Broj 73Avgust 2012

Godina XIIwww.pks.rs

DRAGAN KUZMANOVIĆ vlasnik i generalni direktor Domisa: Da nismo izvozili,ne bismo opstali

VEROLJUB DUGALIĆ

generalni sekretar Udruženja banaka:

Kamate u Razvojnoj banci biće visoke

From page 51KORAK in English

VEk sUšE iLi VEk NAVODNJAVANJA

2012

12

11109septembar

oktobar

decembar

Kalendar seminara za septembar–decembar

13.09. Osiguranje i prevencija upravljanja rizicima od požara u hotelima i restoranima18.09. Poslovne finansije i finansijsko planiranje u preduzeću

20–21.09. Jezička radionica – engleski u poslovanju25.09. Upravljanje rizicima u poslovanju preduzeća

26–27.09. Analiza posla – moćni instrument za podizanje nivoa poslovne efektivnosti preduzeća

04.10. Značaj pojedinih standarda i sertifikata od značaja za izvoz na tržište EU

09.10. Naplata potraživanja od inokupaca

11.10. Posredovanje u prometu nepokretnosti

16.10. Optimizacija alarmnih sistema – usaglašavanje sa evropskim standardima kvaliteta

17–18.10. Integrisani sistemi menadžmenta

18.10. Analiza finansijskih izveštaja

22–26.10. Sistemi menadžmenta kvalitetom

25–26.10. Kako uspešno realizovati poslovnu prezentaciju na engleskom jeziku

30.10. Interna revizija – ključ finansijskih i operativnih poboljšanja u poslovanju

30–31.10. Optimizacija broja zaposlenih – kada i kako

05–09.11. Sistemi menadžmenta zaštitom životne sredine

06.11. Naplata spornih potraživanja – pravne alternative

07.11. Kako efikasno integrisati provere sistema menadžmenta u oblasti industrije hrane

14.11. Upravljanje obrtnim kapitalom u preduzeću – prevazilaženje izazova likvidnosti

14–15.11. Poslovna bezbednost u bankama i osiguravajućim društvima

19–22.11. Predstavnik rukovodstva – zahtevi sertifikacije

29–30.11. Poslovna korespondencija i umeće telefoniranja na engleskom jeziku

29.11. Analiza novčanih tokova u funkciji praćenja likvidnosti preduzeća

03–07.12. Sistemi menadžmenta bezbednosti na radu

04.12. Izrada završnog računa za preduzeća 12.12. Primena novih pravilnika za opremu pod

pritiskom20–21.12. Poslovni engleski – plasman i nabavka

proizvoda i usluga

novembar

Služba za edukacijutel: 011/3300–949, 3300–954e-mail: edukacija@pks.rswww.pks.rs

3RUBRIKA

www.pks.rs

broj 73

Nadnaslov

NaslovPodnaslov

3SADRŽAJ

IM

PR

ES

UM

Broj 73

izdaje:Privredna komora Srbije

Direktor Centra za marketing, informisanje i promocije:Ivan Jakšić

Rukovodilac Službe za informisanje:Milan Nedić

Glavni i odgovorni urednik:Mirjana Stefanović

Novinari:Branislav Gulan, Nada Mitrović

Prevod na engleski: Katarina Gavrić

Dizajn časopisa:Zoran Boldorac

Grafičko - tehničko uređenjeNemanja Ilić

štampaPolitika AD

Adresa redakcije:Resavska 13-15, 11001 Beograd

E-mail:informisanje@pks.rs

Telefon:+381 11 3300 905

Fax:+381 11 3244 645

Marketing:+381 11 3300 916marketing@pks.rs

Besplatno izdanje

Srbija i svet:Dijaspora za stabilnost

Elementarna nepogoda ili nova stvarnost:

Suša će prepoloviti prinose

Završena žetva:Rod pšenice iznad

očekivanja

7

16

28

10

24

38

Panel-diskusija PKS i NIN Fokus:Ekonomski prioriteti Srbije

Uspešni:Slobodna zona Pirot među

najboljima u svetu

KORAK: časopis Privredne komore Srbije / glavni i odgovorni urednik Mirjana Stefanović. - 2001, br. 1 (30. jun)- . - Beograd (Resavska 15) : Privredna komora Srbije, 2001 - (Beograd: Politika). - 28 cm

Nasl. str. prištampanog engl. izdanja: Korak:magazine of the Serbian Chamber of commerceISSN 1451-480X = Korak COBISS.SR-ID 109301516

Tehnologije: Sigurnost informacija -

uslov konkurentnosti

48

Aktuelno: Srbija čeka javne beležnike

2012

12

11109septembar

oktobar

decembar

Kalendar seminara za septembar–decembar

13.09. Osiguranje i prevencija upravljanja rizicima od požara u hotelima i restoranima18.09. Poslovne finansije i finansijsko planiranje u preduzeću

20–21.09. Jezička radionica – engleski u poslovanju25.09. Upravljanje rizicima u poslovanju preduzeća

26–27.09. Analiza posla – moćni instrument za podizanje nivoa poslovne efektivnosti preduzeća

04.10. Značaj pojedinih standarda i sertifikata od značaja za izvoz na tržište EU

09.10. Naplata potraživanja od inokupaca

11.10. Posredovanje u prometu nepokretnosti

16.10. Optimizacija alarmnih sistema – usaglašavanje sa evropskim standardima kvaliteta

17–18.10. Integrisani sistemi menadžmenta

18.10. Analiza finansijskih izveštaja

22–26.10. Sistemi menadžmenta kvalitetom

25–26.10. Kako uspešno realizovati poslovnu prezentaciju na engleskom jeziku

30.10. Interna revizija – ključ finansijskih i operativnih poboljšanja u poslovanju

30–31.10. Optimizacija broja zaposlenih – kada i kako

05–09.11. Sistemi menadžmenta zaštitom životne sredine

06.11. Naplata spornih potraživanja – pravne alternative

07.11. Kako efikasno integrisati provere sistema menadžmenta u oblasti industrije hrane

14.11. Upravljanje obrtnim kapitalom u preduzeću – prevazilaženje izazova likvidnosti

14–15.11. Poslovna bezbednost u bankama i osiguravajućim društvima

19–22.11. Predstavnik rukovodstva – zahtevi sertifikacije

29–30.11. Poslovna korespondencija i umeće telefoniranja na engleskom jeziku

29.11. Analiza novčanih tokova u funkciji praćenja likvidnosti preduzeća

03–07.12. Sistemi menadžmenta bezbednosti na radu

04.12. Izrada završnog računa za preduzeća 12.12. Primena novih pravilnika za opremu pod

pritiskom20–21.12. Poslovni engleski – plasman i nabavka

proizvoda i usluga

novembar

Služba za edukacijutel: 011/3300–949, 3300–954e-mail: edukacija@pks.rswww.pks.rs

4

www.pks.rs

broj 73 StANovIštE

Srbija se posle niza godina ponovo okreće jed-nom od osnovnih pitanja od koga zavisi buduć-nost nacije i ekonomski oporavak države, a to je – kako i sa čime unaprediti privrednu struk-turu, uposliti pristigle i radno sposobne gene-racije i povratiti socijalnu stabilnost

Sačuvati grane od vitalnog značaja

Reindustrijalizacija srpske privrede

Autor: dr Marko Ćulibrk, predsednik skupštine Pks

Postalo je jasno da bez obnove proizvodnje, bez stvaranja no-

vih vrednosti u industriji i poljo-privredi, neće biti moguće da se pokrene ciklus obnove domaćih ka-paciteta i privredne moći. Za takav poduhvat, Srbiji je preko potrebna reindustrijalizacija. Ta reindustrija-lizacija nije sama sebi cilj, već mora biti u funkciji ekonomskog rasta i razvoja, kao i otvaranja novih rad-nih mesta. Naravno, nije moguće, niti je potrebno, obnoviti sve grane industrije odjednom, već samo one od vitalnog značaja i one koje mogu brzo da se pokrenu. to su, pre sve-ga, grane od kojih zavisi razvoj sa-braćajne i komunalne infrastruktu-re, građevinarstva, elektroprivrede i poljoprivrede. Istovremeno, to su oblasti u kojima Srbija ima kompa-rativne prednosti i gde proizvodnja mora biti usmerena ka izvozu. Pri tome, treba otvoreno reći da sve ono što se proizvodi u drugim dr-žavama nije bolje od domaćeg, niti je sve jeftinije u inostranstvu nego u Srbiji. Isto tako, nisu ovde cene veće samo zato što je proizvodnja sku-plja. U pitanju su mnogo krupniji razlozi, u čijoj je pozadini i sama bitka za preraspodelu svetske moći i bogatstva.

Stručnjaci za socijalno-tržišnu privredu

Orjentacija ka obnovi proizvodnje je i ključna tačka Predloga nove ekonomske politike, usvojenog na petoj sednici Skupštine Privredne komore Srbije, u junu ove godine. Takođe, Vlada Srbije upravo je do-bila mandat Narodne skupštine za sprovođenje programa čija je oko-snica obnova proizvodnih poten-cijala zemlje. Privrednici stoje na stanovištu da je postizanje godišnje stope razvoja od pet odsto ključ za privredni oporavak. U tu svrhu, makroekonomski okvir za sledeće petogodište morao bi biti zasno-van na otklanjanju ključnih dispro-porcija, a instrumenti finansijske i nefinansijske podrške prilagođeni oporavku industrije. Preispitivanje dosadašnje ekonom-ske politike nije samo domaća bri-ga. Mnoge države u okruženju, ali i u Evropskoj uniji, pristupile su kri-tičkom propitivanju osnovnih po-luga svog razvoja. Vodeći ekonom-ski teoretičari na Zapadu odavno su prestali da veruju u svemoć tržišta. Okrenuli su se novim idejama, ali i oprobanim instrumentima. Džo-zef stiglic, najveće ime ekonomske nauke danas, kaže da privredni razvoj ne zahteva minimalnu već uravnoteženu ulogu države, kao

i da ne može biti cilj samo stopa privrednog rasta, već se mora vo-diti računa i o raspodeli bogatstva. Matijas šefer, šef ekonomskog odeljenja Fondacije Konrad Adena-uer u Berlinu, nedavno je na tribini Privredne komore Beograda upo-trebio kovanicu o socijalno-tržišnoj privredi. Političari u Srbiji govore o socijalno odgovornoj državi. SAD i Velika Britanija, mada sa zakaš-njenjem, takođe prave dramatičan zaokret prema industriji, jer su se oslobodile iluzije da je, umesto industrijskog, nastupilo društvo usluga. Industrija je i dalje kičma nemačke privrede, ali i osnovna poluga razvoja država koje pripa-daju takozvanim ekonomijama u usponu (zemlje BRIKS). Ono što je zajedničko svim novim idejama jeste da se put ka ekonom-skoj stabilnosti ne traži u sve ve-ćem odricanju i restrikcijama, već u reformama koje podstiču rast proizvodnje. U Nemačkoj je u vre-me krize doneta politička odluka da se pokrene snažna inicijativa na istraživanju i razvoju, što je dovelo do odvajanja više novca za univer-zitete i naučnoistraživačke centre. Reformisani su i zdravstveni i pen-zijski sistem, kao i školstvo, ali tako da je napravljena ravnoteža izme-đu onoga što je potrebno preduze-ćima i onoga što država nudi kroz

5

www.pks.rs

broj 73StANovIštE

obrazovni sistem. Nemački odgo-vor na krizu, kako ukazuje Šefer, predstavljao je kombinaciju viso-kog državnog zaduživanja, porasta štednje privatnih lica i usmerava-nja privrede na izvoz. Radna mesta u industriji su sačuvana tako što su plate i radno vreme smanjeni soli-darno na teret i radnika, i države, i poslodavaca, pa nije bilo potrebe za otpuštanjem. Zato je danas u Nemačkoj zaposlena gotovo polo-vina celokupnog stanovništva.

Tranzicioni model smanjio proizvodnju

tranzicioni model privrednog ra-zvoja, koji je u Srbiji dominirao poslednjih desetak godina, nije doveo do najavljene ekonomske stabilizacije i privredenog poleta. To je za posledicu imalo smanjenje proizvodnje, otpuštanje radnika i povećanje broja nezaposlenih.

Od 229 preduzeća iz 1990. godine sa preko hiljadu zaposlenih (u ko-jima je radilo 609.000 radnika), u Srbiji je 2009. godine ostalo samo 48 takvih preduzeća (sa 58.000 rad-nika). Iščezli su veliki proizvodni sistemi, koji su predstavljali zvuč-no ime u evropskoj i svetskoj indu-striji. Ugasili su se mašinski baseni, zanemoćala je tekstilna industrija, opusteli su rudnici. škole za rad-nička zanimanja su na margini in-teresovanja, a fakulteti mašinskog, saobraćajnog i građevinskog smera danas su jedini koji ne uspevaju da upišu dovoljan broj studenata. Mladi matematičari, dizajneri i in-ženjeri teško sa svojim diplomama mogu da dođu do posla i mesta u Srbiji gde bi svoju kreativnu ideju plasirali i šansu ostvarili. Pri tome, svaki treći grad u Srbiji danas ima poneki privatni fakultet za menad-žment, za bezbednost ili računo-vodstvo.

