VAKlFLAR GENEL MÜDÜRLÜGÜ' YAYlNLARI

V AKIFLA.R DERGİSİ Metinden hariç 341 Realm, 67 Plln ve Kroki, 47 Fotokopi, 21 Desen ve 27 Levha'yı havidlr.

SAYI X

TlPKI BASlM

PYS V AKIF SİSTEM MATBAASI - ANKARA- 2006

ONGtJN KARDEŞLER Olfi14t-T1pe Ml6-ı

1ilr : l l 8.5 tt · lt St 21 - ANICAM

ASHAB-1 KEIIF (MAGRA YARAANI) VAKlFLARINA DAİR ORtltNAL BİR BELGE

(Ephesus) Efes'in Yedi Uyuyanla­rı Kuran-ı Kerim'de Aslıab-ı Kekf = Ma~ara Yarandiye anılır.

Ma~ara Yaran meselesi hakkında batı bilginierinini yapdıkları inceleme­lerin sonucu şöyle özetlenebilir :

Efes şehrinde Roma'nın putperest­lik devrinde, o zamanlar tek tanrıya inancı tel kin eden bir din olan hıris­tiyanlı~ı kabul etmiş bir kaç genç, ar­tık putlara tapmak istemezler. Şehir­den kaçarlar ve yanlarından ayırma­dıkları bir köpekle beraber bir ma~ara­ya sı~ınırlar. Orada kendilerini uyku basar, çok geçmeden bir gün putperest­lecin hükümdan Dakyus (Dakyanus) maiyeti ile birlikde onları yakalamak için ma~aranın kapısına kadar gelirse­de, içeri girmeleri mümkün olm~z. Hü· kümdar da, gençler açlıkdan ölsün di· ye mağaranın kuzeye bakan tek kapısı· nı ördürür. Sonraları bu vlay unutu­!ur. Bir gün, bir sürü sahibi mağara· nın giriş kapısını örten duvarı yıkdır­mak için işçi gönderir. Buraya koyun­ları için bir ağıl yaptırır. İşçiler ise, uyuyan gençleri fark etmezler. Bu genç­ler, Allahın· tayin ettiği saatde uyanır­lar. Henüz uğramış oldukları tehlike­nin korkusu içindedirler. Çünkü, ara­dan pek uzuri bir zamanın geçdiğini bilmemekdedirler. İçlerinden birisini ekmek alması için şehre gönderirler. Ekmekci, gencin verdiği eski parayı al­mak istemez ve onu hükümdann huzu· runa götürür. Orada herşey anlaşılır Gençle.r, 309 yıl uykuda kalmışlardır. Bu müddet içinde putperestliğin yerini hıristiyanlık almıştır. Hükümdar bu

Mithat SERTO(}LU

olaya pek sevınır. Çünkü gencin sap· ~ağlam çıkagelişi, bazı kimselerin şüp­helendiği bir inanışm, yani vücudların da ruhlarta birlikde geri döneceği (Ba' sü ba'del-mevt) hakikatının delili ol· muştur. Genç mağaraya döner dönmez hemen arkadaşiariyle birlikde tekrar uykuya dalar. Buraya bir mabed yapı· lır.

Bu rivayete göre putperest hü­kümdarın Deçyus (249-251) ve hıristi· yan hükümdarın ikinci Teodosyus 403-450 olması gerekmektedir1•

Bu hususda doğu kaynaklarının

en derli toplusu olan namlı Taberi ta­rihinde ise Mağara Y aram hakkındaki rivayetlerin özeti şöyledir :

