Vai trß cña NhËt ®èi víi kinh tÕ ch©u trong thêi ®¹i … Page Papers tieng Viet...1 Vai trß cña NhËt ®èi víi kinh tÕ ¸ ch©u trong thêi ®¹i toµn cÇu hãa Tran

1

Vai trß cña NhËt ®èi víi kinh tÕ ¸ ch©u trong thêi ®¹i toµn cÇu hãa

Tran Van Tho

Giao su, Tien si khoa hoc kinh te

Dai hoc Waseda, Tokyo

Më ®Çu

Khñng ho¶ng tiÒn tÖ ¸ ch©u næ ra tõ nöa sau n¨m 1997 ®· ®Èy nÒn kinh tÕ toµn khu vùc

r¬i vµo t×nh tr¹ng bÊt æn ®Þnh suèt trong n¨m 1998. Vµo thêi ®iÓm ®ã cã hai çch nh×n

liªn quan ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n cña cuéc khñng ho¶ng vµ kh¶ n¨ng håi phôc. Mét chñ

tr−¬ng cho r»ng nguyªn nh©n trùc tiÕp g©y ra khñng ho¶ng lµ do vÊn ®Ò qu¶n lý tiÒn tÖ,

song nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt l¹i lµ so sù yÕu kÐm trong b¶n th©n c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ

(tøc do nh÷ng yÕu kÐm vÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ s¶n xuÊt, hÖ thèng tµi chÝnh tÝn dông, h¹

tÇng c¬ së x· héi). ThËm chÝ cã ý kiÕn cho r»ng ®Ó kh«i phôc l¹i ®−îc cÇn mét kho¶n

thêi gian 10 n¨m trë lªn.

Chñ tr−¬ng thø hai cho r»ng nguyªn nh©n cña khñng ho¶ng chØ lµ do chÝnh phñ ®· ¸p

dông chÝnh s¸ch buéc tØ gi¸ hèi ®o¸i vµo ®ång ®«-la ®ång thêi víi viÖc th¶ láng qu¶n lý

dßng ch¶y ngo¹i hèi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nguån vèn ng¾n h¹n tù do di ®éng g©y mÊt æn

®Þnh tiÒn tÖ. V× vËy c¶i thiÖn çc chÝnh s¸ch nµy sÏ kh¾c phôc ®−îc nh÷ng khiÕm khuyÕt

trªn, ®ång thêi kÕt hîp víi nh÷ng yÕu tè h¹ tÇng vÒ c¬ së kinh tÕ x· héi t−¬ng ®èi tèt

(møc tÝch luü, nguån tµi nguyªn lao ®äng, sù æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi, chÝnh s¸ch ph¸t

triÓn kinh tÕ ...), qu¸ tr×nh håi phôc sÏ diÔn ra nhanh chãng vµ tiÕp ®ã lµ sÏ lÊy l¹i ®ùoc

tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao.

T¸c gi¶ vÒ c¬ b¶n lµ ®øng vÒ lËp tr−êng thø hai1, song bªn c¹nh ®ã cßn cho r»ng ®Ó nÒn

kinh tÕ Ch©u ¸ cã thÓ duy tr× ®−îc sù ph¸t triÓn l©u dµi b¶n th©n mçi n−íc cÇn nç lùc

trong viÖc c¶i thiÖn thÓ chÊt nÒn kinh tÕ vµ quan t©m h¬n ®Õn t¹o c«ng b»ng x· héi

ch¼ng h¹n t¹o ®iÒu kiÖn ®éng viªn tÇng líp ng−êi cã thu nhËp thÊp tham gia vµo qu¸

tr×nh ph¸t triÓn chung, vµ c¶i çch chÕ ®é tµi chÝnh tÝn dông2.

H¬n n÷a ®Ó duy tr× qu¸ tr×nh ph¸t triÓn liªn tôc l©u dµi bªn c¹nh sù nç lùc nãi trªn cña

tõng n−íc, cßn cÇn mét sù hîp t¸c cña toµn khu vùc. Trong sù hîp t¸c nµy NhËt B¶n ,

vèn lµ mét n−íc cã nhiÒu kinh nghiÖm trong ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh− lµ mét n−íc cã

tiÒm lùc kinh tÕ kü thuËt v÷ng ch¾c, ®ãng mét vai trß v« cïng quan träng. Bµi viÕt sÏ tËp

trung ph©n tÝch ®iÓm nµy.

Tr−íc hÕt vÒ quan ®iÓm ph©n tÝch, xuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ gi÷a qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸

2

vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ ch©u ¸ t«i cho r»ng qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ mét mÆt mang l¹i cho

ch©u ¸ nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn, ®ång thêi mÆt kh¸c nã cã kh¶ n¨ng g©y ra nh÷ng c¬n

khñng ho¶ng ®èi víi nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ mét mÆt ®· mang l¹i

cho nÒn kinh tÕ ch©u ¸ ph¸t triÓn víi møc kû lôc ë giai ®o¹n tr−íc n¨m 1997, mÆt kh¸c

nã chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y ra cuéc khñng ho¶ng tiÒn tÖ. H¬n n÷a viÖc håi phôc kinh tÕ

gÇn ®©y còng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ .

VËy toµn cÇu ho¸ lµ g×, tr−íc hÕt chóng ta cïng ®iÓm qua kh¸i niÖm nµy.

VÒ kinh tÕ, toµn cÇu ho¸ ®−îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh hµng ho¸, dÞch vô, vèn (t− b¶n), lao

®éng, tri thøc kinh doanh di chuyÓn mét çch n¨ng ®éng v−ît qua ph¹m vi biªn giíi çc

n−íc, g©y ra t¸c dông t−¬ng hç lÉn nhau giòa çc khu vùc kinh tÕ trªn thÕ giíi. Nãi mét

çch kh¸c ®ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch çc yÕu tè hµng hãa, dÞch vô, vèn, kü thuËt ngµy

cµng dÔ dµng h¬n gi÷a çc n−íc, nã t¹o ra sù phô thuéc lÉn nhau, lµ qu¸ tr×nh h−íng tíi

sù hîp nhÊt nÒn kinh tÕ toµn thÕ giíi3. HiÖn t−îng nµy ®· diÔn ra trong thêi gian qua vµ

®ang tiÕn triÓn h¬n n÷a, ®Æc biÖt ë çc n−íc trong khu vùc ch©u ¸ n¬i cã møc ®é æn ®Þnh

vÒ mÆt chÝnh trÞ x· héi t−¬ng ®èi cao, tÝch cùc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do ho¸, më cöa.

Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nµy mét mÆt n©ng cao hiÖu suÊt sö dông çc yÕu tè s¶n xuÊt, mÆt

kh¸c dÔ g©y ra sù mÊt æn ®Þnh cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña çc n−íc còng nh− nÒn kinh

tÕ thÕ giíi. §èi víi ch©u ¸ ®Ó ®¶m b¶o duy tr× sù ph¸t triÓn kinh tÕ liªn tôc l©u dµi, mét

mÆt cÇn tËn dông mét çch hiÖu qu¶ trµo l−u toµn cÇu ho¸, ®éng thêi ph¶i nç lùc kh¾c

phôc phßng chèng nh÷ng bÊt æn ®Þnh cã thÓ x¶y ra. Tõ quan ®iÓm nµy, cã thÓ thÊy vÊn

®Ò hîp t¸c trong khu vùc vµ vai trß cña NhËt B¶n lµ hÕt søc quan träng. Bµi viÕt tËp trung

ph©n tÝch vai trß cña NhËt B¶n, tõ ®ã sÏ ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ vÒ mÆt chÝnh s¸ch.

I Toµn cÇu ho¸ vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn - khñng ho¶ng - håi phôc cña nÒn kinh tÕ

ch©u ¸

Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ch©u ¸ mang hai ®Æc tr−ng lín. Thø nhÊt lµ kÕt qu¶ cña

møc ®Çu t− t¨ng liªn tôc trong thêi gian dµi, ®· t¹o ra sù tÝch luü vèn (t− b¶n) nhanh

chãng. NhiÒu n−íc cã tØ suÊt ®Çu t− trªn d−íi 20% vµo kho¶ng n¨m 1970, nh−ng ®Õn

nhòng n¨m gi÷a thËp kû 90 ®· t¨ng lªn møc trªn d−íi 35%. TØ lÖ tiÕt kiÖm còng t¨ng

song tèc ®é kh«ng b»ng møc t¨ng tØ suÊt ®Çu t−, phÇn chªnh thiÕu hôt gi÷a tÝch lòy vµ

®Çu t− ®−îc bæ sung b»ng viÖc du nhËp t− b¶n n−íc ngoµi. ViÖc du nhËp t− b¶n th«ng

qua con ®−êng chÝnh phñ nh− ODA ®−îc xem lµ mét biÖn ph¸p quan träng, song tõ thËp

kû 80 tû lÖ t− b¶n du nhËp qua con ®−êng t− nh©n nh− ®Çu t− trùc tiÕp, ®Çu t− chøng

kho¸n hay cho vay th−¬ng m¹i ®· t¨ng lªn kh¸ cao. TØ träng ®Çu t− trùc tiÕp trong tæng

®Çu t− cña çc n−íc t¨ng lªn ®ét ngét. VÝ dô, tõ n¨m 1986 ®Õn n¨m 1996 tØ träng nµy

cña Trung Quèc t¨ng tõ 2% lªn 15%, cña Malayxia t¨ng tõ 7% lªn 13%, cña Indonexia

3

t¨ng tõ 1% lªn 12% (theo sè liÖu cña Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ - ADB). Bªn c¹nh ®ã,

®Çu t− chøng kho¸n vµ cho vay th−¬ng m¹i còng t¨ng lªn ®· lµm cho møc nî n−íc ngoµi

cña çc n−íc t¨ng lªn víi tèc ®é rÊt nhanh. B−íc vµo thËp kû 90 khuynh h−íng nµy cµng

®Æc biÖt thÓ hiÖn râ. VÝ dô ë Th¸i sè nî n−íc ngoµi cuèi n¨m 1992 lµ 436 triÖu ®«-la,

nh−ng ®Õn n¨m 1997 t¨ng gÇn gÊp ®«i, lªn tíi 949 triÖu ®« la. Cïng thêi gian ë

In®«nªxia sè nî n−íc ngoµi t¨ng tõ 880 triÖu ®« la lªn gÇn 1,4 tØ ®« la, ë Trung Quèc

t¨ng tõ 72 triÖu ®« la lªn h¬n 1,3 tØ ®« la (theo sè liÖu cña ADB).

Thø hai lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ dÞch vô cã xu h−íng v−¬n m¹nh ra thÞ tr−êng thÕ giíi.

§iÒu nµy ph¶n ¸nh møc ®é phô thuéc mËu dÞch ngµy cµng t¨ng cña nÒn kinh tÕ . VÝ dô,

chØ tiªu tØ lÖ xuÊt khÈu so víi GDP thêi kú tõ n¨m 1980 ®Õn n¨m 1997 cña Th¸i lan t¨ng

tõ 24% lªn 39%, Philippin t¨ng tõ 24% lªn 46% Malayxia t¨ng tõ 58% lªn 90%. BiÕn

®æi cña chØ tiªu nhËp khÈu còng cã xu h−íng ®ång d¹ng víi xuÊt khÈu (theo t− liÖu cña

Ng©n hµng thÕ giíi).