Recept za reindustrijalizaciju, na-ravno, ne postoji, ali neke pretpo-stavke su nužne. Kao prvi korak, Srbija se mora opredeliti za poste-penu supstituciju svega onog što racionalno i uspešno može sama da proizvede, pod uslovom da se drugim odgovarajućim merama destimuliše uvoz, podstakne izvoz, uvedu državni podsticaji i utvrde grane od posebnog značaja za oču-vanje vitalnih državnih i nacional-nih interesa. Naravno, to podrazu-meva da se sa Evropskom unijom zajednički, a na osnovu domaćih projekcija i prioriteta, definišu stra-teške grane koje će Srbiji omogućiti da izađe na put održivog razvoja, povećanja zaposlenosti i otvaranja perspektive za mlade i školovane ljude. Pristupni fondovi EU i kvote za proizvode koji se tamo bescarin-ski izvoze, jedino u tu svrhu mora-ju biti traženi i korišćeni, a ne radi predaje domaćeg tržišta svetskoj

6

www.pks.rs

broj 73 StANovIštE

finansijskoj oligarhiji, bez obzira s kog kontinenta i iz koje države ona dolazila.

krenuti od mape tehnološkog razvoja

Jedna od ideja koja tome ide u prilog i dobija podršku stručne javnosti, je-ste ona o izradi mape tehnološkog razvoja Srbije. Ta tehnološka mapa bi s jedne strane trebalo da detaljno odslikava trenutno stanje industrij-ske i ukupne proizvodnje u Srbiji. S druge strane, ona bi trebalo da prikaže i mesta gde postoje najpo-voljniji uslovi i potencijali za obno-vu industrijske proizvodnje. Ona bi trebalo da stvori i platformu za us-postavljanje privatnog i javnog par-tnerstva u sferi industrije. Na osno-vu toga, a uzimajući u obzir i druge obrazovne, stručne, socijalne i niz drugih ciljeva, moguće bi bilo da se pristupi projektovanju takozvanih „tehnoloških oaza” u Srbiji. Te proi-zvodne zone mi privrednici vidimo kao matice budućeg industrijskog, socijalnog, društvenog i kulturnog razvoja. Sfera usluga, turizam, kuć-na proizvodnja i malo preduzetniš-tvo svakako jesu značajni za razvoj domaće ekonomije, ali oni ne mogu pokrenuti ciklus obnove, kao što to može reindustrijalizacija Srbije.Umesto modelu koji je bio baziran na razvoju usluga, visokoj potroš-nji, uvozu i rastu spoljnog duga, Srbija se mora okrenuti modelu koji će počivati na investicijama u proizvodnju i na proizvodnji koja će biti usmerena na izvoz. Nosio-ci razvoja privrede i izvoza u na-rednim godinama moraju posta-ti proizvodnja motornih vozila i komponenti, proizvodnja mašina, proizvodnja elektronske opreme i uređaja, proizvodnja informa-cionih tehnologija i proizvodnja hrane. Porast produktivnsoti ovih grana industrije je put za jačanje njihove konkurentnosti i osnova da se obezbedi rast standarda na sta-bilnim i dugoročnim osnovama

Srbiju pokreću veliki sistemi

Profesor beogradskog Mašinskog fakulteta dr Petar Petrović, jedan od tvoraca Nacionalne tehnološke platforme Srbije, nedavno je u Nišu s pra-vom ukazao da Srbiju pokreću veliki sistemi i da oko toga ne treba da postoji zabuna. Dok ti veliki sitemi ne stanu na noge, dok se ne razviju krupne kompanije, teško će biti moguće da se govori o razvoju malih i srednjih preduzeća. Mala i srednja preduzeća uvek su bila podrška i pratilac velikih, ali nikako ne mogu biti njihova zamena. Reindustrija-lizacija ne znači nužno da se u industriji odmah mora uvesti vrhunska tehnologija. Strategija razvoja industrije Srbije za period 2011–2020. stavila je naglasak na razvoj proizvodnje u domenu srednjih i visokih tehnologija, gde se nala-zi oko 95 odsto domaće industrije. Međutim, pojedine grane, uz određena unapređenja, vrlo lako mogu napraviti tehnološki iskorak. To je na prvom mestu prehrambena industrija, koja bi bez prevelikih ulaganja sa proizvod-nje sirovina mogla preći na njihovu preradu. Sve su ovo krupni zahvati koji ne mogu uslediti preko noći, već etapno. Prva faza – revitalizacija, trebalo bi da bude završena do kraja 2015. godine. Druga faza –reinženjering, trebalo bi da traje od 2016. do 2020. godine. Sa 2021. godinom počela bi treća faza –stabilizacije, kada bi Srbija izašla na put sabilnog i održivog razvoja.

7

www.pks.rs

broj 73USPEšNI

Slobodna zona Pirot na listi 50 najboljih zona sveta nalazi se na 41. mestu, dok ukupno predstavlja jednu od najboljih FDI lokacija u Evropi

Slobodna zona Pirot među najboljima u svetu

Atraktivno mesto za investiranje

U Pirotu je 16. jula održana kon-ferencija za medije na kojoj su

predstavljeni rezultati rangiranja svetskih slobodnih zona za ovu i 2013. godinu. Rangiranje je spro-veo FDI Inteligence, deo Financial Times Ltd, kao najveći centar za ocenjivanje direktnih stranih inve-sticija u svetu. Kroz analizu poten-cijala investicionih lokacija sa naj-većim pogodnostima za investitore, rezultate je objavio FDI Magazin, obrazlažući podatke pristigle iz 600 slobodnih zona raspoređenih u više od 100 zemalja sveta. Ocenjivanje je sprovedeno na osnovu pet katego-rija – pogodnosti poslovanja, izgra-đeni objekti i infrastruktura, eko-nomičnost i uštede u poslovanju, transportne veze i promocija zone.Na listi najatraktivnijih mesta za in-vesticije predstavljeno je prvih 50 lokacija u svetu, među kojima se na-laze 23 zone sa područja Ujedinjenih Arapskih Emirata, četiri iz Poljske, tri iz Letonije, dve iz Srbije, po jedna iz Rusije, Hrvatske, Makedonije i Engle-ske, odnosno ukupno 13 iz Evrope.Direktor Slobodne zone Pirot dr Dragan Kostić rekao je da su pri-jatno iznenađeni ovim rangira-njem i visokim 41. mestom na listi najboljih zona u svetu. „Slobodnu zonu Pirot koncipirali smo upravo po ugledu na sve ove zone u sve-tu. Pogodili smo ono što se radi u svetu i to je do sada najveći uspeh Slobodne zone otkako ona postoji, dokaz kvaliteta i standarda koje ispunjavamo na svetskom nivou. Ovo priznanje će biti naša refe-renca za sve buduće investitore”,

kazao je Kostić. On je dodao da je izvoz Slobodne zone Pirot u prošloj godini bio oko 200 miliona evra, a promet 450 miliona evra. Rukovodilac marketinga u Slobod-noj zoni Pirot Aleksandar simono-vić kazao je da u svetu ima 10.000 zona na svim kontinentima, a 600 zona dostavilo je podatke časopisu FDI o svojim mogućnostima i po-tencijalima. „Sve velike investicije u Srbiji danas su u slobodnim zo-nama”, rekao je Simonović.Korisnici Slobodne zone Pirot koja radi od 1996. godine oslobođeni su mnogih dažbina, poput neplaćanja PDV-a, carine i brojnih olakšica za iz-gradnju pogona. U režimu Slobodne zone Pirot posluje stotinak domaćih i stranih kompanija koje se bave trgo-vinom i devet proizvodnih fabrika. Prema rečima Kostića, najveća je fa-brika auto-guma „Tigar Tajers” fran-cuskog „Mišelina”, zatim Korporacija „Tigar” i nekoliko malih i srednjih preduzeća. U režimu Slobodne zone

posluje i Industrija odeće „Prvi maj” koja je u procesu restrukturiranja, a obuhvaćen je i industrijski park. osim PDv-a i carine, korisnici Slo-bodne zone Pirot potpuno su oslobo-đeni plaćanja nadoknada za uređenje gradskog građevinskog zemljišta, ko-munalnih taksi, dobijanja urbanistič-kih dozvola i saglasnosti, odobrenja za gradnju, kao i naknada za priključ-ke na vodovodnu, toplovodnu i kana-lizacionu mrežu. Slobodna zona Pirot prostire se na 100 hektara kompletno infrastrukturno opremljenog zemlji-šta, a prema rečima Kostića razmišlja se o njenom proširenju i novoj lokaciji koja bi se ponudila investitiorima na Koridoru 10. „Kada budemo imali auto-put koji se gradi i gas, mislim da ćemo biti jedno od najatraktivnijih mesta za ulaganja”, kazao je Kostić, dodajući da mnoge kompanije traže takozvane braunfild investicije, od-nosno gotove hale u kojima bi krenuli sa proizvodnjom

M.N.

8

www.pks.rs

broj 73 DOGAđAJI

Povodom 29. juna, Međunarodnog dana Dunava, Privredna komora Sr-bije, Evropski pokret u Srbiji (EPuS), Kancelarija za evropske integraci-je i Fridrih Ebert Fondacija, organizovali su međunarodnu konferenciju „Sprovođenje Dunavske strategije – izazovi i perspektive”

strategija EU za Dunavski region Međunarodni dan Dunava

Privredna komora Srbije pružila je značajan doprinos u izradi

Dunavske strategije od samog po-četka potpisivanja inicijative za njeno stvaranje, koju je predložilo 14 država u oktobru 2008. u Bri-selu, do njenog usvajanja u junu prošle godine u Budimpešti. „Du-navska Strategija je mogućnost prosperiteta, ne samo Podunav-skog regiona, već i Evrope u celini. U ambijentu pune saradnje članica, usklađivanja zajedničkih interesa, izuzetne posvećenosti ovom poslu

i afirmaciji prijateljskih odnosa, pronašli smo svoje mesto da na naj-primereniji način izrazimo potrebe Srbije, naših privrednika i našeg stanovništva u celini”, rekao je Mi-loš Bugarin, predsednik Privredne komore Srbije na otvaranju među-narodne konferencije „Sprovođe-nje Dunavske strategije – izazovi i perspektive”. Uz dugogodišnje članstvo u Dunav-skoj turističkoj komisiji i drugim evropskim organizacijama, stvore-na je mogućnost da Srbija u punom

kapacitetu realizuje svoje moguć-nosti i potrebe u ovakvoj evropskoj razvojnoj koncepciji. Posebno mesto zauzima saradnja PKS sa državnim institucijama, ministarstvima, Kan-celarijom za evropske integracije Vlade Republike Srbije, lokalnim samoupravama, nevladinim orga-nizacijama, regionalnim komora-ma i republičkim razvojnim agen-cijama. Miloš Bugarin je naveo da je trenutno u proceduri više od 30 projekata za finansiranje iz evrop-skih fondova, 15 projekata je u pri-

9

www.pks.rs

broj 73DOGAđAJI

premi, a desetak u idejnoj fazi. Ras-položiva sredstva su iz prethodnog budžetskog perioda koji je određen do 2013. godine. Predsednik naci-onalne asocijacije srpske privrede konstatovao je da se u mnogim po-slovima ipak kasni, što ugrožava mogućnost maksimalnog korišćenja ovih sredstava. Izuzetno dugačke procedure dobijanja saglasnosti, problemi zakonskih regulativa i nadležnosti, kao i sporost admini-stracije u izdavanju neophodne do-kumentacije, ne idu u prilog efika-snoj realizaciji Dunavske strategije.

saradnja privatnog i javnog sektora

Predsednik Privredne komore Sr-bije ukazao je i na projekat čišćenja priobalja Dunava, Save i Tise od potonulih plovnih objekata, koji je inicirala PKS, a koji je podržala Vla-da Srbije, što predstavlja dobar pri-mer koordiniranih aktivnosti naših institucija, saradnje članica Dunav-skog regiona i evropskih institucija. „Priključujemo se projektu „RIS” u saradnji sa „Plovputom“ koji će doprineti sigurnijoj plovidbi Duna-vom kroz Srbiju i omogućiti razvoj nautičke privrede i turizma. Sa ova dva projekta prezentirali smo način saradnje javnog i privatnog sektora. PKS će nastavi da se angažuje na realizaciji strateških i vitalnih proje-kata iz svih oblasti pokrivenim sa

’četiri stuba’ Dunavske strategije”, zaključio je Miloš Bugarin.Direktorka Kancelarije za evropske integracije Milica Delević istakla je da je Dunavska strategija prepozna-la značaj i ulogu svih podunavskih zemalja od kojih su neke članice EU, a neke u procesu evropskih integra-cija. Kako je ocenila, bitno je da se taj region posmatra kao celina, a Srbija je sa Dunavskom strategijom stekla velike razvojne mogućnosti. Tokom prve godine primene strategije za-početi su brojni projekti za koje se očekuje da će u drugoj godini biti završeni. Ona je podsetila na revita-lizaciju Žeželjevg mosta, Golubačke tvrđave, projekat vodosnabdevanja u Velikom Gradištu i uređenje Bač-kog kanala. Milica Delević je naja-vila da će u septembru biti održan drugi Dunavski finansijski dijalog sa ciljem da se prikupe sredstva za realizaciju projekata koje predviđa Dunavska strategija.

Vodič kroz Dunavsku strategiju

Predsednik Evropskog pokreta u Srbiji Vlastimir Matejić ocenio je da veliki značaj u sprovođenju strategije imaju država i privreda, ali i nevladine organizacije i civilni sektor, kao i svaki pojedinac. On je rekao da su četiri stuba Dunavske strategije međusobno povezani i da ostvarivanje jednog iziskuje i

realizaciju ostala tri. Direktor Re-gionalne kancelarije Fridrih Ebert fondacije u Beogradu, Mihael Erke, podvukao je da sve države Podu-navskog regiona treba da budu pod okriljem EU i ukazao da posto-ji velika razlika u razvoju zemalja, od Nemačke kao najrazvijenije, do Moldavije kao najsiromašnije.Na konferenciji je predstavljen i „Vo-dič kroz Dunavsku strategiju”, kako bi se obezbedilo objašnjenje važnih elemenata Dunavske strategije i Ak-cionog plana za njeno sprovođenje u našoj zemlji. Sesija u Privrednoj komori Srbije imala je za cilj razme-nu iskustava i uspostavljanje par-tnerstva između poslovne zajednice, državnih organa i civilnog sektora, kao i bolju koordinaciju u sprovo-đenju Dunavske strategije, kako na nacionalnom nivou tako i na nivou regiona i EU. O ključnim izazovima u koordinaciji sprovođenja Strategi-je EU za Dunavski region, govorili su predstavnici Evropske komisije, Kancelarije za evropske integraci-je, Saveta za regionalnu saradnju iz Sarajeva i Vladine Kancelarije za ra-zvoj i evropske poslove Ministarstva spoljnih poslova Slovenije. Bilo je reči o ulozi malih i srednjih privrednih društava i finansijskih institucija u primeni Strategije EU za Dunavski region, kao i o ulozi lokalnih zajedni-ca u njenoj uspešnoj implementaciji

Milan Nedić

10

www.pks.rs

broj 73 DOGAđAJI

Privredna komora Srbije i NIN Fokus organizovali su panel-diskusiju „Ekonomski prioriteti Srbije”, na kojoj su predstavnici privrede, poli-tičkih partija, domaćih i stranih privrednih organizacija, u otvorenom dijalogu pokušali da definišu osnovne prioritete ekonomske politike u narednom četvorogodišnjem periodu

Ekonomski prioriteti SrbijePanel-diskusija PKS i NIN Fokus

velika sala Privredne komore Srbije bila je mala da ugosti sve

zainteresovane privrednike, me-nadžere najznačajnijih kompanija koje posluju u Srbiji, predstavni-ke diplomatskog kora, privrednih asocijacija i veliki broj fotoreporte-ra, snimatelja i novinara štampanih i elektronskih medija. Panel-disku-siju NIN Fokusa i PKS otvorili su Nebojša Spaić, glavni i odgovorni urednik nedeljnika NIN i Milan Ćulibrk, pomoćnik glavnog i od-govornog urednika NIN-a. Miloš Bugarin, predsednik Pri-vredne komore Srbije, podsetio je u uvodnom izlaganju da su Upravni odbor i Skupština PKS polovinom juna jednoglasno usvojili program mera ekonomske politike, koji je veoma iscrpan, sa objektivnom dijagnozom privrednih problema i 87 konkretnih rešenja za njihovo prevazilaženje. Miloš Bugarin je

naglasio da je u prvih šest meseci buduće Vlade potrebno predu-zeti hitne mere koje će zaustaviti dalji pad ekonomske aktivnosti i stvoriti preduslove za neodložne strukturne i sistemske reforme, a sve napore trebalo bi usmeriti ka smanjivanju javne potrošnje, odr-žanju makroekonomske stabilnosti i ekonomskom oporavku.