Hazret-i lsa'nın Havari'lerinden bi­ri adı geçen şehre gider. Şehrin kapı· sında her girenin önünde secde etme si gereken bir put görür. Bundan do­layı şehrin dışında kalır ve bir hama· ma tellak olarak kapılanır. Harnarnda din telkini yapar ve gençleri' hıristiyan­lığa teşvik eder. Bir ~ün hükümadrın oğlu hafif meşreb bir kadınla hamama girerken Havaıi kendisine bunun doğ­ru olmadığını anlatır ve bu fikrinden vazgeçirir. Başka bir defasında ise bu müdahalesi fayda vermez. Lakin, Ce­nab-ı Hak günahkarların her ikisini de harnarnda helak eder. Hükümdar, ola­yı duyunca Havari'nın tevkifiiçin emir verir. Bunun üzerine Havari, hıristiyan ettiği gençlerle birlikde yanlannda hı­ristiyan ettiği bir çiftci arkadaşları ve onun köpeği bulunduğu halde mağra

1) A. J. Wenslnck. ts. An. n. 371-373.

130 Ml'IHAT &IRTOOLU

ya sı~ınır-2. Maceranın sonu, aşa~ı yu· kan aynıdır.

Do~ kaynakları genellikle Ma~a· ra Yaranının adlarını şöyle sıralamış

lardır :

Yemliha, Mislina, Mekselina, Mer­nıiş, Debernuş· Şaznuş, Kefestatyuş ve köpekleri Kıtmir.

Kur'an-ı Kerim'de ise kıssa şu şe· kilde anlatılır :

Bir kaç genç, ma~araya sı~ınmış ve

- Rebbimiz. katından bize rahmet ver ve işimizde başarılı kıl. Demişler·

di. Ma~aranın içinde onlan yıllarca uyut tuk. Sonra, iki tarafdan hangisi­nin bekledi~i neticeyi iyi hesaplamış oldu~unu belirtmek için onlan uyan· dırdık. Ey Muhammed, onlann olayı· nı bir gerçek olarak anlatıyoruz. On· lar, rablerine inanmış bir kaç gençti. Hidayetlerini arttırmış ve kalplerini pekleştirmiştik. Durup :

- Rebbimiz, göklerin ve yerin rab­bidir. Onu bırakıp başka bir tanrıya yalvarmayız. Yoksa and olsun ki batı! söz söylemiş oluruz. Şu bizim milleti· miz Allah'ı bırakıp başka tannlar edin· diler. Onların gerçek oldu~!la açık delil getirmeleri gerekmez mi ?

Allah'a karşı yalan uyduraniardan daha zalim kimdir? Demişlerdi.

Kendilerine :

- Siz, onlardan ve Allah' dan baş­ka tapdıklanndan ayrıldınız. Bunun için ma~araya girin ki rabbiniz size rahmetini yaysın ve size işinizde ko· laylık göstersin. Denildi. Baksaydın gü· neşin ma~aralannın sa~ tarafından do­~p sol tarafından battı~ını, onların da ma~aranın iç tarafında oldu~nu görürdün. Bu, Allah'ın mucizelerinden­dir. Allah'ın do~ru yola getirdi~i kim· se, hak yolundadır. Kim sapıtırsa artık ona, kendisini do~ru yola götürecek bir

rehber bulamazsın. Mağara Yaranı, uy. kuda olduklan halde baksan onlan uyanık sanırdın . Biz onları, sağa ve so. la döndürmekdeydik. Köpekleri dir. sekierini eşi~e uzatmıştı. Onları görsen, için korku ile dolar, geri döner kaçar. dın, birbirine sorsunlar diye onları uyandırdık. İçlerinden biri :

- Ne kadar kaldınız ? dedi.

- Bir gün veya daha az müddet kaldık. dediler.

- Ne kadar kaldı~ınızı rabbiniz daha iyi bilir. Paranızla birinizi şehre gönderin. En iyi yiyeceklere baksın ve size getirsin. Orada nazik davransın. Sakın sizi kimseye haber vermesin . Dediler. Çünkü, onların sizden haberı olacak olursa ya taşlayarak öldürürler veya kendi dinlerine döndürürler ve bu takdirde asla kurtulamazsınız.

