσης, άνδρός δυστήνοιο καί εσσομένοισι πυθέσθαι.Ταϋτά τέ μοι τελέσαι πήξαί τ ’ επί τύμβω έρετμόν, τω και ζωός ερεσσον εών μετ’ εμοΐς έτάροισιν (λ, 75 - 78 ).

Ό στίχος, ομοίως, «ας γυρίσουν προς το ερεβος τα κεφάλια των θυμά­των» (77, 8), είναι το «ες ερεβος στρέψας» ( κ, 528) του Όμηρου, το δε «παρά δήμον ονείρων, παρά δήμον ονείρων» (Π ., 200, 6), ενθυμίζει το «ήδέ παρ’ ήελίοιο στύλας καί δήμον ονείρων» (ω, 12). Ό Έλπήνωρ καί ή Κίρκη — ποίημα «(0 ηδονικός Έλπήνωρ» (Π ., 225 καί εξής)— έχουν την αρχήν των είς τό κ τής Όδυσσείας, συμφώνως προς το όποιον :

Έλπήνωρ δέ τις εσκε νεώτατος, ούτε τι λίην άλκιμος εν πολέμω ούτε φρεσ'ιν ήσιν άρηρώς’ δς μοι άνευθ’ ετάρων ιεροΐς εν δώμασι Κίρκης, ψνχεος Ιμείρων, κατ ελέξατο οίνο βαρειών.Κινυμένων δ’ έτάρων δμαδον καί δοϋπον άκούσας εξαπίνης άνόρουσε καί εκλάθετο φρεσ'ιν ήσιν άψορρον καταβήναι ιών ες κλίμακα μακρήν, άλλά κατ αντίκρυ τέγεος πέσεν’ έκ δέ οί αύχήν αστραγάλων εάγη, ψυχή δ’ Άιδόσδε κατήλθεν ( 552 - 560 ).

“Αλλος στίχος, «θά ’λεγες γύρευαν νά πιουν αιμα μια στάλα», άναφέρε- ται είς την «νεκυομαντείαν» ( λ Όδυσσείας ) :

«άλλ’ άποχάζεο βόθρον, άπισχε δέ φάσγανον οξύ, αίματος δφρα πιω καί τοι νημερτέα ειπω» ( 95 - 96 ).

Τα «κεφαλόβρυσα» του Σεφέρη (Π ., 176, 15) φέρουν είς τον νουν μας τό ομηρικόν «καί κεν ύδωρ φορέοις Μεσσηΐδος ή 'Υπερείης» ( Ζ ', 457 ), όπως, άλλωστε, καί ό ίδιος ό ποιητής επισημαίνει, ή δέ ‘Ασίνη καί ό «λη­σμονημένος βασιλιάς της» ( «'Ο Βασιλιάς τής Άσίνης», Π., 189 - 192 ) κάμνει επίκαιρον την Ίλιάδα ( Β, 560).

‘Αναφοράν ομηρικών στίχων έχομεν είς την σ. 18 τών «Ποιημάτων», όπου τό επιγραφόμενον «Οί Σύντροφοι στον "Α δη». ‘Υπό τον τίτλον ανα­γράφονται στίχοι τής Όδυσείας :

Νήπιοι, οι κατά βοϋς Ύπερίονος Ήελίοιοήσθιον’ αντάρ ό τοϊσιν άφείλετο νόστιμον ήμαρ ( α, 8 -9 ) .

Ot σύντροφοι τοΰ ήρωος άναφέρονται διά πρώτην φοράν1 είς τήν ποίησιν τοΰ Σεφέρη. Τούς Ιδιους ύποδηλούν καί τα εξής : οι «πεθαμένοι» (Π ., 97, 16), «μοιραίοι σύντροφοι, ανυπόστατοι ίσκιοι» (Π ., 173, 21), κα'ι oî «νεκροί» (Π ., 200, 14). Πολλάκις δ ποιητής άναφέρεται εις τον δμηρι- κόν κόσμον καί εις τάς «Δόκιμός» του. Τέλος δ στίχος τοΰ Σεφερη: «Και βλεπεις το φως τον ήλιον καθώς ελεγαν οι παλαιοί» (Π ., 235, 1), είναι δ δμηρικός: «όφρα δέ μοι ζώει κα'ι όρά φάος ήελίοιο» (Σ , 61).

Μεταξύ των στίχων τοΰ ποιητοΰ καί οι εξής τοΰ Πινδάρου :

νΕστι δε φϋλον εν άνθρώποισι ματαιότατον δστις αισχυνών επιχώρια παπταίνει τα πόρσω, μεταμώνια θηρεύων άκράντοις ελπίσιν1 2 3 4 5.

Τάς Νηρηΐδας καί τάς Γραίας τοΰ Ησιόδου ( Πεμφρηδώ, Έννώ, Γοργώ... ) εύρίσκομεν είς τήν «Κίχλην» (Π ., 231, 2 6 ):

Φόρκνϊ δ’ αΰ Κητώ Γραίας τόκε καλλιπαρήονς έκ γενετής πολιάς, τάς δή Γραίας καλέουσιν αθάνατοί τε θεοί χαμαί ερχόμενοι τ ’ άνθρωποι*,

κατά τήν δμολογίαν δέ τοΰ ποιητοΰ6 είς τον Ησίοδον επίσης ανήκουν καί τα έπίθετα «ελικοβλέφαρη» καί «βαθύζωνη» τής Ιδίας συλλογής (Π ., 224, 12). Το πρώτον έπίθετον άπαντφ εις «Θεογονίας», 16t το δέ δεύτερον κα'ι είς άλλων αρχαία κείμενα 6.

*Από τούς Ιστορικούς δεν απουσιάζουν ot Ηρόδοτος - Θουκυδίδης. Χωρίον τοΰ πρώτου εμπνέει τον ποιητήν είς το ποίημα «Έπικαλέω τοι τήν θεόν» ( Π., 239-240). Το ήροδότειον απόσπασμα είναι το ακόλουθον: «...ένθα επεάν ϊζηται γυνή, ον πρότερον απαλλάσσεται εις τά οικία, ή τις οι

1. Πρβλ. καί Δ. Ν ι κ ο λ α ρ ε ΐ ζ η ν , βνθ’ άνωτ., ο. 232, σημ. 1.2. Γ. Σ ε φ ε ρ η , Δοκιμές, Φέξης, ’Αθήνα 1962, 8ον, σσ 450.3. 3»ς Πυθιονίκης, έπ. α', 21-23 , στ. 38 -40 (είς τό «Ερω τικός Λ όγος» τοΰ

Σεφερη, Π., σ. 31 ).4. Θεογονία, 270- 273.5. Γ. Σ ε φ έ ρ η , Έ να Γράμμα για τήν «Κίχλη», ένθ* άνωτ., σ. 502.6. «βαθυζώνους τε γυναίκας », Ίλ ., I, 594 - Ό δ ., γ', 154 καί « βαθνζώνων...

ΠερσΙδων », Αίσχ. Πέρσαι, 155, τό δέ « έλικοβλέφαρος » είς Ό μ. Ύ μν., 6, 19 καί άλλαχοΰ. Τό έπίθετον «βαθύκολπος» ( Π ., 235, 11 ) είναι ομηρικόν (« Τρωιάδοον καί Ααρδανίδων βαθυκόλπων*, Σ, 122, 339 καί Ω, 215). Περί αύτών πρβλ. καί Γ. Π. Σ α β β ί δ η ν, ενθ’ άνωτ., σσ. 320 - 321 καθώς καί Ά λ. ’Α ρ γ υ ρ ί ο υ , ενθ’ άνωτ., σ. 264.

ξείνων άργύριον έμβαλών είς τά γούναχα μιχθή έξω τον Ιρον. ’ Εμβαλόντα δε δει είπεϊν τοσόνδε. Έπικαλέω τοι την Θεόν Μύλιττα. Μύλιττα δε καλέουσι τήν ’ Αφροδίτην Άσσύριοι... ’ Εν ιαχή δε καί τής Κύπρου εστί παραπλήσιος τούτω νόμος» (D ie tsc h )1. Τελευταίως εδημοσιεΰθησαν ανέκδοτα ποιήματα του Σεφέρη1 2. ΕΙς το πρώτον εξ αυτών ( «Γραμμένο με το μολύβι»), υπό τόν τίτλον, αναγράφεται : «ες Λάβραυνδα, *Ηρόδοτος, Ε ', 119» 3.

Κα'ι ερχόμεθα είς άλλο θέμα, συνδεόμενον, άμεσώτατα κατά τήν γνώ­μην μου, με τον ‘Ηρόδοτον’ «Τ’ ά σ π ι λ α φ τ ε ρ ά τ ω ν Κ ύ κ ν ω ν » , δια τα οποία πολλά εγράφησαν, χωρίς καί να δοθή μία τελική γνώμη, ερμηνευ­τική τής ποιητικής εΐκόνος.

Κατά τον ποιητήν :

*Οταν ξυπνήσαμε ταξιδέψαμε κατά το βοριά, ξένοι βυθισμένοι μέσα σέ καταχνιές άπ’ τ ’ άσπιλα φτερά των κύκνων πού μάς πληγώναν (Π ., 49, 13-14).

Φαίνεται δτι δ ποιητής, γνώστης εγκρατής τής αρχαίας μας γραμμα­τείας, ελησμόνησε άνεγνωσμένον χωρίον του Ηροδότου, δ όποιος υπήρξε από τους πλέον ήγαπημένους του συγγραφείς, δπως συμβαίνει πολλάκις, άλλωστε, είς τον κάθε μελετητήν. Ή πράγματι ωραία ποιητική εΐκών εμεινε είς τό υποσυνείδητον καί, άργότερον, ήλθε είς τήν επιφάνειαν, το συνειδη­τόν, ως Ιδική του συλληψις, Ιδικόν του εύρημα.

Παραθέτω τό κείμενον του αρχαίου Ιστορικού : «Περί δέ των πτερών, των Σκύθαι λέγονσι άνάπλεον είναι τον ήέρα, καί τούτων εϊνεκεν ούκ olà τε είναι ούτε Ιδειν το πρόσω τής ηπείρου ούτε διεξιέναι, τήνδε έχω περί αυτών γνώμην' τά κατύπερθε ταύτης τής χώρας ahi νίφεται, έλάσσονι δε τού θέρεος ή του χειμώνος, ώσπερ καί οΐκός’ ήδη ών δστις άγχόθεν χιόνα αδρήν πίπτου- σαν είδε, οϊδε τά λέγω' ο ϊ κ ε γ ά ρ ή χ ι ώ ν π τ ε ρ ο ϊ σ ί ' καί διά τον χει­μώνα τούτον εόντα τοιοϋτον άνοίκητα τά προς βορέην εστί τής ηπείρου ταύ- της. τά ών πτερά εικάζοντας τήν χιόνα τούς Σκύθας τε καί τούς περίοικους δοκέω λέγειν » 4.

1. Η ρ ο δ ό τ ο υ , ( Ίστορίαι), I, 199. Τό κείμενον έν μεταφράσει είς Γ. Σ α β· β ί δ η ν , ένί>’ άνωτ., σσ. 333-334, « υπογραμμίζοντας γιά δσους ένδιαφέρει «ή λει­τουργία τής άφομοίωσης ξένων υλικών ».

2. Περιοδ. « ’Εποχές», τεύχος 8 (Δεκ. 1963), σσ. 3 - 4 .3. Πρβλ. σχετικόν χωρίον, κατά τό όποιον: « ...ές Λάβρανδα (s ic ) Λιός στρα­

τών Ιράν, μέγα τι καί άγιον άλσος Πλατανίατων » (D ietsch ). Ά πό τό ϊδιον περιοδι­κόν ( « ’Εποχές » ) πληροφορούμενα : « 1950 : 26 * Ιουνίου : *0 Σεφέρη ς στή Λάβραυνδα, παρακολουθεί έπΐ τρεις μέρες τΙς άνασκαφες του Axel Persson» (Γ . Π. Σ α β β ί δ η , Σχεδίασμα Χρονολογίας του Γιώργου Σεφέρη, σ. 19 ).

4. 'Ιστοριών IV, 31 -32. Καί είς απλοελληνικήν: «Διά δέ τά πτερά, άπό τά

"Ωστε το χιόνι ομοιάζει, κατά τούς Σκύθας, μέ πτερά, λευκά πτερά, βεβαίως. Μετά την γνώσιν τού παρατιθέμενου χωρίου, ήτο εύ'κολος ή μετα­φορά τής παρομοιώσεως, ή συμπλήρωσίς της, ή καί ή υιοθέτησις επί των λευκών πτερών τών Κύκνων, έφ* όσον μάλιστα ό ποιητής είχε ύπ* όψιν του παρομοίαν εικόνα, όπως θ* άποδειχθή, την κάτωθι :

αΟτε σ’ ετέκετο ματρόθεν χ ι ο ν ό χ ρ ω ς Κ ύ κ ν ο υ π τ ε ρ ω Ζευς πρέπων δι’ αίθέρος 1*

At δύο εικόνες ( « ο ί κ ε γ ά ρ ή χ ι ώ ν π τ ε ρ ο ΐ σ ι » — « χ ι ο ν ό χ ρ ω ς Κ ύ κ ν ο υ π τ ε ρ φ » ) άλληλοσυμπληρώνονται, διά νά τά κατασκευάσουν « τ ’ άσπιλα φτερά τών Κύκνων» τού νεωτέρου, μέ την προσθήκην τού επι­θετικού προσδιορισμού «άσπιλα». Θά ήμποροΰσε μάλιστα κανείς νά ίσχυρι- σθή, ότι καί μόνη της ή δεύτερα, την όποιαν ο π ω σ δ ή π ο τ ε εγνώριζε ό ποιητής, άφόΰ προέρχεται από την «'Ελένην» τού Εύριπίδου, θά ήρκει. Θεωρώ, όμως, τήν εΙκόνα τού Ηροδότου πειστικωτέραν. Ή φράσις, άλλω­στε, τού αρχαίου « ...καί τούτων εϊνεκεν ούκ οϊά τε είναι ούτε Ιδεΐν το πρόσω τής ηπείρου ούτε διεξιέναι», ερμηνεύει το « ...βυθισμένοι μέσα σε καταχνιές» τού νεωτέρου. Νομίζω, λοιπόν, ότι δεν πρόκειται περί συμπτώσεως, περί κοινής συλλήψεως. Ό Ηρόδοτος, είς δ,τι αφορά σημεΐον τούτο, άπετέ- λεσε το πρότυπον * 1 2.

όποια οί Σκύθαι λέγουν ότι είναι γεμάτος ό αέρας, καί ένεκα τών όποιων δέν είναι δυνατόν οΰτε νά ϊδη κανείς προς τά εμπρός ( τα μακρινά μέρη ) τής χώρας ούτε καί νά πέραση δ ι’ αυτών, αύτήν εδώ έχω ( περί αυτών ) τήν γνώμην τά υψηλότερα μέρη αυτής τής χώρας πάντοτε χιονίζονται, μέ όλιγώτερον χιόνι τό καλοκαίρι απ’ ό,τι τόν χειμώνα, όπως καί είναι φυσικόν ήδη, λοιπόν, όποιος από κοντά είδε νά πέφτη πυκνό χιόνι, γνωρίζει αυτό πού λέγω* διότι ομοιάζει τό χιόνι μέ πτερά- καί επειδή ό χειμών αυτός είναι τοιούτου είδους ( φοβερός ), ακατοίκητα είναι τά προς βοράν μέρη τής χώρας αυτής. Νομίζω, λοιπόν, ότι θέλοντες νά παρομοιάσουν οί Σκύθαι καί οί γύρω απ’ αυτούς τό χιόνι μέ πτερά λένε αυτά ( ή : Νομίζω λοιπόν ότι άπό εικασίαν οί Σκύάαι καί οί περί αυτούς ονομάζουν τό χιόνι πτερά ) >.

1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ , Ελένη, 214-216.2. ’Επιθυμώ νά εκθέσω εδώ τήν ιστορίαν τής φράσεως «τ’ άσπιλα φτερά τών

κύκνοον ». Ό κριτικός Τϊμος Μαλάνος έγραψε, φαίνεται, ότι ό Σεφέρης, « σέ πα- λαιότερες συνομιλίες » μέ τόν ίδιον, του έφανέρωσε ότι μέ «τ’ άσπιλα φτερά τών κύκνων » εννοούσε τά χιόνια. ‘Ο Σεφέρης άντιπαρετήρησε : « * Ακόμη δέ συλλογίστηκα ποτέ μου νά όνομάσω τά χιόνια « άσπιλα φτερά τών κύκνων », δπως τό θέλει ό κ. Μα­λάνος ( Τ. Μ α λ ά ν ο υ , *Η ποίηση τού Σεφέρη, ’Αλεξάνδρεια, 1951, σ. 41), τό βρί­σκω μάλιστα κωμικό » ( Δοκιμές, σ. 432 ). *0 Τ. Μαλάνος, είς δευτέραν έκδοσιν τοΰ βιβλίου του ( ’Αλεξάνδρεια, 1955) καί είς τήν Ιδίαν σελίδα, σχολιάζων τό « Μυθι­στόρημα» τοΰ Σεφέρη, έγραψε, λαβών ως άφορμήν τάς διαφόρους εξηγήσεις, τάς όποιας έδωκε ό ποιητής είς τόν Γάλλον μεταφραστήν του R. Eevesque ( διά τό ση-

Μακρινήν απήχησιν των Σικελικών λατομείων του Θουκυδίδου, κατά τον οποίον « Τούς δ’ εν λ ιθ ο τ ο μ ί α ι ς οι Συρακόσιοι χαλεπώς τούς πρώ­τους χρόνους μετεχείρισαν*..» εύρίσκομεν καί εις τον Σεφέρην :

, Ι·.' ι· , : ■ ■

Κι οι γυναίκες μας ξενοδουλεύοντας στα κεφαλόβρυσακαί τα παιδιά μαςστα λ α τ ό μ ε ΐα (Π ., 176, 18).

Δεν είναι άμοιρος κάποιας σχέσεως προς τούς αρχαίους ή περίπτωσις χρησιμοποιήσεως από τον Σεφέρη τής αρχαίας ονομασίας « θ α λ ά σ σ ι α ξ ύ λ α » , διά τήν ΰποδήλωσιν των πλοίων:

Μά τ ί γυρεύουν οι ψυχές μας ταξιδεύοντας πάνω στα σαπισμένα θαλάσσια ξύλα άπό λιμάνι σε λιμάνι; (Π ., 58, 9 - I I ) 2. 1 2

μείωμα πρός τον Levesque, το όποιον Ιδημοσιεύθη είς το βιβλίον « Permanence de la Grèce», βλ. Ά λ. ’Α ρ γ υ ρ ί ο υ , ενθ’ άνωτ., σ. 257 ): «.'Έτσι, ένώ άλλοτε τά σχόλια κι οΐ εξηγήσεις ήταν δουλειά ειδικών και συμπλήρωναν, τρόπον τινά, τά διάφορα κ ε ν ά , πού είχαν δημιουργήσει μεταξύ παλαιών ποιητών και μεταγενεστέρων αναγνω­στών οΐ αΙώνες πού μεσολάβησαν, σήμερα, άπό άνάγκη αισθητική, αύτά τά κ ε ν ά ανα­λαμβάνουν να τά δημιουργήσουν οί ποιητα'ι μόνοι τους ». Καί, περαίνων, ζητεί δύο πράγματα : « 1. Νά προσανατολιστούμε γεωγραφικά, άλλά καί νά μάς γίνουν σαφέστεροι οι στίχοι τού πρώτου ποιήματος : "Οταν ξυπνήσαμε ταξιδέψαμε κατά το βοριά, ξένοι \ βυθισμένοι μέσα σε καταχνιές άπό τ’ άσπιλα φτερά \ τών κύκνων πού μάς πληγώναν.2. Ν ’ άντιληφθοΰμε δτι με « τ’ άσπιλα φτερά τών κύκνων » εννοούσε τά χιόνια ».

Παρεμβαίνων επί τού ίδιου θέματος άλλος ποιητής έγραψε : « ”Αν ό ίδιος ό Σε- φέρης έδωσε μιά έξήγηση, δτι με τά « φτερά τών κύκνων » εννοεί το χιόνι, ή εξήγηση, δπως κάθε εξήγηση, είναι έξω άπό τό ποίημα. Αυτό δέν παύει νά παραμένει ερμητικό καί ωραίο στο άκατανόητό του : ( παρεμβάλλει τούς τρεις έπιμάχους στίχους ) 'Ομο­λογώ πώς δχι μόνο <5ε με διευκολύνει στήν κοινωνία μου με τούς στίχους τό « χιόνι », άλλά μοϋ στέκεται καί φραγμός. Τά « φτερά τών κύκνων » είναι φτερά τών κύκνων μέσα στο τοπίο τού ποιήματος, δποια έξήγηση κι* αν τούς δώσεις. Με τήν έξήγηση νοθεύεται τό ποιητικό τοπίο. "Οπως κα'ι ο « μίτος τής *Αριάδνης » δέν αναιρεί τούς λαβυρίνθους τής « Κίχλης ». Είναι ένα προσωπικό σύμβολο τού ποιητή, πού άνταποκρίνε- ται σ* ένα προσωπικό δραμα. Κάθε έρμηνεία ένός ποιητικού έργου είναι συνάμα καί μιά Παρερμηνεία» ( Γ. Θ έ μ ε λ η , Τό κλειδί, 1960, σσ. 19- 20) .

1. Βιβλ. Ζ \ 87.2. Δέν είναι απίθανος ή εκδοχή τής παραλαβής τής ονομασίας αυτής άπό

άλλους ποιητάς, όπως ό Σολωμός ή ό Κάλβος, ή άπό τον Έρωτόκριτον. Μάλλον φαίνεται πιθανώτερον ότι δέν μιμείται άπ’ ευθείας τούς άρχαίους, άλλά τον Έρω- τόκριτον, είς τόν όποιον άφιέρωσε μακράν μελέτημα (Δοκιμές, σσ. 207 -249 ), ή τάν Κάλβον, τάς « *Ωδάς » τού όποιου ποικιλοτρόπως έμελέτησε καί είς τάς όποιας άφιέ­ρωσε ειδικός εργασίας (Δ., 21 - 28 « ’Απορίες διαβάζοντας τον Κόλβο », 145-172 « Πρόλογος γιά μιά έκδοση τών Ωδών*», 369 -389 « Κάλβος, I960») . Τά « θαλάσια ξύλα » άπαντοΰν καί είς τά άκόλουθα κείμενα τής νεοελληνικής γραμματείας : Β.

’Αναφέρω πρόχειρον παράδειγμα από τον Πλούταρχον : «νενικήκατε Θαλασσίοις ξύλοις χερσαίους άνθρώπους, ονκ επισταμένους κώπην ελαύνειν' άλλα νυν πλατεία μεν ή Θετταλών γη , καλόν δε το Βοιώτιον πεδίον άγαθοϊς ίππεϋσι καί δπλίταις εναγωνίσασθαι»Α Είναι λόγοι του Μαρδονίου προς τούς "Ελληνας, μετά την ναυμαχίαν της Σαλαμινος.

Γενικώς, μέ τα «ξυλά» οί αρχαίοι "Ελληνες, μέ το «rates» οι Λατίνοι, ύπεδήλουν τα πλοία * 2.

Του Πλουτάρχου είναι, ομοίως, το ακόλουθον χωρίον, το προτασσόμε- νον της «Κίχλης» ώς άφιέρωσις : «Δαίμονος επιπόνου καί τύχης χαλεπής εφήμερου σπέρμα, τ ί με βιάζεσθε λέγειν, a ύμιν άρειον μη γνώναι ; (Π ., 221 ) 3. Τούς λόγους αυτούς ό Πλούταρχος άρΰεται, μέ την σειράν του, από άγνωστον εις ήμας έ'ργον τού Άριστοτέλους 4 5.

*Εκ των φιλοσόφων, εις τα πεζά καί τα ποιητικά του κείμενα, γίνεται μνεία των Άναξιμάνδρου, Ηρακλείτου κ.ά. *0 στίχος «"Αδης καί Διόνυ­σος είναι το ϊδιο» 6 αντιστοιχεί εις το ύπ* άριθ. 15 διασωθέν απόσπασμα

Κ ο ρ ν ά ρ ο υ , Έρωτόκριτος, Ε', 1527: Έσίμωσε τό ξύλο μου το ράξιμο γυρεύγει, \ ήρθε σ' ανάβαθα νερά..., Δ Σ ο λ ω μ ο ύ , "Υμνος είς την ’Ελευθερίαν, στρ. 125, 3 - 4 : Κάθε ξύλο κινδυνεύει | καί λιμιώνα άναζητεί’, Ά . Κ ά λ β ο υ, Ό Φιλόπατρις, στρ. IT', 5 : Πλέωσι γέμοντα έρωτος \ καί φωνών μουσικών \ θαλάσσια ξύλα' είς τάς « Ση­μειώσεις καί Πίναξ λέξεων καί φράσεων» τής « Λύρας » (Γενεύη 1824), λήμμα ξύλα, ό Κάλβος σημειώνει : ξύλα θαλάσσια, fig., bateaux. Βλ. σχετικώς καί Γ. Θ. Ζ ώ ρ α, Κάλβου : ’QÔai, Ά θήναι 1962, σ. 139. ’Επίσης Ά ρ. Β α λ α ω ρ ί τ ο υ , Άθανάσης Διάκος, Δ', 202, Ά . Κ α ρ κ α β ί τ σ α , Σφουγγαράδες (Λόγια τής Πλώρης), Α', σ. 109 καί άλλαχοΰ. Περί ανιών πρβλ. καί Ά λ ε ξ . Ί . Σ α ρ ή , Διδασκαλίαι νεοελλη­νικών λογοτεχνημάτων. ’Qôal του Άνδρέου Κάλβου, τόμ. Α', Σιδέρης, Ά θήναι 1946, ίδίφ είς σχόλια τής φδής « Ό Φιλόπατρις » *0 ίδιος σχολιαστής άναφέρει ότι οί ναυ­τικοί άποκαλοΰν τόν Κάβο - Μαλιά « ξυλοξάφτην », άπό τά πολλά πλοία πού κατέπιε ό βυθός του ). ’Εκτός όλων αυτών, είς τουρκικόν έγγραφον, γεγραμμένον είς ελλη­νικήν γλώσσαν ( πρβλ. ΔΙΕΕ, Δ' ( 1895 ), σσ. 648 -649 ) άναγινώσκομεν : ξύλον τζα- κισθεν είς τήν σκάλαν τοϋ μεγάλου αύθεντός εκούρσευσαν ( οί Ζακυθηνοί ). Περί αυτών ϊδ. N. Β. Τ ω μ α δ ά κ η , Οί πηγές τού Άνδρέα Κάλβου, Κυπριακά Γράμματα, έτος Δ' (Μάρτιος 1940), άρ. 11, σσ. 513-514.

1- Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ , Βίοι Παράλληλοι, ’Αριστείδης, 10.2. "Ιδε καί N. Β. Τ ω μ α δ ά κ η , Άνδρέας Κάλβος, Χανιά 1934, σ. 163 ( « ξύλα

οί *Ελληνες καί rates οι λατϊνοι είπαν τα πλεούμενα πολλές φορές » ( O r a t i i, Carm., I, 3,‘ στ. 11)).

3. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ , Παραμυθητικός προς Άπολλώνιον, 27d ( *0 Σειληνός προς τόν Μίδα ).

4. Ά ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς , Εΰδημος ή Περί Ψυχής ( βλ. καί Π λ ο ύ τ α ρ χ ο ν , Παραμυθητικός προς Άπολλώνιον, 27d ). Διά τά άνωτέρω βλ. καί Ά λ. ’Α ρ γ υ ­ρ ί ο υ , ένθ* άνωτ., σσ. 256 -257.

5. Ποίημα « Μνήμη, Β' - (υπότιτλος) "Εφεσος », Π ., σ. 263, στ. 17. Διά περισ­σότερα είς Γ. Σ α β β ί δ η, Μιά Περιδιάβαση, ένθ’ άνωτ., σ. 388.

του σκοτεινού φιλοσόφου : «...ώυτός δε *Αίδης και Διόνυσος, δτεω μαίνον- τας καί ληναΐζουσιν». Εμφανείς είναι, επίσης, αί επιδράσεις του Πλάτω­νος είς τα ποιήματα. Ουτω οΐ στίχοι : «καί ψυχή | ει μέλει γνώσεσθαι αύ- τήν I εις ψυχήν \ αυτή βλεπτέον» καί : «εΐ μέλει γνώσεσθαι αυτήν, έλεγαν ! είς ψυχήν βλεπτέον, έλεγαν...» (Π ., 52, 1 -4 καί 2 1 -22 ), είναι αυτούσιοι οί λόγοι του Σωκράτους1. Άλλου πάλιν ό Σωκράτης' «ή φωνή του γέρου» :

Κι* à με δικάσετε να πιω φαρμάκι, ευχαριστώ’ το δίκιο σας θά ’ναι το δίκιο μου’ που να πηγαίνω γυρίζοντας σε ξένους τόπους, ένα στρογγυλό λιθάρι.Το θάνατο τον προτιμώ’π ο ι ο ς π ά ε ι γ ι α τ ό κ α λ ύ τ ε ρ ο ό θ ε ό ς τ ο ξ έ ρ ε ι 1 2.

Ό Σωκράτης σχεδόν πάντοτε, πλήν μιας, βεβαίως, περιπτώσεως, τής στρατιωτικής του θητείας, έμενε είς τό Ά στυ , την πόλιν τήν οποίαν τόσον ήγάπησε καί ή οποία τον εδίκασε τόσον αδίκως. Εις τό τμήμα τό όποιον μας απασχολεί Ιδώ, ό δυσκίνητος Σωκράτης προτιμφ τήν αποδοχήν τής καταδίκης, παρά τήν περιπλάνησιν εις ξένους τόπους καί διατυπώνει, είς πλάγιον ερωτηματικόν λόγον, τήν προοδευτικήν διά τήν εποχήν του άπο- ψιν, συμφώνως προς τήν οποίαν είναι άγνωστον αν, μέ τήν εκλογήν τής ζωής, εκλέγχι κανείς κα'ι το καλύτερον, ή αν τό καλύτερον δεν είναι του κόσμου τούτου. Ό ίδιος, βεβαίως, καλύπτων δ,τι θέλει ν* άποκαλύψη, διά τής μεθόδου τής ειρωνείας, τάσσεται άνεπιφυλάκτως υπέρ τής δευτέρας εκδο­χής. Τό κείμενον από τό οποίον επηρεάσθη ό Σεφέρης είναι τό εξής : «αλλά γάρ ώρα άπιέναι, έμο'ι μεν άποθανουμένω, ύμϊν δε βιωσομένοις' όπότεροι δε ήμών έρχονται επί άμεινον πράγμα, άδηλον παντϊ πλήν ή τώ θεώ» 3. Διά τήν «’Απολογίαν» δ ποιητής έχει γράψει : «...είναι ένα από τα κείμενα πού μ * έπηρέασαν περισσότερο στή ζωή μου' ίσως επειδή ή γενιά, μου μεγάλωσε κι έζησε στον καιρό τής αδικίας» 4 5.

Μετά τον "Ομηρον, οί τραγικοί κατέχουν μεγάλην θέσιν είς τήν ψυ­χήν τού ποιητού. Ό Αισχύλος είναι ή μεγάλη αγάπη του. Γράφει ό ίδιος «...μπορώ κι έγώ νά βεβαιώσω πώς ή ποίηση τοϋ Αισχύλου, ή μουσική του Μπάχ ή τό 15ο Κουαρτέτο, κι αν ακόμη θρυμματισθεϊ ή γής, θά μείνουν στον αιώνα»δ. *Αλλοΰ, ομίλων διά τάς επαγγελματικάς του μεταθέσεις,

1. Π λ ά τ ω ν ο ς , ’Αλκιβιάδης, I, 133b, 7- 8 .2. «Κ ίχλη», Γ', Π., 229, 18 - 25.3. Π λ ά τ ω ν ο ς , ’Απολογία Σωκράτους, 42a, 3 - 5 .4. Δοκιμές, ένθ’ άνωτ., σ. 367 ( ’Απόσπασμα ένός Γράμματος » (προς τον Γ. Κ.

Κατσίμπαλην) ).5. Γ. Σ ε φ έ ρ η , Μονόλογος πάνω στην Ποίηση, Δοκιμές, σ. 105.

Ιγραψε: «...έχω μόνον τρία βιβλία μαζί μου' το ένα ο Αισχύλος» ! 1 Ό Σεφέ- ρης είναι από τούς ολιγίστους «πραγματικούς»1 2 — κατά τον ορισμόν τού Ιδιου — αναννώστας τού Αισχύλου.

Είδικώτερον, δ « ’Αγαμέμνων » του μεγάλου τραγικού είναι τό δράμα είς τό οποίον ιδιαιτέρως άναφέρεται δ ποιητής.

Παραδείγματα' ’Αγαμέμνων:

'Ώμοι, πέπληγμαι καιρίαν πληγήν έσω ( 1943)3

καί οί φοβεροί λόγοι τής Κλυταιμνήστρας :

'Έστι θάλασσα-τις δέ νιν κατασβέσει ;... τρέφουσα πολλής πορφύρας Ισάργνρον κηκΐδα παγκαίνιστον, εΐμάτων βαφας ( 958 - 960 ) 3,

τούς δποίους δ Σεφέρης αποδίδει :

Είναι ή θάλασσα - καί ποιος θά τηνε καταλύσει ; πού θρέφει πάντα ολοκαίνουργια πορφύρα... ( Δ., 224),

καί : Κι δμως υπάρχει ή θάλασσα καί ποιος θά τηνέξαντλήσει; (Π ., 132, 18),

καί : Τη θάλασσα τη θάλασσα, ποιος θά μπορέσει νά τήν εξαντλήσει ;(Π ., 73, 7 - 8 ) .

'Από τό ίδιον δράμα είναι καί οι κάτωθι στίχοι :

ΑΙΣΧΥΛΟΣ : α. 'Ορώμεν ανθούν πέλαγος ΑΙγαϊον νεκροϊς ( 659).» β. Στάζει δ* άνθ’ ύπνου προ καρδίας

μνησιπήμων πόνος (179- 180).» γ. *Ο χρυσαμοιβος δ’ 'Άρης σωμάτων (437).

ΣΕΦΕΡΗΣ : α. Βλέπομε ν’ ανθίζει νεκρούς τό Αιγαίο ( Π ., 108, 25 · 276 ). » β. Στάζει τή μέρα στάζει στον ύπνο μνησιπήμων πόνος

(Π ., 219, 17-18).Στάζει στον ύπνο, μπρος στην καρδιά τής συμφοράς δ καϋμός

(Μεταφράζει δ ίδιος, Π ., 277).» γ. 'Ο Πόλεμος - Ψυχαμοιβός 4.

1. Δοκιμές, σ. 336. -----2. Δοκιμές, σ. 404, σημ. 29.3. Δοκιμές, σσ. 154 καί 225, άντιστοίχως.4. Π., 228, τέλος. Ό € ψυχαμοιβός πόλεμος » σημαίνει τον πόλεμον «πού ξεπουλά

τις ίδιες τΙς ψυχές καί τΙς εξαργυρώνει », ένφ τό « χρυσαμοιβος δ’ Ά ρ η ς σωμάτων », υποδηλώνει «την έμπορία των κορμιών, πού εκανε δ θεός τον πολέμου, παίρνοντας χρυσάφι καί δίνοντας ώς αντάλλαγμα τήν τέφραν τους » πρβλ. Ά λ. Ά ρ γ υ ρ ί ο]υ, ένθ·’ άνωτ., σ. 274 ).

Του ποιήματος «Σαλαμίνα τής Κύπρος» προτάσσονται στίχοι από τούς «Πέρσας» του Δίσχύλου :

...Κύπριας τε πόλεις,Πάφον ήδε Σόλονς,Σαλαμΐνά τε, τάς νυν μητρόπολις τώνδ* αιτία στεναγμών ( 893 · 896 ),

στίχος δέ του Ιδιου δράματος κλείνει τό ποίημα τούτο : «νήσος τις έστί πρόσθε Σαλαμίνος τόπων» (Π ., 266, 1 9 )1. 'Από τούς «Πέρσας» είναι εμπνευσμένος, επίσης, καί δ στίχος :

σ’ αυτούς πού γύρευαν ν} άλυσοδέσουν τον * Ελλήσποντο(Π ., 267, 18).

Εις τό είρημένον έργον, δια στόματος τού φαντάσματος τού Δαρείου, λέγεται :

Παις δ* έμος τάδ’ ου κατειδώς ήνυσεν νεφ βράσει’ δστις 'Ελλήσποντον Ιράν δοϋλον ώς δεσμώμασιν ήλπισε σχήσειν δέοντα, Βόσπορον ρόον θεού (744-746 ).

ΕΙς αλλας περιπτώσεις δ μεγάλος τραγικός άναφέρεται διά διαφόρων στίχων του, οί δποϊοι προτάσσονται διαφόρων ποιημάτων τού Σεφέρη. Ουτω δ στίχος: «Μέμνησο λουτρών οϊς ένοσφίσθης» 1 2 — θυμήσου τα λουτρά πού σε σκότωσαν (Π ., 275), πέντε μεταφραζόμενοι στίχοι των Ευμενιδών (Δ ., 327) καί άπήχησις επιφωνημάτων τού ίδιου δράματος (Π. , 118, 4).

Έ δώ θά παραθέσω και τούς στίχους :

γέλοιο τών κυμάτων στις δημοσιές του πόντου, δακρυσμένο γέλοιο (Π. , 231, 9- 10) .

*0 δεύτερος, βεβαίως, στίχος είναι τό «δακρυόεν γελάσασα» 3, δ δέ πρώ­τος καί δ δεύτερος μαζί δμοιάζουν περισσότερον μέ τό :

ποντίων τε κυμάτων άνήριθμον γέλασμα 4,

1. Διά τοΰ στίχου ούτοΰ ( 447 ) αρχίζει ό άγγελος την περιγραφήν, είς τήν βα­σίλισσαν τών Περσών "Ατοσσαν, τής έκτάσεως τής καταστροφής.

2. Χοηφόροι, 491, Π ., 51.3. Ίλιάδος Ζ', 484.4. Α ί σ χ ύ λ ο υ , Προμηθεύς Δεσμώτης, 89-90. Περί τών ανωτέρω ΐδ. καί

Γ. Θ έ μ ε λ η , 'Αγγελικό καί Μαύρο Φώς, «Για τό Σεφέρη», σ. 71 καί Ά λ. ’Α ρ ­γ υ ρ ί ο υ , ενθ’ άνωτ., σ. 284.

xò όποιον ενθυμίζει tò μεταγενέστερον του Λουκρητίου «ridentibus undis»."Ολα αυτά αποδεικνύουν την βαθεΐαν επίδρασιν του μεγάλου τραγικού,

ό όποιος διεπότισε μέ χυμόν ευγευστον τούς στίχους τού νεοέλληνος1.*0 Σοφοκλής αναφαίνεται δύο φοράς εις τήν ποίησιν του Σεφέρη.

Πρώτον μέ τον στίχον : «"Ονομα δ’ Όρέστης» 2 καί κατόπιν μέ τό «αόρα­τες πλάκες» (Π. , 231, 13), τό όποιον υπενθυμίζει εκείνο τού Σοφοκλέους «άσκοποι δε πλάκες εμαρψαν» 1 2 3. Επίσης ευρίσκει κάνεις στίχους του Εύρι- πίδου, όπως: «βαρύ μοι κεφαλής επίκρανον εχει» (Δ., 238), καθώς καί ολόκληρον ποίημα υπό τον τίτλον «Ευριπίδης ’Αθηναίος» (Π. , 226). Τήν εΙκόνα των στίχων αυτού τού ποιήματος

Είδε τις φλέβες των άνθρώπωνσαν ενα δίχτυ των θεών, δπου μάς πιάνου σαντ’ αγρίμια'προσπάθησε νά τό τρυπήσει (Π. , 268, 5 - 8 ) ,

δέν δυνάμεθα να συνδυάσωμεν μέ άνάλογον τού Εύριπίδου, είς τον όποιον άναφέρεται τό ποίημα4 5 *.

Τήν σχέσιν Εύριπίδου - Σεφέρη θά εξετάσω εις τήν συνέχειαν, όπου ασχολούμαι μέ τήν «Ελένην», διά τήν οποίαν αφιερώνεται ιδιαίτερον κεφάλαιον 8.

Μέ τό τέλος τού κεφαλαίου αυτού, όπου εξητάσθη ή παρουσία τής άρχαιότητος εις τήν πνευματικήν δημιουργίαν τού Σεφέρη, πρέπει να γίνη μνεία τού Θεόκριτου. Είς τον υπότιτλον τού ποιήματος «Στα περίχωρα τής Κερύνειας» ( I I ., 252) άναγινώσκει κανείς: «Σχέδιο για ëva ‘ειδύλλιο’». Ή

1. Δέν είναι χωρίς σημασίαν ό λόγος περί τοΰ Σεφέρη : «*Υπάρχουν ανεξακρί­βωτες πληροφορίες κατά τις οποίες επεξεργάζεται μια παλαιότερη δοκιμή του μεταφρά- αεως τοΰ « *Αγαμέμνονος » τοΰ Αισχύλου — νά συμπεράνη κανείς απ' αυτό ότι 6 ποιη­τής προπαρασκευάζεται γιά τήν συγγραφή ποιητικοΰ δράματος ; » ( έφημερις « Τα Νέα », 6 Όκτ. 1954, σ. 2, στήλη 6. Βλ. και τήν πληρέστατα ενημερωτικήν « Βιβλιογραφίαν Γεωργίου Σεφέρη ». ’Αθήνα, Δεκ. 1961, σ. 48, λήμμα 632, τοΰ Γ. K. Κ α τ σ ί μ π α λ η. Μνεία τοΰ Σεφέρη γίνεται καί είς τήν μελέτην τοΰ καθ. F. - Μ. P o n t a n i , Escilo nella poesia n eo -G reca ’ περί αυτής κατατοπιστική βιβλιοκρισία είς "Αρη Δ ι- κ τ α ί ο υ , Άναζητητές Προσώπου, Φέξης, ’Αθήνα 1963, σσ. 205-210 (πρβλ. καί Γ. Κ α τ σ ί μ π α λ η ν , ενθ’ άνωτ., σσ. 3 8 -39 , λήμματα 473 -474).

2. Ήλέκτρα, 694, Π., 68.3. Οίδίπους επί Κολωνφ, 1681.4. *0 Γ. Π. Σ α β β ί δ η ς, ενθ’ άνωτ., σ. 401, τήν εντοπίζει είς τό θ τής

’Οδύσσειας, στ. 272-362, δπου ή ’Αφροδίτη, έλευθέρα άπό τό δίκτυον τοΰ 'Ηφαί­στου, κατευθΰνεται πρός τήν Κύπρον.

5. Ό Γ. Σ α β β ί δ η ς , επίσης, έγραψε ( ένθ’ άνωτ., σ. 379 ): « Ό Σεφέρηςατά 1952 νομίζω είχε συλλογιστεί νά μεταφράσει τις 'Βάκχες' ».

τελευταία λέξις οδηγεί εις τον βουκολικόν ποιητήν κα'ι την ποίησίν του Πέραν αυτού, άλλωστε, ή διαλογική, κατά το πλείστον, μορφή του ποιήμα­τος υπενθυμίζει τό θεοκρίτειον είδος.

β) Η «ΕΛΕΝΗ» ΚΑΙ Ο ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΣ ΜΤΘΟΣΕΙς τήν «Ελένην» του Σεφέρη κορυφώνεται ή παρουσία τής μυθικής

παραδόσεως. Κοινός μύθος εμπνέει τον Ευριπίδη καί τον Σεφέρη. 'Ο νεώ- τερος γνωρίζει τό άρχαΐον πρότυπον, τό όποιον μεταφέρει είς τήν πράξιν καί τήν δράσιν — τήν Ιστορίαν — τής συγχρόνου ζωής. Εις τήν ΰπόθεσιν τής Ελένης, m utatis m utandis, Ευριπίδης καί Σεφέρης παρουσιάζονται ως δύο παράλληλοι, είς δύο άπομεμακρυσμένας άλλήλων Ιστορικός περιό­δους. ’Αναπνέει κανείς εις τήν «Ελένην» του νεωτέρου καί τό άρωμα του παλαιού μύθου κα'ι χαίρεται τήν μεταφοράν του είς τό παρόν, τήν άξιολό- γησιν διά συγχρόνων άλληγορικών μέσων, τήν άξιοποίησιν τής επιδράσεως διά νέων στοιχείων. ’Ασχέτως προς τον Ευριπίδην καί πριν ακόμη άπό αυτόν, υπήρχε ή παράδοσις, κατά τήν οποίαν ή Ελένη επήγε είς τήν Αίγυ­πτον. Τήν παράδοσιν αυτήν, συμφώνως πάντοτε προς τήν «'Ελένης 'Υπό- θεσιν», αναφέρουν δ "Ομηρος καί ό Η ρόδοτος1 : «'Ηρόδοτος Ιστορεί περί 'Ελένης καί φηαιν έλθεΐν μεν αυτήν είς Αίγυπτον, και τούτο φάσκων καί τον "Ομηρον ποιοϋντα τήν 'Ελένην παρέχειν τω Τηλεμάχω εν ’ Οδύσσεια τό λαθι- κηδές φάρμακον τό οι πόρε Πολυδάμνα Θόωνος παράκοιτις, ου μήν δε ούτως ως Ευριπίδης φησίν».

"Αλλη παράδοσις αναφέρει δτι : «οΐ μεν γαρ πλανωμένην φασίν αυτήν μετά του Μενελάου μετά τήν τής Ιλίου πόρθησιν καί είς Αίγυπτον παραγε- νέσθαι κάκεΐθεν πεπορίσθαι τα φάρμακα».

Ό αληθινός μύθος — τον όποιον υίοθετεΐ καί μέ τήν πρωτότυπον υιοθέτησίν του καινοτομεΐ1 2, φαίνεται, ό Ευριπίδης, άντιθέτως προς δσα, ίσως, ακολουθούν άλλοι ομότεχνοί του3, καί μετά τον Ευριπίδη ό Σεφέρης — αναφέρει δτι δεν επήγε ή πραγματική Ελένη είς τήν Τροίαν, άλλα τό ε ΐ δ ω λ ό ν της. Διότι ό Ερμής, εκτελεστικόν δργανον τής χολωθείσης "Ηρας, αφού τήν έκλεψε, τήν παρέδωκε είς τον βασιλέα τής ΑΙγύπτου, τον Πρωτέα, προς φύλαξιν. "Οταν άπέθανεν ό Πρωτεύς, ό Θεοκλύμενος, ό υιός

1. δ*, 219 κ.έξ, καί II, 113 κ.έξ, αντιστοίχους.2. Ό ’Αριστοφάνης, Θεσμοφοριαζουσών, στ. 850, π.χ., λέγει: «....τήν καινήν 'Ελένην μιμήσομαι ». ‘Υπενθυμίζω έδώ τά τρία άρθρα τοΰ Αιμ. Χουρμου- ζ ί ο υ : « *Η « καινή » Ελένη » - « Ή ’Ελένη καί ή ’Εποχή της » - « Ό Μύθος τής ‘Ελένης», έφημ. «Ή Καθημερινή», 19, 20, 21/6/62.

3. Μεταξύ τών άπολεσθέντων δραμάτων τοΰ Σοφοκλέους π .χ . φέρονται καί τά «'Ελένης ΆπαΙτησις », «'Ελένης 'Α ρπ αγή», « 'Ελένης Γάμος».

του, έπεδίωκε να τήν Ιδιοποιηθή, εκείνη δέ «ικετις παρεκάθητο τω τοΰ Πρω- τέως μνήματι». 'Ως από μηχανής θεός ερχεται δ Μενέλαος, ακολουθεί ή άνα- γνώρισις, πράγμα δΰσκολον, διότι εντός τοΰ πλοίου εύρίσκετο ή 'Ελένη τής Τροίας, καί, μηχανορραφήσαντες, εξαπατούν τον Θεοκλΰμενον. Φευγουν, δια τοΰ πλοίου, δήθεν διά να προσφέρουν σπονδάς εις τον νεκρόν, κατα την. πληροφορίαν τοΰ ελθόντος εκ Τροίας Έλληνος ναυαγοΰ ( τοΰ Μενελάου ) ! . . .1

Μάταιοι, λοιπόν, τόσοι κόποι, ...τα πτώματα τοΰ Σκαμάνδρου!Έ δώ έχουν τήν θέσιν των καί οί σχετικοί στίχοι τής « παλινωδίας» τοΰ

Στησιχόρου, τούς οποίους παραδίδει δ Πλάτων : « Τών γάρ δμμάτων στερη­θείς διά τήν *Ελένης κατηγορίαν ούκ ήγνόησεν ώσπερ “Ομηρος, αλλ’ ατε μου­σικός ών εγνω τήν αιτίαν, καί ποιεί εύθυς—

Ονκ εστ’ ετυμος λόγος ουτος, ούδ’ εβας εν νηυσ'ιν εύσελμοις, ούδ' ΐκεο Πέργαμα Τροίας' Ν

καί ποιήσας δή πάσαν τήν καλούμένην Παλινωδίαν παραχρήμα άνέβλεψεν » 1 2. Έ νφ δ “Ομηρος, επειδή δεν είχε τήν πρόνοιαν να διορθώση δσα κατα τής 'Ελένης εγραψε, εμεινε « για πάντα » τυφλός !

*Ητο φυσικόν τούς στίχους αυτούς να είχον ύπ* δψιν καί δ Ευριπίδης κα'ι δ νεώτερος μιμητής του, όπως θά άποδειχθή εις τήν συνέχειαν. Περί τοΰ Ιδιου θέματος δ Πλάτων, επίσης, αναφέρει καί τα ακόλουθα : «...ώσπερ το τής *Ελένης εϊδωλον υπό των εν Τροία Στησίχορός φησι γενέσθαι περιμάχη- τον άγνοια τον αληθούς» 3.

’Εκτός από δλα αυτά, διά τα δποΐα δεν χωρεί ούδεμία άμφισβήτησις, δ ποιητής, με τήν μεταφοράν τοΰ μύθου εις τήν εποχήν μας, αναδημιουργεί. Ό Κυπριακός λαός ήγωνίσθη, κα'ι αγωνίζεται, δυστυχώς, εισέτι, αγώνα άνισον, κατά τής ξένης κατοχής. Έτερον εϊδωλον, το κενόν παντός περιε­χομένου άρθρον τής αύτοδιαθέσεως τών λαών, εμπνέει εις τον ποιητήν τήν Ιδικήν του «*Ελένην», τό ώραιότερον ποίημα τής τελευταίας του συλλογής.

1. Παραθέτω τό υπόλοιπον τμήμα τής « Ύποθέσεως *Ελένης », πρός τό όποιον συμφωνεί ή έξιστόρησις τοΰ μύθου : « ...δ ôè τήν μεν άληθώς *Ελένην φησι μηδ’ όπω- σοϋν έλθεϊν εις Τροίαν τό εϊδωλον δέ αυτής. Κλέψας γάρ αυτήν ό Έρμης "Ηρας βουλή Πρωτει τω βασιλεϊ τής Αίγυπτου φυλάττειν παρέδωκε' τούτου δέ Θανόντος ό υίός αύτοϋ Θεοκλύμένος έπειράτο γαμειν αυτήν ή δέ ίκέτις παρεκάθητο τω τοΰ Πρωτέως μνήματι. "Οθεν αυτή επιφαίνεται Μενέλεως, τάς μέν ναϋς εν τή Θαλάσση άπολέσας, δλίγους δέ τινας τών έταίρων εν αντρφ καθειργμένους σφζων. είς λόγους δέ ελθόντες καί μηχανορ­ραφήσαντες άπατώσι μέν τόν Θεοκλΰμενον, αυτοί δέ νηΐ εμβάντες ώς δή τω Μενελάφ θανόντι κατά θάλατταν θυσοντες, είς τήν Ιδίαν διασφζονται ».2. Φαιδρός, 243a, 5 - 9 -243b, 1 - 3.3. Πολιτεία, IX, 586c, 3-5.

Ό ποιητής εζησε από κοντά, ώς διπλωμάτης, τον αγώνα αυτόν τής ‘Ελευ­θερίας καί εδοκιμάσθη, επόνεσε ώς "Ελλην καί, «στις Πλάτρες», «στην Κύ­προ τή θαλασσοφίλητη », συνέλαβε καί εποίησε την «'Ελένη» του, ποίημα υψηλής λυρικής εξάρσεως καί πατριωτικής πνοής, λυπημένος βαθύτατα, διότι, δι* ακόμη μίαν φοράν εις την ιστορίαν τής πατρίδος του, «τόσος πόνος τόση ζωή | πήγαν στην άβυσσο | γιά ένα πουκάμισο αδειανό, γιά μιάν rΕλένη 1 (Π·, 224).

Καθώς άνεφέραμεν καί εις τήν αρχήν, ό ποιητής δεν αποκρύπτει τάς επιδράσεις, τάς οποίας εδέχθη. Του ποιήματος προτάσσονται στίχοι τής «Ελένης» του Εΰριπίδου :

ΤΕΥΚΡΟΣ : ...ες γην εναλίαν Κύπρον, οϋ μ ’ εθέσπισεν οίκεϊν ’Απόλλων, όνομα νησιωτικόν Σαλαμίνα Θέμενον τής εκεί χάριν πάτρας ( 148- 150).

ΕΛΕΝΗ : Ούκ ήλθον ες γην Τρφάδ’ αλλ’ ειδωλον ήν ( 582 ).ΑΓΓΕΛΟΣ : ........................................................Τί φής ;

Νεφέλης άρ’ άλλως εϊχομεν πόνους πέρι; ( 706 - 707 ).

Οι στίχοι αυτοί σκηνοθετούν, νομίζω, τήν ύπόθεσιν του δλου ποιήμα­τος. Είναι οι στίχοι - « κλειδιά ». Αυτούς θα χρησιμοποιήσω ό ποιητής δια τήν πλοκήν, το « δέσιμο » τού μύθου τού ποιήματος του. “Άλλωστε, καθώς προανεφέρθη, ό στίχος 148 («...Κύπρον, οϋ μ ’ εθέσπισεν...») εδωκε τον τίτλον τής τελευταίας του συλλογής Χ. Είδικώτερον ό ποιητής παρουσιάζει τήν αληθινήν ‘Ελένην είς τήν αιγυπτιακήν « ακρογιαλιά », παρά το μνήμα τού Πρωτέως, εν μέσφ Σπαρτιατισσών θεραπαινίδων, καταδιωκομένην από τον Θεοκλύμενον, ν’ άρνήται τήν συμμετοχήν της εις τα ανάκτορα τού Πριάμου. “Οχι, δεν είν* αυτή, διά τήν οποίαν επί τόσον χρόνον οί «πανέλ- ληνες» τού ‘Ομήρου ήγωνίζοντο εις τα Ίλιακα πεδία.

* Αηδόνι ποιητάρησάν καί μια τέτοια νύχτα στ’ άκροθαλάσσι του Πρωτέα σ’ άκουσαν οί σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν τον θρήνο, κι άνάμεσά τους — ποιος θά τό ’λεγε ; — ή Ελένη!Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.

ΤΗταν εκεί, στα χείλια τής ερήμου" τήν άγγιζα , μου μίλησε :«Δεν είναι αλήθεια, δέν είναι αλήθεια» φώναζε.«Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.«Ποτέ δέν πάτησα τήν αντρειωμένη Τροία» (Π. , 242, 14-24) . 1

1. Γ. Σεφέρη, ...Κύπρον οΰ μ* εθέσπισεν, “Ικαρος, ’Αθήνα, Δεκ. 1955. Ή συλλογή αυτή, ένσωματωθεΐσα είς τά « Ποιήματα » έλαβε τελικώς τον τίτλον «'Ημε­ρολόγιο Καταστρώματος, Γ ' ».

01 εντός εισαγωγικών στίχοι έχουν, βεβαίως, τήν αρχήν των είς τον 582 τής «Ε λένης» του Εύριπίδου, τον προαναφερθέντα, δπως καί εις τούς στίχους του Στησιχόρου 1.

Κατωτέρω δίδεται σπανία ποιητική εικών, ή οποία συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά μιας πράγματι ωραίας Ελένης :

Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στά μαλλιά, κι αυτό το ανάστημαήσκιοι κα'ι χαμόγελα παντού στούς ώμους στους μηρούς στά γόνατα* ζωντανό δέρμα, καί τα μάτια με τα μεγάλα βλέφαρα,ήταν εκεί στην όχθη ένός Δέλτα ( Π ., 242 - 243, 25- 29 καί 1 - 2 ).

*ΑρνεΙται, λοιπόν, τήν παρουσίαν της είς τήν Τροίαν ή Ελένη. "Όταν οί "Έλληνες εμάχοντο τούς Τρώας, ή Ελένη εύρίσκετο είς τήν χώραν τού Νείλου. Ό αγών, Ιπομένως, διεξήχθη δι* ανύπαρκτον πράγμα, δημιούργημα τής "Ηρας.

Καί στην Τροία ;Τίποτε στην Τροία-ενα είδωλο.

”Ετσι τό θέλαν οι θεοί.Κι ό Πάρις, μ ’ εναν ήσκιο πλάγιαζε σά νά ήταν πλάσμα άτόφιο’κι εμείς σφαζόμασταν γιά τήν 'Ελένη δέκα χρόνια ( Π ., 243, 3 - 8 ),

3ά εΐπουν οί καταπονημένοι, οί κατεστραμμένοι "Έλληνες, οί όποιοι Ιπλή* ρω σαν με τα σώματά των τήν τρωικήν γήν καί τάς ελληνικός θαλάσσας κα'ι έχυσαν τό αίμά των, μακράν τής πατρίδος πλανώμενοι.

Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην 'Ελλάδα.Τόσα κορμιά ριγμέναστά σαγόνια τής θάλασσας στά σαγόνια τής γής’ τόσες ψυχέςδοσμένες στις μυλόπετρες, σαν τό σιτάρι.Κι οί ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμαγιά ενα λινό κυμάτισμα γιά μια νεφέλημιας πεταλούδας τίναγμα τό πούπουλο ενός κύκνουγιά ενα πουκάμισο αδειανό, γιά μιαν 'Ελένη (Π. , 243, 8- 16).

Μετά χρόνους πολλούς «στην Κύπρο τή θαλασσοφίλη τη» — λέγει ό ποιη­τής — «πού έταξαν γιά νά μοϋ θυμίζει τήν πατρίδα», επαναλαμβάνεται ό ίδιος 1

1. Πρβλ. καί Γ. Σ α β β ί δ η ν, ενθ·* άνωτ., σ. 345.

μύθος, «το ίδιο παραμύθι» *ο ίδιος «δόλος των θεών», θα ελεγε κανείς, δ ίδιος Σκάμανδρος «να ξεχειλάει κουφάρια» καί οί σύγχρονοι «μαντατοφόροι που έρχονται να πούνε» :

Πώς τόσος πόνος στή ζωή πήγαν στην άβυσσογιά ένα πουκάμισο αδειανό γιά μιάν * Ελένη (Π. , 244, 10 * 12 ).

Δι* ακόμη μίαν φοράν εις την ελληνικήν ιστορίαν, οι Κύπριοι αδελφοί μας, είδαν δτι ήγωνίσθησαν επί ματαίφ, δι* ενα άπραγματοποίητον όνειρον. *Η Ελευθερία, την οποίαν εζήτησαν να κατακτήσουν με κρουνούς αίμάτων, ήτο αντίθετος προς τα συμφέροντα των λεγομένων « μεγάλων » !

Αυτά εις δ,τι άφορφ το θέμα « Ελένη » είς τούς δύο ποιητάς, τάς γενικός επιδράσεις τού Εύριπίδου επί τήν δημιουργίαν τού Σεφέρη καί τον παράλληλον μύθον, δ όποιος διεμόρφωσε το περιεχόμενον των δύο ποιημά­των. *Υπο τούς στίχους, δμως, καί τα νοήματα τής «Ελένης» τού Σεφέρη ήμπορεΐ κανείς ν* άνακαλύψη καί άλλους στίχους τού αρχαίου τραγικού 1. Παραθέτω παράλληλα χωρία :

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ : 1. α. σε τάν άοιδοτάταν όρνιθα μελφδόνάηδόνα δακρυόεσσαν ( Ελένη, 109-110).

2. α. ...”Ηρας μηχαναΐς εθνήσκετε (610). β. ...τέχναις θεών

ώλοντ’ ( 930 - 931 ).3. α. ...δτε σ’ ετέκετο ματρόθεν

χιονόχρως Κύκνον πτερώ ( 214 * 115).4. α. δ,τι θεός ή μή θεός ή το μέσον (1137 ) -

ΣΕΦΕΡΗΣ : 1. α. *Αηδόνι ντροπαλό ( Π·, 241, 2). ν β. ’Αηδόνι ποιητάρη (Π. , 242, 14).

γ. Δακρυσμένο πουλί ( Π ., 243, 22).2. α. νΕτσι το θέλαν οι θεοί ( 243, 5).

β. Τον παλιό δόλο τών θεών ( 244, 2 ). __3. α. Το πούπουλο ένός Κύκνου (243, 16).4. α. Τ ’ είναι θεός ; τ ί μή θεός ; καί τ ί τ ’ άνάμεσό τους ;

(Π. , 243, 20).

1. Πρβλ. καί Γ. Π. Σ α β β ί δ η ν, ενθ' άνωτ., σσ. 338 -339.

!

III . ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ

ΕΙς την συνθεσιν της μελέτης αυτής κατεβλήθη προσπάθεια να τεκμη­ριωθούν δια παραδειγμάτων αι σχέσεις Σεφέρη - ’Αρχαίων. Θά ήτο, ίσως, δυνατόν να καταχωρισθούν καί άλλα. Δεν πρέπει, ποτέ, να ειμεθα απόλυ­τοι. *Όμως, παρ* δλον τούτο, εγινε, νομίζω, σαφές, δ,τι άρχικως ετέθη ως πρόβλημα, μέ την βοήθειαν, πάντοτε, του ποιητού καί των διαφόρων μέχρι τοΰδε μελετητών του. "Ολαι αύταί αι διαπιστώσεις αποτελούν ενα γενικώτε- ρον σχεδίασμα, εις δ,τι άφορφ τάς επιδράσεις τής καθ’ δλου αρχαίας ελλη­νικής παραδόσεως επί την ποίησιν του Σεφέρη. Δίδεται, κατ* αυτόν τον τρόπον, μία συγκεντρωτική ερμηνευτική εργασία, ή οποία ήμπορεί να βοη­θήσω εις τήν ερμηνείαν καί τήν κατανόησιν πολλών δυσερμήνευτων χωρίων, τών οποίων ή αρχή ανάγεται είς τούς αρχαίους.

ΣΠΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

Μαντριγκάλι(ΜΑΡΙΑ, II)

Στο μπαλκόνι ή ροδίτικη μπονκεμβίλια μας φούντωσε' δνό της κλωνιά πασχίζουνε να σέ βρουν. Το κοτσύφι ξαναγνρισε σύναυγα τόρθρινό για να ψάλη σου, καί την κλίνη σου εύώδιασαν λίγα φούλια — τα πρώτα.

’Α π ’ αντίκρυ λεβέντικα, λυγερά χαιρετίσματα τα σγουρόμαλλα στέλνουν σου κυπαρίσσια κι ό πεύκος με τις μποϋκλες, πού μάδησαν ό βοριάς καί τά κάματα.

Ή μικρούλα γειτόνισσα σερπετή, άγουροξύπνητη σε καλει ανυπομόνευ τα νά σοϋ είπη καλή μέρα.

Μάταια I Λείπεις. Ακοίμητη ή θύμησή σου τη σκέψη μου συνεπαίρνει. Τα γράμματα, πού άραδιάζω, δεν είναι παρ* αυτά πού συνθέτουνε τδνομά σου. Τά λούλουδα, τά δεντρά, το πουλί, το παιδάκι, δσα γύρω μου βλέπω, κάτι άπο σένανε μου θυμίζουν : χρώμα, ήχο, μύρο, σκίρτημα, λίκνισμα. Σά νά μου } καν αν μάγια κάθουμαι άπραγος λέγοντας τδνομά σου, Μαρία.

ΓΛΥΚΕΡΙΑΣ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ

ΑΝΩΦΕΛΟ ΤΑΞΙΔΙ ( Διήγημα )

Ή Μαρία -Λουΐζα πήγαινε κι ερχόταν, πήγαινε κι ερχόταν νευρικά μέσα στο σπίτι. Οί σκέψεις της, ή μια πάνω στην άλλη, σαν επιδρομή απρόσκλητων ξένων, ετάραζαν πολλήν ώρα το νού της. Είχε ελπίσει πώς εφέτος τα Χριστούγεννα θά κατώρθωναν να κατέβουν στην 'Ελλάδα μέ τον άνδρα της να ίδούν την άρρωστη μητέρα της. Ή τα ν σχεδόν βέβαιη... Πώς τα φέρνει έτσι δ Θεός καμμιά φορά... Θά τούς περίμενε ή καημένη ή γριούλα μέ λαχτάρα. Μονάχη, δυο χρόνια τώρα, κάτω στήν πατρίδα... Σχεδόν ολο­μόναχη μέ μόνη παρηγοριά τα γράμματα τα δικά της... Καί πιο πολύ γιατ'ι τής το είχαν γράψει, τής είχαν παραγγείλει πώς εξάπαντος θά τα κατάφερ- ναν εφέτος...

Ή τα ν μεγάλη αναποδιά στ* αλήθεια αυτή ή δουλειά τού Ρίκυ να πέση τήν τελευταία στιγμή καί να μή μπορέσουν ν* απομακρυνθούν από τήν ’Αμε­ρική για τόσο μακρό διάστημα, δσο θά χρειαζόντουσαν για να πάνε στήν Ελλάδα καί να μείνουν εκεΐ τούς δυο μήνες πού ύπελόγιζαν. Κι ήταν ακόμα κι ή αδιαθεσία τής μικρής, τής Φωτοΰλας. Ό γιατρός τής είχε απαγορεύσει να τήν πάρη μαζί της σ’ ένα τέτοιο μακρινό ταξίδι. *Έπρεπε... έπρεπε να ύποταχτή στήν ανάγκη. Κι έπειτα, ας μήν απελπίζεται. Τώρα ή μητέρα ήταν καλά... Ναί ! Ό θείος ό “Αγγελος τής το είχε γράψει. Ή τα ν πολύ καλά τελευταία. Τον ’Ιούνιο έκλειναν π!ιά τα τρία χρόνια, πού θάπαιρνε τήν αμε­ρικανική υπηκοότητα. Θά μπορούσε τότε να κατέβη στήν Ελλάδα καί να τήν πάρη μαζί της για πάντα. ’Αρκετά σκληρή είχε φανή τόσον καιρό. Ν’ άφήση μονάχη τήν μητέρα της στήν πατρίδα κι αυτή να παντρευθή μ* ένα ξένο και να πάη να ζήση στήν Αμερική. Ή Μαρία - Λουΐζα αίσθάν- θηκε πολλές φορές τύψεις γ ι’ αυτό. ’Αλλά είχε τόσο επιμείνει κι ή ίδια ή μητέρα της. Ή τα ν πάντα τόσο ψύχραιμη, τόσο λογική, έλεγε πώς τα τρία χρόνια θά πέρναγαν γρήγορα... δέν θά τα καταλάβαιναν καν... δτι έπρεπε, αφού αγαπούσε τον Ρίκυ, ακόμα καί να χωριστούν λίγον καιρό: «Οι γονείς πρέπει να ζούν για τα παιδιά, δέν ζούνε τα παιδιά για τούς γονείς. Δέν είχε

38

μείνει μόνη στη ζωή τόσα χρόνια ή μητέρα για να δημιουργήση μια μέρα την δυστυχία του παιδιού της... “Οχι !... ’Ό χι !... 'Η Μαρία -Λουΐζα έπρεπε να φυγή δίχως καμμιά σκέψι για την ’Αμερική... να φυγή μέ τον ανδρα της μακριά, κα'ι νά ’ναι βέβαιη πώς ή μητέρα θά πρόσεχε πολύ τον εαυτό της κοντά σέ τόσους συγγενείς καί φίλους, ως την ημέρα πού θά την έπαιρναν για πάντα μαζί τους... ».

Τώρα θά κάτση να τής γράψη ένα μεγάλο, έ'να πολύ μεγάλο γράμμα ή Μαρία - Λουΐζα. Θά το γεμίση μέ τα πιο τρυφερά, στοργικά λόγια, θ ’ άφήση τήν καρδιά της να ξεχειλίση από αγάπη για την μητέρα της. Θά τής έξη* γήση πώς δεν θά πάνε τα Χριστούγεννα, πώς δέν πρέπει να τούς περιμένη άύτή τήν φορά, άλλ’ ότι ό ’Ιούνιος δέν είναι μακριά. Τότε πια τα βάσανα τού χωρισμού τους θά τελειώσουν... Θά ’ναι για πάντα μαζί τους ή μητέρα μέ τα παιδιά της καί τό εγγονάκι της. Θά τής στείλη όλες τις φωτογραφίες τής Φωτούλας : Είναι ένα ολόκληρο άλμπουμ... μέ τόσες στάσεις... Είναι ίδια ή γιαγιά της. Μα δέν φαντάζεται ή γιαγιά πόσο τής μοιάζει ή εγγο- νούλα της. “Εχει αρχίσει κιόλας να ψελλίζη τόνομά της. Τον ’Ιούνιο θά μιλάη καθαρά... Δέν είναι μακρύς ό χρόνος πιά... Καλή άντάμωσι, γλυκειά μου μητέρα...

Είναι τό πιο μεγάλο γράμμα, πού έχει γράψει ποτέ ή Μαρία - Λουΐζα.Θά σταθή άρα γε ικανό να παρηγόρηση τήν μητέρα, πού ζή τόσο μο*

νάχη εκεί κάτω ;

Ή άπάντησι στο γράμμα τής Μαρίας - Λουΐζας άργησε λίγο να φτάση. Μα ή μητέρα φαινόταν πολύ - πολύ ψύχραιμη όπως πάντα : « Δέν υπήρχε λόγος να στενοχωριόταν κανείς... Οι έξι μήνες θά πέρναγαν τόσο γρήγορα... Κι ήταν πολύ καλά στήν υγεία της. Κανένας λόγος ανησυχίας... Πολύ είχε εύχαριστηθή μέ τις φωτογραφίες τής Φωτούλας. Νά τής στείλουν κι άλλες. Κάθε εβδομάδα καί σ’ άλλες στάσεις. Δέν εύρισκε, αλήθεια, πώς τής έμοιαζε τό μικρό. Έκεΐνο ήταν χαριτωμένο"! Τί είχε πάθει ή Μαρία - Λουΐζα κι ανα­κάτευε τόσο τα πράγματα ; ».

“Ετσι ήταν όλο τό γράμμα, μέ τό ίδιο συνηθισμένο χιούμορ τής μητέ­ρας, πού έγραφε μέ τό πιο καλό της κέφι. Ή τα ν τόσο ευχαριστημένη ή Μαρία-Λουΐζα σαν τό διάβασε. Μα βέβαια, καλά έλεγε ό Ρίκυ. ’Αφού δέν γινόταν διαφορετικά ; Οί έξι μήνες θά πέρναγαν γρήγορα... κι έπειτα ή μη­τέρα ήταν πάντα τόσο ήρεμη, τόσο ψύχραιμη, τόσο λίγο συναισθηματική;

Τα Χριστούγεννα ήλθαν, ήλθε κι ό καινούργιος χρόνος, ξανάφυγε κι ό “Αη- Βασίλης για τήν Καισάρεια, έπειτα ό Γενάρης, αφού κράτησε τις τριανταμία μέρες του μέ περηφάνεια, παραχώρησε τήν θέσι του στον Φλε­βάρη κι όλα πήγαιναν μια χαρά, όταν ξαφνικά, μα όλότελα ξαφνικά, στή

μέση του Άπριλιού, σαν έμπαινε ή άνοιξι καί κάτω στην πατρίδα θά *χαν αρχίσει ν* ανθίζουν τα λουλούδια για την Άνάστασι, ήλθε ένα τηλεγράφημα στο σπίτι. Το πήρε ό Ρίκυ στα χέρια, μα όπως δέν ήξερε την γλώσσσα, δεν κατάλαβε για τί έπρόκειτο. Μα ή Μαρία - Λουΐζα, μόλις τον είδε να μπαίνη στο δωμάτιο με το τηλεγράφημα στα χέρια, αισθάνθηκε δλο το αιμα της ν’ άνεβαίνη καυτό στο πρόσωπό της... ώρμησε σαν τρελλή καί τ* άρπαξε από τα χέρια του: «Μήπως ή μητέρα ; ’Αλήθεια, μήπως ή μητέρα... ; Δέν ήταν δυνατόν !... ». Τα μάτια της είναι τόσο θαμπωμένα, που δέν βλέπουν κα­θαρά. Μα δμως δέν κάνει λάθος. Οί λέξεις δέν πηδούν πιά μπροστά στα μάτια της... Είναι καθαρές, ολοκάθαρες καί λένε πάντα το ίδιο πράγμα : « Μητέρα, βαρύτατα ασθενής. Στόπ. Ελάχιστες ελπίδες. Στόπ. “Αν μπορής, έλα. Ρωμανός ».

— « Πρέπει, πρέπει, Ρίκυ, να φυγή. Δέν τό βλέπεις; Δέν το καταλαβαί­νεις λοιπόν; Είναι ό θείος ό “Αγγελος, πού στέλνει τό τηλεγράφημα... Τα πράγματά της... Μια βαλίτσα μέ τα πράγματά της... Θά τήν προλάβη άοα γε ζωντανή; Θα φτάση άρα γε να τήν ξανοδή ζωντανή τήν μητέρα; "Αχ!... γιατί, Ρίκυ, δέν τήν άφησες να φύγη καί μονάχη τα Χριστούγεννα για τήν 'Ελλάδα, τότε πού ζούσε, τότε πού ζούσε ακόμα ή μητέρα της ; ».

Τί ατέλειωτο είναι αυτό τό ταξίδι μέ το αεροπλάνο... Τόσες ώρες, τό­σες ατέλειωτες ώρες... Κι ενφ μια μητέρα κινδυνεύει, ενφ φοβάσαι πώς δέν θά προφτάσης να τήν ξαναϊδής, να μή μπορής να τελειώσης μια ώρα αρχύ­τερα μ* δλες αυτές τ'ις διατυπώσεις, πού κόστισαν τόσες μέρες στήν Μαρία - Λουΐζα. Πέντε ολόκληρες μέρες — για τ’ όνομα τού Θεού — πού μπορούν να κάνουν μάταιο αυτό τό μακρινό, τό ατέλειωτο ταξίδι... Οι ώρες γίνονται χρόνια θαρρείς. “Αλλοτε στέκουν πάνω στήν καρδιά σαν μολύβι κι άλλοτε κυλούν, γυρνούν πίσω, στρέφονται στο παρελθόν, ανακατεύονται ή μια μέ τήν άλλη, γίνονται εικόνες από τήν παιδική ζωή τής Μαρίας-Λουΐζας, απ’ τα μικρά ως τά μαθητικά της χρόνια κι έπειτα ο! πρώτες χάνονται κι έρχονται άλλες κι αργότερα άλλες κι δλες μαζ'ι σταματούν πάνω από τον νωπό τάφο τού πατέρα, πάνω από τήν αβάσταχτη πίκρα καί τήν σκληρή παγωνιά τού σπιτιού, τήν έρήμωσι γύρω, τό πικρό κλάμα τής δρφάνιας... Κυλάν ακόμα στά μάγουλά της, θαρρείς, καυτά τής μητέρας τά δάκρυα. Βλέπει καί τώρα τ’ απίστευτα χλομύ, τραβηγμένο της πρόσωπο, γυρμένο πάνω άπό τό δικό της: « Μαρία - Λουΐζα, μείναμε λοιπόν μονάχες! μείναμε χωρίς πατέρα, Μαρία - Λουΐζα !... ».

Πώς έφυγε, πώς έφυγε μετά μακριά, πώς μπόρεσε ν’ άφήση τήν μητέρα μονάχη γιά νά ζήση στήν Αμερική μέ τόν Ρίκυ ; Αγάπη, πώς τήν έκανες νά ξεχάση μέσα στά μαγεμένα κάτασπρα φτερά σου, τήν ερήμωσι, τήν φρι­χτή μοναξιά τής μητέρας, σάν θά *μενε μόνη ! “Αχ ! “Ας έφτανε, άς έφτανε

τουλάχιστον εγκαίρως ! "Ας την εύρισκε ζωντανή να τής άνοιξη μια φορά ακόμα τα χέρια, να την σφίξη στην αγκαλιά της, να την φιλήση, να τήν φιλήση πολύ πάνω στα μαραμένα της μάγουλα, στ* ασπρισμένα μαλλιά της. "Ας τήν άκουγε να τήν φωνάζη μέ τ* όνομά της: «Π αιδί μου, Μαρία- Λουΐζα μου... *Ηλθες... *Ηλθες επιτέλους!...».

Βουνά καί θάλασσες, λόφοι, βουνά κα'ι θάλασσες, ή γκρίζα ομίχλη του ουρανού καί το βαρύ μολύβι πάνω στήν καρδιά της. "Ωσπου, νά, κάτω τα βουνά τής ’Αττικής, το γνώριμο χρώμα το μενεξελί καί τα φώτα, τ’ άπειρα φώτα, πού ενώνουν από μακριά · μακριά τα περίγυρα καί κάνουν απίστευτα μεγάλη τήν πόλι τών ’Αθηνών. Είναι κοντά πιά. Μισή ώρα, ένα τέταρτο, δέκα λεπτά, όπου νά ’ναι νά !... φτάνουν. Θά τήν περιμένη αρα γε κανείς; TÒ μεγάλο μετάλλινο πουλ'ι κατεβαίνει... κατεβαίνει... πατά στο χώμα... Νά... από μακριά, αυτός πού διακρίνεται μέσα στο πλήθος δεν είναι ό θειος ό Ρωμανός; Τού είχε τηλεγραφήσει πώς φτάνει απόψε... Ό καημένος ό θειος... Τί θά τής πή άρα γε ; Αισθάνεται πώς γίνεται μιά μηχανή, μιά βαρειά κουρδισμένη μηχανή μέ μολυβένια πόδια. "Αχ!... ας ήταν ν’ άργήση, ν’ άργήση άκόμα, νά μή τον δή, νά μή τήν δη, νά μή μάθη, όχι ! νά μή μάθη άκόμα !...

— « Μαρία - Λουΐζα ! »... Ό θείος ό "Αγγελος είναι κοντά της. Τήν άγ- καλιάζει. Το πρόσωπό της είναι στεγνό. Τά χείλη της κολλημένα πάνω στά δόντια. Μιά άσχημη γκριμάτσα άλλιώνει το πρόσωπό της: « Μιά λέξι μόνον. Πές μου, ζή ; ».

— « 'Ησύχασε !... Ζή !... ».— « Τί βάρος μοΰ παίρνεις!... Θά τήν δώ λοιπόν! Θά μέ φιλήση...

Θά μοΰ σφίξη τά χέρια... Θά τήν ακούσω νά μοΰ μιλάη. Θείε, πές μου, δέν υπάρχει καμμιά ελπίδα ; ».

— « Ποιος ξέρει, ποιος ξέρει ; ».— «"Ακου, άκουσέ με, θείε... Στήν ’Αμερική γίνονται τόσα θαύ­

ματα... ’Εγχειρήσεις τής καρδιάς... Άνασταίνουν σχεδόν πεθαμένους... αν μπορέσω, άν μπορέσω νά τήν πάρω μαζί μου !... ».

’Εκείνος δέν τής μιλά. Τήν άκούει μονάχα καί στενάζει βαριά. "Επειτα το ταξί παίρνει το δρόμο γιά τό σπίτι. Ή σιωπή χύνεται άτέλειωτη άνάμεσά τους. Θαρρεί καί τό αίμα σταματά στήν καρδιά της. "Ενα παγωμένο λεπίδι έχει χωθή μέσα στά σπλάχνα της καί τής θερίζει τά σωθικά. «Γρήγορα, γρήγορα!...». Τώρα νομίζει πώς γιά τά δέκα λεπτά πού μένουν άκόμα, δέν θά προλάβη, δέν θά τήν προλάβη ζωντανή: «Γρήγορα, Θεέ μου!·., πώς άργούν όλα, έτσι, εδώ πέρα... Γρήγορα... Γρήγορα...».

— « Μήν κάνης έτσι, ησύχασε, Μαρία - Λουΐζα. Θά προλάβης... Θά προλάβουμε... Ζή άκόμα, σού λέω!».

Τρέμουν τα χέρια της πάνω στην πόρτα του σπιτιού, του σπιτιού της. Τίποτα δέν τήν κρατάει να τρέξη τώρα να χυθή μέσα στο δωμάτιο, να φω- νάξη δτι ήλθε, δτι είναι κοντά...

«Μητέρα!... Μ ητέρα!...».Ή πόρτα του δωματίου είναι μπροστά της. Είναι ανοιχτή... Στέκεται

στο κατώφλι πετρωμένη : «Μητέρα!... ». Κανένας ήχος από μέσα, καμμιά φωνή- ‘Ορμάει απάνω της, τήν αγκαλιάζει, τήν σφίγγει στα χέρια της : «Μητέρα, μητέρα!... Κοίταξέ με, ήλθα!... είμαι ή Μαρία - Λουΐζα, ή κόρη σου, μητέρα...».

Καμμιά άπάντησι... καμμιά κίνησι... Το βλέμμα είναι χαμένο πέρα μακριά, στον δικό του τον κόσμο- Δέν γυρίζει καν να τήν κοιτάξη, δέν έχει λάμψι, δέν έχει ζωή... Μονάχα ή αναπνοή, βαρεία καί δύσκολη, ταράζει το στήθος τής άρρωστης: «Δέν μέ γνωρίζει!... Θεέ μου!... Δέν μέ γνωρί­ζε ι!...» . Δίπλα της δ θείος ό "Αγγελος τήν κρατά γερά από τούς ώμους: « Ναί, δέν γνωρίζει πια κανένα... Μή κλαΐς, κάνε κουράγιο, Μαρία - Λουΐζα... ».

‘Η απελπισία τήν πνίγει. Σαν έχιδνα κουλουριάζεται μέσ* στήν καρδιά της. Ό πόνος οξύς καί διαπεραστικός τής τσακίζει το κορμί:

— «Μ* άφησες να νομίζω δτι θά μου μιλήση... Μ* άφησες να νομίζω πώς θά μέ σφίξη στήν αγκαλιά της ».

— « Μήν κλαΐς... Είναι δυο μέρες πού δέν μιλάει πιά... Είναι δυο μέρες πού δέν γνωρίζει κανένα, Μαρία - Λουΐζα ! ».

— « Κι δμως πρέπει... εμένα πρέπει να μέ γνωρίση... Πρέπει να δή δτι ήλθα κοντά της... δτι ήλθα από τήν Αμερική για να τήν δω... "Ετσι μονάχα για μια στιγμή... για μια στιγμοΰλα μονάχα... ».

Σκύβει καί παίρνει τα χέρια τής άρρωστης μέσα στά δικά της. Τα φι­λάει καί κλαίει, τα φιλάει καί κλαίει, δλη τήν νύχτα, χωρίς μια στιγμή τα μάτια τής άρρωστης να γυρίσουνε να τήν δούνε. "Ενα λεπτό μονάχα, έτσι, σαν να κινήθηκε τό χέρι της, σαν να στράφηκε κάπου μέσα στο δωμάτιο, σαν κάτι νά 5θελε να δείξη κι έπειτα έπεσε ακίνητο πάνω στα σεντόνια. Τό πρόσωπό της έγινε σαν κέρινη μάσκα καί τό κεφάλι της έγειρε απότομα στο πλάι.

Πάγωσε τ* άλλο χέρι της μέσα στα δικά της κι ή Μαρία-Λουΐζα έβαλε μια φωνή δυνατή · δυνατή σαν τού ζώου, πού τού πνίγουνε τα μικρά του, μια φωνή στριγγή, βραχνιασμένη, σαν τήν φωνή τής μητέρας, πάνω από τον νεκρό τού πατέρα της, τότε πού πέθανε ό Ρωμανός.

"Ολη τήν νύχτα έμεινε έτσι, ακίνητη, δίπλα στήν νεκρή ή Μαρία - Λουΐζα. Δέν γύρισε, δέν ξεκόλλησε τα μάτια από πάνω της, δέν θέλησε να λειψή μια στιγμή από κοντά της.

Μα όταν το φως τής αυγής γέμισε γΰρω το δωμάτιο, δ θείος δ "Αγγε­λος ήλθε καί την πήρε μαλακά άπ* το χέρι φέρνοντας την προς το ανοιχτό παράθυρο: «"Ελα! τής είπε. Κουράγιο! Μην κάνης έτσι...».

Δεν τον άκουγε- Τα μάτια της βαριά, κουρασμένα, πλανιόντουσα γΰρω στον αδειανό χώρο. Ξαφνικά σαν να στάθηκαν κάπου πετρωμένα. Ε κεί, εκεί στην άκρη τί ήταν αυτή ή μικρή ανοιχτή ντουλάπα στήν γωνιά, μέ τα μικρά παιδικά ρούχα ; Τραβά από τό μανίκι τον θείο τον "Αγγελο : « Κοίτα... κοίτα!... θειε !... Δεν είναι αυτά τά δικά της παιδικά ρούχα, δεν είναι οι σχολικές της ποδιές, δεν είναι τά πρώτα της επίσημα φορέματα ; Πώς συμ­βαίνει κα'ι βρίσκονται εδώ μαζεμένα ; Κι αυτή, κι αυτή παρακάτω ή μικρή εταζέρα μέ τίς φωτογραφίες, μέ τ'ις τόσες φωτογραφίες, τά μικρά κάδρα, τά σκίτσα καί τά παιχνίδια ; Δέν είναι ή ίδια κα'ι δίπλα ή Φωτοΰλα στις τόσες στάσεις, που τίς έστελνε απ’ τήν ’Αμερική ; ». Στέκει μπροστά τους καί τίς κοιτάζει πιο χλομή κι άπ* τήν πεθαμένη, πνιγμένη άπ’ τήν βαρειά της συγ- κίνησι. Προχωρεί χωρίς νά θέλη μπροστά. Κι έτσι, καθώς βαδίζει μηχανικά τά πόδια της μπερδεύονται άνάμεσα σέ κάτι μεταξωτά φορέματα εκεί, κοντά στήν εταζέρα. Σκύβει καί τά χέρια της σηκώνουν μιά κούκλα, μιά μεγάλη κούκλα, που κλείνει τά μάτια καθώς τήν γέρνει στήν άγκαλιά της. Δέν ξέρει τί νά σκεφτή. Είναι δλότελα παγωμένη. Κοιτάζει στά μάτια, σάν χαμένη, τον θείο τον "Αγγελο: « Ή ταν γιά τήν Φωτοΰλα !... τής λέει εκείνος σιγανά στ* αυτί της. Τής τήν είχε άγοράσει τά Χριστούγεννα τότε πού νόμιζε πώς θά ’ρχόσαστε στήν Ελλάδα. Είχε κεντήσει μόνη της τό φόρεμα καί μόνη της είχε πλέξει τό στεφάνι μέ τά λουλούδια πού φορεΐ στο κεφάλι. “Ολον αυτόν τον καιρό ζοΰσε μαζί σας ! Ή τα ν μαζί σας !...

Μήν κλαΐς Μαρία · Λουίζα... Δέν ωφελεί πιά!...

ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΑΤΣΟΥΡΟΥΓβν. Έ π ιΦ εω ρητοΰ Μ. Έ κπαιδεΰσεω ς

ΔΥΟ ΣΟΦΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΦΙΛΩΤΙ

Στα 1893 όταν τελείωνε το καλοκαίρι, πήγε στο Φιλώτι τής Νάξου για γλωσσικές έρευνες δ Γιάννης Ψυχάρης.

Τό Φιλώτι ήταν τότε πολύ μικρό χωριό. Λίγοι ήσαν οί κάτοικοί του καί δλοι τους, κατά τον Ψυχάρη, ήσαν αμπελουργοί.

Άνάμεσά τους ξεχώριζε δ κ. Κώσταρης, δ άνθρωπος πού στο σπίτι του φιλοξενήθηκε δ Ψυχάρης.

Ό κ. Κώσταρης ξεχώριζε από τούς άλλους Φιλωτίτες πρώτα * πρώτα μέ τις πνευματικές του ασχολίες. Καταγινόταν μέ τη γλωσσολογία. Αυτό τό καταλάβαινες μόλις έμπαινες στο σπίτι του. Στο μοναδικό δωμάτιο, απ' τό δποιο άποτελεΐτο τό σπίτι, πού ήταν καί κρεββατοκάμαρα καί τραπεζαρία καί σαλόνι καί σπουδαστήριο, υπήρχε βιβλιοθήκη, δπου εύρισκες τη « Συγ­κριτική Γραμματική των ‘Ινδό - Ευρωπαϊκών Γλωσσών» τού Bopp, τό «Ετυμολογικό Έλληνο - Λατινικό Λεξικό» τού Βάνιτσεκ, τόμους τής Ε λ ­ληνικής Πατρολογίας τού Migne κι άλλα αξιόλογα συγγράμματα.

Ξεχώριζε απ’ τούς άλλους Φιλωτίτες καί μέ τή φορεσιά του. « Φορούσε μακριά στιβάλια ίσια μέ τα γόνατα, κασκέττο μέ κεραμίδι, σάκκο από καν- τιφέ γκρίζο άραδωτό. Τέτοια φορεσιά, κανένας άλλος δέν τήν είχε στο Φιλώτι ».

Γενικά τα χαρακτηριστικά τού κ. Κώσταρη ήσαν ασυνήθιστα. Είχε μπόϊ γιγαντένιο, πλάτες τετραγωνικές, μικροσκοπικό κεφαλάκι, μάγουλα φου­σκωμένα και χοντρά. *Ηταν καί σπανός. Μα δέν είχε κανένα από τα ελατ­τώματα πού χαρακτηρίζουν τούς σπανούς. Δέν ήταν κακός, ζηλιάρης, άπι­στος, κατώτερος, « παρακατιανός, πού για να βγάλη τάχτι του πάει καί σοφί­ζεται χίλια τερτίπια μέ σκληρή τήν καρδιά του καί μέ τό νοΰ ποταπό ». Α ν τ ί­θετα ήταν αγαθός, ανίκανος να βλάψη καί μπορούσες να βασιστής σ' αυτόν μ' εμπιστοσύνη- « “Εδειχνε ήμερος, ήσυχος, γλυκός καί στο πρόσωπό του, πού τό ξερό κιτρινούτσικο πετσί του τό αύλακώνανε βαθειές ζαρωματιές, ξεδιάκρινες εύκολα » κάποια πίκρα κρυφή, απογοήτευση καί άποθάρρυνση.

Μόλις συναντήθηκε μέ τον Ψυχάρη άρχισε μαζί του γλωσσολογική συζήτηση. «Ά ρχισε αμέσως τή κουβέντα μαζί μου — διηγείται δ Ψυχάρης

— μέ κάτι ετυμολογίες, όπου προσπαθούσε να συγγενίση γλώσσες, πού ποτέ τους δεν είχανε αναμεταξύ τους καμιά συγγένεια». Γρήγορα δμως άφησε αυτό τό θέμα κι άρχισε να δίνη κάποιες πληροφορίες σχετικές μέ τή ζωή του. Είπε πώς «έμεινε μια χρονιά στη Γερμανία, δπου ακολούθησε δημοσία μαθήματα στο Πανεπιστήμιο καταγινάμενος προ πάντων στα γλωσσολο- γικά ». Διηγήθηκε ακόμη πώς « είχε κάμει παιδαγωγός σε μια πλούσια οικο­γένεια, στα Παρίσια, σέ Ρωμιούς εννοείται. Μα οί κακοί άθρώποι χωρίς να τόνε συνοριστούνε, χωρίς να σεβαστούνε τις συθήκες, τού δώσανε μια μέρα τό πασαπόρτι του. Δεν έμαθε ποτέ του για ποιο λόγο... Δεν μπόρεσε να καθίση στο Παρίσι δσο θά τό ποθούσε. Τότες είναι δά, δταν καί κεΐ άρχιζε να πηγαίνη στο Πανεπιστήμιο, πού ή αχάριστη φαμίλια τον έδιωξε. Πρόφτασε ως τόσο να γνωριστή μέ κάποιους σοφούς, κάποιους καθη- γητάδες... ».

Σπουδαίες συμφορές δέν είχαν τραντάξει τον κ. Κώσταρη. Έ ν τούτοις έδινε τήν εντύπωση δυστυχισμένου, ανήμπορου πλάσματος, πού πολλά έπαθε καί πολύ επόνεσε. Καί είχε αυτή τήν έκφραση, ίσως γιατί δέν εκπληρώθη­καν τά όνειρα τής νιότης του, ίσως γιατί άπότυχε παντού καί τά είδε δλα συντρίμμια. Αυτό υποψιαζόταν δ Ψυχάρης, γιατί δ ίδιος δ κ. Κώσταρης δέν φλυαρούσε σχετικά μέ τά έσώψυχά του.

Γιά τον εαυτό του δέν έλεγε πολλά δ κ. Κώσταρης, δταν δμως άρχισε νά μιλή γιά τον αδελφό του τον *Δρχιμαντρίτη έγινε φλύαρος, έγινε « μω- ρόλογος ».

Διηγήθηκε τή μεγάλη οικογενειακή συμφορά πού τούς βρήκε πριν από 18 μήνες. Πέθανε δ μικρότερος αδελφός του, δ Άρχιμαντρίτης, πού, αφού σπούδασε θεολογία στήν Ελλάδα καί στή Γερμανία, έγινε παπάς, έπαιξε σημαντικό ρόλο στή Ρωσία καί απόκτησε μέ τον άγιο βίο του, μέ τή μάθησή του καί μέ τ* αμέτρητα προτερήματά του, δνομα αθάνατο. “Εγραψε καί σπουδαία συγγράμματα καί μάλιστα ένα απ’ αυτά, οί Ό μ ι λ ί ε ς, βρισκόταν ανοικτό απάνω στο ξύλινο γραφείο, πού ίσως — είπεν από μέσα του δ Ψυχάρης — είναι καί τό μόνο! Γιά τον Άρχιμαντρίτη μιλεΐ δ κ. Κώσταρης καί τό βράδυ, στο δείπνο, καί τό πρωί τής επομένης, δταν πήγαν στ* αμπέλια.

Ό κ. Κώσταρης είχε μιάν αδελφή, τήν κ. Ζαβή. Αυτή δλες τίς ώρες μοιρολογά καί θρηνολογεί γιά τον Άρχιμαντρίτη. Είχε κι έναν αδελφό, πού ήταν ξενοδόχος στο Φιλώτι. Κι δ ξενοδόχος, τό μεσημέρι, γιά τον Άρχιμαν* τρίτη μιλεΐ μέ καμάρι στον Ψυχάρη, μπροστά σέ πολλούς Φιλωτίτες μου- στερήδες του, πού κι αυτοί μέ περηφάνεια παρακολουθούν τή διήγηση. Αυτός μάλιστα διηγήθηκε, εκτός άπ’ τ* άλλα, κι αυτό τό σ π ο υ δ α ί ο : « *0 Α ρ ­χιμανδρίτης αξιώθηκε μιά μέρα νά ’χη μέ τον Αύτοκράτορα τής Ρουσσίας, τον Τζάρο, μιά μακρυνή δμιλία, καί έδωσε τού Αύτοκράτορα μιάν αλησμό­νητη εντύπωση. Διαλαλήθηκε αυτό σέ δλη τή Ρουσσία ».

Άπ* όλες αυτές τίς φλυαρίες των αδελφών Κώσταρη για τον αδελφό τους τον Άρχιμαντρίτη ό Ψυχάρης καταλαβαίνει πώς «ένας μύθος, ένα παραμύθι δημοτικό άρχιζε να μορφώνεται λίγο-λίγο μέ τού ’Αρχιμαντρίτη το βίο», καί στη δημιουργία τού παραμυθιού βοηθούσαν τά λόγια των αδελφών του. "Ολοι τους διψούσαν γιά λίγη δόξα, μα κανένας τους δεν αξιώθηκε ν* απόλαυση δόξα δική του καί νόμιζαν πώς κι αυτοί θά δοξάζον­ταν μέ τη φήμη τού ’Αρχιμαντρίτη. « Πιο δυστυχισμένος άπ* δλους, ό πιο αξιολύπητος χωρίς άλλο, στάθηκε ό Κώσταρης ό γλωσσολόγος, πού είδε ποιος ξέρει πόσες ελπίδες του να τον αποχαιρετούνε μια μια. ’Έτσι το λοιπόν απο­ζημιώθηκε ό άνθρωπος, καί δόξα του έκαμε τον Άρχιμαντρίτη ».

Αυτά διηγείται ό αρχηγός τού δημοτικισμού, ό Γιάννης Ψυχάρης, σ* ενα από τά άρτιώτερα διηγήματά του, πού επιγράφεται : « *0 Άρχιμαν- τρίτης » ( τό βρίσκεις στο βιβλίο τού Ψυχάρη, Στον ίσκιο τού πλατάνου, β' έκδοση, Α θήνα 1956, σελ. 33 -41 ) για τον κ. Κώσταρη, τον « παραπε- σμένο » γλωσσολόγο, καί τον αδελφό του τον Άρχιμαντρίτη.

Αυτόν λοιπόν τον κ. Κώσταρη τον γνώρισα κι εγώ. Τον είδα από κοντά όταν ήμουν μικρό παιδί, στα 1918, γιά πρώτη καί γιά τελευταία φορά, γιατί έπειτα από λίγα χρόνια πέθανε. Είχε έλθει στό χωριό μου, στ* Άπεράθου, μαζί μέ άλλους Φιλωτίτες, γιά να παραστή στην κηδεία τής γυναίκας ενός ανιψιού του, πού ήταν εκεί εγκαταστημένος. Καί θυμούμαι πώς ό κ. Κώσταρης, άν καί γερασμένος πιά, ήταν σχεδόν έτσι πού τόν έζω- γράφισε ό Ψυχάρης. Κι εγώ είδα « έναν άνθρωπο, μ' ένα μπόι γιγαντένιο, μέ πλάτες τετραγωνικές, μέ μικροσκοπικό κεφαλάκι, μέ μάγουλα φουσκωμένα καί χοντρά »Γ Φορούσε μπότες ίσια μέ τά γόνατα, κασκέττο μέ κεραμίδι, σάκκο από ύφασμα γκρίζο άραδωτό. Πραγματικά ξεχώριζε από τούς άλλους.

— Ποιος είν* αυτός; Ρώτησα περίεργος τόν πατέρα μου.— Αυτός είναι ό σοφός Γεώργιος Παγίδας! μοΰ απάντησε κοιτάζοντάς

τον μέ σεβασμό ό πατέρας.Ό σ ο φ ό ς Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Π α γ ί δ α ς ! "Ετσι είναι γνωστός, ακόμη

καί σήιιερα, σχεδόν σ’ ολόκληρη τή Νάξο αυτός ό Φιλωτίτης, πού κι αυτός και ό αδελφός του, ό Άρχιμαντρίτης Νεόφυτος, δέν ήσαν ακριβώς δπως θέλησε να τούς παρουσιάση δ Ψυχάρης. Ά π ό μια μικρή έρευνα πού έκαμα στό Φιλώτι συμπεραίνω πώς δέν ήσαν ασήμαντοι άνθρωποι αυτοί οί δυο αδελφοί καί πώς δέν είναι δλότελα αδικαιολόγητη ή περηφάνεια πού αισθά­νονται καί γιά τούς δυό, καί σήμερα ακόμη, οί Φιλωτίτες. Νομίζω πώς δέν θά βγήτε ζημιωμένοι, αν ακούσετε δσα έμαθα γΓ αυτούς στό Φιλώτι.

“Ενα δωδεκάχρονο αγόρι από τή Χίο, δ Αντώνιος Παγίδας, έπειτα από τήν καταστροφή τής πατρίδας του στα 1822, κατέφυγε στό Φιλώτι.

Ή τα ν εργατικό παιδί, έμαθε την τέχνη του σιδηρουργοί, κι δταν μεγάλωσε παντρεύτηκε εκεί και εδημιοΰργησε πολυμελή οικογένεια. Άράδιασε εννιά παιδιά, απ' τα όποια γρήγορα ξεχώρισαν για την έφεσή τους προς μάθηση το μεγαλύτερο, ό Στέφανος, δηλαδή ό κατόπιν Άρχιμαντρίτης Νεόφυτος, καί το τρίτο, ό Γεώργιος, δηλαδή ό Κώσταρης του διηγήματος του Ψυχάρη.

*0 Γεώργιος Παγίδας γεννήθηκε το 1840. “Οταν τέλειωσε τό Γυμνάσιο τής Σύρας πήγε στή Γερμανία, στο Στρασβούργο, για ανώτερες σπουδές. Στα 1879 πήρε εκεί διδακτορικό δίπλωμα, μέ μια διατριβή πού δημοσιεύ­τηκε (εν Άθήναις, 1882) μέ τον τίτλο: «Τ α τής τοπογραφίας των Έπτα- πΰλων Θηβών υπό των νεωτέρων αρχαιολόγων διερευνώμενα ». Ά πό το περιεχόμενο τής διατριβής, δπως καί από τον τίτλο της, συνάγεται δτι ό Παγίδας στή Γερμανία εσποΰδασε αρχαιολογία. Δεν αποκλείεται να παρακο­λούθησε καί μαθήματα γλωσσολογίας, από τα όποια δμως δεν αποκόμισε σοβαρά ωφελήματα. Φαίνεται μάλιστα δτι είναι αληθινά δσα για τις γλωσ- σολογικές ίκανότητές του γράφει ό Ψυχάρης : δτι δηλ. « προσπαθούσε να συγγενίση γλώσσες, πού ποτέ τους δεν είχανε αναμεταξύ τους καμιά συγγέ­νεια ». Ή γνώμη αυτή βεβαιώνεται καί από τό δάσκαλό μου, τον κ. Ζαφ. Φραγκίσκο, πού μαζί του πολλές φορές ό Παγίδας είχε συζητήσει γλωσσο- λογικά ζητήματα, άλλα και από ανέκδοτο γλωσσάριο, πού βρίσκεται στα χέρια των κληρονόμων του ανιψιού του Γεωργίου Νικολ. Παγίδα, υπό τον τίτλο : « Γλωσσάριον άλλων τε και παρά Ναξίοις άπαντωσών κοινών λέξεων ».

Σπουδαίος γλωσσολόγος δέν έγινε στή Γερμανία ό Γεώργιος Παγίδας, εκεί δμως, στή Γερμανία, έμαθε περίφημα αρχαία ελληνικά καί έγινε καί δάσκαλος μέ μεγάλες διδακτικές ικανότητες. Μετά τήν απόκτηση του διδα­κτορικού του διπλώματος άνέλαβε, στα 1880, τή διεύθυνση τού Γυμνασίου Άδριανουπόλεως— στή θέση αυτή έμεινε μόνο 10 μήνες — κα'ι κατόπιν υπηρέτησε στα ελληνικά σχολεία τής Όδησσού.

Στήν Άδριανούπολη, στο τέλος τού σχολικού έτους, εξεφώνησε ένα λόγο, πού τον εδημοσίευσε κατόπιν μέ τον τίτλο : « Λόγος απαγγελθείς τή 28 ’Ιουνίου 1881, ήμέρφ τών ενιαυσίων εξετάσεων, εν τφ εν Άδριανουπόλει Έλληνικφ Γυμνασίφ, υπό Γεωργίου Παγίδα, γυμνασιάρχου. Έ ν ’Αθήναις, 1881 ». Σ ’ αυτόν τό λόγο εκθέτει τ'ις απόψεις του για τή διδασκαλία τών αρχαίων ελληνικών, πού φανερώνουν ένα πολύ προοδευτικό, για τήν εποχή εκείνη, διδάσκαλο τών ελληνικών γραμμάτων. Οι αρχές πού ακολουθούσε ως προς τή διδασκαλία βασίζονταν στις γνώμες « πεπειραμένων καί πεφωτι­σμένων άνδρών, πάνυ ορθώς καταδικασάντων τό πλημμελές εκείνο καί άκαρ- πον σύστημα τού κατατρίβειν τον πλεΐστον ή καί δλον τής παραδόσεως τον χρόνον εις λεπτολογίαν σχολαστικήν περ'ι τήν κακόμοιρον κράσιν καί έκθλι- ψιν, εις ματαιόσπουδον τεχνολογικών κα'ι συντακτικών κανόνων έκστήθισιν, είς ορμαθούς μακρών καί ανωφελών τα πολλά σημειώσεων, εις βαττολογικήν

εν ενί λόγφ κα'ι στειραν πάσης ώφελείας σεμνολογίαν τοΐ3 λεγομένου pédan­tisme, κακόν, εις δ άτυχώς των μέν προγενεστέρων καθηγητών και διδασκά­λων οΐ πλειστοι, αληθώς είπειν, τών δε νυν ικανοί ετι, ως μη ώψειλε, περι- πίπτουσι, την σωτήριον αρχήν οί βέλτιστοι άγνοούντες ή φεΰγοντες, δτι tò οίκειοΰν τον μαθητήν τη διδασκομένη γλώσση δι* ως οίόν τε πλείονος άναγνώσεως καί γεύσεως του εν αυτή ύπάρχοντος νου, δτι το ποτίζειν αυτόν άφθονώτερον τήν ήδύτητα τών εν τοΐς εκκρίτοις συγγράμμασι ναμάτων, τό κεφαλαιότατον πάσης δοκίμου καί καρποφόρου διδασκαλίας καθίσταται ».

Ά ν ζουσε σήμερα ό Παγίδας με θλίψη θα διαπίστωνε δτι καί σήμερα « πολλοί τών καθηγητών » ξοδεύουν σχεδόν δλο τό χρόνο τής παραδόσεως σε σχολαστική λεπτολογία « περ'ι τήν κακόμοιρον κράσιν καί έ'κθλιψιν » καί καμμιά δεν καταβάλλουν προσπάθεια για να μάθη 6 μαθητής να άντλή από τ' αρχαία κείμενα στοιχεία πού θά τον βοηθήσουν στήν πνευματική του άνάπτυξη.

Μονάχα δέκα μήνες διηύθυνε δ Παγίδας τό Γυμνάσιο Άδριανουπόλεως. Γιατί τάχα τόσο λίγο καιρό ; 'Α π ' δσα ό ίδιος διηγείται στήν εισαγωγή ενός φυλλαδίου πού έγραψε εναντίον τής τότε διευθύντριας τού Ζαππείου Παρθε­ναγωγείου, τής Καλλιόπης Κεχαγιά (6 τίτλος τού φυλλαδίου είναι : Έπίκρι- σις τών Παιδαγωγικών Μελετών τής κ. Καλλιόπης Κεχαγιά ή άμαθείας καί ψευδαλαζόνος κόμπου και θρασύτητος έλεγχος, υπό Γεωργίου Παγίδα, δ.φ., πρψην γυμνασιάρχου Άδριανουπόλεως. Φυλλάδιον Α ' εν Άθήναις 1882) μπορούμε να διϊσχυριστούμε, πώς ή απομάκρυνσή του από τα σχολεία αυτά δφείλεται πρώτιστα στήν αηδία πού αισθανόταν από τις μικρότητες δοκη- σισόφων συναδέλφων του καί από τις επεμβάσεις στά ζητήματα τού σχο­λείου κοινοτικών παραγόντων, πού είχαν τήν τόλμην « ού μόνον άποφαίνε- σθαι άλλα καί νομοθετεΐν πολλάκις περί τών τής παιδείας πραγμάτων μεθ 'α ­πλήν μόνον παιδαγωγικού συγγράμματος ωυλλολόγησιν ». 'Ανίκανος για συμβιβασμούς, άφησε να δημιουργηθή ατμόσφαιρα καταθλιπτική τριγύρω του. Τό περιβάλλον τού έγινε αντιπαθητικό καί σαν τίμιος άνθρωπος καί ευσυνείδητος δάσκαλος προτίμησε να δώση τών δμματιών του.

Καί στήν 'Οδησσό δεν έμεινε πολλά χρόνια.'Η λαχτάρα για πλατύτερη μόρφωση τον έφερε στο Παρίσι. Έ κεΐ λίγο ελειψε να γίνη, τό Μάϊο τού 1890, ήρωας μονομαχίας. Μεταφέρω εδώ τίς σχετικές πληροφορίες δπως δημοσιεύονται στήν εφημερίδα τών ’Αθηνών « Καιροί », τής 22 Μαΐου 1890, με τόν τίτλο : « Έπεισόδιον μονομαχίας » :

« Έ ν Παρισίοις συνέβη τό εξής επεισόδιον. *0 κ. Ν. Νικολαΐδης, διευ­θυντής τής εφημερίδος « ’Ανατολής » έπεμψε μάρτυρας μονομαχίας προς τούς κ.κ. Παγίδαν καί Καλλιβούρτσην, θεωρήσας εαυτόν ύβρισθέντα καί συκοφαντηθέντα υπό τών περί ών ό λόγος Ελλήνων. Ό διδάκτωρ Παγίδας

ό γνωστός καθηγητής, λαβών την πρόσκλησιν, άπηύθυνε προς τούς μάρτυ­ρας την Ιξής επιστολήν:

Παρίσιοι 10/22 Μαΐου 1890- Κύριοι,

“Ελαβον τήν Ιπιστολήν σας την πρωίαν ταύτην. Γινώσκων τον λόγον τής επισκέψεώς σας σπεύδω να γνωρίσω ΰμίν δτι αί δύο επιστολαί, περ'ι των οποίων ποιεΐσθε λόγον, παρεδόθησαν εις το εν Παρισίοις Γενικόν Προ- ξενεΐον τής ‘Ελλάδος, από τού οποίου εξαρτώμαι. ‘Ο Πρόξενός μου εποιή- σατο ήδη τα αναγκαία διαβήματα παρά τφ δικαστηρίφ Παρισίων, το όποιον μόνον είναι αρμόδιον να παράσχη τήν άναγκαίαν ικανοποίησιν είς τον διευ­θυντήν τής « ‘Ανατολής », τον όποιον άλλως δεν θεωρώ άνθρωπον τής τάξεώς μου. Σάς παρακαλώ, τέλος, κύριοι, να δεχθήτε τάς προσρήσεις μου.

Π α γ ί δ α ς , διδάκτωρ.» Ούτω το μονομαχικόν τούτο επεισόδιον έληξεν. ‘Αγνοούμεν εν τούτοις

τήν αΙτίαν, ήτις ώθησε τον εν Παρισίοις ήμέτερον συνάδελφον να ζητήση Ικανοποίησιν διά τών οπλών. "Ισως τούτο προέκυψεν εκ τής άποδοθείσης τιμής υπό τών εν Παρισίοις ‘Ελλήνων εις τον κ. *Αδάμ. Τήν τιμήν ταύτην κατέκρινεν ό κ. Νικολαΐδης καλέσας αυτήν « διαδήλωσιν ψευδοεθνικήν ». ‘Ο κ. Νικολαΐδης άσπαζόμενος πολιτικήν υπέρ το δέον φιλότουρκον, νομίζων δέ κοινά καί άρρήκτως συνδεδεμένα τά συμφέροντα τών Ελλήνων προς τά τών Τούρκων συνηγορεί θερμώς εν παντί ζητήματι υπέρ τής τουρκικής αυτο­κρατορίας καί άποδοκιμάζει πικρώς πάν ό,τι δύναται τυχόν νά δυσαρεστήση τον Σουλτάνον, τον ήγεμόνα τών εν Τουρκίςι ‘Ελλήνων. *Ως εννοείται, τήν πολιτικήν ταύτην δέν άσπάζονται οι έν Παρισίοις βιούντες "Ελληνες καί εντεύθεν, πιθανώς, άνεφύη ή έρις μεταξύ τών κ.κ. Παγίδα καί Νικολαΐδου ».

‘Από τό δημοσίευμα αυτό τών « Καιρών » συνάγεται δτι ό Παγίδας στο Παρίσι ενδιαφέρεται ζωηρά γιά τά εθνικά ζητήματα καί ενεργώς συμ­μετέχει στίς εκεί εθνικές εκδηλώσεις. ‘Αλλά καί στο Παρίσι δέν έμεινε πολύν καιρό. ‘Αφού γιά λίγο παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο, υπο­χρεώθηκε από τήν αθλιότητα τών οικονομικών του νά εγκατάλειψη τό Πα­ρίσι καί νά γυρίση στήν πατρίδα του, στο Φιλώτι.

‘Εκεί, στο Φιλώτι, κοντά στούς δικούς του, έμεινε ό Παγίδας ως τό τέλος τής ζωής του ( 1922 ). Κανένας δέν ξέρει ποιές αποτυχίες, ποιά ψυ­χικά τραύματα τον ανάγκασαν νά παραιτηθή από κάθε δράση, καί έτσι νά μείνουν άχρησιμοποίητες οί ίκανότητές του ο! μεγάλες καί οί γνώσεις του οι απέραντες, καί νά περιοριστή στα στενά δρια τού χωριού του, δπου μονα­δική ευχαρίστηση εύρισκε στο κυνήγι.

Ε κεί, στο χωριό του, τον βρήκε ό Ψυχάρης καί μάλιστα στήν πιο θλι­βερή εποχή τής ζωής του, δηλ. λίγο καιρό έπειτα από τό θάνατο τού μεγα­λύτερου αδελφού του, τού Νεοφύτου Παγίδα, τού ‘Αρχιμαντρίτη.

‘Ο Νεόφυτος γεννήθηκε tò 1833. ’Αφού επεράτωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στη Σύρα, σπούδασε Θεολογία στο Πανεπιστήμιο 'Αθηνών. Tò 1860 διωρίστηκε καθηγητής των Θρησκευτικών κα'ι Λατινικών στο Γυ­μνάσιο Σύρας, καί το 1863 χειροτονήθηκε διάκονος κι έγινε Ιεροκήρυκας Σΰρας καί Τήνου./ Πολύ γρήγορα απλώθηκε ή φήμη του ως δεινού ρήτορος καί γι* αυτό την εποχή εκείνη, πού ήταν ακόμη νεαρός στρατιώτης τού Χρι­στού, « εστάλη υπό τής Ελληνικής Εκκλησίας καί Κυβερνήσεως εις τήν Λακωνίαν », όπου εξ αιτίας τής τότε μεταπολιτεΰσεως είχε δημιουργηθή έκ­ρυθμη κατάσταση, για να συμβάλη « είς τήν κατάσβεσιν τής εκεί άναφθεί- σης φλογός τής άδελφοκτονίας ». ’Από όλα τα μέρη, από τα όποια πέρασε τότε, αξιώθηκε τιμής καί αγάπης, εξ αιτίας τής σωφροσύνης καί ταπεινο­φροσύνης του κα'ι τής αληθινής εύσέβειάς του. Τήν εποχή εκείνη τού άνε- τέθη καί άλλη αποστολή : να συμφιλιώση τούς ορθοδόξους καί τούς καθολι­κούς τής Σαντορίνης, πού είχαν έλθει σέ ρήξη εξ αίτιας κάποιων σκανδά­λων* γρήγορα καί αποτελεσματικά εξεπλήρωσε τήν αποστολή του αυτή με τή συναρπαστική του ευφράδεια. Στα 1865 είναι άρχιμαντρίτης κα'ι εφημέριος τής Εκκλησίας τής Ελληνικής Κοινότητος Πετρουπόλεως. Στή θέση αυτή θα μείνη μέχρι τού θανάτου του (13 'Απρίλη 1892). Στήν Πετρούπολη « ου μόνον παρά τών τα πρώτα φερόντων, άλλα καί παρά πασών εν γένει τών κοινωνικών τάξεων, ομοεθνών τε καί ξένων, καθώς κα'ι ομοθρήσκων καί ετεροθρήσκων, ήξιώθη άμερίστου τιμής και αγάπης. *Η διαπρεπής παι­δεία, ή χριστιανική αφιλοκέρδεια, ό ενάρεπος καί όσιος βίος, ή φιλαδελφία κα'ι φιλανθρωπία του δικαίως ήξιώθησαν εκτιμήσεως. Δια δή ταΰτα ουδέ­ποτε κατέλιπεν αυτόν καί ή υψηλή εύμένεια τόσον καί τού Ρωσσικού Αυτό- κρατορικού όσον καί τού Ελληνικού βασιλικού οίκου ».

Στα 1882 ό Νεόφυτος εκλέγεται Μητροπολίτης Σπάρτης καί Μονεμβα- σίας, άλλα δεν άποδέχεται τό διορισμό του, καί επειδή δεν τού τό επιτρέπει ή υγεία του καί επειδή άσχολεΐται με τή σύνταξη τής Ιστορίας τής Ρωσι­κής ’Εκκλησίας.

"Αγνωστο είναι αν έγραψε αυτό τό βιβλίο ό Νεόφυτος. Άλλα καί οι ' Ο μ ι λ ί ε ς , πού είδε ό Ψυχάρης στο τραπέζι τού κ. Κώσταρη, δεν είναι τό μόνο σύγγραμμά του. *0 Νεόφυτος έχει γράψει άξιόλογη επιστημονική πρα­γματεία για τον άρχιεπίσκοπο ’Αλεξανδρείας Κύριλλο ( εν Λειψίρ, τύποις Β. Γ. Τεϋβνέρου, 1884) καί έχει μεταφράσει, άπό τα Ρωσικά, τού Φιλαρέτου, μητροπολίτου Τσερνίκωβ, τήν τρίτομο «Πατρολογία» καί τού Μ α κ α ­ρ ί ο υ τό « Έγχειρίδιον Δογματικής Θεολογίας» καί τό «Περ'ι τής Θεότη- τος τού ’Ιησού Χριστού ». "Εχει μεταφράσει άκόμη, άπό τα λατινικά, τις « ’Εξομολογήσεις » τού Α γίου Αυγουστίνου, άλλα τό έργο αυτό παραμένει ανέκδοτο στα χέρια τών κληρονόμων τού άνιψιοΰ του Γεωργίου Νικολ. Πα­γίδα στο Φιλώτι.

Ό Νεόφυτος άπόθανε στις 13 ’Απριλίου 1892 στο γερμανικό νοσοκο­μείο τής Πετρουπόλεως. Μεγαλοπρεπέστατη ήταν ή κηδεία του. Του αποδό­θηκαν τιμές, πού μόνο σε ηγεμόνες άπονέμονται. Την ήμέρα πού άπόθανε τον μετέφεραν στην ελληνική εκκλησία καί τον άφησαν εκεί άταφο επί τέσσερες ήμέρες για να δοθή καιρός στα πλήθη πού συνάχτηκαν να τον άσπασθούν για τελευταία φορά και να τον αποχαιρετίσουν. Περιγραφή τής κηδείας του δημοσιεύτηκε στήν εφημερίδα « Κωνσταντινούπολή », τής 10 ’Ιουνίου 1892. Παραθέτω εδώ τα κυριώτερα μέρη, γιατί, νομίζω, αξίζουν να τα διαβάσετε και σεις :

« ...Το γερμανικόν νοσοκομειον, εν φ επί 3 uóvov ημέρας ενοσηλεύθη (ό Νεόφυτος) καί όπου εύρε τον θάνατον, κειται έξω σχεδόν τής Πετρουπό­λεως, κα'ι ή εκειθεν άπόστασις μέχρι τού ελληνικού ναού είναι μία σχεδόν ώρα. Άλλ* εΐ και ή άπόστασις ούτω μακρά, όμως οί κηδεύοντες τον πνευ­ματικόν αυτών πατέρα "Ελληνες τής Πετρουπόλεως, επέμενον εξ αγάπης καί σεβασμού να φέρωσι τήν σορόν μέχρι τού ναού επί τών ιδίων αυτών χει- ρών, εναμίλλως προθυμουμένων είς τήν εκδήλωσιν τής τοιαύτης τιμής καί τών συμπαρακολουθούντων αδελφών Ρώσσων. Μόλις δε καί μετά βίας κατε- πείσθησαν οι κηδεύοντες υπό τών εκκλησιαστικών αρχών να επιθέσωσι τήν σορόν επί τής υπό 6 μελανοστόλων ίππων συρομένης νεκροφόρου άμάξης, ής προηγούντο μετ’ άξιοθαυμάστου ευταξίας καί παρατάξεως πολυπληθείς ανώτεροι καί μέσης τάξεως κληρικοί, ιεροπρεπέστατα ενδεδυμένοι, μακραί σειραι ιεροψαλτών, οι εν πενθίμοις στολαΐς κομίζοντες τα έξαπτέρυγα και τούς σταυρούς, οΐ επ'ι προσκεφαλαίων προκομίζοντες τα παράσημα τού κη- δευομένου ομογενείς, καί πληθύς όλη άνωτέρων καί κατωτέρων υπαλλήλων τής αστυνομίας καί τών άλλων επιχωρίων αρχών, μετά πολλών παριππευόν- των χωροφυλάκων προς επιμέλειαν καί επιτήρησιν τής ευταξίας, ήτις υπήρξε τφ όντι σπανία καί θαυμαστή. "Οπισθεν δέ τής νεκροφόρου άμάξης παρη* κολούθουν πεζή βαρυπενθούντες οι εν Πετρουπόλει "Ελληνες μετά τού επι- τετραμένου τής Ελλάδος κ. Λεβίδου, εν οΐς καί ό βαρυαλγών αδελφός τού τεθνεώτος καθηγητής κ. Γεώργιος Παγίδας μετά δύο ανεψιών. TÒ συμπα­ρακολουθούν πλήθος τών ομοθρήσκων Ρώσσων, εν οΐς καί πολλοί επιφανε- στάτας κατέχοντες θέσεις, ήτο αληθώς άτελεύτητον...

» Κατά τήν μακράν καί επιβλητικωτάτην εκείνην νεκροπομπίαν, ήτις διήρκεσε τρεις όλας ώρας, έλαβον χώραν 4 πρωτοφανείς καί συγκινητικώτα- ται παρακλήσεις προ τών 4 επισημοτάτων ναών τής Πετρουπόλεως, ών ενώ­πιον διήλθεν ό νεκρός. Προ εκάστου τών μεγαλοπρεπών εκείνων ναών εστά- θμευεν ή νεκροπομπία προς επιτέλεσιν κατανυκτικωτάτης παρακλήσεως, εις ας έλαβον μέρος και το ιερατικόν προσωπικόν εκάστου ναού, προεξερχόμε- νον εν στολή μετά πάσης τής προσηκούσης ίεροφορίας, ήτοι εξαπτερύγων καί λαμπάδων. Τό παρακολουθούν καί παρεστός άπειρον πλήθος παρέμενεν

ακίνητον καί ασκεπές καθ’ δλον τον χρόνον τής τελέσεως των παρακλήσεων, ών ήκροάτο μετά πολλής εύλαβείας. Έξαιρετικώς δέ καί ή ήμερα ύπήρξεν αίθριωτάτη.