Tek svaki sedmi dinar iz industrije

Predsednik nacionalne asocijaci-je srpske privrede rekao je da su prioriteti reforma javnog sektora, fiskalna reforma, uz smanjenje po-reza i doprinosa na zarade i stimu-laciju proizvodnje, zatim investicije i štednja, preispitivanje, ukidanje ili smanjenje pojedinih parafiskalnih nameta, rešavanje problema neli-kvidnosti i uspostavljanje finan-

sijske discipline, kao i smanjenje troškova poslovanja kroz ukida-nje nepotrebnih administrativnih procedura i reforma radnog zako-nodavstva u cilju povećanja zapo-slenosti. U tom kontekstu, Miloš Bugarin je izneo obeshrabrujuće podatke da je za izdavanje građe-vinske dozvole u proseku potreb-no 279 dana, a da sudski postupci prosečno traju 630 dana. Krajem osamdesetih godina svaki treći di-nar u BDP dolazio je iz industrije, a danas je to svaki sedmi dinar, što govori da nam je neophodan novi koncept razvoja industrije baziran na proizvodnji razmenjivih dobara namenjenih za izvoz. Potrebno je osnovati i Razvojnu banku, sa ka-pitalom od milijardu evra i defini-sati efikasniju politiku privlačenja investitora kroz različite vidove dozvoljene državne pomoći, kao što su snižavanje poreza na zara-de i besplatno ustupanje zemljišta. „Neophodno je da u prve razvojne prioritete postavimo investicije u industrijsku infrastrukturu, istraži-vanje i razvoj, transfer tehnologije i podizanje kapaciteta privrede za apsorpciju novih tehnologija i no-vih znanja i uređenje ambijenta poslovanja”, zaključio je Miloš Bu-garin.Šef kancelarije Svetske banke u Sr-biji Lu Brefor, istakao je da Srbiji ne preti katastrofalni scenario, jer se radi o zemlji sa puno resursa, ali da će narednih 12 do 18 meseci biti

11

www.pks.rs

broj 73DOGAđAJI

teški, sa neophodnim reformama. On je rekao da bi jedan od prvih poteza nove vlade trebalo da bude unapređenje poslovnog ambijenta i olakšavanje poslovanja privrede, jer su to neophodni preduslovi da se povećaju investicije, zapošljava-nje, a time i privredni rast. Brefor je ukazao i na problem upravljanja javnim preduzećima koja bi, prema njegovim rečima, trebalo da pri-padaju građanima a ne partijama, kao i na problem vođenja socijalne politike kroz držanje niskih cena određenih proizvoda, kao što su gas ili struja. Šef kancelarije Svet-ske banke u Srbiji je dodao i da bi se uspostavljanjem njihove realnije cene oslobodio prostor da preduze-ća iz ovih oblasti investiraju i bez državne pomoći. Mora biti rešen i problem velikog broja preduzeća u restrukturiranju, koja ostaju u tom statusu od sedam do 12 godina, a nemaju nikakve aktivnosti i njihovi resursi su neiskorišćeni.

Dve milijarde evra za razvojnu banku

Tadašnji premijer Mirko Cvetković izjavio je da je budžetski deficit Sr-bije veći za oko 35 milijardi dinara od planiranog, zbog pada budžet-skih prihoda, jer je privredni rast bio manji od planiranog, pa deficit nije posledica povećanog trošenja, već pada prihoda. On je naglasio da su rashodi za celu godinu pla-nirani na niovu od 875 milijardi di-nara i da je Vlada, uprkos činjenici da su bili izbori i velike hladnoće u februaru, u prvoj polovini godine potrošila samo 49 odsto sredstava. Cvetković je precizirao da će defi-cit na kraju ove godine biti veći za oko 35 milijardi dinara i novoj Vla-di, za koju očekuje da bude što pre formirana, preporučio da odmah po formiranju preduzme korake za pokrivanje deficita do kraja godine i uđe u razgovore i usaglasi stavo-ve sa sa MMF-om.Na značaj prihodne strane budžeta

ukazao je i Dušan Bajatović, pot-predsednik Socijalističke partije Srbije. On smatra da buduća Ra-zvojna banka treba da raspolaže kapitalom od dve milijarde evra i da se primene mere selektivnog državnog intervencionizma po tr-žišnim principima. Ako se država zaduži novih deset milijardi evra i uloži ih u profitabilne projekte u javnom i privatnom sektoru, u na-rednih pet godina to može značaj-no da utiče na rast BDP. U tom cilju trebalo bi koristiti i druge unutraš-nje rezerve i resurse deviznih re-zervi, kako bi se sprovele neke od 250 razvojnih strategija, koliko ih sada ima u Srbiji. Vlajko Senić iz Ujedinjenih regi-ona Srbije podvukao je neophod-nost sprovođenja hitnih mera za smanjenje budžetskog deficita i održivost javnih finansija do kra-ja godine. Nova Vlada mora da se izbori sa ukidanjem brojnih para-fiskalnih nameta, departizacijom javnih preduzeća, stvaranjem po-voljnijeg ekonomskog okruženja i decentralizacijom poreske uprave i inspekcije.

Za departizaciju javnih preduzeća

Nenad Popović, funkcioner Demo-kratske stranke Srbije, založio se za kombinaciju štedljive administraci-je i racionalne potrošnje. Kao jedini izlaz vidi novu industrijalizaciju i jačanje sektora energetike, poljo-privrede, infrastrukture i građevi-narstva. Popović je najavio da bi-smo mogli da realizujemo projekte u vrednosti od 10 milijardi evra, kroz kredite i zajednička ulaganja sa ruskim privatnim i državnim investitorima. Po njegovim rečima potrebno je formirati Interventni fond za pomoć velikim privrednim sistemima, razvojnu banku i izvo-znu banku, koja bi doprinela da zdravi deo srpske ekonomije plasi-ra robu i proizvode na tržišta EU i Rusije.

Vladimir Kravčuk, koji je u Libe-ralno demokratskoj partiji zadu-žen za ekonomska pitanja, takođe se izjasnio za departizaciju javnih preduzeća, profesionalizaciju me-nadžmenta i izmeštanje socijalne funkcije iz preduzeća. „Neopho-dan je ekonomski i socijalni dijalog sindikata, države i poslodavaca, dogovor sa građanima i dogovor sa svetom”, rekao je Kravčuk. Vla-dimir Vučković, član Fiskalnog sa-veta, govorio je o brojnim merama koje je ovo telo nedavno preporu-čilo u vezi sa vođenjem ekonom-ske politike. Sužavaju se izvori za finansiranje budžetskog deficita Srbije, a aukcije hartija od vredno-sti preko kojih se država zadužuje idu slabije u poslednje vreme, tako da se pred Ministarstvom finansija postavljaju novi izazovi. On je oce-nio da je kamatna stopa na državne hartije od vrednosti, odnosno cena zaduživanja Srbije visoka, od 14 do 15 odsto na godišnjem nivou, ali da je to cena za različite političke i ekonomske rizike koji postoje u Srbiji. Kako je objasnio Vučković, ta cena uključuje i rizik deviznog kursa, rizik nestabilnosti i tek kada se država dovede u red moći ćemo da računamo na nižu cenu zaduži-vanja. Predsednik Izvršnog odbora „Hipo Alpe Adrija banke” i predsednik NALED-a Vladimir Čupić smatra da u daljem zaduživanju ne postoji prostor za generisanje privrednog rasta, a da dalje smanjivanje bro-ja zaposlenih i zarada nema onaj efekat koji se očekuje. Neophodno je da se sprovedu strukturne refor-me, jer je nemoguće da 350 000 ljudi koji rade u proizvodnji izdržavaju postojeću državnu infrastrukturu. Čupić je ocenio da će postojeći nivo hartija od vrednosti, koje izdaje dr-žava, biti isfinansiran i da tu ne oče-kuje neke probleme, jer su banke spremne da zadrže postojeći nivo plasmana u trezorske obveznice

Milan Nedić

12

www.pks.rs

broj 73 DOGAđAJI

Prikazivanjem dokumentarnog filma o izgradnji HE đerdap

na početku sastanka, održanog 22. juna u PKS, organizatori su pod-setili na vremena kada se hrabro ulazilo u najveće investicije u elek-troenergetskom sektoru. Slobodan Petrović, sekretar Udruženja za energetiku i rudarstvo PKS, česti-tao je predstavnicima Konzorciju-ma za konsalting i inženjering u energetici četvorogodišnjicu uspeš-nog delovanja i naglasio da film o izgradnji HE đerdap predstavlja metaforu koja bi trebalo da podse-ti, ali i da bude motiv kako da se u ovom sektoru radi u budućnosti.Dragomir Marković, generalni direktor Elektroprivrede Srbije istakao je da su najveći investitori u EPS-u naši građani i privreda, jer je ta kompanija investicione projekte realizovala novcem od

prodaje električne energije. On je rekao da treba ojačati ekonom-sku snagu EPS-a, što u naredne dve-tri godine zahteva značajno povećanje cene električne ener-gije koja je trenutno najniža u regionu. Dragomir Marković je podsetio da u protekle dve dece-nije nemamo novih proizvodnih kapaciteta i da je prosečna starost postrojenja u Srbiji 39 godina. On je naglasio da je proteklih devet godina EPS u investicije uložio 4 milijarde evra i da su u tim ra-dovima skoro 50 odsto izvođača bile domaće kompanije. Prema njegovim rečima, investicije u nove proizvodne kapacitete EPS-a doprineće oživljavanju srpske privrede, sigurnom i kvalitetnom snabdevanju domaćih potrošača u uslovima povećane potrošnje energije, povećanju efikasnosti i

konkurentnosti kompanije i jača-nju izvoznog potencijala.

Finansijske i investicione sposobnosti EPS-a

U iscrpnoj prezentaciji Marković je naveo podatak da se očekuje go-dišnji porast potrošnje električne energije od 1,68 odsto na godišnjem nivou, sve do 2020. godine. Kao naj-značajnije oblasti ulaganja naveo je izgradnju hidro i termokapaciteta, rudnika, investicije u distributiv-nom sektoru, zaštiti životne sredine i razvoju obnovljivih izvora energi-je. Dragomir Marković očekuje da buduća Vlada podrži finansijsku i investicionu sposobnost EPS-a, koji bi samostalno trebalo da se zadu-žuje na međunarodnom finansij-skom tržištu. Domaće kompanije bi trebalo da budu nosioci poslova za realizaciju investicionih projekata, a država bi raznim poreskim olak-šicama mogla da doprinese obez-beđenju njihove veće konkuren-tnosti u odnosu na inostrane firme. „Svako poboljšanje ekonomskog položaja Elektroprivrede Srbije isto-vremeno je i veliki zamajac i oslo-nac za razvoj srpske privrede”, za-ključio je generalni direktor EPS-a. Petar Škundrić, tada na mestu sa-vetnika premijera za energetiku, rekao je da je moguće u naredne če-tiri godine očekivati nivo investicija u energetici Srbije od dve do dve i

Konzorcijum za konsalting i inženjering u energetici

EPs – oslonac reindustrijalizacije Srbije Privredna komora Srbije, u saradnji sa JP Elektroprivredom Srbije, Konzorcijumom za konsalting i inženjering u energetici, uz podršku Ministarstva za infrastrukturu i energetiku Republike Srbije, organizovali su skup „Elektroprivreda Srbije – temeljni oslonac reindustrijalizacije Srbije”

13

www.pks.rs

broj 73DOGAđAJI

po milijarde evra godišnje i da treba podržati domaće kompanije na tim poslovima. Elektroprivreda Srbije je temelj reindustrijalizacije naše ze-mlje, jer samo ekonomskim osnaži-vanjem te kompanije i povećanjem investicionog potencijala moguće je povećati privrednu aktivnost i za-poslenost u zemlji, angažovanjem domaćih kompanija na revitaliza-ciji i izgradnji novih postrojenja. „Podršku bi trebalo dati domaćim kompanijama na isti onaj način kako su to uredile druge, razvijenije države”, podvukao je Škundrić. On je naglasio i da u javnom sektoru može više i bolje da se radi, jer to za-htevaju okolnosti i predstojeći veliki investicioni ciklus. U tom kontekstu Petar Škundrić je predložio da se u budućoj Vladi formira posebno Mi-nistarstvo za rudarstvo, energetiku i ekologiju.

