तर्क संग्रह:अन्नम्भट्ट:

अग्नि: वाय ुः जलम् पथृ्वी आकाशुः

सप्तपदाराथुः

द्रव्याग्ि

ग िाुः

कमाथग्ि

सामान्यौअभावाुः

समवायुः ग्वशेषा:

सप्तपदाराथुः

9

24

5

2

∞1

4

सप्तपदाराथुः

सामान्यौ

परम्

अपरम्

समवायुः

समवायुः

द्रव्याग्ि

पगृ्रवी

आपुः

वाय ुः

आकाशुः

कालुः

ग्दक्

आत्मा

मिुः

कमाथग्ि

उत्षेपिम्

अपषेपिम्

आक ुं चिम्

प्रसारिम्

गमिम्

अभावाुः

प्राग भाव:

प्रध्वुंसा भाव:

अत्यन्ता भाव:

अन्योन्या भाव:

ग्वशेषा:

∞

9 5 2 4 1 ∞24

ग िाुः

रूप:

रस:

गुंध:

स्पशथ

परृक्तत्वम्

सुंयोग:

ग्वभाग:

परत्वम्

अपरत्वम्

ग रुत्वम्

द्रवत्वम्

स्िेह:

शब्द:

ब ग्ि:

स खम्

द ुःखम्

इच्छा

प्रयत्ि:

धमथ:

अधमथ:

सुंस्कर:

सुंख्या

पररमािम्

सप्तपदाराथुः

द्रव्याग्ि

पथृ्वी आकाशुः तेज:

जलम्

वाय ुः

ग्दक्कालुः मिुः

आत्मा

सप्तपदाराथुः – द्रव्याग्ि1

द्रव्याग्ि-लषिुं

पथृ्वी

गुंधवती पगृ्रवी

वाय ुः

रूपरग्हतस्पशथवान्वाय ुः

ग्दक्

प्राच्याग्दव्यवहारहेत : ग्दक्

आकाशुः

शब्दग िकमाकाशम्

जलुं

शीतस्पशथवत्य आपुः

मिुः

स खाद्य पलग्ब्धसाधिग्मग्न्द्रयुं मिुः

उष्िस्पशथवते्तज:

कालुः

अतीताग्दव्यवहारहेत :

आत्मा

ज्ञािाग्धकरिमात्मा

पथृ्वी

गुंधवती पगृ्रवी

वाय ुः

रूपरग्हतस्पशथवान्वाय ुः

जलम्

शीतस्पशथवत्य आपुः उष्िस्पशथवते्तज:

शरीरम्

इंद्रियम्

द्रवषय:

पाद्रथिवशरीरम्

पद्रथिवेंद्रिय:

पाद्रथिवद्रवषय:

जलशरीरम्

जलदे्रन्िय:

जलद्रवषय:

तजैसशरीरम्

तजैसदे्रन्िय:

तजैसद्रवषय:

वायव्यशरीरम्

वयवदे्रन्िय:

वायव्यद्रवषय:

भौमुं ग्दव्युं

औदरयम् आकरजुं

प्राि: आपाि: व्याि: उदाि: सामाि:

वरुिलोक: आग्दत्यलोक: वाय लोक:शरीरम्

िाग्सका

द्रव्याग्ि -लषिुं

ग्जह्वा चष : त्वक्

सम द्रुःग्शला:पङ्कुः

वषृाग्दकम्पिहेत :वाय ुः

शरीरान्त: सञ्चारीवाय ुः

गुंधवती पगृ्रवी

शरीरम् इुंग्द्रयम् ग्वषय:

पाग्रथवशरीरम् पाग्रथवेंग्द्रयम्:

पाग्रथवग्वषय:

पथृ्वी

शरीरम् िाग्सका

पथृ्वी-लषिुं

ग्शला:पङ्कुः

जलम् -लषिुं

शीतस्पशथवत्यआपुः

शरीरम् इुंग्द्रयम् ग्वषय:

जलशरीरम् जलेग्न्द्रयम् जलग्वषय:

वरुिलोकुः

जलम्

सम द्रुः

वाय ुः- लषिुं

रूपरग्हतस्पशथवान्वाय ुः

शरीरम् इुंग्द्रयम् ग्वषय:वायव्यशरीरम् वायव्येग्न्द्रयम् वायव्यग्वषय:

वाय ुः

वाय लोकुः त्वक्

वषृाग्दकम्पिहेत : वाय ुः

प्राि:

उदाि:

व्याि:

समाि:

अपाि:

प्रािुः उपाग्धवशात् पञ्चग्वग्धुः

शरीरान्त: सञ्चारी वाय ुः

उष्िस्पशथवते्तज:

शरीरम् इुंग्द्रयम् ग्वषय:तजैसशरीरम् तजैसेग्न्द्रयम् तजैसग्वषय:

भौमुं ग्दव्युं आकरजुंऔदरयम्स विथम्उदरुं

आग्दत्यलोकुः : चष :

-लषिुं

कालुः ग्दक् च-लषिाग्ि

प्राच्याग्दव्यवहारहेत : ग्दक्

ग्दक्एका ग्ित्या

प्रतीची

दग्षिा

प्राची

उदीची

अतीताग्दव्यवहारहेत :

कालुःएकुः

अतीतुः

सवाथधार:

ग्ित्य:

अिागतुः वतथमािुः

आत्मा मिुःआकाशुःच - लषिाग्ि

शब्दग िकमाकाशम्

आकाशुः

एकम् ग्ित्युं

ज्ञािाग्धकरिमात्मा

आत्मा

जीवात्मा परमात्मा

ज्ञािम् ग्ित्य:

एकुः

प्रग्तशरीरुंग्भन्ि ग्भन्ि:

ग्ित्य:

ग्ित्य:

सवथज्ञ:

ईशवर:

स खाद्य पलग्ब्धसाधिग्मग्न्द्रयुं मिुः

मिुःग्भन्िुंम् अिन्तम्

अिन्तम्प्रग्तशरीरुंग्भन्ि ग्भन्िुंम्

आत्मा मनः

ग िाुः

सप्तपदाराथुः – ग िाुः

रसुः गन्धुः स्पशथरूपम्

सुंख्या पररमािम् परृक्तत्वम् सुंयोग:

2

ग िाुः

परत्वम् अपरत्वम् ग रुत्वम्ग्वभाग:

द्रवत्वम् स्िेह: शब्द: ब ग्ि:

ग िाुः

द ुःखम् इच्छा दे्वष:स खम्

प्रयत्ि: धमथ: अधमथ: सुंस्कारुः

ग िाुः - ग्ववरि

श क्तलुः

िीलुः

पीतुः

रक्तत्तुःहररतुः

कग्पशुःग्चत्रुः

सप्तग्वग्धम् रूपम्

पथृ्वी जलम् ते्तजुः

अभास्वरश क्तलम् भास्वरश क्तलम्सप्तग्वग्धम् रूपम्

**भास्वरश क्तलम्--- प्रकाशमािम्

ग ि: - रूपम्लषिम् - चष माथत्रग्राह्यो ग िो रुपम्

रूपम्1

ग ि: - रसुःलषिम् - रसिग्राह्यो ग िो रसुः

षड् रुचयुः

मध रुः

लविुः

आम्लुः

ग्तक्तत्तुः

कट :

कषायुः

पथृ्वी जलम्

मध रुः

षड् रुचयुः

रसुः2

ग ि: - गन्धुःलषिम् - घ्रािग्राह्यो ग िो गन्धुः

स रग्भुः

अस राग्भुः

गन्धौ

पथृ्वी

गन्धुः

3

ग ि: - स्पशथ:शीतुः

अि ष्िाशीतुः

उष्िुः

पथृ्वीजलम् ते्तजुः वाय ुः

लषिम् - चष माथत्रग्राह्यो ग िो रुपम्

स्पशथ:

4

ग ि: - सुंख्याुः ग ि: - पररमािम्

लषिम् - मािव्यवहारकारिुं पररमािम्

पररमािम्

6

लषिम् - एकत्वाग्दव्यवहारहेत ुः सुंख्याुः

सुंख्याुः5

ग्ित्याअग्ित्याएकत्वम्

पथृ्वी

आर्ाशः

तजे:जलं

वाय ः

दिर््

र्ालः

मनः आत्मा

अि ुः

महत्

दीर्थुः

ह्रस्वुः

ग ि: - परृक्तत्वम् ग ि: - शब्द:

लषिम् - श्रोतग्राह्यो ग िुः शब्दुः

शब्द:

8

लषिम् - परृनव्यवहारकारिम् परृक्तत्वम्

परृक्तत्वम्

7पथृ्वी

आर्ाशः

तजे:जलं

वाय ः

दिर््

र्ालः

मनः आत्मा

ध्वग्ि:

विथुः

आर्ाशः

ग्वद्य त्

ग ि: - सुंयोग: ग ि: - ग्वभाग:

लषिम् - सुंयोगिाशको ग िो ग्वभागुः

ग्वभाग:

10

लषिम् – सुंय क्तव्यवहारहेत ुः सुंयोग:

सुंयोग:

9पथृ्वी

आर्ाशः

तजे:जलं

वाय ः

दिर््

र्ालः

मनः आत्मा

पथृ्वी

आर्ाशः

तजे:जलं

वाय ः

दिर््

र्ालः

मनः आत्मा

ग ि: - परत्वम् : ग ि: - अपरत्वम्लषिम् - परापरव्यवहारसाधारि कारिे अपरत्वम्

s

अपरत्वम्

12

लषिम् - परापरव्यवहारसाधारि कारिे परत्वम् :

परत्वम्

11

कालुः कृत ग्दक् कृत

जेष्ठुः कग्िष्ठुःदूरम्समीपम्

ग ि: - ग रुत्वम् ग ि: - द्रवत्वम्लषिम् – आद्यस्यन्दिासमवाग्य कारिम् द्रवत्वम्

द्रवत्वम्14

लषिम् – आद्यपतिासमवाग्यकारिम् ग रुत्वम्

ग रुत्वम्13 लsषिम् - चिूाथग्दग्पण्डीभावहेत ग थिुः स्िेहुः

स्िेहुः15

ग ि: - स्िेहुः

ग ि: - स खम्लषिम् - सवेषामि कूलतया वेदिीयम् स खम्

स खम्16

ग ि: - द ुःखम्लषिम् - प्रग्तकूलतया वेदिीयम् द खम्

द ुःखम्17लषिम् - इच्छा कामुः

इच्छा18

ग ि: - इच्छा

ग्ित्याअग्ित्या

लषिम् - कृग्तुः प्रयत्िुः

प्रयत्ि:19

ग ि: - प्रयत्ि:

ग्ित्याअग्ित्या

ग्ित्याअग्ित्या

ग ि: - धमथ:लषिम् - ग्वग्हतकमथजन्यो धमथुः

धमथ:20

ग ि: - अधमथ:लषिम् -ग्िग्षिकमथजन्यो अधमथुः

अधमथ:21

लषिम् - क्रोधो दे्वषुः.

दे्वष:22

ग ि: - दे्वष:

सुंस्कारुः23

ग ि: - सुंस्कारुः

वेगुः भाविा ग्स्रग्तस्रापकुः

लषिम् - अि भवजन्या स्मगृ्तहेत भाथविा

लषिम् – अन्यराकृतस्यप िस्तदवस्रापादकुः ग्स्रग्तस्रापकुः

ग ि: - ब ग्ि:

लषिम् - सवथव्यवहारहेत ग थिो ब ग्िुः ज्ञािम्

ब ग्ि:

24

स्मगृ्त: अि भव:

सुंस्कारमात्रजन्युं ज्ञािुं स्मगृ्त: स्मगृ्तग्भन्िज्ञािम् अि भव:

तद्वग्त तत्प्रकारकोऽि भवो यरारथ: तदभाववग्त तत्प्रकारकश्र्चायरारथ:

यरारथ: अयरारथ:

यरारथ: अयरारथ:

प्रत्यष: अि ग्मग्त: उपग्मग्त: शाब्दुः

प्रत्यष: अि मािम् उपमािम् शब्द:करिम्

ब ग्ि:

लषिम् - असाधारिकारिम् करिम्

करिम्

करिम्

कायेि कारिेि वा सहकैग्स्मन्िरे समवेतम् सत् कारिमसमवाग्यकारिम्

समवाग्य

असमवाग्य

ग्िग्मत्तम्

यत्समवेतम् कायथम त्पद्यते तत्समवाग्यकारिम्

तद भयग्भन्िम् कारिम् ग्िग्मत्तकारिम्

प्रत्यषपररच्छेदुः

सुंयोगुःसम्य क्त समवायुः

सम्य क्त समवेत समवायुः

यरारथ: - प्रत्यषकारािम्- सग्न्िकषथ:

ग्िग्वथकल्पकुं सग्वकल्पकुंग्िष्प्रकारकुं ज्ञािुं ग्िग्वथकल्पकुं सप्रकारकुं ज्ञािुं सग्वकल्पकुं

समवायुः समवेत समवायुः

ग्वशेषि ग्वशेष्य भावुः

प्रत्यषपररच्छेदुःयरारथ: - प्रत्यषकारािम्- सग्न्िकषथ:

अि मािपररच्छेदुःयरारथ: - अि मािम्

लषिम् - अि ग्मग्तकरिमि मािम्

स्वाि ग्मग्तहेत ुः स्वारथुःयत्त स्वयमेव धमूादग्निमि माय परप्रग्तपत्त्यरं पञ्चावयववाक्तयुं प्रय ङ्के्त तत्पराराथि मािम्