Böylece, Allah'ın sözünün gerçek oldu~unu ve kıyametin kopmasından

şüphe edilemiyece~ini bilmeleri için in­sanların onları bulmalarını sa~ladık. Netekim halk, onlar hakkında çekişip duruyor :

- Ma~aralannın önüne bir bina kurun. Diyorlardı. Oysa, rableri onları çok iyi bilir. Tartışmayı kazananlar :

- Onların ma~aralarının önünde mutlaka bir mescid kuraca~ız. dediler. Karanlı~a taş atar ·gibi :

- Ma~ara Y~dnı üçdür, dördün· cisi köpekleridir. Derler yahud :

- Beşdir, altıncıları köpekleridir Derler. Yahud da:

- Yedidir, sekizincileri köpekleri­dir. Derler sen de ki:

- Onlann sayısını rabbim en iyi bilir. Onları pek az kimseden başkası bilmez.

.2) Tabert tarlhl tercUmeal, M.E.B. yayını c. I. K. m, •. 920 v.d. S) Keht sQreal, lyet 10-26.

SERTOOLU

. . ~ . . . ' ,/ ~,J d , ~,',~-d~~,. v .~~:_; . ._AP_,; i_# l._, U ') ~ J) .J 1./ J V _,-.ı ( ,_;- w .- .,:r- _, l ./ • .

~'~~·,~~.,~~--':'.'_b,/~~-' ı...;~ ?~Y~~~~~ JıJ ,~ ~~ ~ ~ ~ ~ ~, _j ;-ifi~ J ~.Lo,_,!_.;~ V J.'"'..J J 'J ,_, ,;;[}~~ ~ .J.'!J ,_ ~;.;J ı~~~ v_J),..,.r..~y&r ~~ı JJ ı ·;,~G ı.,p.JJ~~·) ~.,.; Y.~ jı~..;t) ~~U.1.J~(J ~ ı_, . . . .., .

Jb:f~"" i'.Yr ~..s.,.~;;~ P rP /'h:! ıııırı J....:JJ '-i'~.JJJ'. t)fi~ J.r i ~-R:j llJ ~ ~~~»--;fs' ı'-> 11.1 '~ ty J -:lJ ı ~JA;, _,.Y ':"" _,4( ':"" 1 J_.v~,i ı.:; :J.), _;f '-}J ! J? ~~ f; ~ J ı .~ ~_;y)S'.;.,.~~:.ı ~;,~ u.J v.;'-:' ~"' ;;_, ...J.rL· .,,j, 0ı ~­:if:iı 1--: i 'J: o~ JU ı.. O .fo J..; J ...Jı ı":"' ,J ~c,;. ı J.9.,. i.J ~ fl.

1 ·. ' Ji t .. b """'"''""""~ ı . 1

• / • • • • • ~ ~ J~..tl(?ô.J ~() ~~..J.i/ ~ ~~~..JJI.Dy~/"· ~,. ı / \ . ~~..?).)~~,)~.)ı ( ~r:..P .1J.J '~~..:,; '.) Lr.J!7~ '~../ f} ;, ,:...f'.) ,;..--,;r .:-(; UJI ~ )f~)'~ı;> l ~j),..JJ ~~t.u!!? ~.J J;fo.J 1~-:ıJ 1.) J 1-:-' J-'_J~;,; ı~._~;_,t ..t .. I,,J

•

~~ .. ;u,. ır _,P .11 .r.' ı .ı;,. J ~ .' ı.::~ (z "':' ""-, ...:-Ar-' ~, ~jP, .;...{ C,f) 'Y ~ ~ ı:ı ~ ... ~ --:',ı Yv t).,5;,ı ~ G 'J-' u J'

J)~.J.P,JJ Jı;. "! ~":"'; ~...~yj -'(./)"..!~':" ~J~ · ..i?..Jı~ ~J~J(~ ~~~"'ı.fJ' ~~ LiJ~V.:

J)J~;Q..VJJ~~Y'J' - fl .,

.A.SIIAtl-1 KEHF <MACRA YARAANl) . VAKlFLARlNA DAIR ORIJINAl. BIR BEI.GE J3:1

Bunun için Ey Muhammed, onlar hakkında bu kısaca anlatılanın dışın ua kimse ile tartışma ve onlar hakkın­da kimseden bir şey sorma. Herhant!i bir şey için Allah'ın demesi dışında : ~

- Ben yarın onu yapacağım. De· me. Bunu un';lttu~un zaman rabbini an ve şöyle de :

- İnşaallah ı:ebbim beni bundan daha çok . do~ruya eriştirir.