Domaći konzorcijumi uz podršku države

Anđelko Kovačević, potpredsednik Privredne komore Srbije, govorio je o sličnostima problema koje imaju građevinarstvo i elektromašino-gradnja i ukazao da bi sa ovakvim sastancima trebalo nastaviti praksu i u drugim sektorima, gde bi ne-posredno razgovarali predstavni-ci privrede i državnih organa. On je podsetio da su Upravni odbor i Skupština PKS upravo usvojili pro-gram mera ekonomske politike, koji je veoma iscrpan, sa objektivnom dijagnozom privrednih problema i konkretnim rešenjima za njihovo prevazilaženje. Skupština i Upravni odbor PKS jednoglasno su usvojili ovaj dokument, uz konstataciju da privrednici moraju da se izbore za svoju poziciju, kako bi u razgovoru sa predstavnicima državnih organa što pre u praksi zaživeli svi predlozi koji se nalaze u programu Privred-ne komore Srbije u vezi sa novom ekonomskom politikom od 2012. do 2016. godine. Na predloženim me-rama tokom prethodnih šest meseci

radili su brojni privrednici i ljudi iz nauke, zajedno sa stručnim timom PKS. Ovaj važan dokument biće dostavljen budućem predsedniku vlade, resornim ministrima, svim relevantnim institucijama izvršne vlasti, predstavnicima zakonodavne vlasti i svim poslaničkim klubovima u Skupštini Srbije. Anđelko Kova-čević je istakao da je važno napraviti kvalitetan dijalog između celokupne srpske poslovne zajednice sa pred-stavnicima izvršne i zakonodavne vlasti, kako bi se postigao konsen-zus oko onih ključnih problema i puteva koji srpskoj ekonomiji treba da omoguće razvojni karakter.Direktor „Energoprojekt Entela” i član Izvršnog odbora Konzorciju-ma za konsalting i inženjering u energetici Mladen Simović ukazao je da domaće kompanije i konzor-cijumi mogu da budu lideri u iz-

gradnji novih elektroenergetskih kapaciteta, ali da im je potrebna po-drška države. Sličnu konstataciju, potkrepljenu brojnim konkretnim primerima i potencijalima Konzor-cijuma za konsalting i inženjering u energetic, izneo je i predsednik UO „Rudnap Grup Minel Kotlograd-nja” Slobodan Babić, koji je govo-rio o mogućnostima većeg i obi-mnijeg angažmana domaćih firmi iz mašinske i elektroindustrije na tekućim i kapitalnim projektima u Srbiji. Konzorcijum za konsalting i inženjering u energetici, koji obele-žava četiri godine uspešnog poslo-vanja, čine 14 firmi i naučnih insti-tuta, kao i tri referentna partnera, ima 12 500 zaposlenih, raspolaže sa oko 140 licenci i ima godišnji obrt od 400 miliona evra

M.N. - N.M.

Energetika jedina beleži rast

Državni sekretar u Ministarstvu energetike i infrastruktu-re Dušan Mrakić naglasio je da je energetika krvotok privred-nog razvoja Srbije i jedina privredna grana koja od 2008. godi-ne beleži godišnji rast od tri odsto. On je rekao da je u srpskoj energetici pokrenut veliki investicioni ciklus vredan više milijardi evra, što otvara velike mogućnosti za angažovanje domaćih kompa-nija. Državni sekretar je najavio da će domaćim firmama biti olakša-ni uslovi za učešće na tenderima za realizaciju energetskih projekata.

Petar Škundrić, savetnik premijera za energetiku i Dragomir Marković, generalni direktor Elektroprivrede Srbije u PKS

14

www.pks.rs

broj 73 PoRtREt PRIvREDNIKA

To nam je osnovno bilo: sajmovi, sajmovi i saj-movi, kaže Dragan Kuzmanović, vlasnik i ge-neralni direktor firme Domis iz Miokovca kod Čačka. Posebnu pažnju javnosti Domis je pri-vukao nedavno, kad je objavljeno da su oni uradili svu stolariju za hram koji je Rusija po-digla na reci Jordan, na mestu gde je kršten isus

Da nismo izvozili, ne bismo opstali

Dragan Kuzmanović, vlasnik i generalni direktor Domisa

Na pitanje kako je „Domis” iz Miokovca došao do posla za

hram na reci Jordan, koji je podi-gnut pod pokroviteljstvom Rusije, Dragan Kuzmanović odgovara: „Kabinet predsednika Putina je došao do nas. Bili su bitni kvalitet i rok. Sve smo uradili za 60 dana. Svi elementi ugrađeni u hram bili su nestandardni, samo je kvalitet obrade za crkvu na Jordanu bio standardni kvalitet „Domisa”. Ko-ristimo najbolje materijale, boje na koje imamo 15 godina garancije, zaptivne materijale i okove sa 20 godina garancije, lepkove sa neo-graničenom garancijom, a mi smo odlični šnajderi”, kaže Kuzmano-vić. Na ugradnju je išao inženjer iz „Domisa”. Dragan Kuzmanović nije išao, ne voli da putuje. Vernik je koliko priliči, a drži se porodič-nog amaneta: Ne čini drugome što tebi nije milo. Dragan Kuzmanović je od detinj-stva znao da će biti preduzetnik. Rođen je i odrastao u Miokovcu kod Čačka, selu za koje kaže da u njemu žive najvredniji i najspo-sobniji ljudi. Još za vreme velike Jugoslavije, sva sela su iznosila sir i kajmak na pijacu u Čačku, a Mio-kovčani su išli u Sarajevo na pijacu. Niti su bili lenji , niti ih je bilo strah da se otisnu. Takve osobine saču-

vale su Miokovac, tako da je danas napredno, pretežno voćarsko selo u čiju školu se svake godine upisuje sve više dece, što je u Srbiji retkost. Gaje trešnje, jabuke, a posebno su poznati po proizvodnji kajsija, koje izvoze u Rusiju. U početku, Dragan Kuzmanović je mislio da na oče-vom imanju podigne farme svinja, goveda i ovaca. Danas na porodič-nom imanju Kuzmanovića zaista dominiraju tri velike hale, ali su u njima proizvodni pogoni firme „Domis”, koja proizvodi luksuznu stolariju, drvnu i aluminijumsku, i zapošljava preko sto ljudi.

i ja znam da se zaletim

„Preduzetnički duh čačanskog kraja”, kaže Dragan Kuzmanović, „razvio se na osnovu zanatske za-druge „Univerzal”, koja je prošle godine proslavila 100 godina po-stojanja. Sa 5000 preduzetnika bila je druga po veličini zadruga u veli-koj Jugoslaviji. Da je davala rezul-tate, govori podatak da je tada Ča-čak po broju automobila bio drugi u Jugoslaviji, posle Maribora”. Kuzmanović je preduzetnik već 30 godina. Kažu, teško je održati kon-tinuitet, naročito kad počnu prve dobre zarade. Jesu to neke dečje bolesti, objašnjava Kuzmanović,

ali one se nikad sasvim ne prebole. „Uvek postoji mogućnost da se pre-investira, da se preuloži. I ja znam da se zaletim. Dešava se, treba da obnovite opremu, stiže nova teh-nologija... Važno je da se ne sagori, da se čovek kontroliše. Ja sam imao više kontrola. Pored samokontrole, tu je i činjenica da sam sve radio na porodičnom imanju, koje je u mojoj porodici od 1897. Bili su mi živi ro-ditelji, nisam mogao da prodam, ni-sam smeo da propadnem. E, sad su stigla deca, pa ne mogu zbog njih. Uvek sam hteo da zarađujem pare”, iskren je Kuzmanović. „Ra-dio sam sa nekim meštanima koji su imali presu za proizvodnju cigle, u osmom razredu mi je otac kupio kosačicu, pa sam komšijama išao da kosim i zarađivao. U državnoj firmi radio sam samo godinu i po”. Po struci je građevinac, a odu-vek smatra da treba izabrati nešto što drugi ne mogu, jer je tu manja konkurencija. Zato se opredelio za gradnju visećih mostova. To je u Jugoslaviji radio samo još jedan ko-lega iz Priboja, ali se njemu srušio most u Vrnjačkoj Banji, pa je Kuz-manović ostao jedini preduzimač za tu vrstu posla, jer su velike fir-me radile samo velike mostove. Da bi se građevinski radnici zaposlili i preko zime, na očevom imanju je

15

www.pks.rs

broj 73PoRtREt PRIvREDNIKA

izgradio malu halu za proizvod-nju lamperije i brodskog poda. A onda je nastavio da se širi. Radio je za „Ikeu”, za „Latofeks”, male ele-mente i poluproizvode, ali oni uvek imaju skrivenih mana, pa se tada zarekao da će napraviti finalni pro-izvod s kojim može kod investitora. Krenuo je s krovnim prozorima još devedesetih, ali ih više ne radi.

Sedam teških perioda za 30 godina

„Sada „Domis” proizvodi fasadnu stolariju najvišeg svetskog kvali-teta. Spada među četiri najpozna-tije firme”, kaže ponosni vlasnik. „Ostali su veći, u tom smislu oz-biljniji, ali je naša prednost što smo manji i time fleksibilniji. Konkuri-šemo isključivo za rezidencijalne objekte i objekte visokih zahteva”. Sve se to radi na porodičnom ima-nju Kuzmanovića, na kome su tri hale, i naravno – jezero. Zašto jeze-ro? Ta je priča duga 15 godina, od kad je Kuzmanović krenuo da radi legalizaciju objekta. „Put pored fabrike je tretiran kao magistralni, kraj njega prolazi reka i lokacija je vrlo nezgodna. Morali smo da sre-dimo reku i pristupni put, sve po kriterijumima kao da izlazimo na Ibarsku magistralu”, kaže Kuzma-nović. „Protivpožarci su tražili da se uradi ustava, ekolozi su tražili svoje, putari svoje, to nas je koštalo preko 700 000 evra. Mi smo se prvo opirali, ali kad smo već morali, onda smo uradili da bude bespre-korno čisto i napravili smo mnogo veće jezero, za našu dušu”. Jer, promena lokacije nije dolazila u obzir. Očevina je očevina! Na pitanje kako je počeo da izvozi, Kuzmanović odgovara kratko: „Ne bismo opstali da nismo izvozili. A nije bilo lako opstati. Bilo je sedam teških perioda za ovih trideset go-dina”, kaže Kuzmanović, „dobro je bilo samo osamdesetih, ali tada sam ja bio početnik, pa tako kad sa-berete, sve vreme je bila kriza. Ova

poslednja svetska kriza najozbiljni-je je udarila građevinski sektor. Ali „Domis” izvozi u 22 zemlje, sad već ulazi i u Afriku, Azerbejdžan... idemo tamo gde ima novca, gde su investitori. Kod ugovaranja po-sla, tri su važne stvari: cena, rok i kvalitet. Nas interesuje samo kupac kome je na prvom mestu kvalitet, a cena tek na trećem”.Značajan posao po pozivu kabineta ruskog predsednika dobili su jer su u Rusiji već dugo, 22 godine, a sad među prvima stižu u Kazahstan, otvaraju salone, pokreću investici-oni ciklus u Azerbejdžanu. „Kreće-mo i na Afriku, možda ništa neće biti od toga, ali mi stižemo prvi, idemo korak po korak”, kaže Ku-zmanović.

Dobro organizovan sindikat

Povodom 30 godina firme, poklo-nili su kamion stolarije Hilandaru, a svi radnici koji su želeli, išli su na ugradnju. Dame su zauzvrat dobile put u Prag. Nagrađeni su zaposleni za 20 i više godina vernosti, običaji koji su se izgubili u većini firmi. „Ja sam s načinom rukovođenja stao

kod sedamdesetih i osamdesetih, koje su bile srećno vreme. Takav odnos prema zaposlenima i sa zapo-slenima nas je sačuvao. Kad je bilo dobro, radnici su s porodicama išli na letovanje, kad je bila kriza i nisu se isplaćivale plate, za vreme rata, mi smo se organizovali i delili smo namirnice umesto plata, da se pre-živi. Mi smo jedina privatna firma u Čačku, a verujem i šire, koja ima zvanično registrovan sindikat, pred-sednika sindikata, sindikalni fond. Radnici idu na sportska takmičenja, na seminare, organizuju se”.Dragan Kuzmanović je dobio mno-ge nagrade za preduzetništvo, među njima i nagrade komore Kra-ljeva i Srbije. „Ali najveća nagrada mi je: dva puta sam izlazio na lo-kalne izbore u svom selu i oba puta dobio. Kad u svom selu, gde vas svi znaju, dobijete 86 posto glaso-va, znači da ste na dobrom putu. A Miokovac je selo u kome svega ima, samo kafana nikako ne može da se održi, a kad u nekom mestu kafana ne može da zaživi, to znači da ljudi rade”, jasan je Kuzmanović

Mirjana Stefanović

16

www.pks.rs

broj 73 SRBIJA I SVET

Potpredsednik Poslovnog saveta za dijasporu PKS Petar Marjanović izrazio je nadu da će nova vlada Srbije uvideti značaj komunikacije pri-vrede i vlasti i ulogu dijaspore za makroekonomsku stabilnost zemlje. Potpredsednica PKS Vidosava Džagić predstavila je mere za održanje makroekonomske stabilnosti, oporavak zemlje i veće zapošljavanje

Dijaspora za stabilnostPoslovni savet za dijasporu Privredne komore Srbije

Na sednici Poslovnog save-ta za dijasporu Privredne ko-

more Srbije u proširenom sastavu, održanoj 27. juna ove godine, pot-predsednik Saveta Petar Marjano-vić rekao je da se u Srbiji mora pro-meniti praksa po kojoj izbori imaju drastičan odraz na ekonomiju, jer od izbora do sastavljanja vlade sve stagnira, što nije slučaj u stabilnim društvima. Marjanović je izrazio nadu da će nova vlada Srbije uvi-deti značaj komunikacije privrede i vlasti i ulogu dijaspore za ma-kroekonomsku stabilnost zemlje. Potpredsednica PKS Vidosava Džagić takođe je ukazala na neop-hodnost brzog formiranja vlade, kako se ne bi dogodilo da dođemo u problem servisiranja spoljnih du-

gova do kraja 2012. godine. Vido-sava Džagić je članovima Saveta za dijasporu PKS predstavila predlog mera Komore za održanje makroe-konomske stabilnosti, oporavak zemlje i veće zapošljavanje. Među tim merama su smanjivanje javne potrošnje i reforma javnog sektora, fiskalna reforma, stimulacija proi-zvodnje, investicije i štednja, reša-vanje problema nelikvidnosti, kao i preispitivanje i ukidanje pojedi-nih parafiskalnih nameta privredi.

Uticaj svetske recesije na srpsku privredu

Po rečima potpredsednice PKS, recesija u oblasti svetske privrede ima direktnog uticaja na netran-

sformisanu srpsku privredu. Ona je podsetila da su negativni tren-dovi, prisutni od sredine 2011, za-držani i u prvom kvartalu 2012. godine. „Jer, u odnosu na isti pe-riod prethodne godine, realni pad BDP iznosi 1,3 odsto, a industrijske proizvodnje 5,9 odsto, smanjenje izvoza u dolarima za 9,2 odsto, a prisutan je rast spoljnotrgovinskog deficita, smanjenje zaposlenosti, nestabilnost i konstantno slabljenje nacionalne valute, i pored čestih in-tervencija NBS. To nedvosmisleno ukazuje da će ova godina biti puna izazova, pa je potrebno sve aktiv-nosti usmeriti na smanjenje javne potrošnje, održanje makroekonom-ske stabilnosti i ekonomski opora-vak. Kratkoročno, potrebno je pre-

17

www.pks.rs

broj 73SRBIJA I SVET

duzeti hitne mere koje će zaustaviti pad ekonomske aktivnosti i stvoriti preduslove za neodložne struk-turne i sistemske reforme u cilju obezbeđivanja makroekonomske stabilnosti, kako bi se izbegli rizici da se ponovo, pod izgovorom kri-ze, odlože neophodne reforme. Us-poravanje industrijske proizvodnje ove godine, kao i trendovi od 1989. do danas, govore da su u pitanju prevaziđeni modeli, da je nivo in-dustrijske proizvodnje nizak, a struktura proizvodnje neodgova-rajuća”, rekla je Džagić i zaključila da već imamo makroekonomsku nestabilnost. Po njenim rečima, Makroekonomski okvir za period 2012–2016. godine mora biti zasno-van na otklanjanju ključnih dispro-porcija prisutnih između ukupne proizvodnje i potrošnje, domaće štednje i nivoa neophodnih inve-sticija, uvoza i izvoza koji stvara jaz koji se pokriva zaduživanjem, razvijenih i nerazvijenih regiona, odnosa između aktivnog i izdrža-vanog stanovništva, odnosa broja zaposlenih i nezaposlenih, odnosa broja zaposlenih u administraciji i proizvodnom sektoru, odnosa bro-ja zaposlenih i broja penzionera.