Hai ®Æc tr−ng nµy cho thÊy khuynh h−íng hîp nhÊt ho¸ cña nÒn kinh tÕ ch©u ¸ vµo nÒn

kinh tÕ thÕ giíi ngµy cµng m¹nh vµ khuynh h−íng nµy ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh

chãng cña çc n−íc trong vïng. §Æc biÖt trong qu¸ tr×nh ®ã sù h×nh thµnh vßng tuÇn

hoµn thuËn lîi gi÷a ®Çu t−, xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu. Cã nghÜa lµ, th«ng qua ho¹t ®éng

®Çu t−, m¸y mãc thiÕt bÞ ®−îc ®æi míi sÏ lµm t¨ng n¨nglùc s¶n xuÊt, n©ng cao kh¶ n¨ng

cung cÊp s¶n phÈm míi hoÆc t¨ng phÈm chÊt vµ h¹ gi¸ thµnh cña çc s¶n phÈm ®· cã, tõ

®ã n©ng cao søc c¹nh tranh quèc tÕ cña hµng c«ng nghiÖp çc n−íc. Sù gia t¨ng cña xuÊt

khÈu sÏ mang l¹i nguån thu ngo¹i tÖ nhiÒu h¬n, n©ng cao kh¶ n¨ng nhËp khÈu kü thuËt,

hµng hãa t− b¶n, s¶n phÈm trung gian, tõ ®ã thóc ®Èy ho¹t ®éng ®Çu t− trong n−íc. Sù

gia t¨ng ®Çu t− ng−îc l¹i l¹i t¨ng c−êng søc c¹nh tranh quèc tÕ cña s¶n phÈm xuÊt khÈu.

ChÝnh vßng tuÇn hoµn thuËn lîi nµy ®· mang l¹i cho kinh tÕ ch©u ¸ møc t¨ng tr−ëng cao.

D−íi ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng vµ ®Çu t− ®−îc më

réng, vßng tuÇn hoµn nµy cµng ph¸t huy t¸c dông. §Æc biÖt trong giai ®o¹n tõ nöa sau

thËp kû 80 ®Õn nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kinh tÕ ch©u ¸ cã ®Æc tr−ng lµ nÒn kinh tÕ t¨ng

tr−ëng theo kiÓu lÊy ®Çu t− trùc tiÕp lµm chñ ®¹o, vai trß cña çc xÝ nghiÖp ®a quèc gia

®èi víi nÒn kinh tÕ ch©u ¸ trë nªn hÕt søc quan träng. Sù cèng hiÕn cña xÝ nghiÖp ®a

quèc gia ®−îc thÓ hiÖn ë ®iÓm th«ng qua viÖc cung cÊp nh÷ng bÝ quyÕt vµ tri thøc kinh

doanh −u viÖt lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ cña nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ch©u

¸, kÕt qu¶ lµ n©ng cao kh¶ n¨ng gia t¨ng xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nãi trªn ®iÒu tèi quan träng lµ mét mÆt b¶o ®¶m ®−îc

kh¶ n¨ng kiÓm so¸t møc chªnh lÖch cña tÝch lòy vµ ®Çu t−, vµ møc th©m hôt çn c©n

thanh to¸n ngo¹i tÖ, vµ mÆt kh¸c cÇn cã chiÕn l−îc sö dông vèn vay n−íc ngoµi mét

çch hiÖu suÊt ®Ó tr¸nh nî lòy tiÕn t¨ng ®Õn møc kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶. Cho ®Õn

4

nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90, cã thÓ nãi hÇu hÕt çc n−íc ¸ ch©u ®· b¶o ®¶m ®−îc çc

®iÒu kiÖn nãi trªn.

Tuy nhiªn tõ kho¶ng n¨m 1994, chªnh lÖch cña tÝch lòy vµ ®Çu t−, møc th©m hôt çn

c©n thanh to¸n ngo¹i tÖ cña çc n−íc ®· t¨ng ®Õn møc kh«ng kiÓm so¸t ®−îc. Luång du

nhËp ngo¹i tÖ ng¾n h¹n còng t¨ng cao ®¸ng kÓ ®· lµ mÊt æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« cña çc

n−íc. TiÕp theo ®ã cïng víi sù biÕn ®æi cña hoµn c¶nh kinh tÕ quèc tÕ (n¨m 1994 ®ång

Nh©n d©n tÖ cña Trung Quèc bÞ gi¶m gi¸ m¹nh, n¨m 1995 ®ång Yªn mÊt gi¸) ®· lµm

cho søc c¹nh tranh quèc tÕ cña çc n−íc ch©u ¸ nh− Hµn Quèc, Th¸i lan bÞ suy gi¶m,

ngo¹i tÖ ch¶y ng−îc ra ngoµi vµ g©y ra khñng ho¶ng tiÒn tÖ.

Tõ n¨m 1999 kinh tÕ ch©u ¸ håi phôc nhanh chãng. Ph©n tÝch sÏ thÊy nguyªn nh©n chñ

yÕu dÉn ®Õn qu¸ tr×nh håi phôc nhanh chãng ®ã còng l¹i liªn quan chÆt chÏ tíi qu¸ tr×nh

toµn cÇu ho¸. Cã nghÜa lµ, nh− b¶n b¸o ço "Kinh tÕ ch©u ¸ n¨m 2000" cña Côc kinh tÕ

kÕ ho¹ch NhËt ®· ph©n tÝch, sù håi phôc nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ ch©u ¸ cã thÓ ®−îc

thÊy qua çc biÓu hiÖn: 1) sù gia t¨ng xuÊt khÈu mµ träng t©m lµ çc mÆt hµng m¸y mãc

thiÕt bÞ phô tïng ®iÖn, ®iÖn tö; 2) kÕt thóc qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh hµng tån kho; 3) gia t¨ng

tiªu dïng ç nh©n4. Trong ®ã ®Æc biÖt cÇn chó ý tíi sù gia t¨ng nhanh chãng cña çc s¶n

phÈm xuÊt khÈu ®å ®iÖn, ®iÖn tö, lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp gi÷a qu¸ tr×nh më réng nhu

cÇu vÒ çc m¸y mãc thiÕt bÞ liªn quan tíi c«ng nghÖ th«ng tin trªn qui m« toµn thÕ giíi

mµ dÉn ®Çu lµ Mü, vµ ho¹t ®éng cña m¹ng l−íi ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®· ®−îc h×nh

thµnh tr−íc ®ã ë khu vùc §«ng ¸. §iÒu nµy chøng tá r»ng çc n−íc §«ng ¸ ®· tËn dông

®−îc mét çch hiÖu qu¶ c¬ héi do qu¸ tr×nh th«ng tin hãa vµ toµn cÇu hãa cña kinh tÕ thÕ

giíi ®−a l¹i.

PhÇn ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa võa thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn

võa cã thÓ g©y ra nh÷ng bÊt æn ®Þnh, khñng ho¶ng cho nÒn kinh tÕ. VÊn ®Ò ®èi víi çc

n−íc ch©u ¸ hiÖn nay lµ bªn c¹nh viÖc tËn dông nh÷ng ¶nh h−ëng cã lîi do qu¸ tr×nh

toµn cÇu hãa mang l¹i, cßn cÇn t×m ra mét chiÕn l−îc nh»m tho¸t khái ®−îc nh÷ng bÊt

æn ®Þnh, khñng ho¶ng cña cïng qu¸ tr×nh ®ã. Mét trong nh÷ng chiÕn l−îc ®ã lµ viÖc t¹o

ra mét thÓ chÕ hîp t¸c toµn khu vùc.

V× sao trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ßi hái ph¶i cã mét sù hîp t¸c ë toµn khu vùc?

§iÒu nµy cã thÓ ®−îc lý gi¶i lµ, mÆc dï qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa vÒ mÆt kinh tÕ nãi chung

tiÕn triÓn nhanh nh−ng çc ®Þnh chÕ quèc tÕ kh«ng ph¸t triÓn kÞp. Mét vÝ dô lµ héi nghÞ

th−îng ®Ønh cña Tæ chøc th−¬ng m¹i quèc tÕ (WTO) vµo th¸ng 12 n¨m 1999 tæ chøc t¹i

Seattle (Mü) ®· kh«ng ®¹t ®−îc nh÷ng tháa thuËn vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ kh«ng thèng

nhÊt ®−îc lÞch tr×nh cña héi nghÞ hiÖp th−¬ng s¾p tíi. §Æc biÖt lµ Mü vµ çc n−íc

ch©u ¢u ®· kÕt hîp vÊn ®Ò mËu dÞch víi viÖc yªu cÇu gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i

tr−êng vµ ®iÒu kiÖn sö dông lao, ®· g©y ra ®èi lËp víi çc n−íc ®ang ph¸t triÓn mµ nhÊt

5

lµ çc n−íc ë khu vùc ch©u ¸. VÝ dô nµy cho thÊy rÊt khã x©y dùng vµ ¸p dông mét hÖ

thèng luËt lÖ vÒ tù do ho¸ mËu dÞch bao qu¸t chung ®èi víi mét tËp hîp sè lín çc n−íc

mang bèi c¶nh v¨n ho¸, x· héi kh¸c nhau hoÆc cã møc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau.

Ng−îc l¹i, viÖc x©y dùng mét thÓ chÕ hîp t¸c gi÷a çc n−íc trong cïng khu vùc, cã

nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa lý, v¨n hãa hay kho¶ng çch vÒ møc ®é ph¸t triÓn gÇn gièng nhau,

sÏ dÔ thùc hiÖn h¬n. Thùc tÕ lµ vÒ mÆt ngo¹i th−¬ng t¹i ¸ ch©u, khu vùc tù do mËu dÞch

cña çc n−íc ASEAN (AFTA) ®· ®−îc h×nh thµnh, hay nh÷ng hiÖp ®Þnh tù do mËu dÞch

tay ®«i gi÷a hai n−íc nh− NhËt b¶n - Hµn Quèc, NhËt b¶n - Xin-ga-po còng ®ang ®−îc

bµn th¶o. Víi suy nghÜ nµy, phÇn tiÕp theo sÏ tr×nh bµy vÒ mét ph−¬ng thøc hîp t¸c toµn

khu vùc trong ®ã NhËt b¶n gi÷ vai trß trung t©m. Tr−íc hÕt lµ vÊn ®Ò æn ®Þnh tiÒn tÖ.

II VÊn ®Ò thµnh lËp quÜ tiÒn tÖ ch©u ¸

§Ó phßng tr¸nh khñng ho¶ng tiÒn tÖ, duy tr× æn ®Þnh kinh tÕ, hoÆc chèng ®ì cã hiÖu

qu¶ víi ¶nh h−ëng cña khñng ho¶ng mét khi ®· næ ra çc n−íc ch©u ¸ cÇn ph¶i cã mét

ch−¬ng tr×nh hîp t¸c nh− thÕ nµo? Tr−íc hÕt cÇn thÊy r»ng ch−¬ng tr×nh hîp t¸c nµy lµ

hÕt søc cÇn thiÕt v× thùc tÕ chøng tá r»ng cho ®Õn nay vai trß cña QuÜ tiÒn tÖ Quèc tÕ

(IMF) ®èi víi viÖc phßng tr¸nh nguy c¬ khñng ho¶ng lµ cã giíi h¹n. Thø nhÊt, vai trß

chÝnh cña IMF lµ duy tr× æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« chø kh«ng ph¶i lµ thóc ®Èy më réng s¶n

xuÊt, t¨ng c−êng ph¸t triÓn mÆt cung cña nÒn kinh tÕ. Chi viÖn cña IMF giíi h¹n ë

nh÷ng ph−¬ng diÖn cung cÊp tÝn dông ng¾n h¹n ®Ó thanh to¸n trªn tÇm vÜ m«, kh«ng

ph¶i lµ nh÷ng chi viÖn trùc tiÕp ®Õn víi nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh thùc tÕ

(nh− t¨ng c−êng vèn cho lÜnh vùc ng©n hµng, hay gióp ®ì cho vay vèn l−u ®éng ®èi víi

bé phËn xuÊt khÈu). Thø hai, ®iÒu kiÖn ®Ó vay ®−îc vèn tõ IMF t−¬ng ®èi kh¾t khe, hiÖn

t¹i nh÷ng tr−êng hîp ®· vay ®−îc cho thÊy chØ lµ khi nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng

khñng ho¶ng cao ®é kh«ng thÓ tù vùc dËy ®−îc. H¬n n÷a sè tiÒn mµ IMF cã thÓ cho vay

®èi víi mét quèc gia còng lµ cã giíi h¹n.