Onlar ma~aralannda üç yüz do­kuz yıl kaldılar. Derler. De ki, onların ne kadar kaldıklannı en iyi Allah bi­lir. Göklerin ve yerin gaybı ona aiddir

İşte Ashab-ı Kehf = Mağara Yara­nı Jıakkındaki islami inanış budur.

Bir Arşiv Belgesi ise, Mağara Ya­ranının Elbistan'da Çoban Pınarı mev­kiine kadar gelerek burada sürüsünü odatan bir çobanı ve köpeğini de yan­larına alıp ma~araya çekilmek üzere gittiklerini kaydeder. Yine bu kayda göre Selçuklu Saltanı Alaüddin Keyku bad (1220-1236) burada bir vakıf tesis etmiştir. Başbakanlık Arşivinde o böl­geye aid hicri 932 tarihli ve 998 sayılı arazi tahrir defterinin 479 uncu sahife­sinde bu hususdaki kaydın fotokopisi ni veriyoruz. Bunun metni ise şöyle­dir:

Zikrolan evkaf Aslıab-ı Kehf-i Şe rifi, merhum ve mağrur Sultan Alaüd din vakfedip serbestlik tariki ile tasar­ruf olunmasın şart edip sonra ümera-i Zülkadriyi vali olduklannda ber karar-J sabik vakfiyetin mukarrer dutup te­inessükler verip bAdehfı Alaüddevle ve Ali Bey merhum dahi mukarremamc verip tasarruf olunurmuş. Bu vechile tasarrufları ehl-i vukuf ve ayan-ı mem­leket ve vilayet şahadetleriyle sübut bu­olup defter-i cedid-i hakanide yine oJ vechile kayd olundu ve Alaüddeyle mer­hum Çobanpınarı nam mevzi' hali ve muattal olup ve marCıf olan Aslıab-ı Kehf'in idadından olcin çoban-ı maru­fun koyunlan otla~ı ve kendünün men-

zili olup kendüler Dakyanus.'dan kaçup gelüp Hazret-i Bari azze ismehu talep ettikde Efsun nam şehirden halkup zik­rol~n Çobanpınarı'na gelüp çobanı ru· himetlebii anda bulup ol dahi koyunla­n hafızı Kıtmir-ı bile alup ol Kehf-i Şerif'e müteveccih olduklanndan so;ı­ra mezbur Çobanpınarı hali ve muattal olmağın Tirmiz Seyyidlerinden fahr-üs­sadat Seyyid Huseyn-ül-Haseni'ye mer­hum Alaüddevle Bey yurd tarihi ile ve­rüp ve mahsulünden Aslıab-ı Kehf-i Şerife müezzin olan kirnesneye her sene yetmişbeş çelebt akçe vermek üze· re eline temessük verüp ol dahi için· de evce~zler ve ba~çecükler· edip ihya ve imaret edip hamam bina eylemiş. İla hazil-yevm merhum ve ma~fur Huse· yn'in evlad ve ensabı içinde sakin olup barieden hivech-i minel-vücfıh ki­mesne dahi ede gelmiş olmayup Ali Bey merhum dahi mukarrer tutup Haliya yine ol vechile kayd olundu ve sair ev­kaf dahi ala masabak maktu'ul-kadem ve mefrfız-ül-kalem vakfa tasarruf olu­na gelmişdir. Yine ol vechile kayd olun­du.