Dugoročni cilj, rast od pet odsto

„Dugoročni cilj”, podvukla je Vido-sava Džagić, „treba da bude dosti-zanje godišnje stope rasta od oko pet odsto u uslovima makroeko-nomske stabilnosti, odnosno niske i stabilne inflacije, održivosti fiskalne i platnobilansne pozicije, stabilnosti finansijskih tržišta i tržišta rada. Za ostvarenje ovog cilja neophodna je makroekonomska stabilnost i niska inflacija, fleksibilan kurs sa ciljem očuvanja konkurentnosti, konso-lidacija javnih finansija sa smanje-njem javne potrošnje na oko 35 od-sto BDP, kao i promena strukture javne potrošnje, što podrazumeva izgradnju novog koncepta drža-ve. Reforma javnog sektora treba

da donese i uvođenje korporativ-nog upravljanja u javnom sektoru u skladu sa OECD principima i smernicama, a neophodno je kom-pletiranje regulative i infrastruktu-ra za privatno-javno partnerstvo. Za ostvarivanje dugoročnog cilja, kaže se u dokumentu, potrebna je i poreska reforma, efikasniji meha-nizam zaštite poverilaca i pošto-vanje ugovora, okončanje procesa privatizacije, reforma tržišta rada i povećanje mobilnosti radne sna-ge. Reforme su neophodan, ali ne i dovoljan uslov za održiv privredni rast Srbije”, naglasila je ona. Indu-strijska proizvodnja u Srbiji iznosi u ovom trenutku 40 odsto proizvod-nje koju je Srbija imala 1989. godi-ne, a ukoliko se nastavi ovim tem-pom od 0,7 odsto rasta godišnje, industrijska proizvodnja u ovom, 21. veku, neće uspeti da se vrati na nivo iz 1989. godine prošlog veka. Ona je naglasila da je PKS usvojila novi koncept ekonomske politike od 2012. do 2016. godine, koji obu-hvata 87 preporuka za novu vladu Srbije. Taj okvir definiše, prema rečima Vidosave Džagić, ograniče-nja i prepreke koje onemogućavaju održivi razvoj srpske privrede. Ona je još ukazala i na neophodnost uče-šća poslovne zajednice u kreiranju ekonomske politike.

Dijaspora donosi pare u Srbiju

Učestvujući u raspravi, Miloljub Cvetić iz beogradske firme MCU koja posluje u Kini, naglasio je da su predstavništva stranih banaka poslednjih godina iznela iz Srbije 20 milijardi dolara. On je ukazao na loše bankarstvo u Srbiji, skup kapi-tal, uz isticanje da dijaspora donosi u Srbiju godišnje oko pet milijardi dolara, ali da se ne vide rezultati tog novca.Na sednici Poslovnog saveta za dijasporu PKS predstavljen je i izveštaj sa Druge međunarodne konferencije lokalnih samouprava zemalja Jugoistočne Evrope – Gre-en Round table 2012. Poslovni savet podržao je predlog igora Markovića iz Rusije, odnosno inici-jativu za osnivanje srpskog poslov-nog kluba u Sankt Peterburugu, kao i održavanje sajma srpske pri-vrede u 2013. godini u tom gradu. Cilj je da se srpska privreda uje-dini za nastupe na tržištu Rusije. Članovi Poslovnog saveta bili su u prilici da se upoznaju i sa projek-tima: ,,Centar za preduzetništvo o inovacije” i ,,Elektronska edicija zdravstvenih usluga u Srbiji koja je namenjena dijaspori”

B. Gulan

Broj Srba u svetu

Broj Srba u dijaspori pitanje je na koje se decenijama traži precizan odgovor. Procene o brojnosti naših sunarodnika u svetu kreću se od 294.000, koliko su jesenas prebrojali popisivači Republičkog zavoda za statistiku, do čak četiri miliona, koliko sabira država, ali i udruženja iseljenika. Prvi precizniji podatak država će dobiti tek za dve godine, kada rezultati prebrojavanja budu razmenjeni sa drugim zemljama. Prema dosadašnjim podacima dijaspora je najbrojnija u Americi, gde živi oko 560.000 naših sunarodnika. Na drugom mestu je Nemačka, gde je oko 400.000 Srba, a prati je Austrija sa 190.000 i Kanada sa 180.000 ljudi. Više od 100.000 ljudi broje i srpske zajednice u Francuskoj, Švaj-carskoj i Australiji. U Švedskoj ih je oko 70.000, a u Velikoj Brinatiji 55.000. Većina Srba i njihovih potomaka okuplja se u oko 200 hramova SPC. Popis stanovništva, koji je po istom ključu održan u svim evrop-skim zemljama, omogućiće da do aprila 2014. godine saznamo koliko je Srba u državama EU, kao i u onima koje su u procesu integracija.

18

www.pks.rs

broj 73 GoSt KoRAKA

Niko privrednicima nije rekao kolika bi bila cena zajmova, osim da je to onaj iznos po kome se država zadužuje, što znači da će biti oko de-vet ili deset odsto. Kod Fonda za razvoj oni su do sada mogli da uzimaju novac po dva odsto, i nisu mogli da ga vraćaju

kamate u Razvojnoj banci biće visoke

Intervju: Veroljub Dugalić, generalni sekretar Udruženja banaka

Da li je bankarski sektor u Srbi-ji zaista tako zdrav i likvidan

kako se tvrdi? Da li bi država tre-balo da prodaje „Komercijalnu ban-ku” i da li će Razvojna banka pomo-ći posrnuloj privredi ili je poslužila kao dobar predizborni marketing? U intervjuu za „Korak”, Veroljub Dugalić, generalni sekretar Udru-ženja banaka, odgovara na ova pi-tanja, osvrćući se i na „misteriozini slučaj” brzopoteznog propadanja „Agrobanke” i gubitka koji je za-beležio Fond za razvoj. Razgovor počinjemo najaktuelnijom temom – kursom dinara koji mesecima beleži istorijski minimum.

Kolika je uloga banaka u opada-nju kursa? Da li su tačne kritike da se banke na međubankarskom deviznom tržištu ponašaju poput dilera?

Špekulacije su potpuno legitimne i svako, pa i banke, može da kupuje devize kada proceni da će cena rasti. Priče o tome da banke jačaju evro su besmislice, jer one nemaju nije-dan interes da to čine. Slabljenjem dinara slabi pozicija njihovih duž-nika koji mogu doći u situaciju da ne mogu da vraćaju zajmove, a to je automatski problem za banku. Ipak, voleo bih da neko konačno dokaže kakve to špekulacije banke čine i da se onda prestane s tim pričama. Ko

hoće, vrlo dobro zna da banke nisu uzrok problema sa kursom.

Šta je problem?

Nema ponude deviza na tržištu, nema privatizacije, dokapitalizaci-je banaka, a priče o porastu izvoza su bajke. Pritom, mi stalno imamo obaveze prema inostranstvu, kako država tako i privatnici. Uz sve to, trpimo i efekte teorije poverenja, a to znači da ko očekuje da će dinar da slabi, čini sve kako bi se zašti-tio. Uzrok nepoverenja je politička nestabilnost.

Da li je rešenje u fiksnom kursu?

Privrednicima bi to i te kako od-govaralo, jer bi značilo predvidi-vost poslovanja, ali bi to moglo da traje vrlo kratko. Već za tri meseca imali bismo devalvaciju, pa onda još neku, dok Narodna banka ne bi ubrzo potrošila sve devizne re-zerve. I tada bi bilo nezadovoljnih, jer bi se uvoznici žalili a izvoznici bi tražili kurs na 120 ili 130 dinara za evro. Ne bi se mnogo toga pro-menilo, a ostali bismo bez deviznih rezervi.

A da banke odreše kesu i počnu da plasiraju novac preduzećima, umesto u državne hartije od vred-nosti? Prošle godine plasman kroz

kredite smanjen je za tri odsto, a povećano ulaganje u hartije od vrednosti za nemalih devet odsto?

Nije dobro što je privreda neli-kvidna, ali je dobro to što banke jesu. Neka se pojavi dobar privred-nik koji nije dobio kredit. Takvog nema. Što se tiče loših preduzeća, nema logike da banke svesno ulažu u rizik, a naša privreda ne da je ne-likvidna – već nesolventna.

Da li bi bilo tako da banke nisu naplaćivale „zelenaške kamate”, kako se često čuje”?

Ne. Fond za razvoj je davao grejs-period od dve godine, kamate od dva do tri odsto, i privrednici ni to nisu mogli da vrate.

Šta to znači? Da ne treba očeki-vati promenu kreditne politike banaka, bar kada su preduzeća u pitanju?

Nažalost, da. Banke neće biti po-pustljivije sa privrednicima od ko-jih 25 odsto ne može da vraća no-vac koji su pozajmili.

šta je onda rešenje?

Zdrav kapital iz inostranstva. Do-maćih resursa mi više nemamo. Jednostavno, naša privreda ne

19

www.pks.rs

broj 73GoSt KoRAKA

može da se zadužuje, jer ne može da otplaćuje rate, a svežeg kapita-la nema. Odnos broja penzionera, nezaposlenih i zaposlenih je kata-strofalan i rešenje je u podizanju proizvodnje, investicijama i zapo-šljavanju. Bez toga, stvari se neće promeniti.

Kako gledate na slučaj „Agroban-ke” i gubitak od 300 miliona evra koji se gotovo preko noći pojavio?

Sve je tu nepoznato. Ja se pitam da li je baš za tri meseca nastao toliki gu-bitak. Šta je radio nadzorni odbor, upravni odbor, unutrašnja kontrola, spoljna revizija i Narodna banka. Svi oni imaju kontrolnu ulogu u poslovanju, a revizor je trebalo da vidi da li su podaci lažirani ili ne. Izvesno je da neko u ovom lancu nije radio svoj posao i mora da snosi odgovornost.

Možete li i posle slučaja sa „Agro-bankom” tvrditi da je bankarski sektor likvidan?

Da, ali je slučaj „Agrobanke” velika opomena. Sreća, ona ima vrlo malo tržišno učešće i neće dovesti do većih potresa u čitavom sistemu. Banke koje imaju najveća tržišna učešća su likvidne. Adekvatnost kapitala celokupnog sektora u celi-ni je 19,7 odsto i najveća je u Evro-pi. Loši plasmani pokriveni su 120 odsto. Oni su oko 3,2 milijarde di-nara, a banke imaju odvojeno oko četiri milijarde.

Evropske banke su od juna podi-gle adekvatnost kapitala na devet odsto. Kako će to uticati na doma-će banke u stranom vlasništvu?

To što te banke imaju u Srbiji, toliko je simbolično za njihove matice, da se ne može govoriti o iznošenju ka-pitala. Banke odavde ne mogu da iznesu osnivački kapital, već samo deo dobiti, ali je i to posle potpisi-vanja Bečkog sporazuma svedeno

na minimum. Izvesno je da Evrop-ska unija neće dozvoliti propadanje velikih banaka, jer su svesni da bi domino-efekat bio strašan.

Centrale koje su do sada bile zna-čajan izvor finansiranja, neće po-magati ovdašnje banke. Nije li to, zapravo, problem budućih izvora finansiranja?

Postoje drugi izvori finansiranja, mada, ponavljam – mi nemamo problem sa manjkom novca, već što taj novac ovde nema kome da se da. Nema zdravih firmi.

U toku je prodaja „Hipo banke”. Šta to znači za klijente ove banke u Srbiji?

Apsolutno ništa. Biće promenjen vlasnik i to je sve. Ništa se ne menja.

Da li država treba da dokapita-lizuje „Komercijalnu banku” u ovim uslovima?

Da, zato što će eventualnom pro-dajom dobiti mnogo više nego što je uložila. Ta banka radi odlično, za razliku od „Metals banke” ili „Agrobanke” koje su takođe bile u većinskom državnom vlasništvu, ali su propale zato što se država mešala u upravljanje.

Šta mislite o Razvojnoj banci koja je trebalo da bude osnovana po Zakonu koji je donet?

To je bilo lepo predizborno obeća-nje. Suštinski, ideja da se tako po-mogne privredi je dobra, ali ne i na-čin na koji je sve zamišljeno. Da bi banka funkcionisala onako kako je vlast zamislila, potrebne su pare iz budžeta koje mi nemamo. Uz to, mi imamo Fond za razvoj koji je funk-cionisao na istim principima kao i buduća Razvojna banka, pa je zavr-šio godinu u gubitku od 3,8 milijar-di dinara. Tvrde da je podložan ko-rupciji, a tamo su sedeli ministri. Pa

šta će onda biti sa bankom za koju je predviđeno formiranje posebnog tela koje će vršiti kontrolu? Oni koji su iscedili Fond za razvoj, sada osnivaju Razvojnu banku. Proces je zamišljen tako da će Razvojna banka da prebacuje novac komerci-jalnim bankama, osim u izuzetnim slučajevima, a ja pitam – koji su to izuzetni slučajevi? Dalje, ne zna se kolike će kamate biti. Država je re-kla da će to biti cena njenog zadu-živanja, a pošto se za obveznice u evrima zadužila po kamati od 7,25 odsto i plus troškovi banke, znači da će kamate na zajmove u evrima biti oko devet, deset odsto. Fond za razvoj nudi višestruko manje ka-mate, a na kolenima je. Privrednici nisu mogli da im plaćaju dva odsto, a moći će devet? Neće moći.

Predviđeno je 400 miliona evra osnivačkog kapitala u naredne tri godine? Da li je to dovoljno da se pomogne privredi?