Nh×n tõ mét gãc ®é kh¸c, cã thÓ thÊy kh«ng thÓ x©y dùng mét ch−¬ng tr×nh hîp t¸c víi

qui m« toµn cÇu. Lµ v× thùc tÕ rÊt khã ®¹t ®−îc mét sù nhÊt trÝ víi mét sè l−îng çc n−íc

qu¸ lín, hoÆc nÕu cã ®¹t ®−îc th× còng mÊt kh¸ nhiÒu thêi gian. VÝ dô vÒ WTO nªu trªn

lµ mét minh chøng cho sù khã kh¨n ®ã. MÆt kh¸c, v× sù ph¶n øng lan truyÒn cña khñng

ho¶ng mang tÝnh khu vùc, viÖc gióp ®ì lÉn nhau gi÷a çc n−íc trong cïng khu vùc cã

quan hÖ t−¬ng hç g¾n bã víi nhau lµ ®iÒu hÕt søc tù nhiªn.

Thùc ra ngay sau thêi ®iÓm ph¸t sinh khñng ho¶ng tiÒn tÖ ë Th¸i lan, th¸ng 9 n¨m 1997

®· cã ®Ò ¸n x©y dùng mét quü tiÒn tÖ ch©u ¸ (AMF), mét tæ chøc quèc tÕ cã chøc n¨ng

bæ sung cho c¬ n¨ng cña IMF, song do ph¶n øng quyÕt liÖt cña IMF vµ Mü kÕt qu¶ lµ dù

¸n ®· bÞ bá. Tuy nhiªn ngay sau ®ã khñng ho¶ng tiÒn tÖ lan réng sang In-®«-nª-xia råi

6

Hµn Quèc, ch−¬ng tr×nh chi viÖn cña IMF ®· chøng tá kh«ng k×m chÕ ®−îc c¬n khñng

ho¶ng ®ã. Tr−íc t×nh hinh nµy "Tháa thuËn Ma-ni-la" (x©y dùng mét tæ chøc hîp t¸c hç

trî mang tÝnh khu vùc bæ trî cho vai trß cña IMF, x©y dùng mét hÖ thèng cïng gi¸m s¸t

kinh tÕ vÜ m« gi÷a çc n−íc trong khu vùc, bæ sung cho hÖ thèng gi¸m s¸t cña IMF - lµ

chÕ ®é ¸p dông ®Ó theo dâi çc chØ tiªu tæng s¶n phÈm quèc gia hay nhu cÇu quèc néi... cña çc

n−íc, ®−îc thèng nhÊt t¹i héi nghÞ cÊp cao cña b¶y n−íc c«ng nghiÖp lín trªn thÕ giíi (G7) tæ

chøc t¹i T«-ky-«, x¸c lËp thÓ chÕ hiÖp lùc kü thuËt nh»m t¨ng c−êng søc m¹nh hÖ thèng

tµi chÝnh cña çc n−íc...) bao gåm c¶ Mü ®· ®−îc thèng nhÊt. MÆc dï vËy nh−ng nh− Ito

(1999) cã nhÊn m¹nh, "Tho¶ thuËn Manila" ®· kh«ng ®Ò cËp tíi mét tæ chøc hiÖp lùc cã

nhiÖm vô trùc tiÕp liªn quan tíi tµi chÝnh, hay kh«ng x©y dùng mét bé phËn chuyªn m«n

phôc vô môc ®Ých ®ã, kÕt qu¶ lµ nã ®· kh«ng t¹o ra ®−îc mét tæ chøc hîp t¸c hiÖu qu¶.

Sau khi ®Ò ¸n thµnh lËp AMF bÞ tiªu tan, b»ng çc dù ¸n riªng cña m×nh nh− S¸ng kiÕn

Myazawa (30 tû ®«-la, hay quü cho vay ®Æc biÖt (600 tû yªn), NhËt B¶n ®· vµ ®ang triÓn

khai çc kÕ ho¹ch viÖn trî song ph−¬ng víi çc n−íc ¸ ch©u. KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®¸ng

chó ý nµy cña NhËt, víi viÖc cung cÊp nguån tÝn dông cho çc ho¹t ®éng xuÊt khÈu, c¶i

thiÖn c¬ së h¹ tÇng cho çc ngµnh c«ng nghiÖp, më réng yÓm trî tµi chÝnh tíi ph¹m vi

çc xÝ nghiÖp cã qui m« võa vµ nhá..., ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo qu¸ tr×nh håi phôc

nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ ch©u ¸.

Tuy nhiªn, xÐt vÒ l©u dµi chØ mét m×nh NhËt kh«ng thÓ ®¬n ph−¬ng ®¶m ®−¬ng vai trß

æn ®Þnh nµy t¹i khu vùc, v× trong t−¬ng lai kh¶ n¨ng vÒ mÆt tµi chÝnh cña NhËt cã thÓ sÏ

®¹t tíi møc giíi h¹n. V× vËy hiÖn t¹i cÇn xem xÐt l¹i vÊn ®Ò thµnh lËp mét quü tiÒn tÖ

Ch©u ¸ mµ trong ®ã NhËt B¶n ®ãng vai trß trung t©m cïng sù tham gia cña çc n−íc

Trung Quèc, §µi Loan, Hµn Quèc, vµ çc n−íc ASEAN. Thùc tÕ hiÖn kh«ng chØ cã NhËt

mµ çc n−íc kh¸c nh− Trung Quèc, §µi Loan, Sinh-ga-po còng cã l−îng ngo¹i tÖ dù tr÷

kh¸ lín (xem b¶ng 1). Tæng dù tr÷ ngo¹i tÖ cña khu vùc §«ng ¸, gåm nh÷ng n−íc nãi

trªn vµ çc n−íc ASEAN lµ h¬n 900 tû §« la, nhiÒu h¬n kh¸ nhiÒu so víi con sè cña çc

n−íc ch©u ¢u (340 tû §« la). Heribert Dieter (2000) cho r»ng nÕu thµnh lËp ®−îc mét

quÜ tiÒn tÖ khu vùc víi qui m« vèn kho¶ng tõ 10-20% sè ngo¹i tÖ dù tr÷ cña çc n−íc

§«ng ¸ th× kh«ng cÇn cã sù viÖn trî tõ Wa-sinh-t¬n, b¶n th©n çc n−íc trong khu vùc cã

thÓ tù kh¾c phôc ®−îc mäi nguy c¬ n¶y sinh tõ hÖ thèng tiÒn tÖ.

ChÝnh çc n−íc ch©u ¸ nh− Th¸i lan, Ma-lay-xia, Hµn Quèc ®Òu cã ý kiÕn thµnh lËp

mét tæ chøc nh− nªu trªn, hay Trung Quèc hiÖn nay còng cã th¸i ®é tÝch cùc ®èi víi viÖc

nµy5. H¬n n÷a çc n−íc ASEAN, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Trung Quèc t¹i héi nghÞ çc Bé

tr−ëng Tµi chÝnh "ASEAN plus 3" tæ chøc th¸ng 5 võa qua ®· ®−a ra s¸ng kiÕn

Chiangmai (Chiangmai initiative) më réng hiÖp ®Þnh hîp t¸c trong viÖc cung cÊp ngo¹i

tÖ trong khu vùc. §iÒu nµy cã mét ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc thùc hiÖn ý t−ëng

7

thµnh lËp quü AMF trong t−¬ng lai.

Nãi tãm l¹i viÖc thµnh lËp quü AMF cÇn ®−îc tÝch cùc xem xÐt. NÕu NhËt B¶n ®−a ra

®Ò ¸n vµ kªu gäi çc n−íc cïng tham gia, x¸c lËp nh÷ng ®iÒu kiÖn gãp vèn trong ®ã cho

phÐp çc n−íc ngoµi khu vùc tham gia ch¾c ch¾n sÏ ®−îc çc n−íc nh− Mü thõa nhËn vµ

ñng hé6.

III Thóc ®Èy viÖc n©ng cao vÞ trÝ ®ång Yªn ë khu vùc ch©u ¸-- NhËt cÇn x©y dùng

mét kÕ ho¹nch tæng thÓ kÕt hîp viÖc cho vay tiÒn Yªn víi chÕ ®é nhËp khÈu thanh

to¸n b»ng tiÒn yªn.

Víi sù xuÊt hiÖn cña ®ång tiÒn ch©u ¢u thÓ chÕ tiÒn tÖ Quèc tÕ ®ang chuyÓn dÇn tõ thÓ

chÕ ®¬n cùc mµ trong ®ã ®ång ®«-la gi÷ vÞ trÝ ®éc nhÊt, sang thÓ chÕ nhÞ cùc. T¹i khu

vùc ch©u ¸ khñng ho¶ng tiÒn tÖ ®· lµm béc lé ra r»ng thÓ chÕ phô thuéc vµo ®ång ®«-la

Mü cña çc n−íc lµ cã vÊn ®Ò, vµ do ®ã nhu cÇu ®ßi hái cã sù tham gia cña ®ång yªn

nh»m bæ trî cho ®ång ®«-la ngµy cµng thÓ hiÖn râ. VÒ mÆt trung vµ dµi h¹n cã thÓ thÊy

®ång yªn sÏ trë thµnh ®ång tiÒn chÝnh ë khu vùc ch©u ¸, vµ thÓ chÕ tiÒn tÖ Quèc tÕ sÏ

®−îc ph©n thµnh tam cùc. Tuy nhiªn hiÖn t¹i mÆc dï nh− biÓu 1 vµ biÓu 2 cho thÊy víi

mét tiÒm lùc kinh tÕ mang tÝnh ¸p ®¶o cña NhËt vµ quan hÖ ngµy cµng g¾n bã s©u s¾c

gi÷a NhËt vµ çc n−íc ch©u ¸, vÞ trÝ cña ®ång yªn t¹i ®©y vÉn cßn rÊt yÕu. §iÒu nµy

®−îc thÓ hiÖn ë chç l−îng ®«-la trong dù tr÷ ngo¹i tÖ cña çc n−íc ch©u ¸ vÉn chiÕm

mét tØ lÖ ¸p ®¶o, hoÆc chÝnh s¸ch quyÕt ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i cña çc n−íc cét (peg) vµo

®ång ®«-la. H¬n n÷a, ®èi víi chÝnh b¶n th©n NhËt trong quan hÖ thanh to¸n mËu dÞch

víi çc n−íc ch©u ¸ kh¸c vai trß cña ®ång yªn còng rÊt yÕu. VÝ dô, trong th¸ng 3 n¨m

1998 trong tæng xuÊt khÈu cña NhËt ®èi víi ch©u ¸ tØ lÖ thanh to¸n b»ng tiÒn yªn lµ

kho¶ng 48%, con sè t−¬ng ®−¬ng trong nhËp khÈu lµ kh«ng qu¸ 27%. ViÖc quèc tÕ ho¸

®ång yªn diÔn ra chËm vµ sù thiÕu hÊp dÉn trong viÖc sö dông ®ång yªn t¹i çc n−íc

ch©u ¸ lµ nguyªn nh©n ®−a ®Õn t×nh h×nh ®ã.