Aynı metni bugünkü Türkçe'ye şöyle çevirebiliriz :

Adı geçen Ma~ara Yaranı vakıfla· nnı merhum Sultan Alaüddin vakf edip serbestlik yoluyle tasarruf olun­masını şart edip sonra Dulkadirb beyleri vali olduklarında eskisi gi verip sonra Alaüddevle (Dulkadiro~lu 1479-1515) ve Ali (Dulkadiroğlu 1515-1522) bey merhum mukarrernfuneler verip tasarruf olunurmuş. Bu şekilde tasaıTuflan bilir kişilerin ve memleket ve vilayet ileri gelenlerinin şehadetle· riyle sabit olup yeni deftere yine öy­lece kaydotundu ve Alaüddevle mer· hum, Çoban Pınan adlı yer boş ve kul­lanılmaz olup mAruf Mağara Yaranın­dan olan çobanın koyunlarının odağı ve kendisinin yeri olup kendileri Dak yanus' dan kat; ıp gel üp Hazret-i Allah talep ettikde Efsun (Efsus) adh şehir den kalkıp anılan Çoban Pınarına gelip

132 MtniAT IDTOOLU

adı geçen çobanı orada bulup o dahi ko­yunlarının muhafızı Kıtmir-i beraber alıp o mapraya yolandıklanndan son· ra Çoban Pınan boş ve kullanılmaz ol· du~dan Tirmiz seyyidlerinden sey· yidler iftihan Seyyid Huseynül - Hase­ni'ye merhum Allüddevle Bey yurtluk olarak verip ve mahsulünden Ma~ara Y ir-Anına müezzin olan kimseye her yılda yetmiş beş Çelebi Akçe (4) ver· rnek üzere eline sened verib o da için· de evece~er ve bahçecikler yapıp can· landınp ve imar edip hamam bina ey­lemiş. Bu güne kadar merhum Huse yn'nin eviAdı ve mensublan içinde sa· kin olub haricden hiç bir suretle kim· se kanşagelmiş olmayıp Ali Bey mer· hum da mukarrer tutub şimdi yine öy lece kaydalundu ve öbür vakıflar de eskisi gibi ayak kesilmiş ve kalem çe· kilmiş olarak vakfa tasarruf olunagel· miştir yine öylece kaydolundu.

Defterin incelenmesinden Elbis· tan da üç buçuk köy ve dört mez reanın vergi gelirinin Sultan Alleddin KeykubAd tarafından bu maksad için

vakf edildili ve AlAüddevle Bey tara. fından Seyyid Huseyn'e bir köy bir çiflik, altı ınez:ıu, üç yayla ve iki oba vergi gelirinin yurtluk olarak verildi~i. aynca Elbistan kazasında AshAb-ı Kehf makamı için bir müderris, bir hatib bir müezzin bir mütevelli bir cAbi-tah. sildar-ve bir evkaf nazınnın tayin olun du~ anlaşılmakta ve genel yıllık ge. lirde 38 125 akçe tutmaktadır.

İşte Osmanlı kaynaklarında Ma. lara YArAnı hakkındaki tek resmi bel. ge budur ve verdi~i bilgiler bundan ibarettir.

•> tkiuel Selim devrtne kadar kullanılan blr para birtml olup 2,G taneal blr Osmanlı alc.çuı tutarak (Bk. Mithat Bertotıu , Re. almJl Otrnanh Tarihi Analkloped.lel. Akça, Çelebi Altguı mac14elıart),

6) H:J uyılı aruJ tahrJr detterlndekl kayda ıöre burılardan Nl.taııtd köyü halkı hizmetleri k&rtılıl'ı verıtden muat tutulmu~­lar. Ettul - öbtır adı Parpur _ köyü vergi ,..ellrlDID tae yarası Hamza Baba Zav lyes \n e vaktedllmltUr. Çanlıgan ve Savur k!Sylerl ver gt ıeıırtnla lae tamamı bu vakfa dahildir.

8 ) Kayapınar köytl.