Naravno da nije. Privreda u ovom trenutku duguje blizu 20 milijardi evra u zemlji i inostranstvu, a mi ćemo sa 400 miliona evra da reša-vamo probleme. Tu postoji i pro-blem garancija koje će država da daje, pa će svi poreski obveznici da vraćaju kredit kada privrednik zapadne u problem. Dobra država podržava proizvodnju, a loša po-trošnju. Privrednici očekuju grejs-period od dve godine i kamate ne veće od dva odsto iz Razvojne ban-ke, ali im niko nije rekao da tolike kamate neće dobiti.

imate li vi alternativu za spas pri-vrede ili da pustimo preduzeća da propadaju?

Ako je loše radio Fond za razvoj, treba ojačati njegove finansijske ka-pacitete, ispraviti sve što nije valja-lo, ojačati kontrolu, ali nikako osni-vati instituciju na istim principima koji su sigurna propast

I.P.R.

20

www.pks.rs

broj 73 SRBIJA I SVET

Rumunija je peti partner Srbije, i u uvozu i u izvozu. Upravo odobren projekat iz Dunavske strategije EU, vredan 87 miliona evra, odnosi se na luke, železnicu i puteve. Srpski privrednici zainteresovani su za sajmove građevinarstva i poljoprivrede u Rumuniji

Umrežavanje privrednika preko Dunava

sednica sekcije za Rumuniju

tradicionalno prijateljski odno-si dve zemlje i preferencijalni

tretman Srbije u trgovini sa EU, pa time i sa Rumunijom, doprineli su da međusobna razmena raste od 2008. godine i iznosi između 1,2 i 1,6 milijardi dolara, rekla je Olivera kiro, sekretar odbora za ekonom-ske odnose sa inostranstvom PKS na otvaranju sednice Sekcije za Ru-muniju. „Danas Rumunija ima BDP od 173 miliona dolara ili oko 9000 dolara po stanovniku, inflaciju is-pod šest odsto, nezaposlenost oko osam odsto, a rast industrijske pro-izvodnje oko šest odsto. Rumunija je peti partner Srbije, i u uvozu i u izvozu, mada nisu svi resursi do-voljno iskorišćeni, nema dovoljno izvoza kapitala i instaliranja pro-izvodnih pogona”, rekla je Kiro. Novi kvalitet saradnji dve privrede donosi Dunavska strategija EU, nje-ni finansijski potencijali i mogućno-sti korišćenja ljudskih resursa. Ambasador Rumunije u Beogradu Danijel Banu članovima Sekcije za Rumuniju ukazao je na važnost umrežavanja privrednika dve ze-mlje i naglasio da je Srbija najvaž-niji partner Rumunije u regionu. Trgovinska razmena bila je veća za 32 odsto nego prethodne godine, a 42 odsto izvoza iz Rumunije činili su mineralni proizvodi, 15 odsto mašine i elektronski aparati, 12 odsto metali, 9,3 odsto hemija i pe-trohemija i oko pet odsto plastične mase. Od ukupnog izvoza iz Srbije u Rumuniju, metali su činili 27 od-

sto, hemija i petrohemija 17 odsto, plastične mase 14 odsto, a mašine i električni aparati sedam odsto. „Iako je kriza u evrozoni ugrozila i bilateralnu razmenu, za prva četiri meseca 2012. ostvarena je razmena od 404 miliona dolara, od čega je Rumunija u Srbiju izvezla robe za 320 miliona, a uvezla za 84 miliona dolara”, rekao je ambasador. Ru-munski privrednici prate situaciju u Srbiji i traže mogućnosti za nove poslove, a najviše interesovanja ima za IT sektor, oblast tekstila i obuće, bakar, naftu, građevinarstvo i gra-đevinske materijale, i prehrambe-nu industriju. Banu je ukazao i na važnost đerdapa, koji je još uvek najveća hidroelektrana na Dunavu. „Evropska komisija je upravo odo-brila 87 miliona evra vredan proje-kat iz okvira Dunavske strategije, koji može Srbiji da donese više do-brih poslova, nove mogućnosti za biznis, naročito u oblasti infrastruk-ture luka, železnice i puteva”, rekao je Banu, a ukazao je i na mogućnosti zajedničkih ulaganja u cilju izlaska na treća tržišta.

Predstavljajući ekonomske po-kazatelje saradnje dve zemlje, sekretar Sekcije za Rumuniju Bo-jana Ružić posebno je istakla uti-caj izvoza kukuruza iz Srbije u Rumuniju, koji je činio 42 odsto celokupnog srpskog izvoza u tu zemlju. Ukupna ulaganja rumun-skog kapitala u Srbiju od 2005. do 2011. godine iznosila su 36 milio-na evra, pretežno u farmaceutsku oblast, telekomunikacije, turizam i reciklažu. Učesnici sednice su se složili da su direktni kontakti najbolji način da se pospeši saradnja privrednika, a o nastupima srpskih privrednika na sajmovima u Rumuniji govori-la je Nevenka Velinov, direktorka firme „Velekspo” iz Beograda. Ona je posebno istakla sajam građevi-narstva, na kome je u aprilu ove godine organizovan nastup naših firmi uz pomoć Siepe, i pozvala privrednike da učestvuju na među-narodnom poljoprivrednom sajmu Indagra, koji se u Bukureštu održa-va od 31. oktobra do 4. novembra ove godine

Neadekvatni granični prelazi

Mirko Atanacković, koji je 25 godina obavljao značajne dužnosti u Ru-muniji, a sada je počasni predstavnik PKS za Rumuniju, ukazao je na problem neadekvatno opremljenih graničnih prelaza, posebno onog kod Kikinde, što poskupljuje, a često i onemogućava saradnju. Ata-nacković je takođe ukazao na velike šanse koje pruža prekogranična saradnja regija Srbije, Rumunije i Mađarske, kao i na neiskorišćene mogućnosti prekogranične saradnje Srbije, Rumunije i Bugarske.

21

www.pks.rs

broj 73SRBIJA I SVET

Stalni trend rasta robne razmene Italije i Srbije, koja je prošle godine bila vredna oko 3 milijarde dolara, delimično je narušen u prva četiri meseca ove godine padom od 12,2 odsto. Pad razmene posledica je slabijeg rada „Železare” u Smederevu i manjeg izvoza proizvoda crne metalurgije, rekao je potpredsednik PKS Mihailo Vesović

Zadržati pozitivan trend robne razmene Srbije i Italije

Okrugli sto i poslovni susreti italijanskih i srpskih privrednika

Pokrivenost uvoza izvozom od oko 65 odsto i dalje je iznad

evropskog proseka, ali manje od uobičajenih vrednosti u ekonom-skim odnosima Srbije i Italije, uka-zao je potpredsednik PKS Mihailo Vesović otvarajući Okrugli sto i poslovne susrete italijanskih i srp-skih privrednika „Prezentacija pri-vrednih i investicionih mogućno-sti u Srbiji”, 12. juna u Privrednoj komori Srbije. On je izrazio nadu da će robna razmena i ove godine ostati na prošlogodišnjem nivou i naglasio da je do septembra po-trebno pronaći strateškog partnera za „Železaru Smederevo”.„Fokus poslovnih susreta, u okviru projekta „RISEE mreža Italija – Ju-goistočna Evropa”, podržanog od strane italijanskog Ministarstva za ekonomski razvoj i Federacije pri-vrednih komora Italije kroz itali-janski Zakon 84, jeste povezivanje malih i srednjih privrednih dru-štava”, rekao je Vesović i podsetio da projekat traje 18 meseci – od januara ove, do juna 2013. godine. Na trodnevnim poslovnim susre-tima učestvovala su preduzeća koja se bave industrijom tekstila, proizvodnjom papira, nameštaja, opreme za upravljanje elektroener-getskim sistemima i hemijskom in-dustrijom. Ekonomski savetnik Ambasade Italije u Beogradu Paolo Toski ukazao je na tradicionalno dobre

ekonomske veze Srbije i Italije i međusobno poverenje koje eko-nomska kriza ne narušava. „Itali-janski privredni sektor prepoznaje otvorenost srpskih kompanija i spremnost da se suoče sa izazovi-ma”, rekao je Toski, ukazujući da i italijanske banke, koje su značajno zastupljene na tržištu Srbije, uz fir-me u oblasti automobilske indu-strije, daju doprinos unapređenju investicija.Predstavnica Ministarstva za eko-nomski razvoj Italije Roberta Feri ukazala je na dobre institucional-ne odnose Srbije i Italije i privred-nu saradnju, koja je oduvek imala pozitivan trend. „Aktiviranjem slobodnih zona olakšano je inve-

stiranje u Srbiji”, ukazala je Feri i dodala da je od 2001. godine ovo italijansko ministarstvo finansiralo niz projekata, u saradnji sa ICE i Unioncamere.„Italijanske kompanije u Srbiji do sada su investirale više od dve mi-lijarde evra i u našoj zemlji zapošlja-vaju oko 20.000 radnika”, naveo je zamenik direktora Agencije za stra-na ulaganja i promociju izvoza (SIE-PA) Bojan Janković. „oko 40 odsto svih aktivnih projekata u okviru SI-EPA čine projekti iz Italije”, istakao je on. Predstavnici SIEPA, Uprave za slobodne zone Ministarstva fi-nansija i pojedinih banaka upoznali su italijanske privrednike sa pred-nostima ulaganja u Srbiji, a posebno

22

www.pks.rs

broj 73 SRBIJA I SVET

opšti sistem preferencijala je sredstvo trgovinske politike

SAD, koje predviđa da se putem pri-mene carinskih povlastica podstiče izvoz, industrijalizacija i rast zemalja u razvoju. „Po tom programu, Srbi-ja u SAD može da izvozi oko 3500 proizvoda”, rekao je gost predavač

Vilijam Džekson (William Jackson), pomoćnik trgovinskog predstavnika za Opšti sistem preferencijala SAD. Kancelarija trgovinskog predstavni-ka za Opšti sistem preferencijala SAD odgovorna je za razvoj i koordinaciju američke međunarodne trgovinske politike, a sastavni je deo izvršnog

dela kancelarije predsednika SAD. Otvarajući 20. jula ove godine struč-nu obuku, koju su u PKS organizo-vali odbor za ekonomske odnose sa inostranstvom Privredne komore Srbije, Ambasada Sjedinjenih Ame-ričkih Država u Srbiji i Američka privredna komora u Beogradu, pot-

Stručna obuka o bescarinskom izvozu u Ameriku

Razmotriti liste kvalifikovanih proizvodaSrbija je 2011. godine iskoristila samo 37 odsto pogodnosti koje pruža Opšti sistem preferencijala za izvoz u sAD, dok druge zemlje u razvoju te pogodnosti iskoriste prosečno 70 odsto, rekao je u PKS Vilijam Džek-son, pomoćnik trgovinskog predstavnika za Opšti sistem preferencijala SAD, na stručnoj obuci o bescarinskom izvozu u Ameriku

su predstavljene poreske povlastice, sporazumi o slobodnoj trgovini koje Srbija ima sa nizom zemalja i veli-ko prisustvo italijanskih banaka na srpskom tržištu.Iskustvo u međusobnoj saradnji preneli su i predstavnici Kluba profesionalnih žena Srbije, „Intesa Sanpaolo” SPA i „Unikredit banke Srbija”, dok je zaključne napomene izneo menadžer za region PRO-MoSA PK Milana Matia Miljo, na-glašavajući da ne postoje razlozi da se ne uđe na tržište Srbije, posebno u teškom vremenu krize. Prema njegovim rečima, u Milanu će u novembru biti održan „Evromedi-teranski forum”, radi daljeg una-pređenja privrednih odnosa Italije i zemalja regiona. Skup su organizovali PKS, SIEPA, PRoMoS Privredne komore Milana i Agencija za promociju u inostran-stvu i internacionalizaciju italijan-skih preduzeća (ICE) u okviru „Po-slovne misije Srbija – Crna Gora”. Prema rečima Vere Veljanovski, projekt menadžera PKS, Poslov-

na misija realizovana je u okviru projekta „RisEE Mreža Italija – Ju-goistočna Evropa”. Projekat traje 18 meseci, do juna 2013. godine. Ukupna vrednost projekta je više od 335 hiljada evra. Projekat ima za cilj da podstakne društveni i ekonomski razvoj Albanije, BiH, Hrvatske, Makedonije, Crne Gore i Srbije kroz promociju ekonomskih odnosa između privrednih komora i agencija za investicije, u saradnji sa italijanskim partnerima. Oblast realizacije projekta odnosi se na tehničku pomoć, obuku i podršku malim i srednjim preduzećima. U realizaciji projekta učestvuje 19 partnera, 8 partnera iz Italije i 11 partnera iz jugoistočne Evrope, uk-ljučujući komore i agencije za stra-na ulaganja.Nakon uspešno realizovane prve faze projekta „Kick-off” sastanka u okviru Međunarodne radionice za mikro, mala i srednja preduzeća 23. marta ove godine u PRoMoS-u PK Milana, u drugoj fazi obavljena je analiza poslovnih mogućnosti

u strateškim sektorima za investi-ranje i u toku je izrada Kataloga o poslovnim mogućnostima u par-tnerskim jugoistočno-evropskim zemljama i baze podataka koja će biti objavljena na italijanskom por-talu. U trećoj fazi projekta realizo-vana je Studijska poseta za partne-re iz jugoistočne Evrope severnoj Italiji „Misija na severu Italije”, u Trstu, đenovi i Milanu, od 28. do 31. maja 2012.Na poslovnim susretima, održanim u junu ove godine u PKS, predstav-ljene su mogućnosti investicione i privredne saradnje Srbije i Italije, nakon čega je održano preko 70 multisektorskih bilateralnih sasta-naka italijanskih i srpskih privred-nika.Ovaj događaj predstavlja nastavak uspešnih poseta privrednih dele-gacija Italije Republici Srbiji i rezul-tat je komorskog opredeljenja da se privredna saradnja sa Italijom, kao velikim i značajnim partnerom, na-stavi kroz regionalne i sektorske sastanke privrednika dve zemlje

23

www.pks.rs

broj 73SRBIJA I SVET

predsednik PKS Mihailo Vesović istakao je značaj boljeg korišćenja ovih izvoznih pogodnosti. „Preko 90 odsto srpskog izvoza ide na mali broj tržišta, u zemlje CEFTA, EU i Rusku Federaciju, tako da svaki poremećaj na ovim tržištima ima poguban uti-caj na naš izvoz. Tržište SAD je ve-liko i ako zadovoljimo odnos cena – kvalitet, možemo da izvozimo ve-liki broj gotovih proizvoda. Za to je potreban rad kompanija, uz podršku Komore i ekonomskog odeljenja am-basade SAD”, rekao je Vesović.

izvoz u sAD porastao za tri odsto

Za prvih šest meseci ove godine srp-ski izvoz u SAD porastao je za tri od-sto. Izvezli smo robe u vrednosti 42 miliona dolara, a uvezli za 162 mili-ona dolara. Najviše smo izvozili pro-izvode odbrambene industrije, crne i obojene metalurgije i suvo voće, a uvozili farmaceutske proizvode, ma-šine i opremu. „Iako je SAD najveći svetski investitor, u Srbiju su do sada investirali samo 230 miliona dolara, mada se stvarni iznos američkih in-vesticija, ako se uračunaju investicije multinacionalnih kompanija, proce-njuje na 1,5 milijardu, što je još skro-mno”, rekao je Vesović.Predavač Vilijam Džekson pred-stavio je Opšti sistem preferenci-jala SAD (OSP) i mogućnosti za povećanje izvoza koje on nudi srpskim privrednicima. OSP je najstariji program u SAD, traje 36 godina, a 2011. po tom pro-gramu u SAD je iz zemalja u ra-zvoju uvezeno robe u vrednosti 18,5 milijardi dolara. Pogodnosti važe samo za kvalifikovane pro-izvode, među kojima su mnogi prerađivački proizvodi, nakit, mnogi poljoprivredni proizvodi, hemikalije, rude, kamen, prostir-ke, a ne važe za nekvalifikovane proizvode , kao što su većina tek-stilnih predmeta, obuća, torbe, putni predmeti, rukavice i drugo. Osim što mora da bude na listi,

proizvod treba da bude proizve-den ili gajen u Srbiji. U slučaju korišćenja stranih inputa, srpski sadržaj mora da čini najmanje 35 odsto vrednosti proizvoda, a uvoz u SAD mora biti direktan, bez reizvoza preko druge zemlje.