Quèc tÕ ho¸ ®ång yªn sÏ cã lîi ®èi víi çc n−íc ch©u ¸ còng nh− ho¹t ®éng cña NhËt ë

ch©u ¸, do vËy NhËt B¶n cÇn tÝch cùc h¬n n÷a xóc tiÕn thóc ®Èy vÊn ®Ò nµy. ViÖc quèc

tÕ ho¸ ®ång yªn trong khu vùc ch©u ¸ ®ång nghÜa víi viÖc çc n−íc thay ®æi chÝnh s¸ch

qu¶n lý ngo¹i tÖ tõ chÝnh s¸ch g¾n bã víi ®ång ®«-la sang chÕ ®é dùa trªn mét ræ

(basket) çc ®«ng tiÒn quan träng thÓ hiÖn ë çc ®iÓm nh−, n©ng cao tØ lÖ sö dông ®ång

Yªn trong thanh to¸n quèc tÕ, trong tæng dù tr÷ ngo¹i tÖ cña ng©n hµng Trung −¬ng çc

n−íc, trong thanh to¸n vèn vµ mËu dÞch trong cïng khu vùc cïng víi viÖc ¸p dông chÝnh

s¸ch æn ®Þnh tØ gi¸ hèi ®o¸i kh«ng chØ víi ®ång ®«-la mµ c¶ víi ®ång yªn. Mét chÝnh

s¸ch t¨ng c−êng tÝnh liªn ®éng gi÷a yªn vµ ®ång tiÒn çc n−íc ch©u ¸ kh¸c sÏ h¹n chÕ

rñi ro g©y ra do biÕn ®éng tØ gi¸ vµ tõ ®ã cã thÓ thóc ®Èy viÖc sö dông ®ång yªn. §Ó viÖc

thóc ®Èy quèc tÕ ho¸ ®ång yªn cÇn ph¶i xóc tiÕn c¶i thiÖn m«i tr−êng ®Ó ®ång yªn ra vµo

8

dÔ dµng h¬n.

N©ng cao vÞ trÝ ®ång yªn ë ch©u ¸ cã ý nghÜa lµm gi¶m nh÷ng rñi ro trong çc giao l−u

kinh tÕ gi÷a NhËt vµ çc n−íc ch©u ¸, do ®ã ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng hay viÖc di chuyÓn

t− b¶n sÏ ®−îc xóc tiÕn. H¬n n÷a, çc n−íc ch©u ¸ vèn mang nhiÒu kho¶n nî tõ NhËt

tÝnh b»ng tiÒn yªn nªn nÕu vÞ trÝ ®ång yªn ë khu vùc ch©u ¸ ®−îc n©ng lªn th× sÏ tr¸nh

®−îc vÊn ®Ò t¨ng nî do ®ång yªn lªn gi¸ (so víi ®«-la).

NhËt cã thÓ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®Ó thóc ®Èy viÖc sö dông ®ång yªn ë khu vùc

ch©u ¸ ? T«i ®Ò nghÞ mét ph−¬ng thøc lµ lËp mét ch−¬ng tr×nh kÕt hîp viÖc cho vay tiÒn

yªn (yen loan) víi viÖc nhËp khÈu hµng c«ng nghiÖp tõ ¸ ch©u. Cô thÓ vÒ néi dung kÕ

ho¹ch nµy cã thÓ ®−îc tãm t¾t nh− sau.

B−íc vµo thËp kû 90 NhËt B¶n ®· trë thµnh quèc gia ODA nhiÒu nhÊt thÕ giíi, mµ trong

®ã nhãm n−íc nhËn viÖn trî cho vay nµy chñ yÕu lµ çc n−íc Ch©u ¸. Ch¼ng h¹n vµo

n¨m 1998, n¨m n−íc nhËn viÖn trî nhiÒu nhÊt ®Òu lµ çc n−íc ë khu vùc §«ng ¸

(In-®«-nª-xia, Trung Quèc, Phi-lip-pin, Th¸i lan, Ma-lay-xia), vµ råi ®©y do nhu cÇu

ph¸t triÓn çc n−íc §«ng D−¬ng còng sÏ nhËn viÖn trî nhiÒu h¬n tõ NhËt. N¨m 1998

ViÖt nam ®· nhËn ODA tõ NhËt mét kho¶n lµ 88 tû yªn, ®øng thø s¸u trong sè çc n−íc

nhËn viÖn trî. Trong t−¬ng lai gÇn, viÖn trî ODA ®èi víi çc n−íc kh¸c nh−

Cam-pu-chia, My-an-ma còng sÏ ®−îc t¨ng nhiÒu.

Tuy nhiªn, vÒ l©u dµi kh¶ n¨ng biÕn ®éng tØ gi¸ ®ång yªn lµ t−¬ng ®èi cao, çc n−íc

ch©u ¸ sÏ ph¶i g¸nh chÞu rñi ro khi tr¶ nî. Thùc tÕ, mét sè n−íc ë khu vùc ch©u ¸ mÆc

dï thiÕu vèn dµi h¹n ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng song do b¨n kho¨n vÒ kh¶ n¨ng ®ång

yªn t¨ng gi¸ ®· ngÇn ng¹i tr−íc viÖc vay nî b»ng tiÒn yªn. §Ó h¹n chÕ bít t×nh tr¹ng nµy,

®ång thêi ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®ång yªn ®ßi hái mét kÕ ho¹ch kÕt hîp viÖc

nhËp khÈu trªn c¬ së thanh to¸n b»ng tiÒn yªn víi qu¸ tr×nh xóc tiÕn cho vay ODA b»ng

yªn.

Néi dung chi tiÕt cña kÕ ho¹ch nµy cÇn ®−îc nghiªn cøu kü l−ìng h¬n song ë ®©y cã

thÓ nªu ra mét vÝ dô cô thÓ nh− sau: Hµng n¨m NhËt B¶n sÏ tiÕn hµnh nhËp khÈu kh«ng

®¸nh thuÕ mét sè mÆt hµng c«ng nghiÖp ë mét n−íc ®ang ph¸t triÓn nµo ®ã víi mét kim

ngh¹ch t−¬ng ®−¬ng víi mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh cña kho¶n vay nî b»ng tiÒn yªn mµ n−íc ®ã

vay tõ NhËt. Kho¶n nhËp khÈu ®ã ®−¬ng nhiªn ®−îc thanh to¸n b»ng tiÒn yªn. Trong

qu¸ tr×nh ®ã çc c¬ quan liªn quan cña NhËt sÏ gióp ®iÒu tra thÞ tr−êng, chuyÓn giao kü

thuËt, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm ®Ó n−íc liªn hÖ s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm c«ng

nghiÖp cã søc c¹nh tranh.

Thùc hiÖn ý t−ëng nµy kh«ng chØ phßng tr¸nh, gi¶m bít rñi ro vÒ biÕn ®éng tû gi¸ khi

tr¶ nî, mµ cßn thóc ®Èy xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp tõ çc n−íc ch©u ¸ vµ t¹o ®iÒu kiÖn

thuËn lîi cho viÖc quèc tÕ ho¸ ®ång yªn.

9

Nãi vËy song ®Ó thùc hiÖn ®−îc ®Ò ¸n nµy cßn tån t¹i rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt.

Thø nhÊt lµ viÖc t¹o ra mét sù liªn kÕt gi÷a viÖc cho vay tiÒn yªn vµ viÖc nhËp khÈu

thanh to¸n b»ng yªn trªn thùc tÕ cã thÓ x¶y ra t×nh tr¹ng "dïng hµng tr¶ nî" lµ mét biÖn

ph¸p cho ®Õn nay kh«ng ®−îc chÝnh phñ NhËt thõa nhËn. Tuy nhiªn víi môc ®Ých thùc

hiÖn chÝnh s¸ch viÖn trî gióp ®ì ®Æc biÖt ®èi víi çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp,

nhÊt lµ nh÷ng n−íc míi b¾t ®Çu xuÊt ph¸t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th× nguyªn t¾c ®ã kh«ng

ph¶i lµ kh«ng xª dÞch ®−îc. Thø hai lµ kÕ ho¹ch nµy cã thÓ m©u thuÉn víi nh÷ng qui

®Þnh vÒ tù do ho¸ mËu dÞch hay xãa bá ph©n biÖt ®èi xö cña WTO. Song viÖc ¸p dông

®èi víi çc n−íc tho¶ m·n mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nµo ®ã, nh− tr−êng hîp çc n−íc

ch©u ¸ chËm ph¸t triÓn, th× ph¶i ch¨ng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. §Ó thùc hiÖn viÖc nµy ®ßi

hái NhËt B¶n chñ ®éng nhÊn m¹nh trªn vò ®µi quèc tÕ hay ë tæ chøc WTO vÒ vai trß, t¸c

dông cña viÖc t¹o ra mét sù liªn kÕt gi÷a cho vay yªn vµ nhËp khÈu thanh to¸n b»ng tiÒn

yªn nh− lµ mét biÖn ph¸p gióp ®ì ®Æc biÖt ®èi víi çc n−íc cßn ®i sau trong qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn.

KÕt luËn

Ph©n tÝch trªn cho thÊy t¹i çc n−íc ch©u ¸, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nhanh chãng còng nh−

sù xuÊt hiÖn cña khñng ho¶ng tiÒn tÖ, vµ c¶ qu¸ tr×nh håi phôc kinh tÕ gÇn ®©y ®Òu liªn

quan chÆt chÏ víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Tõ nay çc n−íc ch©u ¸ mét mÆt ph¶i tranh

thñ, lîi dông mét çch hiÖu qu¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi do qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸

mang l¹i, mÆt kh¸c ph¶i phßng tr¸nh mét çch tÝch cùc nh÷ng bÊt æn ®Þnh cã thÓ x¶y ra

do qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®−a l¹i. §Ó lµm ®−îc nh− vËy dÜ nhiªn ®ßi hái sù nç lùc cè

g¾ng cña b¶n th©n mçi n−íc song bªn c¹nh ®ã cÇn cã mét sù hîp t¸c toµn khu vùc. §Æc

biÖt cã thÓ nãi NhËt B¶n ®ãng mét vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh t¹o ra sù hîp t¸c ®ã

th«ng qua viÖc xóc tiÕn qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®ång Yªn vµ gi÷ v÷ng æn ®Þnh tiÒn tÖ trong

khu vùc.

10

BiÓu 1 VÞ trÝ cña NhËt trong nÒn kinh tÕ Ch©u ¸

9 n−íc Ch©u ¸

Toµn thÓ Ch©u ¸

Ngo¹i th−¬ng (1999, tû Yªn, %)

30.255 36,5%

31.66438,2%

§Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (1997, tû Yªn, %)

1.361 21,0%

1.49522,6%

Sè cã tµi kho¶n vay trung vµ dµi h¹n cña Ng©n hµng NhËt (1997, tû Yªn, %)

73 26,0%

ViÖn trî ODA (theo dù ¸n ®· ký) (tæng kim ng¹ch giai ®o¹n 1966-98, tû Yªn, %)

10.145 56,5%

14.57581,2%

TØ lÖ thanh to¸n b»ng tiÒn Yªn trong tæng xuÊt nhËp khÈu. (th¸ng 3 n¨m 1998, %)

48,4%

Chó thÝch: 1, ChÝn n−íc Ch©u ¸ gåm 4 n−íc ASEAN (Th¸i lan, Ma-lay-xia, In-®«-nª-xia,

Phi-lip-pin), NIEs vµ Trung Quèc. Riªng vÒ Tæng xuÊt nhËp khÈu ë môc cuèi sè n−íc

®−îc tÝnh lµ 22 n−íc (thªm c¶ 13 n−íc kh¸c trong khu vùc).

T− liÖu: Ngo¹i th−¬ng vµ §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi trÝch tõ Homepage cña Bé tµi

chÝnh; ODA trÝch tõ b¸o ço hµng n¨m cña OECF, H−íng tíi thÕ kû 21, vÊn ®Ò quèctÕ

ho¸ ®ång Yªn (b¸o ço cña Bé Tµi chÝnh) ngµy 20 th¸ng 4 n¨m 1999.