स्वारथम् परारथम्

प्रग्तज्ञा

हेत ुः

उदाहरिम्

उपियिम्

ग्िगमिम्

पवथतो वग्िमाग्िग्त प्रग्तज्ञा

धमूवत्त्वाग्दग्त हेत ुः

यो यो धमूवाि् सोऽग्निमाि् यरा महािसम् इत्य दाहरिम्

तरा चायग्मत्य पियुः

तस्मात्तरेग्त ग्िगमिम्

अि मािपररच्छेदुःयरारथ: - अि मािम्

स्वारथम् परारथम्

करिम्

ग्लङ्गम्/हेत ुः

अन्वयव्यग्तरेग्क केवलान्वग्य केवलव्यग्तरेग्क

अन्वयेि व्यग्तरेकेि च व्यग्प्तमदन्वयव्यग्तरेग्क अन्वयमात्रव्याग्प्तकम् केवलान्वग्य व्यग्तरेकमात्रव्याग्प्तकम् केवलव्यग्तरेग्क

अि मािपररच्छेदुःयरारथ: - अि मािम्

पष: सपष: ग्वपष:

संदिग्धसाध्यवान ्पक्ष: ननश्चितसाध्यवान ्सपक्ष: ननश्चितसाध्याभाववान ् ववपक्ष:

अि मािपररच्छेदुःयरारथ: - अि मािम् - हेत्वाभासाुः

हेत्वाभासाुः

सव्यग्भचारुः ग्वरूिुः बाग्धतुःसत्प्रग्तपषुः अग्सि:

शब्दोऽग्ित्युः कायथत्वादर्टवत्

अिकैाग्न्तक

साधारणः

असाधारणः

अन पसंहारर

आश्रयाससद्धः

स्वरूपाससद्धः

व्याप्यत्वाससद्धः

&

द्रव्यम ्

शब्दपररच्छेदुः यरारथ: - शब्दुः

लषिम् - आप्तवाक्तयम् शब्दुः

ईचवरसन्केतुः शग्क्तुःअस्मात्पदादयमरो बोिव्य इतीश्वरसङ्केतुः शग्क्तुः

इग्त र्टुः

आप्तस्त यरारथवक्ता

सुंस्कृतम् देव भाषा

ह...रे...कृ...ष्…िा

वाक्तयारथज्ञािम्

आकाङ्षा

योनयता

सग्न्िग्ध:

वाक्तयम्

वगै्दकम्

लौग्ककम्

उपमािपररच्छेदुःयरारथ: - उपमािम्

लषिम् - उपग्मग्तकरिम पमािम्

सप्तपदाराथुः

लषिम् - चलिात्मकम् कमथ

कमथ

उत्षेपिम्

ऊध्वथदेशसुंयोगहेत रुत्षेपिम्

अपषेपिम्

अधोदेशसुंयोगहेत रपषेपिम्

आक ञ्चिम्

शरीरसग्न्िकृष्टसुंयोगहेत राक ञ्चिम्

प्रसारिम्

शरीरग्वप्रकृष्टसुंयोगहेत प्रसारिम्

गमिम्

सप्तपदाराथुः – कमथ3

ग्ित्यमेकमिेकाि गतम् सामान्यम्

सामान्यम्

सामान्यम् - 2

ग्ित्यम्

एकम्

अिेकाि गतम

अय तग्सग्ि:

समवाय:-1 ग्वशेषा:- ∞

ग्ित्यसम्बन्ध: समवाय: ग्ित्यद्रव्यवतृ्तय: ग्वशेषा:

समवाय:

परम्

अपरम्

ग्वशेषा:

सामान्यौ

अवयव - अवयग्वसम्बन्ध:जाती - व्यग्क्तसम्बन्ध:ग ि - ग ग्िसम्बन्ध:ग्क्रया - ग्क्रयावत्त सम्बन्ध:

4 5 6सप्तपदाराथुः – सप्तपदाराथुः – सप्तपदाराथुः –

अभावुः

सप्तपदाराथुः – अभावुः

अन्योन्याभावुः

तादात्म्यसम्बन्धावग्च्छन्िप्रग्तयोग्गताकोऽअन्योन्याभावुः :

अत्यन्ताभावुः

त्रकैाग्लकसुंसगाथभावोत्यन्ताभावुः

प्रध्वुंसाभावुः

साग्दरिन्त: प्रध्वुंसाभावुः

प्रागभाव:

अिाग्द: सान्त: प्रागभाव:

7