» Ου coo διώδευσεν ή κηδεία ήρεμα, εύτάκτως καί μεγαλοπρεπέστατα μέχρι του ήμετέρου ναού, υπό τον συνεχή ήχον των πενθίμως κρουόντων μεγαλο­φώνων κωδώνων πασών των εκκλησιών. Ευθύς δέ από τής καταθέσεως του νεκρού εν τφ ήμετέρφ ναφ ήρξατο συρρέον άκαταπαΰστως ως κύματα συνεχή μακροΰ πέλαγους το άπειρον πλήθος τού λαού, δπως άσπασθή εύλαβώς τό λείψανον τού θρηνουμένου σεβασμίου λειτουργού τού Θεού. Ή αδιάκο­πος δέ εκείνη συρροή τού λαού παρετείνετο μέχρι σχεδόν τού μεσονυκτίου καθ’ δλας τάς 4 ήμέρας, καθ’ ας έ'μενεν δ νεκρός εν τφ ναφ άταφος. Χωρίς δέ υπερβολής ελάχιστοι Τσως οφθαλμοί έμειναν αδάκρυτοι επί τφ προώρφ θανάτφ άνδρός τόσον αγαπητού τοις πάσι καί σεβαστού.

» Τοιαΰτη γενική, αυτοπροαίρετος, καί ανυπόκριτος εκδήλωσις λύπης, εύλαβείας καί τιμής προς τον νεκρόν τού“Ελληνος αρχιμανδρίτου Νεοφύτου, ούχί μόνον εκ μέρους πάντων τών ομοεθνών, άλλα καί εκ μέρους αύιόχρημα συμπάσης τής κοινωνίας τής Πετρουπόλεως, ύπήρξέ τι τφ δντι πρωτάκουστου καί πρωτοφανές. Τό να συντρέχωσιν οί άνθρωποι τάς κηδείας τών ήγεμόνων καί τών μεγιστάνων παρέχει πάντοτε εύλόγως καί την ύπολανθάνουσαν ιδέαν δτι ύπολαλούσι καί άλλοι λόγοι. Τό νά προστρέξη δμως τόσος κόσμος καί μετά τοσαύτης εύλαβείας εις την κηδείαν ενός αρχιμανδρίτου, αυτό μαρτυρεί εξάπαντος την άκραίφνειαν τής γενικής αγάπης καί τού μεγάλου σεβασμού, δν άπήλαυεν ό υπό μεγάλων καί πολλών τφ δντι αρετών κοσμούμενος μακα­ρίτης Νεόφυτος...

»’Ε-αός πολλών άλλων επιφανών προσώπων τής ρωσσικής αριστοκρα­τίας, προσήλθον δίς καί τρις εις τάς νεκρώσιμους ακολουθίας καί παννυχί­δας καί οί εξής τα πρώτα φέροντες εν τοΐς αύτοκρατορικοΐς άξιώμασι, ό αύτοκρατορικός επίτροπος Ποπεδονόστσεφ, ό υπουργός τής Παιδείας κόμης Δελιάνωφ, ό μυστικοσύμβουλος τού αύτοκράτορος στρατηγός Φιλίππωφ, ό καγκελλάριος τής ‘Ιεράς Συνόδου Σάμπλερ, δ θαλαμηπόλος τού αύτοκράτορος Φιλοσώφ καί πληθύς άλ?,η πολιτικών καί στρατιωτικών επισημοτήτων. Παρά πάντων τούτων άπήλαυε τφ δντι δ μακαρίτης ειλικρινούς τιμής καί αγάπης. ’Αληθέστατου άρα δτι ό αοίδιμος Νεόφυτος ετίμησεν ενταύθα τό ελληνικόν δνομα εις βαθμόν τοιοΰτον ώστε σφόδρα άμφιβάλλομεν δτι θά κατορθώση άλλος τις, διαδεχόμενος αυτόν, νά ύψώση είς τοιούτον βαθμόν τιμής καί αγάπης.

» Τό επισφράγισμα τής λαμπροτάτης καί μοναδικής κηδείας συνετελέσθη κατά τήν ήμέραν τού ενταφιασμού αυτού... Έτελέσθη συλλειτουργόν ιερο­πρεπέστατου, χοροστατήσαντος τού πανιερωτάτου Λαδόγης Νικολάου, καί συλλειτουργησάντων 10 αρχιμανδριτών, μητροφορούντων επίσης, ών οί

πέντε Ρώσσοι, ελληνομαθείς καί επιφανείς, καί πέντε "Ελληνες... Μετ’ αυ­τών δε συνελειτοΰργησαν καί 4 πρωθιερείς Ρώσσοι κα'ι 4 αρχιδιάκονοι. Δια τήν άμετρον πληθύν του συρρεΰσαντος πλήθους δεν ήτο δυνατόν να ευρωσιν είσοδον είς τον ναόν, εί μη μόνον οί επίσημοι ξένοι, οι ομοεθνείς καί οι στενότεροι φίλοι του μακαρίτου. Άλλα καί ούτω ύπερμεστώθη εκλεκτού ώς Ιπί τό πλεΐστον κόσμου ό αρκούντως ευρύχωρος ναός ημών... "Εξω τού ναού άνέμενον τήν εκφοράν χιλιάδες δλαι λαού, ύπερπληρούσαι τήν προ τού ναού εύρεΐαν πλατείαν κα'ι τάς παρακειμένας λεωφόρους. Αληθώς θέαμα κατανυ- κτικώτατον ύπήρξεν ή παρά τού δλου εκείνου πλήθους εκδηλωθεΐσα εύλάβεια προς τον εκφερόμενον νεκρόν...

» Ό νεκρός ενεταφιάσθη κατ’ εξαιρετικούς δοθεΐσαν άνωτέραν άδειαν εν τφ υπό τήν εκκλησίαν ύπογείφ, ακριβώς υπό τό άγιον βήμα...

» Οί προσενεχθέντες στέφανοι προήρχοντο εξ επιφανών άνδρών τής Ρωσ- σίας, εκ τής Ακαδημίας τών Ανατολικών Γλωσσών, εν ή έδίδασκεν δ μακα­ρίτης, εκ τών ενταύθα ομοεθνών καί εκ τού δημάρχου καί τής αγαθοεργού κοινότητος Όδησσού...

»Έπικήδειοι έξεφωνήθησαν δύο, ό μεν ρωσσιστ'ι υπό τού Ρώσσου πρωθιερέως Μάσλωφ, ό δέ ελληνιστί υπό τού αντιπροσώπου τής Μεγάλης ’Εκκλησίας αρχιμανδρίτου Σεραφείμ... ».

"Οπως φαίνεται οί τιμές πού αποδόθηκαν στο Νεόφυτο ήσαν πραγμα­τικά ήγεμονικές καί για τό χαμό ενός τέτοιου ανθρώπου φυσικό ήταν να κρατφ πολύν καιρό στο σπίτι του τό πένθος, κι αυτοί πού έμειναν φυσικό ήταν να βρίσκουν παρηγοριά στήν ανάμνηση τών αρετών του καί να αίσθά- νωνται δικαιολογημένη περηφάνεια δταν εξιστορούσαν τίς πράξεις του, πού δέ ήσαν καθόλου, δπως νόμιζε ό Ψυχάρης, παραμυθένιες. Τό Νεόφυτο τον εκλαιγαν πολλούς μήνες στο σπίτι. Χρόνια δμως πολλά τον κλαίει ό αδελφός του ό Γεώργιος. "Επειτα από 13 χρόνια, στίς 23 Ιουνίου 1905, στέλνει στον άρχιμαντρίτη ’Αγαθάγγελο Γρηγοριάδη, στήν Πετρούπολη, τό παρακάτω επίγραμμα γιά νά τό γράψουν στήν πλάκα πού σκέπαζε τον αδελφό του :

Σκεύος ετήτνμον ενσεβίης, σοφίης τ ’ αρετής τε, ήδ’ ετεόν Χρίστον χριστοφόρος θεράπων,Νειόφντος Παγίδας, κλέος 'Ελλάδος εν Ιερήσιν,αίεν επειγόμένος προς μακάρων άγνριν,έτττατο μεν ταχύποτμος ες ουρανόν δφρα κε λεύσστ]κείνον ενωπαδίως τον ποθέεσκεν αείγήθεν δμώς τε καί Ιλάετο κραδίης από μέσσης,ήν δε κόνιν χθονίην κάλλιπε νηόν υπότόνδ\ δθι δίς δέκα επτά τε νηοπόλησ’ ενιαυτούς’δακρυχέων δε κάσις γράψ' έπιτνμβίδιον.

Τριάντα χρόνια μετά το θάνατο τού Νεοφύτου, στα 1922, έσβησε στο Φιλώτι αθόρυβα καί ό Γεώργιος Παγίδας. Γι* αυτόν, κα'ι δσο ζοΰσε καί μετά το θάνατό του, ο! συχωριανοί του καί δλοι οί *Αξιώτες μιλούσαν μέ θαυμα­σμό. Ή τα ν , κατά τή γνώμη τους, ό σοφός πού κάτεχε τα πάντα, ήταν δ καθηγητής, πού εκτός από τ* αρχαία ελληνικά καί τα λατινικά, γνώριζε στήν εντέλεια τρεις ζωντανές γλώσσες, ήταν δ άνθρωπος πού τούς έδινε χρήσιμες συμβουλές— πολλο'ι τις θυμούνται ακόμα — στις δύσκολες στιγμές.

*Αλλ* ή φήμη για τή σοφία του δέν ξεπέρασε τα δρια τού νησιού. "Εξω από τή Νάξο έμεινε αγνοημένος, πράγμα πού ίσως δέν φανταζότανε δταν, φοιτητής, σπούδαζε στο Στρασβούργο ή δταν, λίγο αργότερα, τριγυρ- νούσε στούς δρόμους τού Παρισιού. "Αγνωστο έμεινε τ* δνομά του στούς πολλούς, αλησμόνητο δμως θά μένη στ’ δμορφο χωριό του, δπου οί γέρον­τες, τα βράδυα τού χειμώνα, πάντα θά *χουν να διηγούνται στα εγγονάκια του κάποια σχετική μ* εκείνον Ιστορία.

« Ή τα ν, θα λένε, μια φορά κι έναν καιρό, ένας σοφός στο χωριό μας... ».

ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΚΟΝΙΔΑΡΗΚαθηγητοΰ τοϋ Πανεπιστημίου Α θηνώ ν

Προέδρον τοΰ Ε λληνικού Συνδέσμου τών 'Ηνωμένων ’Εθνών

ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΚΑΙ ΣΠΟΤΔΑΙΟΤΗΤΑ TOT ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΣΗΜΕΡΟΝ*

Καμμία άλλη γενεά προ ήμών δεν εζησε Παγκόσμιον ‘Ιστορίαν, ως ή ήμετέρα. Καί τήν αλήθειαν ταύτην υπενθυμίζει είς ήμας ή σημερινή εορτή ή αφιερωμένη είς τήν ήμέραν των Ηνωμένων Εθνώ ν, τοΰτέστιν τήν Δη­μιουργίαν τής μεγίστης Παγκοσμίου Πολιτικής Όργανώσεως, τήν οποίαν είδε ποτέ ό κόσμος.

Ταυτα είναι τα γενικά επακόλουθα τής εξελίξεως τής προελθοΰσης βε­βαίως εκ των καταβολών τοΰ παρελθόντος Ιδίως τών δύο Παγκοσμίων Πο­λέμων καί τής Τεχνικής, ήτις επέφερε ουσιώδη μεταβολήν τής μορφής τοΰ κόσμου, εφ* δσον άλλοιοΰνται oî θεμελιώδεις παράγοντες τής εξελίξεως τοΰ Πολιτισμοΰ. ‘Η ταχύτης τής εξελίξεως τοϋ τεχνικοΰ πολιτισμοΰ μετε- βλήθη έπί τό ραγδαιότερον κατά τάς τελευταίας δεκαετηρίδας, Ιδίφ διά τοΰ

* Είσαγωγική ομιλία είς τήν ημέραν τών Ήνωμ. 'Εθνών λεχθεΐσα τήν 24Ίν 'Οκτωβρίου 1964 εν τη αίθούση τοΰ Φιλολογικού Συλλόγου « Παρνασσός ». Μετά τήν ομιλίαν ταύτην ό Πρόεδρος παρουσίασε τούς όμιλητάς τής έορταστικής συγκεν- τρώσεως, ή οποία ήρχισε τήν πρωίαν διά τής εκ μέρους τοΰ Ύπουργοΰ τών 'Εξω­τερικών κ. Στ. Κωστοπούλου είς τόν “Αγνωστον Στρατιώτην. Είς ταύτην παρέστη κληθέν καί τό Προεδρεΐον τοΰ Συνδέσμου ( Γ. Κονιδάρης, Ί . Πίντος καί Σ. Λοΐζιδης).

ΟΙ όμιληταί ήσαν 1 ) Παΰλος Οικονόμου - Γκούρας, Σύμβουλος τοΰ Συνδέσμου, πρέσβυς καί πρώην ‘Υπουργός τών Εξωτερικών. "Ελαβεν ως θέμα: Ή δραστηριό- της τών Ήνωμ. ’Εθνών κατά τό παρελθόν έτος καί ή νέα διπλωματία. 2 ) Ό κα­θηγητής κ. Ίερ. Πίντος, ‘Υποδιοικητής τής Τραπέζης Βιομ. Άναπτύξεως καί πρώην Ά ν . ‘Υπάλληλος τού Ο.Η.Ε. Θέμα : Ό 'Οργανισμός τών Ή ν. ’Εθνών καί ή οίκο- νομία τών ύποαναπτύκτων χωρών. 3 ) *0 κ. Σ. Λοΐζιδης, δικηγόρος, πρώην Έ θν. Σύμβουλος Κύπρου καί τέως Βουλευτής 'Αθηνών, πολλάκις άντιπροσωπεύσας τήν Κύπρον καί τήν Ελλάδα είς Άποστολάς είς τα Ή ν. “Εθνη. Θέμα: Ή δραστήριο- της τών Ήνωμ. Εθνών. Είς τό τέλος τών ομιλιών, τό σύνολον τών οποίων δέν ύπερέβη τήν ώραν ό Πρόεδρος τοΰ Έλληνικοΰ Συνδέσμου ηύχαρίστησε τούς άντι- προσώπους τών ξένων δυνάμεων, καί τοΰ Όργ. τών Ή ν. ’Εθνών, τοΰ ‘Υπουργ. ’Εξω­τερικών, τού « Παρνασσού » ( παρίστατο ό νέος Πρόεδρος ακαδημαϊκός κ. I. Καλι- τσουνάκης ), όστις έφιλοξένησε τήν εορτήν καί τούς παραστάντας κατά τήν τελετήν.

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, του μεγίστου των πολέμων της ιστορίας. Οΰτω δε ή γενεά μας είσήλθεν τάχιστα επί τής έποχής τής πυρινικής φυσι­κής, μέ την ατομικήν καί υδρογονοβόμβαν, καί εντός δεκαετίας είς τήν αρ­χήν μιας νέας εποχής, τής κατακτήσεως του διαστήματος κα'ι των απροβλέ­πτων καί ενδεχομένων συνεπειών των, καταστροφής τούτέστιν του κόσμου κα'ι του πολιτισμού, τον όποιον έδημιοΰργησαν δι* επιμόχθου εργασίας καί Ουσιών αίματος πολλαί γενεαί, Ιδίρι Ευρωπαίων μέ πρώτους τούς "Ελληνας.

Τό εκ τών ραγδαίων εξελίξεων άνακύψαν δξύτερον πρόβλημα τήςαρσεως, κατά τό δυνατόν, τών αιτίων τών πολέμων κα'ι τής εξασφαλίσεως διαρκούς ειρήνης καί ασφαλείας, διά τής δικαιοσύνης κα'ι τού σεβασμού τών ανθρω­πίνων δικαιωμάτων, ώς καί τής αύτοδιαθέσεως τών λαών άπέβη τό κατ' εξο­χήν παγκόσμιον πρόβλημα. Τούτο άφορ$ κυρίως είς τήν επιβίωσιν τού ανθρώπου καί τού πολιτισμού, ήτοι τό μέλλον τού Κόσμου. Ή βαθυτάτη επιθυμία τών λαών δι* εΐρήνην καί ασφάλειαν, αιτινες αποτελούν τάς προϋ­ποθέσεις ευημερίας, άνέκυπτεν Ισχυροτέρα από τών πρώτων ήμερών τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ή δέ ΐδρυσις τού ’Οργανισμού τών Η ν ω ­μένων *Εΐ)νών υπήρξε τό επακόλουθον όχι μόνον τού βαθυτάτου πόθου τών λαών δι* ειρήνην και ασφάλειαν, άλλα καί τής παγκοσμίου εξελίξεως καθόλου. ’Ασφαλώς όμως εΐς τό παρόν στάδιον τής Ιστορικής εξελίξεως, ή ΐδρυσις τών ‘Ηνωμένων Ε θνώ ν αποτελεί τήν άρίστην έκφρασιν τής ανάγ­κης αμα καί επιθυμίας τών λαών δι* ειρήνην, ασφάλειαν, δικαιοσύνην κα'ι ευημερίαν.

Ή Ιορτή τής ήμέρας τών Ηνωμένων Ε θνώ ν, παρά τας πικρίας καί απογοητεύσεις ήμών, έχει δι* ήμάς τούς "Ελληνας Ιδιαιτέραν σημασίαν, όχι μόνον ενεκα τού Κυπριακού, όπερ συγκινούν πάσαν ελληνικήν καρδίαν ετέθη προς λύσιν είς τα Ηνωμένα "Εθνη, άλλα καί διότι ό Παγκόσμιος ούτος 'Οργανισμός άποτελει εξέλιξιν ιδεών καί άρχών παναρχαίων 'Ελληνικών. Ή επιθυμία τών λαών δι* ειρήνην, άσφάλειαν καί επικράτησιν τής δικαιοσύνης διά τής ειρηνικής επιλύσεως τών διαφορών μεταξύ τών Κρατών ώθησε κατά τήν Ελληνικήν άρχαιότητα είς τήν δημιουργίαν α) τών 'Αμφικτιονιών, β) τών Πανελληνίων Συνεδρίων τού Περικλέους υπέρ τής εξασφαλίσεως « διηνε­κούς ειρήνης καί ελευθερίας τών θαλασσών » καί γ ) τών περιωνύμων « Κοι­νών » τών ‘Ελλήνων τού Φιλίππου καί τού Μεγάλου ’Αλεξάνδρου. Ταΰτα επεδίωκον, διά τής πολιτικής προσεγγίσεως καί κοινοπραξίας πολιτειών, τήν εξασφάλισιν τής « κοινής εΐρήνης », διά τής ειρηνικής επιλύσεως τών δια­φορών τών Πολιτειών. Ούτως ο! άρχαΐοι ήμών πρόγονοι εδωκαν πρώτοι πρωτότυπον λύσιν είς τό μέγα πρόβλημα τής διεθνούς ειρήνης.

"Ομως ή σημερινή ημέρα δεν υπενθυμίζει ήμΐν μόνον τάρχαΐα ταΰτα πρότυπα τής αΐωνίας ‘Ελλάδος, άλλα καί τό γεγονός, ότι άπό τήν Ελληνι­κήν Φιλοσοφίαν πρώτος ό Κύπριος ‘Ιδρυτής τής Στοάς — οποία άληθώς

σύμπτωσις— Ζήνων δ Κιτιεύς ώνειροπόλησε τήν ϊδρυσιν Παγκοσμίου Πο­λιτείας* αλλ* αναμφιβόλως δ Χριστιανισμός, δια του Θείου Ίδρυτοΰ του, προέβαλε τό αΐώνιον ιδανικόν, δπερ αποτελεί καί το έσχατον Ιερόν δια τήν Ανθρωπότητα σκοπόν, δ δποΐος δσον καί δν φαίνεται ανέφικτος δεν παύει από του νά είναι ελκυστικός* « τής μιας ειρηνικής ποίμνης υπό ένα ποιμένα » τον Χριστόν, ως Κυβερνήτην του νού καί τής καρδίας των ανθρώπων.

Δεν θα καταγίνω σήμερον περί τήν ιστορίαν των συλλήψεων ιδεών, αΐτινες ανήκουν είς τήν σφαίραν τής ουτοπίας, αλλά μόνον θά σημειώσω, δτι αί ελλείψεις, αΐ δποΐαι Απετέλεσαν τας αίτιας τής Αποτυχίας τής « Κοι­νωνίας των Ε θνώ ν » — κατά τό πρότυπον τής δποίας προύτάθη υπό του Οίκουμενικού Πατριαρχείου το 1920 ή ϊδρυσις τής « Κοινωνίας των Ε κ ­κλησιών », ΰπάρχουσα νΰν από του 1948 — ώδήγησαν τα έθνη, ατινα επέ* τυχόν τήν νίκην τής ελευθερίας κατά τής τυραννίας, είς τήν δημιουργίαν τών 'Ηνωμένων 'Εθνών, 'Οργανισμού πολίτικου πλέον αποτελεσματικού τής Κοινωνίας τών 'Εθνών, διά τήν εξασφάλισιν διεθνούς είρήνης καί Ασφαλείας, διά τής επιβολής δικαιοσύνης.

Ή κρίσιμος κατάστασις, ή δποία προήλθεν εκ τών επιτυχιών του "Αξο- νος κατά το πρώτον, δεύτερον καί τρίτον έτος του Πολέμου, κατά τον θανά- σιμόν αγώνα επιβιώσεως, δτε οί Σύμμαχοι ύπεχρεώθησαν να συνενώσουν τας οικονομικός, στρατιωτικός καί πολιτικός προσπάθειας των, κατά τας πλέον τραγικός ώρας τού μεγίστου τών πολέμων τής ιστορίας, ώδήγησε κατά τό 1941, τα ελεύθερα έθνη είς τήν γνωστήν υπό τό δνομα « Χάρτης του 'Ατλαντικού » δήλωσιν, ως καί εκείνην τής Βάσιγκτων τού Ίανουαρίου τού 1942, περί 'Ηνωμένων Εθνώ ν. Διά μέσου τής Ιξελίξεως, εν τή διατυπώσει διαφόρων Ιδεών καί αρχών, τήν δποίαν απετέλεσαν αί διασκέψεις τής Μό­σχα?» τής Τεχεράνης καί τού Καίρου τού 1943, εφθάσαμεν είς τας αποφα­σιστικός προτάσεις τής 9Ίζ 'Οκτωβρίου τού 1944 καί τήν δήλωσιν Γιάλτας τού Φεβρουάριου τού 1945.

Έορτάζοντες εφέτος τήν 20Πν επέτειον από τών αποφασιστικών προτά­σεων τού « Dum barton O aks» καί τήν 19^ από τής ίδρύσεως τού 'Οργα­νισμού τών 'Ηνωμένων Ε θνώ ν, είς τήν διάσκεψιν τού 'Αγίου Φραγκίσκου ( 1946), δυνάμεθα να ειπωμεν, δτι τα 'Ηνωμένα "Εθνη, παρά τας δυσχε- ρείας, αιτινες είναι φυσικαί είς τα ανθρώπινα καί μάλιστα είς τα συγκρουό- μενα συμφέροντα, επετέλεσαν έργον γόνιμον, πλούσιον καί πλήρες κατ' Αρχήν Ιλπίδων διά τον Αγωνιώντα άνθρωπον1.

1. Πρβλ. α ) διά τήν Ιστορίαν τών Ιδεών : Σ ω κ ρ. Κ ο υ γ έ α, Ή Ιδέα τής Κοι-

Τήν κρίσιν μας θα ήδυνάμεθα να εκφράσωμεν κατ' αρχήν διά τής σκέ- ψεως καί ερωτήσεως : τί θά ήτο σήμερον δ Κόσμος άνευ των 'Ηνωμένων Ε θνώ ν είς μίαν εποχήν τής Ισορροπίας του τρόμου, τής διαιρέσεως είς ελεύθερα καί μή ελεύθερα "Εθνη καί των γιγαντιαίων εξοπλισμών ; Τήν άπάντησιν δίδουν τα γεγονότα : Άναμφιβόλως τα 'Ηνωμένα "Εθνη είναι τδ; σημεΐον εκπροσωπήσεως τών αντιτιθεμένων καί προς σύγκρουσιν κατευθυ- νομένων δυνάμεων, είναι το κέντρον εκτονόσεως τών παγκοσμίων εντάσεων, αιτινες ήτο δυνατόν να ωθήσουν ε!ς παγκόσμιον ρήξιν, είναι τέλος ή δύνα- μις εντοπισμού τών περιφερειακών πολέμων, οΐτινες προκύπτουν εκ τής άντιθέσεως Ανατολής καί Δύσεως καί τού ψυχρού πολέμου. Πέραν τούτων τών παγκοσμίου σημασίας υπηρεσιών τών 'Ηνωμένων Ε θνώ ν υπάρχουν καί άλλαι βαρυσήμαντοι. Ή « Ισότης τών Κρατών », ή εργώδης καί δυσχε­ρής εξασφάλισις τών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ή καθοδήγησις τών λαών τών αποικιών καί αύτοκυβερνουμένων εδαφών είς τήν ελευθερίαν καί ανεξαρ­τησίαν διά τής έφαρμογής τής Αύτοδιαθέσεως ( τα 'Ηνωμένα Έ θνη από 50 πού ήσαν το 1946 εφθασαν νύν 113) είναι εργον μέγα. Έ πειτα ή ΰποβοή- θησις τού έργου τών Πολιτειών ενισχύει τάς άρχάς τής δημοκρατίας. Είς τα έργα τών Ηνωμένων Ε θνώ ν ανήκει το Διεθνές Δικαστήριον καί at πρόο­δοι αί συντελούμεναι διά τών παγκοσμίων δργανισμών διά τήν παιδείαν ( Ούνέσκο ), τήν υγείαν καί τήν οικονομικήν καί κοινωνικήν πρόοδον ώς καί άνύψωσιν τών ύπαναπτύκτων χωρών. Ταύτα είναι έργα εξ ίσου βαρυ­σήμαντα προς το κύριον εργον του άλλα καί μακράς πνοής.

Τό δξύτατον δμως καί αΐώνιον παγκόσμιον πρόβλημα τής διαφυλάξεως τής ειρήνης καί ασφαλείας, διά τής δικαιοσύνης, προς διάσωσιν τού πολιτι­σμού καί Ιπίτευξιν ευημερίας, διά τόν άνθρωπον, επιχειρούν να λύσουν οί άνθρωποι διά τού γιγαντιαίου τούτου 'Οργανισμού εν τφ μέσψ διεθνών εντάσεων.

Ή έποχή μας εποχή κατ' εξοχήν κρίσιμος άλλ* ευτυχώς καί ελπιδοφό* ρων «Ινωτικών οίκουμενικών τάσεων»1, τόσον επί τού Ιδάφους τής Ευρώ­πης καί τού Χριστιανισμού, δσον καί τού κόσμου είχε καί εχει ανάγκην απόλυτον τού 'Οργανισμού τών Ηνωμένων Ε θνώ ν, ώς τού πλέον αποτελε­σματικού πολιτικού δργάνου διά τήν εΙρήνην καί ασφάλειαν, διά τής δίκαιο-

νωνίας τών ‘Εθνών παρά τοϊς Έλλησι, 1928 β) διά τόν Όργ. *Ηνωμ. ’Εθνών: *0 θεσμός τών *Ην. ’Εθνών ( συνοπτική ερμηνεία καί άνάλυσις τών έργων τών *Ην. ’Εθνών), Ά θήναι 1956.

1. Διδάσκοντες Γεν. ’Εκκλ. ‘Ιστορίαν έν τφ Πανεπιστημίφ ‘Αθηνών έχαρακτη- ρίσαμεν ήδη προ πολλοΰ τήν 4*1* περίοδον τής ‘Ιστορίας τής ’Εκκλησίας, εντός τής οποίας ζώμεν, ώς έποχήν < τών Οίκουμενικών ‘Ενωτικών τάσεων ». Πότε θά κλείση « ή περίοδος », ή οποία συνήθως περιλαμβάνει περισσοτέρας τής μιας εποχής, είναι θέμα του μέλλοντος, δχι βεβαίως τής Ιδικής μας γενεάς.

σύνης καί Ιλευθερίας του ανθρώπου. ΑύταΙ είναι at προϋποθέσεις δια τήν διάσωσιν του πολιτισμού μας καί τήν επίτευξιν ευημερίας κα'ι άνΰψωσιν πνευματικήν καί ηθικήν του κόσμου.

Δεν εχομεν άλλο ερεισμα καί άλλην ελπίδα, εφ* δσον βαθέως Ιπιθυμοΰ- μεν τήν διάσωσιν κα'ι ανυψωσιν του ανθρώπου, από τον ’Οργανισμόν των ‘Ηνωμένων ’Εθνών, παρά τάς ελλείψεις καί αδυναμίας του.

Είθε δ Θεός να βοηθήση τα ‘Ηνωμένα Έ θνη να στερεωθούν δια να Ιπιτελοΰν τό μέγα έργον τό οποίον άνέλαβον έναντι τής άνθρωπότητος καί του πολιτισμού.

(

ΐ

\

ÜTI

ΗΛΙΑ Β. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΩΝ EN TÇ Π. ΔΙΑΘΗΚΗ

Γεγονότα οίκειοθελούς άποχωρήσεως εκ τής ζωής δεν είναι άγνωστα είς τήν Π. Διαθήκην, Ιν τούτοις είναι ελάχιστα. ΕΙς ολόκληρον την Π. Διαθήκην μνημονεύονται συνολικώς επτά περιστατικά αυτοκτονιών, εκ των οποίων μόνον τα εξ άναφερονται εις πρόσωπα Ιουδαϊκής καταγωγής. Ταΰτα είναι δ κριτής Σαμψών ( 12°? π.Χ. ) ( Κριτ. 16, 28-31 )’ δ βασιλεύς Σαούλ (1005 π.Χ .) ( Α' Βασ. 31» 4 καί Β ' Βασ. 1, 5 - 1 0 ) 1 κα'ι δ δπλοφόρος αυτού ( Α ' Βασ. 31, 5)* δ σύμβουλος τού βασιλέως Δαυ'ιδ καί ‘Αβεσσαλώμ, δ Άχιτόφελ ( Β ' Βασ. 17, 2 3 ) 1 2 3 ** δ επτά ήμερων βασιλεύς τού βασιλείου τού Τσραήλ, ΖαμβρΙ (886 π .Χ .) (Γ ' Βασ. 16, 1 8 )5* δ εξ ‘Ιεροσολύμων πρεσ-

1. Περί του θανάτου του Σαούλ εχομεν πληροφορίας έκ δύο κειμένων ( Α' Βασ. 31, 4 - 5 καί Β' Βασ. 1, 5 - 1 0 ). Τό μέν πρώτον κείμενον όμιλεΐ σαφώς περί αύτο- κτονίας του Σαούλ, τό δέ δεύτερον αναφέρει δτι τό χαριστικόν κτύπημα έδωσεν είς τόν Σαούλ είς Αμαληκίτης. Τάς πληροφορίας ταύτας αναφέρει ώς εξής ό Ίώσηπος ( *Ιουδ. άρχαιολ. VI, 371 - 372 ) : « Μ ή τολμώντος δέ τοϋ όπλοφόρου κτεϊναι τόν δεσπό­την, αύτός τήν Ιδίαν σπασάμενος καί στήσας έπί τήν άκμήν ρίπτει κατ’ αύτής έαντόν’ άδυνατών δέ μήτ' ώσασθαι μήτ* έπερείσας διαβαλεΐν αύτοϋ τόν σίδηρον έπιστρέφεται, καί νεανίσκου τινός έστώτος πυθόμένος τις εϊη καί μαθών ώς ’Αμαληκίτης έστι παρεκάλε- σεν έπερείσαντα τήν ξομφαίαν, διά τό μή ταϊς χερσίν αυτόν τούτο δύνασθαι ποιήσαι, παρασχεϊν αύτω τελευτήν όποιαν αύτός βούλεται. Ποιήσας δέ τοϋτο καί περιελόμενος τόν περί τόν βραχίονα αύτοϋ χρυσόν καί τόν βασιλικόν στέφανον έκποδών έγένετο ».

2. Ό Άχιτόφελ κατήγετο έκ Γωλά καί, διαθέτων υπερφυσικήν σοφίαν, διέ- πρεψεν ώ; βασιλικός σύμβουλος ( Β' Βασ. 16, 23 « Καί ή Βουλή * Αχιτόφελ, ήν έβου- λενσατο έν ταϊς ήμέραις ταϊς πρώταις, δν τρόπον έπερωτήση έν λόγω τοϋ Θεού, οΰτω πάσα ή βουλή τοϋ * Αχιτόφελ καί γε τω Δαυίδ καί γε τφ * Αβεσσαλώμ » ). Προσεχώρη- σεν είς τόν έπαναστάτην Άβεσσαλώμ ( Β' Βασ. 15, 12. 31 κ.ά. ), συνεβούλευσεν μά­λιστα τούτον νά Ιδιοποιηθή τόν πατρικόν γυναικονίτην ( Β' Βασ. 16, 20- 23 ). Φαί­νεται δτι ήτο συγγενής, πάππος τής Βηρσαβεέ ( Β' Βασ. 11, 3 καί 23, 34 « ...Βηρσα- βεέ Θυγάτηρ * Ελιάβ γυνή Ούριου... Έ λιάβ υιός * Αχιτόφελ τοϋ Γελωνίτου... *), πράγμα, τό όποιον εξηγεί τήν πρός τόν Δαυίδ συμπεριφοράν του. ’Επειδή, δμως, δέν έγένετο δεκτή ή δρθή πρότασίς του, υπό τού Άβεσσαλώμ, περί αμέσου καταδιώξεως τού Δαυίδ, άπηγχονίσθη άντιληφθείς τήν τελικήν Ιπικράτησιν τού Δαυίδ.

3. *0 Ζαμβρί ήτο άρχηγός τού ήμίσεως τών πολεμικών αρμάτων τού βασιλέωςτού ’Ισραήλ Ή λά (887 -886 π. Χ. ) . Δολοφονήσας αυτόν, κατά τήν διάρκειαν σιμ-

βυτερος ΡαζΙς ( 162 π.Χ. ) ( Β ' Μακκ. 14, 37 - 46 ) 1 καί δ μή ’Ισραηλίτης διοικητής τής Κΰπρου Πτολεμαίος δ Μακρών (163-162 π.Χ .) ( Β' Μακκ. 10, 12 -13 ) * 1 2. Τα περιστατικά ταύτα καλύπτουν Ιστορικήν περίοδον μιας χιλιετηρίδος περίπου.

Οί τρόποι καί τα μέσα διά των δποίων πραγματοποιούν οί αύτόχειρες τήν Ιξοδον Ικ τής ζωής είναι ποικίλλοι. Ό Σαμψών κρημνίζει διά των χει- ρών του τούς κίονας του ναού τού Δαγών εις Γάζαν καί τοιουτοτρόπως ευρίσκει τον θάνατον3 4. Ό Σαούλ κα'ι δ δπλοφόρος αυτού αΰτοκτονούν διά ξίφους ( Α ' Βασ. 31, 4 β * 5 «καί ελαβεν Σαούλ τήν ρομφαίαν καί έπέπεσεν έπ* ούτην. Καί είδεν ό αϊρων τα σκεύη αυτού δτι τέθνηκεν Σαούλ, καί επέ- πεσεν καί αυτός έπί τήν Ρομφαίαν αυτού καί άπέθανεν μετ’ αύτοϋ» ). *0 *Αχι- τόφελ άπαγχονίζεται (Β ' Βασ. 17, 23 «...άπήγξατο καί άπέθανεν...» )* . 'Ο Ζαμβρί θέτει πύρ είς τα ανάκτορα καί κατακαίεται Ιντδς αυτών ( Γ ' Βασ. 16, 18 «...καί είσπορεύεται είς αντρον τού οίκου τού βασιλέως καί ενεπύρισεν

ποσίου, καί έξολοθρεύσας δλόκληρον τήν οίκογένειαν εκείνου, άνήλθεν είς tòv θρό­νον. Πληροφορηθείς δέ τούτο ό λαός άνακηρύσσει βασιλέα τον Άμβρί (Γ ' Βασ. 16, 18 ), ό όποιος καί πολιορκεί αμέσως τήν Θερσά. Άντιληφθείς ό Ζαμβρί τήν αποτυχίαν τού εγχειρήματος του καί προεξοφλών τό άδοξον τέλος τής ζωής του, αύτο- κτονεΐ μετά βασιλείαν επτά ήμερων.

1. Επιφανής πρεσβύτερος εξ Ιερουσαλήμ, θεωρούμενος « πατήρ των ’Ιουδαίων » καί ζών κατά τούς χρόνους τής Μακκαβαϊκής έξεγέρσεως κατά τοΰ Δημητρίου τού Α', ηύτοκτόνησεν, όταν ό στρατηγός τοΰ Δημητρίου Νικάνωρ έπεδίωξε να συλλαβή τούτον.

2. Ή το στρατηγός καί διοικητής τής Κύπρου. Ό Πολύβιος [ *Ιστ. X X V II, 13 ( 12 ) ] μνημονεύει τούτον καί εξυμνεί τήν περί τά οικονομικά ευφυΐαν του (*”Οτι Πτολεμαίος à στρατηγός ό κατά Κύπρον ούδαμώς ΑΙγυπτιαχός γέγονεν, αλλά νουνεχής καί πρακτικός. Παραλαβών γάρ τήν νήσον ετι νηπίου τοΰ βασιλέως δντος έγίνετο μέν έπιμελώς περί συναγωγήν χρημάτων, έδίδου δ’ άπλώς ούδέν ούδενΐ, καίπερ αΐτούμενος πολλάκις ύπό των βασιλικών διοικητών καί καταλαλούμενος πικρώς έπΐ τφ μηδέν προίε- σθαι. Τοΰ δέ βασιλέως είς ήλικίαν παραγεγονότος, συνθείς πλήθος Ικανόν χρημάτων έξα~ πέστειλεν, ώστε καί τόν Πτολεμαίον αυτόν καί τούς περί τήν αυλήν εύδοκήσαι τή πρό- τερον αύτοϋ συστολή καί τφ μηδέν προΐεσθαι*). Ή ευμενής ή τουλάχιστον δικαία συμπεριφορά του πρός τούς ’Ιουδαίους έχρησιμοποιήθη, κατά τήν εποχήν ακμής των σκευωριών, ΐνα κατασυκοφαντηθή, διά τούτο καί ηύτοκτόνησεν ( πρβλ. καί Η . B é - v e n o t . Die beiden Makkabâerbücher. Bonn 1931, σελ. 218 εξ. ). Ή δράσις του τοποθετείται κατά τούς χρόνους τού Άντιόχου Ε' τοΰ Εύπάτορος ( 163 - 162 π.Χ. ).

3. € Καί περιέλαβεν Σαμψάrv τούς δύο κίονας τοΰ οίκου, έφ* οϋς ό οίκος είστήκει καί έπεστηρίχθη έπ* αύτούς καί έκράτησεν ένα τή δεξιή, αύτοϋ καί ένα τή αριστερή αύτοϋ. Καί είπεν Σαμψών' άποθανέτω ψυχή μου μετά άλλοφύλων’ καί έβάσταξεν έν Ισχύι, καί επεσεν δ οίκος έπί τούς άρχοντας καί επί πάντα τόν λαόν τόν έν αύτφ' καί ήσαν οί τεθνηκότες, οϋς έθανάτωσεν Σαμψών έν τφ θανάτφ αύτοϋ, πλείους ή οϋς έθα- νάτωσεν έν τή ζωή αύτοϋ » ( Κριτ. 16, 29 * 30 κατά τούς Ο' Β ).

4. ΟΙ Ο' αποδίδουν διά τού « άπήγξατο'» τό έβρ. hnq τό όποιον εύρίσκεται είς τήν ( μέσην ) διάθεσιν Νιφάλ ( wjhnq ) καί είναι άπαξ λεγόμενον.

ItC αυτόν τον οίκον του βασιλέως èv πυρί καί όπέθανεν» ). *0 Ραζίς αύτο* κτονεΐ κατά τον πλέον δραματικόν καί σύνθετον τρόπον1. Τέλος ό Πτολε­μαίος ό Μακρών αύτοδηλητηριάζεται (Β ' Μακκ. 10, 13 «...φαρμακεύσας εαυτόν εξελιπεν τον βίον...» ).

Τα αίτια των ανωτέρω φρικτών αυτοκτονιών, 3ν καί προέρχονται εκ διαφόρων καί ατομικών συνθηκών, έχουν κοινήν βάσιν, επιδιώκουν δηλ. οί αύτοκτονούντες να τερματίσουν τον βίον δι* ηρωικής πράξεως αποφεύγοντες τήν ταπείνωσιν. ΕΙδικώτερον ό Σαμψών αύτοκτονεΤ εκδικούμενος τούς Φιλι- σταίους διά τήν εξώρυξιν άμφοτέρων τών οφθαλμών ( «Καί έβόησεν Σαμψών προς Κύριον καί εΐπεν' Κύριε, Κύριε, μνήσθητί μου καί ενίσχυοόν με δή πλήν ετι το άπαξ τούτο, καί εκδικήσω έκδίκησιν μίαν αντί τών δύο οφθαλμών μου έκ τών άλλοφύλων» Κριτ. 16, 28 κατά τούς O' Α ). ‘Ο Σαούλ αύτοκτονεΤ, διότι, λόγφ τού τραυματισμού εις το ύπογάστριον, εκινδΰνευεν να συλληφθή ζών καί να ταπεινωθή υπό τών εχθρών ( «Καί βαρύνεται ό πόλεμος επί Σαούλ, καί εύρίσκουσιν αυτόν οι άκοντισταί, ανδρες τοξόται, καί ετραυματί- αθη εις τα υποχόνδρια. Καί εΐπεν ό Σαούλ προς τον αιροντα τα ακεύη αύτοϋ' σπάσαι τήν ρομφαίαν σου καί άποκέντησόν με εν αυτή, μή ελθωσιν οι απερί­τμητοι οϋτοι καί όποκεντήσωσίν με καί εμπαίξωσίν μοι» Α ' Βασ. 31, 3- 4) . Ό οπλοφόρος μιμείται το παράδειγμα τού βασιλέως ( Α' Βασ. 31, 5). *0 Άχιτόφελ αύτοκτονεΤ, διότι προείδεν τήν τελικήν επικράτησιν τού Δαυίδ καί τήν ιδίαν τύχην. Έ κ τής ιδίας περίπου αιτίας αύτοκτονεΤ καί ό Ζαμβρί ( Γ ; Βασ. 16, 18). Ό λόγος τής αύτοκτονίας τού πρεσβυτέρου Ραζις άνα- φέρεται σαφέστατα ( «εύγενώς θέλων άποθανεϊν ήπερ τοΐς άλιτηρίοις υποχεί­ριος γενέσθαι καί τής Ιδίας εύγενείας άναξίως ύβρισθήναι» Β' Μακκ. 14, 42). Έ κ τών αύτών κινήτρων προέρχεται καί ή αύτοκτονία τού μή ’Ιουδαίου Πτολεμαίου τού Μάκρονος ( «'Όθεν κατηγορούμενος ύπό τών φίλων προς τόν Εϋπάτορα καί προδότης παρ' ίκαστα άκούων δια το τήν Κύπρον εμπι- στευθέντα ύπό τού Φιλομήτορος έκλιπεΐν καί προς Άντίοχον τον *Επιφανή

1. « Τών ôè πληθών μελλόντων τόν πύργον καταλαβέσθαι καί τήν αυλαίαν Θνραν βιαζομένων καί κελευόντων πϋρ προσάγειν καί τάς θύρας νφάπτειν, περικατάληπτος γινό­μενος ύπέθηκεν έαυτω τό ξίφος ( 42 ) εύγενώς Θέλων άποθανεϊν ήπερ τοϊς άλιτηρίοις υπο­χείριος γενέσθαι καί τής Ιδίας εύγενείας ύβρισθήναι. ( 43 ) Τή δέ πληγή μή κατενθικτή- σας διά τήν τοϋ άγώνος σπουδήν καί τών όχλων έσω τών θυρωμάτων είσβαλλόντων άναδραμών γενναίως έπ'ι τό τείχος κατεκρήμνισεν έαυτόν άνδρωδώς εις τούς όχλους. ( 44 ) Τών δέ ταχέως άναποδισάντων γενομένου διαστήματος ήλθεν κατά μέσον τόν κενεώνα. ( 45 ) "Ετι δέ εμπνους υπάρχων καί πεπνρωμένος τοϊς Θυμοϊς έξαναστάς φερομένων κρουνηδόν τών αιμάτων καί δυσχερών τών τραυμάτων όντων, δρόμφ τούς όχλους διελ- θών καί στάς επί τίνος πέτρας άπορρώγος ( 46 ) παντελώς εξαιμος ήδη γινόμενος προ- βαλάτν ταϊς χερσ'ιν ενέσεισε τοϊς όχλοις κα'ι επικαλεσάμενος τον δεσπόζοντα τής ζωής καί τοϋ πνεύματος ταΰτα αύτφ πάλιν άποδοΰναι τόνδε τόν τρόπον μετήλλαξεν » ( Β' Μακκ. 14, 41 · 46 )»

άναχωρήσαι μήτε εύγενή την εξουσίαν εύγενίσας, φαρμακεύσας εαυτόν έξέλι- πεν τον βίον» Β' Μακκ. 10, 13).

Έ κ των ανωτέρω εκτεθέντων προκύπτουν τα Ιξής ερωτήματα. Συμβι­βάζεται ή ιδέα τής Π. Διαθήκης περί τής κυριαρχίας του Θεού επί πάσης ζωής προς τον εξ Ιδίας πρωτοβουλίας τερματισμόν ταΰτης ; Είναι ή αυτο­κτονία Ιν ηθικόν πρόβλημα δια την Π. Διαθήκην;

Ή απάντησις είς τα έρωτήματα ταΰτα πρέπει να δοθή μόνον Ιπί τή βάσει των πληροφοριών, τάς οποίας μας παρέχει ή Π. Διαθήκη. Προς τοΰ- τοις πρέπει να εξετασθοΰν αί συνέπειαι τής αυτοκτονίας. Διά τον Σαμψών άναφέρεται δτι ( «κατέβησαν οι άδελφοί αύτοΰ καί πας δ οϊκος τοϋ πατρός αύτοΰ καί Σλάβον αυτόν καί άνέβησαν καί έθαψαν αυτόν âvà μέσον Σαραά καί âvà μέσον }Εσθαόλ έν τω τάφω Μανωέ τοϋ πατρός αύτοΰ· Κριτ. 16, 31 ). *Η πράξις τοΰ Σαμψών θεωρείται μάλλον ως πράξις ήρωϊσμοΰ ή ώς πράξις αυτοκτονίας *. Κα'ι ή αυτοκτονία του Σαούλ εθεωρήθη ευθύς άμέσως ώς πρά- ξις γενναία1 2. Ό Δαυίδ συνέθεσεν τον γνωστόν θρήνον, εις τον όποιον μεταξύ άλλων γράφει :

«“Ορη τα έν Γελβουέ,μη καταβή δρόσος καί μη νέτος εφ' υμάς καί άγροί άπαρχών, δτι έκεϊ προσωχθίσθη θυρεός δυνατών, θυρεός Σαούλ ούκ έχρίσθη έν έλαίφ.

1. Ό Ίώσηπος γράφει : « Θαυμάζει» δέ άξιον της άρετής καί τής Ισχύος καί τον περί τή» τελευτήν μεγαλόφρονος τόν δνδρα καί τής δργής τής μέχρι τοϋ τελευτάν πρός τούς πολεμίους » ( Ίουδ. άρχαιολ. V, 314- 317) . Πρβλ. C. F. Κ e i 1, Josua, Ri­chter und Ruth Leipzig 1874, σελ. 345 ( Biblischer Commentar fiber die pro- phetischen Geschichtsbficher Alten Testam ents, τόμ. I ) καί H. v. Glasenapp, άρθρ. Selbstmord έν R.G G. Tübingen 1963, εκδ. 3ή τόμ. V, στ. 1675.

2. Ιδιαίτερον ενδιαφέρον επιδεικνύεται διά την ταφήν τών σωμάτων (c Τή δ’ έπιούση σκνλευοντες οι Παλαιστίνοι τούς τών πολεμίων νεκρούς έπιτυγχάνονσι τοϊς τοϋ Σαονλου καί τών παίδων αύτοΰ σώμααι καί σκυλεύσαντες άποτέμνονσιν αύτών τάς κεφαλάς, καί κατά πάσαν περήγγειλαν τήν χώραν πέμψαντες δτι πεπτώκασιν οί πολέ­μιοι' καί τάς μέν πανοπλίας αύτών άνέθηκαν είς τό *Αστάρτειον Ιερόν, τά δέ σώματα άνεσταύρωσαν πρός τά τείχη τής Βηθσάν πόλεως, ή νΰν Σκυθόπολις καλείται. έπεί δέ ήκουσαν οί έν Ία β εϊ πόλει τής Γαλαδίτιδος κατοικονντες, δτι λελώβηνται τόν Σαούλον νεκρόν καί τούς τών παίδων αύτοΰ, δεινόν ήγησόμενοι περιίδείν άκηδεντους, έξελθόντες οί άνδρειότατοι καί τόλμη διαφέροντες (ή δέ πόλις αΰτη καί σώμασιν όλκιμους καί ψυ- χαΐς φέρει) καί δι δλης τής νυκτός όδευσαντες ήλθον είς Βηθσάν’ καί προσελθόντες τφ τείχει τών πολεμίων καί καθελόντες τό σώμα Σαονλου καί τά τών παίδων αύτοΰ κομί- ζουσιν είς Ίάβησαν μηδέ τών πολεμίων αύτούς κωλϋσαι δυνηθέντων ή τολμησάντων διά τήν ανδρείαν, οί δέ Ίαβησηνοί πανδημεί κλαύσαντες θάπτουσι τά σώματα έν τω καλλί- στω τής χώρας τόπφ Άροΰρης λεγομέν ω, καί πένθος έφ* ή μέρας έπτά σύν γυναιξί καί τέκνοις έτι αύτοίς ήγον κοπτόμενοι καί θρηνοϋντες τόν βασιλέα καί τούς παιδας αύτοΰ μήτε τροφής μήτε ποτοΰ γευσάμενοι». Ίωσήπου, Ιουδ. άρχαιολ. V I, 374 -377).

άφ’ αϊματος τραυματιών, από στέατος δυνατών τόξον Ίωνάθαν ούκ άπεστράφη κενόν είς τα οπίσω, καί Ρομφαία Σαοόλ ούκ άνέκαμψεν κενή.Σαούλ καί Ίωανάθαν, οΐ ήγαπημένοι καί ωραίοι, ου διακεχωρισμένοι,ευπρεπείς èv τή ζωή αυτών καί èv τώ θανάτω ου διεχωρίσθησαν, υπέρ αετούς κουφοίκαί ύπερ λέοντας έκραταιώθησαν» ( Β' Βασ. 1, 21-23).

Διά τόν Άχιτόφελ λέγεται απλώς, ότι ( «έτάφη ôè εις τον τάφον του πατρός του» Β ' Βασ. 17, 23). Ά ντιθέτως ή αυτοκτονία του Ζαμβρί αντι­μετωπίζεται ώς φυσική συνέπεια τής αμαρτωλού ζωής του, ως τιμωρία ( «ύπερ τών αμαρτιών αυτού, ών ύποίησεν τού ποιήσαι το πονηρόν ενώπιον Κυρίου πορευθήναι èv δδώ Ίεροβοάμ υιού Ναβάτ καί èv ταΐς άμαρτίαις αυτού, ώς ύξήμαρτεν τόν ’Ισραήλ» Γ ' Βασ. 16, 19). Ή αυτοκτονία, όμως, του πρεσβυτέρου Ραζίς παρουσιάζεται ώς πραξις, ή οποία δεν έρχεται είς άντί- θεσιν προς τήν πίστιν είς τόν Θεόν' ό ευσεβής Ραζίς προσεύχεται υπέρ τής άναστάσεώς του ολίγον προ του θανάτου του ( «παντελώς εξαιμος ήδη γινό­μενος προβαλών τα έντερα και λαβών εκατέραις ταΐς χερσίν ένέσεισε τοις όχλοις καί ύπικαλεσάμενος τον δεσπόζοντα τής ζωής καί τού πνεύματος ταύτα αύτώ πάλιν άποδούναι τόνδε τον τρόπον μετήλλαξεν» Β' Μακκ. 14, 46 ) 1. Μέ συμπάθειαν, εν τέλει, άναφέρεται ή αυτοκτονία του μή 'Ιουδαίου Πτολε­μαίου ( Β' Μακκ. 10, 12-13).

*Εξ δλων τών περιστατικών μόνον το του Ζαμβρί καταδικάζεται, ό οπλοφόρος του Σαούλ αγνοείται, ό Σαμψών, ό Σαούλ καί ό Ραζίς εξυμνούν­ται καί ό Άχιτόφελ μνημονεύεται άνευ σχολίων. Πάντα ταύτα, δμως, δεν σημαίνουν δτι ή Π. Διαθήκη αναγνωρίζει είς τόν άνθρωπον το δικαίωμα τής Ικουσίου φυγής εκ τής ζωής. Τουναντίον, μάλιστα, τονίζεται μετ* Ιμ* φάσεως δτι ή ζωή καί ό θάνατος είναι δικαίωμα τού Θεού. ( «νΙδετε, ϊδετε δτι έγώ είμί, καί ούκ εστιν Θεός πλήν έμού' έγώ άποκτενώ καί ζην ποιήσω, πατάξω κάγώ Ιάσομαι, καί ούκ εστιν δς έξελεΐται,ύκ τών χειρών μου». Δευτ. 32, 39 ). Συνεπώς δεν συμβιβάζεται προς τήν περί ζωής καί θανάτου άντί- ληψιν τής Π. Διαθήκης ή αυτοκτονία, αλλ* ούτε καί καταδικάζεται. Τούτο προέρχεται εκ τού γεγονότος δτι ό ελάχιστος αριθμός τών αύτοκτονούντων (εξ εντός μιας χιλιετηρίδος) δεν Ιδημιούργησεν ούτε κοινωνικόν ούτε καί ηθικόν πρόβλημα. Έ π ί πλέον ή σύνδεσις τών περιστατικών τούτων προς

1. Σύγχρονοι ερμηνευταί υποστηρίζουν δτι ό συγγραφεύς δέν εξυμνεί τήν αυτο­κτονίαν, άλλα τό θάρρος του Ραζίς (Η . Β é ν e n ο t, ενθ’ άνωτ., σελ. 242 εξ. Τ. C o r b i s h l e y , ι and 2 Maccabees εν A Catholic Commentary on H oly Scripture καί H. Haag Iv Bibel - Lexikon ).

σημαντικά γεγονότα τής Ισρ. ‘Ιστορίας ( πόλεμοι κατά αλλοφύλων ) Ινέταξε ταΰτα είς τήν εθνικήν μάλλον σφαίραν ή είς την θρησκευτικήν. Οΰτω είναι κατανοητή και ή συμπεριφορά τοΰ Ραζίς, ό όποιος, ανευ ενδοιασμού, ( «èm- καλεσάμενος τον δεσπόζοντα τής ζωής... μετήλλαξεν» ( Β ' Μακκ. 14, 46 ) *.

Είναι λογικόν να ύποθέσωμεν ότι τ* ανωτέρω περιστατικά δεν είναι μοναδικά εντός μιας χιλιετηρίδος Ισρ. ‘Ιστορίας.

Κρίνοντες όμως τό θέμα επί τη βάσει τοΰ περιωρισμένου άριθμοΰ δυνάμεθα να ειπωμεν ότι εν τή Π.Δ. δεν υπάρχει οΰτε ρητή άπαγόρευσις τής αυτοκτονίας οΰτε λαμβάνονται ειδικά μέτρα κατά των αύτοκτονουντων. Επειδή τ* άναφερόμενα γεγονότα έχουν ως αυτουργούς πρόσωπα άγωνι- σθέντα υπέρ τής πατρίδος κα'ι επειδή τά προς τήν πατρίδα καθήκοντα είς τούς ‘Ισραηλίτας ήσαν συνδεδεμένα προς τά θρησκευτικά καθήκοντα, εκρί* θησαν ότι αι ανωτέρω εξ Ιδίας πρωτοβουλίας καταστροφαί τής ζωής δεν συνεκρούοντο προς τήν μοναδικήν επί τής ζωής εξουσίαν τοΰ Θεοΰ. 1

1. Ai αυστηροί κατά τής αυτοκτονίας αντιλήψεις τοΰ Ίωσήπου ( Ίουδ. πόλε­μος III, 361 -391 ) είναι μεταγενέστεραι καί προσωπικοί, έρχονται δέ καί είς σύγ- κρουσιν πρός άλλήλας ( πρβλ. Ίουδ. άρχαιολ. V, 314-317 καί VI, 374 - 378 ). Ήδη είς άρχαιοτέραν εποχήν (μετά τό 721 π.Χ. ) εχομεν τήν Σάρραν, θυγατέρα τοΰ Ρα- γουήλ, νά σκέπτεται τήν αυτοκτονίαν ( Τωβίτ 3, 6 έξ. ). ’Απορρίπτει όμως τήν σκέ- ψιν ταύτην έκ συναισθηματικών κυρίως λόγων καί όχι έκ θρησκευτικών {€καΙεϊπεν μία μεν είμϊ τω πατρί μου* èàv ποιήσω τούτο, δνειδος αντψ έστιν, καί τό γήρας αντοϋ κατάξω μετ' δδύνης είς άδου» Τωβίτ 3, 10).

ΙΩΑΝΝΟΥ Γ. ΚΟΥΜΑΡΗ*Ομοτ. καθηγητοϋ τί(ς Ά ν^οωπολογΙας

ΑΙ ΦΤΛΕΤΙΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΞΕΙΣ

«'Όλοι οι λαοί διαθέτουν ϊσας βιολογικός Ιδιότητας». «ΟΙ μικτοί γόμοι δεν προκαλοϋν ζημίαν. Ούδείς λόγος άπαγορεύσεως» !

ΟΥΝΕΣΚΟΤαυ τα είναι τα πορίσματα τοϋ ’ Ανθρωπολογ ικοϋ Συνεδρίου τής

Μόσχας (1 2 -1 8 Αύγουστου 1964), εις δ έλαβον μέρος 22 Άνθρωπολό- γοι έκ 17 χωρών. Το πρώτον πόρισμα είναι δεκτόν. Το δεύτερον όχι.

'Υπάρχει « Φυλετισμός καί... Φυλετισμός », έγράςρομεν καί άλλοτε, σχετι- κώς μέ τάς σχέσεις καί τάς διαμάχας φυλών, εθνών,'λαών, μεταξύ των. Καί το θέμα εξακολουθεί να άπασχολή τον κόσμον καί τούς διευθύνοντας αυτόν... "Ας το θίξωμεν ακόμη μια φορά, αφού ό περισσότερος κόσμος δεν ξεκαθαρίζει τα συμβαίνοντα...

Ή Διεθνής "Εκθεσις τής Νέας ‘Υόρκης ήνοιξε τάς' οκτώ πΰλας της καί... πρώτοι επισκέπται ήσαν οί διαδηλωταί κατά τών «Φυλετικών Διακρί­σεων », πού ύψωναν τάς φωνάς των προς την κολοσσιαίαν μεταλλίνην Υ δρό­γειον, πού εστόλιζε το κέντρον. Άλλα καί εις τό περίπτερον τής ’Ιορδα­νίας, εκτίθεται εντός πλαισίου « άντιϊσραηλιτινόν ποίημα », ΰβρις κατά τών Άμερικανοεβραίων. ΕΙς τήν ύψηλοτέραν εκδήλωσιν τών προόδων τού πολι­τισμένου ανθρώπου, άντιτίθεται ενα στίγμα, ή πλέον εξευτελιστική δι* αυτόν ύποτίμησις τού συνανθρώπου του. Καί γίνονται αγώνες, διά να Ιπιτυχη άγων « συνυπάοξεως », να επιτροπή να είσέλθη εις τό... καφενεΐον ένας Μαύρος ! Να στερεωθή εις μίαν γωνίαν ένας περιπλανώμενος λαός, δ ’Ισραήλ, ή άλλος. Διότι αί « φυλετικά! διακρίσεις » Ιπεκτείνονται κα! εις τήν Ρωσίαν κατά τής Κοινότητος τών δ 1/» £κτμ. Εβραίων, πού ζοΰν σχεδόν άπομεμο- νωμένοι εκεί. Διά νά μή ενθυμηθώμεν τα άλλα «παγκόσμια» γεγονότα, δπως τα διαδραματιζόμενα π.χ. εις τήν Ν.Α. ’Ασίαν, μέ τάς διαπληκτιζομέ- νας ποικίλας φυλάς κλπ. Δεν είναι δηλ. μόνον τά, απορίαν κινούντα είς τόν πολύν κόσμον, συμβαίνοντα μεταξύ τών Λευκών καί Μαύρων τής Α μερι­κής κα! Νοτίου Αφρικής. Κα! δλων τών « ’Εθνών » αι διαμάχαι βαθυτέραν αΙτίαν έχουν πάντοτε τήν διαφοράν τής « φυλής » κα! τό προαιώνιον κοινω­νικόν αίσθημα « άνωτερότητος » κα! « κατωτερότητος » τών φυλών, παρά

το... πυροτέχνημα τής δήθεν ίσότητος (δουλείας) του κομμουνισμού κλπ. Ή άφύπνισις δμως ύποδοΰλων, ή καθυστερημένων εγχρώμων ή λευκών, είναι ή κατ' εξοχήν χαρακτηρίζουσα τον 20^ν αίώνά μας. Άλλα καί αί φυλε­τικά! «διακρίσεις». Κα! απειλεί δημοσίφ δ αρχηγός των Νέγρων τής Α μ ε­ρικής, ότι «χρειαζόμεθα τούς Μάου-Μάου τής Αφρικής δια τήν εκκαθάρι* σιν ». Καί οι «αδελφοί εξ αίματος», κάποια οργάνωσις Μαύρων, θά... δολοφονή Λευκούς... «άνωτέρους»!