BiÓu 2 Qui m« kinh tÕ vµ dù tr÷ ngo¹i tÖ cña NhËt vµ mét sè n−íc ch©u ¸ GDP Tæng xuÊt khÈu Dù tr÷ ngo¹i tÖ (tû ®« la) (tû ®« la) (tû ®« la) 1997 1997 Cuèi 1996 Cuèi 1999

NhËt B¶n 4.210 421 2.167 (7,4) 2.869 (11,6) Hµn Quèc 477 136 332 (2,7) 744 (7,4) §µi Loan 290 122 880 (10,3) 1.062 (11,5) Hång K«ng 171 188 - 962 (6,4) Trung Quèc 904 183 1.070 (9,2) 1.577 (11,4) Sing-ga-po 96 125 769 (7,0) 768 (8,3) Th¸i Lan 149 58 377 (6,3) 341 (8,1) Ma-lay-xia 100 79 270 (4,1) 306 (5,6) Phi-lip-pin 82 25 100 (3,7) 132 (5,2) In-®«-nª-xia 215 53 183 (5,1) 265 (13,3)

Tæng 10 n−íc 6694 1.390 - -- (tØ lÖ ®èi víi toµn thÕ giíi) 22% 26%

Chó: Sè trong ngoÆc lµ sè th¸ng nhËp khÈu t−¬ng ®−¬ng.

T− liÖu: KinhtÕ Ch©u ¸ 2000 (Côc kinh tÕ kÕ ho¹ch). Riªng vÒ tØ lÖ trªn toµn thÕ giíi cã

sö dông thªm sè liÖu vÒ xuÊt khÈu vµ GDP trong World Development Report

1999/2000 (thèng kª vÒ xuÊt khÈu lµ sè liÖu n¨m 1998).

11

Vai trò c�a Nh�t ��i v�i kinh t� á châu trong th�i ��i toàn c�u hóa

Tran Van Tho

Giao su, Tien si khoa hoc kinh te

Dai hoc Waseda, Tokyo

M� ��u

Kh�ng hong ti�n t� á châu n� ra t� n�a sau n�m 1997 �• ��y n�n kinh t� toàn khu v�c

ri vào tình tr�ng b�t �n ��nh su�t trong n�m 1998. Vào th�i �i�m �ó có hai cách nhìn

liên quan ��n nh�ng nguyên nhân c�a cu�c kh�ng hong và kh n�ng h�i ph�c. M�t ch�

tr�ng cho r�ng nguyên nhân tr�c ti�p gây ra kh�ng hong là do v�n �� qun lý ti�n t�,

song nguyên nhân c bn nh�t l�i là so s� y�u kém trong bn thân c c�u c�a n�n kinh t�

(t�c do nh�ng y�u kém v� c c�u ngành ngh� sn xu�t, h� th�ng tài chính tín d�ng, h�

t�ng c s� x• h�i). Th�m chí có ý ki�n cho r�ng �� khôi ph�c l�i ��c c�n m�t khon th�i

gian 10 n�m tr� lên.

Ch� tr�ng th� hai cho r�ng nguyên nhân c�a kh�ng hong ch� là do chính ph� �• áp

d�ng chính sách bu�c t� giá h�i �oái vào ��ng �ô-la ��ng th�i v�i vi�c th l�ng qun lý

dòng chy ngo�i h�i �• t�o �i�u ki�n cho ngu�n v�n ng�n h�n t� do di ��ng gây m�t �n

��nh ti�n t�. Vì v�y ci thi�n các chính sách này s� kh�c ph�c ��c nh�ng khi�m

khuy�t trên, ��ng th�i k�t h�p v�i nh�ng y�u t� h� t�ng v� c s� kinh t� x• h�i t�ng ��i

t�t (m�c tích lu�, ngu�n tài nguyên lao ��ng, s� �n ��nh chính tr� x• h�i, chính sách

phát tri�n kinh t� ...), quá trình h�i ph�c s� di�n ra nhanh chóng và ti�p �ó là s� l�y l�i

��oc t�c �� t�ng tr��ng kinh t� cao.

Tác gi v� c bn là ��ng v� l�p tr��ng th� hai , song bên c�nh �ó còn cho r�ng �� n�n

kinh t� Châu á có th� duy trì ��c s� phát tri�n lâu dài bn thân m�i n��c c�n n� l�c

trong vi�c ci thi�n th� ch�t n�n kinh t� và quan tâm hn ��n t�o công b�ng x• h�i ch�ng

h�n t�o �i�u ki�n ��ng viên t�ng l�p ng��i có thu nh�p th�p tham gia vào quá trình

phát tri�n chung, và ci cách ch� �� tài chính tín d�ng .

Hn n�a �� duy trì quá trình phát tri�n liên t�c lâu dài bên c�nh s� n� l�c nói trên c�a

t�ng n��c, còn c�n m�t s� h�p tác c�a toàn khu v�c. Trong s� h�p tác này Nh�t Bn ,

v�n là m�t n��c có nhi�u kinh nghi�m trong phát tri�n kinh t� c�ng nh� là m�t n��c có

ti�m l�c kinh t� k� thu�t v�ng ch�c, �óng m�t vai trò vô cùng quan tr�ng. Bài vi�t s�

t�p trung phân tích �i�m này.

Tr��c h�t v� quan �i�m phân tích, xu�t phát t� m�i quan h� gi�a quá trình toàn c�u

hoá và s� phát tri�n kinh t� châu á tôi cho r�ng quá trình toàn c�u hoá m�t m�t mang

12

l�i cho châu á nh�ng c h�i phát tri�n, ��ng th�i m�t khác nó có kh n�ng gây ra nh�ng

cn kh�ng hong ��i v�i n�n kinh t�. Th�c t� là quá trình toàn c�u hoá m�t m�t �• mang

l�i cho n�n kinh t� châu á phát tri�n v�i m�c k� l�c � giai �o�n tr��c n�m 1997, m�t

khác nó chính là nguyên nhân gây ra cu�c kh�ng hong ti�n t�. Hn n�a vi�c h�i ph�c

kinh t� g�n �ây c�ng g�n li�n v�i quá trình toàn c�u hoá .

V�y toàn c�u hoá là gì, tr��c h�t chúng ta cùng �i�m qua khái ni�m này.

V� kinh t�, toàn c�u hoá ��c hi�u là quá trình hàng hoá, d�ch v�, v�n (t� bn), lao

��ng, tri th�c kinh doanh di chuy�n m�t cách n�ng ��ng v��t qua ph�m vi biên gi�i các

n��c, gây ra tác d�ng t�ng h� l�n nhau gi�a các khu v�c kinh t� trên th� gi�i. Nói m�t

cách khác �ó là quá trình chuy�n d�ch các y�u t� hàng hóa, d�ch v�, v�n, k� thu�t

ngày càng d� dàng hn gi�a các n��c, nó t�o ra s� ph� thu�c l�n nhau, là quá trình

h��ng t�i s� h�p nh�t n�n kinh t� toàn th� gi�i . Hi�n t��ng này �• di�n ra trong th�i

gian qua và �ang ti�n tri�n hn n�a, ��c bi�t � các n��c trong khu v�c châu á ni có m�c

�� n ��nh v� m�t chính tr� x• h�i t�ng ��i cao, tích c�c th�c hi�n chính sách t� do

hoá, m� c�a. Quá trình toàn c�u hoá này m�t m�t nâng cao hi�u su�t s� d�ng các y�u

t� sn xu�t, m�t khác d� gây ra s� m�t �n ��nh cho s� phát tri�n kinh t� c�a các n��c

c�ng nh� n�n kinh t� th� gi�i. ��i v�i châu á �� m bo duy trì s� phát tri�n kinh t� liên

t�c lâu dài, m�t m�t c�n t�n d�ng m�t cách hi�u qu trào l�u toàn c�u hoá, ��ng th�i phi

n� l�c kh�c ph�c phòng ch�ng nh�ng b�t �n ��nh có th� xy ra. T� quan �i�m này, có

th� th�y v�n �� h�p tác trong khu v�c và vai trò c�a Nh�t Bn là h�t s�c quan tr�ng. Bài

vi�t t�p trung phân tích vai trò c�a Nh�t Bn, t� �ó s� ��a ra nh�ng gii pháp c� th� v�

m�t chính sách.

I Toàn c�u hoá và quá trình phát tri�n - kh�ng hong - h�i ph�c c�a n�n kinh t� châu á

Quá trình phát tri�n kinh t� châu á mang hai ��c tr�ng l�n. Th� nh�t là k�t qu c�a

m�c ��u t� t�ng liên t�c trong th�i gian dài, �• t�o ra s� tích lu� v�n (t� bn) nhanh

chóng. Nhi�u n��c có t� su�t ��u t� trên d��i 20% vào khong n�m 1970, nh�ng ��n

nh�ng n�m gi�a th�p k� 90 �• t�ng lên m�c trên d��i 35%. T� l� ti�t ki�m c�ng t�ng

song t�c �� không b�ng m�c t�ng t� su�t ��u t�, ph�n chênh thi�u h�t gi�a tích l�y và

��u t� ��c b� sung b�ng vi�c du nh�p t� bn n��c ngoài. Vi�c du nh�p t� bn thông qua

con ��ng chính ph� nh� ODA ��c xem là m�t bi�n pháp quan tr�ng, song t� th�p k�

80 t� l� t� bn du nh�p qua con ��ng t� nhân nh� ��u t� tr�c ti�p, ��u t� ch�ng khoán

hay cho vay th�ng m�i �• t�ng lên khá cao. T� tr�ng ��u t� tr�c ti�p trong t�ng ��u t�

c�a các n��c t�ng lên ��t ng�t. Ví d�, t� n�m 1986 ��n n�m 1996 t� tr�ng này c�a

Trung Qu�c t�ng t� 2% lên 15%, c�a Malayxia t�ng t� 7% lên 13%, c�a Indonexia t�ng

t� 1% lên 12% (theo s� li�u c�a Ngân hàng phát tri�n châu á - ADB). Bên c�nh �ó, ��u

13

t� ch�ng khoán và cho vay th�ng m�i c�ng t�ng lên �• làm cho m�c n� n��c ngoài c�a

các n��c t�ng lên v�i t�c �� r�t nhanh. B��c vào th�p k� 90 khuynh h��ng này càng

��c bi�t th� hi�n rõ. Ví d� � Thái s� n� n��c ngoài cu�i n�m 1992 là 436 tri�u �ô-la,

nh�ng ��n n�m 1997 t�ng g�n g�p �ôi, lên t�i 949 tri�u �ô la. Cùng th�i gian �

In�ônêxia s� n� n��c ngoài t�ng t� 880 tri�u �ô la lên g�n 1,4 t� �ô la, � Trung Qu�c

t�ng t� 72 tri�u �ô la lên hn 1,3 t� �ô la (theo s� li�u c�a ADB).

Th� hai là sn xu�t hàng hoá d�ch v� có xu h��ng v�n m�nh ra th� tr��ng th� gi�i.

�i�u này phn ánh m�c �� ph� thu�c m�u d�ch ngày càng t�ng c�a n�n kinh t� . Ví d�,

ch� tiêu t� l� xu�t kh�u so v�i GDP th�i k� t� n�m 1980 ��n n�m 1997 c�a Thái lan

t�ng t� 24% lên 39%, Philippin t�ng t� 24% lên 46% Malayxia t�ng t� 58% lên 90%.

Bi�n ��i c�a ch� tiêu nh�p kh�u c�ng có xu h��ng ��ng d�ng v�i xu�t kh�u (theo t�

li�u c�a Ngân hàng th� gi�i).