šansa za srpski nakit na američkom tržištu

Džekson je naveo primer cveća koje se proizvodi u Srbiji, ali na američko tržište stiže preko holandskih distri-butera i ne može da koristi pogod-nosti OSP. „Srbija je drugi izvoznik kupina u Ameriku, posle Čilea koji ima Ugovor o slobodnoj trgovini sa SAD, a to mesto je zauzela zahva-ljujući bescarinskom izvozu, koji je u poslednjih šest meseci porastao za 170 odsto”, rekao je Džekson.Glavni razlog što je Srbija iskori-stila samo 37 odsto ovih pogod-

nosti je nedovoljno znanje. „Treba dobro razmotriti liste kvalifikova-nih proizvoda”, rekao je Džekson i posebno ukazao na nakit, koji se u Srbiji proizvodi, a u SAD bi bio konkurentan. On je naveo i primer izvoza plastičnih džako-va iz Srbije u SAD, koji je nakon početka korišćenja OSP tretmana 2010. drastično porastao. Najpo-godniji put za srpske privrednike jeste da u SAD nađu agenta, dis-tributera ili zajedničko ulaganje. Uspešno poslovanje na američkom tržištu predstavili su ivan Bogda-nović, direktor „RB Global”, koja proizvodi žutu osu i druge vrste rakije, i Ivan Igrutinović iz sek-tora izvoza „Metalca” iz Gornjeg Milanovca, poznatog proizvođača posuđa. Istaknuta je i važnost uče-šća na sajmovima, među kojima posebno mesto ima opšti sajam u Čikagu

Ako želite da proverite da li je vaš proizvod kvalifikovan za bescarin-ski OSP tretman, proverite na veb sajtu: http://dataweb.usitc.gov/scripts/ tariff_current.asp

OSP kvalifikovni proizvodi su izlistani na: http://www.ustr.gov/trade-topics/trade-development/preference-programs/generalized-system-preferences-gsp/gsp-program-i-0

Više informacija i praktičnih uputstava možete dobiti u Odboru za ekonomske odnose sa inostranstvom PKS.

24

www.pks.rs

broj 73 POLJOPRIVREDA

U rekordnom roku žetva je obavljena na 482.613 hektara. Dobijeno je ukupno 1,9 miliona tona zrna ili 3,9 tona po hektaru. Pšenica treba da postane strateški proizvod i da zauzima 600.000 hektara, kako bi svake godine za izvoz imali milion tona hlebnog zrna

Rod pšenice iznad očekivanjaZavršena žetva

Žetva pšenice u Srbiji je završe-na na 482.613 hektara i u silose

je smešteno oko 1,9 miliona tona hlebnog zrna. Prosečan rod je oko 3,9 tona po hektaru, što je veoma dobro, ako se zna šta je sve pše-nicu pratilo od setve pa do žetve. Gotovo polovina njiva zasejana je posle optimalnog roka za obavlja-nje ovih poslova (to je do 25. ok-tobra), nekvalitetnim semenom, a i vremenske prilike nisu bile na-klonjene ratarima. Žetva je i nešto ranije počela nego što se očekivalo, ali zahvaljujući dobroj pripremi i mehanizaciji, u kojoj je učestvovalo oko 400.000 traktora i 25.000 kom-bajna, posao je obavljen u rekor-dnom roku. tako su nam ambari puni, čak i iznad očekivanja.Treba istaći i to da je Srbija svetski rekorder u smanjenju setvenih po-vršina pod pšenicom, jer ovo je bila žetva na najmanjim površinama za poslednjih šest decenija! Povr-šine pod pšenicom poslednjih 20 godina gotovo su prepolovljene, a stručnjaci kažu da se taj nepovoljan trend može promeniti gajenjem u plodoredu, povećanjem subven-cija, uključivanjem prerađivača u ugovaranje proizvodnje i licencira-njem većeg broja javnih skladišta.

Loši uslovi, dobra žetva

Savetnik za poljoprivredu pred-sednika Privredne komore Srbije Vojislav Stanković kaže da smo ove godine u lošim uslovima imali dobru žetvu pšenice. Po njegovim

rečima, od ukupnog roda pšenice biće dovoljno žita za domaće po-trebe, zalihe, pa će ostati i za izvoz oko 400.000 tona. „Međutim, ne bi trebalo da nas zavaraju ovi podaci, već polja pod pšenicom u Srbiji treba stabilizovati na 500.000 do 600.000 hektara. To će nam omogu-ćiti da imamo dovoljno pšenice za sebe, rezerve i da se redovno pojav-ljujemo na svetskom tržištu sa oko milion tona pšenice. Pored poveća-nja površina, neophodno je pšenicu gajiti u plodoredu sa kukuruzom, suncokretom, sojom i ostalim let-njim kulturama, jer su prinosi veći, zakorovljenost manja, kao i upotre-ba pesticida. Ponovo se razgovara o zabrani izvoza pšenice i kukuru-za, čiji je rod suša prepolovila. PKS ne zagovara takav stav i smatramo da bi takav embargo bio poslednja

mera kojoj treba pribeći. Tačno je da osećamo posledice suše, ali sma-tram da nema razloga za zabranu izvoza pšenice u ovom trenutku. Mogućnosti su razne – od ukidanja carine na uvoz, utvrđivanja kvote, a zabrana izvoza je krajnja mera.”Direktor Udruženja ,,Žita Srbije” Vukosav Saković upozorava da smanjenje setvenih površina nije bilo praćeno porastom prosečnih prinosa, već su, naprotiv, ti prinosi padali, tako da smo doveli sebe na ivicu rizika da narednih godina bu-demo i uvoznici pšenice. „Srbija ni-kada ne bi trebalo da zaseje manje od 500.000 hektara, sve dok prose-čan prinos pšenice ne bude prešao pet tona po hektaru. Kada prosečni prinosi budu iznad pet tona, tek tada bi bilo realno da ne strahuje-mo koliko ćemo imati pšenice, ako

25

www.pks.rs

broj 73POLJOPRIVREDA

se desi da se zaseje manje od očeki-vanja”, kaže Saković.Situacija sa pšenicom je i najbolja u Vojvodini gde je pšenica požnje-vena na 242.565 hektara, uz prose-čan prinos od 4,3 tone po hektaru, jer u njoj ima daleko više skladišta nego u ostalim delovima Srbije, kao i industrijskih mlinova koji ot-kupljuju značajne količine pšenice. Direktor Instituta za ekonomiku poljoprivrede dr Drago Cvijanović kaže da država mora da preduz-me značajnije mere za stabilizaciju i povećanje proizvodnje pšenice i uopšte hlebnih žita, jer je to važno za prehrambenu sigurnost zemlje. Cvijanović je mišljenja i da u sluča-ju nepovoljnih vremenskih prilika, kao što je velika suša, treba zasejati određene površine i u proleće, jer naši selekcionari su proizveli veo-ma kvalitetne jare sorte pšenice. Predsednik Asocijacije poljopri-vrednika Miroslav kiš ukazuje da zemljoradnici već više godina zahtevaju od nadležnih da se po pitanju pšenice uključe mlinari i pekari, da bi i oni vodili računa o svojoj sirovini, odnosno inputu, a ne da čekaju intervenciju robnih rezervi u vreme ili posle otkupa i da kažu – mi nemamo pšenice, ili da se interveniše, kako ne bi cena hleba otišla gore. Na početku ovo-godišnje žetve pšenice ratari su bili zadovoljni sa cenom od 23 dinara po kilogramu, ali pošto je suša u svetu učinila svoje, posle toga cena i apetiti su počeli da rastu.Zbog toga je sad teško govoriti o ceni hleba. Sigurno je jedno, kada on počne da se peče od nove pše-nice i kada se bude znalo kolika je njena cena, tek onda će se moći i razgovarati o ceni hleba. Sigurno je jedino da u ceni pšenice najma-nju zaradu imaju njeni proizvođa-či. Želja je da to bude oko 10 odsto. Odnosno, tek posle žetve, kada pšenica sa njiva ode prikolicama u silose, počinje njeno zidanje cene, kod svih osim kod seljaka. Sad se ponovo govori o tome da cena hle-

ba bude na osnovu forume 1:2:4 (pšenica – brašno – hleb).„Tražimo i da robne rezerve otkupe 250.000 tona pšenice, da cena bude viša od tržišne i tek onda bismo sta-bilizovali tržište”, navodi potpred-sednik Odbora za poljoprivredu, prehrambenu industriju i vodopri-

vredu PKS Žarko Galetin. Ako je lane nabavna cena pšenice za robne rezerve iznosila od 17 do 18 dinara za kilogram, a ove godine one pla-ćaju 23 dinara (što nije stimulativno za seljake), rast cene pšenice u ovoj godini, u odnosu na prošlu iznosi najmanje 30 do 35 odsto.

GodinaRepublika Srbija ukupno

površina (ha) proizvodnja(T)

prinos (kg/ha)

1990 877519 3848704 43861991 926226 4093741 44201992 672174 2091869 31121993 890810 3040602 34131994 902427 3235815 35861995 859500 2939414 34201996 580554 1500507 25851997 712997 2644128 37081998 707370 2680280 37891999 616816 2030746 32922000 651197 1924385 29552001 691377 2529934 36592002 693823 2240182 32292003 611633 1364787 22312004 636289 2758017 43352005 563269 2007060 35632006 539813 1875335 34742007 559257 1863811 33332008 487399 2095403 42992009 565990 2131452 37662010 484205 1630404 33672011 492989 2093198 42462012 482613 1900000 3900

PROIZVODNJA PŠENICE U SRBIJI 1990-2012

26

www.pks.rs

broj 73 POLJOPRIVREDA

Revolucija u proizvodnji hrane

Vlakna podižu konkurentnostProizvodnjom dijetetskih biljnih vlakana koja predstavljaju pravu revoluciju u proizvodnji hrane, Srbija postaje konkurentna svetskim proizvođačima sličnih potrepština

Briga za narednu setvu

Po rečima potpredsednika PKS Mi-roslava Miletića, brašna će biti do-voljno za potrebe naše zemlje, ali je pitanje kako će biti naredne godine. Sve zavisi od toga kako će sledeća setva biti organizovana. Prema nje-govom mišljenju sve nas posebno brine pad potrošnje prehrambenih proizvoda u zemlji. Zamenik di-rektora ,,ŽitoVojvodine” Zdravko Šajatović ističe da je rešenje ovih problema da se pšenica proglasi za strateški proizvod u Srbiji i da se počne ostvarivati proklamovani cilj da agrarni budžet bude pet od-sto ukupnog budžeta i da godišnje raste, kako bi narednih godina do-stigao 10 odsto. On je naglasio da i Srbija mora pratiti kretanja u svetu, gde rastu površine pod pšenicom, dok kod nas one opadaju.Veliki proizvođač pšenice Pavle Nenadović iz Platičeva kod Rume kaže da se hlebno zrno isplati tek posle prinosa od četiri tone po hek-taru. Po njegovim rečima, isplati se i kada možeš da zadržiš pšenicu u silosima na čuvanju, odnosno, kada ne moraš odmah da je prodaš, već možeš da sačekaš bolju cenu. Da bi privukli zemljoradnike da gaje pšenicu, najpogodnije je da se ona ponovo počne plaćati kao što je to bilo nekad u tri klase. Uostalom tako rade u celom svetu. Savetnik u Privrednoj komori Srbije Milan Prostran kaže da je tražnja za pšenicom na svetskom tržištu sve veća i da je ta kultura ekonomski sve isplativija za naše proizvođače.Rod pšenice u svetu ove godine će biti manji za 30 miliona tona. Takva prognoza već je uticala na rast cena, što ide u prilog i rastu cena final-nih proizvoda, poput hleba i mesa. Država bi morala da koristi instru-mente poput kupovine, subvencio-nisanja energenata i drugih, da taj rast ublaži, ako ga već nije moguće anulirati

B. Gulan

Nakon skoro dve i po decenije uspešnog rada na polju koz-

metike, ali i iskustva u proizvodnji zdrave hrane, beogradski „Biome-lem” u saradnji s kompanijama iz Japana i Švajcarske, pokrenuo je proizvodnju kapsula sa dijetetskim vlaknom broj jedan u svetu. Biljna vlakna predstavljaju pravu revolu-ciju u proizvodnji hrane i to je sad vrhunski srpski proizvod s kojim je ona konkurentna u svetu. U pita-nju je proizvod testiran u nekoliko kliničkih studija čija je vrednost po-tvrđena od strane EFSA, Evropske agencije za hranu i lekove, Američ-ke i Japanske agencije za hranu i lekove i drugih svetskih institucija iz ove oblasti. Najvažnije od svega je što osim „Biomelema” i drugi proizvođači hrane i bezalkoholnih pića u Srbiji primenom ovog bilj-nog vlakna u svojim proizvodima podižu sopstveni nivo konkuren-tnosti, kako u regiji CEFTA tako i u celom svetu gde plasiraju svoje proizvode. Ovo je istaknuto prili-kom prezentacije „LuraLean inside – strategije konkurentnosti” u Pri-vrednoj komori Srbije.