Πώς να λησμονήσωμεν τούς « βαρβάρους » τών 'Ελλήνων, τον « περιού­σιον» λαόν του 'Ισραήλ, τήν « Γερμανίαν ΰπεράνω δλων», ανοησίαν τού περίφημου φιλογερμανού Αρθούρου Γκομπινώ, με τήν θεωρίαν του περ! « άνωτερότητος τών φυλών » κλπ. ; Κα! σήμερον υποβλέπουν καί ο! Φελλά- χοι, δπως κα! οί Μουζίκοι τούς Εβραίους κλπ.Ά ς μή λησμονήσωμεν κα! τούς « εύγενεΐς» Τουρκομάνους, πού διώχνουν τούς «κατωτέρους» "Ελληνας από τα εδάφη των κα! τούς ζητούν κα! άλλα... τήν Κύπρον! Κολοσσιαΐον θέμα. Θά εϊμεθα σύντομοι, δπως κατανοηθή* διατ! « δεν πρόκειται... να εισέλθουν ακόμη τα δπλα εις τα Μουσεία » ! 'Εάν, δπως Ιγράφομεν ( ολίγον προ τής έμφανίσεως τής ατομικής βόμβας) «παγκόσμιος σύρραξις θά είναι πλέον άδιανόητος, διότι τα μελλοντικά δπλα θά έχουν τρομακτικήν καταστροφικήν δύναμιν » κα! εδικαιώθημεν κα! « δ πόλεμος ετελείωσεν, δχι ελλείψει πολε­μιστών», άλλα το εναντίον, διότι είναι ούτοι πάνοπλοι, αί μεταξύ τών φυ­λών διαμάχαι εξακολουθούν. Ά ς συνοψίσωμεν δι* ολίγων το θέμα τούτο, τής « φυλής ».

Ό δρος «Φυλή» εδεινοπάθησεν ανέκαθεν. Έ κ τής εξελίξεως τού είδους «"Ανθρωπος», σημειούμεν δτι, παρά τήν « ‘Ομοιόμορφον» άνάπτυξις δλων τών ανθρώπων (πού ΰποστηρίζομεν), ήτο φυσικόν κα! άναπόφευκτον είς τάς διαφορωτάτας περιοχάς τής γής, άλλα κα! δι' άλλους λόγους να γεννη­θούν «ποικιλίαι», φυσικά! κα! ψυχικαί, κληρονομούμενοι διά τής ενδογα­μίας, ελάχιστα διαφέρουσαι (Ευρωπαίοι), ή κα! λίαν διάκριτοι (Λευκοί, Μαύροι, Κίτρινοι). Αυτήν τήν «φυλήν», ήλθε τέλος κα! ή 'Ανθρωπολογία να διαγράψη. «Φυλή είναι μύθος », κηρύσσει δ διάσημος 'Ανθρωπολόγος Άσλεύ Μονταγκιού. 'Επειδή δ Χίτλερ τον ήνώχλησε, επειδή ασφαλώς « κα­θαρά » φυλή δεν υπάρχει σήμερον, φθάνομεν είς τα άκρα. Εϊχομεν πάντοτε αντιρρήσεις. Κα! σήμερον τακτοποιείται ό δρος. Διότι ερωτάται, δν δεν ΰπάρχη «φυλή», τί είναι αί... «φυλετικά! διακρίσεις»;! Βιβαίως, σήμε­ρον εχομεν « έθνη », λαούς, δμογλωσσίας, δμοθρησκείας κλπ. Είς το βάθος δμως, κατά το μάλλον ή ήττον, άναγνωρίζομεν τήν « φυλήν».

Κα! θά περιορισθώμεν είς τον δρισμόν τού Άνθρωπολόγου τής Γε­νεύης Μ. Σωτέ (1960) : «Θεωροΰμεν τήν φυλήν, γράφει, ως μίαν ποικιλίαν τού είδους Χόμο Σάπιενς (έμφρονος, ή τελεοανθρώπου ), εμφανιζομένην είς ένα σύνολον ανθρώπων, διακρινομένων άλλων συνόλων, δι' Ινός συνδρόμου

χαρακτήρων ανατομικών κα'ι φυσιολογικών ( καί πιθανώς ψυχικών ) κληρο­νομικών καί άνακαλυπτομένων είς πολλάς γενεάς, μέ εξαίρεσιν παντός χαρα­κτηριστικού κτηθέντος διά τής εκπαιδεύσεως, τής παραδόσεως, ή τής επι- δράσεως του περιβάλλοντος». Καί περί τών «Ευρωπαίων» γράφει, δτι ή φυλή « είναι πραγματικότης βιολογική, μη συγχεομένη μέ τήν έννοιαν «έθνος», ή γλωσσικής, ή θρησκευτικής δμάδος κλπ., καί μέ τα διακριτικά των ποικίλοντα εντός τής δημογραφικής πραγματικότητος λευκού χαρακτή* ρος, άναλυομένου είς φυλάς ( 6 ), ΰποφυλάς καί τοπικούς τύπους». Τήν άπο- ψιν αυτήν πρέπει να δεχθώμεν καί δι* δλας τάς ηπείρους. Σήμερον, προσε- τέθη προς διάκρισιν τών φυλών καί ή « δρολογική » μέθοδος, αι « ομάδες αίματος ». ( Ό Ρουμάνος Λαχοβάρυ, επί τών σχετικών μελετών μας στηρι- ζόμενος, δέχεται τήν συνέχειαν τής ελληνικής φυλής). Πιστεύομεν δέ δτι δχι « πιθανώς », ή δπως γράφει περαιτέρω δ Σωτέ, « δυνατόν να μετέχη δ ψυχισμός είς τάς φυλετικός ποικιλίας », άλλ' « ασφαλώς », ως ύπεστηρίξαμεν. Διά τούτο, εΐμεθα καί « εναντίον πάσης μίξεως τών φυλών », υπέρ τού « Καλού Φυλετισμού ». *Αλλ* εχομεν καί τό άλλο ζήτημα τήν ύπεράσπισιν τής φυλής, ή δποία θέλει να ζήση. Καί τούτο, δέν επιτρέπεται να συνδέεται μέ τήν ύποτίμησιν αυτής.

Καί ερχόμεθα είς τον «Φυλετισμόν», τον « Κακόν », τήν ρίζαν τών « Φυλετικών Διακρίσεων ». *Από τής πρώτης εμφανίσεως τού « κοινωνι­κού » βίου, δσονδήποτε πρωτογόνου, ήρξατο καί ή φυλετική διαμάχη προς επικράτησιν τής « άνωτέρας » κλπ. Είναι ή αρχή τού πολέμου. Είναι ή κυ­ρία έκδήλωσις τού « Κακού Φυλετισμού ». Αί « διακρίσεις ». Ή άλλη, είναι αντίθετος ακριβώς. Έ ξ άφελείας μεγάλης, δχι μόνον ή αντιπάθεια μειούται (καλώς βέβαια), άλλα φθάνει είς τήν έγκατάλειψιν πάσης φυλετικής ύπερα- σπίσεως μέ τάς επιγαμίας, δχι μόνον εγγυτέρων, άλλα καί τών πλέον δια* κρίτων φυλών, μέ προϊόν, τούς μιγάδας. Άλλ* ή « παμμιξία» είναι άδιανόη- τος. Διά τούτο καί ή μιξις καί τών πλέον εγγύς φυλών, κατακριτέα. Αυτός είναι δ «Καλός Φυλετισμός ». Υπάρχει πάντοτε ή «ψυχική» διαφορά. Καί είναι άκατανόητος ή γνωστή άδιαφορία, τών Λευκών κυρίως, είναι νά άπορή δέ κανείς διά τήν άπάθειαν καί τής ’Ανθρωπολογίας, τήν σιωπηλήν άποδο- χήν. Ύποστηρίζομεν τήν προάσπισιν τής φυλής, άλλα καί τον σεβασμόν τών άλλων φυλών. “Οχι καταφρόνησις, θεωρουμένων «κατωτέρων». "Οπως έχο- μεν γράψει, « αΐ φυλαί τού κόσμου δέν θά εύρουν ήσυχίαν, άν δέν γίνουν ελεύθεραι ». ’Ακόμη καί δ Εβραϊκός κόσμος, καί αν δέν θεωρήται φυλή βιολογικώς, έχει κάποιαν « ψυχικήν » διάκρισιν. Ή άποφυγή περαιτέρω Ιπι- μιξιών σημαίνει κάθαρσιν, άπορροφουμένων τών άμελητέων ποσοτήτων ξένου αίματος, καί μέ τάς ένδοφυλετικάς ενώσεις μόνον. « Ή μίξις τών φυ­λών είναι ή άρχή τού κακού », έγραφον οί Γερμανοί, δρμώμενοι βεβαίως άπό τόν εγκληματικόν άντισημιτισμόν των. Τούτο δμως δέν εμποδίζει νά είναι

αληθές. Καί είναι πλέον ευτυχείς (κατά τον τρόπον των) αί ομάδες πρωτο­γόνων, άπομεμονωμέναι μέ τα βέλη των, έτοιμαι κατά πάσης... μίξεως. Κα'ι τα χρησιμοποιούν δηλητηριασμένα, κρυμμένοι πίσω από πυκνά δένδρα είς τον ’Αμαζόνιον κλπ. Ποιος μας πταίει δια την υποδοχήν αυτήν ; Α ντί τής άναπτΰξεώς των, επιχειρεΐται ή εξόντωσις, ως «κατωτέρων». Έ νφ , είναι ίσοι, είναι απλώς « υπανάπτυκτοι ». "Οταν εξελιχθούν μάλιστα..., οι Νέγροι έχουν Πανεπιστήμια, όπως το αχανές του Ίμπαντάμ τής Νιγηρίας κλπ. ’Αλλά, ό Νεγροαμερικανός τραγουδιστής του « ρόκ - έντ ■ ρόλ » νυμφεύεται καί τήν ’Ολλανδήν Μίςς Κόσμος ! Καί τα μιγαδάκια πλημμυρίζουν τούς Παρισίους π.χ., από τούς «σπουδάζοντας» Νέγρους. Και ό κόσμος δεν εννοεί διατί ό Λευκός τούς διώχνει από τον κινηματογράφον. Ά ς εβραβεύθη ό εις μέ Νόμπελ καί άλλος μέ “Οσκαρ, ό νέος άστήρ τού κινηματογράφου. Καί εις τάς ’Αθήνας δίδομεν διαλέξεις, περ'ι τού « ποιητικού έργου » των Νεγροαμε- ρικανών. Ή δέ φίλη μας Γιοζεφίνα Μπαΐκερ, λανσάρει καί άλλην « έκπληξιν καλλονής», μαΰρην χορεύτριαν, « μικράν μπρούντζινην Άφροδίτην »... Φυλετικός ενθουσιασμός. Διατί δχι ; Ασφαλώς δέν θά τήν έδιωχνεν από τήν καφετερίαν, ό εκ Γιοχάννεσμπουργκ Λευκός, οπαδός τών « διακρίσεων » !

"Ας ενθυμηθούμε, δτι ή Ν. ’Αφρικανική Δημοκρατία ( Καλής Έλπί- δος, Τράνσβααλ, Όράγγη, Νατάλ, μέ τούς Ζουλοΰ κλπ. ), χρονολογείται από τον 17ον αιώνα, μέ τον ΒάνΡίμπεκ καί τούς ’Ολλανδούς. Ό χρυσός έφερε τελευταίως τούς “Αγγλους καί ενίκησαν τούς Μπόερς ( χωρικούς ). Πώς άξιού- μεν 12 εκτμ. αυτοχθόνων, να είναι δούλοι τών 4 εκτμ. Λευκών ( 6 0 % 'Ολλαν­δών καί 4 0 % “Αγγλων) ; ’Αλλά καί τα 10 έκτμ. περίπου τών Νέγρων τής Αμερικής ; Κα'ι εις τάς δύο περιπτώσεις δέν πρόκειται καν περί « φυλών » λευκών, αλλά «εθνών», περί μεταναστών, πού έξεδίωξαν, ύπεδούλωσαν, ή εκάλεσαν τούς Νέγρους, εξώντωσαν τούς αύτόχθονας... Κα'ι ή συμβίωσις είναι πλέον επιβεβλημένη. Θά επικρατήση ό « Καλός Φυλετισμός ». Ούτε τα χωρά­φια των υπάρχουν πλέον, ούτε ήμποροΰν να γυρίσουν είς τον πρωτόγονον βίον πλέον. Άλλ* οΐ αστυνομικοί τής ΰπερπολιτισμένης Αμερικής δέν θά δέρνουν τούς διαδηλωτάς « πού ήθελαν να εΐσέλθουν εις καφετερίαν τών Λευκών». Ποιος τούς είπε να τούς μετακαλέσουν (ώς δούλους βέβαια); Άλλα κάποτε καί « οί δούλοι γίνονται ελεύθεροι», καί πολλαπλασιάζονται καί ενοχλούν «ώς πολίται δευτέρας κατηγορίας » !... Καί οί Παλαιοαμερικα- νοί, οί αύτόχθονες πού ζοΰν; Ή σαν τόσον δλίγοι είς τήν αχανή, διπλήν ήπειρον. Διατί να μή διατηρήσουν κάποιο « έθνος » των ; Καί να εγκατα­λείπουν το κρυφτούλι, μέ τα βέλη των ; Καί οί Νέγροι ; Να ξαναγυρίσουν είς τήν ζούγκλαν των; Αδύνατον. « Διεφθάρησαν », θά ελέγαμεν, από τον πολιτισμόν. Εύρέθησαν άποτόμως χιλιετηρίδας εμπρός. Συμβίωσις λοιπόν. Καί να είναι καί ευχαριστημένοι οί Νεοαμερικανοί καί οί Νοτιοαφρικανοί, επήλυδες, δτι δέν επεκτείνεται ή ιστορία τών Βορειοαφρικανικών φυλών

π.χ·, δπου καί «ή Λιβύη είς τούς Λίβυας* επέστρεψεν (δπως προείπομεν κάποτε δτι θα γίνη) κα'ι ή ’Αλγερία είς τούς Άλγερινούς κλπ....

Θα χρειασθή μακρά επιμονή. Άλλα είναι βέβαια ή τακτοποίησις κάποτε των «φυλετικών διακρίσεων», διά τού «Καλού Φυλετισμού». Ίσ ω ς προω· θηθή μάλιστα, μετά αποφυγήν μικτών γάμων καί αυστηρόν ενδογαμίαν, καί ή κάθαρσις τών «εθνών», διά τής προβολής τών «φυλετικών» πυρήνων, άπορροφουμένων τών ξένων. Τό πρόβλημα, πού θίγουν αι πτωχαί αύταί γραμμαί, θά διαλευκανθή κάποτε καί μέ διεθνείς επεμβάσεις καί διαφώτισιν τών λαών. "Οχι βέβαια μέ τάς θεωρίας Γκομπινώ κλπ., πού έσβησαν τελειω- τικώς εις τα υπόγεια τής Καγκελαρίας τού Βερολίνου, μέ τό τελευταίον των θύμα. Καί « οί άνθρωποι, πρέπει να γίνουν φιλάνθρωποι », θά ελέγομεν, κατά τό τού Πλάτωνος, « οί Έλληνες πρέπει να γίνουν φιλέλληνες ». Καί είναι Ελληνικόν τό κήρυγμα τούτο αδελφοσύνης ( Κ. Βουρβέρης, Έλλ. Ά νθρ. Έ τ ., άρ. 21) καί Ισχύει δι* δλας τάς «φυλάς», άνευ «φυλετικών διακρίσεων ». Είναι κρίμα, δπως λέγουν, δτι « δέν διευθύνει τα τού κόσμου, τήν πολιτικήν, ή Επιστήμη, ή ’Ανθρωπολογία » ! Καί δέν υπάρχει φόβος να επηρεάση εκείνην καί τό ταπεινόν σημείωμα τοΰΈλληνος Άνθρωπολόγου...

Τόν «Καλόν Φυλετισμόν», ύπεστηρίξαμεν έ'κτοτε (1939), δχι τό χι­τλερικόν « ύπεράνω δλων ». Κάθε φυλή, καί ή Νεγρική, «ύπεράνω τών άλλων». "Οχι δια τήν άνωτερότητά της δήθεν, άλλα διά τήν ύπαρξίν της. Καί διά τήν Ελληνικήν, «υπέρ πάσαν άλλην» ή Ελληνική. « ...*Η Πα­τρίδα. Καί δ Δάσκαλος πάντα θά λέη : Πάνω άπ* δλα Αυτήν. Κι* άπ* αυτήν τή μανούλα » ! Καί έπρεπε να καταστροφή δ κόσμος διά να πεισθοΰν περί αυτού καί οί Γερμανοί (...αν επείσθησαν βέβαια). Καί τώρα, πρέπει να πεισθοΰν περί τής ίσότητος τών ανθρώπων καί οί... Νεοαφρικανοί καί οί Νεοαμερικανοί κλπ., διά να εγκαταλείπουν τάς «φυλετικός διακρίσεις». Ούτε « μισαλληλία », ούτε δμως καί «επιμιξία », άλλα *σννύπαρξις». « ’Ενέ­χει καί ωραιότητα, ή ποικιλία τών φυλών», εγράφομεν...

Δέν ήτο βέβαια ή « "Εκκλησίς » μας προς τούς Άνθρωπολόγους τής Ρωσίας ( 1955), πού ήνοιξε, ως εζητούμεν, τό «Παραπέτασμα» έκτοτε... Ευτυχής σύμπτωσις μόνον. "Ας ελπίσωμεν, είς δμοίαν καί τώρα σύμπτω- σιν, καταπαύσεως τών « φυλετικών διακρίσεων », πού θίγουν τόν ανθρωπι­σμόν μας.

Επομένως, δέν είναι δυνατόν νά συμφωνήσωμεν μέ τήν έκθεσιν τών 22 άνθρωπολόγων καί τής Ούνέσκο, δτι ούδεμίαν ζημίαν προκαλεΐ ή μίξις τών φυλών, δτι οί «μικτοί γάμοι » επιτρέπονται..., συνιστώνται μάλιστα. Είς τούτο έφθασαν εξ άντιδράσεως προς τάς Ναζιστικάς θεωρίας. Πιστεύο- μεν δτι : Τό Ιδεώδες θά ήτο, ή « υπεράσπισις τής Φυλής» ! Αποφυγή δχι μόνον μεταξύ Λευκών καί Μαύρων, ή Κίτρινων, άλλα καί μεταξύ τών καθ’ έκαστον φυλών. Καί δέν πρόκειται περί ουτοπίας.

*Η φύσις επέβαλεν αυτήν τήν «διάκρισιν», εάν μάς ενοχλή 6 δρος «φυλετισμός»... «P aris se noircit» εγράφομεν τελευταίως (L e Messager d ’Athènes, 16.10.64). Καί δεν είναι μόνη ή « Πόλις· Φως» δηλαδή ή Γαλ­λία, ή οποία « μαυρίζει », με τούς Νέγρους τής Μαύρης ’Αφρικής καί τούς Άλγερινοΰς της κλπ. τής « Λευκής » ’Αφρικής. *Η κατάστασις χειροτερεύει διαρκώς καί εις αυτήν τήν Νότιον ’Αφρικήν, διά τούς Λευκούς, παρ’ δλον τόν « Κακόν Φυλετισμόν », δηλαδή τό μίσος. ’Ακριβώς μάλιστα, είναι αι « μί­ξεις » μία αίτια ακόμη τής εντάσεως τού μίσους τών Λευκών, κατά κάποιον φαύλον κύκλον. “Εχομεν γράψει ακόμη ( Ή Βραδυνή, Λ. Παν., 10-13 Μαΐου, 1955), καί δια τό «φυλετικόν πείραμα(;)», δηλ. δια τα «αραπά­κια, πού επλημμύρησαν τήν Γερμανίαν!». Τα ίδια καί εις τήν 'Αγγλίαν κλπ. Καί εχομεν τήν ’Αμερικήν, με τάς φοβέρας συνέπειας. Συμφωνών μέ τας απόψεις μας (διά να... μή μένη μόνος δ “Ελλην ’Ανθρωπολόγος!), δ διάσημος Άνθρωπολόγος τής Σορβόνης καί μελετητής καί τής Ελληνικής Φυλής Robert Charles, γράφει (επιστολή): «...*0 υπερβολικός άντιφυλετι- σμός τής «Ούνέσκο» είναι δημαγωγικός, Εγκληματικός. ...Σήμερον, οι διάφο­ροι τύποι προσηρμοσμένοι κληρονομικώς εις τό οίκεϊον περιβάλλον, Εάν Εξ έλ­θουν, χάνουν τήν Ισορροπίαν βιολογικώς καί φυσιολογικώς... Καί είς τήν Ευρώπην μας άκόμη υπάρχουν «κακοί γόμοι a (Μεσογειακοί - Σκανδιναυοί) κλπ.... Προσωπικώς αποδίδω είς τούς «κακούς γόμους» αυτούς, τήν πληθώ­ραν τών τρελλών καί άδυνάτων τής ’Αμερικής, όπου ai Επιμιξίαι γίνονται όπως, όπως... Πάρα πολλά θά Επρεπε νά άναθεωρηθώσι είς τά ζητήματα τής Εθνικής ενότητος... Έπράξατε αληθώς λαμπρά νά τό είπητε... Οι διάφο­ροι τύποι δεν Εχουν τήν αυτήν ορμονικήν Ισορροπίαν καί ή Ενωσίς των είναι φυσιολογικόν λάθος... Πρόκειται περί μιας καταστάσεως Επιβληθείσης υπό τής Φύσεως...». Μεγάλην τέλος σωματικήν τοιαύτην μειονεκτικότητα εμφανίζουν άλλως τε καί τα μνημονευθέντα « παράγωγα » τής ένώσεως Μαύρων · Λευ­κών εις τήν Ν. Αφρικήν, καταφανώς βραχύβια.

Ταΰτα, είναι τό καλύτερον « πείραμα», τα καλύτερα επιχειρήματα πρός δικαίωσιν τής άπόψεώς μας, υπέρ ενός « Καλού Φυλετισμού », τής προασπί- σεως τής φυλής, τού τύπου* άπόψεως, άντιτιθεμένης πρός τήν άπαράδε- κτον... επιείκειαν απέναντι τών «φυλετικών μίξεων», τήν επιδειχθεΐσαν υπό τού εφετεινοΰ « Διεθνούς Συνεδρίου ’Ανθρωπολογίας », τής Μόσχας. Ύποστηρίζομεν τουναντίον, ενα « Καλόν Φυλετισμόν». Τήν διαφύλαξιν τών φυλών. ’Απαράδεκτος δηλαδή ή αποδοχή υπό Άνθρωπολόγων, μιας ύπερ- βάσεως τής « συνυπάρξεως » τών φυλών, μέχρις επιμιξίας. Δεν είναι δυνα­τόν να εγκριθή ή έκθεσις τής « Ούνέσκο ». Πρόκειται εις τούς μικτούς γά- μους περί ύπερνικήσεως πραγματικού, εμφύτου εις τούς ανθρώπους φυλετι­κού απωθητικού αίσθήματος τών « ξένων » ανθρώπων απέναντι άλλήλων (τό δποΐον ακριβώς δδηγει καί είς τόν « Κακόν Φυλετισμόν », τό μίσος, δπως

άνεπτύξαμεν ). Ευτυχώς μάλιστα, δτι ή επιφύλαξις αυτή μεταξύ των φυλών, παρά τήν... προτροπήν του Συνεδρίου μας καί τής «Ούνέσκο», άλλα καί παρά κάποιον εκβιασμόν σχεδόν, διά πολιτικούς σκοπούς (Γαλλία), ή επι- φυλακτικότης αύτη, λέγομεν, είναι καί ή επικρατούσα. Καί διατηρεί τάς φυλάς, παρ* δλην τήν εντασιν τών επικοινωνιών εΐς τον σημερινόν κόσμον μας κα'ι τήν συμβίωσιν, εκουσίαν, ή δχι. Ούδε'ις εχει τό δικαίωμα να... « βελτιώση » δήθεν τήν Φυλήν του, διά... « προσκλήσεως » ξένου αίματος. Δεν νοείται, να ερωτςίς διά κάποιο Έλληνοαγγλικόν ζεύγος κα'ι να σοΰ απαν­τούν : «Λαμπρά, λαμπρά, καθαρά... τρία Εγγλεζάκια!*. "Ας εύχηθώμεν να ενωθούν αυτά μίαν ήμέραν με συντρόφους τής... « παλαιάς φρουράς» προς φροΰρησιν καί εκκαθάρισιν καί άπορρόφησιν. Διότι, δεν πρόκειται περί τού χρώματος μόνον. Επιβάλλεται να παραμένη ή εκ τής φΰσεως δοθεΐσα ορμονική ισορροπία... Τα καθημερινά δράματα μεταξύ αλλοφύλων έχουν εμφανή μόνον αΙτίαν τήν διαφοράν θρησκείας, ή γλώσσης, ή Ιθνι- σμού. Και ή Ίσραηλινή μητέρα πετρί προς τον Ν. Κόσμον, διά να Ιμπο- δίση, ματαίως βέβαια, τον γάμον τού υιού με *Αγγλίδα κλπ. Βιιθυτέρα δμως αιτία είναι πάντοτε ή διαφορά τής φυλής. Καί ενφ είναι άνάξιαι τού ανθρώπου αί εξτρεμιστικαί θεωρίαι ( άνωτερότητος κλπ.), δεν είναι αγεφύ­ρωτοι αί αντιθέσεις, ού'τε ουτοπία ή προσπάθεια. Αρχίζει τέλος αύτη σήμε­ρον νά διακηρύσσεται καί υπό τών επισήμων (Τζόνσον), δπως εζήτεΐ-ή ταπεινότης μας προ πολλού. Τούτο δμως δεν δικαιολογεί καί τήν μίξιν τών φυλών, τήν... « παμμιξίαν ». *Η φυλή εκάστου... « ύπεράνω δλων » !

Τ Α Ξ Ι Δ Ι Ω Τ Ι Κ Α Κ Ε Ι Μ Ε Ν ΑΠΕΡΙΓΡΑΦΑΙ - ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ - ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

; ΝΙΚΟΑΑΟΤ ΚΕΦΑΛΑ

«Τ Α ΣΥΜΒΑΝΤΑ»

[ Ό Ν ικ ό λ α ο ς Κ ε φ α λ ά ς ( 1770 -1850), ό Ζακόνθιος θαλασσοπόρος, παρέμεινε κυρίως γνωστός ως τυχοδιώκτης ναυτικός, δστις πλήν χαρτογραφικών καί μεταφρα­στικών έργων του, εξέθεσε τάς περιπετείας τοΰ πλάνητος βίου του είς βιβλίον εκδο- θέν έν Άθήναις τφ 1845 υπό τίτλον : « Τά Συμβάντα τοΰ χαηιτάν Νικολάου Κεφαλά... ». Τό κατωτέρω δημοσιευόμενον απόσπασμα ανήκει είς τό Δ' Κεφάλαιον ( σελ. 6 5 -7 3 ).

Περί τοΰ άνδρός ϊδ. Π. Χ ιώ τ ο υ , Νικόλαος Κεφαλάς, «Κυψέλη» ( Ζακ. ) Α' ( 1884 ), σ. 218-220, 239 -240, Β' ( 1885), σ. 364-368, 380-382].

[ ............................................................................................................................;Φθάσας είς 'Ιερουσαλήμ άπεφάσισα να άπεράσω έχει δλον τον χειμώνα,

καί αυτή μου ή άπόφασις μ ’ άπέβη ευπροσήγορος καί ευχάριστος, διότι ή ύποδοχή, την οποίαν μ * έκαμεν εκείνος ο σεβαστός καί ευλαβής κλήρος του Πατριαρχείου, εστάθη άνωτέρα πάσης μου προσδοκίας, καί δεν δύναμαι αρ­κετά να περιγράφω την προσοχήν καί αγάπην, τήν όποιαν μετεχειρίσθησαν ύπερ εμού, ου μόνον οΐ εντός τής * Ιερουσαλήμ, άλλα και δλοι έκεϊνοι των έξω Μοναστηριακών μερών, δθεν συμφώνως με τάς αρχάς μου δεν ήμπορώ παρά να δράξω αυτήν τήν ευκαιρίαν, διά να δημοσιεύσω τήν ευγνωμοσύνην μου, καί τάς έναρέτους καί ξενοφίλους Ιδιότητας έκείνων τών Πατέρων, οϊτινες επα- ξίως προσδιωρίσθησαν νά φυλάττουν με χριστιανικόν ζήλον τήν αγίαν έκείνην γήν, τήν όποιαν έπάτησεν ό Σωτήρ ήμών Ίησοΰς Χριστός.

Ά π ό τον Νοέμβριον μέχρι τοϋ ’Απριλίου 1844 έζησα με αφθονίαν είς τον Ιερόν έκεϊνον τόπον καί έλαβα τήν μεγαλυτέραν εύχαρίστησιν, αισθανόμε­νος εκ βάθους ψυχής τήν πνευματικήν ήδονήν, ήτις τφ δντι είναι τό βάλσαμον τοϋ αμαρτωλού' τον δε ’Απρίλιον έλαβα τήν οδοιπορίαν τής Δαμασκού, με σκοπόν να περάσω είς το Μπαγδάτι καί να καταβώ εις τήν Μπάσρα, άπό εκεί είς τάς ’Ινδίας καί να φθάσω έως είς τήν Γόα, ένθα μ ’ έπερίμενε μία λαμπρά τύχη, άλλ’ έν απροσδόκητον συμβάν εματαίωσε τό σχέδιόν μου.

’ Αναχωρήσας άπό * Ιερουσαλήμ έφθασα ευτυχώς είς Ναζαρέτ, καί από έκεί εις Τιβεριάδα, τήν δε 20 ’Απριλίου 1844, έπήρα τον δρόμον τοϋ δρους καί πεσών από το μουλάριον, έκτύπησα εις τό στήθος καί είς τό πρόσωπον

καί έστερήθην δύο όδόντας καί έμεινα σχεδόν ήμιθανής. Μέ μετέφερον είς έν προάστιον, καλούμενον Καραμάνα, κατφκισμένον από Δ ρούσους, δύο ή μέρας μακράν τής Δαμασκόν, καί εστάλη αμέσως ταχυδρόμος προς ζήτησιν Ιατρόν, δστις έλθών μ ’ έκαμε μίαν πλουσιοπάροχον φλεβοτομίαν από την αριστερόν χείρα, είς δε τα πλευρά μου εβαλεν υπέρ τάς 100 βδέλας, καί αφού με ώδή- γησεν ώς προς την μέθοδον τής μελλούσης Θεραπείας άνεχώρησεν, έγώ δε μετά 17 ή μέρας μόλις ήδυνάμην να βαλθώ είς ταξ ίδιον.

Έβιάσθην να επιστρέφω είς Δαμασκόν, πολλά άδύνατος κατά το σώμα, άδννατώτερος δε κατά το βαλάντιον, δθεν νπεχρεούμην να προμηθενθώ τα χρηματικά μέσα προς έξακολούθησιν τόσον μακρννοϋ καί έπικινδύνου ταξι­διού, μετέβην λοιπόν είς το Χαλέπι, ένθα από πολλά ολίγα χρήματα ήμπό- ρεσα να έξοικονομηθώ. (Εις δλα τα μέρη τον κόσμου δ πλούσιος, δστις δεν έχει άνάγκην από δάνεια, ευρίσκει πλήθος άνθρώπων, οϊτινες αύθορμήτως προσφέ- ρουσιν είς αυτόν χρήματα, είς τον πτωχόν δέ, δσον τίμιος καί άν είναι, δέν προσφέρει τις τήν παραμικρόν βοήθειαν, καί εάν ζητήση δεν απαντφ παρά δρνησιν, καί θεωρώντάς τον ώς προσβλημένον από πανώλην τον άποστρέφον- ται καί απομακρύνονται από αυτόν, φοβούμενοι μήπως μολυνθώσι). Καί ένεκα τούτου, έξευτελισμένος από αυτό τό μεγάλο δυστύχημα δι ένα οδοιπόρον, έπειδή ή δυστυχία καί ή πενία τυφλώνονσι τό πνεύμα, καί ή τύχη μου δεν έκανε διακοπήν έξακολουθούσα νά με κατατρέχη, και λαβών τήν ατυχεστάτην εΐδησιν δτι αί Καραβάναι του Μπαγδατιού έλειπον καί οΐ δρόμοι δεν ήσαν ασφαλείς, έπήρα τήν άπόφασιν νά δπισθοδρομήσω.

’Από το Χαλέπι έπέρασα είς τήν Άλεξανδρέταν καί εκεί εϊδον τάς άπει­ρους καταχρήσεις τής καθάρσεως, τάς δποίας πράττουσιν οΐ ’ Οθωμανοί υγειο­νόμοι καί οΐ Ευρωπαίοι Ιατροί.

A l καθάρσεις τής *Αλεξανδρέτας καί έκεϊναι του Βαδέμ, 4 ώρας μακράν, δέν έχουν άλλον σκοπόν, παρ’ έκεϊνον του νά γυμνώνουν τούς επιβάτας, οίτι- νες φθάνουσιν από τήν Συρίαν καί από τό εσωτερικόν, χωρίς κάν προσ- ποιητώς να ένεργήται ή παραμικρά κάθαρσις, ή να φυλάττηται ή ιΥγειονο­μική τάξις.

*Οταν φθάσωσιν ο! έπιβάται τούς φοβίζουσι με μίαν μεγάλην κάθαρσιν, διά νά είσέλθωσιν είς τήν Μικράν ’Ασίαν, διά νά τούς ύποχρεώσουν νά έλθουν είς διαπραγματεύσεις, τάς δποίας με μέσον των έξω οπαδών δέν αργούν νά πραγματοποιήσουν’ δταν δέ προσδιορισθή ή τιμή μεταξύ ύγειονόμου, ιατρού καί έπιβάτου, καί μετρηθώσι τά χρήματα, αυτός ελευθεροκοινωνεί άμέσως καί τόν δίδεται έλευθέρα ή είσοδος διά τήν Μικρόν ’Ασίαν.

’Εκείνο δμως τό όποιον μ ’ επροξένησε φρίκην είναι, δτι καί αύτοί οί Ευρωπαϊκοί υποπρόξενοι τής Άλεξανδρέτας βλέπουν ταύτα πάντα μέ αδιαφο­ρίαν, καί μάλιστα μεσολαβούσιν είς τήν διαπραγμάτευσιν τής συμφωνίας, ή μάλλον είπείν είς τήν πώλησιν τής κοινής υγείας. *0 αδελφός τού ύποπροξέ-

νου τής ’Αγγλίας, άπόντος τον Ιατροϋ Έσπαρών (αυτός ήτο φαρμακοποιός είς το Καιρόν, νυν δε δόκτωρ, ώς είναι πολλότατοι εις την Τουρκίαν άμπα- τζίδες, ράπται, ναϋται, μεταπωληταί καί τοιαντης τάξεως, νϋν δε γνωρίζω να είναι δόκτορες και έξοχώτατοι με καλόν μισθόν), ενεργεί αντί αυτού καί λαμβάνει μέρος είς τάς συμφωνίας, ό ελάχιστος δρος των οποίων ήτον 500 γρ. καί έφθανεν εως εις τάς 3000, κατά τον αριθμόν των φορτίων πραμα­τείων, όπου ή τον νά περάσωσι μ ’ ελευθέραν κοινωνίαν είς την Μικράν ’ Ασίαν· 'Από έμε δεν έζήτησαν τίποτε, όμως μοί εσυγχώρησαν άνευ τής παραμικρός καθάρσεως έλενθέραν είσοδον έν τή Μικρά ’Ασία διά τήν "Εδεναν.

Φθάσας είς "Εδεναν εμαθον καί εκεί τάς αλλας κακώσεις καί άρπαγάς, τάς όποιας προξενεί είς τούς δυστυχείς έπιβάτας ό ’Οθωμανός υγειονόμος συμ- φώνως μετά τού ύγειονομοΐατροϋ έκ Νεαπόλεως τής ’Ιταλίας, είς τήν σκάλα τής Ταρσού, λεγομένην Μερσίνια.

Έπληροφορήθην παρά των ίδιων οδοιπόρων Γραικοαρμενίων, δτι οΐ ύγειο- νομικοί υπάλληλοι έκείνου τού μέρους, εμιμούντο το παράδειγμα έκείνων τής ’Αλέξανδρέτας, ήγουν άμα εφθανον από τήν *Ιερουσαλήμ οι χατζήδες εδια- πραγμάτευον με αυτούς καί τούς έδιδον ελευθέραν κοινωνίαν, δσοι δε δεν ήθελον νά πληρώσουν ή πραγματικώς δεν ήδύναντο να το κάμουν, τούς έκρα- τούσαν υπό κάθαρσιν είς υγρά καί νοσωδέστατα μαγαζεια, καί τούς υστερού­σαν από δλα τά μέσα, σχεδόν καί τά προς ζήν, άχρις δτου τούς ύπεχρέωναν νά πληρώσωσιν είτε πολύ είτε ολίγον, καί τότε τούς ελενθεροκοινώνουν.

*Ενφ λοιπόν αυτοί οί πτωχοί άνθρωποι μοί εδιηγούντο τα δεινά των, με άφιναν είς τον Θεόν καί με επικαλούντο νά εΰρω μέσον, διά νά γίνωσι γνω­στοί είς τήν Κυβέρνησιν αύταί ai καταχρήσεις, ai δποΐαι μεταξύ των άλλων, διακινδυνεύουν τήν κοινήν υγείαν* δθεν ένέκρινα νά κάμω μίαν δούλευαιν τής ’Οθωμανικής διοίκησε ως καί τής κοινότητος, καί νά γράψω επί τού προκει- μένου δύο έπιστολάς, δηλ. μίαν εις τον Ριζά Πατισσάν, καί άλλην είς τον Σουρά τής Κωνσταντινουπόλεως, τάς οποίας παρέδωκα εις τον Πασσάν τής "Εδενας, δστις γνωρίζων τάς καταχρήσεις των υγειονομικών υπαλλήλων, καί τήν τόλμην καί αυθάδειαν μεθ’ ής τάς έκτελούν, ήτον ώργισμένος πολύ κατ’ αύτών, διά τούτο μέ δλην τήν εύχαρίστησιν τάς διεύθυνεν ένθα άνήκεν' ai επιστολαί μου δμως αύταί έκαμαν κάποιαν ένέργειαν, διότι έπαυσαν μετ’ ολί­γον ai καθάρσεις, καί έβάλθη είς έλευθέραν κοινωνίαν ή Συρία με τήν Μικράν ’Ασίαν.

Άφίνω είς τήν άμερόληπτον κρίσιν τού αναγνώστου νά άποφασίση, Ιάν al επιστολαί μου, αί δποΐαι έφερον τόσον αίσιον αποτέλεσμα, ήσαν άξιαι όνει- δισμού ή έπαίνου, μ ’ δλα ταύτα μού έπροξένησαν μίαν ζημίαν, περί ής θέλω κάμει μνείαν εγκαίρως.

Οί πτωχοί πασσάδες εκείνων των μερών δεν έχουν καμμίαν έξουσίαν διά νά è μποδίσουν τάς καταχρήσεις τού υγειονόμου καί τού νγειονομο ιατρού, οϊτι-

νες, επειδή διορίζονται από την Κωνσταντινούπολή καί δίδουν να πιστεύσονν εις τούς πασσάδες (προς τούς οποίους ή Κεντρική Κυβερνησις στέλλει έν μόνον έγγραφον αναγνωρίσεως, χωρίς να τούς επιφορτίζη νά επαγρυπνοϋν επί τής διαγωγής των) δτι αυτοί είναι ανεξάρτητοι, καί δτι άνταποκρίνονται απ' ευθείας με τάς άνωτέρας άρχάς τής Κωνσταντινουπόλεως, καί ώς εκ τού­του εκτελοϋν άτιμωρήτως παν είδος παρανομίας.

Με τον σκοπόν δμως νά κάμω δούλευσιν τόσον εις τήν *Ελλάδα, καθώς και εις τήν ’Οθωμανικήν αυτοκρατορίαν, καί κολακευόμενος δτι καί ή μία καί ή άλλη θέλουσι βάλει υπό ώριμον σκέψιν αυτήν τήν δήλωσίν μου, αναφέρω ενταύθα εις σημείωσιν τήν κακίαν και τάς παρανομίας των προξέ­νων, ύποπροξένων καί πρακτόρων τής *Ελλάδος είς τήν Συρίαν.

Εις δλην τήν Συρίαν άπήντησα μίαν μεγάλην ποσότητα ύποπροξένων καί πρακτόρων τού Βασιλείου τής fΕλλάδος’ ώς καί είς τα πλέον μικρά μέρη τής Συρίας εύρον τον τρόπον ν’ άποκαταστηθώσιν.

Αύτοί οΐ αμαθέστατοι καί πεινασμένοι εμπορικοί διπλωμάται, καταχρώ- μενοι τήν αμαθή συγκατάβασιν των διοικητών έκείνων των πόλεων καί προα­στίων, καί με κάποιον δώρον, το όποιον ή τουρκική λαιμαργία δεν απο­ποιείται, δεν κάμνουν άλλο, παρά νά πλάττουν υπηκόους *Ελληνας, καί δεν είναι Ρουμελιώτης, Νησιώτης, Κύπριος ή Κρής ερχόμενος εις τήν Συρίαν, τουτέστι είς Γιάφαν, Καΐφα, Βεϊρούτ, Τρίκολιν, Ααδικέαν, *Αντιόχειαν, Ά λ ε - ξανδρέταν, Ταρσόν, Δαμασκόν, Χαλέπι κτλ., δστις με θυσίαν χρημάτων νά μήν εχειροτονηθη υπήκοος "Ελλην, μή εξαιρουμένων πολλών 'Αράβων, Βουλ­γάρων, Σέρβων, Βλάχων, Μπογδάνων, έως καί *Εβραίων καί Γύφτων, οϊτι- νες δχι μόνον τήν 'Ανατολικήν θρησκείαν δεν πρεσβεύουσι καί τήν διάλεκτον δέν όμιλοϋσιν, άλλα δεν γνωρίζουσιν είς ποιον μέρος τού κόσμου υπάρχει ή 'Ελλάς.I .........................................................................................7

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1963

Ε π ι μ ε λ ε ί ςΓ. Θ. Ζω ρ α -Φ . Κ. Μπουμπουλιδου

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Δια του παρόντος τόμου είσέρχεται εις το πέμπτον από της εκδόσεώς του Ιτος τό « Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής Φιλολογίας » Χ, δπερ άποσκοπεί είς τήν αναγραφήν των κυριωτέρων αυτοτελών εργασιών ώς καί τών σημαντικωτέρων μελετών καί άρθρων, τών δημοσιευθέντων εις τα εγκυ- ρώτερα Ιλληνικά καί ξένα περιοδικά ή είς καθιερωμένας φιλολογικός στήλας του ήμερησίου τύπου1 2 καί άναφερομένων είς τήν Νεοελληνικήν λογοτεχνι­κήν δημιουργίαν ή τούς εκπροσώπους καί μελετητάς αύιής, κατά τήν περίο­δον άπό του Γ αΐώνος μέχρι τών ήμερών μας' εις τινα τών Ιν λόγψ δημο­σιευμάτων καταχωρίζονται καί σύντομοι αναλύσεις, κριτικαί παρατηρήσεις ή κατατοπιστικά σχόλια.

Καί Ιν τφ παρόντι τόμφ3 διετηρήθη ή αυτή κατάταξις υλικού προς τήν τού προηγουμένου, Ιλπίζεται δε δτι θά καταστή δυνατή προσεχώς ή εν Παραρτήματι δημοσίευσις είδικού πίνακος εκδοθεισών συστηματικών βιβλιο­γραφιών, άφορωσών είς πρόσωπα ή θέματα τής Νεοελληνικής Φιλολογίας.

Παράκλησις τέλος απευθύνεται προς πάντας τούς συγγραφείς και εκδό- τας, δπως ενημερώνουν τούς συντάκτας τού άνά χείρας Βιβλιογραφικού Δελ­τίου περί τών δηιιοσιευομένων εκάστοτε εργασιών, ώστε να επιτυγχάνηται μεγαλυτέρα κατά το δυνατόν πληρότης.

Γ. Θ. Ζ. - Φ. Κ. Μ.

1. Συντομογ ραφίαι ι · Β.Δ. » 1959, I960, 1961, 1962 = Γ. Θ. Ζ ώ ρ α - Φ. Κ. Μ π ο υ μ π ο υ λ ι δ ο υ , Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής Φιλολογίας. Α' 1959, Ά θήναι 1960. — Β' 1960, Ά θήναι 1961. — Γ 1961, Άθήναι 1962. — Δ' 1962, Άθήναι 1963. *0 εν συνεχείς: άναφερόμενος αριθμός αντιστοιχεί είς τό λήμμα του βιβλίου.

2. Πίναξ των άποδελτιωθέντων περιοδικών καί εφημερίδων καταχωρίζεται κατωτέρω.

3. 01 έν τελεί Πίνακες κυρίων ονομάτων συγγραφέων καί τίτλων άρθρων τοΰ Βιβλιογραφικού Δελτίου κατηρτίσθησαν ύπό τής Βοηθού τοΰ Σπουδαστηρίου Βυζαν­τινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας κ. Γλ. Πρωτοπαπα - Μπουμπουλιδου δ.Φ.

ΠΙΝΑΞ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΘΕΝΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

’Ακτίνες Κ<Γ ( 1963).Άνδριακά Χρονικά 14* 15 ( 1963).’Αργοναύτης Β ' (1960*1962) 1963.Άρχεΐον Εύβοϊκών Μελετών I ' (1963).Άρχείον Θρακικοΰ Λαογρ. καί Γλωσσ. Θησαυροί), 29 (1963). Δωδέκατη ώρα 1963.

’Ελληνικά θέματα Η ' ( 1963).Έπετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών ΛΒ' (1963).Έπετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών Γ ' (1963).’Επιθεώρηση Τέχνης ΙΖ/ - ΙΗ / (1963).’Επίσημοι Λόγοι (Πανεπιστημίου ’Αθηνών) Ζ ' (1963).’Επιστημονική Έπετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου ’Αθηνών

ΙΓ ' ( 1962* 1963) 1963.’Επιστημονική Έπετηρίς Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου ’Αθηνών

ΙΔ ' (1963).’Εποχές Α '*Β ' (1963).Επτανησιακό ’Ημερολόγιο Γ ' ( 1963 ).Επτανησιακά Φύλλα Δ' ( 1963).’Ηπειρωτική Ε σ τία ΙΒ ' (1963).Ή ώ ς Τ ' (άρ. 6 6 -7 2 ) 1963.Θέατρο Β ' ( άρ. 7 - 12 ) 1963.Θεολογία 34 ( 1963).Θησαυρίσματα Β' (1963).

’Ιλισός 8 (1963).Καινούρια ’Εποχή 8 ( 1963).Κρητικά Χρονικά I E '- I T ' (1961-1962) 1963.Κυπριακά Χρονικά Γ* ( 1963).Κυπριακοί Σπουδαί ΚΖ' (1963).Μακεδονικά 5 ( 1961 - 1963).Μακεδονικόν Ήμερολόγιον 1963.Μικρασιατικά Χρονικά I ' (1963).Νέα Ε σ τία 73-74 (1963).Ό Βιβλιόφιλος IT ' ( άρ. 1 -4 ) 1962- 1963.*0 Έρανιστής Α' ( 1963).Παρνασσός Ε ' ( 1963).Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά 1963.Πλάτων ΙΕ ' ( 1963).

Πνευματική Κύπρος Γ ' (1963).Σερραϊχα Χρονικά Δ' ( 1963)·Τα ’Αθηναϊκά, άρ. 24-26 (1963).Φιλολογική Κύπρος: 1963.Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1963.Χιακή Έπιθεώρησις Α' ( 1963).Χρονικά ΑΙσθητικής Β' ( 1963).

Archivio Veneto L X X II ( 1963).Balkan Studies 4 (1963).Bolletino della Badia Greca di G rottaferrata X V II ( 1963). Bulletin de l’Association Guillaume Budé. Quatrièm e Serie, 1963. Byzantinische Zeitschrift 56 ( 1963).Byzantinoslavica X X IV ( 1963).Byzantion X X X III ( 1963).Orientalia Christiana Periodica X X IX (1963).Revue des É tudes Byzantines X X I ( 1963).Revue des É tudes Grecques LX X V I (1963).Revue Roumaine d’Histoire II (1963).Scriptorium X V II (1963).Speculum X X X V III (1963).Studii (Revistâ de Istorie) XVI ( 1963).Traditio X IX (1963).

Ή Καθημερινή ( ’Αθηνών) 1963.Tò Βήμα ( ’Αθηνών) 1963.

Α' Γενικά Δημοσιεύματα1. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Νεοελληνικού διηγήματος. Πρόλογος Γ. Θ. Ζ ώ ρ α. Κριτικό σημείωμα

Ά ν τ ρ έ Μ ιρ α μ π έ λ . Πρόλογος στήν Κυπριακή πεζογραφία Μ ελ ή Ν ι κ ο- λ α ΐδ η . ’Επιμέλεια Β α σ . Π ά σ χ ο υ . | Άθήναι 1963]. Τόμ. Α' ( σχ. 8 ον, σ. 416 ), τόμ. Β' (σχ. 8ον, σ. 417 - 796 ).Περιλαμβάνονται κείμενα, κατ’ αλφαβητικήν σειράν των : Γ. Ά θάνα, Τηλ.

Άλαβέρα, Ρ. Άποστολίδη, Ά ρ . Βαλαωρίτου, Κ. Βάρναλη, Ή λ. Βενέζη, Γ. Βιζυη- νοΰ, Δ. Βικέλα, Γ. Βλαχογιάννη, Ά γγ . Βλάχου, Δ. Βουτυρά, Νικ. Βρεττάκου, Ά λκ. Γιαννοπούλου, Γ. Δέλιου, Γ. Δροσίνη, Άργ. Έφταλιώτη, Νέλλης Θεοδώρου, Γ. Θεο- τοκα, Κ. Θεοτόκη, Ν. Καζαντζάκη, Δ. Καμπούρογλου, Μ. Καραγάτση, Ά νδρ. Καρ- καβίτσα, Ίω. Κονδυλάκη, Θ. Κορνάρου, Κ. Κρυστάλλη, Ά νδρ. Λασκαράτου, Μ. Λουντέμη, Έμμ. Λυκούδη, Γιάνν. Μαγκλή, Σπ. Μελά, Μ. Μητσάκη, Στρ. Μυριβήλη, Ά λ. Μωραϊτίδη, Λιλ. Νάκου, Π. Νιρβάνα, Γρ. Ξενοπούλου, Στ. Ξεφλούδα, Κ. Οΰράνη, Κ. Παλαμά, I. Μ. Παναγιωτοπούλου, Ά λ . Παπαδιαμάντη, Ά λ. Παπαδο- πούλου, Ζ. Παπαντωνίου, Β. Πάσχου, Κ. Πολίτη, Ίακ. Πολυλά, Έμμ. Ροΐδη, Β. Ρώτα, Τ. Σκάρου, Ά γγ . Τερζάκη, Άντρ. Τραυλαντώνη, Π. Χάρη, Κ. Χατζοπού- λου, Χρ. Χρηστοβασίλη, Γιάννη Ψυχάρη. ’Επίσης κείμενα τών Κυπρίων διηγηματο- γράφων : Λ. Ακρίτα, Γλ. Άλιθέρση, Τ. Ά νθία , Είρ. Ίωαννίδου ■ Άδαμίδου, I. Γ. Κασουλίδη, Ν. Κρανιδιώτη, Α. Κυπρολέοντος - Γεωργιάδου, Κ. Χρυσάνθη, Μ. Νικο- λαΐδη, Ν. Νικολαΐδη, Γ. Πιερίδη.2. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ελληνικού διηγήματος. Πρόλογος Γ. Β α λ έ τ α . ’Επιμέλεια Ά ν τ ρ .

Ν ε ν ε δ ά κ η . Έκδοσις Γ. Κουρή. ’Αθήνα [,1963] ( σχ. 8 °ν, σ. 622). Δημοσιεύονται, κατά σειράν, κείμενα τών : Ά λ. Παπαδιαμάντη, Χρ. Χρηστο­

βασίλη, Γ. Βιζυηνοϋ, Έμμ. Ροΐδη, Ίω. Κονδυλάκη, Δ. Καμπούρογλου, Κ. Κρυ­στάλλη, Ά ργ. Έφταλιώτη, Άνδρ. Καρκαβίτσα, Άντ. Τραυλαντώνη, Γιάννη Ψυχάρη, Κ. Χατζοπούλου, Κ. Θεοτόκη, Κ. Παρορίτη, Ζ. Παπαντωνίου, Μ. Μητσάκη, Στ. Δάφνη, Γρ. Ξενοπούλου, Π. Νιρβάνα, Γιάννη Βλαχογιάννη, Δ. Βουτυρά, Κ. Οΰράνη, Στρ. Μυριβήλη, Σπ. Μελά, Ή λ. Βενέζη, Λιλ. Νάκου, Κ. Πολίτη, Γ. Ά θάνα , Θρ. Καστανάκη, Μ. Καραγάτση, Έ λλ. Αλεξίου, Π. Χάρη, Γ. Θεοτοκά, Ν. Κατηφόρη, Κλ. Δίπλα - Μαλάμου, Γιάννη Σκαρίμπα, Μ. Λουντέμη, Π. Πρεβελάκη, θ. Πετσάλη, I. Μ. Παναγιωτοπούλου, Στ. Ξεφλούδα, Γ. Μαγκλή, Γερ. Γρηγόρη, Χρ. Λεβάντα, Δ. Σωτηρίου, Α. Νενεδάκη, Π. Γλέζου, Γαλ. Καζατζάκη, Ν. Νικολαΐδη, Έλ. Βοΐ- σκου, Π. Ξένου, Στρ. Τσίρκα, Δ. Χατζή, Ά λ . Σεβαστάκη, Γαλ. Σαράντη, Ά στ. Κοβετζή, Ρ. Άποστολίδη, Τ. Δόξα, Σπ. Ζήση, Άνδρ. Φραγκιά, Άντ. Σαμαράκη, Μ. Κουμανταρέα.3. ΔΟΞΑ Τακη , Ήλειακή Γραμματολογία. Πύργος (’Ηλείας) 1963 ( σχ. 8 °ν, σ. 238 ).

Δημοσιεύονται κατ’ επιλογήν κείμενα Ήλείων επιστημόνων καί λογίων — οΐτι- νες καί βιογραφούνται — τής περιόδου άπό τού 1850 κέξ., κατατασσόμενα είς τάς έπομενας κατηγορίας : Δημοτική Μούσα - Ιστορικές σελίδες - Δοκίμιο - Ποιητικός λό­γος - Πεζογραφία. Έν Έπιμέτρφ καταχωρίζονται σύντομα βιογραφικά σημειώματα ( μή άνθολογουμένων ) νεωτάτων λογίων ή ζωγράφων τής ’Ηλείας.

Διά τού έργου τούτου παρέχεται ή ευκαιρία τής εύρυτέρας γνωριμίας τής άνα- πτυχθείσης λογοτεχνικής δραστηριότητος επί ενα αιώνα είς τήν ως άνω Πελοποννη- σιακήν περιοχήν.

Βιβλιοκρ. σημείωμα: Δημ. Σ ια τΓΟΠΟΥΛΟΥ], «Νέα Ε στία* 74 (ιΊ963 ), σ. 1659.4. K nôs Bôrje , L’Histoire de la Littérature N éo-G recq u e. La période jus-

qu*en 1821. Stockholm - Goteborg - Uppsala [ 1962 ]. [*Ίδ. «Β .Δ. » 1962, άρ. 1 0 ].Βιβλιοκρισία : V. L aurent , « R evue des Études Byzantines » XXI ( 1963 ),

σ. 276-277.δ. P roblems DER N eugriechischen L iteratur . In zusam menarbeit m it Hans

Ditten und Marika Mineemi. Herausgegeben von Johannes Irmscher. I - IV. Akademie - Verlag - Berlin 1959 - 1960.Βιβλιοκρισία : H ans D itte n , « Byzantinoslavica » X X IV ( 1963 ), a. 301 - 308.

6. Π ρακτικά B' Παιδαγωγικού Σ υνέδριου - Προβλήματα ανακυπτοντα εκΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ Νέων ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ. Θεσσαλονίκη 1962. [Ίδ . « Β.Δ. » 1962, άρ. 20].Βιβλιοκρισία: Αλ . Δημαρα, « ’Εποχές» Α', άρ. 4 (Αύγουστος 1963 ), σ. 75 -

77. — Β. ΛαΟΥΡΔΑ, «Νέα Ε στία» 73 ( 1963), σ. 551-552. [ “Ιδ. καί σημειώματα: Δημ . Π. Μαντζουρανη , Αυτόθι, σ. 625 - 626 καί ΑΛ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Αυτόθι, σ. 689-691].7. Γριτςοπουλου Τάσου Αθ., Σχεδιάσματα. Έκδ. οίκος Γ. Φέξη. Ά θήναι 1963

( σχ. 8 °ν, σ. 240 ).Συγκεντροΰνται επιφυλλίδες καί όμιλίαι τοϋ συγγραφέως άναγόμβναι είς τέσσα-

ρας κατηγορίας : Πνευματικά θέματα - Φιλολογικά θέματα - Θέματα Ιστορίας καί Θρη­σκευτικά θέματα.Είς τήν νεοελληνικήν φιλολογίαν άναφέρονται ιδιαιτέρως τά μελετήματα : Περί των ’Επιφυλλίδων ( θεώρησις τοΰ είδους ) - Βιβλιογραφία νεοελληνικής φιλολογίας (κρι­τική τοΰ Βιβλιογραφικοί» Δελτίου Νεοελληνικής φιλολογίας ) - Κυκλαδικά γράμματα (κριτική τής Έπετηρίδος τής ’Εταιρείας Κυκλ. μελετών )- Τά τραγούδια μας (περί δημ. ποιήσεως καί τής έκδ. Δημοτικών τραγουδιών υπό τής ’Ακαδημίας Αθηνών ) - Μνημεία τοϋ Νεοελληνικού λόγου ( al ρίζαι τής νεοελληνικής δημιουργικής παραγω­γής καί ό χαρακτήρ τών παλαιοτέρων μνημείων ) - ΟΙ Θρήνοι τής Άλώ σεω ς ( περιεχό- μενον, χαρακτήρ καί σημασία αυτών ) - Τά εθνικά μας κείμενα ( τά περί τής ’Ελληνι­κής Έπαναστάσεως βιβλία τών πρωτεργατών αυτής ).8. ΤΩΜΑΔΑΚΗ Νικ . Β., ’Απανθίσματα. Γραμματολογικά καί Βιογραφικά τής Νέας

’Ελληνικής Λογοτεχνίας ( Μελέται καί άρθρα). Ά θήναι 1962 [ “Ιδ. « Β.Δ. * 1962, άρ. 16’].Βιβλιοκρ. σημείωμα : Φ. Κ. Μ[πΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ], « Παρνασσός » Ε' ( 1963 ), σ. 138.

9. 0ΕΜΕΛΗ ΓΙΩΡΓΟΥ, Ή νεώτερη ποίησή μας. ( Πρώτος καί δεύτερος Κύκλος). Έκδ.οίκος Γ. Φέξη. ’Αθήνα 1963 (σχ. 8 ον, σ. 322).Περιλαμβάνονται κριτικά μελετήματα περί τών ( κατά σειράν ) : Γ. Σεφέρη,

Ό δ . Έλύτη, Ν. Έγγονοπούλου, Άνδρ. ’Εμπειρικού, Ν. Γκάτσου, Γ. Σαραντάρη, Ά ν. Δρίβα, Δ. ’Αντωνίου, Ά ρη Δικταίου, Ζ. Καρέλλη, Μ. Δημάκη, Γ. Κότσιρα, Γ. Θ. Βαφοπούλου, Γ. Γεραλή, Κ. Στεργιοπούλου, Γ. Ξ. Στογιαννίδη, Τ. Βαρβι- τσιώτη, Τ. Σινοπούλου, Μ. Σαχτούρη, Δ. Π. Παπαδίτσα, Ν. Δ. Καρούζου, "Ολγ. Βότση, Σαρ. Παυλέα, Κρ. Άθανασούλα, Μ. Άναγνωστάκη, Κλ. Κύρου, Π. Θα- σίτη, Ν. Γ. Πεντζίκη, Έλ. Βακαλό.10. ΠΟΛΙΤΑΡΧΗ Γ. Μ., Πρόσωπα καί Ιδέες. [Έ κδ . ] « Τό Ελληνικό Βιβλίο » [ Ά θή-

ναι 1963 ] ( σχ. 8 °ν, σ. 134 ).Πλήν συντόμων τινων δοκιμίων άφορώντων είς τήν ποίησιν καί πεζογραφίαν

περιλαμβάνονται καί άρθρα τοΰ συγγραφέως περί τών: Κ. Παλαμά, Δημ. Βουτυρά, Κ. Ούράνη, Λ. Πορφύρα, Μ. Καραγάτοη καί Γ. Κοτζιούλα.11. ΓίΑΚΟΥ Δημ., ’Ασκήσεις Λόγου ( Μελετήματα ) (« Λυρική Κύπρος », άρ. 28). 1962.

Βιβλιοκρισία : ΣΟΦ. ΛΑΖΑΡΟΥ, « Πνευματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 404 - 406.12. ΘΡΥΛΟΥ ΑΛΚΗ, Μορφές τής ελληνικής πεζογραφίας, Άθήναι 1962. Βιβλιοκρι­

σία: ΓΙΑΝΝΗ Χα τ ζ ιΝΗ, «Νέα Εστία* 73 ( 1963 ), σ. 133 -134. Βιβλιοκρ. ση­μείωμα: Κ Φ., « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΖ' ( 1963), σ. 363.

13. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ ΑΝΔΡΕΑ, Πεζογράφοι και Πεζογραφήματα τής γενιάς τοΰ *30.Ά θηνα 1962. [ Ίδ. « Β Δ. * 1962, άρ. 17 ).Βιβλιοκρισίαι : ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΙΝΗ, « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 900 - 901. — Απ.

ΣαΧΙΝΗ, « ’Εποχές» Α', άρ. 7 (Νοέμβριος 1963), σ. 70-72 .14. Καραγιωργη Καλλ., Νεοελληνίδες ποιήτριες (Διάλεξη), «Φιλολογική Κύπρος»

1 9 6 3 ,0 .1 3 6 - 141.Άναφέρονται καί κρίνονται διά συντόμων χαρακτηρισμών αί : Φλωρ. Φουντου-

κλή, Μαρ. Πίπιζα, Έ λ. Σβορώνου, ΑΙμ. Στ. Δάφνη, Μυρτιώτισσα, Γαλ. Καζαν- τζάκη, Κλ. Δίπλα - Μαλάμου, Δ. Μοάτσου, Μ. Πολυδούρη, Μελισσάνθη, Ρ. Μπούμη- Παπά, Δ. Ζευγώλη, Λ. Πατρικίου - Ίακωβίδη, Σ. Μαυροειδή - Παπαδάκη, Ά ν θ . Σταθοπούλου - Βαφοπούλου.15. Γρ ιτ ς ΟΠΟΥΛΟΥ Τ. Αθ., ΕΙσαγωγή εις τήν Νέαν ‘Ελληνικήν Λογοτεχνίαν [ Ά ρ -

θρον), « Ή Καθημερινή» 23, 27, 31 Αύγουστου 1963.16. Voürnas Tassos ( μτφρ. E va Kopp ), Rôvid pillantâs az ujgôrôg iroda-

lomba [ “Αρθρον ), « É let és Irodalom » VII, άρ. 30 ( 27 ’Ιουλίου 1963 ), σ. 12. Γενική επισκόπησις τής νεοελληνικής λογοτεχνικής δημιουργίας.

17. ΘωμΟΠΟΥΛΟΥ I. Α., Ή ελληνική λογοτεχνία στήν Πολωνία [Α ρ θ ρ ο ν], «ΝέαΕστία» 73 ( 1963), σ. 340-341.

18. ΜΗΤΣΑΚΗ Καρ., Ή ξένη επίδραση στήν Ιλληνική λογοτεχνία [ Α ρθρον], « ΝέαΕστία » 73 ( 1963), σ. 180- 186, 251 -257.

19. ΛεΟΝΤΑΡΗ ΒΥΡ., Ή ποίηση τής Ήττας [ “Αρθρον ], « ’Επιθεώρηση Τέχνης*ΙΗ' ( 1963), σ. 520- 524.

20. ΜΟΣΧΟΥ Arr. Ν., Τό ελληνοχριστιανικό πνεύμα στή νεοελληνική ποίηση ( Ά ρ -θρον ), « ’Ακτίνες » ΚΤ' ( 1963 ), σ. 248 - 254.

21. ΜΟΣΧΟΥ Ε. Ν., Τό πνεύμα τοΰ ’40 στήν ποίησή μας [ “ΑρθρονJ, « ’Ακτίνες»ΚΤ' ( 1963), σ. 313 -318, 352-360.

22. ΝΑΘΑΝΑΗΛ ΠΑΥΛΟΥ, Οί μεταπολεμικοί ποιητές καί ή ποίηση [“Αρθρον), « Δω-δεκάτη ώρα » Α', άρ. 2 ( Δεκέμβρης 1962 - Γενάρης 1963 ), σ. 4 - δ,_άρ. 3 ( Φλε­βάρης - Μάρτης 1963), σ. 5 -6 , άρ. 4 ( ’Απρίλης - Μάης 1963), σ. 7, άρ. 5 (’Ιούνιος - Αύγουστος 1963 ), σ. 5 - 6 , άρ. 6 ( Σεπτέμβρης - Νοέμβρης 1963 ), σ. 8 - 9.

23. ΠαπαδΟΠΟΥΛΟΥ Γ ιά ννη , Τό ήρωϊκό πνεύμα στήν ελληνική ποίηση [ ’Αρθρον],«Πνευματική Κύπρος» Γ' ( 1963), σ. 353-354.

24. ΣΠΑΝΔΩΝΙΔΗ Π. Σ., Ή κριτική σκέψη στή σύγχρονη Ελλάδα [ “Αρθρον ), « ΉΚαθημερινή » 7, 9 ’Ιουλίου 1963.

25. ΦΛΩΡΟΥ ΠΑΥΛΟΥ, ’Επιστολογραφία - άλληλογραφία. Δοκίμιο, « Νέα ‘Εστία » 74( 1963 ), σ. 1000-1005.

26. ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΗ Γ., Ή ξενητειά στήν ελληνική ποίηση [ “Αρθρον], « ’Ηπειρω­τική ‘Εστία * ΙΒ’ ( 1963 ), σ. 533-544, 670 - 676, 749 - 755.

27. ΜΑΡΓΑΡΗ Δημ ., Τα τρία Κυπαρίσσια, « Φιλολογική Πρωτοχρονιά * 1963, σ.368 -371.Άναφέρονται τά ποιήματα των : Διον. Σολωμού, Έλισ. Μαρτινέγκου, Διον.

Γρυπάρη, Κ. Παλαμά, J. Moréas (μτφρ. Μ. Μαλακάση ), καί Λ. Πορφύρα.28. Beh Ν., Πέντε έγγραφα περί τού Φιλολογικού Γυμνασίου Σμύρνης, «Μικρασια­

τικά Χρονικά » I ( 1963 ), σ. 259 · 292.

Δημοσιεύονται ( μετά σχολίων εις τό πρώτον μόνον ), εκ τών καταλοίπων του συγγραφέως έγγραφα άφορώντα είς τό Φιλολογικόν Γυμνάσιον Σμύρνης : 1 ) ’Ανα­γραφή είσφορών υπέρ τοΰ Φιλολογικού Γυμνασίου, 2 ) Έγκώμιον γραφέν υπό Άμβρο- σίοι; Θεοφίλου [ 1810 ] ύπέρ Κων. Κούμα, Κων. Οικονόμου τού εξ Οίκονόμων καί μητρ. Σμύρνης ’Ανθίμου Βδελλά, 3 ) ’Επιστολή τών ’Επιτρόπων τού Φιλολογικού Γυμνασίου πρός τον êv Μασσαλίςι Πέτρον Σκυλίτζην (1816), 4 ) Σχέδιον κολακευτι­κής επιστολής τών διδασκάλων τού Φιλολογικού Γυμνασίου πρός ομώνυμον Μέγαν Διερμηνέα (Μιχαήλ Γρηγορίου Σοΰτσον ] (1817) καί 5) ’Αναγραφή συνδρομητών καί χρηματικών συμβολών αυτών.29. Βραχα ΦΡΙΞΟΥ, Ή πνευματική παράδοση καί ζωή τής Κύπρου, « Φιλολογική

Κύπρος » 1963, σ. 14 -19.Σύντομον διάγραμμα, εν φ καί περί Κυπριακής Λογοτεχνικής δημιουργίας κατά

τήν « Μεσαιωνικήν περίοδον », τήν « Περίοδον Τουρκοκρατίας » καί « Τα νεώτερα χρόνια ».30. ΛίΑΤΣΟΥ Δημ ., * Η μικρασιατική καταστροφή στή Νεοελληνική Λογοτεχνία (Ν ί­

καια) 1962. Βιβλιοκρ. σημείωμα: Μ. X ., « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΖ' ( 1963 ), σ. 223.

31. ΜΑΚΡΗ Ιπ π . Κ., Πνευματική καί εκπαιδευτική κατάστασις εν Άρτάκη καί τοϊςπέριξ άπό τής τουρκικής κατακ^ήσεως μέχρι τού έτους 1922 [ ’Ιστορικόν διά­γραμμα ], «Μικρασιατικά Χρονικά» I' (1963), σ. 350-383.

32. Π απαδΟΠΟΥΛΟΥ Κώστα Σ υμ., Οί Διευθυνταί τής Ευαγγελικής Σχολής ΣμύρνηςΝεοκλής Παπάζογλους καί Βενέδικτος Κωνσταντινίδης, « Μικρασιατικά Χρο­νικά » I ( 1963 ), σ. 384 - 460.Βιογραφούνται οί Νεοκλής Παπάζογλους καί Βενέδικτος Κωνσταντινίδης, εξε­

τάζεται τό έργον καί ή δράσις αυτών, μελετώνται αί σχέσεις των καί τό γενικώτε- ρον πνευματικόν καί κοινωνικόν κλίμα τών χρόνων των καί δημοσιεύονται ανέκδοτα έγγραφα έκ τοΰ κώδ. ύπ’ άρ. 320 τοΰ Ταμείου ’Ανταλλαξίμων, προερχομένου εκ τής Μητροπόλεως Καισαρείας.33. ΡΟΥΝΗ Μ., Θεσσαλονίκη ( ’Απόψεις γιά τήν πνευματική ζωή της) (Ά ρ θ ρ ο ν ] ,

« Φιλολογική Πρωτοχρονιά » 1963, σ. 493 - 494.34. ΣίΩΜΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Ή λογία ποίηση καί ή "Ηπειρος, « ’Ηπειρωτική ’Εστία » ΙΒ'

( 1963 ), σ. 146 - 154, 243 - 249.’Αναφέρονται οί : Δ. Σολωμός, Α. Κάλβος, Ά ρ . Βαλαωρίτης, Ίακ. Πολυλάς,

Κ. Παλαμάς καί Ά γγ . Σικελιανός.35. ΦΑΦΑΛΙΟΥ Κ. Δ., Τό ίωβηλαϊον τοΰ Γυμνασίου Χίου [1863 -1963, ’Ιστορικόν

διάγραμμα], « Χιακή Έπιθεώρησις » Α' ( 1963 ), σ. 161-166.33. ΖΩΡΑ Γ. Θ., ’Αποτελέσματα τοΰ Φιλαδελφείου ποιητικοΰ διαγωνισμού τοΰ 1962

[ "Εκθεσις ), « Παρνασσός » Ε' ( 1963 ), σ. 300-304.37. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Τά αποτελέσματα τοΰ 41°ν καί 42ου Καλοκαιρινείου θεατρικοΰ δια-

γωνισμοΰ ( 1960 καί 1961 ) [ "Εκθεσις ), « Παρνασσός » Ε" ( 1963), σ. 295-300.38. ΘΡΥΛΟΥ ΑΛΚΗ, Τό λογοτεχνικό 1962 [ Έπισκόπησις λογοτεχνικής κινήσεως],

« Φιλολογική Πρωτοχρονιά » 1963, σ. 479 - 488.3?. ΡΟΥΝΗ Μ., Χρονικό Πειραϊκής Πνευματικής ζωής [Έπισκόπησις πνευματικής

κινήσεως], «Φιλολογική Προποχρονιά » 1963, σ. 488-492.40. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Πνευματικός απολογισμός [ έν Κύπρφ ] τοΰ 1962, « Πνευματική

Κύπρος» Γ ( 1963 ), σ. 167-171.

Βιογραφίαι - Νεκρολογίαι

41. [ΑΝΩΝΥΜΩΣ], Είκοσι χρόνια άπό τό θάνατο του κορυφαίου στοχαστή Δ. Γλη-νοΰ ( Σημείωμα ], « ‘Επιθεώρηση Τέχνης* IH' ( 1963), σ. 748-749.

42. [ ΑΝΔΡΙΩΤΗ Νικ. ], Πολύδωρος Παπαχριστοδούλου, ό ζωγράφος τής θρακικήςζωής (Εταιρεία Θρακικών Μελετών, άρ. 108), Ά θήναι 1963 (σχ. 8 <>νι σ. 54). Προτάσσεται εισαγωγικόν σημείωμα Δημ. Καζη καί επεται είς την ομιλίαν τοΰ

καθηγ. Νικ. Άνδριώτη περί τού Θρακός συγγραφέως ( 1 8 Νοεμβρίου 1962 ) συστη­ματική αναγραφή δημοσιευμάτων ( 1910 - 1962 ) του Πολ. Παπαχριστοδούλου υπό Κ. Μαμωνη.43. ΒαΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ An. Ε , Άρχιμ. Καλλίνικος Σταματιάδης ό Θάσιος (: 1792-

1877. Βιογραφία ], « Μακεδονικά » 5 ( 1962 - 1963), σ. 184 - 193.44. ΔΗΜΑΡΑ Κ. Θ., Ν. Βέης [ « Σημείωμα» ], « Άρχειον Θρακικοϋ Λαογραφικού καί

Γλωσσικού Θησαυρού», 29 ( 1963 ), σ. 420* 422.45. ΘεΟΔΩΡΙΔΟΥ ΤριαΝΤ. Δ., Ά ννα Τριανταφυλλίδου, ή μεγάλη Μακεδόνισσα. *Η

ζωή καί τό εργον της [ Μελέτη ], « Σερραϊκά Χρονικά * Δ' ( 1963 ), σ. 145 - 269.46. ΠεΝΝΑ Π. Π., ’Επικήδειος λόγος επί τφ θανάτφ τής Ά ννης Τριανταφυλλίδου,

«Σερραϊκά Χρονικά* Δ' ( 1963), σ. 312-314.47. Ιμβριωτη ΡΟΖΑΣ, Μιχάλης Παπαμαύρος. *Η πνευματική πορεία τοΰ δασκάλου

[ Κριτική Βιογραφία], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΖ' ( 1963 ), σ. 474-476.48. ΚΟΛΙΑ Γ. Τ., (Κ. Άμαντος) ['Ομιλία κατά τά αποκαλυπτήρια τής προτομής,

εν Χίφ τήν 4 ην Νοεμβρίου 1962 ] , « Χιακή Έπιθεώρησις » Α' ( 1963 ) σ. 13 -16.

49. Κυρρη Κ. Π., *0 ’Ιωάννης Συκουτρής καί ή Κύπρος [Μελέτη], «ΚυπριακάΧρονικά* Γ’ ( 1963), σ. 368-379, 433-446.

50. ΜΑΡΚΑΚΗ Π., Ό φίλος μου Στ. Σκοπετέας [ Άναδημοσίευσις άρθρου έκ τοΰπερ. « ‘Επτανησιακά Φύλλα », περ. Β \ άρ. 8 - 9 ( Νοέμβριος 1955 ), σ. 238 - 240 ], « Ή ώς », έτ. Τ', άρ. 6 6 -70 ( 1963 ), σ. 189.

51. ΜπΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Σοφ. Χουδαβερδόγλους - Θεόδοτος, « Μικρασιατικά Χρο­νικά » I' ( 1963 ), σ. 250 - 258.Σύντομον βιογραφικόν σημείωμα μετά συστηματικής άναγραφής δημοσιευμάτων

τοΰ Σ. Χουδαβερδόγλου - Θεοδότου.52. Πα ϊΔΟΥΣΗ Μ., Μιχαήλ Τσακύρογλους ( 1854 - 1920 ), « Μικρασιατικά Χρονικά » I*

( 1963 ), σ. 200 - 232.Βιογραφείται ό λόγιος Σμυρναΐος Ιατρός καί δημοσιεύεται συστηματική ανα­

γραφή δημοσιευμάτων αύτοΰ [: ’Ιατρικών - ‘Ιστορικών - Λογοτεχνικών ].53. P ertusi A ., Bruno Eavagnini [Βιογραφία], « Byzantion » XXXIII (1963 ),

σ. VII - X II ["Επεται ( σ. X III -X L V I ή υπό τοΰ Gius. - Rossi Ταιβι συν- ταχθεΐσα «Bibliografia di Br. Eavagnin i].

54. ΡΩΜΑΙΟΥ K. A., Δημήτρης Ε Εύαγγελίδης (ό άρχαιολόγος, ό βυζαντινολόγος,ό αίσθητικός, ό λογοτέχνης) [ Ά ρθρον ], «Νέα ‘Εστία» 73 ( 1963 ), σ. 740- 742. [ "Ιδ. και Μ. ΠερΑΝΘΗ (Δημ. Ε. Εύαγγελίδης) ό λογοτέχνης (Ά ρ θ ρ ο ν ), Αυτόθι, σ. 751 - 753 ].

55. ΦΥΤΡΑΚΗ ΑΝΔΡ. Ιω., Γεώργιος ΆγΥ. Σωτήριου [ Βιογραφία καί αναλυτικήβιβλιογραφία άρθρων καί μελετών τοΰ Γ. Σωτηρίου: 1918 - 1956 ], « Έπετη- ρίς Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών » ΙΔ' ( 1963 ), σ. ε' - ξβ' [ καί άνάτυπον : σχ. 8 °*, σ. 62 ].

56. [ ΑΝΩΝΥΜΩΣ ], Ξενοφών *Άκογλους [ Νεκρολογία], < Μικρασιατικά Χρονικά» Γ( 1963 ), σ. 499 - 500.

57. (ΑΝΩΝΥΜΩΣ), Στέλιος Σπεράντζας [Νεκρολογία], «Μικρασιατικά Χρονικά* Γ( 1963 ), σ. 506-507.

58. [ ΑΝΩΝΥΜΩΣ ] , "Ομηρος Πέλλας ( Όδυσσέας Γιαννόπουλος ) [ : 1921 -1963 - Νε-κρολογικόν σημείωμα], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» 1Ζ' ( 1963 ), σ. 79 -80 .

5?. [ ΑΝΩΝΥΜΩΣ ], Κώστας Χατζηαργύρης [ Νεκρολογικόν σημείωμα], « ’Επιθεώ­ρηση Τέχνης » ΙΖ' ( 1963 ), σ. 80.

60. F o ix ie r i Ε·, Silvio - Giuseppe Mercati [Νεκρολογία], « Orientalia Chri­stiana Periodica » XXIX ( 1963 ), σ. 455 - 458.

61. Θρύλου Αλκή, Χρ. Γιαννακόπουλος [Νεκρολογία], « Νέα Εστία» 73 (1963),σ. 341.

62. ΚυριακιδοΥ Στ . Π ., ’Αντώνιος Κεραμόπουλος ( 1870 - 1961 ) [Νεκρολογία],« Μακεδονικά » 5 ( 1961 - 1963 ), σ. 593 - 594.

63. ΝΑΘΑΝΑΗΛ Γλ . Π ., Κώστας Τσαγκαράδας [ 1890- 1962: Νεκρολ. σημείωμα],« Νέα Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 50 - 51.

64. ΟίΚΟΝΟΜΙΔΟΥ Β. Γ., Περ. Παπαχριστοδούλου [ ’Επιμνημόσυνος λόγος], « Ά ρ -χεΐον Θρακικοΰ Λαογραφικοΰ καί Γλωσσικού Θησαυρού» 29 ( 1963), σ, 403- 405 [ Έ ν συνεχείς (σ. 406-416) δημοσιεύονται είκοσι τρία σονέττα του Π ε ρ . Π α π α χ ρ ι σ τ ο δ ο υ λ ο υ ] .

65. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Π., ’Επιτύμβιο Περικλή Παπαχριστοδούλου [ t 1961. Νε­κρολογία ], « Άρχεΐον Θρακικοΰ Λαογραφικοΰ καί Γλωσσικοΰ Θησαυρού * 29 (1963), σ. 401-402.

6 6 . Σαρικακη 0ΕΟΔ. X., ΑΙμιλία Κ. Σάρου [Νεκρολογία], « Χιακή Έπιθεώρησις »Α' ( 1963 ), σ. 229-230.

67. ΤζΩΡΤΖΑΚΗ Φωτ. Θ., Ειρήνη Παϊδούση [ Νεκρολογία. Προτάσσεται σύντομονβιογραφικόν σημείωμα υπό τής διευθύνσεως τοΰ περιοδικού], « Χιακή Έπιθεώ- ρησις » Α' ( 1963 ), σ. 119 -120. [ Πρβλ. καί Αυτόθι, σ. 230 - 231 : Σημείωμα περί προτομής τής Είρ- Παϊδούση εις σχολεία Κάμπου].

6 8 . Τςακα Νικ. Χρ ., Ό Κώστας Ά θ . Μιχαηλίδης [Νεκρολογία], « ’ΗπειρωτικήΈστια» ΙΒ' (1963 ), σ. 881-882.

69. ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΥ A., Ν. Λευθεριώτης [ Νεκρολογία ], « ’Ηπειρωτική Εστία » ΙΒ'(1963 ), σ. 85-86 .

70. Π αΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ I. Μ., Νίκος Λευθεριώτης [ Νεκρολογία ], « Νέα 'Εστία » 73( 1963), σ. 198 - 200.

71. ΠΡΙΦΤΗ Γερ., Νίκος Λευθεριώτης [Νεκρολογία], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΖ'(1963), σ. 85.

72. ΣΟΛΔΑΤΟΥ Κω νςτ . Ε., Μνήμη Νικολάου Α. Λευθεριώτη : 1889 - 1962. ’Αθήνα1963 ( σχ. 8 0ν, σ. 22 ).« ’Αναδημοσίευση άρθρων δημοσιευθέντων στην εφημερίδα « Κέρκυρα » ( ’Αθη­

νών ), φύλλ. άρ. 120-125 τοΰ 1963 ».73. ΓίΑΚΟΥΜΕΛΟΥ Γ., Δημήτριος Μάργαρης [ : 1879 · 1963 : Νεκρολογία ], « Παρ­

νασσός » Ε' ( 1963 ), σ. 312-314. [ Έν συνεχείς δημοσιεύεται: Φ. Κ. ΜΠΟΥ· ΜΠΟΥΛΙΔΟΥ, Κατάλογος δημοσιευμάτων ( 1922 - 1962 ) Δημητρίου Μάργαρη «Παρνασσός» Ε' (1963 ), σ. 314-317].

74. ΓλεζΙΟΥ] Π., Δημήτριος Μάργαρης [Νεκρολογικόν σημείωμα], «Νέα Εστία»73 ( 1963 ), σ. 755 - 756.

Β' Δημώδης Μεσαιωνική Λογοτεχνία75 Papah ar alambous G., Akritic and Homeric poetry, « Κυπριακοί Σπουδαί *

- ΚΖ' ( 1965 ), σ. 25 - 65.Μετ’ εισαγωγικήν μελέτην δημοσιεύονται τρεις έμμετροι παραλλαγαι καί μία

είς πεζόν καί έμμετρον λόγον Άκριτικών φσμάτων.76. T o n A Βαςιλ. Γ., ’Επιδράσεις τοΰ Βυζαντινού έπους « Β. Διγενής Ακρίτας »

είς τήν « Φλογέραν τοΰ Βασιλιά » καί τον « Δωδεκάλογον τοΰ Γύφτου » τοΰ Κω- στή Παλαμά, « Παρνασσός » Ε’ ( 1963 ), σ. 384 * 402. jΚατά τον συγγραφέα, « σκοπός τής μελέτης είναι : 1 ) Να συμπληριόση τήν [ σχε­

τικήν προηγηθεΐσαν ] μελέτην τοΰ Ν. Βέη διά τής προσθήκης καί άλλων εκτός των όσων οΰτος παραθέτει, στίχων τής Φλογέρας, παραλλήλων προς άλλους στίχους τοΰ έπους καί διά τής έπισημάνσεως καί άλλων παραλλήλων στίχων τών ανωτέρω απο­σπασμάτων ( Φλογέρας - Δωδεκαλόγου ) καί τοΰ έπους. 2 ) Να διόρθωση σφάλματα κατά τόν παραλληλισμόν στίχων υπό Ν Βέη καί 3 ) Νά δείξη συγκεκριμένως καί σαφώς τήν σχέσιν τών στίχων τοΰ Παλαμά προς τούς στίχους τοΰ έπους διά τής άντιτ παραθέσεως τών παραλλήλων χωρίων (δχι μόνον τοΰ άριθμοΰ τών στίχων) καί διά τοΰ τρόπου τούτου καθώς καί διά τών έπιτασσομένων τής μελέτης παρατηρήσεων νά παράσχη είς τόν αναγνώστην τήν δυνατότητα νά γνωρίση δσα στοιχεία παρέλα- βεν άπό τό έπος ό Παλαμάς καί νά εκτίμηση τόν τρόπον, μέ τόν όποιον τά έχρη- σιμοποίησε».77. Κριαρα Ε., ’Ιταλικές επιδράσεις σέ παλαιότερα ελληνικά κείμενα, « ’Εποχές»

Α', άρ 4 (Αύγουστος 1963 ), σ. 9 -22 .Μελετώνται ιδιαιτέρως: τά Ίπποτικά μυθιστορήματα, αί έπιδράσεις τοΰ Βοκκατ

κίου, ό πετραρχισμός ίδίςι είς τά Κυπριακά ερωτικά ποιήματα, τά έργα τής Κρητι­κής λογοτεχνίας, ή ιστοριογραφία καί εκκλησιαστική ρητορική.78. ΜΗΤΣΑΚΗ Κ., Προβλήματα σχετικά μέ τό κείμενο,-τίς πηγές καί τή χρονολό­

γηση τής « Άχιλληΐδας ». Διατριβή επί διδακτορία. Θεσσαλονίκη 1963 (σχ. 8 °ν, σ. 1 0 0 ).Μελετώνται α ) Προβλήματα τών διασκευών Ν [Νεαπόλεως], L, [Λονδίνου],

Ο [ ’Οξφόρδης], β ) Ό Λαυρ. κώδιξ Conv. Soppr. 162 καί ή υποθετική αρχική λογία « Ά χιλληΐς», γ ) Αί πηγαί τής « Άχιλληΐδος », δ ) Ή σχέσις αυτής πρός τό μυθιστόρημα τοΰ « Ίμπερίου » καί ή χρονολόγησις τών διασκευών της.79. K r a w c z y n s k i S t a m a x i a , Ό Πουλολόγος. Kritische Text ausgabe mit Über-

setzung sowie sprachlichen und sachlichen Erlâuterungen. Berlin 1960 [ ”lô. « Β.Δ. » I960, άρ. 130, 1961, άρ. 102] Βιβλιοκρισία: Valent. S. S an- d r q v s k a j a , «D eutsche Literaturzeitung » 84 ( 1963), σ. 210-211.

80. S padaro gius., Note critiche ed esegetiche al testo greco di « Fiorio e Pla-ziaflora », « Byzantion » X X X III ( 1963), σ. 449-472.

81. G o n z a t o A d a , Il codice Marciano greco 4 0 8 e la data del romanzo bizantinodi Alessandro con una ipotesi su ll’autore, « Byzantinische Zeitschrift» 56 ( 1963 ), σ. 239 -260.Μετά λεπτομερή περιγραφήν τοΰ χειρογράφου προσδιορίζεται ό χρόνος συντά­

ξεως τοΰ κειμένου ( 1387 - 1388 ) τοΰ περιλαμβανομένου είς τόν εν τίτλφ Μαρκιανόν κώδικα.82. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Μαρίνου Φαλιέρου « ’Ιστορία καί “Ονειρον » (κατά τόν Βατικανόν

ελληνικόν κώδικα 1563 ), « Έπετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Ά θη-

νών* IB' ( 1961 -1962), σ. 168 - 206. [ "Ιδ. « Β Δ . » 1962, άρ. 151 ] Βφλιοκρ. σημείωμα: [Α νωνυμ ως], « Bolletino della Badia Greca di Grottaferrata» X V II (1963), σ. 83-84 .

83. Μεγα Γ. A ., Περί των χειρογράφων του ποιήματος του Κρητός Γεωργίου Χού*μνου, «Κρητικά Χρονικά» ΙΕ' - IT' ( 1961- 1962) 1963, άρ. II, σελ. 408-420 + 4 πίνακες.Διαπιστοΰται ότι δύο Σιναΐτικά χγφ. περιέχοντα τό έργον του Χούμνου [ Ad­

dition 40724 τοΰ Βρεταννικοϋ Μουσείου καί 1187 τής Μονής Σινά J «παρουσιάζουν μεταξύ των τοιαύτην ομοιότητα, ώστε ούδεμία ν* άπομένη αμφιβολία ότι το εν άντε- γράφη εκ τοΰ άλλου... Ενδείξεις τινές δίδουν τό ένδόσιμον νά θεωρήσωμεν τό έν τή Μονή Σινά ύπάρχον χειρόγραφον ως νεώτερον ήτοι ως άντίγραφον τοΰ έν τφ Βρε- ταννικφ Μουσείφ ευρισκομένου ». ΕΙτα μελετώνται έν γενικαϊς γρομμαΐς τό χγφ. Βιέν­νης ( Cod. Vind. Theol. gr. 297 |, « έκ μόνου τοΰ οποίου δέν θά είχομεν τό γνήσιον κείμενον τής παραφράσεως τοΰ Χούμνου* καί τό τής Βενετίας» (Cod. Marc. gr. cl. IX, n° 17), έξ οΰ καί « λαμβάνομεν τό έτος 1493 ώς terminus ante quem καί διά την σύνταξιν τοΰ ποιήματος τοΰ Χούμνου ».84. ΑΛΕΞΙΟΥ Στ ., ‘η Βοσκοπούλα. Κρητικό εΙδύλλιο τοΰ 1600. Κριτική έκδοση.

(Εταιρεία Κρητικών 'Ιστορικών Μελετών), Ηράκλειο 1963 ( σχ. 8 °ν μ., σ. νε' + 56).Μετ' είσαγωγήν, έν ή έκτίθενται τά περί τόν ποιητήν καί τό κείμενον σχετικά

προβλήματα, δημοσιεύεται τό κείμενον « κριτικώς > καί έπονται σημειώσεις καί γλωσ- σάριον. Ή « μέθοδος » έκδόσεως τοΰ κειμένου, κατά τόν συγγραφέα « μπορεί νά συνο- ψισθή : σεβασμός στήν παράδοση, αλλά καί σεβασμός στόν χαρακτήρα τοΰ έργου... Βάση γιά τήν έκδοση ήταν φυσικά μόνο ή πρώτη έκδοση... ».85. ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ Γ. I., Ύβρις καί κάθαρσις παρ' Έρωτοκρίτφ, «Κρητικά Χρονικά*

ΙΕ' - IT' ( 1961 - 1962 ) 1963, άρ. III, σ. 27 -39.'Υπό τοΰ συγγραφέως υποστηρίζεται ότι « βαθύτερα ένατένισις τών συνθηκών,

ΰφ* ας έμφανίζεται καί δρφ έν τφ έργφ ό έκ Κύπρου ήρως, άποδεικνύει ότι ό ποιη­τής τοΰ Έρωτοκρίτου ήργάσθη κατά πρότυπον άρχαίας ελληνικής τραγφδίας, παρα- σκευάσας άριστοτεχνικώς ΰ β ρ ι ν τ ο ΰ θ ε ί ο υ ) έρωτος ] καί τιμωρίας τοΰ ύβριστοΰ ήρωος ( Κυπριδήμου ] διά τής ήττης αΰτοΰ. Τό μέχρι τοΰδε λανάάνον τήν περί τό έργον τοΰ Κορνάρου έρευναν σημαντικόν τούτο ποιητικόν στοιχεΐον, άποδεικνύει ότι πρέπει νά άναθεωρηθή ριζικώς ή γενικώς κρατούσα άντίληψις περί τής προσωπικό- τητος καί τής μορφώσεως τοΰ Κρητός ποιητοϋ ».8 ά. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗ Π. Δ., «Έρωτόκριτος » καί Εύβοια ( Νεώτερα στοιχεία δημο-

τικότητος τοΰ ήρωος ) | Άναδημοσίευσις έκ τής έφ. « Ή Καθημερινή » 8 Αύγ. 1962 ), « Άρχεΐον Εύβοϊκών Μελετών» Γ ( 1963), σ. 218*222.

87. Μα ςΟΥΡΗ Δημ . Σ., Τό άνθρώπινο στοιχείο είς τήν «Θυσίαν τοΰ ’Αβραάμ»I "Αρθρον], έφ. « Ή Καθημερινή» 3 Σεπτεμβρίου 1963.

8 8 . Μεγα Γ. Α ., Ή «Θυσία τοΰ ’Αβραάμ» (ψυχολογική διαγραφή τών χαρακτή­ρων) ["Αρθρον), έφ. « Ή Καθημερινή» 14 Αύγούστου 1963.

87. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΜΠ., "Αγνωστο χειρόγραφο τοΰ Γνπαρη, « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΖ' (1963 ), σ. 516-528.Άνακοίνωσις νέου χειρογράφου τοΰ κρητικοΰ δράματος, έκ τής μελέτης τοΰ

όποιου προκύπτουν τά έξής συμπεράσματα : 1 ) ό πραγματικός τίτλος τοΰ έργου δέν είναι, ώς ένομίζετο, « Γύπαρης » άλλά « Πανώρια », 2 ) συγγροφεύς τοΰ δράματος είναι ό αυτός συγγραφεύς τής « Έρωφίλης » καί τοΰ « Κατσούρμπου », δηλ. ό Γ. Χορτάτσης, 3 ) τό έργον συνδέεται μέ ώραιοτάτην άφιέρωσιν μή περιληφθεισαν είς

τα έτερα δύο μέχρι τοΰδε γνωστά χειρόγραφα, 4 ) τό νέον χειρόγραφον διέσωσε καί τά ίντερμέδια τοΰ δράματος, 5) ή « Πανώρια » ( Γύπαρης) πρέπει να έγράφη προ του 1620, 6 ) ή «Πανώρια» είναι έργον προγενέστερον τής «Έρωφίλης», τής οποίας δυνάμεθα τώρα να καθορίσωμεν την εποχήν τής συγγραφής, 7 ) ό Γ. Χορτάτσης δεν ήτο « κατά σύμπτωσιν » ποιητής, αλλά συστηματικός καλλιεργητής των κρητικών γραμμάτων, τό δέ λογοτεχνικόν εργον του εμφανίζεται πλέον ώλοκληρωμένον έν όλη αύτοΰ τή άξίρ.

”10 καί σχετικά σημειόίματα : Λ. Π ο λ ί τ η , έφ. « Ή Καθημερινή » 18 Αύγου­στου 1963. Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ, έφ. « Τό Βήμα » 30 Αύγουστου 1963. Ευ. ΦΡΑΓΚΑΚΗ, « ’Επιθεώρηση Τέχνης » 1Η' ( 1963), σ. 204 -205. E. Α. ΜεΣΔΑΝΙΤΗ, « Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ ' ( 1963 ), σ. 509 - 510. Γ. Θ. Ζωρα, « Παρνασσός » Ε' 1 1963 ), σ. 454 - 455. ?0. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ Μ. I., ’Ανέκδοτα βενετικά έγγραφα ( 1618 - 1639) για τόν ’Ιωάννη -

Άνδρέα Τρωίλο, τόν ποιητή τοΰ « Ροδολίνου », « Θησαυρίσματα » 2 ( 1963 ),σ. 63 -77 .Δημοσιεύονται τρία έγγραφα, έξ ών προκύπτει δτι ό ’Ιωάννης - Άνδρέας Τρωί-

λος « α) γεννήθηκε οπωσδήποτε πριν άπό τό 1600 (ϊσως καί πριν άπό τό 1590)..., β) τόν πατέρα του τόν έλεγαν Γεώργιο..., γ ) ήταν άνθρωπος δχι μόνο με πείρα καί εύθυκρισία αλλά καί μέ κάποια νομική κατάρτιση..., δ ) άπό τό 1618 (ή καί 1616) τούλάχιστον είναι έγκατεστημένος στήν γενέτειρά του πόλι, τό Ρέθεμνος, δπου δια­τηρεί δικό του σπίτι..., ε) δταν τό 1647 τύπωσε τήν τραγφδία του θά ήταν τού­λάχιστον πενήντα χρόνων. Επομένως ό « Βασιλεύς Ρυδολΐνος * δέν είναι έργο τής νεότητας, άλλα τής ωριμότητας τοΰ ποιητή ».91. ΠΟΛΙΤΗ Λ., *0 « Κατζοΰρμπος » καί οί πηγές τής Κρητικής κωμφδίας. ( Περίλη-

ψις), «Κρητικά Χρονικά» ΙΕ’ - IT' (1961- 1962 ) 1963, άρ. II, σελ. 406-407.Ό συγγραφεύ; άπησχολήθη έπί μακράν σειράν έτών εις πολλαπλός ανακοινώ­

σεις έπί τών θεμάτων τής κωμφδίας τοΰ « Κατζούρμπου », περί ής καί ή περίλη- ψις τής έν τίτλφ άνακοινώσεως.92. ΔΡΑΝΔΑΚΗ Ν. Β., Ό ’Εμμανουήλ Τζάνε Μπουνιαλής, θεωρούμενος έ | εικόνων

του σψζομένων κυρίως έν Βενετίρ. ’Εν Άθήναις 1962.Βιβλιοκρισία: Ε. Ε Κ[0 ΥΚΚ0 Υ], « ’Ακτίνες» ΚΤ' ( 1963 ), σ. 45-46.

9Ζ. ΚΡΙΑΡΑ Ε., ’Ιωακείμ δ Κύπριος καί τό ποίημά του γιά τόν Τουρκοβενετικό πό­λεμο τού 1645 - 1669, « Κρητικά Χρονικά » ΙΕ' - IT' ( 1961 - 1962 ), 1963, άρ.II, σ. 399 - 405.Άνακοίνωσις περιεχομένου τοΰ ήμιτελώς μέχρι τοΰδε γνωστοΰ εις τόν συγγρα­

φέα κειμένου στιχουργήματος τοΰ Κυπρίου άρχιμανδρίτου ’Ιωακείμ Καντζελλιέρη άφορώντος εις τόν Τουρκοβενετικόν πόλεμον 1645 - 1669. ( Τό χγφ. τοΰ κειμένου άπό- κειται ύπ’ άρ 37 έν τή Βιβλιοθήκη τής Ρουμανικής ’Ακαδημίας ).94. ΤΖΕΔΑΚΗ Θ., Ή Κρήτη έν άνεκδότιρ έπικφ ποιήματι περί τής άλώσεως τής Κύ­

πρου ( έκ κώδικος τής Σιναϊτικής Βιβλιοθήκης), « Κρητικά Χρονικά » ΙΕ '- 1Τ'( 1961 - 1962 ), 1963, άρ. II, σ. 156- 174.Μετά σύντομον περιγραφήν τοΰ χγφ., δπερ ό συγγραφεύς άνάγων είς τάς

άρχάς τοΰ ΙΖ' al. θεωρεί άντίγραφον έκ παλαιοτέρου, δημοσιεύει τά άφορώντα είς τήν Κρήτην αποσπάσματα τοΰ έκ 3295 ιαμβικών Ιδσυλλάβων στίχων άπαρτιζομένου κειμένου, « Θρήνου » τής Κύπρου.95. Joannou Perikles, Ό Πιστικός Βοσκός. Der Treue Schâfer. Erstansgabe

von —. Akadem ie Verlag - Berlin 1962.Βιβλιοκρισία : A. Mirambee, « Revue des Études Grecques » LXXVI ( 1963 ),

σ. 508.

96. K nûs B., U ne version g recque de l ’h isto ire du faux D ém étrius, tz a r dela R ussie, « Δελτίον 'Ιστορικής καί εθνολογικής Ε τα ιρείας» X V I ( 1962 ), σ. 223-266.Β ιβ λιο κρ ισ ία : Gh . C[ront], « S tudii » X V I ( 1963 ), σ. 1196.

97. S chirò G iu s ., S tru ttu ra e contenuto della Cronaca dei Tocco, « B yzantion »XXXII ( 1961), 1962, σ. 203-250, 343 -344 Γ Ι δ . « B .Δ. * 1962, άρ. 145]. Β ιβλιοκρ. σ η μ είω μ α : [Γ. Θ.] Ζ[ΩΡΑ], « Παρνασσός» Ε ' ( 1963 ), σ. 305.

9Β. ΖΩΡΑ Γ. Θ ., Δύο προφητεΐαι περί τής άπελευθερώσεως τοΰ Βυζαντίου, « Byzan­tion » XXXIII ( 1963 ), σ. 473 - 482.Δημοσιεύονται καί σχολιάζονται οΐ στίχ. 987 * 1034 τής « Δ ιη γ ή σ ε ω ς συνοπ τι­

κής Κ αρόλου το ΰ Ε ' ».99. Μπ ΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Παρατηρήσεις εις Μεσαιωνικά κείμενα ( « Περί γέρον-

τος νά μήν πάρη κορίτσι » - « Πένθος θανάτου), « Έ πετηρίς Φιλοσοφικής Σχο­λής τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών» ΙΓ ' ( 1962- 1963), 1963, σ. 364 -374. ’Ελέγχεται ή υπό τοΰ G. W agner ( έκ τοΰ Cod. V ind. Theol. G raec.

CCX CV II ) γενομένη έκδοσις τοΰ ποιήματος « Π ερ ί γέροντος νά μ ή ν π ό ρυ κ ο ρ ίτσ ι», επί τή βάσει νέας άναγνώσεως τοΰ περιέχοντος τό στιχούργημα κώδικος xuì έν συνε­χείς διατυποΰνται παρατηρήσεις άφορώσαι είς τον ανώνυμον συγγραφέα αύτοΰ καί τον χρόνον συντάξεως τοΰ έργου.

E ira εξετάζεται έν συντομίς ή διά χειρογράφου καί εντύπων εκδόσεων παρά- δοσις τοΰ κειμένου « Π ένθος Θ ανάτου», δημοσιεύεται κριτικόν ύπόμιημα, έν φ ανα­γράφονται πάσαι αί παρατηρούμενοι διάφοροί μεταξύ τοΰ χειρογράφου (Cod. Bor- bon. G r. I I I . B. 27 ) καί των έκδόσεων 1528 καί 1543 καί τέλος μελετάται υπό επο- ψιν μορφής καί περιεχομένου ή ύπό τοΰ Ζακυνθίου Ιερομονάχου ’Ιωσήφ Βάρτζελλη ( I T ' αί.) καταγραφεΐσα ώς ϊδιον έργον παραλλαγή τοΰ έν λόγψ στιχουργήματος.100. ΚαββαδΙΑ Σ. Α., ’Ιάκωβος Τριβώλης [Ά ρ θ ρ ο ν ] , « ’Επτανησιακό ’Ημερολό­

γιο » Γ ' ( 1963 ), σ. 238 240.101. Ζωη Λ. X., Κορωναΐος Τζάνες [Σημείωμα περί τοΰ Ζακυνθίου στιχουργοΰ],

« ’Επτανησιακά Φύλλα » Δ' ( 1963 ), σ. 78.102. V itti Ma rio , Πληροφορίες γιά την « Εύγένα » ( Περίληψις), * Κρητικά Χρο­

νικά» I E '- I T ' ( 1961 - 1962) 1963, άρ. II, σ. 397 -398.Κατά τον συγγραφέα, « .'Η Ε ύγένα άνήκει μέν στην Κρητική θεατρική σχολή

γιά τήν προέλευσή της, τήν τεχνοτροπία καί γιά ενα σημαντικό στρώμα τοΰ λεκτι­κού, άλλά έχει γραφή άπό Ζακυθινό συγγραφέα, πού πρόσθεσε ζακυθινές λέξεις καί τύπους καί πού αναφέρει ζακυθινά τοπωνύμια ».103. Π Ρ Ω Ϊ Ο Υ ΑλΚ., Μεταγραφή ελληνικών κειμένων διά λατινικών στοιχείων, « Παρ­

νασσός » Ε' ( 1963), σ. 55 - 63. [ Καί αύτοτελώς έν τή σειρς : Κείμενα καί Με- λέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, άρ. 8. Ά θή να ι 1963 ( σχ. 8°ν, σ. 14 )]. Δημοσιεύονται : α ) Μεταγραφή άποσπασμάτων τής ελληνικής λειτουργίας καί

β ) Έλληνόγλωσσον κείμενον — άμφότερα γραφέντα διά στοιχείων λατινικών.

Γ' Δημώδη ςίσματα. Μνημεία λαϊκού λόγου104. ΖΕΥΓΩΛΗ - ΓΛΕΖΟΥ Δ., Π αροιμίες άπό τήν Ά π ε ίρ α ν θ ο τής Νάξου (« Λαογρα­

φ ία » . Π αράρτημα, άρ. 6). Ά θ ή ν α ι 1963 ( σχ. 8°ν, σ . 357 ).Κατά τήν λαογράφον, « στήν παροΰσα συλλογή περιλαμβάνεται τό σύνολο τών

παροιμιώ ν τής Ά πειρά νθου Ν άξου... Δέν περιλαμβάνονται [όμ ω ς] μερικές άσεμνες

παροιμίες, πού έχω συγκεντρωθεί, επίσης τά γνωμικά δίστιχα, εκτός ελάχιστων, κα­θώς καί οί παροιμιώδεις φράσεις... Ή λημματογράφηση έγινε κατά τό σύστημα τοΰ Ν. Γ. Π ολίτου... ».

Β ιβ λ ιο κρ ισ ία : Δ. R. ΟίΚΟΝΟΜΙΔΟΥ, « Έπετηρίς Ε ταιρείας Κυκλαδικών Μελε­τών* Γ ( 1963), σ. 1082- 1083.105. Κλ η ριδη Ν., Λαογραφικά Άνάλεκτα (Λαογραφικόν Παράρτημα IX « Κυπρια­

κών Σπουδών * ΚΖ ( 1963)), σ. 1 -54.Περιλαμβάνονται : Γ η τε ιές - ’ Α σ τρ ο λο γικά - Δ ια β α σ τικά - Ξόρκια - Λ α ϊκ ή Ιατρική -

Π ρολήψ εις κοριτσιώ ν.106. ΧΡΗΣΤΟΒΑΣΙΛΗ Χρ ., 'Ηπειρωτικά Παραμύθια. Έκόσεις « Εταιρείας ’Ηπειρω­

τικών Μελετών», ’Ιωάννινα 1963 (οχ. 8°ν, σ. 158).Άνατύπωσις εκ τής α ' έκδόσεως, γενομένης τφ 1906.

107. Rossi - T aibbi G ius. - Caracausi G ir ., T esti N eogreci di C alabria . P a rt. I - TI. P alerm o 1959 ( *Ιδ « Β.Δ » 1959, άρ. 439, i960, άρ 159, 1962, άρ. 182 J. Β ιβ λιο κρ ισ ία : J . Du jîr v , « B yzantinoslavica » X X IV ( 1963 ), σ. 130-132.

108. ΑΛΕΥΡΑ Να ς η , ’Ο Φανός στήν Κοζάνη ( Λαογραφική μελέτη μέ δλα τά τρα­γούδια άπό τό Φανό ). Κοζάνη 1962. Β ιβ λιο κρ ισ ία : Σ τ. Π. Κυ ριακ ιδΟΥ, « Μα­κεδονικά » 5 ( 1961 - 1963 ), σ. 581 - 582.

10?. ΒΑΓΕΝΑ Θ., ’Αρκαδικά Ιστορικά τραγούδια, « Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 162 - 168.Δημοσιεύονται δέκα τραγούδια αναγόμενα είς γεγονότα τής περιόδου 1779 -1831,

μετά εΙσαγωγικών κατατοπιστικών σημειωμάτων.110. Baud - Bovy. L a p lace de Ριζίτικα τραγούδια dans la chanson populaire

de la G rèce m oderne, « Κρητικά Χρονικά » IE ' - I T ' ( 1961 - 1962 ), 1963, άρ.III. σ. 97 - 105.

111. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Χρ . Γ., Χελιδόνισμα Γέρμα Καστοριάς ( Δημοσίευσις τοΰ κειμένου μετά σχολίων |, « Μακεδονικά » 5 ( 1961 - 1963 ), σ. 478 - 479.

112. ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ ΙΦΙΓ. Γρ ., Τό δηιιοτικό τραγούδι τής Καστοριάς. Διάλεξις όργα- νωθεΐσα υπό τής «Μακεδονικής ’Εστίας* (Μακεδονική Ε σ τία , άρ. 2), Ά θή - ναι 1963 ( σχ. 8ον, σ. 28).Β ιβ λιο κρ ισ ία : Σ τ. Π. Κυ ριακ ιδΟΥ, «Μακεδονικά* 5 ( 1961 - 1963 ), σ. 580.

113. ΔΟΥΛΓΕΡΑΚΗ, Μ . Ή χρονολόγηση τοΰ Κρητικοΰ δημοτικοΰ τραγουδιού, « Κρη­τικά Χρονικά* I E '- I T ' (1961 - 1962 ) 1963, άρ. I I I , σ. 66-77 .Κατά τον συγγραφέα, « άπό την εξέταση τών τραγουδιών πού συνθέτουν την

προσωπογραφία τοΰ Κρητικού Δημοτικού Τραγουδιοΰ τής δευτέρας βυζαντινής περιό­δου βγαίνουν δύο - τρία χρήσιμα, λογικά συμπεράσματα : 1 ) Τά άκριτικά τραγούδια, δταν μεταδόθηκαν στήν Κρήτη δέν έπεσαν σέ άγονο έδαφος... 2 ) Ή τεχνοτροπία αυτή ή προϋπήρχε τοΰ 961 ή οπωσδήποτε γνώριζε άκμή στον 10° , 11° και 12° αιώνα, έχοντας άσφαλώς τίς ρίζες της σέ παλιότερη εποχή... 3 ) Τό ριζίτικο τραγούδι θά πρέπει νά ήταν ευρύτατα γνωστό στή Δυτική Κρήτη, δπου είναι καί ή πηγή του κατά τούς δυόμισυ πρώτους αιώνας τής δευτέρας βυζαντινής περιόδου... Μπορούμε λοιπόν νά μιλούμε γιά τόν βυζαντινό κύκλο τοΰ ριζίτικου τραγουδιοΰ. Αυτόν τον κύκλο άκο- λουθοΰν δυό άλλοι χαρακτηριστικοί : *0 ένας τής Βενετικής περιόδου έχει χτυπητά τά χαρακτηριστικά τής Ιπποσύνης. Πιό πλούσια καί πιό ρεαλιστικά θέματα άπασχο- λοΰν τά τραγούδια του. Στον άλλο κύκλο, τής Τουρκοκρατίας, τό ριζίτικο τραγούδι κάνει μιά στροφή προς τήν άλληγορία... Τήν ίδια εποχή, στις άρχές της βέβαια, ό Κρητικός παίρνει άπό τά έργα τής Κρητικής προσωπικής λογοτεχνίας τή ρίμα καί τή σχολαστικότητα σέ λεπτομερειακές άφηγήσεις ».

114. ΚΑΝΑΚΑΡΗ ANT., Καρυστινή λαογραφία : Μοιρολόγια, « Ά ρχεϊον Εύβοΐκών Με­λετών » I ( 1963 ), σ. 57 * 60.Κ αταγράφονται κείμενα περιοχών Καρΰστου, Στουπαίων, Πλατανιστοϋ καί Δρυ-

μονιάς - Κοκάλων.115. Κε ΦΑΛΛΗΝΙΑΔΗ Ν., Τό δημοτικό τραγούδι εις τόν Κινίδαρον Νάξου, « Έπετη-

ρίς Ε ταιρείας Κυκλαδικών Μελετών» Γ' ( 1963 ), σ. 697 -815.Μετ' εισαγωγήν ιστορικήν περί Κινιδάρου Νάξου δημοσιεύεται συλλογή εξ έβδο-

μήκοντα τεσσάρων φσμάτων.114. ΚΟΥΓΕΑ Σ , Ρίμα τοΰ Μπεζαντέ - Ή λ ία Μαυρομιχάλη, « Πελοποννησιακή Πρω­

τοχρονιά » 1963, σ. 5 - 10.Έκδίδεται τό κείμενον στιχουργήματος, — άποτελουμένου εκ 265 όμοιοκατα-

λήκτων Ιαμβικών Ιδσυλλάβων στίχων, — εκ χγφ. τοΰ 1831 γραφέντος ύπό Νικ. Μ. Ταγαρούλη.117. Μα ρ ιΝΗ Κ., Μοραΐτικα Τραγούδια : Β' Στιχουργικές δημιουργίες τής Ά χαΐας,

«Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1963, σ. 273-302 [ “Ιδ. καί « Β.Δ. » 1962, άρ. 169 J. Συλλογή δημωδών φσμάτων, — μετά τινων σχολίων,— κατατασσομένων είς τάς

έπομένας κατηγορίας : Τραγούδια τής *Αγάπης - Κλέφτικα - Τά τραγούδια τοΰ 21 - Ε μ ­φύλια διαμάχη - Αοσοληψιακά τραγούδια - Συγκαιρινά τραγούδια - Παραλειπόμενα.118. ΜΟΣΚΟΒΗ ΕΐΡ., Τά ξόρκια τής Σύμης [ Μετ’ εισαγωγήν επί τοΰ θέματος δημο­

σιεύονται σχετικά κείμενα], «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 458-464.119. ΜΟΥΣΕΑΙΜΗ Σπ ., Δημοτικά τραγούδια τής ’Ηπείρου — περιφερείας Σουλίου —

ανέκδοτα, « ’Ηπειρωτική 'Εστία » ΙΒ ' ( 1963 ), σ. 214 - 221, 318 - 326, 405 - 415, 520-527, 637 -644, 725-731, 838-842.Δημοσιεύονται κείμενα : ' Ιστορικά- Κλέφτικα - Τής * Αγάπης.

120. ΜΠΕΤΤΗ ΣΤΕΦ., Νανουρίσματα καί ταχταρίσματα ήπειρωτικά, « ’Ηπειρωτική Ε σ τία » ΙΒ ( 1963 ), σ. 41 - 47.

121. N otopoulos J ., Ή έπίδρασις τοΰ κλέφτικου τραγουδιοΰ είς τά τραγούδια τής Κρήτης, « Κρητικά Χρονικά » ΙΕ ' - IT' ( 1961 - 1962 ), 1963, άρ. III, σ. 78 - 92. Κατά τόν συγγραφέα, « Τό κλέφτικο τραγούδι είς τήν Κρήτη παρουσιάζεται μέ

τάς εξής μορφάς : 1 ) “Αρτια κλέφτικα τραγούδια έτραγουδοΰντο άπό τόν λαόν, ώς δεικνύουν αί συλλογαί μας. Τήν άκμήν τής έπιδράσεως τοΰ κλέφτικου, τοποθετώ είς τό πρώτον τέταρτον τοΰ Ι9»υ αίώνος... 2 ) Μέ ποιες μελψδίες έτραγουδοΰντο τά κλέ­φτικα είς τήν Κρήτη δέν γνωρίζομεν, διότι δέν υπάρχει καμμιά μουσική καταγραφή κλέφτικων είς τήν Κρήτην... 3 ) Τό κλέφτικο τραγούδι δέν αντικατέστησε τήν ηρωι­κήν ρίμαν τής Κρήτης, άλλά άφησε τά ίχνη τής έπιδράοεώς του είς μερικά προοί­μια, τυπικάς φράσεις καί είς τό κλέφτικο ύφος... 4 ) Τό κλέφτικο τραγούδι έχει τήν μεγαλυτέραν έπίδρασιν είς τά τραγούδια τής τάβλας, πού σφζονται σήμερα ώς ριζί­τικα τραγούδια ».122. ΟίΚΟΝΟΜΙΔΟΥ Δημ. Β ., Ναξιακοί παραλογαί, « Έ πετηρίς Εταιρείας Κυκλα­

δικών Μελετών» Γ ' ( 1963 ), σ. 410-456.Δημοσιεύονται είκοσι δύο κείμενα, μετά σχολίων.

123. ΠΑΛΛΑ Γ ., Δημοτικά φσματα τοΰ Μακεδονικού Άγώνος είς σλαβικόν ιδίωμα [μ ετ’ αντιστοίχου νεοελληνικής μεταφράσεως καί κατατοπιστικών σχολίων],« Μακεδονικά » 5 ( 1961 - 1963 ), σ. 464 - 477.

124. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΘαΝ., Δημοτικά τραγούδια τής Ρούμελης, «Λαογραφία» Κ' ( 1962), σ. 213-280. [ “Ιδ. «Β. Δ. » 1962, άρ. 171]. Βιβλιοκρ. σημείωμα: Σ .Γ ., « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΖ' ( 1963 ), σ. 364-365.

125. PÉTROPOUI.OS Dim., La comparaison dans la chanson populaire grecque.

A th è n e s 1954. Βιβλιοκρισία : K . H o r a l e k , € B y zan tin o slav ica * X X IV ( 1963 ), a . 297.

126 . Ρ ε ξ ιν η Ιίλ , *0 άνθρωπος καί ή φύσις είς χήν δημοτικήν ποίησιν ( Ά ρ θ ρ ο ν ) , « ’Αργοναύτης » Β' ( 1960 -1962 ) 1963, σ. 95 - 110.

127. Σ εττα Δημ. Χρ ., Κάλαντα Από τή Βόρεια Εύβοια, « ’Αρχεϊον Εύβοΐκών Με­λετών » Γ ( 1963 ), σ. 104 - 134.Δημοσιεύονται μετά έπεξηγηματικών σχολίων καί λεξιλογικών παρατηρήσεων

τεσσαράκοντα δύο κείμενα.128. ΣΠΥΡΙΔΑΚΗ Γ. Κ., Τό δημώδες $σμα «Τ ού Κάστρου τής Ώ ρ ισ ς» . Σχέσις αΰ-

τοϋ προς τήν άλωσιν τού Ά μορ ίου τφ 838 υπό τών 'Αράβων, « Έ π ετη ρ ίς Λαο- γραφίκοΰ ’Αρχείου » ΙΓ ' - ΙΔ' ( i960 - 1961 ) 1962, σ. 3 - 34. [*Ιβ. « Β.Δ. » 1961, άρ. 140, 1962, άρ. 195). Βιβλιοκρ. σημείωμα: A . D josTA i.], « B y z a n tin o s la ­v ic a » X X IV ( 1963 ), σ. 331.

12?. ΤΣΙΛΗ Καλλ . Σ τ ., Γ ιαννιώτικα στίχοπλάκια (Κ αταγραφή κειμένων], « ’Η π ε ι­ρωτική Ε σ τ ία » ΙΒ' ( 1963 ), σ. 817 - 833.

130. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗ Αλ εΞ. Κ., Λαογραφικά Ά σπροποτάμου ( Π ίνδου Τρικκάλων ). Γ ά ­μος στά Βλαχοκόνακα [ Ά ρ θ ρ ο ν , έν φ καταχωρίζονται καί κείμενα δημωδών φσμάτων ], « Φιλολογική Πρωτοχρονιά » 1963, σ. 351 · 353.

Δ' Έλληνες λόγιοι μετά τήν Άλωσιν131. ΑΓΓΕΛΟΥ ΑΛΚΗ, Πλάτωνος τύχαι ( Ή λογία παράδοση στήν Τουρκοκρατία ).

’Αθήνα 1963 ( σχ. 8ον, σ. 146 ).Κατά τον συγγραφέα, « *Η μελέτη αυτή θέτει ένα Π ρ ό β λ η μ α , πού έχει γιά

Αφετηρία μιά αρνητική καί μιά θετική διαπίστωση : ό Πλάτων απουσιάζει άπό τήν νεοελληνική παιδεία* αντίθετα ό ’Αριστοτέλης δίνει συνεχώς τό “ παρών"... ».

Βιβλιοκρισίαι : Κ. Θ. Δημλρα, έφ. « Τό Βήμα » 14 ’Ιουνίου 1963. — Σπ. I. ΑΣΔΡΑΧΑ, «Έ ποχέο» Α', άρ. 8 (Δεκέμβριος 1963), σ. 75-78.132. ΜαΝΟΥΣΑΚΑ Μ. I., *Η παρουσίαση άπό τον Ίάνο Λάσκαρη τών πρώτων μαθη­

τών του 'Ελληνικού Γυμνασίου τής Ρώμης στον πάπα Λέοντα I ( 15 Φεβρουα- ρίοη 1514), « *0 Έρανιστής » Α' ( 1963), σ. 161-172.Δημοσιεύεται καταλλήλως έσχολιασμένον χρονικόν σημείωμα του έτους 1514

περιλαμβανόμενον έν τφ έλλ. χγφ. κώδ. class. II, άρ. 99 (coll. 1261) τής Μαρκ. Βιβλιοθήκης.133. Μ π ΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Έλληνες λόγιοι μετά τήν Ά λω σιν : Β ' Τά ’Επιγράμ­

ματα τού Ματθαίου Δεβαρή. Ά θήνα ι 1962 [ "Ιδ. « Β .Δ .» 1962, άρ. 202J. Βιβλιοκρισίαι: A. Da in , «B ulletin de l ’Association G. Budé ». Q uatrièm e

serie 1963, σ. 363. — O. C|icanci|, « S tud ii » XVI ( 1963), σ. 761.Βιβλιοκρ. σημείωμα: Μ W [it t e k ], «S crip to rium » X V II ( 1963 ), σ. 198.

134. ΠαΤΡΙΝΕΛΗ X. Γ., Μάρκου Μουσούρου Ανέκδοτος έπιστολή ( « άπό Παταβίου ,αφζ' » πρός Ανώνυμον. Έ κ τού Cod. Am br. 843 f. I r - 2v ], « Ό Βιβλιόφι­λος » Ι<Γ, άρ. 1 - 4 ( 1962 - 1963 ), σ. 3 - 7.

135. Ροντανι F. - Μ ., U na le tte ra in e d ita di L istarchos, « B yzantion * X X X III ( 1963 ), σ. 427 -447.Μετά γενικήν εΙσαγωγήν έκδίδεται τό κείμενον άχρον. επιστολής τού Έρμοδώ-

ρου Ληστάρχου πρός τόν Θεοφάνην Έλεαβούλκον, έκ τού Cod. CXXII ( ff. 399 - 411) τής Biblioteca C ap ito lare di V erona.