Hai ��c tr�ng này cho th�y khuynh h��ng h�p nh�t hoá c�a n�n kinh t� châu á vào

n�n kinh t� th� gi�i ngày càng m�nh và khuynh h��ng này �• thúc ��y s� phát tri�n

nhanh chóng c�a các n��c trong vùng. ��c bi�t trong quá trình �ó s� hình thành vòng

tu�n hoàn thu�n l�i gi�a ��u t�, xu�t kh�u và nh�p kh�u. Có ngh�a là, thông qua ho�t

��ng ��u t�, máy móc thi�t b� ��c ��i m�i s� làm t�ng n�ngl�c sn xu�t, nâng cao kh

n�ng cung c�p sn ph�m m�i ho�c t�ng ph�m ch�t và h� giá thành c�a các sn ph�m �•

có, t� �ó nâng cao s�c c�nh tranh qu�c t� c�a hàng công nghi�p các n��c. S� gia t�ng

c�a xu�t kh�u s� mang l�i ngu�n thu ngo�i t� nhi�u hn, nâng cao kh n�ng nh�p kh�u

k� thu�t, hàng hóa t� bn, sn ph�m trung gian, t� �ó thúc ��y ho�t ��ng ��u t� trong

n��c. S� gia t�ng ��u t� ng��c l�i l�i t�ng c��ng s�c c�nh tranh qu�c t� c�a sn ph�m

xu�t kh�u. Chính vòng tu�n hoàn thu�n l�i này �• mang l�i cho kinh t� châu á m�c

t�ng tr��ng cao. D��i nh h��ng c�a quá trình toàn c�u hoá, ho�t ��ng ngo�i th�ng và

��u t� ��c m� r�ng, vòng tu�n hoàn này càng phát huy tác d�ng. ��c bi�t trong giai

�o�n t� n�a sau th�p k� 80 ��n nh�ng n�m g�n �ây, kinh t� châu á có ��c tr�ng là n�n

kinh t� t�ng tr��ng theo ki�u l�y ��u t� tr�c ti�p làm ch� ��o, vai trò c�a các xí nghi�p

�a qu�c gia ��i v�i n�n kinh t� châu á tr� nên h�t s�c quan tr�ng. S� c�ng hi�n c�a xí

nghi�p �a qu�c gia ��c th� hi�n � �i�m thông qua vi�c cung c�p nh�ng bí quy�t và tri

th�c kinh doanh �u vi�t làm t�ng kh n�ng c�nh tranh qu�c t� c�a n�n sn xu�t công

nghi�p châu á, k�t qu là nâng cao kh n�ng gia t�ng xu�t kh�u hàng công nghi�p.

Trong quá trình phát tri�n kinh t� nói trên �i�u t�i quan tr�ng là m�t m�t bo �m ��c

kh n�ng ki�m soát m�c chênh l�ch c�a tích l�y và ��u t�, và m�c thâm h�t cán cân

thanh toán ngo�i t�, và m�t khác c�n có chi�n l��c s� d�ng v�n vay n��c ngoài m�t

cách hi�u su�t �� tránh n� l�y ti�n t�ng ��n m�c không có kh n�ng tr. Cho ��n nh�ng

n�m ��u c�a th�p k� 90, có th� nói h�u h�t các n��c á châu �• bo �m ��c các �i�u

14

ki�n nói trên.

Tuy nhiên t� khong n�m 1994, chênh l�ch c�a tích l�y và ��u t�, m�c thâm h�t cán

cân thanh toán ngo�i t� c�a các n��c �• t�ng ��n m�c không ki�m soát ��c. Lu�ng du

nh�p ngo�i t� ng�n h�n c�ng t�ng cao �áng k� �• là m�t �n ��nh kinh t� v� mô c�a các

n��c. Ti�p theo �ó cùng v�i s� bi�n ��i c�a hoàn cnh kinh t� qu�c t� (n�m 1994 ��ng

Nhân dân t� c�a Trung Qu�c b� gim giá m�nh, n�m 1995 ��ng Yên m�t giá) �• làm

cho s�c c�nh tranh qu�c t� c�a các n��c châu á nh� Hàn Qu�c, Thái lan b� suy gim,

ngo�i t� chy ng��c ra ngoài và gây ra kh�ng hong ti�n t�.

T� n�m 1999 kinh t� châu á h�i ph�c nhanh chóng. Phân tích s� th�y nguyên nhân

ch� y�u d�n ��n quá trình h�i ph�c nhanh chóng �ó c�ng l�i liên quan ch�t ch� t�i quá

trình toàn c�u hoá. Có ngh�a là, nh� bn báo cáo "Kinh t� châu á n�m 2000" c�a C�c

kinh t� k� ho�ch Nh�t �• phân tích, s� h�i ph�c nhanh chóng c�a n�n kinh t� châu á có

th� ��c th�y qua các bi�u hi�n: 1) s� gia t�ng xu�t kh�u mà tr�ng tâm là các m�t hàng

máy móc thi�t b� ph� tùng �i�n, �i�n t�; 2) k�t thúc quá trình �i�u ch�nh hàng t�n

kho; 3) gia t�ng tiêu dùng cá nhân . Trong �ó ��c bi�t c�n chú ý t�i s� gia t�ng nhanh

chóng c�a các sn ph�m xu�t kh�u �� i�n, �i�n t�, là k�t qu c�a s� k�t h�p gi�a quá

trình m� r�ng nhu c�u v� các máy móc thi�t b� liên quan t�i công ngh� thông tin trên

qui mô toàn th� gi�i mà d�n ��u là M�, và ho�t ��ng c�a m�ng l��i phân công lao

��ng qu�c t� �• ��c hình thành tr��c �ó � khu v�c �ông á. �i�u này ch�ng t� r�ng các

n��c �ông á �• t�n d�ng ��c m�t cách hi�u qu c h�i do quá trình thông tin hóa và

toàn c�u hóa c�a kinh t� th� gi�i ��a l�i.

Ph�n phân tích trên �ây cho th�y quá trình toàn c�u hóa v�a thúc ��y kinh t� phát

tri�n v�a có th� gây ra nh�ng b�t �n ��nh, kh�ng hong cho n�n kinh t�. V�n �� i v�i

các n��c châu á hi�n nay là bên c�nh vi�c t�n d�ng nh�ng nh h��ng có l�i do quá

trình toàn c�u hóa mang l�i, còn c�n tìm ra m�t chi�n l��c nh�m thoát kh�i ��c

nh�ng b�t �n ��nh, kh�ng hong c�a cùng quá trình �ó. M�t trong nh�ng chi�n l��c �ó

là vi�c t�o ra m�t th� ch� h�p tác toàn khu v�c.

Vì sao trong quá trình toàn c�u hoá �òi h�i phi có m�t s� h�p tác � toàn khu v�c?

�i�u này có th� ��c lý gii là, m�c dù quá trình toàn c�u hóa v� m�t kinh t� nói chung

ti�n tri�n nhanh nh�ng các ��nh ch� qu�c t� không phát tri�n k�p. M�t ví d� là h�i

ngh� th��ng ��nh c�a T� ch�c th�ng m�i qu�c t� (WTO) vào tháng 12 n�m 1999 t�

ch�c t�i Seattle (M�) �• không ��t ��c nh�ng th�a thu�n v� th�ng m�i qu�c t� và

không th�ng nh�t ��c l�ch trình c�a h�i ngh� hi�p th�ng s�p t�i. ��c bi�t là M� và

các n��c châu Âu �• k�t h�p v�n �� m�u d�ch v�i vi�c yêu c�u gii quy�t nh�ng v�n ��

v� môi tr��ng và �i�u ki�n s� d�ng lao, �• gây ra ��i l�p v�i các n��c �ang phát tri�n

mà nh�t là các n��c � khu v�c châu á. Ví d� này cho th�y r�t khó xây d�ng và áp d�ng

15

m�t h� th�ng lu�t l� v� t� do hoá m�u d�ch bao quát chung ��i v�i m�t t�p h�p s� l�n

các n��c mang b�i cnh v�n hoá, x• h�i khác nhau ho�c có m�c �� phát tri�n kinh t�

khác nhau. Ng��c l�i, vi�c xây d�ng m�t th� ch� h�p tác gi�a các n��c trong cùng khu

v�c, có nh�ng �i�u ki�n ��a lý, v�n hóa hay khong cách v� m�c �� phát tri�n g�n

gi�ng nhau, s� d� th�c hi�n hn. Th�c t� là v� m�t ngo�i th�ng t�i á châu, khu v�c t� do

m�u d�ch c�a các n��c ASEAN (AFTA) �• ��c hình thành, hay nh�ng hi�p ��nh t�

do m�u d�ch tay �ôi gi�a hai n��c nh� Nh�t bn - Hàn Qu�c, Nh�t bn - Xin-ga-po c�ng

�ang ��c bàn tho. V�i suy ngh� này, ph�n ti�p theo s� trình bày v� m�t ph�ng th�c

h�p tác toàn khu v�c trong �ó Nh�t bn gi� vai trò trung tâm. Tr��c h�t là v�n �� n

��nh ti�n t�.

II V�n �� thành l�p qu� ti�n t� châu á

�� phòng tránh kh�ng hong ti�n t�, duy trì �n ��nh kinh t�, ho�c ch�ng �� có hi�u qu

v�i nh h��ng c�a kh�ng hong m�t khi �• n� ra các n��c châu á c�n phi có m�t ch�ng

trình h�p tác nh� th� nào? Tr��c h�t c�n th�y r�ng ch�ng trình h�p tác này là h�t s�c

c�n thi�t vì th�c t� ch�ng t� r�ng cho ��n nay vai trò c�a Qu� ti�n t� Qu�c t� (IMF)

��i v�i vi�c phòng tránh nguy c kh�ng hong là có gi�i h�n. Th� nh�t, vai trò chính c�a

IMF là duy trì �n ��nh kinh t� v� mô ch� không phi là thúc ��y m� r�ng sn xu�t, t�ng

c��ng phát tri�n m�t cung c�a n�n kinh t�. Chi vi�n c�a IMF gi�i h�n � nh�ng ph�ng

di�n cung c�p tín d�ng ng�n h�n �� thanh toán trên t�m v� mô, không phi là nh�ng chi

vi�n tr�c ti�p ��n v�i nh�ng ho�t ��ng sn xu�t kinh doanh th�c t� (nh� t�ng c��ng v�n

cho l�nh v�c ngân hàng, hay giúp �� cho vay v�n l�u ��ng ��i v�i b� ph�n xu�t kh�u).

Th� hai, �i�u ki�n �� vay ��c v�n t� IMF t�ng ��i kh�t khe, hi�n t�i nh�ng tr��ng

h�p �• vay ��c cho th�y ch� là khi n�n kinh t� ri vào tình tr�ng kh�ng hong cao ��

không th� t� v�c d�y ��c. Hn n�a s� ti�n mà IMF có th� cho vay ��i v�i m�t qu�c gia

c�ng là có gi�i h�n.

Nhìn t� m�t góc �� khác, có th� th�y không th� xây d�ng m�t ch�ng trình h�p tác

v�i qui mô toàn c�u. Là vì th�c t� r�t khó ��t ��c m�t s� nh�t trí v�i m�t s� l��ng

các n��c quá l�n, ho�c n�u có ��t ��c thì c�ng m�t khá nhi�u th�i gian. Ví d� v�

WTO nêu trên là m�t minh ch�ng cho s� khó kh�n �ó. M�t khác, vì s� phn �ng lan

truy�n c�a kh�ng hong mang tính khu v�c, vi�c giúp �� l�n nhau gi�a các n��c trong

cùng khu v�c có quan h� t�ng h� g�n bó v�i nhau là �i�u h�t s�c t� nhiên.

Th�c ra ngay sau th�i �i�m phát sinh kh�ng hong ti�n t� � Thái lan, tháng 9 n�m 1997

�• có �� án xây d�ng m�t qu� ti�n t� châu á (AMF), m�t t� ch�c qu�c t� có ch�c n�ng

b� sung cho c n�ng c�a IMF, song do phn �ng quy�t li�t c�a IMF và M� k�t qu là d� án

�・ b� b�. Tuy nhiên ngay sau �ó kh�ng hong ti�n t� lan r�ng sang In-�ô-nê-xia r�i

16

Hàn Qu�c, ch�ng trình chi vi�n c�a IMF �• ch�ng t� không kìm ch� ��c cn kh�ng

hong �ó. Tr��c tình hinh này "Th�a thu�n Ma-ni-la" (xây d�ng m�t t� ch�c h�p tác h�

tr� mang tính khu v�c b� tr� cho vai trò c�a IMF, xây d�ng m�t h� th�ng cùng giám sát

kinh t� v� mô gi�a các n��c trong khu v�c, b� sung cho h� th�ng giám sát c�a IMF - là

ch� �� áp d�ng �� theo dõi các ch� tiêu t�ng sn ph�m qu�c gia hay nhu c�u qu�c n�i...

c�a các n��c, ��c th�ng nh�t t�i h�i ngh� c�p cao c�a by n��c công nghi�p l�n trên

th� gi�i (G7) t� ch�c t�i Tô-ky-ô, xác l�p th� ch� hi�p l�c k� thu�t nh�m t�ng c��ng

s�c m�nh h� th�ng tài chính c�a các n��c...) bao g�m c M� �• ��c th�ng nh�t. M�c

dù v�y nh�ng nh� Ito (1999) có nh�n m�nh, "Tho thu�n Manila" �• không �� c�p t�i

m�t t� ch�c hi�p l�c có nhi�m v� tr�c ti�p liên quan t�i tài chính, hay không xây d�ng

m�t b� ph�n chuyên môn ph�c v� m�c �ích �ó, k�t qu là nó �• không t�o ra ��c m�t

t� ch�c h�p tác hi�u qu.

Sau khi �� án thành l�p AMF b� tiêu tan, b�ng các d� án riêng c�a mình nh� Sáng

ki�n Myazawa (30 t� �ô-la, hay qu� cho vay ��c bi�t (600 t� yên), Nh�t Bn �• và �ang

tri�n khai các k� ho�ch vi�n tr� song ph�ng v�i các n��c á châu. K� ho�ch hành ��ng

�áng chú ý này c�a Nh�t, v�i vi�c cung c�p ngu�n tín d�ng cho các ho�t ��ng xu�t

kh�u, ci thi�n c s� h� t�ng cho các ngành công nghi�p, m� r�ng y�m tr� tài chính t�i

ph�m vi các xí nghi�p có qui mô v�a và nh�..., �• góp ph�n �áng k� vào quá trình h�i

ph�c nhanh chóng c�a n�n kinh t� châu á.

Tuy nhiên, xét v� lâu dài ch� m�t mình Nh�t không th� �n ph�ng �m ��ng vai trò �n

��nh này t�i khu v�c, vì trong t�ng lai kh n�ng v� m�t tài chính c�a Nh�t có th� s� ��t

t�i m�c gi�i h�n. Vì v�y hi�n t�i c�n xem xét l�i v�n �� thành l�p m�t qu� ti�n t�

Châu á mà trong �ó Nh�t Bn �óng vai trò trung tâm cùng s� tham gia c�a các n��c

Trung Qu�c, �ài Loan, Hàn Qu�c, và các n��c ASEAN. Th�c t� hi�n không ch� có

Nh�t mà các n��c khác nh� Trung Qu�c, �ài Loan, Sinh-ga-po c�ng có l��ng ngo�i t�

d� tr� khá l�n (xem bng 1). T�ng d� tr� ngo�i t� c�a khu v�c �ông á, g�m nh�ng n��c

nói trên và các n��c ASEAN là hn 900 t� �ô la, nhi�u hn khá nhi�u so v�i con s� c�a

các n��c châu Âu (340 t� �ô la). Heribert Dieter (2000) cho r�ng n�u thành l�p ��c

m�t qu� ti�n t� khu v�c v�i qui mô v�n khong t� 10-20% s� ngo�i t� d� tr� c�a các

n��c �ông á thì không c�n có s� vi�n tr� t� Wa-sinh-tn, bn thân các n��c trong khu

v�c có th� t� kh�c ph�c ��c m�i nguy c ny sinh t� h� th�ng ti�n t�.

Chính các n��c châu á nh� Thái lan, Ma-lay-xia, Hàn Qu�c ��u có ý ki�n thành l�p

m�t t� ch�c nh� nêu trên, hay Trung Qu�c hi�n nay c�ng có thái �� tích c�c ��i v�i

vi�c này . Hn n�a các n��c ASEAN, Nh�t Bn, Hàn Qu�c, Trung Qu�c t�i h�i ngh� các

B� tr��ng Tài chính "ASEAN plus 3" t� ch�c tháng 5 v�a qua �• ��a ra sáng ki�n

Chiangmai (Chiangmai initiative) m� r�ng hi�p ��nh h�p tác trong vi�c cung c�p ngo�i

17

t� trong khu v�c. �i�u này có m�t ý ngh�a quan tr�ng ��i v�i vi�c th�c hi�n ý t��ng

thành l�p qu� AMF trong t�ng lai.

Nói tóm l�i vi�c thành l�p qu� AMF c�n ��c tích c�c xem xét. N�u Nh�t Bn ��a ra

�� án và kêu g�i các n��c cùng tham gia, xác l�p nh�ng �i�u ki�n góp v�n trong �ó

cho phép các n��c ngoài khu v�c tham gia ch�c ch�n s� ��c các n��c nh� M� th�a

nh�n và �ng h� .

III Thúc ��y vi�c nâng cao v� trí ��ng Yên � khu v�c châu á-- Nh�t c�n xây d�ng m�t

k� ho�nch t�ng th� k�t h�p vi�c cho vay ti�n Yên v�i ch� �� nh�p kh�u thanh toán

b�ng ti�n yên.

V�i s� xu�t hi�n c�a ��ng ti�n châu Âu th� ch� ti�n t� Qu�c t� �ang chuy�n d�n t�

th� ch� �n c�c mà trong �ó ��ng �ô-la gi� v� trí ��c nh�t, sang th� ch� nh� c�c. T�i

khu v�c châu á kh�ng hong ti�n t� �• làm b�c l� ra r�ng th� ch� ph� thu�c vào ��ng

�ô-la M� c�a các n��c là có v�n ��, và do �ó nhu c�u �òi h�i có s� tham gia c�a ��ng

yên nh�m b� tr� cho ��ng �ô-la ngày càng th� hi�n rõ. V� m�t trung và dài h�n có th�

th�y ��ng yên s� tr� thành ��ng ti�n chính � khu v�c châu á, và th� ch� ti�n t� Qu�c

t� s� ��c phân thành tam c�c. Tuy nhiên hi�n t�i m�c dù nh� bi�u 1 và bi�u 2 cho

th�y v�i m�t ti�m l�c kinh t� mang tính áp �o c�a Nh�t và quan h� ngày càng g�n bó

sâu s�c gi�a Nh�t và các n��c châu á, v� trí c�a ��ng yên t�i �ây v�n còn r�t y�u.

�i�u này ��c th� hi�n � ch� l��ng �ô-la trong d� tr� ngo�i t� c�a các n��c châu á

v�n chi�m m�t t� l� áp �o, ho�c chính sách quy�t ��nh t� giá h�i �oái c�a các n��c

c�t (peg) vào ��ng �ô-la. Hn n�a, ��i v�i chính bn thân Nh�t trong quan h� thanh toán

m�u d�ch v�i các n��c châu á khác vai trò c�a ��ng yên c�ng r�t y�u. Ví d�, trong

tháng 3 n�m 1998 trong t�ng xu�t kh�u c�a Nh�t ��i v�i châu á t� l� thanh toán b�ng

ti�n yên là khong 48%, con s� t�ng ��ng trong nh�p kh�u là không quá 27%. Vi�c

qu�c t� hoá ��ng yên di�n ra ch�m và s� thi�u h�p d�n trong vi�c s� d�ng ��ng yên t�i

các n��c châu á là nguyên nhân ��a ��n tình hình �ó.

Qu�c t� hoá ��ng yên s� có l�i ��i v�i các n��c châu á c�ng nh� ho�t ��ng c�a Nh�t

� châu á, do v�y Nh�t Bn c�n tích c�c hn n�a xúc ti�n thúc ��y v�n �� này. Vi�c qu�c

t� hoá ��ng yên trong khu v�c châu á ��ng ngh�a v�i vi�c các n��c thay ��i chính

sách qun lý ngo�i t� t� chính sách g�n bó v�i ��ng �ô-la sang ch� �� d�a trên m�t r�

(basket) các �ông ti�n quan tr�ng th� hi�n � các �i�m nh�, nâng cao t� l� s� d�ng ��ng

Yên trong thanh toán qu�c t�, trong t�ng d� tr� ngo�i t� c�a ngân hàng Trung �ng các

n��c, trong thanh toán v�n và m�u d�ch trong cùng khu v�c cùng v�i vi�c áp d�ng

chính sách �n ��nh t� giá h�i �oái không ch� v�i ��ng �ô-la mà c v�i ��ng yên. M�t

chính sách t�ng c��ng tính liên ��ng gi�a yên và ��ng ti�n các n��c châu á khác s�

h�n ch� r�i ro gây ra do bi�n ��ng t� giá và t� �ó có th� thúc ��y vi�c s� d�ng ��ng

18

yên. �� vi�c thúc ��y qu�c t� hoá ��ng yên c�n phi xúc ti�n ci thi�n môi tr��ng ��

��ng yên ra vào d� dàng hn.

Nâng cao v� trí ��ng yên � châu á có ý ngh�a làm gim nh�ng r�i ro trong các giao

l�u kinh t� gi�a Nh�t và các n��c châu á, do �ó ho�t ��ng ngo�i th�ng hay vi�c di

chuy�n t� bn s� ��c xúc ti�n. Hn n�a, các n��c châu á v�n mang nhi�u khon n� t�

Nh�t tính b�ng ti�n yên nên n�u v� trí ��ng yên � khu v�c châu á ��c nâng lên thì

s� tránh ��c v�n �� t�ng n� do ��ng yên lên giá (so v�i �ô-la).

Nh�t có th� áp d�ng nh�ng bi�n pháp nào �� thúc ��y vi�c s� d�ng ��ng yên � khu

v�c châu á ? Tôi �� ngh� m�t ph�ng th�c là l�p m�t ch�ng trình k�t h�p vi�c cho vay

ti�n yên (yen loan) v�i vi�c nh�p kh�u hàng công nghi�p t� á châu. C� th� v� n�i dung

k� ho�ch này có th� ��c tóm t�t nh� sau.

B��c vào th�p k� 90 Nh�t Bn �• tr� thành qu�c gia ODA nhi�u nh�t th� gi�i, mà trong

�ó nhóm n��c nh�n vi�n tr� cho vay này ch� y�u là các n��c Châu á. Ch�ng h�n vào

n�m 1998, n�m n��c nh�n vi�n tr� nhi�u nh�t ��u là các n��c � khu v�c �ông á

(In-�ô-nê-xia, Trung Qu�c, Phi-lip-pin, Thái lan, Ma-lay-xia), và r�i �ây do nhu c�u

phát tri�n các n��c �ông D�ng c�ng s� nh�n vi�n tr� nhi�u hn t� Nh�t. N�m 1998 Vi�t

nam �• nh�n ODA t� Nh�t m�t khon là 88 t� yên, ��ng th� sáu trong s� các n��c nh�n

vi�n tr�. Trong t�ng lai g�n, vi�n tr� ODA ��i v�i các n��c khác nh� Cam-pu-chia,

My-an-ma c�ng s� ��c t�ng nhi�u.