13$. J acono Carm ., B ibliografia di Leone Allacci ( 1588 - 1669 ). P alerm o 1962. [ Ί δ . « B A. » 1962, άρ. 206 ].Β ιβ λ ιο κρ ισ Ια ι: V. G rum el , « R ev u e des É tudes B yzan tines» ΧΧΓ ( 1963),

σ. 314 - 315. — L ivio A. M. Missir , « Bolletino della B adia G reca d i G ro tta ­fe rra ta » XVII ( 1963) σ. 76 — J ean I rigoin , « R e v u e des É tudes G recques» LXXVI ( 1963 ), a. 311-312.137. Δημαρα K. Θ., *0 Μ. Κριτόπουλος ["Ά ρθρον), έφ. « Tò Βήμα» 25 ’Ιανουά­

ριου 1963.138. Μερτζ ΙΟΥ Κ. Δ., Παραλειπόμενα περί Θεοφίλου Κορυδαλέως [ είς το ύπ’ άρ.

11 τεύχος «Των ’Αθηναϊκών» ], «Τα ’Αθηναϊκά», άρ. 25 ( 1963 ), σ. 1 - 2 . Έ κ στοιχείων των Βενετικών ’Αρχείων αποκαλύπτεται δτι ό Θ. Κορυδαλεύς

παρέμεινεν έν Βενετίφ, καί πιθανώς ώς διδάσκαλος τοΰ κοινοτικού σχολείου, μέχρι τού ’Απριλίου 1614.13?. ΜΕΡΤΖΙΟΥ Κ. Δ., Οί ’Αθηναίοι Ιεροδιδάσκαλοι Πατοΰσαι εν Βενετίφ [ Με­

λέτη ), « Τά ’Αθηναϊκά », άρ. 22 ( 1962 ), σ. 1 - 11, άρ. 23 ( 1963 ), σ. 17 - 28, άρ. 24, σ. 1 - 13.Μελετώνται — επί τή βάσει ερευνών είς τά ’Αρχεία τής Βενετίας — ό βίος καί

τό εργον τών Ίωάννου Πατούσα ( c. 1680- 1712 ) καί Γεωργίου Ποιούσα ( 1687 - 1761 ), δημοσιευόμενων άξιολόγων εγγράφων, άτινα άποκαλύπτουν ή διαφωτίζουν τήν δράσιν καί άλλων μελών τής ’Αθηναϊκής ταύτης οικογένειας.140. ΜπεΤΤΗ Στ ., Γεώργιός Ιερεύς Σουγδουρής, ό διδάσκαλός τοΰ γένους : 1645 ; ·

1725 [ Μελέτη ], « ’Ηπειρωτική Εστία » ΙΒ ' ( 1963 ), σ. 177 - 184, 278 - 287, 381 388 ,492 -501, 605-614.

141. ΓΐΑΤΡΙΝΕΛΗ X. Γ ., Διονύσιος Ίβηρίτης [ ΙΖ' αί. ], μεταφραστής τής «Χρονο­γραφίας τοΰ Δωροθέου » είς τήν ρωσσικήν καί μητροπολίτης Ούγγροβλαχίας [Μ ελέτη), « Έ πετηρίς ’Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών» ΛΒ' ( 1963 ), σ. 314-317.

142. ΠΡΩΪΟΥ ΑλΚ., Νικοδήμου Θεσσαλονίκης στιχούργημα περί τής Δ' Σταυροφο­ρίας, «Παρνασσός» Ε' ( 1963 ), σ. 513 -525. [ Καί αύτοτελώς, έν τή σειρρ : Κείμενα καί Μελέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, άρ. 13. Ά θ ή ν α ι 1963 (σχ. 8ον, σ. 17 ) ).Δημοσιεύεται στιχούργημα έξ 168 ιαμβικών Ιδσυλλάβων ομοιοκατάληκτοι στί­

χων άναφερόμενον είς τά γεγονότα τών Σταυροφοριών, καί μάλιστα τής Δ', ώς καί είς τά αίτια αυτών, συντεθεν υπό τοΰ Νικοδήμου Θεσσαλονίκης, ίερομονάχου έκ τής νήσου Πάρου ( ΙΖ' αί. ).143. ΓΚΙΝΗ Δημ ., *Η Βιβλιοθήκη τοΰ Θεοφίλου Κομπανίας [ 1745 - 1795 J, ( *0 πνευ­

ματικός κόσμος ενός φιλελεύθερου Δεσπότη), « *0 Έρανιστής » Α' ( 1963 ), σ. 33- 40. 1

144. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τάσου Αθ., Ιερόθεος Ίβηρίτης ό Πελοποννήσιος [Μ ελέτη), «Έ πετηρ ίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών» ΛΒ' ( 1963), σ. 94 - 112.

145. ΓΡΙΤΣΟΠΟYΛΟY ΤΑΣΟΥ Αθ., Διδάσκαλοι τής Σχολής Δημητσάνης, τέκνα πνευ­ματικά τής Σχολής Σμύρνης, « Μικρασιατικά Χρονικά» I ( 1963 ), σ. 144 - 163. Βιογραφούνται οί Ά γ . Λεονάρδος ( 1740- 1815 ), ’Αντώνιος Παπαδόπουλος

( 1753 - 1812), Ή σαΐας Λεονάρδος, μοναχός Παρθένιος, Δανιήλ Γεωργόπουλος, Καλ­λίνικος Καστόρχης καί Ά ναστ. Παπαγγελίδης.14$. ΚΩΝΣΤΑ Κ. Σ., Μια « διδαχή » τοΰ Αγίου Κοσμά, άπό ήπειρώτικον κώδικα

τοΰ 1814, « ’Ηπειρωτική ’Εστία» ΙΒ ' ( 1963 ), σ. 615-637.Έ κδίδεται τό κείμενον « παραλλαγής γνωστής Διδαχής ».

147. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Τακη Ai t ., Διονύσιος καί Ή λ ία ς Φωτεινός οί εκ Π α­λαιών Πατρών Ιστορικοί [ ”Αρθρον], « Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 111 - 113.

148. Μεγα An . X. - Δελιαλη Νικ . Π ., Άμφιλόχιος Παρασκευας. Συμβολή στήν ιστορία τής παιδείας τής Κοζάνης κατά τον ΐ8ον αιώνα, « Μακεδονικά » δ ( 1961- 1963), σ. 415 -437.

14?. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Θ , *0 λατινικός ύμνος «D ies irae » καί αί μεταφράσεις του εις τήν ελληνικήν, « Παρνασσός » Ε ' ( 1963 ), σ. 555 - 568 [ Καί αύτοτελώς, εν τή σειρφ: Κείμενα καί Μελέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, άρ. 14. Ά θήνα ι 1963 ( σχ. 8ον, σ. 18 ) I.’Αναδημοσιεύεται, έκ τής έκδ. τοΰ 1810, ή μετάφρασις του λατινικού κειμένου

εις τήν νεοελληνικήν υπό τοΰ H ildtier, ’Αγγλικανού ίερέως διαμένοντος έν Σύρφ, καί έκδίδεται, εκ χγφ. τοΰ Άλλατίου, ανέκδοτος μετάφρασις τοΰ αύτοΰ κειμένου υπό τοΰ Χίου Ραφαήλ Βερνάτσα ( ΙΗ ' at. ).150. ΑΓΓΕΛΟΥ λακ ., Καλλινίκου Δ' : Συμπλήρωμα στήν «Έπαρίθμηση » τοΰ Δ. Προ­

κοπίου, « *0 Έρανιστής » Α' ( 1963 ), σ. 23-29 .Δημοσιεύεται τό κείμενον τοΰ Καλλινίκου Δ' εκ τοΰ ΰπ’ άρ. 11 κώδικος τής

Βιβλιοθήκης Ζαγοράς.151. Αςδραχα Σπ . I., ’Ιωάννης Δόνας Πασχάλης (1761 - 1839). Δυό άγνωστες νεκρο­

λογίες του, * Ό Έρανιστής» Α' ( 1963), σ. 117-127.’Αναδημοσιεύονται έξ εντύπων τής εποχής τά κείμενα τών επιταφίων λόγων τοΰ

ΣΠΥΡ. Αρβ ΑΝΙΤΑΚΗ καί Π ΑΝ. ΛαζΑΡΑ.152. ΚωΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Χρ . Γ ., ’Ιωάννης ό Παλαμάς, ό παπποΰς τοΰ Κωστή

Παλαμά [ C. 1767 - 1842 ], « Νέα ’Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 284 - 296.153. Νικ ΟΚΑΒΟΥΡΑ Αγ ., ’Επιστολές Άνδρέα Μουστοξύδη, « Θησαυρίσματα » 2 ( 1963 ),

σ. 118-142.Δημοσιεύονται ( εκ τών αρχείων τής Βιβλιοθήκης Q uerin i - S ta tnpa lia καί τοΰ

Πανεπιστημίου Γενούης) κατ’ εκλογήν έπιστολαί τοΰ Μουστοξύδου, τής περιόδου 1809 - 1835, « όσες μιλούν για τήν συγγραφική δράση του καί έχουν σχέση κυρίως μέ τήν κατάσταση τότες τής έπαναστατημένης Ελλάδας ».154. ΝΙΚΟΚΑΒΟΥΡΑ Αγ ., Ό Άνδρέας Μουστοξύδης προς τόν Σπΰρο Βελοΰδο, «’Επτα­

νησιακό ’Ημερολόγιο » Γ' ( 1963 ), σ. 17 - 26.Δημοσιεύονται, καταλλήλως έσχολιασμέναι, έξ έπιστολαί τής περιόδου 1843 -

1855, έκ τοΰ κώδ. X τής Μαρκιανής Βιβλιοθήκης τής Βενετίας.155. ΣΚΟΥΒΑΡΑ Βαγγ., ’Ανέκδοτα καλλυβάδικα συνθέματα τοΰ Διονυσίου Έ πιφα-

νιάδη καί τοΰ Γ. Α. Ρήγα, « Άρχεΐον Εύβοϊκών Μελετών » I ( 1963 ), σ. 61 - 103. Τής δημοσιεύσεως τών ύμνογραφικών κειμένων προτάσσονται βιογραφικά κα­

τατοπιστικά σημειώματα τών Διον. ’Επιφανιάδη ( 1802 - 1887 ) καί Γ. Α. Ρήγα (1884 - 1961).

Ε' ΟΙ προ τής Αναγεννήσεως15Ó. Δημαρα Κ. Θ ., Φροντίσματα. Μέρος Π ρώ το: ’Από τ ή ν ’Αναγέννηση στον Δ ια­

φωτισμό. ’Αθήνα 1962. [ *Ίδ. « Β.Δ. » 1962, άρ. 15).Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α : Ερ ρ . ΧΑΤΖΗΑΝΕΣΤΗ, « ’Ε ποχές» Α ', άρ. 8 (Δ εκέμβριος 1963),

σ. 72 -75 .157. Δημαρα Κ. Θ ., Διαφωτισμός (“Α ρθρ ον], έφ. « Τό Β ήμ α» 26 ’Α πριλίου 1963,

158. Δημαρα K. Θ., *0 Ελληνικός Διαφωτισμός ["Αρθρα), έφ. « Τό Βήμα» 5, 12, 19, 26 ’Ιουλίου καί 2, 9 Αύγουστου 1963.Περιλαμβάνονται είδικώτερον τα θέματα: 01 Φαναριώται φορείς της Ρύσεως -

Τρεϊς περίοδοι του κινήματος- 0 1 Πρόδρομοι-* Ο Καταρτζής - A i παραμοναΐ τοϋ Μ εγά­λου Άγώνος.15?. Daskalakis Αρ ., «Thourios Hymnos ». La chant de la liberté de Rhigas

Velestînlis, «Balkan S tudies» 4 ( 1963), σ. 315-346.150. ΚΟΡΑΗΣ [Α δαμ. ), ΕΙσήγηση καί εκλογή κειμένων Κ. Θ. ΔημΑΡΑ, «Ε π οχές»

Α', άρ. 6 (Ό κτ. 1963), σ. 79- 96.151. ΑΓΓΕΛΟΥ Αλκ., "Ενα σχέδιο τοΰ I. Ρώτα γιά τήν έκδοση των έπιστολών του

Κοραή, « Ό Έρανιστής » Α' (1963), σ. 156-157.152. ΔΡΟΥΛΙΑ Λουκιας, Μία βιβλιογραφική διευκρίνηση. *0 « Πρόδρομος τής Ε λ ­

ληνικής Βιβλιοθήκης» τοΰ Κοραή, « *0 Έρανιστής» Α' ( 1963 ), σ. 47 -50 .153. ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΥ ΑΐΚ., Βιβλιογραφικά άπό τήν διαμάχη Κοραή - Δούκα, « *0

Έρανιστής * Α' ( 1963 ), σ. 61 - 62.154. Σωτηρακη Νικου, Ό Κοραής καί τό ΕΙκοσιένα ["Αρθρον], « Χιακή Έπι-

θεώρησις » Α' ( 1963 ), σ. 97 - 98.155. ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ Emm. Ν., *Η φιλία Κοραή - Villoison καί τα προβλήματα της,

« Ό Έρανιστής» Α' ( 1963 ), σ. 6 5 -8 5 , 191 -210.155. Δημαρα Κ. Θ., Κωνστ. Σταμάτης [ 1764 - 1817. "Αρθρον), Ιφ. « Τό Βήμα» 5

’Απριλίου 1963.157. ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΥ Αικ., Νέα στοιχεία γιά τόν Κωνσταντίνο Σταμάτη, « Ό Έρα-

νιστής » Α' ( 1963), σ. 13-22.Τά στοιχεία άναφέρονται είς *τήν δράσιν τοΰ Σταμάτη άπό τοΰ διορισμού του

είς Civita - Vecchia (1801) μέχρι τοΰ 1817.158. ΠαΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Β. Π., Μια φδή τής Εύανθίας Καΐρη στόν Εφέσου Διο­

νύσιο τόν Καλλιάρχη, « *0 Έρανιστής » Α’ ( 1963 ), σ. 235 - 237. [ Τό κείμε­νον τής φδής έκ τής εντύπου αρχικής έκδόσεως δημοσιεύεται εν φωτοτυπίφ ).

15?. ΒραΝΟΥΣΗ Λ., Τά ανέκδοτα απομνημονεύματα τοΰ Φιλικοΰ ’Αθανασίου Ξοδί- λου, « Πρακτικά ’Ακαδημίας ’Αθηνών» 37 ( 1962), σ. 287 -299 [ "Ιδ. « Β.Δ. » 1962, άρ. 230). Βιβλιοκρισία: N . G[hinea), « Studii » XVI ( 1963 ), σ. 1460- 1461.

170. ΔεΛΙΑΛΗ Νικ. Π., Ή Ιδιόγραφος διαθήκη τοΰ Νικ. Κ. Κασομούλη, « Δελτίον ’Ιστορικής καί Εθνολογικής Εταιρείας * ΙΔ’ ( 1960 ), σ. 315 - 341. | “Ιδ. « Β.Δ. » 1960, άρ. 247 ). Βιβλιοκρισία: Στ. Π. ΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ, «Μακεδονικά» 5 (1961- 1963 ), σ. 575 - 576.

Τ' Έπτανήσιοι Ποιηταί καί Πεζογράφοι171. ΒΟΥΡΒΑΧΗ Δ. Σ., Τό σατιρικό πνεύμα στα Επτάνησα καί οΐ σατιρικοί τους,

«Επτανησιακό ’Ημερολόγιο» Γ' ( 1963), σ. 97-110.Μνημονεύονται οΐ Άνδρ. Λασκαράτος, Μ. "Αβλιχος, Γ. Μολφέτας, Δ. Σολωμός,

Ν. Κουτούζης, "Αγγ. Καντούνης καί Γιάννης Τσακασιανος.172. ΜΥΛΩΝΑ Σπ ., Ή Ζάκυνθος καί ή Επανάσταση τοΰ Είκοσιένα. Πρόσωπα καί

πράγματα, «Επτανησιακό Ημερολόγιο» Γ' (1963 ), σ. 225-237. Άναφέρονται οί Γεώργ. Τερτσέτης, Δημ. Γουζέλης καί Μαρίνος Σιγοΰρος.

173. Ζωρα Γ. Θ., Δύο στιχουργήματα περί των έν ετει 1848 γεγονότων έν Κεφαλλη-

viçt. (Σπουδαστήριον Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας τοϋ Πανεπιστη­μίου ’Αθηνών), Ά θήναι 1963 ( σχ. 8 °ν, σ. 50).Δημοσιεύονται έκ τοΰ ύπ’ άρ. 31 κωδικός του Σπουδαστηρίου Βυζαντινής καί

Νεοελληνικής Φιλολογίας του-Πανεπιστημίου ’Αθηνών δύο στιχουργήματα άναφερό- μενα είς πατριωτικός Ικδηλώσεις όργανωθείσας ΰπό τών κατοίκων τής νήσου Κεφαλ­ληνίας έν ετει 1848. Άμφότερα είναι άτιτλα' προς διάκρισιν δέ έπεγράφησαν υπό τοΰ εκδότου τό μέν πρώτον « Περί τής êv Κεφαλληνία περιφοράς τοϋ ’Επιταφίου τοΰ 1848 », τό δέ δεύτερον € Περί τοΰ êv Κεφαλληνία κινήματος την 14ην Σεπτέμβριον 1848 ». Τής έκδόσεως τών κειμένων προτάσσονται είσαγωγαί, εν αίς εκτίθενται τα περί τα κείμενα φιλολογικά προβλήματα καί μελετώνται τα έργα υπό ιστορικήν επο- •ψιν, επιτάσσονται δέ Σημειώσεις καί Γλωσσάριον.174. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ·, Νέαι έρευναι περί τούς Ζακυνθίους ποιητάς καί

πεζογράφους ( “Αγνωστοι πηγαί καί ανέκδοτα κείμενα ), Ά θήναι 1959 [ “Ιδ. « Β Δ. » 1959, άρ. 184 J. Βιβλιοκρισία: A. Mirambel, «R evue des Études Grecques * LXXVI ( 1963 ), σ. 315 - 316.

175. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. K., Αί ποιήσεις τοΰ Στεφάνου Ξανθοπούλου, « Παρνασ­σός » Δ ( 1962 ), σ. 91 - 100 [ *Ίδ. « Β.Δ. » 1962, άρ. 234 ]. Βιβλιοκρ. σημείωμα :

/ A. Mirambee, «R evue des Études Grecques» LXXVI ( 1963), σ. 316.176. | KONOMOY NT. ), ’Ανέκδοτα στιχουργήματα τοΰ Διονυσίου Λουκίσα ( 1799 ),

« ’Επτανησιακά Φύλλα» Δ' ( 1963 ), σ. 85- 90.Έκδίδονται τέσσαρα στιχουργήματα εξ « αύτογράφου » ( ; ) τοΰ Λουκίσα, άτινα

τοποθετούνται χρονολογικώς είς τήν περίοδον τής Ρωσοτουρκικής κατοχής τής Ζα­κύνθου.177. ΚΟΝΟΜΟΥ Ντ., Γύρω στόν Κουτούζη, « ’Επτανησιακό ’Ημερολόγιο» Γ' ( 1963),

σ. 44 - 48.Δημοσιεύονται δύο καί άλλοθεν γνωστά κείμενα τοΰ Ζακυνθίου σατιρικού έξ

αντιγράφων Γ. Τερτσέτη.178. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Χρ. Γ., “Αγνωστα στοιχεία για τό Δημ. Γουζέλη, «Φι­

λολογική Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 372-376.Δημοσιεύονται έξ εγγράφων τών Γεν. ’Αρχείων τοΰ Κράτους αποσπάσματα άφο-

ρώντα κυρίως εις Ιδιωτικάς υποθέσεις τοΰ ποιητοΰ τοΰ « Χάση ».17?. Μα τεςι Αντωνίου , *0 Βασιλικός. Άθήναι 1963 ( σχ. 8 °ν, σ. δ'+84 ).

Μετά γενικήν, βραχείαν, εισαγωγήν περί τοΰ συγγραφέως καί τού έργου, εκδί- δεται τό κείμενον τοΰ δράματος, μετά τής « Προειδοποιήσεως » τού 'Αντωνίου Μάτεσι, καί επιτάσσεται λεπτομερές « Λεξιλόγιον ».180. Δημαρα Κ. Θ , Στίχοι τοΰ ΣολωμοΟ καί άλλα κείμενα σχετικά, « Ό Έρανι-

στής » Α' ( 1963), σ. 1 - 12.Δημοσιεύεται « άγνωστο άπόγραφο στίχων τοΰ Σολωμοΰ καμωμένο άπό τόν Λ.

Στράνη ». Είς τά σχόλια τοΰ κειμένου παρενεβλήθησαν καί αποσπάσματα ανεκδότων έπιστολών τοΰ 1857 σχετικών προς « τό άπόγραφο ».181. ΜΟΥΛΛΑ Π , Μαρτυρίες γιά τόν Σολωμό ( Δύο άνέκδοτα γράμματα τοΰ Κων.

Τυπάλδου ( 1837 - 1838 j ), « *0 Έρανιστής » Α' ( 1963 ), σ. 100 - 110.182. ΜΟΤΣΕΝΙΓΟΥ Σπ ., Ό Σολωμός καί οί κριτικοί του [Ά ρθρον], « Επτανησιακό

Ημερολόγιο » Γ' ( 1963 ), σ. 129 - 131.183. Ζωρα Γ. Θ., ’Ιταλικός θρήνος τοΰ Κ. Ρώμα διά τήν « Φαρμακωμένην », «Παρ­

νασσός» Ε' ( 1963 ), σ. 403 -412. [Καί αύτοτελώς, εν τή σειρά : Κείμενα καί Μελέτσι Νεοελληνικής Φιλολογίας, άρ. 12. Άθήναι 1963 ( σχ. 8 °ν, σ. 14 )]. Δημοσιεύεται ίταλιστί συντεταγμένος — καί μετ’ έλευθέρας ελληνικής μεταφρά-

σεως — ανέκδοτος ύμνος τοΰ Κ. Ρώμα, όπαδοϋ και θαυμαστοί τής ποιητικής τέχνης τοΰ Σολωμοΰ, διά τήν « Φαρμακωμένην », Μαρ. Παπαγεωργοπούλου.184. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Α. Μαζαράκης καί Ν. Θωμαζαΐος (Ανέκδοτος αλληλογραφία)

(Σπουδαστήριον Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών). Άθήναι 1963 ( σχ. 8 °ν, σ. 102 ).Δημοσιεύεται ή αλληλογραφία Α. Μαζαράκη καί Ν. Θωμαζαίου, άναφερομένη

είς τά έτη 1840 μέχρι 1853 καί άφορώσα εις ποικίλα θέματα Ιστορικού καί φιλολο­γικού χαρακτήρος ή καί είς καθαρώς βιογραφικάς περί τής ζωής καί τής δράσεως τών δύο φίλων πληροφορίας. Έκαστη επιστολή δημοσιευόμενη έν πρωτοτύπφ — καί έν ελληνική μεταφράσει προκειμένου περί τών είς Ιταλικήν γλώσσαν συντεταγμένων — συνοδεύεται ύπό βραχείας εισαγωγής καί σχολίων, σχετικών πρός τα άναφερόμενα πρόσωπα καί πράγματα. Έ ν συνεχείφ δέ δημοσιεύονται Σημεκόματα ( τής περιόδου 1842- 1843 ), τά όποια παρέχουν πολλάς άξιολόγους πληροφορίας καί διασαφηνίζουν είς πολλά σημεία τά έργα τών δύο άνδρών, διακρίνονται δέ ταΰτα είς τρεις κατηγο­ρίας : Τά άφορώντα είς τήν συλλογήν τών δημοτικών τραγουδιών τοΰ Θωμαζαίου, είς τάς βιογραφίας ενδόξων άνδρών τής νήσου Κεφαλληνίας υπό τοΰ Μαζαράκη καί τέλος είς θέματα ποικίλου περιεχομένου.185. [ΚΟΝΟΜΟΥ Ντ. ], Καλβικά : 1. ’Ανέκδοτοι στίχοι τοΰ Άνδρέα Κάλβου [ιταλι­

κοί, τού 1831 εκ λευκώματος άποκειμένου έν τή οίκογενείφ Πιέρρη J. 2. *0 Κάλ- βος καί τά μαθήματά του στο Ίόνιο Πανεπιστήμιο, τό 1837. Έ ν ’ άγνωστο επεισόδιο [Σημείωμα], «Επτανησιακά Φύλλα» Δ' ( 1963 ), σ. 79 -80.

18Ó. Ρ οντανι F. - Μ., Καρυωτάκης καί Κάλβος, «Παρνασσός » Ε'( 1963 ), σ. 357-360.Εξετάζεται ή έπίδρασις τοΰ Ά . Κάλβου επί τό ποιητικόν έργον τοΰ Κ. Κα-

ρυωτάκη.187. ΠΟΡΦΥΡΗ Κ., *0 Άνδρέας Κάλβος στέλεχος τών Καρμπονάρων ( “Αγνωστα

έγγραφα ), « Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ* ( 1963 ), σ. 372 - 385.188. V it t i Mario, Πηγές γιά τή βιογραφία τοΰ Κάλβου (Επιστολές 1813- 1820)

(«Ε λληνικά», Παράρτημα, άρ. 15). Θεσσαλονίκη 1963 (σχ. 8 ον, σ. 160 + 4 Πίνακες ).Βιβλιοκρισίαι : Κ. ΠΟΡΦΥΡΗ, « Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΗ' ( 1963), σ. 335. —

Κ. Θ. Δημαρα, έφ. « Τό Βήμα » 21 ’Ιουνίου 1963. — Παν. ΜΟΥΛΛΑ, « Εποχές» Α', άρ. 5 ( Σεπτέμβριος 1963 ), σ. 73 - 74.189. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Γ. Τερτσέτης καί Ν. Θωμαζαΐος ( Ανέκδοτος αλληλογραφία.

“Αγνωστον δοκίμιον τοΰ Τερτσέτη ). ’Αθήναι 1961. [“Ιδ. « Β.Δ. » 1961, άρ. 228 J. Βιβλιοκρ. σημείωμα: [ΑΝΩΝΥΜΩΣ], « Bolletino della Badia Greca di Grot­taferrata» XVII ( 1963), σ. 83.

1 90. ΚΟΝΟΜΟΥ Ντ ., Κωνσταντίνος - Κολλΐνος Θ. Κολοκοτρώνης, « Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 169 - 177.Δημοσιεύονται δύο είς τόν ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΤΕΡΤΣΕΤΗΝ αποδιδόμενοι «ανέκδο­

τοι λόγοι » τής περιόδου τοΰ 1849 ( α' Inc. : Σάς είχα νποσχεθή..., β' Inc. : Λείπω από τήν νπόσχεσίν μου... ).191. ΚΟΝΟΜΟΥ Ντ., Ή ’Αθήνα πριν ένα αιώνα, «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 1963,

σ. 244 - 252.Άνακοίνωσις αποσπασμάτων εκ τοΰ Ημερολογίου τοΰ ΕρμαΝΟΥ ΛΟΥΝΤΖΗ.

192. Αλιςανδρατου Γ. Γ ., Δυό ανέκδοτα γράμματα πρός τό Λασκαράτο, «Ε π τα ­νησιακό 'Ημερολόγιο » Γ' ( 1963 ), σ. 57 - 62.Έκδίδονται, καταλλήλως έσχολιασμέναι, έπιστολαί τών Θ. Hansen καί Στ.

Μαρτζώκη, τοΰ έτους 1899.

1?3. Δ η μ α ρ α K. Θ., Ήλιακόπουλος Διον. [Α ρ θ ρ ο ν ], έφ. « Τό Βήμα» 19 Α πρι­λίου 1963.

194. ΣΑΡΑΚΙΝΟΥ I., *0 Μαβίλης καί τά σονέττα του, «'Επτανησιακό Ημερολόγιο» Γ ( 1963 ), σ. 73 - 76.Κατά τον συγγραφέα, « *0 Μ. άπό τα 3/ 3 τής ποιητικής του αξίας τό πρώτο

τρίτο τό χρωστάει στην έξωποιητική του θέση, τό δεύτερο τρίτο στήν « φίρμα » Σο-νέττο καί τό υπόλοιπο τρίτο στήν ποιητική του έμπνευση ».1?5. ΓΐΟΦΥΛΛΗ Φ., *0 ποιητής Στέφ. Μαρτζώκης ( πενήντα χρόνια άπό τό θάνατό

του ) [ "Αρθρον ), « Νέα Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 225 -227 ( Αυτόθι, σ. 211 - 212 δημοσιεύονται τά υπό τίτλους : Εικόνα, Ή 'Άνοιξη, ’Αρχαίο Ειδύλλιο καί *0 ίδιος κόσμος ποιήματα τοΰ Ζακυνθίου ποιητοϋ ].

196. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Ό Στέφανος Μαρτζώκης καί ή Κύπρος [ “Αρθρον J, «Πνευμα­τική Κύπρος » Γ" ( 1963 ), σ. 263 - 264.

1?7. ΔΑΦΝΗ Κ., Μνήμη τοΰ Κ. Θεοτόκη ["Αρθρον], έφ. « Ή Καθημερινή » 2 ’Ιου­λίου 1963.

198- ΔΑΦΝΗ Κ., *0 Ν. Λευάεριώτης καί ή 'Επτανησιακή Λογοτεχνία ("Αρθρον], «Νέα Εστία» 73 (1963), σ. 344 -345 | "Ιδ. καί άρ. 69 - 72],

Ζ ' Ρομαντικοί1??. Ρ αγκαβη Αλεξ., Ό Συμβολαιογράφος (Βιβλιοθήκη Ελλήνων καί ξένων συγ­

γραφέων άρ. 17 [77]). 'Εκδόσεις « Γαλαξία » [ Ά θήναι 1963 ] ( σχ. 8 °ν, σ 148 ]. Περιλαμβάνονται τά έργα: *0 Συμβολαιογράφος καί Βιογραφία τοΰ Έρεχθείον.

200. B e h Μα ιρη ς Ν., « " .̂σμα ποιηθέν μετά τήν αίσίαν ελευσιν τοΰ Μεγαλειοτάτου Βασιλέως των ’Ελλήνων Γεωργίου τοΰ Α', υπό Θεοδ. Γ. Όρφανίδου », « Παρ­νασσός » Ε' ( 1963 ), σ. 368-371.Άναδημοσίευσις τοΰ ποιήματος έξ άχρον. μονοφύλλου τής συλλογής Ν. Βέη.

201. Βε ρ ΝΑΡΔΑΚΗ Δ., Καποδίστριας καί "Οθων ( Έπιστολιμαία Βιβλιοκρισία ). Άνα^ τύπωση. Ά ΰήνα 1962. Βιβλιοκρισία : Ν. Σ. ΣΠΑΝΟΥ, « Πνευματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 152 - 153.

202. ΔΗΜΑΡΑ Κ. Θ·, *0 Άλέξ. Σοΰτσος άπό τήν σκοπιά τής ’Εποχής του [ "Αρθρον ], « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1759 - 1766.

20J. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ Σ., Ό χρονογράφος Zancaruolo καί ή Κρητική ’Επανάσταση τοΰ 1363, «Κρητικά Χρονικά» ΙΕ '-ΙΤ ' ( 1961- 1962), 1963, άρ. II, σ. 353 - 362. Μετά περιγραφήν τοΰ χγφ. τοΰ χρονογράφου, οΰτινος καί δημοσιεύεται καί άπό-

σπασμα τοΰ έργου, γίνεται μνεία τών Ιστορικών γεγονότων τών έκτιθεμένων εις τά έργα « Κρητικοί Γάμοι » τοΰ Σπ. Ζαμπελίου καί τής « Κρητηΐδος » καί « Χρυσομαλ- λούσας τών Σφακιών » τοΰ Ά ντ. Άντωνιάδου ( 1836 - 1905 ).

Η' Ποίησις καί Πεζογραφία 1880 -1960204. Μ ΑΜ Ω ΝΗ Κ υ ρ ., Βιβλιογραφία Γ. Βιξυηνοΰ ( 1873 - 1962 ). Ανέκδοτα ποιήματα

άπό τό χειρόγρ. « Λυρικά». « Άρχεΐον Θρακικοΰ Λαογραφικοΰ καί Γλωσσικοΰ Θησαυρού » 29 (1963), σ. 209-336 [ Καί άνάτυπον : Ά θήναι (Εταιρεία Θρα- κικών Μελετών, άρ. 113) 1963 ( σχ. 8ον, σ. 13 2 )].Δημοσιεύεται συστηματική άναγραφή τών αυτοτελών εκδόσεων ή τών είς περιο-

δικά καί έφηιιερίδας καταχωρισθέντων έργων τοΰ Γ. Βιζυηνοΰ ( ή μεταφράσεων αυτών), ώς καί τών κατά τήν ώς άνω περίοδον δημοσιευθεισών μελετών ή άρθρων σχετικών προς τον βίον καί τό εργον του. Έ ν Έπιμέτρφ έκδίδονται ανέκδοτα ποιή­ματα, άπό τό διασωθέν χγφ. ποιήσεων υπό τόν γενικόν τίτλον € Λυρικά».205. ΠαΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΠΟΑ., Ό Βιζυηνός καί ή μητέρα του [Ά ρ θ ρ ο ν ] , «Φιλο­

λογική Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 303 -304.20ά. ΜατζΟΥΡΑΝΗ Γ., Κλεάνθης Τριαντάφυλλος [ 1849 - 1889 ], ένας αγωνιστής

[ Ά ρθρον |, « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ. 514 * 515.207. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Αλ . Γ ., *0 ’Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος μεταφραστής τοΰ

« Βερθέρου » τοΰ G oethe, « Παρνασσός » Ε* ( 1963 ), σ. 233 - 253.Άνατΰπωσις τοΰ κειμένου εξ άχρον. εντύπου, άποκειμένου έν τη Μπενακείφ

Βιβλιοθήκη ( Η -10). Ή προσγραφή τής μεταφράσεως εις τόν Ίω. Παπαδιαμαντό- πουλον στηρίζεται είς πρόχειρον σημείωμα τού Ίω. Βλαχογιάννη επί τοΰ εν λόγφ έντυπου.208. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ . Β., Τό ελληνικό ποιητικό έργο τοΰ Ζάν Μορεάς [ Ά ρθρον περί

Ίω Παπαδιαμαντοπούλου ], εφ. « Ή Καθημερινή» 5 Μαρτίου 1963.20?. ΠΑΛΑΜΑ Κω ςτ η , "Απαντα. Τόμος Δεύτερος. [ Έκδ. οίκος ] Μπίρης [ Άθήναι

1963] (σχ. 8 ον, σ. 542),Περιλαμβάνονται τά « Πρώτα Κριτικά » καί συλλογή κριτικών μελετών καί

άρθρων, τής περιόδου 1891 - 1899. (Ίδ . καί Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ, έφ. « Τό Βήμα » 1 Νοεμ­βρίου 1963 ).

Βιβλιοκρισίαι : Γ. Φ ΤΕΡΗ , εφ. « Τό Βήμα » 17 Φεβρουάριου 1963 [= « Νέα Εστία * 73 ( 1963 ), σ. 302 - 304 ]. — ΓΙΑ Ν Ν Η Χ α τ ζ ι ν η , « Νέα ’Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 413 - 416. — An. ΣΑΧΙΝΗ, « ’Εποχές» Α', άρ. 6 ( ’Οκτώβριος 1963 ), σ. 64-68 .210. ΠΑΛΑΜΑ Κω ςτη , "Απαντα. Τόμος Τρίτος. [ Έκδ. οίκος ] Μπίρης. ( Ά θήναι

1963 ] ( σχ. 8 ον, σ. 486 ).Περιλαμβάνονται al σύλλογοί: * Ασάλευτη Ζωή - Χαιρετισμοί τής * Ηλιογέννη­

της - Ό Δωδεκάλογος τοΰ Γύφτου. ’Επιτάσσεται « Γλωσοάρι για τόν Δωδεκάλογο » (έπιμελείρ Γ. Π. Σ α β β ί δ η ) . |"1δ. καί Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ, "Ενα γλωσσάριο, έφ. « Τό Βήμα » 23 Αύγούστου 1963 ].211. ΠΑΛΑΜΑ Κω ςτη , ’Ανέκδοτοι στίχοι : "Ενας στίχος από τον Κορνήλιο, Καί

μέσ* στόν τάφο... Τό φούντωμα. [ Κατ’ άνακοίνωσιν Γ. Κ α τ σ ί μ π α λ η | , « Νέα Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 281, 283, 304.

212. ΚΩΝΣΤΑ Γ., Λησμονημένα ποιήματα τοΰ Πιιλαμά (Τρία έλεγεΐα τοΰ 1875 ),« Νέα Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 297 - 301.’Αναδημοσιεύονται τά κείμενα : ’Ελεγείο στόν Σπυρ. Ίγγλέση , ’Ελεγείο στή Ζωή

Δροσίνη, καί Μνημόσυνον είς Άθαν. Μηλίγγην.213. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ ΑΝΔΡ., Εισαγωγή στόν « Άσκραΐο » τοΰ Κ. Παλαμά [ ’Ομιλία],

« Νέα ’Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 462 - 470, 528 - 533.214. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ ΑΝΔΡ , Στιγμές τοΰ εφήβου Παλαμά ( Είκοσι χρόνια μετά τόν

θάνατό του) [ Ά ρθρον ], έφ. « Ή Καθημερινή» 26 Φεβρουάριου 1963.215. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ ΑΝΔΡ., Γύρω άπό τό σύμβολο τοΰ Κωστή Παλαμά [ Ά ρθρον ],

έφ. « *Η Καθημερινή» 9 Μαρτίου 1963.216. ΛαΟΥΡΔΑ Βας ., Ή « Τρισεύγενη » τοϋ Παλαμά. Δοκίμιο. Θεσσαλονίκη 1963

(σχ. Ι6 °ν, σ. 6 8 ).Μελετώνται : α ) 'Η * Εποχή καί β ) Τό Έ ργο . « Τό δοκίμιο αυτό είχε διαβα-

στή στόν φοιτητικό « Φιλολογικό Κύκλο » τοΰ Ίωάννου Συκουτρή τόν Ιανουάριο τοΰ 1936 μέ τήν ευκαιρία τής διδασκαλίας τής « Τρισεύγενης » στό ’Εθνικό Θέατρο,

μέ σκηνοθέτη τον Δημήτρη Ροντήρη. Δημοσιεύεται τώρα, χωρίς αλλαγές, σέ πολύπεριωρισμένο αριθμό αντιτύπων, εκτός έμπορίου... ».217. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. I., Ή Παλαμική « Φλογέρα τοΰ Βασιλιά» ( «αναλυτική από­

πειρα » ), « ’Ηπειρωτική Εστία » ΙΒ' ( 1963 ), σ. 136- 145, 235 -242, 351 -361.218. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Κωστής Παλαμας J ΕΙοήγησις είς ομιλίαν από Ραδιόφωνου],

« Πνευματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 262.21?. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ . Β ., Μνήμη τοΰ Ροΐδη ["Αρθρον], έφ. « *Η Καθημερινή» 12

Μαρτίου 1963.220. ΘΕΜΕΛΗ Γ·, Παπαδιαμάντης - Παπαισώνης [ "Αρθρον ], έφ. « *Η Καθημερινή »

17, 19 Φεβρουάριου 1963.221. ΧατζιΝΗ Γιάννη , Παπαδιαμάντης, ό ποιητής τής νοσταλγίας ["Αρθρον], έφ.

« *Η Καθημερινή » 25 Δεκεμβρίου 1963.222. ΧΡΥΣΑΝΘΗ κ ., Μία έπιστολή τοΰ Δημήτρη Λιπέρτη μιλά για τον Παπαδια-

μάντη ["Αρθρον ], « Πνευματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 272. ("IÔ. καί άρ. 294 ].223. Βαλετα Γ ., Ανέκδοτα πολιτικοσατιρικά ποιήματα τοΰ Καρκαβίτσα καί ό-άδιάλ-

λαχτος άντιβενιζελισμός του, « Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά » 1963, σ. 45 -48 . Δηιιοσιεύονται τέσσαρα στιχουργήματα τής περιόδου 1919 - 1920.

224. ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ Κώστα, Άνδρέας Καρκαβίτσας ( Σαράντα χρόνια άπό τόν θά­νατό του ) ["Αρθρον, άναδημοσίευσις έκ τής έφ. « Νίκη », 19 Δεκεμβρίου 1962 ], « Νέα Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 36 - 37.

225. ΤΣΟΥΡΑ Ν·, Ό Καρκαβίτσας ποιητής J "Αρθρον ], έφ. « Ή Καθημερινή * 4 ’Ια­νουάριου 1963.

226. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Μυρτ ., Ή Βιέννη καί ό Χρηστομάνος [ "Αρθρον ], « Θέατρο » Β#, άρ 8 ( Μάρτιος - ’Απρίλιος 1963 ), σ. 69-70 .

227. ΦΤΕΡΗ Γ., Γιάννης Καμπύσης ["Αρθρον], «Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 39 -41 .

228. ΚαραΝΤΩΝΗ Ανδρ , Σπήλιος Πασαγιάννης ["Αρθρον ], « Πελοποννησιακή Πρω­τοχρονιά * 1963, σ. 88 - 93.

22?. ΣΚΟΠΕΤΕΑ Στ ., Σπήλιος Πασαγιάννης [ ’Απόσπασμα άρθρου δημοσιευδέντος έν περ. « ‘Ελληνική Δημιουργία» Η' (1951 ), σ. 326 κέξ. ], « Ήώς » ετ. Ç”, άρ. 6 6 -7 0 ( 1963 ), σ. 295 - 296 [ ’Εν συνεχείφ ( σ. 296 - 300) δημοσιεύεται τό πεζογράφημα τοΰ ΣΠ· ΙΐΑΣΑΓΙΑΝΝΗ « Ό Π έτραχας*\.

230. ΚΑΒΑΦΗ Κ. Π., Ποιήματα A' ( l89tì - 1918). Δεύτερη τυποποιημένη έκδοση. Φι­λολογική έπιμέλεια Γ. Π. Σ α β β ί δ η. [ Άΰήναι ] 1963 ( σχ. 8°ν, σ. 140).

231. ΚΑΒΑΦΗ [ Κ- Π .], Πεζά. Παρουσίαση, σχόλια: Γ. Α. Π α π ο υ τ σ ά κ η . Έκδ. οίκος Γ. Φέξη. ’Αθήνα 1963 (σχ. 8ον, σ. 306).

232. ΚΑΒΑΦΗ Κ. 11., ’Ανέκδοτα πεζά κείμενα. ΕΙσαγωγή καί μετάφραση : Μ ιχ ά λ η Π ε ρ ί δη. Έκδ. οίκος Γ. Φέξη. ’Αθήνα 1963 ( σχ. 8°ν, σ. 92+20 Πίνακες).

233. Blanken G·, Κ P. Kavafis : 100 Gedichten, Kartons M oussaullt’s. Am­sterdam 1962. Βιβλιοκρισία: J. M[alye], «Bulletin de l’Association G. Budé » Quatrième serie. 19^3, σ. 123. Βιβλιοκρ. σημείωμα: [Γ. Θ ] Ζ[ΩΡΑ], « Παρνασσός » Ε* ( 1963 ), σ. 305.

234. ΚΑΒΑΦΗ Κ., ’Εκλογή άπό τό ποιητικόν του έργον, «Παρνασσός» Ε' ( 1963 ), σ. 461 - 468.

235. Καβαφ η Κ. Π ., Μικρή ανθολογία άπό τά ποιήματα του, «Επιθεώρηση Τ έ­χνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ· 709 - 730.

233. Καβαφη Κ. Π ., Περί Εκκλησίας καί Θεάτρου (Παρουσίαση: Γ. Π. Σ α β· β ίδ η ) , «Θέατρο» Β', άρ. 8 ( Μάρτιος - ’Απρίλιος 1963 ), σ. 37 -39. [Καί

αύτοτελώς, «ανατύπωση, μέ προσθήκες καί διορθώσεις», σχ. 16°ν, σ. 26 ]. Βιβλιοκρ. σημείωμα: Κ.Φ., « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΗ' ( 1963 ), σ. 335.

237. Καβαφη Κ. Π., 'Ανέκδοτος χρονολογικός πίνακας σύνθεσης ποιημάτων; 1891 τ 1925. "Εκδοση καί σημειώσεις Γ. Π. Σ α β β ί δ η, « 'Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ. 567 -576.

238. Καβαφη κ . Π ., Σχόλια στο Ράσκιν. ("Ενα ανέκδοτο χειρόγραφο τοΰ ποιητή). Παρουσίαση - επιμέλεια Σ τ ρ. Τ σ ί ρ κ α, « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 J.J σ. 582-611.

239. Γ. Π. Σ., « Κρυμμένα » [ Άνακοίνωσις ανεκδότου ποιήματος τοΰ Κ. Καβαφη, εκ τοΰ αρχείου Ά λ. Σεγκοπούλου], «Νέα Εστία» 74 (1963), σ. 1531.

240. ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ Γ. Α., "Ενα παλιό πεζογράφημα τοΰ Καβάφη [ Άνακοίνωσις ] , « Νέα 'Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1532 - 1534.

241. I ΑΝΩΝΥΜΩΣ ] , Κρίσεις, εγκώμια, πολεμική. ( Ό Καβάφης, ή εποχή του, οί μεταγενέστεροι χρόνοι). [Κριτική ’Ανθολογία], «Νέα ’Εστία» 74 ( 1963 ), σ. 1394- 1430.Δημοσιεύονται κατά σειράν κείμενα των : Πέτρ. Ψηλορείτη, Τ. "Αγρα, Φ. Πο­

λίτη, Δ. Π. Ταγκοπούλου, Ψυχάρη, Γ. Βρισιμιτζάκη, Μυρτιώτισσας, I. Ν. Γρυπάρη, Ν. Λαπαθιώτη, Μ. Μαλακάση, Τ. Μπαρλά, Ό μ. Μπεκέ, Ν. Νικολαΐδου, Π. Νιρ­βάνα, Σπ. Παναγιωτοπούλου, Π. Χάρη, Άλκη Θρύλου, Ά ρ. Καμπάνη, I. Ζερβού, Π. Βλαστού, Τ. Μαλάνου.242. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Man., Συζητώντας για τον Καβάφη [Ά ρ θ ρ ο ν ] , « ’Επιθεώρηση

Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ. 670 - 671.243. A u d e n W . Η ., Κ. Π. Καβάφης [ Μελέτη ], «’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΗ' (1963),

σ. 634 - 639.244. Βαρναλη Κ., <Κ. Π. Καβάφης), ["Αρθρον], «Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΗ'

( 1963 ), σ. 547 - 548.245. Βρεττακου Νικ., Το δίδαγμα τοΰ Καβάφη [ Μελέτη ], « ’Επιθεώρηση Τέχνης»

ΙΗ' ( 1963), σ. 649-651.244. Βρισιμιτζάκη Γ. Ή πολιτική τοΰ Καβάφη [ Μελέτη ], « Έπιθειορηση Τέχνης »

ΙΗ' ( 1963 ), σ. 624 - 627.247. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μ. X., Ό Καβάφης καί ή άρνηση. Σταθμοί τής άντικαβαφικής κρι­

τικής [ Μελέτη ], « Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ. 652 - 669.248. ΓίΑΚΟΥ Δημ., "Ενας « Νέος » άπ’ τη Σιδώνα [ Άρθρον περί του ποιήματος

« Νέοι τής Σιδώνος » τοΰ Καβάφη ], « Νέα Εστία» 74 (1963 ), σ. 1630- 1632.249. ΓίΑΛΟΥΡΑΚΗ Man., Ό Καβάφης για τις μεταφράσεις, « Νέα 'Εστία » 74

( 1963 ), σ. 1575.Δημοσιεύεται άνέκδοτος επιστολή τοΰ Κ. Π. Κ α β ά φ η (4 Δεκεμβρίου 1932 )

προς τόν ποιητήν Καίσαρα ’Εμμανουήλ.250. ΓίΑΛΟΥΡΑΚΗ Man ., Καβάφης καί Παλαμάς. Χρονικό μιας διαμάχης ["Αρθρον],

« Νέα Έσιία » 74 ( 1960 ), σ. 1584 - 1589.251. ΓίΑΛΟΥΡΑΚΗ Man ., Πώς εβλεπε ό Καβάφης τό ποιητικό του έργο [Ά ρ θ ρ ον],

« Νέα Έσιία * 74 ( 1963 ), σ. 1624 - 1626.252. ΓίΑΛΟΥΡΑΚΗ Man ., Σπίτι καί τάφος τοΰ. ποιητή Κ. Π. Καβάφη στήν Α λεξάν­

δρεια [Ά ρ θ ρ ο ν ], «Νέα Ε στία» 74 ( 1963), σ. 1638 - 1640.253. ΔαλμαΤΗ Μαργ., Μουσική καί ποίηση στον Καβάφη [ Απόσπασμα έκ τής με­

λέτης : « Καβάφης-Τά μυστικά τού Έργαστηριοΰ » ], « ’Εποχές» Α', άρ. 2 ( ’Ιούνιος 1963 ), σ. 66.

254. ΔΑΛΜΑΤΗ Μαργ., Ά π ό τό Καβαφικό έργαστήρι [ Άρθρον περί τών επιδράσεων

των κλασσικών εις τό έργον του Καβάφη ], « Νέα Εστία » |74 ( 1963 ), σ. 1627- 1629.

255. ΔηΜΑΚΗ ΜηΝΑ, Ό γενικός καί ό ατομικός άνθρωπος στην ποίηση του Καβάφη ( "Αρθρον ), « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1602 - 1606.

255. Forster Ε. Μ., Ή ποίηση τοΰ Κ. Π. Καβάφη [ Μελέτη ), « Επιθεώρηση Τέ­χνης » ΙΗ' ( 1963 ). σ. 628 - 633.

257. Zqpa Γ. Θ., Ό Καβάφης εις την Ιταλίαν (Μελέται, κρίσεις, μεταφράσεις) [Μελέτη, μετά σχετικής βιβλιογραφικής ενημερώσεως ], «Νέα Ε στία» 74 ( 1963), σ. 1571 - 1583.

258. Θεμελη Γ., Τό σχήμα πολιορκίας στήν ποίηση τοΰ Καβάφη [ “Αρθρον), έφ. « ‘Η Καθημερινή » 22, 23 Νοεμβρίου 1963.

25?. Θεμελη Γ., Ό Καβάφης, ή πανοπλία καί oi ακάλυπτοι απόγονοι ( “Αρθρον], « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1566 - 1575.

250. Jalox Edm. ( μτφ. Γ. Πρατςικα), Κωνσταντίνος Καβάφης ( “Αρθρον], «Νέα •Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1518 - 1523.

251. ΚΑΜΠΟΥ ΡΟΗ., Τό ποιητικό έργο τοΰ Κ. Π. Καβάφη, « Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΗ' ( 1963), σ. 640 -644.Άναδημοσίευσις έκ φυλλαδίου εκδοθέντος τφ 1912 έν Άλεξανδρείςι. Κατά τόν

Στρ. Τσίρκαν « πίσω άπό τό λεβαντίνικο αύτό ψευδώνυμο κρυβόταν ό ποιητής Πέ­τρος Μάγνης ».252. ΚΑΡΑΒΙΑ ΠΑΝΟΥ, Ό Καβάφης καί ό"κρυφός σπαραγμός ( “Αρθρον], «Νέα

Εστία » 74 (1963 ), σ. 1553- 1565.253. ΚΑΡΟΥΖΟΥ Ν. Δ., ΟΙ θεότητες τοΰ Καβάφη s Ήμιδιόνυσος καί ήμιαπόλλων

( Α ρθρ ο ν], «Νέα Ε στία» 74 ( 1963), σ. 1633- 1634.254. ΚΟΥΛΟΥΡΗ ΧΡ. Ν., Σκέψεις στο θέμα Καβάφης ( “Αρθρον], «Νέα Εστία» 74

(1963 ), σ. 1634- 1636.255. ΛΥΓΙΖΟΥ ΜητΣΟΥ, “Ενας ηρωικός άρνητής ( Κ. Π. Καβάφης, “Αρθρον |, «Νέα

Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1607 - 1618.255. ΜαλανΟΥ ,ΤιμΟΥ, Ή έπιμονή τοΰ Καφάφη ( “Αρθρον], «Νέα Εστία» 74

( 1963), σ. 1548 · 1549.257. Meunier Mario ( Μτφρ. Γ. Πρατςικα ). Κ. Π. Καβάφης ( “Αρθρον], «Νέα

Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1523 - 1524.258. Mirambel André ( μετάφρ. : Γ. Α. Π. ), Εισαγωγή στο έργο τοΰ Καβάφη

( Πρόλογος γαλλικής μεταφράσεως ποιημάτων υπό Γ. Α. Παπουτσάκη ), « Νέα Εστία» 74 (1963), σ. 1524- 1528.

25?. Moravia Alb. (μετάφρ. Θ. Γ. ΜΑΚΡΗ), “Ενας Άλεξαντρινός ποιητής ['Α ρ ­θρον περί Κ. Καβάφη], «Νέα Εστία» 74 ( 1963 ), σ. 1528- 1530.

270. ΝΑΘΑΝΑΗΛ Π., Ό Καβάφης καί ή Μέση Ανατολή ( “Αρθρον], «Νέα Εστία» 74 ( 1963), σ. 1636- 1637.

271. Ξυδη ΘεΟΔ., Καβάφης καί Σικελιανός. Δύο ποιητικά ορόσημα [ “Αρθρον ], « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1590 - 1601.

272. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ I. Μ., ‘Υστερόγραφο στό θέμα: « Κ. Π. Καβάφης» [ “Αρ­θρον], «Νέα *Εστία » 74 (1963), σ. 1550-1552.

273. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ. Β ./Ο ένδοξός μας βυζαντινισμός ( Ποιήματα τοΰ Καβάφη εμπνευ­σμένα άπό τό Βυζάντιο) ( “Αρθρον ], έφ. « Ή Καθημερινή » 21 ’Ιουλίου 1963.

274. ΠίΕΡΙΔΗ ΓίΑΓΚΟΥ, Χαρακτηριστικές συνομιλίες τού ’Αλεξανδρινού ποιητή ( Κ. Π. Καβάφη. Α ρθρον), « Δωδεκάτη ώρα Α', άρ. 5 ( ’Ιούνιος - Αύγουστος 1963), σ. 3 - 4 .

275. ΠΟΛΙΤΗ Αθ. Γ ., Κ. Π. Καβάφης [ Μελέτη. Άνατύπωσις εργασίας του 1930), « Επιθεώρηση Τέχνης » IH' ( 1963 ), σ. 645 - 648.

275. ΠΟΡΦΥΡΗ Κ., Ή πολιτική στάση τοΰ Κ. Π. Καβάφη ( "Αρθρον J, « ’Επιθεώ­ρηση Τέχνης» ΙΗ' ( 1963), σ. 672-675.

277. ΣΑΒΒΙΔΗ Γ. Π., Τό αρχείο Κ. Π. Καβάφη ( Μιά πρώτη ενημερωτική εκθεση), « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1539 - 1547.

278. ΣΑΒΒΙΔΗ Γ. Π., Για δύο νέες εκδόσεις τοΰ Καβάφη, «Ε π οχές» Α', άρ. 1 (Μάϊος 1963 ), σ. 55 -58. [ Καί άνάτυπον : Σχ. 16°ν, σ. 16]. Βιβλιοχρ. ση­μείωμα : Κ. Φ., « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ. 335.

27?. ΣΑΒΒΙΔΗ Γ. Π., ΟΙ πέντε πρώτες εκδόσεις ποιημάτων τοΰ Κ· Π. Καβάφη ( « Β ι­βλιογραφικό δοκίμιο » ], « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963), σ. 132 - 145 { καί αύτοτελώς « μέ διορθώσεις καί προσθήκες » : σχ. 8°ν, σ. 24 |.

280. ΣαρεγιαΝΝΗ Γ. Α ., Σχόλια στό ποίημα τοΰ Καβάφη « Υπέρ τής ’Αχαϊκής συμ­πολιτείας πολεμήσαντες » ( Μελέτη. Άναδημοσίευσις έκ τής « ’Αλεξανδρινής Τέχνης» Μάιος 1928], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΗ' ( 1963), σ. 622 - 623.

281. ΣεΓΚΟΠΟΥΛΟΥ Αλ ., Διάλεξις περί τοΰ ποιητικοΰ έργου τοΰ Κ. Π. Καβάφη, « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΗ' ( 1963), σ. 616-621.Προτάσσεται (σ. 614-616) «Πρόλογος» Π. ΜΟΔΙΝΟΥ.

282. ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟY Κ., *0 Καβάφης πρόδρομος τής « Νέας Ποίησης » [ "Αρθρον ] , « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1619 - 1623.

283. ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ ΤΑΣΟΥ, Ή ποίηση τοΰ Καβάφη [ ’Ομιλία], «Πνευματική Κύ­προς » Γ' ( 1963 ), σ. 362 - 366.

284. ΤΣΙΡΚΑ ΣτΡ., Πότε γράφτηκε τό [ ποίημα τοΰ Καβάφη ] « Περί μένοντας τούς βαρβάρους» [Α ρ θ ρ ο ν ] , « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΖ' ( 1963), σ. 415-419.

285. ΤΣΙΡΚΑ ΣΤΡ., Ό Καβάφης καί ή σύγχρονη Αίγυπτος [ Μελέτη], « Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ. 549 - 565, 740 - 742.

285. ΤΣΙΡΚΑ Στρατη , Κ. Π. Καβάφης. Σχεδίασμα χρονογραφίας τοΰ βίου του, « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΗ' ( 1963 ), σ. 676 - 706.

287. Warner Rex. (μτφρ. Δ. ΣΤΑΥΡΟΥ ), Κ. Καβάφης [ "Αρθρον ], « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 1514-1518.

288. ΓΛΕΖΟΥ ΠΕΤΡΟΥ, Ό διηγηματογ(?άφος Χρήστος Χρηστοβασίλης [Α ρ θ ρ ο ν ] , « Νέα Εστία » 74 ( 1963 ), σ. 877 - 878.

28?. ΔραγΟΥΜΗ Ιων., Κείμενα λογοτεχνικά. Εισαγωγή, πρόλογος, εισαγωγικά ση­μειώματα, σχόλια: Κ λ. Β. Π α ρ ά σ χ ο υ . (Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, περ. Β', άρ. 13). Ά θήναι 1963 ( σχ. δον, σ. 242).Προτάσσεται τών άνθολογουμένων κειμένων εισαγωγή βιογραφική καί έπιτάσ-

σονται χρησιμώτατα βιβλιογραφικά σημειώματα έργων τού Ίω. Δραγούμη ή άρθρωνκαί μελετών περί αύτοΰ.2?0. ΛΑΖΑΡΟΥ ΣΟΦ., "Ιων Δραγούμης. Τό δράμα του. Ή λογοτεχνία του [ Μελέτη ] ,

« Πνευματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 355 - 359.2?1. ΓΐΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Περ., 'Απαντα. Τόμ. Α'. Πρόλογος - επιμέλεια : Δ. Λ α ζ ο-

γ ι ώ ρ γ ο υ - ’Ε λ λ η ν ι κ ο ύ . Άΰήνα 1963 ( σχ. 8ον( σ. 287 ).2?2. ΑθαΝΑΣΙΑΔΗ Τ., Ό Περικλής Γιαννόπουλος. Ψυχοβιογραφικό δοκίμιο, «Νέα

’Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 19 - 29.2?3. ΠΑΝΑΓΗ ΕΙΡΗΝΗΣ, Μερικές σκέψεις γύρω από τήν ούτοκτονία τοΰ Κ. Γ. Κα-

ρυωτάκη ["Αρθρον], «Πνευματική Κύπρος» Γ' ( 1963), σ. 389-390.2?4. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Μιά επιστολή τοΰ Δημήτρη Λιπέρτη μιλά γιά τόν Παπαδια-

μάντη [Αρθρον ], « Πνευματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 272. [ "1δ. κυί άρ. 222 ].

225. ΠίΛΑΒΑΚΗ K. A., Tò δράμα του [ Δ.Θ. J Λιπέρτη [ 'Ομιλία ), « Φιλολογική Κύ­προς * 1963, σ. 63 - 72.

226. Δημαρα Κ. θ., Ό Βλαχογιάννης [Ά ρ θ ρ ο ν ] , έφ. « Τό Βήμα» 26 Δεκεμβρίου 1963.

297. Ζ ω ρ α Γ. Θ., Μιλτιάδης Μαλακάσης ( Εϊκοσιν ετη από τοΰ θανάτου του) | Ά ρ ­θρον], « Παρνασσός » Ε' ( 1963 ), σ. 5 - 8 [ “Επεται ( σ. 9 -14 ) « Εκλογή από τό ποιητικόν εργον » τοΰ Μ. Μ α λ α ΚΑΣΗ ].

228. ΜΑΓΓΑΝΑ Δημ. Α., Δύο Χιώτες λυρικοί: Πορφύρας - Καράβας [Ά ρ θ ρ ο ν ] , « Χιακή Έπιθεώρησις » Α' ( 1963 ), σ. 34 - 37.

299. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ . Β., Μνήμη του Μαλακάση [“Αρθρον ) , Ιφ. « Ή Καθημερινή» 30 Ιουνίου 1963.

300. ΠΡΑΤΣΙΚΑ Γ., Μιλτ. Μαλακάσης (Είκοσι χρόνια άπό τόν θάνατό του) [ “Αρ­θρον], έφ. « Ή Καθημερινή» 28 ’Απριλίου 1963.

301. ΜερανΑΙΟΥ Κ. Λ., « ’Ιερά Όδός ». Τό κάλεσμα τοΰ ποιητή [ “Αγγ. Σικελιανοΰ ], « Ιλισός » 8 ( 1963 ), σ. 62 - 64.

302. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ . β ., Τό μήνυμα τοΰ “Αγγέλου Σικελιανοΰ [ "Αρθρον ], έφ. « Ή Καθημερινή » 6 Αύγούστου 1963.

303. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κα. Β., *0 “Αγγελος Σικελιανός καί ή γενεά του [ “Αρθρον), Ιφ. « Ή Καθημερινή » 9 Αύγούστου 1963.

304. ΟΥΡΑΝΗ Κ., ’Εκλογή άπό τό ποιητικόν του εργον, « Παρνασσός» Ε' ( 1963 ), σ. 321 - 326.

305. ΜαρκαΚΗ Π., Κώστας Ούράνης. I. Βιβλιογραφία (1908 * 1961 ). [Άθήναι 1962 ]. [ “Ιδ. « Β.Δ. » 1962, άρ. 444 j. Βιβλιοκρισία: Κ. ΧΡΥΣΑΝΘΗ, « Πνευματική Κύ­προς» Γ' ( 1963), σ. 305-306. Βιβλιοκρ. σημείωμα: Κ. Φ., «Επιθεώρηση Τέ­χνης » ΙΖ' ( 1963 ), σ· 224.

303. ΕΡΜΩΝΙΚΟΥ I., Κώστας Ούράνης: Α' ’Ανικανοποίητος ταξιδευτής - Β' Κυνηγός τής Εύτυχιας [ “Αρθρον], « ’Ακτίνες» ΚΤ' ( 1963 ), σ. 319 -322, 348-351.

307. ΠΡΑΤΣΙΚΑ Γ., Κώστας Ούράνης, ό αΙώνιος ταξιδευτής (Δέκα χρόνια άπό τόν θάνατό του) [ “Αρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 26 Μυΐου 1963.

308. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Ή Κύπρος καί ενα γράμμα του Κώστα Ούράνη, « Πνευματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 284 * 285.

302. Ηεη Μαιρη ς , Δύο έπιστολαί τοΰ Νίκου Καζαντζάκη προς τόν Νϊκο Βέη [ 1943, 1946], «Νέα Εστία» 74 ( 1963), σ. 1688- 1691.

310. ΔΑΡΖΕΝΤΑ Ειρ ., *0 Καζαντζάκης καί τό ταξίδι [ “Αρθρον ], « Φιλολογική Πρω- τοχρονιά » 1963, σ. 333 - 336.

311. ΔίΚΤΑΙΟΥ Αρη , Κριτική Ιστορία τής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 1920-1960. Σικελιανός, Βάρναλης, Καζαντζάκης [ “Αρθρον], «Νέα ’Εστία» 73 ( 1963 ), σ. 427 - 436.

312. ΠαναγιωτΟΥΝΗ ΠΑΝΟΥ Ν., Μνήμη Νίκου Καζαντζάκη ( Πέντε χρόνια άπό τό θάνατό του) [Ά ρ θ ρ ο ν ] , « Δωδεκάτη ώρα» Α', άρ. 2 (Δεκέμβριος 1962 -Γ ε­νάρης 1963 ), σ. 3.

313. Ιακωβιδη ΛιλΗΣ [ Κ. Καρθαΐος ], άνθρωπος, φίλος, ποιητής [ ’Ομιλία], «Νέα ’Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 389.

314. ΝίΚΟΛΑΪΔΗ Μέλη, [ κ. Καρθαΐος], ό ποιητής [ομ ιλία ], «Νέα Εστία» 73 ( 1963 ) σ. 390-393.

315. ΣΤΑΥΡΟΥ Θρ ., [ Κ. Καρθαΐος], ό μεταφραστής καί άγωνιστής τοΰ δημοτικι­σμού I 'Ομιλία ], « Νέα ’Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 394 - 399.

316. ΦΩΤΙΑΔΗ Δημ., Κ. Καρθαΐος | ’Ομιλία ], « Νέα ’Εστία » 73 ( 1963 ), σ. 388 - 389.

ι

317. ΠαΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Σπ ., Κωστής Βελμύρας. *0 ποιητής, ό θεατρικός συγ* Υραφέας, ό άνθρωπος [Ά ρ θ ρ ο ν ] , «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 397 -401.

318. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ - ΠαΛΑΙΟΛΟΓΟΥ θ. I , Γ. Δελής [Ά ρ θ ρ ο ν], «Τα ’Α θη­ναϊκά», άρ. 24 (1963 ), σ. 52, άρ. 25 ( 1963 ), σ. 4 4 -46 .

31?. ΚΩΝΣΤΑ Κ. Σ., Δεκαπέντε γράμματα τοΰ Ρήγα Γκόλφη [ πρός τον Γερ. Κασό- λαν, τής περιόδου 1934- 1957 J, «Νέα Ε στία» 73 ( 1963), σ. 74 -82. Προτάσσεται είσαγωγικόν σημείωμα καί έπιτάσσονται σημειώσεις επί χωρίων

τινών των επιστολών.320. ΠΑΤΤΙΧΗ ΜΑΡΙΑΣ, ΑΙμιλία Δάφνη [Ά ρ θ ρ ο ν ] , «Φιλολογική Κύπρος» 1963,

σ. 168 - 173.321. ΠΡΑΤΣΙΚΑ Γ., Ρώμος Φιλύρας - Μήτσος Παπανικολάου [Ά ρ θ ρ ο ν ], Ιφ. « *Η

Καθημερινή » 30 Μαρτίου 1963.322. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΛΟΥ Φ. Κ., Περί τό ποιητικόν έργον τοΰ Ά ντ . X. Χαμουδοπού-

λου [ : 1888 -1958 ), « Μικρασιατικά Χρονικά » Γ ( 1963 ), σ. 469 - 471. Άνακοίνωσις τής ανεκδότου ποιητικής συλλογής « Τραγούδια ». * Αθήνα 1916.

323. ΑΛΕΞΙΟΥ ΙΩ., ’Αλέξανδρος Γκιάλας [= Β ε ρ ίτ η ς ]: Ό αγωνιστής ( Ά ρθρον |, « ’Ακτίνες» ΚΤ' ( 1963 ), σ. 212-214.

324. ΜΟΣΧΟΥ Αγγ. Ν., Γ. Βερίτης: Έ νας χριστιανός ποιητής [Ά ρ θ ρ ο ν ] , « ’Ακτί­νες» ΚΤ’ ( 1963), σ. 214-217.

325. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ Αν δρ ., Τό χρονογράφημα καί ό Σπϋρος Μελάς ["Αρθρον), « Φιλολογική Πρωτοχρονιά » 1963, σ. 25 - 28.

32Ó. ΑΥΓΕΡΗ Μ., [Κριτικόν σημείωμα περί τοΰ ποιητικού έργου τής Μελισάνθης ] , «Καινούργια ’Εποχή» 8 ( Φθινόπωρο - Χειμώνας 1963), σ. 106 -107 [ Έπεται (σ. 108-135) ’Ανθολογία ποιήσεων τής ΜΕΛΙΣΑΝΘΗΣ).

327. P a r a n d o w s k i J a n . ( μτφρ. I. A. ΘωμΟΠΟΥΛΟΥ ), Προλόγισμα στό βιβλίο « Ή Παναγιά ή Γοργόνα» τού Στράτη Μυριβήλη στά πολωνικά, «Νέα ’Εστία» 73 ( 1963 ), σ. 685 -687.

328. Βαρικα Β., Ή πεζογραφία τοΰ Καραγάτση ["Αρθρον], «Φιλολογική Πρωτο­χρονιά » 1963, σ. 29 - 32.

32?. ΜΟΥΝΤΕ Ματθ. Γ., ’Αφορμές στοχασμού άπό τήν «Πνευματική Πορεία» τοΰ Γ. Θεοτοκά ["Αρθρον], « Χιακή Έπιθεώρησις » Α' ( 1963 ), σ. 142- 144.

330. ΡΟΥΝΗ Μ., Γιώργος Θεοτοκάς ( ’Από τό « ’Ελεύθερο Πνεΰμα » στήν «Πνευ­ματική Πορεία») ["Αρθρον], «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 1963, σ. 97 - 103.

331. ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ Π ., ’Ιδέες καί χαρακτήρες στήν « Κεφαλή τής Μέδουσας », « ’Επο­χές», Α', άρ. 7 (Νοέμβριος 1963), σ. 17 -20 .

332. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΛΟΥ Φ. Κ., Ό « ’Ελληνικός "Ορθρος » τού Θαν. Πετσάλη - Διο­μήδη, « Παρνασσός » Ε' ( 1963 ), σ. 213 - 226.Κριτική άνάλυσις τοΰ τριτόμου μυθιστορήματος, μετ’ επιμέτρου, έν φ κατα­

χωρίζεται « ’Αναγραφή αυτοτελών εκδόσεων » τοΰ Θ. Πετσάλη - Διομήδη, μετά μνείας τών εκάστοτε δημοσιευθεισών βιβλιοκρισιών. [ "Ιδ. καί Ε. Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΥ, έφ. « Τό Βήμα » 21 Φεβρουάριου 1963 ].333. ΘΕΜΕΛΗ Γ., Παπαδιαμάντης - Παπατσώνης [Ά ρ θ ρ ο ν ] , έφ. «Ή Καθημερινή»

17, 19 Φεβρουάριου 1963 [ "Ιδ. καί άρ. 220].334. ΣτεργιΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Έ νας Ιδιότυπος Νεοέλληνας πιστός, «Ε π οχές» Α', άρ. 5

( Σεπτέμβριος 1963 ), σ. 64 - 67.Κριτική τών έργων T. Κ. Π α π α τ σ ώ ν η « Εκλογή A' - Ursa minor * -

« Εκλογή B’ », 1962.

335. ΓίΑΚΟΥ Δημ., *0 ποιητής Μιχ. Δ. Στασινόπουλος ("Ενα πρώτο πλησίασμα) [ "Αρθρον ] , «Νέα ’Εστία» 73 ( 1963), σ. 318 -322.

333. ( ΑΝΩΝΥΜΩΣ], Γνώμες τής ελληνικής κριτικής για το έργο τοΰ Γ. Σεφέρη, « Καινούργια Εποχή » 8 ( Φθινόπωρο - Χειμώνας 1963), σ. 3 -19 .Κριτική ανθολογία γνωμών τών Μ. Αύγέρη, Κ. Θ. Δημαρά, Γ. θέμελη, Τ.

Σινοπούλου, Νόρας *Αναγνωστάκη, Λ. Β. Καραπαναγιώτου, Ά λ . ’Αργυρίου, Α. Κα- ραντώνη, Γιάννη Κορδάτου, Τ. Μαλάνου, Κ. Τσάτσου, Γ. Θέμελη, Β. Βαρίκα, *Αλ. Κοτζιά, Δ. Νικολαρεΐζη. ■ ~ ■337. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ ΑνδΡ., *0 ποιητής Γ. Σεφέρης [ Άρθρον[), έφ. « Ή Καθημε­

ρινή» 25, 26 ’Οκτωβρίου 1963. ' \ .338. Κ ο ρ ρ E v a , Jorgosz Szeferisz, « N agyvilâg » V i l i ( 1963), σ. 1763 - 1764.

Μετά βραχύ εισαγωγικόν σημείωμα περί τοΰ ποιήτοΰ Γ. Σεφέρη μεταφράζον­ται είς τήν ουγγρικήν έπτά ποιήματα αύτοΰ.33?. ΛΑΓΑΚΟΥ Ε. Π ., Ό Σεφέρης καί ή σύγχρονη αίσθητική [ 'Ομιλία ), « Πνευ­

ματική Κύπρος » Γ' ( 1963 ), σ. 207 - 209.340. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗ Π. Δ., *0 Σεφέρης καί οΐ ‘Αρχαίοι [ "Αρθρον], έφ. « Ή

Καθημερινή» 11 Δεκεμβρίου 1963.341. ΜΟΥΛΛΑ Π., Σημειώσεις πάνω στόν Σεφέρη [ "Αρθρον], « ’Εποχές» Α', άρ. 8

( Δεκέμβριος 1963 ), σ. 10 -14.342- Σαββιδη Γ. Π., Σχεδίασμα χρονολογίας τοΰ Γιώργου Σεφέρη, « ’Εποχές» Α’,

άρ. 8 (Δεκέμβριος 1963 ), σ. 15-20.343. ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ Κ. Ε., Δυο ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη, « Πνευματική

Κύπρος» Γ’ ( 1963), σ. 218-222.Κριτική άνάλυσις τών ποιήσεων : « 'Ελένη » - « Σαλαμίνα τής Κύπρος ».

344. ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗ Αντρεα, Σεφέρης - "Ελιοτ ( "Αρθρον], « Πνευματική Κύπρος» Γ’ ( 1963 ), σ. 223 - 224.

345. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Ή πρώτη παρεπιδημία στήν Κύπρο τοΰ Γ. Σεφέρη ["Αρθρον], t « Πνευματική Κύπρος» Γ' ( 1963 ), σ. 210-[213.343. ΔΟΞΑ Τ., Όδυσσέας Έλύτης, ποιητής τής ‘Ελλάδος ["Αρθρον), « ’Ελληνικά

Θέματα» Η' ( 1963), σ. 176.347. ΑΡΓΥΡΙΟΥ Αλ., ’Ανατυπώσεις τών ‘Ελλήνων υπερρεαλιστών, « ’Εποχές » Α’,

άρ. 1 ( Μάιος 1963 ), σ. 60 - 65.Κριτική τών ποιητικών έργων τών Δ. ’Ε μ π ε ι ρ ι κ ο ύ [< Ποιήματα», 1962 ],

Ό δ . Έ λ ύ τ η [ « Προσανατολισμοί » - c Ύ£σμα ήρωΐχό... », 1962 ) καί Ν. Έ γ γ ο- ν ο π ο ύ λ ο υ [ « Μπολιβάρ », 1962 ].348. ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Γ. Θ. Βαφόπουλος, ένας αύτοέγκλειστος [ "Αρθρον ), « Νέα

’Εστία» 73 ( 1963 ), σ. 591 -597, 661 -670.34?. ΣπαΝΔΩΝΙΔΗ Π., Μορφές τοΰ κριτικού χώρου [,Γ. Θέμελης - Ά μ. Παπαβασι-

λείου], έφ. «*Η Καθημερινή» 26, 27 Νοεμβρίου 1963.350. ΣπαΝΔΩΝΙΔΗ Π., Γιώργος Δέλιος ("Αρθρον], *« Ν έα’Εστία » 74 ι( 1963), σ.

1702 - 1704. «351. ΣπαΝΔΩΝΙΔΗ Π., Νίκος Γ. Πεντζίκης ["Αρθρον], « Νέα'Εστία » 74 ( 1963 ),

σ. 1775 - 1778.352. ΔΟΞΑ Τ., Ή ελληνικότητα στήν ποίηση, τοΰ Ίάσονα Δεπούντη [Σημείωμα],

« ’Ελληνικά Θέματα» Η' ( 1963 ), σ. 348. '353. Μερακλη Μ. Γ., Τηλέμαχος Άλαβέρας ["Αρθρον], «Καινούργια ’Εποχής» 8

( "Ανοιξη - Καλοκαίρι 1963 ), σ. 248 -259.

Θ' Θέατρον354. Ροντανι F . -Μ ., Teatro N eoellenico [1962] ( *Ίδ. « Β.Δ. » 1962, άρ. 394 ).

Βιβλιοκρισία: ΓΙΑΝΝΗ ΣίΔΕΡΗ, «Θέατρο* Β', άρ. 11 (Σεπτέμβριος-‘Οκτώ­βριος 1963 ), σ. 72. '

355. ΚΟΥΚΟΥΛΑ Λ., Τό θέατρο [Έπισκόπησις θεατρικής κινήσεως, κατά τό 1962], «Φιλολογική Πρωτοχρονιά* 1963, σ. 496-499.

354. ΛΟΥΚΑΤΟΥ Δημ., *0 Καραγκιόζης καί τό "Εθνος. Θεατρική καί πατριωτική παιδεία τοΰ λαοΰ ["Αρθρον], « Θέατρο » Β', άρ. 10 ( ‘Ιούλιος - Αύγουστος 1963), σ. 32 - 34.

357. ΜΠΙΡΗ Κ., ‘Ελληνικός ό Καραγκιόζης. Γέννημα των αρχαίων μυστηρίων άνα- πλάσιηκε στήν Επαρχία τοΰ 1900 [Μελέτη], «Θέατρο» Β', άρ. 10 ( ’Ιούλιος - Αύγουστος 1963 ), σ. 9 - 19.

358. POTA Β., Καραγκιόζ - μπερντές. Καθρέφτης νεοελληνικής πραγματικότητας ["Αρ­θρον], «Θέατρο» Β', άρ. 10 ( ‘Ιούλιος - Αύγουστος 1963 ), σ. .80 - 31.

35?. ΣίΔΕΡΗ Γ ιά ννη , Θέατρο καί Καραγκιόζης. Μια πρώτη ματιά στή σχέση τους [Α ρθρον], «Θέατρο» Β', άρ. 10 ( ‘Ιούλιος - Αύγουστος 1963), σ. 35 -39 .

340. ΤζΟΥΓΑΝΑΤΟΥ Ν. Δ., Τό θέατρο στά Επτάνησα καί Ιδιαίτερα στήν Κεφαλο- νιά πριν άπό τήν "Ενωση ["Αρθρον], «Επτανησιακό Ημερολόγιο» Γ* ( 1963), σ. 177 - 187.

341. ΠΡΟΤΟΠΑΠΑ - ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ ΓΛΥΚ., ΟΙ 'Αποκριές στήν Παλαιά Ζάκυνθο ["Αρθρον], έφ. « *Η Καθημερινή* 24 Φεβρουάριου 1963.

342. ΜίΝΩΤΟΥ Δ., Ή Κατάρα τής μάννας [‘Απόσπασμα « ’Ομιλίας» συντεθείσης υπό τοΰ X. Ζ ο ύ γ ρ α ] , « ‘Επτανησιακό ’Ημερολόγιο» Γ' ( 1963), σ. 63-64 .

343. Ζω ϊδ η Γ. I., Τό θέατρο τής Φιλικής ‘Εταιρείας, « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΖ' ( 1963), σ. 260-281.Μελετώνται : 1 ) *Η γέννηση τον έλληνικοϋ πατριωτικού θεάτρου, 2 ) Τό Θέατρο

τής Φιλικής *Εταιρείας στήν ’Οδησσό, 3 ) Τό θέατρο τής Φιλικής 'Εταιρείας ατό Βου­κουρέστι, 4 ) Ή γέννηση τοΰ ρουμάνικου εθνικού θεάτρου, 5 ) ‘Ο ρόλος τοΰ θεάτρου τής « Φ.Ε. » στήν Ιδεολογική προετοιμασία τοΰ λαοΰ γιά τή συμμετοχή του στά έπαναστατικά γεγονότα, 6 ) 'Η παράδοση τοΰ Θεάτρου τής Φιλικής *Εταιρείας καί οι φορείς της.344. ΣίΔΕΡΗ ΓΙΑΝΝΗ, Τό θέατρο τοΰ Βερναρδάκη. Τά έβδομήντα χρόνια τής « Φού­

στας» [Μελέτη], «Θέατρο» Β', άρ. 9 ( Μάιος - ’Ιούνιος 1963 ), σ. 26-46 .

Γ Κατάλογοι χειρογράφων καί Βιβλιογραφία345. ΓΚΙΝΗ Δ., Διορθώσεις, συμπληρώσεις) καί προσθήκες στό «R épertoire» τον

Μ. Richard, « *0 Έρανιστής » Α' ( 1963 ), σ. 111-116.344. Π Ο Λ ΙΤ Η ΛΙΝΟΥ, ‘Οδηγός καταλόγου χειρογράφων. Ά θήναι 1961 ["Ιδ. « Β Δ. »

1961, άρ. 478, 1962, άρ. 410]. Βιβλιοκρ. Σημείωμα: R .G., «R evu e des Étu­des Grecques » L X X V I ( 1963 ), σ. 303.

347. ΓΚΙΝΗ Δ. Σ., Κείμενα Βυζαντινού καί Μεταβυζαντινοΰ Δικαίου είς χειρογρά­φους έν Έλλάδι κώδικας. Ά θήναι 1963 ( σχ. δ0*, σ. 47 ).Βιβλιοκρισία: A. Dain, «B ulletin de l ’Association G. Budé ». Quatrième

serie. 1963, σ. 368-370.

358. C an art P auu, S c rib e s G recs d e la R e n a is sa n c e : I A d d itions e t C o rre ­c tio n s a u R é p e rto ire s de V ogel - G a rd th a u s e n e t d e P a tr in e l is . I I C o rre ­c tio n s e t p réc is io n s , « S c r ip to r iu m * X V II ( 1963), σ. 5 6 -8 2 , Ά ξιολογώ τατον δημοσίευμα, δπερ αποτελεί αποφασιστικήν συμβολήν είς τήν

μελέτην τοΰ θέματος.35?. Astruc Ch. - Concasty Μ· - L . C atalogue des manuscrits Grecs : III : Le

Supplém ent Grec. Tom. I l l : Nos 90L -1371. Paris 1960 [*Ίδ. « Β.Δ. » I960, άρ. 471, 1961, άρ. 463, 1962, άρ. 414]. Βιβλιοκρισία: A. Dostab, « Byzan- tinoslavica * XXIV ( 1963 ), σ. 133 - 134.

370. G ia n n e l u C ., C odices V a tic a n i G raec i : C od ices 1684 - 1744... In B yb lio - th e c a V a tic a n a 1961 [”Ιδ. « B .Δ. » 1962, άρ. 419]. Βιβλιοκρισία: A. D ostai., « B y zan tin o s lav ica » X X IV ( 1963 ), σ. 134 - 135.

371. Ζωρα Γ . θ . - Μπ ο υμ πΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Κατάλογος χειρογράφων κωδίκων Σπου­δαστηρίου Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου ’Α θη ­νών, « Έ π ετη ρ ίς Φιλοσοφικής Σχολής τοΰ Π ανεπιστημίου ’Αθηνών » ΙΓ ' ( 1962 - 1963 ), σ. 464 -488 .Π εριγράφονται oi ύπ ’ άριθμ. 1 -1 9 κώδικες ( X I · X V I α ΐ. ) τής Συλλογής Σ π .

Λάμπρου.372. M io n i Ε ., B ib lio th ecae D ivi M a rc i V e n e tia ru m cod ices g ra e c i m an u s -

c r ip ti . V ol. I I . [R om a] 1960. Βιβλιοκρισία: H . H u n g e r , « B y zan tin isch e Z e its c h r if t * 56 ( 1963 ), σ. I l l -112.

373. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Κατάλογος Ε λλη νικ ώ ν χειρογράφων κωδίκων Β ι­βλιοθήκης Σπ. Λοβέρδου. Ά θ ή ν α ι 1961. ["Ιδ. « Β .Δ. » 1961, άρ. 475, 1962, άρ. 425]. Βιβλιοκρ. σημείωμα: A. M ir a m b e i., « R e v u e d e s É tu d e s G recq u es » L X X V I ( 1963 ), σ. 316.

374. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. K., Παλαιογραφικά. Oi κώδικες Ά λεξ. Κσλυβα, «'Αθήνα » 65 ( 1961 ), σ. 243-248 [*Ίδ. «Β .Δ.» 1961, άρ. 476, 1962, άρ. 426]. Βιβλιοκρισία: Gh. C[ront], « Studii » X V I ( 1963), σ. 1010. — Βιβλιοκρ. ση­

μειώματα: Μ. W[ittek], «Scriptorium * X VII ( 1963), σ. 198. — A. MirambeL, « Revue des Études Grecques* LXXVI ( 1963), σ. 316.375. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. K., Π αλαιογραφικαί ερευναι êv Κωνσταντινουπόλει, « Π αρ­

νασσός » Ε ' ( 1963), σ. 446 -4 5 1 , 5 2 6 -5 3 0 .’Ε κτίθεντα ι γενικοί παρατηρήσεις άφορώσαι είς τήν παρούσαν κατάστασιν τών

περιγεγραμμένων υπό Α. Παπαδοπουλου - Κεραμέως κωδίκων τοΰ Ζωγραφείου (έξ ών έχουν άπολεσθή επτά ) καί περιγράφονται δύο άγνωστοι κώδικες ( ΙΗ ' - ΙΘ' a i. ) τής Ε κκ λησ ίας Π αναγίας, φυλασσόμενοι μετά τών λοιπών τοΰ Ζωγραφείου. Περιγρά- φονται ε ίτα τέσσαρα άγνωστα ελληνικά χνφ . τής Β ιβλιοθήκης τοΰ Πανεπιστημίου ΚΠόλεως περιέχοντα κείμενα άφιερωμένα είς τόν σουλτάνον Ά βδούλ Χαμίτ Β ', τά έν τή βιβλιοθήκη τοΰ ’Αρχαιολογικού Μουσείου ΚΠόλεως άποκείμενα σπαράγματα κωδίκων (Γ - Ι Β * a t .) καί χρυσόβουλλον τοΰ αύτοκράτορος’Ανδρονίκου Β' τοΰ έτους 1292, άφορών είς τόν καθορισμόν τών ορίων μητροπόλεως Μονεμβασίας, καί τέλος πέντε κώδικες Ιδιωτικής συλλογής περιέχοντες έκδεδομένα ή άνέκδοτα έργα τών τελευ­ταίων ετών τοΰ ΙΗ ' αΐώνος : « Φυσικής άπάνθισμα » τοΰ Ρήγα - « ’Ηθική Στιχουργία τοΰ Ά λ . Κάλφογλου - « Καθρέτττης Γυναικών» τοΰ Διον. Φωτεινού - Λόγγου « Ποιμε- νικά» - € Νεκρικοί Διάλογοι» Πολ. Κονιοΰ. Τό χγφ. τοΰ δευτέρου τών έργων τού­τω ν, έκδοθέντος τφ 1870 έξ άτελοΰς άντιγράφου, περιέχει πλήρες τό κείμενον περι- λαμβάνον καί 536 επί πλέον στίχους άναφερομένους είς τήν εκκλησιαστικήν κατάστα- σιν τών χρόνων εκείνων. Διά τοΰ κειμένου δέ τοΰ τρίτου έργου, τό στιχούργημα,

δπερ μέχρι τοΰδε άπεδίδετο έσφαλμένως είς τόν Ί ω . Βηλαράν η τόν Ά γ . Χαπίπην, προσγράφεται νυν σαφώς είς τόν Διον. Φωτεινόν.376. Π απ αδΟΠΟΥΛΟΥ Θωμά, Αί « C a rte A llacc ian e », « Παρνασσός » Ε ' ( 1963 ),

σ. 3 5 -4 2 [Καί αύτοτελώς εν χχί σειρά : Κείμενα καί Μελέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, άρ. 9. Ά θ ή ν α ι 1963 ( σχ. 8°ν, σ. 14 )].Γενικαί παρατηρήσεις είς τά ευρισκόμενα έν τή V a llic e llia n a βιβλιοθήκη τής

Ρώμης « χειρόγραφα του Λέοντος Ά λλατίου καί είς δσα μετά τόν Ά λλάτιον προσε- τέθησαν είς αυτά ».377. Π α τ ρ ιν ε ΛΛΗ X. Γ ., "Ελληνες κωδικογράφοι των χρόνων τής ’Αναγεννήσεως,

« Έ π ετη ρ ίς τοΰ Μεσαιωνικού ’Α ρχείου» 8 -9 ( 1958- 1959) 1961, σ. 6 3 -1 2 4 [ Ί δ . « Β Δ. » 1962, άρ. 198].Βιβλιοκρισία: A . D a in [Μετά πολλών καί άξιολόγων προσθηκών καί παρατη­

ρήσεων], « B u lle tin de l ’A ssoc ia tion G . B udé » Q u a tr iè m e se r ie 1963, σ. 356 -363.378. ΠΟΛΕΜΗ Δη μ . Ι ω ., Τα χειρόγραφα τής εν "Α νδρφ Δημοτικής βιβλιοθήκης καί

συμπληρωματικά τινα περί τών χειρογράφων τών μονών ’Α γίου Νικολάου καί Παναχράντου καί τής Σχολής Α γ ία ς Τριάδος, « Έ π ετη ρ ίς Ε τα ιρ ε ία ς Κυκλα­δικών Μελετών » Γ ' ( 1963 ), σ. 457 - 492.Π εριγράφονται 26 χγφ. τής Δημοτικής Β ιβλιοθήκης (εν τοΰ I T ' a t., καί τά

λοιπά ΙΗ ' - ΙΘ ' al. ) καί τά ΰπ’ άρ. 47 - 87 χγφ. τοΰ *Αγ. Νικολάου ( ΙΖ' - 1Θ' a t. ), 4 2 -4 8 χγφ. τής Παναχράντου (εν τοΰ I T ’ a l. καί τά λοιπά ΙΗ ' · ΙΘ ' a l. ) καί 13 - 17 χγφ· ( ΙΗ ' - ΙΘ ' a l. ) τής Σχολής Ά γ . Τριάδος. Έ ν τφ προλόγφ γίνεται μνεία άπολεσθέντων χειρογράφων.37?. ΡΕΓΚΟΥ - ΣΓΟΥΡΟΥ Ε υ γ ., Π εριγραφή τών χειρογράφων τοΰ Κέντρου Νεοελλη­

νικών Ε ρευνώ ν τοΰ Β ΙΕ, « *0 Έ ρανιστής » Α ' ( 1963 ), σ. 238 -242 . Π εριγράφονται τέσσερα Ιλληνικά καί εν τουρκικόν χγφ. ( ΙΗ ' - ΙΘ ' al: ).

380. H un ger Η ., K a ta lo g d e r g r ie ch isc h en H a n d sc h rif te n d e r Ò s te rre ich isch en N a tio n a lb ib lio th e k . T e il 1. W ien 1961. [ Ί δ . « Β.Δ. » 1961, άρ. 468]. Βιβλιο­κρισία: A. Dostal, « B y z a n tin o s la v ic a * X X IV (1963 ), σ. 132- 133.

381. ΦΟΥΣΑΡΑ Γ. I . , Β ιβλιογραφία τών Ε λλη νικ ώ ν β ιβλιογραφ ιώ ν: 1791 - 1947. Α θ ή ν α 1961 [ Ί δ . « Β.Δ. » 1961, άρ. 459].Βιβλιοκρισίαι : Π . Μα ρ κ α κ η , «Ν έα Ε σ τ ία » 74 ( 1963 ), σ. 898 - 900. — Αδ.

Σ τ . ΑΝΕΣΤΙΔΟΥ, « Θεολογία » 34 ( 1963 ), σ. 169 - 170.382. Bulletin a n a ly tiq u e d e B ib liog raph ie H e llé n iq u e . T om e X X . A nnée B i­

b lio g rap h iq u e 1959. A th è n e s 1961 ["Ιδ. « Β.Δ. » 1961, άρ. 450]. Βιβλιοκρ. ση­μείωμα: I. Bomp aire, « R e v u e des É tu d e s G re c q u e s» F X X V I ( 1963),

σ. 503.383. Bulletin A n a ly tiq u e de B ib lio g rap h ie H e llé n iq u e . T om e X X I. A nnée b i­

b lio g rap h iq u e 1960. (C o llec tio n d e l ’I n s ti tu t F ra n ç a is d ’A th è n e s ) . A th è ­nes 1962 [ 1963] ( σχ. 8°*, σ. 652 ).Βιβλιοκρισία : Μ. - A. Γ ., « Πλάτων » ΙΕ ' ( 1963 ), σ. 328 · 329.

384. Δε ΛΤΙΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ (Ύ πουργεϊον Προεδρίας τής Κυβερνή- σεως - Γενικής Διευθύνσεως Τύπου). Ά ρ . 8. Τόμ. Β '. Ά θ ή ν α ι 1963 ( σχ. 8°ν, σ. 223 -3 0 2 ).« ΕΙς τό παρόν τεΰχος περιελήφθησαν άποκλειστικώς εκδόσεις έξωτερικοΰ, ξένων

ως είκός, συγγραφέων, άφορώσαι άμέσως ή εμμέσως είς τήν Ε λ λ ά δα καί πρωτίστως είς τήν σύγχρονον Ιστορίαν, τήν σύγχρονον πνευματικήν έξέλιξιν καί δημιουργικήν πορείαν α υτή ς... Τό τεΰχος συμπληρώνει τόν δεύτερον τόμον τής σειράς τοΰ Δελτίου, δστις, μολονότι περιλαμβάνει καί λήμματα εκδόσεων τών ετών 1959 καί 1960, είναι

αφιερωμένος είς τά ελληνικά [ κα'ι ξένα ] συγγράμματα τά έμφανισθέντα κατά τό 1961 ».385. Ζωρα Γ· Θ. - ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Β ιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής

Φιλολογίας (Σπουδαστήριον Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας τοϋ Π ανε­πιστημίου ’Α θηνώ ν). Α '- Δ' ( 1959 - 1962 ).Βιβλιοκρ. σημείωμα: [ΑΝΩΝΥΜΩΣ], « B olle tino d e lla B adia G reca d i G ro t­

ta f e r r a ta » X V II ( 1961 ), σ. 83.385. Ζωρα Γ. Θ. - ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής

Φιλολογίας. Β' ( 1960), Ά θήναι 1961 ( *Ίδ, « Β.Δ. » 1961, άρ. 453]. ΒφλιοκρισΙαι: Gh. C[ront], « Studii » XVI ( 1963 ), σ. 1013 · 1014. — N. Σ.

ΣΠΑΝΟΥ, « Πνευματική Κύπρος * Γ” ( 1963 ), σ. 333 - 334. Βιβλιοκρ. σημείωμα : A. Μι- RAMBEL, «R evu e des Études Grécques » LXXVI ( 1963), σ. 315.387. Ζωρα Γ . Θ. · ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Β ιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής

Φιλολογίας. Δ ' 1962 (Σπουδαστήριον Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου ’Α θηνών). Ά θ ή ν α ι 1963 ( σχ. δον, σ. 68 ).Π εριλαμβάνεται συστηματική άναγραφή των άπό τής κατά τον Γ αΙώνα άρξα-

μένης δημώδους παραδόσεως μέχρι τής λογοτεχνίας των ήμερων μας σχετικών αυτο­τελών μελετών ώς καί τών σημαντικωτέρων άρθρων, τών δημοσιευομένων είς τά έγκυρότερα ελληνικά καί ξένα περιοδικά καί είς καθιερωμένος φιλολογικός σελίδας τοΰ ημερησίου τύπου, μετά συντόμων αναλύσεων καί κατατοπιστικών σχολίων.388. Δ[ΗΜΑΡΑ] Κ. Θ ., ’Ελληνική Β ιβλιογραφία 1800- 1863. Προσθήκες, « Ό Έ ρ α -

νιστής » Α# ( 1963 ), σ. 51 - 55, 62.38?. ΔΟΥΚΑ Λαζ ., Κατάλογος [βιβλίων] Δημοτικής Β ιβλιοθήκης “Ανδρου, « Έ π ετη ρ ίς

’Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών» Γ ' (1963 ), σ. 889- 1076.3?0. ΚΑΤΣΙΜΠΑΛΗ Γ. Κ., Ε λλη νικ ή Β ιβλιογραφία Ουώλτ Ουίτμαν ( W a lt W h it­

m an ). Δεύτερη έκδοση. ’Αθήνα. Δεκέμβρης 1963 ( σχ. 8°ν, σ. 1 6 ).3?1. Μα κ ρυ μ ιχ α λ ΟΥ Σ. I ., Ε λλη νικ ο ί Πορτολάνοι τοΰ·|16°υ , 17ου καί*18°υ αΐώνος,

« Ό Έ ρανιστής » Α ' ( 1963 ), σ. 130- 165 [: Β ιβλιογραφική μελέτη τών χγφ. καί εντύπων εκδόσεων], 211-221 [ ‘.Συμπληρώ ματα].

3?2. ΜαΝΟΥΣΑΚΑ Μ. I ., ’Ελληνικά χειρόγραφα καί έγγραφα τοΰ Α γίου “Ορους. Β ιβλιογραφ ία, « Έ π ετη ρ ίς Ε τα ιρ ε ία ς! Βυζαντινών Σπουδών » ΛΒ' ( 1963,), σ. 377 -419 .

3?3. ΜΑΡΑΓΚΟΥ Δημ. Ν , Στοιχεία Κυπριακής Βιβλιογραφίας, « Κυπριακά Χρονικά » Γ ' ( 1963), σ. 8 3 - 84.

3?4. ΜΗΛΙΩΡΗ ΝίΚΟΥ Ε ., Μ ικρασιατική Β ιβλιογραφία, «Μ ικρασιατικά Χρονικά» I ( 1963 ), σ. 508- 511.’Αναγραφή δημοσιευμάτων Μικρασιατών καί είς μικρασιατικά θέματα άναφε-

ρομένων, τής περιόδου 1960 - 1962.3?5. ΣΠΗΛΙΟΥ Απ ., Ούγγροελληνικά ( Ιστορικοβιβλιογραφικόν σημείωμα), «’Ε πιθεώ ­

ρηση Τέχνης» ΙΖ' ( 1963 ), σ. 340 -342 .3?5. ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ ΒαΣ. Θ ., Δημοσιεύματα ( 1951]- 1961). Σταμπούλ (Έ κ ]το ΰ Πατριαρ-

χικοΰ Τυπογραφείου, άρ. 98) 1963 ( σχ. 8°ν, σ. 16).Βιβλιοκρ. σημείωμα: Α δ. Σ τ . ΑΝΕΣΤΙΔΟΥ, «Θ εολογία» 34]( 1963 ), σ. 171.

3?7. ΣΤΕΦΑΝΟΥ Κ ., Κυπριακή β ιβ λ ιογρα φ ία ; Β ιβλιογραφικόν Δελτίον τοΰ έτους 1962, « Φιλολογική Κύπρος » 1963, σ. 195 - 209.

3?8. ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ E mm. ν ., Ε λληνική Β ιβλιογραφία 1800- 1863. Προσθήκες, « Ό Έ ρα νιστής * A' ( 1963J, σ. 243 - 265.

ΠΙΝΑΚΕΣ*

A '-ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

’Αγγέλου Ά λκ ., 131, 150, 161 "Αγρας Τ., 241 Άθανασιάδης Τ., 292 'Αλεξίου Ίω., 323 'Αλεξίου Στ., 84 'Αλευράς Ν., 108 Άλισανδράτος Γ. Γ., 192 Άναγνωσιάκη Ν., 336 Άναγνωστάκης Μαν., 242 Άναγνωστόπουλος - Παλαιολόγος Θ. I.,

318’Αναγνώστου Μυρτ., 226 Άνδριώτης Νικ., 42 Άνεστίδης Ά δ. Στ., 381, 396 Άντωνιάδη Σ., 203 Άρβανιτάκης Σπυρ., 151 'Αργυρίου Ά λ . , 336, 347 Άσδραχάς Σπ. I., 131, 151 Astruc Ch., 369 Αύγέρης Μ., 326, 336 Auden W. Η., 243

Βαγενάς θ ., 109 Βακαλόπουλος Ά π . Ε., 43 Βαλέτας Γ., 2, 223 Βαρίκας Β., 328, 336 Βάρναλης Κ., 244 Baud * Bovy S ., 110 Βέη Μαίρη Ν., 200, 309 Βέης Ν., 28 Βερναρδάκης Δ., 201 Blanken G., 233 Βλαστός Π., 241 Bompaire J., 382 Βούρβαχης Δ. Σ., 171

Βρανοΰσης Λ., 169 Βράχας Φρ., 29 Βρεττάκος Νικ., 245 Βρισιμιτζάκης Γ., 241, 246

Canari Paul, 368 Caracausi Gir., 107 Cicanci O., 133Concasty M. - L . , 369 1Cront Gh., 96, 374, 386 Γεροντικός A ., 69 Γεωργίου Μ. X., 247 Γεωργίου Χρ. Γ ., I l l Γιάκος Δημ., 11, 248, 335 Γιακουμέλος Γ., 73 Γιαλουράκης Μ., 249-252 Γιαννόπουλος Περ., 291 Γιοφύλλης Φ., 195 Γκίνης Δημ., 143, 365, 367 Γλέζος Π ., 74, 288 Γριτσόπουλος Τάσος ΆΟ·., 7, 15, 144

145Γρυπάρης I. Ν., 241

Dain A., 133, 367, 377 Δαλμάτη Μαργ., 253 - 254 Δαρζέντα ΕΙρ., 310 Dascalakis Ap., 159 Δάφνης Κ., 197 - 198 Δελιαλής Νικ. Π ., 148, 170 Δημάκης Μ., 255 Δημαράς *Αλ., 6Δημαράς Κ. θ . , 44, 89, 131, 137, 156

158, 166, 180, 188, 193, 202, 209 210, 296, 336, 388

ΟΙ ά ρ ιϋ μ ο ί παραπέμπουν είς τά άρΦρα τοϋ Β ιβλιογραφικοί) Δελτίου.

Διδασκάλου Ί φ ιγ . Γ ρ., 112 Δικταΐος Ά ρ η ς , 311 D itte n H a n s , 5 Δόξας Τάκης, 3, 346, 352 D o s ta l Α·, 128, 369-370 , 380 Δούκας Λάζ., 389 Δουλγεράκης Μ., 113 Δραγούμης "Ίων, 289 Δρανδάκης N. Β ., 92 Δρούλια Λουκ., 162 D u jóev J . , 107

Έ γγονόπουλος Ν., 347 Έ λ ύτη ς *Οδ., 347 'Ε μπειρ ικός Δ., 347 Έ ρμω νικός I ., 306

F o llie r i Ε ., 60 F o rs te r Ε . Μ ., 256

Ζερβός Ί . , 241 Ζευγώλη - Γλέζου Δ., 104 G ia n n e ll i C ., 370 G o n za to A da , 81 G h in e a N ., 169 Ζούγρας X., 362 G ru m e l V ., 136 Ζώης Λ. X ., 101 Ζωιδης Γ. I . , 363Ζώρας Γ . Θ ., 1, 3 6 -3 7 , 82, 89, 9 7 -9 8 ,

173, 183 - 184, 189, 233, 257, 297, 371, 385-387

θεμελης Γιώργος, 9, 220, 258 - 259, 333, 336

θεοδω ρίδης Τριανχ. Δ ., 45 θρύλος Ά λ κ η ς , 12, 38, 61, 241 θωμόπουλος I. Α., 17, 327

Ία κω β ίδη Λιλή, 313 Ίμ βρ ιώ χη Ρόζα, 47 'Io a n n o u P e r . , 95 Ir ig o in J . , 136 Jacono C a rm ., 135 J a lo x E d m ., 260

Καβάφης K. IL , 230 - 240, 249 Κ αββαδίας Σ . A., 100 Κάζης Δημ., 42

Καμπάνης Ά ρ . , 241 Κάμπος Ροβ., 261 Κανακάρης Ά ν τ ., 114 Καραβίας Π ,, 262 Καραγιώργη Καλλ., 14 Καρανχώνης Ά ν δ ρ ,, 13, 213-215 , 228,

325, 336 · 337Καραπαναγιώχης Λ. Β ., 336 Καροΰζος Ν. Δ ., 263 Καχσίμπαλης Γ ., 211, 390 Κεφαλληνιάδης Ν ., 115 Κληρίδης Ν ., 105K nôs B ô rje , 4, 96 1Κόλιας Γ . Τ., 48Κονόμος Ν τ., 176- 177, 185, 190-191K opp E v a 16, 338Κοραής Ά δα μ ., 160Κορδάτος Γ ιάννης, 336Κοτζιάς Ά λ ., 336Κουγέας Σ ., 116 ,Κούκκου Ε. Ε ., 92 Κουκούλας Λ , 355 Κουλούρης Χρ. Ν ., 264 Κουμαριανοΰ Α ίκ., 163, 167 Κουρμούλης Γ. I., 85 K ra w c z y n sk i S ta m ., 79 Κριαράς Ε ., 77, 93 Κυριακίδης Στ. Π ., 62, 112, 170 Κύρρης Κ. Π ., 49Κωνσχανχινόπουλος Χρ. Γ ., 152, 178 Κιονστανχόπουλος Τάκης Ά γ γ ., 147 Κώνσχας Γ ., 212 Κώνσχας Κ. Σ ., 146, 319

Λαγάκος Ε . Π ., 339 Λαζαράς Π αν., 151 Λαζάρου Σοφ., 11, 290 Λαζογιώργος - Ε λληνικός Δ., 291 Λαούρδας Β., 6, 216 ΛαπαΦιώχης Ν., 241 L a u re n t V ., 4 Λεοντάρης Β υρ., 19 Λιάτσος Δημ., 30 Λουκάτος Δημ., 356 Λούντζης Έ ρ μ ., 191 Λυγίζος Μ., 265

Μαγγανάς Δημ. Α ., 298

Μάγνης Π ., 261 Μακρής θ . Γ ., 269 Μακρής Ί π π . Κ ., 31 Μ αχρυμίχαλος Σ. I . , 391 Μαλακάσης Μ., 241, 297 Μαλάνος Τ ., 241, 266, 336 M aly e J . , 233 Μαμώνη Κ ., 42,-204 Μανούσακας Μ. I . , 90, 132, 392 Μ ανιζουράνης Δημ. Π ., 6 Μαραγκός Δημ. Ν ., 393 Μ άργαρης Δημ., 27 Μ αρίνης Κ ., 117 Μαρκάκης Π , 50, 305, 381 Μ αρτζώκης Στέφ., 195 Μασούρης Δημ. Σ ., 87 Μαστροδημήτρης Π . Δ ., 86, 340 Μάτβσις Ά ν τ ., 179 Μ ατζουράνης Γ ., 206 Μέγας Ά ν . X ., 148 Μέγας Γ. Α., 83, 88 Μ ελισάνθη, 326 Μερακλής Μ. Γ ., 353 Μ εραναΐος Κ. Λ ., 301 Μέρτζιος Κ. Δ., 138*139 Μεσδανίτης Ε. Α., 89 M e u n ie r M ario , 267 Μηλιώρης Νΐκος Ε., 394 Μητσάκης Κ αρ., 18, 78 Μινώτος Δ ., 362 M ioni Ε ., 372M iram b el A ., 1, 95,174 - 175, 268, 373 -

374, 386 M issir L iv-, 136 Μοδινός Π ., 281 M o rav ia A lb ., 269 l Μοσκόβη ΕΙρ., 118 Μόσχος Ά γ γ . 'Ν . , 20, 324 Μόσχος Ε . Ν ., 21 Μ οισενϊγος Σπ., 182 Μούλλας Π ., 181, 188, 341 Μουντές Ματθ. Γ ., 329 Μουσελίμης Σπ ., 119 Μπαρλάς Τ ., 241 Μπεκές "Ο μ., 241 Μπέττης Σ τέφ ., 120, 140 Μπίρης Κ., 357Μπουμπουλίδης Φ. Κ ., 8, 51, 73, 99,

133, 174 -175 , 322, 332; 371, 373- 3 7 5 ,3 8 5 -3 8 7

Μυλωνάς Σ π ., 172 Μ υρτιώτισσα, 241

Ναθαναήλ Γλ. Π ., 63 Ν αθαναήλ Παΰλος, 22, 270 Νενεδάκης Ά ντρ ., 2 Νικοκάβουρα *Αγ., 153 -154 Νικολαΐδης Μελής, 1, 314 Νικολαΐδης Ν., 241 Νικολαρεΐζης Δ ., 336 Ν ιρβάνας Π., 241 N o to p o u lo s J . , 121

Ξύδης Θεόδ., 271

ΟΙκονομίδης Β. Γ ., 64 ΟΙκονομίδης Δ. Β ., 104, 122 ΟΙκονόμου Μ π., 89 Ούράνης Κ., 304

Παϊδούσης Μ ., 52 Π αλαμας Κ., 209 - 212 Πάλλας Γ ., 123 Π αναγή Ε ίρ ., 293 Παναγιωτόπουλος Β. Π ., 168 , Παναγιωτόπουλος I . Μ., 70, 272 Παναγιωτόπουλος Σ π ., 241, 317 Παναγιωτούνης Πάνος Ν., 312 Παπαγεωργίου Ά λ ., 6 Π απαγεωργίου ’Αλ. Γ., 207 Π απαγεωργίου Γ. I . , 217 Παπαδόπουλος Γ ιάννης, 23 Παπαδόπουλος Θ·, 149, 376 Παπαδόπουλος Κώστας Συμ., 32 Π απαθανασόπουλος Θαν., 124 Παπανοΰτσος Ε. Π ., 332 Παπατσώνης Τ. Κ., 334 ' ,P a p a h a ra la m b o u s G ., 75 ι·.·'.·.·Παπαχριστοδούλου Π ., 65, 205 Παπαχριστοδούλου Π ερ., 64 t . t · «,Παπουτσάκης Γ . Α., 231, 240 P a ra n d o w sk i J ., 327 Παράσχος Κλ. Β ., 208, 219, 273, 289,

299, 302*303 Πασαγιάννης Σπ ., 229 Πάσχος Β ασ., 1

Πατρινέλης X. Γ ., 134, 141, 377 Π αττίχτη Μαρία, 320 Πέννας Π . Π ., 46 ,.Π εράνθης Μ., 54Π ερίδης Μιχ., 232P e r tu s i A ., 53P e tro p o u lo s D im ., 125Π ιερίδης Γιάγκος, 274Π ιλαβάκης K. Α., 295Πολέμης Δημ. Ί ω ., 378Πολιτάρχης Γ . Μ., 10Π ολίτης Ά θ . Γ ., 275Π ολίτης Λ ., 89, 91, 366Π ολίτης Φ., 241P o n ta n i F . - Μ ., 135, 186, 354Π ορφυρής Κ., 187 * 188, 276Πράτσικας Γ ., 260, 267, 300, 307, 321Πρεβελάκης Π ., 331Πρίςρτης Γερ., 71Π ρωΐου *Αλκ., 103, 142Π ρωτοπαπά * Μπουμπουλίδου Γ λυκ ., 361

Ραγκαβής Ά λβξ., 199 Ρέγκου - Σγουρού ΕύγΜ 379 Ρεξίνης Ί ω . , 126 R ic h a rd Μ ., 365 Ρούνης Μ., 33, 39, 330 Ρωμαίος K. Α ., 54 Ρωτάς Β., 358

Σαββίδης Γ. Π ., 210, 230, 236 - 237, 277 - 279, 342

S a n d ro v s k a ja V a l., 79 Σαρακινός I . , 194 Σαρεγιάννης Γ. Α., 280 Σαρικάκης θεοδ. X ., 66 Σαχίνης Ά π . , 13, 209 S c h irò G iu s ., 97 Σεγκόπουλος Ά λ·, 281 Σέττας Δημ. Χ ρ., 127 Σιατόπουλος Δημ., 3 Σ ιδέρης Γ ιά ννη ς/ 354, 359, 364 Σινόπουλος Τ ., 336 Σιωμόπουλος Τ ., 34 Σκοπετέας Σ τ., 229 Σκουβαράς Βαγγ., 155 Σολδάτος K. Ε ., 72 S p a d a ro G iu s ., 80

Σπανδωνίδης Π . Σ ., 24, 349 - 351 Σπανός Ν. Σ ., 201, 386 Σπήλιος Ά π ., 395 Σπυριδάκης Γ. Κ., 128 Σταυρίδης Βασ. θ . , 396 Σταύρου Δ., 287 Σταύρου θ ρ . , 315 Στεργίόπουλος Κ ., 224, 282, 334,

348Στεφανίδης Τ ., 283 Στεφάνου Κ., 397 Σωτηράκης Ν ίκος, 164

Ταγκόπουλος Δ. Π ., 241 T a ib i G . - R ., 53, 107 Τερτσέτης Γ ., 190 Τζεδάκης θ . , 94 Τξουγανάτος Ν. Δ ., 360 Τζωρτζάκη Φωτ. θ . , 67 Τόγιας Βασ. Γ ., 76 Τσάκας Ν ικ. Χ ρ., 68 Τσάτσος Κ ., 336 Τσίλης Καλλ. Σ τ ., 129 Τσίρκας Σ τρ ., 238, 284 *286 Τσούρας Ν ., 225 Τωμαδάκης Ν. Β .,

Φαφαλιός Κ. Δ ., 35 Φλώρος Παύλος, 25 Φουσάρας Γ. I . , 381 Φραγκάκη Εύ., 89 Φραγκίσκος Έ μ μ . Ν ., 165, 398 Φτέρης Γ ., 209, 227 Φυτράκης Ά ν δ ρ . Ί ω . , 55 Φωτιάδης Δημ., 316

Χάρης Π ., 241 Χατζηανέστης Έ ρ ρ ., 156 Χ ατζηγάκης Ά λεξ . Κ ., 130 Χατζηστεφάνου Κ. Ε., 343 Χ ατζίνης Γ ιάννης, 12 - 13, 209, 221 H o ra le k Κ ., 125 Χρηστοβασίλης Χ ρ., 106 Χριστογιάννης Γ ., 26 Χριστοφίδης Ά νδ ρ ., 344 Χρυσάνθης Κ ., 40, 196, 218, 222, 294,

305, 308, 345 H u n g e r Η ., 372, 380

Ψηλορείτης Π έτρ ., 241 Ψυχάρης Γ ιάννης, 241

Vournas Tassos, 16

W a rn e r R ex ., 287V itt i M ario , 102, 188 W itte k M ., 133, 374

B' - ΚΤΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

"Αβλιχος Μ ., 171 Ά θ ά ν α ς Γ ., 1 - 2 Ά θανασούλας Κ ρ., 9 Αΐτωλός Κοσμάς, 146

"Ακογλους Ξ εν., 56 ’Ακρίτας Λ·, 1 Ά λαβέρας Τ ηλ ., 1, 353 ’Αλεξίου "Ελλη, 2 Ά λιθέρ σ η ς Γλ., 1 Ά λλά χιος Λ·, 136, 149, 376 "Αμαντος Κ ., 48 Ά ναγνω στάκης Μ., 9 'Ανδρόνικος Β ’ ( αύτοκράτωρ ΚΠόλεως )

375Ά ν θ ία ς T ., 1 ·Ά νχω νιάδης Ά ν τ . , 203 ’Αντωνίου Δ., 9 Ά ποστολίδης Ρ . , 1 * 2

Βαχαλό Έ λ ., 9 Βαλαωρίτης Ά ρ . , 1, 34 Βαρβιτσιώτης Τ·, 9 Βάρναλης K., 1 , 311 Βάρτζελλης Ιω σ ή φ , 99 Βαφόπουλος Γ. Θ ., 9, 348 Βδελλάς "Α νθιμος, 28 Βέης Ν ., 44, 76, 200, 309 Βελμύρας Κ ., 317 Βελοΰδος Σπϋρος, 154 Βενέζης Ή λ . , 1 - 2Βερίχης Γ ., 323-324 ϊδ . κ α ί: Γκιάλας

Ά λ .Βερναρδάκης Δ ., 364 Βερνάχσας Ραφαήλ, 149 Βηλαράς Ί ω . , 375 Βιζυηνός Γ ., 1 -2 , 204 -205 Βικελας Δ., 1Βλαχογιάννης Γ ., 1 -2 , 207, 296 Βλάχος "Αγγ·, 1

Βοΐσκου *Ελ., 2 Βότση "Ολγα, 9 Βουτυράς Δημ., 1 - 2, 10 Βρεττάκος N ix ., 1

Γεραλής Γ ., 9Γεώργιος Α ' (βασιλεύς Ε λ λ ή νω ν ),

200Γεωργόπουλος Δανιήλ, 145 Γιαννακόπουλος Χρ., 61 Γιαννόπουλος Ά λ κ ·, 1 Γιαννόπουλος Ό δ υ σ σ ., 58 Γ ιαν\όπουλος Π ερ ., 291 -292 Γκάτσος Ν ., 9 Γκόλφης Ρήγας, 319 Γκιάλας Α λέξανδρος, 323, ϊδ . καί : Βε-

ρίτης Γ .Γλέξος Π ., 2 Γληνός Δ., 41 Γουζέλης Δημ., 172, 178 Γρηγόρης Γ ερ ., 2 Γρυπάρης Δ ιον., 27

Δάφνη Αίμ. Σ τ., 14, 320 Δάφνης Στ., 2 Δεβαρής Μ ατθαίος, 133 Δελής Γ., 318 Δέλιος Γ ., 1, 350 Δεπούντης Ί ά σ ., 352 Δημάκης Μ ., 9 Δικταΐος "Αρης, 9Διονύσιος ( Ίβ η ρ ίτη ς ) [ ΙΖ ' a i. ), 141Δίπλα - Μαλάμου Κλ., 2, 14Δόξας Τ ., 2Δούκας Ν ., 163Δραγούμης "Ιων, 289 - 290Δρίβας Ά ν ., 9Δροσίνη Ζωή, 212Δροσίνης Γ ., 1

Έ γγονόπουλος N ., 9, 347 Έ λεαβοΰλκος Θ εοφ., 135 Έ λ ύ τη ς Ό δ . , 9, 346-347 Ε μμανουήλ Καΐσαρ, 249 'Ε μπειρ ικός Α ., 9, 347 Έ π ιφ α ν ιά δ η ς Διονύσιος, 155 Εΰαγγελιδης Δ ημ."Ε ., 54

Έ φ τα λ ιώ τη ς Ά ρ γ . , 1 - 2

Ζαμπέλιος Σ π ., 203.Ζευγώλη Δ., 14 Ζήσης Σ π ., 2

Ή λιακόπουλος Διον., 193

θασ ίτη ς Π ., 9θέμελης Γ ., 349θεοδώ ρου Νέλλη, 1Θεοτοκάς Γ ., 1 -2 , 3 2 9 -330θεοτόκης Κ., 1 - 2 , 197Θεόφιλος (Κ ομπανίας) [IH* a l. ], 143Θεοφίλου 'Α μβρόσιος, 28θ ω μ α ζα ΐος Ν ., 184, 189

’Ιγγλέσης Σπυρ., 212 'Ιερόθεος ( Ίβ η ρ ίτη ς ), 144 Ίω α ννίδου - Ά δα μ ίδου ΕΙρ., 1

Καβάφης Κ. Π ., 230-287 Κ αζαντζάκη Γ αλ ., 2, 14 Καζαντζάκης N ., 1, 309 - 312 Καΐρη Ε ύανθ., 168 Κάλβος Α ., 34, 185 · 188 Καλλιάρχης Διονύσιος, 168 Καλλίνικος Δ ' (οίκουμ. Π ατριάρχης),

150Κάλφογλου Ά λ . , 375 Καμπούρογλου Δ., 1 - 2 Καμπύσης Γιάννης, 227 Καντζελλιέρης Ιω α κ είμ , 93 Καντούνης Ά γ γ Μ 171 Κ αποδίστριας Ί ω . , 201 Καράβας Ά ρ , 298 Καραγάτσης Μ ., 1 - 2 , 10, 328 Καρέλλη Ζ ., 9 Κ αρθαΐος Κ., 3 1 3 -3 1 6 Καρκαβίτσας Ά ν δ ρ ., 1 -2 , 223 -225 Καροΰζος Ν. Δ., 9

Καρυωτάχης Κ., 186, 293 Κασόλας Γερ., 319 Κασομούλης Νικ. Κ ., 170 Κασουλίδης I. Γ ., 1 Καστανάκης Θ ρ., 2 Καστόρχης Καλλ., 145 Κ αταρτζής Δ ., 158 Κατηφόρης Ν ., 2 Κεραμόπουλος Ά ν τ . , 62 Κοβατζής Ά σ τ ., 2 Κολοκοτρώνης Κωνστ. - Κ ολλ., 190 Κονδυλάκης Ί ω . , 1 - 2 Κοντός Π ολ., 375 Κοραής Ά δ α μ ., 160-165 Κορνάρος Θ ., 1 Κορυδαλεύς Θ εοφ., 138 Κορωναΐος Τ ζ ., 101 Κοτζιούλας Γ ., 10 Κότσιρας Γ ., 9 Κουμανταρεας Μ., 2 Κούμας Κων., 28 Κουτούζης Ν., 171, 177 Κ ρανιδιώτης Ν ., 1 Κριτόπουλος Μ ., 137 Κρυστάλλης Κ ., 1 - 2 Κυπρολέων - Γεωργιάδης A ., 1 Κύρου Κλ., 9Κωνσταντινίδης Βενέδικτος, 32

Λάμπρος Σ π ., 371 Λασκαράτος Ά ν δ ρ ., 1, 171, 192 Λάσκαρις Ίά νο ς , 132 L a v a g n itii B runo , 53 Λεβάντας Χρ., 2 Λεονάρδος Ά γ . , 145 Λεονάρδος Ή σ α ΐα ς , 145 Λ ευθεριώτης Ν ., 6 9 -7 2 , 198 Λέων Γ ( πάπας ), 132 Λήσταρχος Έ ρ μ ., 135 Λιπέρτης Δημ., 222, 294 - 295 Λοβέρδος Σ π ., 373 Λουκίσας Διονύσιος, 176 Λουντέμης Μ., 1 - 2 Λούντζης Έ ρ μ ., 191 Λυκούδης Έ μ μ ., 1

Μαυροειδή - Π απαδάκη Σ ., 14 Μαυρομιχάλης Μπ. - Ή λ ., 116

Μ αβίλης Λορ., 194 Μαγκλής Γ ιά νν ., 1 - 2 Μάγνης Π ., 261 Μ αζαράκης Ά ν θ . , 184 Μαλακάσης Μ., 27, 297, 299 -300 Μ άργαρης Δημ., 7 3 -7 4 Μαρτζώκης Σ τ ., 192, 195 · 196 Μαρτινέγκος Έ λ ισ α β ., 27 Μάτεσις Ά ν τ ., 179 Μελάς Σ π ., 1 - 2, 325 Μελισσάνθη, 14, 326 M e rc a ti S ilv io - G iu se p p e , 60 Μ ηλίγγης Ά Φ α ν ., 212 Μητσάκης Μιχ., 1 - 2 Μ ιχαηλίδης Κ. Ά θ . , 68 Μοάτσου Δ., 14 Μολφέτας Γ ., 171M oréas J . , 27, 208, ϊδ . κ α ί: Π απαδια-

μαντόπουλος Ί ω .Μουσοΰρος Μάρκος, 134 Μουστοξΰδης ’ Ανδρ., 153 -154 Μπούμη - Π απά Ρ ., 14 Μπουνιαλής Έ μ μ . Τ ζ ., 92 Μυριβήλης Στρ., 1 - 2 , 327 Μυρτιώτισσα, 14 Μ ωραΐτίδης *Αλ., 1

Νάκου Λ ιλ., 1 - 2 Νενεδάκης Α ., 2Νικόδημος (Θ εσσαλονίκης) ( ΙΖ ' αί. ], 142 Ν ικολαΐδης Μ·, 1 Ν ικολαΐδης Ν ., 1 - 2 Ν ιρβάνας Π ., 1 - 2

I

Ξανθόπουλος Στέφανος, 175 Ξενόπουλος Γρ., 1 - 2 Ξένος Π ., 2 Ξεφλοΰδας Στ., 1 - 2 Ξόδιλος Ά θ α ν . , 169

"Οθων ( βασιλεύς Ε λλ ή νω ν ), 201 Οικονόμου Κων., 28

Ό ρφ α νίδη ς Θεοδ. Γ ., 200 Ούράνης Κ ., 1 -2 , 10, 3 0 5 -308

Παΐδούση Ε1ρ·, 67 Π αλαμάς ’Ιωάννης, 152 Π αλαμας Κ., 1, 10, 27, 34, 76, 152, 209-

218, 250

Παναγιωτόπουλος I. Μ ., 1 - 2 Παπαβασιλείου Ά μ . , 349 Π απαγγελίδης Ά ν α σ τ ., 145 Παπαγεωργοπούλου Μαρία, 183 Π απαδιαμάντης *Αλ., 1 -2 , 220 -222 ,

294, 333Παπαδιαμαντόπουλος Ί ω . , 207 -208 , Τδ.