Tuy nhiên, v� lâu dài kh n�ng bi�n ��ng t� giá ��ng yên là t�ng ��i cao, các n��c

châu á s� phi gánh ch�u r�i ro khi tr n�. Th�c t�, m�t s� n��c � khu v�c châu á m�c dù

thi�u v�n dài h�n �� xây d�ng c s� h� t�ng song do b�n kho�n v� kh n�ng ��ng yên

t�ng giá �• ng�n ng�i tr��c vi�c vay n� b�ng ti�n yên. �� h�n ch� b�t tình tr�ng này,

��ng th�i �� thúc ��y quá trình qu�c t� hoá ��ng yên �òi h�i m�t k� ho�ch k�t h�p

vi�c nh�p kh�u trên c s� thanh toán b�ng ti�n yên v�i quá trình xúc ti�n cho vay ODA

b�ng yên.

N�i dung chi ti�t c�a k� ho�ch này c�n ��c nghiên c�u k� l��ng hn song � �ây có

th� nêu ra m�t ví d� c� th� nh� sau: Hàng n�m Nh�t Bn s� ti�n hành nh�p kh�u không

�ánh thu� m�t s� m�t hàng công nghi�p � m�t n��c �ang phát tri�n nào �ó v�i m�t kim

ngh�ch t�ng ��ng v�i m�t t� l� nh�t ��nh c�a khon vay n� b�ng ti�n yên mà n��c �ó

vay t� Nh�t. Khon nh�p kh�u �ó ��ng nhiên ��c thanh toán b�ng ti�n yên. Trong quá

trình �ó các c quan liên quan c�a Nh�t s� giúp �i�u tra th� tr��ng, chuy�n giao k�

thu�t, nâng cao ch�t l��ng sn ph�m �� n��c liên h� sn xu�t nh�ng sn ph�m công

nghi�p có s�c c�nh tranh.

Th�c hi�n ý t��ng này không ch� phòng tránh, gim b�t r�i ro v� bi�n ��ng t� giá khi

tr n�, mà còn thúc ��y xu�t kh�u hàng công nghi�p t� các n��c châu á và t�o �i�u ki�n

19

thu�n l�i cho vi�c qu�c t� hoá ��ng yên.

Nói v�y song �� th�c hi�n ��c �� án này còn t�n t�i r�t nhi�u v�n �� c�n gii quy�t.

Th� nh�t là vi�c t�o ra m�t s� liên k�t gi�a vi�c cho vay ti�n yên và vi�c nh�p kh�u

thanh toán b�ng yên trên th�c t� có th� xy ra tình tr�ng "dùng hàng tr n�" là m�t bi�n

pháp cho ��n nay không ��c chính ph� Nh�t th�a nh�n. Tuy nhiên v�i m�c �ích th�c

hi�n chính sách vi�n tr� giúp �� c bi�t ��i v�i các n��c �ang phát tri�n � trình ��

th�p, nh�t là nh�ng n��c m�i b�t ��u xu�t phát quá trình phát tri�n thì nguyên t�c �ó

không phi là không xê d�ch ��c. Th� hai là k� ho�ch này có th� mâu thu�n v�i nh�ng

qui ��nh v� t� do hoá m�u d�ch hay xóa b� phân bi�t ��i x� c�a WTO. Song vi�c áp

d�ng ��i v�i các n��c tho m•n m�t s� �i�u ki�n nh�t ��nh nào �ó, nh� tr��ng h�p các

n��c châu á ch�m phát tri�n, thì phi ch�ng có th� ch�p nh�n ��c. �� th�c hi�n vi�c

này �òi h�i Nh�t Bn ch� ��ng nh�n m�nh trên v� �ài qu�c t� hay � t� ch�c WTO v� vai

trò, tác d�ng c�a vi�c t�o ra m�t s� liên k�t gi�a cho vay yên và nh�p kh�u thanh toán

b�ng ti�n yên nh� là m�t bi�n pháp giúp �� c bi�t ��i v�i các n��c còn �i sau trong

quá trình phát tri�n.

K�t lu�n

Phân tích trên cho th�y t�i các n��c châu á, quá trình phát tri�n nhanh chóng c�ng

nh� s� xu�t hi�n c�a kh�ng hong ti�n t�, và c quá trình h�i ph�c kinh t� g�n �ây ��u

liên quan ch�t ch� v�i quá trình toàn c�u hoá. T� nay các n��c châu á m�t m�t phi

tranh th�, l�i d�ng m�t cách hi�u qu nh�ng �i�u ki�n thu�n l�i do quá trình toàn c�u

hoá mang l�i, m�t khác phi phòng tránh m�t cách tích c�c nh�ng b�t �n ��nh có th�

xy ra do quá trình toàn c�u hoá ��a l�i. �� làm ��c nh� v�y d� nhiên �òi h�i s� n� l�c

c� g�ng c�a bn thân m�i n��c song bên c�nh �ó c�n có m�t s� h�p tác toàn khu v�c.

��c bi�t có th� nói Nh�t Bn �óng m�t vai trò quan tr�ng trong quá trình t�o ra s� h�p

tác �ó thông qua vi�c xúc ti�n quá trình qu�c t� hoá ��ng Yên và gi� v�ng �n ��nh

ti�n t� trong khu v�c.

Bi�u 1 V� trí c�a Nh�t trong n�n kinh t� Châu á

9 n��c Châu á Toàn th� Châu á

Ngo�i th�ng

(1999, t� Yên, %) 30.255

36,5% 31.664

38,2%

��u t� tr�c ti�p n��c ngoài

(1997, t� Yên, %) 1.361

20

21,0% 1.495

22,6%

S� có tài khon vay trung và dài h�n c�a Ngân hàng Nh�t

(1997, t� Yên, %) 73

26,0%

Vi�n tr� ODA (theo d� án �• ký)

(t�ng kim ng�ch giai �o�n 1966-98, t� Yên, %) 10.145

56,5% 14.575

81,2%

T� l� thanh toán b�ng ti�n Yên trong t�ng xu�t nh�p kh�u.

(tháng 3 n�m 1998, %) 48,4%

Chú thích: 1, Chín n��c Châu á g�m 4 n��c ASEAN (Thái lan, Ma-lay-xia,

In-�ô-nê-xia, Phi-lip-pin), NIEs và Trung Qu�c. Riêng v� T�ng xu�t nh�p kh�u � m�c

cu�i s� n��c ��c tính là 22 n��c (thêm c 13 n��c khác trong khu v�c).

T� li�u: Ngo�i th�ng và ��u t� tr�c ti�p n��c ngoài trích t� Homepage c�a B� tài

chính; ODA trích t� báo cáo hàng n�m c�a OECF, H��ng t�i th� k� 21, v�n �� qu�ct�

hoá ��ng Yên (báo cáo c�a B� Tài chính) ngày 20 tháng 4 n�m 1999.

Bi�u 2 Qui mô kinh t� và d� tr� ngo�i t� c�a Nh�t và m�t s� n��c châu á

GDP T�ng xu�t kh�u D� tr� ngo�i t�

(t� �ô la) (t� �ô la) (t� �ô la)

1997 1997 Cu�i 1996 Cu�i 1999

Nh�t Bn

4.210 421 2.167 (7,4) 2.869 (11,6)

Hàn Qu�c 477 136 332 (2,7) 744 (7,4)

�ài Loan 290 122 880 (10,3) 1.062 (11,5)

H�ng Kông 171 188 - 962 (6,4)

Trung Qu�c 904 183 1.070 (9,2) 1.577 (11,4)

Sing-ga-po 96 125 769 (7,0) 768 (8,3)

Thái Lan 149 58 377 (6,3) 341 (8,1)

Ma-lay-xia 100 79 270 (4,1) 306 (5,6)

Phi-lip-pin 82 25 100 (3,7) 132 (5,2)

In-�ô-nê-xia 215 53 183 (5,1) 265 (13,3)

T�ng 10 n��c 6694 1.390 - --

(t� l� ��i v�i toàn th� gi�i) 22% 26%

Chú: S� trong ngo�c là s� tháng nh�p kh�u t�ng ��ng.

T� li�u: Kinht� Châu á 2000 (C�c kinh t� k� ho�ch). Riêng v� t� l� trên toàn th� gi�i

21

có s� d�ng thêm s� li�u v� xu�t kh�u và GDP trong World Development Report

1999/2000 (th�ng kê v� xu�t kh�u là s� li�u n�m 1998).

Chú thích:

22

Chó thÝch:

1 TrÇn V¨n Thä (1998) 2 TrÇn V¨n Thä (1999) 3 Aoki vµ Umada (1999, Ch−¬ng 9) cã giíi thiÖu çc lo¹i ®Þnh nghÜa vÒ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. 4 Keizai kikakucho chosa kyoku (2000) ch−¬ng 1. 5 Theo Nihon keizai shimbun ngµy 14 th¸ng 11 n¨m 1999. 6 Nh÷ng ý kiÕn b¶o vÖ lËp tr−êng thiÕt lËp quü tiÒn tÖ Ch©u ¸ cã nªu trong Shino hara (1999), Ito (1998, 1999). TiÕn sÜ Náding Sopie, cè vÊn cña thñ t−íng Ma-lay-xia còng lµ ng−êi b¶o vÖ ®øng vÒ lËp tr−êng nµy (b¸o Yomiuri ngµy 1 th¸ng 10 n¨m 1999). GÇn ®©y, xuÊt hiÖn nhiÒu ý kiÕn cho thiªn vÒ chñ nghÜa khu vùc víi vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ tiÒn tÖ (Monetary Regionalism) ë khu vùc ch©u ¸. VÒ ®iÓm nµy xem thªm Dieter (2000).

Tµi liÖu tham kh¶o

Aoki Takeshi, Umata Keiichi (1999) Chiikitougou no keizaigaku (Kinh tÕ häc vÒ khu

vùc ho¸) Nhµ xuÊt b¶n Kosou shobo

Heribert Dieter (2000) “Asias Monetary Regionalism” Far Eartern Economic Review

6th July

Ito Takatoshi (1998) “Ajia Kinyuu Anteika Kikin no teian” (§Ò ¸n x©y dùng quÜ æn ®Þnh

tiÒn tÖ Ch©u ¸) Shukan Touyou Keizai 10 th¸ng 10.

Ito Takatoshi (1999) “Ajia tsuka Kikin Kouzou wo Megutte” (Xung quanh vÊn ®Ò vÒ

mét tæ chøc tiÒn tÖ Ch©u ¸) Intellecture Cabinet No. 11 1 th¸ng 7 (Touyouzaidan)

Sekisi O (1996) Enken no Keizaigaku (Kinh tÕ häc vÒ Khu vùc tiÒn yªn) Nhµ xuÊt b¶n

Nihon keizai shinbun

Keizaikikakucho Chousakyoku (2000) Ajia keizai 2000 (Ch©u ¸ n¨m 2000) Côc xuÊt

b¶n Bé tµi chÝnh

Shirahara Noboru (1999b) “Chiiki Kyouryoku tosite no Ajia Tsukakikou” (Tæ chøc tiÒn

tÖ Ch©u ¸ vµ vÊn ®Ò hiÖp t¸c khu vùc) Nihon Keizai kKenkyu Senta kaihou 1 th¸ng 3

TrÇn V¨n Thä (1998) “VÉn cßn hy väng vµo thêi ®¹i ch©u © Th¸i B×nh D−¬ng” Thêi b¸o kinh tÕ Sµi gßn sè xu©n ®Æc biÖt.

Documents

Vai trß cña NhËt ®èi víi kinh tÕ ch©u trong thêi ®¹i … Page Papers tieng Viet...1 Vai trß cña NhËt ®èi víi kinh tÕ ¸ ch©u trong thêi ®¹i toµn cÇu hãa Tran