καί : M oréas J .Π απαδίτσας Δ. Π ., 9 Παπαδόπουλος ’Αντ., 145 Παπαδόπουλος · Κεραμεύς Α ., 375 Παπαδοπούλου Ά λ . , 1 Παπάζογλους Νεοκλής, 32 Παπαμαΰρος Μιχάλης, 47 Παπανικολάου Μήτσος, 321 Παπαντωνίου Ζαχ., 1 - 2 Παπατσώνης Τ ., 220, 333 - 334 Παπαχριστοδούλου Π ερ., 6 4 -6 5 Παπαχριστοδούλου Πολΰδ., 42 Παπουτσάκης Γ . Α ., 268 Παρασκευάς Ά μ φ ιλόχ ιο ς , 148 Π αρθένιος ( μοναχός ), 145 Π αρορίτης Κ , 2 Πασαγιάννης Σπήλιος, 228 - 229 Πασχάλης ’Ιωάννης Δόνας, 151 Πάσχος B., 1 Πατούσας Γ ., 139 Πατούσας Ί ω ., 139 Π ατρικίου - Ία κ ω β ίδη Λ ., 14 Παυλέας Σαρ., 9 Πέλλας "Ομηρος, 58Π εντζίκης Ν. Γ ., 9, 351 \Πετσάλης - Διομήδης θ α ν . , 2, 332Π ιερίδης Γ ., 1Π ιέρρη (οίκογ. ), 185Π ίπιζα Μαρ., 14Πολίτης Κ., 1 - 2Πολίτης Ν. Γ ., 104Πολυδούρη Μ., 14Πολυλάς Ί α κ ., 1, 34Πορφύρας Λ ., 10, 27, 298Πρεβελάκης Π ., 2

Ρήγας, 159, 375 Ρήγας Γ. Α ., 155 R ich a rd Μ ., 365 Ροΐδης Έ μ μ ., 1 - 2 , 219 Ροντήρης Δημ., 216

Ρώμας K., 183 Ρώ τας B., 1 Ρώ τας Ί . , 161

Σαμαράκης Ά ν τ ., 2Σαραντάρης Γ ., 9Σαράντη Γ α λ ., 2Σάρου Αίμ. Κ ., 66Σαχτούρης Μ ., 9Σβοροΐνου Έ λ ., 14Σεβαστάκης Ά λ ., 2Σεγκόπουλος Ά λ ., 239Σεφέρης Γ ., 9, 3 3 6 -3 4 5Σίγουρος Μ αρίνος, 172Σικελιανός Ά γ γ . , 34, 271, 301 - 303, 311Σινόπουλος Τ ., 9Σκαρίμπας Γ ιάνν., 2Σκάρος T ., 1Σκοπεχέας Σ χ ., 50Σκυλίχζης Πέτρος, 28Σολωμός Δίον., 27, 34, 171, 180 - 183Σουγδουρής Γ ., 140Σοΰχσος Ά λ έ ξ ., 202Σοΰχσος Μιχαήλ Γρηγορίου, 28Σπεράντζας Σ τ ., 57Σταθοπούλου - Βαφοποΰλου Ά ν θ ., 14Σταμάτης Κωνστ., 166 - 167Σταματιάδης Καλλίνικος, 43Στασινόπουλος Μιχ. Δ., 335Στεργιόπουλος Κ ., 9Στογιαννίδης Γ . I . , 9Στράνης Λουδ., 180Συκουτρής Ί ω ., 49, 216Σωτηρίου Γεώργ. Ά γ γ ., 55Σωτηρίου Δ ., 2

Τερζάκης Ά γ γ . , 1Τερτσέτης Γ ., 172, 177, 189 - 190Τραυλαντώνης Ά ν τ . , 1 - 2

Τριαντάφυλλος Κ λεάνθης, 206 Τριανταφυλλίδου Ά ν ν α , 45 - 46 Τριβώλης Ί ά κ , 100 Τρωίλος Γεώργιος, 90 Τρωίλος ’Ιωάννης - Ά νδρ έα ς , 90 Τσαγκαράδας Κ ., 63 Τσακασιανος Γ ιάννης, 171 Τσακύρογλους Μ ιχ., 52 Τσίρκας Σ τρ ., 2, 261

Φαλιέρος Μ αρίνος, 82 Φιλύρας Ρώμος, 321 Φουντουκλή Φλωρ., 14 Φραγκιάς Ά ν δ ρ ., 2 Φωτεινός Διονύσιος, 147, 375 Φωτεινός Ή λ ία ς , 147

Χαμουδόπουλος Ά ν τ . Χ·, 322 Χ απίπης Ά γ . , 375 Χάρης Π ., 1 - 2 Χ ατζηαργύρης Κ ., 59 Χ ατζής Δ., 2 Χατζόπουλος Κ., 1 - 2 Χορτάτσης Γ ., 89Χουδαβερδόγλους - Θεόδοτος Σοφ., 51 Χοΰμνος Γεώργιος, 83 Χρηστομάνος Κ., 226 Χρηστοβασίλης Χ ρ., 1 - 2 , 288 Χρυσάνθης Κ ., 1 H a n se n Θ ., 192 H ild n e r , 149

V illo ison , 165

Ψ υχάρης Γ ιάνν. , 1 - 2

W h itm a n W a lt , 390

Z an ca ru o lo ( χρονογράφος ), 203

X p o v I κ ά

ΤΗΣ Σ Υ Ν Τ Α Ξ Ε Ω Σ

Διά του àvà χειρας τεύχους συμπληροϋται δ έκτος τόμος τής δευτέρας περιόδου τον φιλολογικού περιοδικού « Παρνασσός ». Ή διεύϋυναις αίσϋάνεται την ύποχρέωσιν, δπως έκφραση τάς βαϋυτάτας αυτής ευχαριστίας προς πάντα?, οΐτινες ήϋικώς καί ύλικώς συνέ- βαλον είς την εύόδωσιν τοϋ έργου, ίδΐφ δε τούς συνεργάτας διά την πρόϋυμον καί α φ ι­λοκερδή συνεργασίαν αυτών.

Ώ ς καί κατά τα προηγούμενα ετη εν τφ τεύχει καταχωρίζεται πλήρες Βιβλιογρα­φικόν Δελτίον τής Νεοελληνικής Φιλολογίας του προηγουμένου έτους, τοϋ όποιου ή δήμο- αίευσις ετυχε πολλών ευμενών κρίσεων καί έν τφ έσωτερικφ καί εν τφ έξωτερικφ.

Δημοσιεύονται επίσης, μελέτη περί τοϋ Καποδιστρίου τοϋ καϋηγητοϋ τοϋ Πανεπι­στημίου καί προέδρου τής Κεντρικής 'Επιτροπής ’Εορτασμοϋ *Εκατονταετηρίδος τής Ένώσεω ς τής. *Επτάνησου κ. Δ. Ζακυϋηνοΰ, άναγνωσϋεΐσα κατά το εν Ναυπλίφ τελεαϋέν αρχιερατικόν μνημόαυνον, εκλογή από τό ποιητικόν εργον τοϋ Α γγέλου Σημηριώτη, επί τή συμπληρώσει εικοσαετίας από τοϋ ϋανάτου τοϋ ποιητοϋ, μελέτη τοϋ καϋηγητοϋ τον Πανεπιστημίου Κ. Βουρβέρη περί τής πνευματικής οίκουμενικότητος καί τής παρουσίας τοϋ *Ελληνισμοΰ, μελέτη τοϋ τακτικοϋ συνεργάτου κ. Ά . Ζούμπου περί τόϋ επίμαχου προβλήματος Τέχνη καί Θρησκεία, μελέτη τοϋ Γερμανοϋ καϋηγητοϋ κ. I o . I r m s c h e r περί τόν γερμανικόν φιλελληνισμόν, μελέτη τοϋ φιλολόγου Π . Μαστροδημήτρη περί τών κλασσικών επιδράσεων επί την ποίησιν τοϋ Σεφέρη, μελέτη τοϋ Γεν. ’ Επιϋεωρητοϋ Μ .Ε . Ά ν τ . Καταουροϋ περί δύο σοφών άπό τό Φιλώτι (Νάξου), μελέτη τον καϋηγητοϋ τον Πανεπιστημίου Γ. Κονιδάρη περί την Ιστορίαν καί σπουδαιότητα τοϋ δργανισμοϋ 'Η νω ­μένων Έ ϋ ν ώ ν , μελέιη τοϋ δμοτίμον καϋηγητοϋ τοϋ Πανεπιστημίου Ί ω . Κούμαρη περί τοϋ επικαίρου προβλήματος τών φυλετικών διακρίσεων καί μίξεων, έπίσης δε ποιήματα τής Διαλεχτής Ζευγώλη - Γλεζοϋ καί Σπ. Παναγιωτοπούλου, καί διήγημα τής Γλ. Πρω- τοπαπά · Μπουμπουλίδου.

Ό έκ τών μελών τοϋ Συλλόγου · Παρνασσός » κ. Ν . Τσερέπης δι ' επιστολής του πρός την διεύϋυνσιν τοϋ περιοδικοΰ πληροφορεί δτι εις την εν τφ προηγουμένφ τεύχει καταχωρισϋεΐσαν μελέτην περί τοϋ Μαβίλη * είς το απολυτήριον τοϋ Γυμνασίου Κερκύ- ρας, φέρεται μία υπογραφή καϋηγητοϋ ώς δυσανάγνωστος. Πρόκειται περί τοϋ πατρός μου Γεωργίου Ν . Ταερέπη, δστις εγραψε τό δνομά του με ζ καί δχι με σ, ώς ήμεΐς οί υιοί του, πράττομεν »,

Κατά τό πρόσεχες έτος 1965, δ Φιλολογικός Σύλλογος ϋέλει έορτάσει επιαήμως τήν πρώτην εκατονταετηρίδα από τής ίδρύσεώς του. Είς τό γεγονός ϋά άφιερωϋή ειδικόν τεϋχος τοϋ ήμετέρου περιοδικού.

Ή διεύϋυναις τοϋ « Παρνασσού » εύχεται είς πάντας τους συνδρομήτάς καί ava· γνώστας αίσιον καί ευτυχές τό Νέον νΕτος 1965.

Γ . Θ. Ζ .

/

Π Ν Ε Υ ΜΑ Τ Ι Κ Η Κ Ι Ν Η Σ Ι Σ

•Ανθρωπιστικά1. Μορφωτικοί άνταλλαγαί μεταξύ Ελλάδος καί Γερμανίας. Μαθήματα

τοϋ Καθηγητοϋ καί Ακαδημαϊκού κ. Σπ. Μαρινάτου είς τό Πανεπ. τής Βόννης

Είναι άξιος πάσης έξάρσεως ό μεταπολεμικός θεσμός των πνευματικών καί μορ­φωτικών άνταλλαγών μεταξύ τών διαφόρων Ευρωπαϊκών χωρών κατ’ εφαρμογήν τών Μορφωτικών Συμβάσεων, τάς όποιας έχει συνάψει πλήν άλλων καί ή χώρα μας μέ τάς λοιπός χώρας τής Ευρώπης. Διά την άνταπόκρισιν είς τό μεταπολεμικόν τούτο μορφωτικόν αίτημα, δπερ ιδιαιτέρως συμβάλλει είς την τόνωσιν τής Ευρωπαϊκής ένότητος, ή Γερμανία έχει ιδρύσει ένα τεράστιον οργανισμόν υπό τον τίτλον Deut- scher Akademischer Austauschdienst έδρεύοντα είς τό παρά την Βόννην Bad Godesberg, ένθα εδρεύει σήμερον καί ή προπολεμικώς έν Βερολίνψ έδρεύουσα Alexander von Humboldt Stiftung.

Κατά τό παρόν έτος άπεστάλησαν είς Γερμανίαν ό καθηγητής καί Ακαδημαϊκός κ. Σπυρ. Μαρινάτος, δστις έδωκεν επί τρεις εβδομάδας είς τό Πανεπιστήμιον τής Βόννης μαθήματα αρχαιολογίας καί ό καθηγητής κ. Κωνστ. Βουρβέρης, δστις εδωκε διαλέξεις, περί τών οποίων γράφομεν είς τά επόμενα.

2. *0 Καθηγητής Κωνστ. I. Βουρβέρης επίτιμος πολίτης ( Ehrenbürger ) τού Πανεπιστημίου τοϋ Κιέλου

Ό καθηγ. τής Αρχαίας Έλλην. Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών καί πρόεδρος τής ΕΑΕ κ. Κωνστ I. Βουρβέρης άνηγορεύθη επί τή 65τΐ έπετείφ τών γενεθλίων του τήν 30 ’Ιουνίου 1964, προτεραίαν τής ημέρας τών γενεθλίων αύτοΰ, επίτιμος πολίτης τοΰ Πανεπιστημίου τοΰ Κιέλου, Ιδρύματος τό όποιον έτίμησαν οί διδάσκαλοι τοΰ Κ. Βυυρβέρη ένδοξοι καθηγηταί F. Jacoby καί W . Jaeger. *Η τε­λετή διεξήχθη κατά τήν εξής σειράν : ό καθηγητής τής Κλασ. Φιλολ. τοΰ Πανεπιστ. •τού Κιέλου καί μέλος τής ’Ακαδημίας τοΰ’ Mainz κ. Hans Diller ώμίλησε πρώτον περί τού επιστημονικού, ανθρωπιστικού καί κοινωνικού έργου τοΰ τιμωμένου καθη- γητοΰ. ’Ακολούθως ό Πρύτανις τοΰ Πανεπιστ. τοΰ Κιέλου κ. Georg Hoffmann άνέ- γνωσε καί έπέδωκε τό λατινιστί συντεταγμένον επί μεμβράνης ψήφισμα, μεθ’ δ δ κ. Κ. Βουρβέρης έξέφρασε τάς ευχαριστίας αύτοΰ διά τήν υψηλήν τιμήν, ήτιο, ώς είπεν άντανακλφ κατ’ ουσίαν είς τό ένδοξον Πανεπιστήμιον τών ’Αθηνών καί τήν Φιλοσο­φικήν Σχολήν του, τής όποιας είναι μέλος, ανέπτυξε δέ τό θέμα : « ’Ανθρωπιστική έρμηνεία τών Κλασσικών ».

*0 κ. Κ. Βουρβέρης εδωκε τήν 2«ν ’Ιουλίου δευτέραν διάλεξιν είς τό Πανεπι- στήμιον τοΰ ’Αμβούργου παρουσίφ τών Καθηγητών τοΰ Πανεπιστημίου τούτου, έν οίς καί οί κ.κ. B. Snell, Erbse, Knoche, Noack, M ette, Borner, κ.ά , έτι δέ έξέχοντα μέλη τής παροικίας τοΰ 'Αμβούργου, μέ θέμα : « Ή έννοια τής κοινότητος παρά Πλάτωνι ». Άμφότεραι al όμιλίαι θά έκδοθοΰν γερμανιστί καί ελληνιστί είς τήν πρώτην σειράν τών δημοσιευμάτων τής ΕΑΕ.

★

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Α Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α Τ Α

E was N . Euaskos, Us e y o u r E n g lish , P a r t I I , R ev ised ed itio n , Athens1964.Ό σ. πλούσιος σέ διδακτική πείρα, γνώστης βαθύς τής αγγλικής γλώσσης,

μελετητής τής πειραματικής ψυχολογίας μάς εδωσε αναθεωρημένη έκδοσι του β' μέ­ρους τής σειράς U se your English.

*0 σ. παρέχει απλά καί σαφή παραδείγματα, προσφέρει λέξεις καί καταρτίζει ασκήσεις παρμένες άπό τόν παραστατικό πλούτο καί τήν εμπειρία τού παιδιού, δη­μιουργεί ατμόσφαιρα ομιλίας σιήν αγγλική, προχωρεί μεθοδικά άπό τα γνωστά ατά άγνωστα καί προετοιμάζει τό δρόμο γιά τόν γραπτό λόγο.

Γ. ΜΠΟΖΩΝΗΣ

. ΠΑΝΟΥ Παναγιωτουνη - Παυλου Ναθαναήλ, 'Ανθολογία λογοτεχνικών κειμένωνέπους 1940-41, ’Αθήνα 1964.01 κ.κ. Παναγιωτούνης καί Ναθαναήλ συγκέντρωσαν δημοτικά τραγούδια,

λαϊκές αφηγήσεις, δοκίμια, χρονογραφήματα, άρθρα καί διηγήματα εμπνευσμένα άπό τό αλβανικό μέτωπο καί τήν γερμανική εισβολή.

Οί δύο συλλογείς έργάσθηκαν επίμοχθα, γιά ν ’ άνεύρουν τό υλικό, δούλιψαν συστηματικά, γιά νά τό κατατάξουν, νά τό σχολιάσουν, καί νά παρουσιάσουν ενα βιβλίο καλαίσθητο, κι επιμελημένο.

Γ. ΜΠΟΖΩΝΗΣ

ΙΩ. Ν. ΞηρΟΤΥΡΗ, Ή αδελφή νοσοκόμος καί ή κοινωνική αποστολή της, Θεσσα­λονίκη 1964.Ό σ. ξεκινώντας άπό προσωπική εμπειρία νοσηλείας σέ νοσοκομείο έρευ\φ τα

προβλήματα τής αρρώστιας, σπουδάζει τήν ψυχολογία τού αρρώστου, μελετφ τόν φόβο καί τήν απελπισία, αναλύει τήν προσωπικότητα τού γιατρού, εξετάζει τις γνώ­σεις, τήν κατάρτισι, τά προτερήματα τής άδελφής, υποδεικνύει λύσεις, προβάλλει υποδείγματα.

Τό βιβλίο είναι γραμμένο μέ άγάπη πρός τό θέμα, μέ σαφήνεια, μέ γνώσι καί σοφία.

Γ. ΜΠΟΖΩΝΗΣ

ΙΩ. Ν. ΞΗΡΟΤΥΡΗ, Θέματα κοινωνικής αγωγής, Θεσσαλονίκη 1964.Ό σ. εισχωρεί στο βάθος τής κοινωνικότητος, αναλύει τά άληθιιά χαρακτηρι­

στικά της, επισημαίνει υγιή ή άρρωστημένα κοινωνικά φαινόμενα, διαστέλλει τήν μάζα άπό τήν κοινότητα, τά δικαιώματα άπό τις ύποχρεοισεις, δείχνει τήν ούσία τής δημοκρατίας, υπογραμμίζει καί καθοδηγεί στά θέματα τής κοινωνικής άγωγής.

Τό βιβλίο διαπνέεται άπό άγάπη κι αισιοδοξία πρός τόν άνθρωπο, πόθο γιο τήν βελτίωσι τών νέων, πίστι σιήν δύναμι τής παιδείας.

Γ. ΜΠΟΖΩΝΗΣ

E I K A Z T I K A I T E X N A I

Εκθέσεις« Παρνασσός » ; Ν r. Άντωναχάτον — Ουγγρικόν βιβλίου — Έ π . Θωμοπούλσυ. « Νέες Μορφές » : Πάρι Πρέχα — Κούλας Μαραγχοπούλου. « Ζυγός » t Β. Μααούρα — Γιάν. Πεταλούδη — Νίκης Μαμαντωνάχη. « Αϊ&ουσα Τεχνών » t Γιώργον Μ ού­γιαν. « Πρακτορεϊον Πνευματικής Συνεργασίας » : 14 καλλιτεχνών — Α. Στέγκμαν.

« Ζάππειον » : Παν επτανησιακή.

Πολλές ατομικές καί ομαδικές εκθέσεις έγιναν τον τελευταΐον καιρό καί πολλές πωλήσεις έργων τέχνης έπραγματοποιήθησαν. Δυστυχώς λόγοι ανεξάρτητοι άπό τή θέλησή μου δέν μοΰ έπέτρεψαν να τις επισκεφθώ δλες. Ελπίζω νά μου τό συγχω­ρήσουν οί καλλιτέχνες πού δέν άναφέρονται στό σημείωμα αυτό.

Προ δύο περίπου μηνών εξέθεσε στη μεγάλη αίθουσα του « Παρνασσού » μιάν εκτενή σειρά πινάκων της ή Ντιάνα Άντωνακάτου. *0 τρόπος πού είδε τά τοπία τής γενέτειράς της Κεφαλληνίας καί των άλλων νησιών τοΰ Ίονίου μαρτυρεί βαθύ­τατο αΐσάημα άγάπης. "Οσο γιά την τέχνη καί την τεχνική τής ζωγράφου, ή νέα της συγκομιδή πιστεύω πώς άποτελεΐ συνέχεια τής προηγούμενης, πού έχει απασχο­λήσει τή στήλη.

*Η έκθεση Ουγγρικόν βιβλίου, πού έγκαινιάσθη πανηγυρικά μετά, μάς έδωσε τήν ευκαιρία νά έκτιμήσουμε τήν πρόοδο τής Ουγγαρίας στόν τομέα τών Γραφικών Τεχνών, μιαν άξιοσημείωτη, άληθινά, πρόοδο. Μερικά εξώφυλλα βιβλίων καί πολ­λές καλλιτεχνικές εκδόσεις φθάνουν στό έπίπεδο τών καλύτερων ελβετικών, γαλλι­κών, άγγλικών καί γερμανικών.

Ά πό τό πρώτο δεκαήμερο τοΰ Νοεμβρίου παρουσιάζει στήν ίδια αίθουσα τή νέα του παραγωγή ό ακαδημαϊκός Έ π α μ . Θοομόπουλος. Οί πίνακες τοΰ παλαιμά­χου τεχνίτη έχουν όλες τής αρετές τής πλούσιας σέ ζωγραφικούς χυμούς παλέττας του.

*0 Πάρις Πρέκας παρουσίασε τόν ’Οκτώβριο στις « Νέες Μορφές » μιαν επι­λογή άπό ζωγραφικά, υαλογραφικά καί γλυπτικά έργα του, πού άποτελοΰν βέβαιες καλ­λιτεχνικές πραγματοποιήσεις. Δυό στοιχεία πολύτιμα διακρίνουν τήν καινούργια προσ­φορά τοΰ Πρέκα : δ σωστός αίσάητικός προσανατολισμός καί ό γνήσια προσωπι­κός τόνος.

Ή Κουλά Μαραγχοπούλου, πού τόν διεδέχθη είναι μιά ζωγράφος φθασμένη, τά νέα της πονήματα κατακτούν άμέσως τή συμπάθεια τοΰ θεατή μέ τή στερεότητα τής δομής, τήν ελευθερία τής γραμμής καί τό λυρισμό τους. ’Ιδιαίτερη εντύπωση κάνουν οί συνθέσεις πού είναι εμπνευσμένες άπό τή ζωή τών λιμανιών ("Υδρας, Σίφνου, Κέρκυρας κλπ. ) κ’ οί εντυπώσεις άπό τή Μαδρίτη, μέ τήν υποβλητικήν άτμόσφαιρα.

’Ενδιαφέρουσα ή έκθεση « Γραφικές Τέχνες καί Διαφήμιση » τοΰ Β. Μασούρα, στό «Ζυγό» ( 15/10-3/11 ) Ό καλλιτέχνης, πού έχει σπουδάσει σ’ εργαστήρια γνω­στών Γερμανών καθηγητών κ’ έργασθή στό μεγάλο εκδοτικό οίκο Burda, παρου­σίασε άξιοπρόσεκτα διακοσμητικά καί διαφημιστικά έργα, πού διακρίνονται γιά τήν τεχνική επεξεργασία καί τήν πρωτοτυπία τους.

Ή ζωγραφική τοΰ Γιάννη Πεταλούδη, πού τόν διεδέχθη στήν ίδια « γκαλερί », έχει ήάογραφικό χαρακτήρα. ’Αποτραβηγμένος στήν ιδιαίτερη πατρίδα του, τήν Κε­φαλληνία, ό βγαλμένος άπό τό εργαστήριο τοΰ άλησμόνητου Γιάννη Κεφαλληνοΰ

συμπαθής αυτός καλλιτέχνης, περιφέρει την κασετίνα του σε διάφορες γραφικότητες του νησιού ζητώντας μιαν άμεση επικοινωνία μέ τη Φύση. *0 τρόπος πού αποδίδει τα δράματά του στο μουσαμά είναι εύπρόσδεκτος, γιατί περιέχει στοιχεία νεωτερικά : ελαφρές άφαιρέσεις καί παραμορφώσεις, νεοεμπρεσσιονιστικές παραθέσεις των χρω­ματικών τόνων, ελλειπτική γραφή κ ά. Πολύ πλαστικές οΐ εμπνευσμένες άπό τά μπα- λέττα τής Δώρας Στράτου συνθέσεις κ’ ή αυτοπροσωπογραφία του.

Στο « Ζυγό » επίσης παρουσιάζει, γιά δεύτερη φορά μέσα σέ τέσσερα χρόνια, ζωγραφικούς πίνακές της μια άπό τις καλύτερες ξενιτεμένες καλλιτέχνιδές μας, ή Νίχη Μαμαντωνάχη, πού μόλις άποφοίτησε άπό τήν Α.Σ.Κ.Τ. πήγε να συνέχιση τις σπουδές της στήν ’Ιταλία κ’ έκτοτε έγκατεστάθη εκεί. Τά νέα της έργα είναι πολύ πιο μεστά άπό τά προηγούμενα. *0 φτερωτός κόσμος εξακολουθεί να τήν συγ- κινή, μά ή πρόθεσίς της τώρα είναι να δώση τήν άτμόσφαιρα τού περιβάλλοντος, τών τοπίων ή τών εσωτερικών, κα'ι να τονίση τήν παρουσία τών πουλιών ( καί τών άλλων ζφων, πού άρχισαν να τήν ενδιαφέρουν εσχάτως ) μέ τήν επιμελημένη δια­μόρφωση τού χώρου. Ή ζωγραφική τής Μαμαντωνάκη έχει καταξιωθή άπό τήν ξένη κριτική καί τιμηθή μέ πολλά βραβεία. Είναι μια χυμώδης ζωγραφική, πού αποτελεί γέφυρα μεταξύ τής παραδοσιακής καί τής άφηρημένης τέχνης.

Ό Γιώργος Μονγιος εξέθεσε τόν περασμένο μήνα στήν « Αίθουσα Τεχνών * πολλούς πίνακές του πού έχουν φιλοτεχνηθή άποκλειστικά μέ σινική μελάνη. Τό μεγα­λύτερο μέρος τών εκθεμάτων άποτελοΰσαν τοπιογραφίες καμωμένες μέ λυρική διάθεση* Τό άφηγηματικό στοιχείο είναι σχεδόν ανύπαρκτο σ’ αύτές. Τά βουνά, τά δάση, οί θάλασσες δέν είναι παρά αφορμές γιά να εκφρασθοΰν τά αισθήματα τής μονώσεως, ή λαχτάρα τής ζωής, ή νοσταλγία τής άποδημίας, ή παρηγοριά τής εγκαρτέρησης, γενικά δ,τι εξούσιαζε τό ζωγράφο κατά τις στιγμές τής δημιουργίας.

Δεκατέσσερες ζωγράφοι εξέθεσαν τόν ’Οκτώβριο πίνακές τους στό « Πρακτορείο Πνευματικής Συνεργασίας ». *0 Γεώργ. Βαρλάμος μέ τά τρία τοπία του ( σινική μελάνη καί κόλλες) έδωσε δείγματα θετικής προόδου, στό δομικό Ιδίως μέρος Ξεχώ­ριζε τό ύπ’ άριθ. 1. Ή Χαρά Βιέννα παρουσίασε 4 ζωγραφιές της, εκ τών οποίων οί ύπ’ άρ. 4 καί 5 φανερώνουν τήν τάση της στήν άναζήτηση τής βαθύτερης ουσίας τών αντικειμένων. Ά πό τις 4 ελαιογραφίες τού ‘ Αντ. ΘεοδωρΙδη ή « Φιγούρα » άριθ. 11 δίνει υποσχέσεις μελλοντικής έξέλιξης. Καλά χαρακτηρισμένη ή έξπρεσσιονιστικής τεχνοτροπίας μορφή τού παλιάτσου καί δροσερά τά λουλούδια τής Αίλας Δάφνη - Συμεωνάχη. Πρωτότυπος καί καλοχτισμένος δ < Νάνος μέ μπαλλόνια > τού ’Ανατολή Ααξαρίδη, συμπαθητικές οί ρομαντικής ύφής Τέμπερες τής Δ ώρας Ααλεχοϋ, καί αξιοπρόσεκτο τό παρισινό τοπίο τού Άντοον. Νίνου. Ή 'Ελένη Αασχαράτου έξέ* θεσε τρεις άγιογραφικές συνθέσεις της, πού μαρτυρούν άξιέπαινη προσήλωση στή μεγάλη βυζαντινή παράδοση. ‘Η ύπ’ άριθ. 33 « Ύδρα » τής Δώρας Ποτήρη μέ τήν άντιστικτική διάταξη τών χρωματικών τόνων καί τή σαφήνεια τού σχεδίου, προωθεί τά καλλιτεχνικά της ορόσημα. *0 Γιώργος Μονγιος μετέσχε μέ τρεις πλούσιες σέ χρωματικές άξιες συνθέσεις άφηρημένης τέχνης, πού μάς άποκαλύπτουν μιά διαφο­ρετική πτυχή τού ταλάντου του. Ά πό τά τρία εκθέματα τού Μαρσέλλο Σαβίνι, πού φέρνουν στή μνήμη τό μεγάλο ’Ισπανό Γκόγια, σημειώνω τήν € ’Αλληλεγγύη » κι άπό τά τέσσερα τής Φλώρας Σαλτιέλ - Μοδιάνο τις αδρές μονοτυπίες « Κεφάλι » καί «Φιγούρα» άριθ. 39. *0 «Κάκτος» τής Ά λίχη ς Τόμηρου έχει κάποια διακοσμη- τική χάρη.

Στήν ίδια αίθουσα έγκαινιάσθη πανηγυρικώτατα τό α' δεκαήμερο τού Νοεμ­

βρίου ή έκθεση του Γερμανού A. E. Stegmann, προέδρου τής « Διεθνούς ‘Ομοσπον­δίας ‘Ενώσεως ζωγράφων μέ τό πόδι καί μέ το στόμα ». Ό ανάπηρος αυτός καλλι­τέχνης, πού έχει τιμηθή μέ πολλά παράσημα, βραβεία κι άλλες διακρίσεις καί τό έργο του εχει άναγνωρισθή από αισθητικούς διεθνούς φήμης, μάς φέρνει, δπως γρά­φει πολύ σωστά στόν πρόλογο τού καταλόγου ό Νϊκος Χατζηγιάννης, « τό μήνυμα τής Αισιοδοξίας καί Πίστεως στόν "Ανθρωπο». Χωρίς χέρια, φιλοτεχνεί μέ τόν χρω­στήρα, πού χρησιμοποιεί κατά τρόπον εκπληκτικό ( μέ τό στόμα), πίνακες γεροδεμέ­νους, εκφραστικούς, χρωματισμένους μέ τόνους καθαρούς κι αρμονικούς. Τά περισσό­τερα τοπία του κι ώρισμένες συνάέσεις προκαλοΰν συγκίνηση βαθειά γιατί δέν είναι ■ψυχρές άναπαραστάσεις, άλλά δημιουργίες ελεύθερες, γεμάτες ζωντάνια, εκφραστικό­τητα καί άναγλυφικότητα. "Οσοι τόν είδαν νά ζωγραφίζη μέσα σέ λίγα λεπτά τής ώρας την προσωπογραφία τού Μάριου Βαϊάνου, έμειναν κατάπληκτοι.

Ή Κεντρική ’Επιτροπή ‘Εορτασμού Έκατονταετηρίδος 'Ενώσεως Έπτανήσου «οργάνωσε στις αίθουσες τού Ζαππείου μεγάρου έκθεση έργων παλιών καί νέων ‘Επτανησίων ζωγράφων, χαρακτών καί γλυπτών. ‘Ο έπισκέπτης έχει τήν ευκαιρία νά χαρή, μαζί μέ 82 σύγχρονα καλλιτεχνήματα, κι άλλα 30 πού ανήκουν σέ διαπρε­πείς τεχνίτες τού 19 αιώνα ( Καντούνη, Κοράη, Κουτούζη, Ξύδια, Τσόχου, Ζ αβ»- τσιάνου, Προααλέντη, Π αχή, Γιαλινά, Μ ηοχαταιάμηη, Φωχά κ.ά. ).

‘Εκτός άπό τούς πίνακες τού Βικάτου καί μερικούς άλλους, πού ανήκουν σέ γνωστούς ζωγράφους γιά τών οποίων τήν προσφορά έχουμε γράψει τόν τελευταΐον καιρό, ξεχιορίζουν έργα τών νεώτερων : ‘E n . Α ιώ χη, Κ ιχής Λααχαράτου - Τυπάλδον, Νινέτας Κοσμετάτου, Έ ρ ν . Κάρτερ, Σώ τ. Π αηασπυροπούλου, Δημ. ΦερεντΙνου, Κατερ. Χαριάτη, Ειρήνης Χαριάτη - Πραμαντώνη κ.ά.

ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΜΟ Υ Σ Ι Κ ΗΜουσική κίνησις

*Η μουσική κίνησις τής νέας χειμερινής περιόδου, 1961*1965, εφέτος ήρχισε μονόπλευρος, μόνον μέ τάς συναυλίας τής Κρατικής ‘Ορχήστρας’ καί αυτό, διότι λόγφ τής άλλαγής τής Διοικήσεως, ως καί τής Διευθύνσεως, ή ’Εθνική Λυρική Σκηνή θά δώση τάς πρώτας της παραστάσεις μέ καθυστέρησιν διόμισυ περίπου μηνών, περί τά μέσα Ίανουαρίου, πράγμα πού επιβάλλει, κατ’ ανάγκην, καί περιορισμόν τής άναβιβάσεως, νέων έργων, άπό σκηνής.

Κατά τήν πρώτην συναυλίαν τής Κρατικής ‘Ορχήστρας (2 Νοεμβρίου), ό κ. Βαβαγιάννης μάς έδωσε μία πράγματι εξαιρετική ερμηνεία τής Συμφωνίας σε Σι ύφ. μεΐζ. τού Σωσσόν, ενός έργου άνωτέρας πνοής, τό όποιον όμως γιά ν’ άρέση πρέπει προηγουμένως νά τό έχη άγαπήσει ό μαέστρος, πού θά τό διευθύνη, νά έχη είσδύσει ως τά βάθη τής σκέψεως τού δημιουργού του, διότι μόνον έτσι μπορούν ν’ άποκα- λυφθούν αί κρυμμένες ώραιότητες τής μουσικής τού εξαιρετικού αυτού Γάλλου μου­σουργού. Εύιυχώς ότι ό κ. Βαβαγιάννης άγαπφ Ιδιαιτέρως τόν Σωσσόν ώς άπέδει- ξαν καί παλαιότεραι εκτελέσεις έργων του, άλλά — καί τό σπουδαιότερον — τόν εννοεί. Ά πό τις καλύτερες ήτο επίσης ή εκτέλεσις, τής εισαγωγής τού « Ταγχώϋζερ » τού Βάγνερ, ιδίως δέ τό χορικόν, τόσον στήν άρχήν, όπου τά πνευστά ήσαν άπολύτως άκριβή καί Ιχρωμάτισαν όσον πρέπει, άλλά καί στο τελικόν άποκορύφωμα. *Ως σολίστ τής συναυλίας παρουσιάσθη ό ρωσσικής προφανώς καταγωγής, άλλά Γάλλος, πιανί­στας Άντρέ Τσαϊκόφσκυ, ό όποιος παρουσίασε, εις πρώτην έκτέλεσιν, στο αθηναϊκό

κοινό, τό Κοντσέρτο άρ. 2 για πιάνο, τοΰ Προκόφιεφ, έργο καταπληκτικό ώς σύλ- ληψις, τό όποιον χαρακτηρίζει κυρίως μια αχαλίνωτη φαντασία καί νεΰρο, όρμητι- κότης πού απαιτεί αντίστοιχα προσόντα άπό τον εκτελεστήν. Ευτυχώς βτι ό κ. Τσαϊ- κόφσκυ, παρά τήν νεαράν ήλικίαν του, είναι ήδη γνώστης όλων τών μυστικών τοΰ οργάνου, κατέχει άριστα τήν τεχνικήν καί παρουσιάσθη κατά τρόπον ό όποιος ένε- θουσίασε τό άκροατήριον.

Ή δεύτερα συναυλία τής Κρατικής 'Ορχήστρας ( 9 Νοεμβρίου ) ήρχισε μέ δυο Ιλληνικά έργα: τις « Δύο συμφωνικές εΙκόνες για όρχήστρα » τοΰ Σόλωνος Μιχαηλίδη καί — σέ πρώτη έκτέλεσι — τήν « Σερενάταν » — τοΰ Θεοδ. Καρυωτάκη. Καί τό μέν έργον τοΰ Μιχαηλίδη — γνωστόν ήδη καί άπό παλαιοτέρας ακροάσεις — χαρακτη­ρίζει, στήν πρώτη εικόνα — « Αυγή στον Παρθενώνα » — μια ευγενική γραμμή καί λεπτή Ινορχήστρωσις, στήν δευτέρα εΙκόνα — « Πανηγύρι τής Κακάβας » — μιά λεπτή εθνική ατμόσφαιρα, χωρίς βάναυσες ηχητικές εκρήξεις, ενώ ή « Σερενάτα » τοΰ Κα­ρυωτάκη στηρίζεται, κυρίως στό ρυθμικόν στοιχεΐον, πού δίνει στο σύνολον μια εύθυμη μάλλον χροιά, μέ περιωρισμένη χρήσι τής πλατείας μελφδίας. Ό κ. Παρί- δης, ό όποιος διηύθυνε τήν συναυλίαν, παρουσίασε πράγματι αριστοτεχνικά τά έργα τών Ελλήνων συνθετών, υπήρξε δέ ακόμη ανώτερος καί στις καλύτερες του στιγμές κατά τήν άπόδοσιν τής Τετάρτης Συμφωνίας τοΰ Μπράμς, ενός έργου πού ξεφεύγει άπό τά καθιερωμένα καί χρειάζεται πραγματικό μαέστρο για ν’ άρέση, πράγμα πού έπέτυχεν απόλυτα ό κ. Παρίδης. — Ό παλαιός απόφοιτος τοΰ ’Ωδείου 'Αθηνών, ό βιολοντσελλίστας Γιάννης Χρονόπουλος, ύπήρξεν ό σολίστ τής συναυλίας. Τό πώς τώρα ό διακεκριμένος αύτός καλλιτέχνης, ό όποιος μάλιστα έτελειοποιήθη στό Κον­σερβατουάρ τών Παρισίων, χάρις εις υποτροφίαν τοΰ 'Ιδρύματος Κρατικών 'Υποτρο­φιών, ζή ώς « κορυφαίος βιολοντσελλίστας » τής “Οπερας τοΰ Γκράτς τής Αυστρίας καί όχι εις τήν 'Ελλάδα, πού τον έμόρφωσε, είναι άπό τά περίεργα έκεϊνα φαινό­μενα, πού συχνά συναντώμεν στον τόπον μας. Ό Χρονόπουλος ένεφανίσθη στή συναυ­λία μέ τό « Κοντσέρτο γιά βιολοντσέλλο εις Λα » τοΰ Σαίν - Σάνς, άπό τά καλύτερα τοΰ είδους, πού παρουσιάζει όμως καί πολλά ακροβατικά σημεία, Ιδίως στήν ύψηλή περιοχή* ό “Ελλην καλλιτέχνης ύπερενίκησεν όμως όλ’ αύτά τά επικίνδυνα σημεία καί έπαιξε κατά τρόπον πού άποδεικνύει ταυτοχρόνως βαθειά μουσική κατανόησι καί ανώτερο αίσθητήριο.

Στήν αρχή τής τρίτης Συναυλίας τής Κρατικής 'Ορχήστρας ’Αθηνών ( 16 Νοεμ­βρίου), υπό τήν διεύθυνσιν τοΰ κ. Θ. Βαβαγιάννη, ακούσαμε τό « Τραγικό Ποίημα » τοΰ Μεν. Παλλαντίου, έργο πού είχε έκτελεσθή καί παλαιότερα. Μέ τήν σύνθεσί του αυτή, ή οποία ζωγραφίζει μουσικά τήν « Τρελλή μάννα», τό τραγικό πράγματι ποίημα τοΰ Σολωμοϋ, ό "Ελλην καλλιτέχνης, χρησιμοποιών μόνον ορχήστραν εγχόρ­δων κατορθώνει νά δημιουργήση μιά εΙκόνα γεμάτη πάθος καί συγκίνησι, ή οποία, άπό άπόψεως τεχνοτροπίας θά μποροΰσε νά καταταχθή στήν χορείαν τών έργων τής νεορρομαντικής σχολής. Ή « Συμφωνία άρ. 3 ( τοΰ Ρήνου ) », ή όποια επηκολούθησε, διαφέρει ριζικώς άπό τις τρεις άλλες, πού έχει γράψει ό Σοΰμαν. Σ ’ αυτήν ό βαθύς ρομαντισμός πού χαρακτηρίζει γενικά τό έργον τοΰ μεγάλου αύτοΰ Γερμανοΰ δη­μιουργού, παραμερίζεται, μπαίνει σέ δεύτερη μοίρα καί άφίνει νά ύπερισχύση γενικά ό πανηγυρικός τόνος, πού επικρατεί όχι μόνον στό πρώτο, άλλά καί στό τελευταίο μέρος, πολύ φυσικόν άλλως τε καθ’ όσον ό Σοΰμαν μέ τήν « Συμφωνία τοΰ Ρήνου» επεζήτησε ν ’ άναπαραστήση μουσικώς, τάς τελετάς τής Κολωνίας, επί τή ενθρονίσει τοΰ αρχιεπισκόπου, εξ ού καί ή έπονομασία : « Συνοδεία πανηγυρικής τελετής ». Ό κ. Βαβαγιάννης παρουσίασε, όσον έπρεπε καλά, τήν δυσκολωτάτη άπό άπόψεως ερμη­νείας Συμφωνία αυτή, τήν οποία, δικαίως, όπως καί τις άλλες Συμφωνίες τοΰ Σον-

μαν, φοβούνται οί μαέστροι. — Στη συναυλία αχούσαμε, για πρώτη φορά στάς ’Αθή­νας, καί τό Κοντσέρτο για πιάνο καί"* ορχήστρα τοΰ Ρωσσο - Αρμενίου συνθέτου Ά ράμ Κατσατουριάν, έκτελεσμένο άπό τόν Γάλλο - Αρμένιο δεξιοτέχνη, Ραφφί Πε- τροσσιάν. *0 Κατσατουριάν χρησιμοποιών μια εθνική καθαρώς μουσική γλώσσα, μιά τεχνοτροπία απολύτως προσωπική, κατορθώνει με τό έργο αυτό νά γράψη μιά σύν­θεση πού διαφέρει βασικά άπό δ,τι ξέραμε ώς τώρα. ΓΓ αυτό τόσον ό σολίστ κ, Πετροσσιάν, δσον καί ό κ. Βαβαγιάννης μέ τήν ορχήστραν του είναι άξιοι συγχαρη­τηρίων, διότι ύπερεπήδησαν δλες τ'ις δυσκολίες καί συνήρπασαν κυριολεκτικά τό άκροατήριον.

Μέ τήν τετάρτην Συναυλίαν τής Κρατικής ’Ορχήστρας (23 Νοεμβρίου) εύρέθημεν εις καθαρώς ρωσικόν περιβάλλον. Έλληνορώσος ό διευθυντής τής ορχήστρας, ρω­σικόν τό πρόγραμμα, μέ έργα παλαιών καί νέων συνθετών τής Σοβιετικής Ένώσεως καί περιβάλλον ακόμη έλληνορωσικόν. *0 κ. Όδυσσεύς Δημητριάδης, ό όποιος είχε τό γενικόν πρόσταγμα, "Ελλην γεννηθείς εις τό Βατούμ, άναπτύξας έξαιρετικήν δρα- σιν είς τήν Σοβιετικήν "Ενωσιν καί νυν ’Αρχιμουσικός τοΰ Θεάτρου Μελοδράματος καί Μπαλλέτου τής Τιφλίδας, παρουσίασε εξαιρετικά προσόντα διευθυντοΰ μέ τά έργα τοΰ προγράμματος, ποικίλου περιεχομένου καί πολυμόρφου ύφους. "Υστερ’ άπό τήν έκτέλεσιν τής εισαγωγής άπό τήν όπεραν « Daisi » ( Λυκόφως ) τοΰ Παλιασβίλλι, μέ τόν καθαρώς Γεωργιανόν χαρακτήρα, ακούσαμε δυο αποσπάσματα άπό τό μπαλ- λέττο «Γκαγιανέ» τοΰ Κατσατουριάν, έκ τών οποίων τό δεύτερο — « Ό χορός τών Σπαθιών » ή « Καυκασιανός χορός » — είναι σελίς πού παρουσιάζει πραγματικό ρυ­θμικό δργιο, μιά ήχητική δίνη πού σπανίως θά συναντήσουμε σέ τέτοιο βαθμό, σέ άλλα έργα. Ή ορχήστρα μας δμως, υπό τήν νευρώδη μπαγκέτταν τοΰ κ. Δημητριάδη, τό έπαιξε πράγματι καταπληκτικά. Σέ άλλους κόσμους μάς μετέφερε δμως ό "Ελλην αρχιμουσικός μέ τό Κοντσέρτο γιά βιολί καί τήν « Πέμπτην Συμφωνία » τοΰ Τσαϊ- κόφσκυ. Στήν τελευταίαν αυτήν πρέπει κυρίως νά έξάρω τόν τρόπον μέ τόν όποιον ήρμήνευσε τό πρώτον καί τό τελευταϊον μέρος. Ό σολίστ τής συναυλίας, ό βιολι­στής Σοφοκλής Πολίτης, επέδειξε εξαιρετικά χαρίσματα, κατά τήν έκτέλεσιν τοΰ Κον- τσέρτου γιά βιολί τοΰ Τσαϊκόφσκυ, είς τό δεξιοτεχνικόν πεδίον' ή ποιότης δμως τοΰ ήχου κάπως υστερεί.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ

Η Κ Ι Ν Η Σ Ι Σ ΤΟΥ Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο ΥΤήν 11 Νοεμβρίου 1964 έπραγματοποιήθη ή έτησία τακτική συνέλευσις τών με­

λών τοΰ Φιλολογικοΰ Συλλόγου « Παρνασσός » μέ θέματα : 1 ) Έγκρισις Ίσολογισμοΰ. 2 ) "Εγκρισις ’Απολογισμού χρήσεως 1963- 1964 καί 3 ) Υποβολή Προϋπολογισμού χρήσεως 1964 - 1965.

Τά άποτελέσματα τοΰ Καλοκαιρινείου θεατρικοΰ διαγωνισμού θά άνακοινω&οΰν εντός του μηνάς Φεβρουάριου 1965, τά δέ άποτελέσματα τοΰ Φιλαδελφείου ποιητικοΰ διαγωνισμού θά ανακοινωθούν περί τά τέλη Μαρτίου 1965.

★ΝΕΑ Β Ι Β Λ Ι Α

— T. Α. Σ τ α μ α τ ο π ο ύ λ ο υ , Ό εσωτερικός αγώνας κατά τήν 'Επανάσταση τοΰ 1821. Τόμ. Β'. ’Αθήνα 1964 (σχ. 80ν, σελ. 554 ).

— Τ. Α. Σ τ α μ α τ ο π ο ύ λ ο υ , Άνδρέας Λόντος. Ά πό τά ανέκδοτα αρχεία του. ’Αθήνα ( σχ. 8ον, σελ. 128 ).

ir

ΠΙΝΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ(ΚΑΤ’ ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗΝ ΣΕΙΡΑΝ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ)

Σελ.Α ., ’Ανθρωπιστικά ( Πνευματική >τίνησις ) ..................................................................274’'Αγρα ΤέλΧου, Παν - Ποίημα ερωτικό - ’Αμάξι ’ς τη βροχή - "Ερρανον τον τά­

φον - Τέλη Αύγούστου-*Η ’σαρμόνικα ή κιθάρα... (Ποιήματα) . . 145Άνω νύμω ς, Θρασύβουλος Βλησίδης ( Νεκρολογία ) ................................................. 133Ά ρ γυρ ο ν Α ., Περιγραφικά σημειώματα ( Ταξιδιωτικά κείμενα ) .........................267Ά ρ γυρ ο ν Σ η . Φ., Ή έκατονταετηρίς τής Ένώσεως τής Έπτανήσου ( ’Ομιλία) 411ΒαΧαωρίτου Ά ρ . , ’Ασπασμός προς τήν μητέρα 'Ελλάδα ( Π ο ίη μ α ) .................295ΒεΧουδή Γ ., ΟΙ σπουδές τοΰ Μαβίλη στή Γερμανία (Μ ελέτη).............................385Blegen C. W ., *0 Όμηρος, ό Στράβτον καί ή Πύλος τοΰ Νέστορος ( Μελέτη ) 151 Βουρβερη K . I . , Ή πνευματική οίκουμενικότης και παρουσία τοΰ ’Ελληνι­

σμού ( Μελέτη ) .............................................................. „ ................................ 531Γιαννοπούλου Ά Χ κ., Βερενίκη ( Διήγημα ) .................................................................. 68Δάμπαοη I . Ν . , ’Επίχαρμος, ό κωμφδιογράφος καί ιατρός (Μελέτη) . . . . 123 ΔαοκαΧάκη Ά π . Β ., Ό τύπος καί ή νεοελληνική άναγέννησις (Μελέτη) . . . 197Ζακυ&ηνον Δ. Α ., Επτάνησος ( Μ ε λ έ τ η ) ..................................................................289

» Ίω. Καποδίστριας (Μ ελέτη).............................................................................. 521Ζευγώλη - ΓΧέζου Δ ., Λησμονιά - Δειλινό (Π οιήματα)............................................. 34

» "Ωρα ελληνική ( Ποίημα ) .................................................................................. 550Ζ ούμπον Α. Ν ., Ή έν τή σχολαστική φιλοσοφίφ « Άριστοτέλειος » διατύπωσις

« Universalia in rebus » ( Μελέτη ) ......................................... .... 55» Καντιανά στοιχεία έν ταϊς κρίσεσι : « Credo quia absurdum est » καί

« Credo ut intelligam » ( Μελέτη ) ......................................................... 172» Τέχνη καί Θρησκεία ( Μελέτη ) ..........................................................................547

Ζώρα Γ. Θ ., Ή έγγραφή τοΰ Μαβίλη είς τό Πανεπιστήμιον ’Αθηνών (Μελέτη) 398» Α. Μουστοξύδης καί Ν. Θωμαζαΐος (Μ ελ έτ η ).............................................441* Τής Συντάξεως ( Σημειώματα ) ............................................. 135, 273, 517, 666

Ζώρα Γ . Θ. - Μ πουμπουλίδον Φ. Κ . ( έπιμελείφ ), Ταξιδιωτικά κείμενα, 263, 267268, 420, 620

» Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής Φιλολογίας, κατά τό έτος 1963 . 624 Θεοτόκ η Ν ικηφόρου, Είς τήν κοίμησιν τής ύπεραγίας Θεοτόκου ( Λόγος ) . . . 344ΘοΧοΐτον Ί ω . , Τό παιδομάζωμα (Ταξιδιωτικά κ ε ίμ ε ν α ) .....................................268Irm scher Ιο. ( μτφρ. Μ. Ξ η ρ ό γ ι α ν ν η ) , Περί τον γερμανικόν φιλελληνισμόν

( Μελέτη ) ........................................................................................................... 551Κατσουρον Ά ν τ . , Δυό σοφοί άπό τό Φιλώτι ( Μελέτη ) ......................................... 591ΚεφαΧά Ν ικ ., Τά Συμβάντα (Ταξιδιωτικά κ ε ίμ ε ν α ) ............................................. 620Κ ολομπή Φρ., Είς τήν μετάστασιν τής Θεομήτορος (Π οίη μ α ).............................352

Σελ.Κονιδάρη Γερ. I ., 'Ιστορικοί αναμνήσεις άπό τήν προετοιμασίαν του Άγώνος

τής Κόπρου (Ή 7η Μαρτίου 1953) ( "Αρθρον ) .....................................251» Νικόλαος Μαλογαρδής (Ν εκρολογία )......................................... ... 517» Περί τήν Ιστορίαν καί σπουδαιότητα τού ’Οργανισμού Ηνωμένων ’Εθνών

σήμερον ( 'Ομιλία ) ..........................................................................................602Κούμαρη Ίω . Γ ., Ai φυλετικά! διακρίσεις καί μίξεις (Μελέτη ) .........................613Κούρβουλα Κ . 2Γ·, Ή εκκλησιαστική ρητορεία εις τά Επτάνησα άπό του IT'

μέχρι τοΰ ΙΘ' αίώνος ( Μελέτη ) . . . . ......................................... .... . 323Κ υη ρή ‘Ε λλ., *Η μίμησι τοΰ τραγουδιού τής Δεσδεμόνας άπό τον Σολωμό

( Μελέτη ) .......................................................................................... 1 . . . 431Κωνσταντινίδου Κ . Δ ., 'Ο νευρωτικός άνθρωπος τής συγχρόνου εποχής (Μελέτη ) 17Αιβα&υνοπούλου Γ ., Μαλακάσης- Στραιήγης { "Αρθρον ) ................ .... 175Αουχάτου Δημ. Σ ., « Γειά σου, παππούλη 1 » "Ενα άκατάγραφο πατριωτικό τρα-

γρούδι των χρόνων τής Ένώσεως ( Άνακοίνωσις ) . . . . . . . . 404Μ αρχιανοΰ Σοφοκλέονς, Άρχαΐον καί σύγχρονον θέατρον (Μ ελέτη)................. 41Μ αστροδημήτρη Π . Δ., Ύποδείγματά τινα τοΰ «καλού κάγαθοΰ» άνδρός είς

τόν Ξενοφώντα ( Μελέτη ) .......................................................................... . 35» Ή λειτουργία τής έμπνεύσεως ( Μελέτη ) . . . ' ...................................... 259* *Η αρχαία παράδοσις είς τήν ποίησιν τοΰ Σεφέρη ( Μελέτη ) ..................565

Μ ηνιάτη Ή λ ία , Κυριακή τής Άναστάσεως (Λόγος) .................................................341Μουοτοξύδου Ά . , Δελφοί (Ταξιδιωτικά κ ε ίμ ε ν α ) ................................................. 420Μ ουτσοπούλου Ε ., Το ώλοκληρωμένον δν (Μ ε λ έ τ η ) .................97, » *Η φιλοσοφία είς τά Επτάνησα. Μία προνομιούχος στιγμή (Μελέτη) . 313

Μ ποζώνη Γ ., Βιβλιοκριτικά σημειώματα. ............................................. .... 668Μ πουμπουλίδου Φ. Κ ., ’Επίγραμμα καί λόγος παραμυθητικός έπί τφ θανάτφ

Μιχαήλ Ράλη [ 1466 ) ( Μελέτη) ......................................................... .... . 218» Βιβλιοκριτικά σημειώματα................................................. ........................ 278» Άνδρέας Σίγουρος ( Μελέτη ) . . . , . . . ................................................. 489

Μ πουμπουλίδου Φ. Κ .-Ζ ώ ρ α Γ . Θ. ( έπιμελείφ ), Ταξιδιωτικά κείμενα, 263, 267268, 420, ,620

» Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής Φιλολογίας, κατά τό έτος 1963 . 624Νιρβάνα Π., Ή φυχή τοΰ Ψαλτηρίου ( Χ ρονογράφ ημα)..................................... 95Ξανϋ·άκη Ίωάννου, Ή νέα επιστήμη τοΰ διαστήματος καί ό άνθρωπος ( Με­

λέτη ) ...................................................................................................................241Ξηρόγιαννη Μ., I ο. I r ni s c h e r, Περί τόν γερμανικόν φιλελληνισμόν ( Με-

τά φ ρ α σ ις)..........................................................................................................Οικονόμου Ή λ. Β ., Περιστατικά αυτοκτονιών έν τή Π. Διαθήκη (Μελέτη) .Παναγιωτοπούλου Σ π . , Μαντριγκάλι ( Ποίημα ) ......................................................

» ’Εκθέσεις.............................................................................................. 136, 279,Παπαδοπούλου Θωμά, Μία έξιστόρησις τής καταλήψεως τής Χίου υπό των

•Ενετών ( 1694 ) ( Μελέτη ) ..........................................................................Παπαπάνου Κ . , Τό πνεΰμα τής θυσίας στήν επιτυχία τοΰ αγώνα ( ’Ομιλία ) .Παρρή Π ., Βιβλιοκριτικά σημειώματα..........................................................................Πορτολάνος ( Ταξιδιωτικά κείμενα ) ..............................................................................Προκοπίου Ά γ γ . , Ό Νικόλας Δοξαράς στή Λευκάδα ( Μελέτη ) .........................Πρωτοπαπα - Μπουμπουλίδου Γλ., Περί τό δραματικόν εργον τοΰ Ίω. Ζαμπε-

λίου. ‘Επτά ανέκδοτοι έπιστολαί ( Μελέτη ) .............................................» ’Ανώφελο Ταξίδι (Δ ιή γ η μ α )..............................................................................

551607584 669

177227279263299

353585

Σελ.Ραΐζη Μ . Β ., Τό δράμα « ’Ελλάς » του Σέλλεΰ ( Άρθρον ) ................... 269Σεφίρη Γ ., 'Ερωτικός λόγος - Μυθιστόρημα - Μέ τον τρόπο του Γ.Σ. -* 0 γυ­

ρισμός τοΰ ξενιτεμένου - Τό σπίτι κοντά στη θάλασσα - Ελένη( Ποιήματα ) ...................................... 5

Σημηριώτη Ά γ γ . , Τό ξύπνημα τοΰ Μαρμαρωμένου - Τό πνεύμα τής φυλής - Πρόσφυγες - *Σ την κόρη μου - Homo sum - Ξεκίνημα - Κυπαρίσσι -Ά ν ο ιξ ι-Ε Ιν ' ένα τραγούδι (Π ο ιή μ α τα )..................................................525

Σκλάβου Γ ., *Η Μουσική είς την 'Επτάνησον (Μ ε λ έ τ η ) .................................. 480» Ή Μουσική κ ίν η σ ις .................................................................. . 139, 283 , 671

Στρατηγοί Ά ν τ ., Είς τήν μετάστασιν τής Θεομήτορος ( Π ο ίη μ α )................... 352Ταξιδιωτικά κείμενα. Π ο ρ τ ο λ ά ν ο ς .....................................................................263

Ά. ' Α ρ γ υ ρ ο ύ «Περιγραφικά σημειώματα»..............................................267Ί ω . θ ο λ ο ΐ τ ο υ «Τό Παιδομάζωμα » ..................................................... 268Ά · Μ ο υ σ τ ο ξ ύ δ ο ν « Δελφοί > ............................... - ................................420Ν. Κ ε φ α λ ά « Τά Συμβάντα » ................................... . ....................... 620

ΦαρμακΙδη Γ . ‘ΑΧ,, Γεώργιος Ζηνόπουλος (Μ ελ έτη ).......................................... 67Φωτιάδον Ευ. Π ., Ή άλωσις των Ίωαννίνων καί ή σημασία αυτής ( 'Ομιλία ) 111

ir 'Ανθρωπιστικά ( Πνευματική Κ ίνησ ις)......................................................... 667i t Ή Κίνησις τοΰ Παρνασσού.......................................... . . 143, 287,520 673ir Νέα Β ιβ λ ία ................................................................................. 288 , 520, 673

ΕΙΚΟΝΕΣ - ΣΧΕΔΙΑΆλταμούρα I . , · Καΐκι στις Σπέτσες»..................................................................... 94Αοξαρά Ν ., « Χριστός άρχιερέας » . . . ................................................................. 298

» « Θεοτόκος 'Οδηγήτρια » ..................................................................................... 300» « Ά γιος 'Ιωάννης 6 Πρόδρομος » .................................................................. 302» « Ά γιος Δημήτριος » ...................................................................... 304» « Τό μαρτύριο τού 'Αγίου Μηνά » ...................................................... 306, 308» « Ά γ ιο ς Γ εώ ργιος» .............................................................................................310» « Προφήτης Δανιήλ » ............................................... 312

’Ιακώβ ίδη Γ ., « Μητέρα καί παιδί » ............................................................................. 110ir Θρασύβουλος Βλησίδης ( Φωτογραφία ) ......................................................132

Λ Μ Κ Ο Π Α Χ ΕΙΟ