konkurencija garantuje kvalitet

Sekretar Udruženja za poljoprivre-du i prehrambenu industriju PKS Željko Brozović kaže da proizvod-nja ,,LuraLeana” podiže konku-rentnost srpske privrede. Zamenik ambasadora Japana u Beogradu

kazuaki kameda kaže da je postoj-bina ovog proizvoda na japanskom tržištu od 130 miliona stanovnika. On još ističe da je privreda u ovoj zemlji zasnovana na poverenju po-trošača na dug period. Po njegovim rečima jaka konkurencija uvek ga-rantuje i dobar kvalitet. To dokazu-je proizvod ,,LuraLean”. Govoreći o istraživanju agencije „Gallup”, dr Srbobran Branković navodi da se 46 odsto ljudi na svetu ne hrani zdravo. On posebno pod-vlači da su istraživanja pokazala da postoji potreba za jednim ovakvim sastojkom u ishrani ljudi. Njegova proizvodnja se pokazuje veoma dobrom i konkurentnom. Rukovo-dilac centra istraživanja ishrane i metabolizma dr Marija Glibetić posebno ukazuje na povoljne efet-ke ovog dijetetskog suplementa. Izuzetan značaj tu ima proizvodnja aronije, popularne bobice koja ima veliki biološki efekat. ,,Ovaj novi proizvod ,,LuraLean” kapsule sadrži visoko prečišćeno prirodno dijetetsko vlakno biljnog porekla, proizvedeno japanskom patentiranom tehnologijom. Ono što ga razlikuje od ostalih biljnih vlakana je njegova čistoća, stabil-nost i superiorna efikasnost ve-zivanja tečnosti i masti u želucu i crevima. Patentirano je u 33 zemlje sveta i odobreno u EU. Uzimanje ,,LuraLean” kapsula preporučuje se kao bezbedan i efikasan način regulisanja telesne mase, kao po-moć u održavanju zdravih nivoa

27

www.pks.rs

broj 73POLJOPRIVREDA

holesterola u krvi, za olakšavanje pražnjenja creva i regulisanje sto-lice, kao pomoć kod postojanja he-moroida i kao pomoć u detoksika-ciji organizma. Dakle, biljna vlakna predstavljaju nesvarljivi deo biljnih ćelija, koje imaju osobinu vezivanja vode i po-većanja zapremine sadržaja u cre-vima”, navodi Marija Glibetić.

Tajna za konkurentnost

Vlasnik i direktor kompanije „Bio-melem” Zoran Ilić naglašava da se kroz proizvodnju i promet ,,Lura-Leana” nalazi i strategija, odnosno recept za primenu konkurentno-

sti u srpskoj privredi. Dakle, tajna konkurentnosti je i u tome da se u nekoj proizvodnji, a to je ova koju mi sad imamo, bude prvi! Konku-rentnost uvek mora da donese i uspeh. Ovaj proizvod kod nas sad predstavlja i vrhunsku inovaciju u proizvodnji. Sa jednim od naših najbrže rastućih pekarskih proi-zvođača, kompanijom ,,Pons” iz Čačka, napravili smo hleb i peciva sa ,,LuraLeanom”.Suvlasnik i direktor firme „Nutri-ka” Slavko Glibetić kaže da ovaj srpski proizvod na ovim prostori-ma nema konkurenciju. Kroz po-većanje plantaža aronije, uskoro će se povećati i njegova proizvod-

nja. Na taj način „LuraLean” će biti i više pristupačan potrošači-ma u Srbiji. Marketing menadžer firme ,,Keprom” Arijana Katavić naglašava da ovaj proizvod pred-stavlja pravi primer i recept kako možemo da budemo konkurentni na svetskom tržištu. Inače, pre-ma našem istraživanju, za ovim proizvodima postoji veliko inte-resovanje na stranom tržištu. On predstavlja spoj tradicionalnog ukusa i najnaprednijih tehnologi-ja 21. veka koje prehrambene i di-jetetske proizvode uzdižu na nivo funkcionalne hrane

B.Gulan

Aronija, više lek nego hrana

Osnovni satojak ,,LuraLeana” je aronija.To je malo poznata voćna vrsta u Srbiji. Pri-pada familiji ruža. Pored crne, poznate su još crvena i purpurna aronija koje nisu zna-čajne za praksu. Ona se gaji kao voćka ili ukrasna biljka. Uspeva na svim tipovima zemljišta i nadmorskim visinama. Sadi se u jesen, preko zime i u rano proleće, a uslov je da zemlja nije smrzla i da nije započe-ta vegetacija. Biljke iz kontejnera mogu da se sade i u toku vegetacionog perioda. Pre sadnje parcela treba da se pođubri sa NPK 15:15:15 mineralnim đubrivom i to 500 do 600 kilograma po hektaru. Aronija sporo raste. Rodi u drugoj ili trećoj godini života

i posle toga rađa svake godine. Navodnjavanje osigurava dobru rodnost i kvalitet. Cveta u aprilu, a zrenje poči-nje u avgustu i traje oko mesec dana. Ne može se zakasniti sa berbom. Zreli plodovi ne trunu, nema crvljivosti i teško padaju. Nema potrebe za prskanjima, što znači da je otporna na bolesti i štetočine. Idealna je za organ-sku i bioekološku proizvodnju. Može se gajiti i na pepelištima, jalovištima, zasutim smetilištima i zabarenim terenima, ali najbolje uspeva na prirodno plodnim i osunčanim parcelama. Zrenje aronije počinje u avgustu, masa ploda je 0,6 do 1,1 kilogram. U jednom kilogramu ima od 1.000 do 1.600 plodova. Za devet godina, na plodnom zemljištu, biljka aronije može da razvije korenov sistem sa žilama dugim preko 700 metara, od čega je oko 90 odsto tanje od jednog milimetra. Ako se plodovi ne koriste na drugi način, mogu se osušiti i ostaviti za čaj ili kompot. Lekovita i hranljiva vrednost je sačuvana sto odsto. Plodovi aronije su bogati hranljivim i lekovitim materijama. U ishrani i medicini aronija se koristi uglavnom kao hladno ceđeni voćni sok, sirup. Od kilograma svežih, neoštećenih plodova dobija se 500 do 600 mililitara gustog soka, tamne, skoro crne boje, koji se konzerviše pasterizacijom u staklenoj ambalaži. Ovakav sok se koristi razređen u vodi, čaju ili drugim voć-nim sokovima, kao što su oni od jabuke ili dunje. Zreli plodovi aronije mogu se jesti i sveži. Dovoljno je uzeti 30 plodova na dan da bi se zadovoljila dnevna potreba čoveka za P vitaminom i drugim lekovitim sastojcima iz ovog voća. Plodovi aronije mogu se pripremati kao džem, slatko, žele, voćni jogurt, kompot, kokteli sokova sa jabukom, narandžom i drugim voćem, a od nje se može proizvoditi vino i rakija! Aronija je više lek nego hrana.

28

www.pks.rs

broj 73 POLJOPRIVREDA

Prve procene su da je šteta od suše veća od dve milijarde dolara. I pored toga nema razloga za strah, biće omogućeno uredno snabdevanje prehrambenim proizvodima po prihvatljivim cenama. Štete od suše mogu da se proglase elementarnom nepogodom

Suša će prepoloviti prinose Elementarna nepogoda ili nova stvarnost

Aktuelna suša prepolovila je biljnu proizvodnju u Srbiji, a

šteta je procenjena na oko 2,1 mili-jardu dolara. Takva situacija će se svakako odraziti na cene brašna, ulja i šećera, ali i ostalih proizvoda kao što su mleko i meso. Ipak, nema razloga za strah, jer vlada ima in-strumente da zaštiti potrošače od cenovnog udara i omogući uredno snabdevanje po prihvatljivim cena-ma. To je bila i tema poslednje sed-nice Odbora za poljoprivredu, pre-hrambenu i duvansku industriju i vodoprivredu Privredne komore Srbije (PKS).Savetnik za poljoprivredu predsed-nika PKS Vojislav Stanković kaže i da su zalihe hrane „dobre”, te imamo 100.000 tona šećera, 60.000 tona jestivog ulja i 300.000 tona pšenice. „Suša je nanela velike šte-te poljoprivredi. Procene ukazuju da je biljna proizvodnja pogođena sa 50 odsto”, ističe Stanković. Dve milijarde dolara investicija potreb-no je da bi Srbija povećala površine pod sistemima za navodnjavanje na dva miliona hektara, što je po-lovina ukupnog obradivog zemlji-šta u Srbiji. U biljnoj proizvodnji dominantan je kukuruz, koji je pretrpeo najveću štetu od suše. U ukupnoj vrednosti poljoprivredne proizvodnje kukuruz učestvuje od 22 do 24 odsto. Velike štete biće i u voćarstvu i proizvodnji krmnog bi-lja. Stanković naglašava da se PKS ne zalaže za eventualnu restrikciju izvoza žitarica. Država trenutno nije u mogućnosti da značajnije fi-

nansijski pokrije štetu od suše, te kao mogućnost vidi oslobađanje poljoprivrednika od plaćanja pore-za na katastarski prihod i odlaganje plaćanja subvencionisanih agrar-nih kredita.

Svaka treća godina sušna

Direktor Republičkog hidrome-teorološkog zavoda Srbije Milan Dacić ističe da je suša ekstremna na većem delu teritorije Srbije i da toplotni talas uz deficit padavina znači „katastrofu” za biljke, koje se ne mogu oporaviti ni tokom noći koje su tropske. „Ako ovakvi uslovi potraju, može se očekivati značajnije smanjenje prinosa eko-nomski najznačajnijih kultura – ku-kuruza, soje, šećerne repe, i to za najmanje 30 do 50 odsto, kao u vre-me suše 2000. godine”, rekao je on. Dacić još podseća da je u posled-njih 10 do 12 godina trećina godina bila sa ekstremnim sušama, što je „alarmantan podatak” koji svedoči o tome da su „klimatske promene već na delu”. Štete u poljoprivredi 2000. godine iznosile su 700 mili-ona dolara, a 2003. godine skoro milijardu dolara. On podvlači da je sušni period u Srbiji počeo 25. juna u centralnom delu zemlje, da bi se suša potom proširila na celu terito-riju, pa se može okarakterisati kao jaka i ekstremna, a u toku jula 2012. godine pala je četvrtina prosečnih padavina za ovaj period. „Od 23. do 29. jula bilo je određenih pada-vina, koje su samo ublažile stepen

suše, ali nisu mnogo pomogle po-ljoprivrednim kulturama”, zaklju-čuje Dacić.

Problem je i u semenu

Direktor ,,ŽitoSrbije” Vukosav sa-ković naglašava da se Srbija nalazi među deset svetskih izvoznika ku-kuruza (lane smo izvezli blizu dva miliona tona) i da će zbog uticaja suše na smanjenje roda on sad biti znatno manji. Jer, i prinos je skoro prepolovljen, pa se može očekivati ukupan rod od 3,5 do četiri miliona tona. Sve ovo ukazuje da je suša ove godine u Srbiji poprimila elemente katastrofe. Jer, na mnogim njiva-ma u Srbiji gde se kukuruz nalazi na više od 1,2 miliona hektara, on nije uspeo da formira klip. Da nije suše, mogli smo da očekujemo rod od oko sedam miliona tona, dok je lane to bilo oko 6,2 miliona tona.Direktor Instituta za ratarstvo i po-vrtarstvo u Novom Sadu dr Bori-slav Kobiljski podvukao je da će neko morati da odgovara za vođenje pogrešne agrarne politike, jer smo njive zasejali pogrešnim, uglavnom uvoznim semenima i hibridima, koje nije otporno na ovakve vre-menske prilike. Istovremeno, nismo koristili ono što je stvorila i ponudi-la domaća nauka. To se odnosi na sve kulture koje sejemo, pa sad pla-ćamo ceh nekontrolisanom uvozu semena sorti i hibrida. On još ističe da je od 1989. godine u zemlji svaka treća godina ekstremno sušna. Po-red toga, Kobiljski je naveo da naše

29

www.pks.rs

broj 73POLJOPRIVREDA

sorte i hibridi u svetu pod zalivnim sistemima daju nekoliko puta veće prinose nego na domaćim njivama. „Suštinski problem niskih prinosa u Srbiji je u nedostatku vode”, nagla-sio je Kobiljski.

Pad potrošnje poljoprivrednih proizvoda

Potpredsednik Privredne komore Srbije Miroslav Miletić podvlači da je ovo već izgubljena godina da se nešto više uradi. Prema njegovom mišljenju, posebno brine pad po-trošnje prehrambenih proizvoda u zemlji. U predlogu privrednih mera PKS budućoj Vladi Srbije agrar je istaknut kao sektor koji uz energeti-ku treba da dobije posebnu pažnju.Ceo kukuruzni prsten, od Srbije i Rumunije do Amerike, Meksika, Brazila i Argentine, pogođen je ka-tastrofalnom sušom. Prve proce-ne pokazuju da će svetski rod biti manji za 40 miliona tona kukuruza i 30 miliona tona pšenice. Cena ku-kuruza biće, dakle, izuzetno visoka, a sve će to svakako uticati na cene prehrambenih proizvoda. Najbolji dokaz takvog stanja je činjenica da je u 26 saveznih država SAD do sre-dine jula već bilo proglašeno stanje prirodne katastrofe, što je 55 odsto ukupne teriotorije SAD. Prema sa-dašnjim prognozama, u SAD će biti izgubljeno do 30 odsto ukupnog roda žitarica. Ako suša potraje, ta cifra bi se mogla i povećati, što preti oštrim skokom cena prehrambenih proizvoda. Reč je, pre svega, o ku-kuruzu koji se dodaje u 75 odsto proizvoda, podvrgnutih tehnološ-koj obradi. Inače, ovo je najveća suša u SAD za poslednje dve i po decenije. Suša uništava i rod useva u Rusiji. Već je stradalo 1,5 miliona hektara različitih kultura. Snižena je i prognoza proizvodnje žitarica u ovoj godini na svega 85 miliona tona, sa ranije projektovanih 94 mi-liona tona

B. Gulan

U Vojvodini prepolovljeni usevi

Vlada Vojvodine uputila je zahtev republičkoj Vladi da se zbog velike suše proglasi stanje elementarne nepogode. Predsednik pokrajinske vlade Bojan Pajtić rekao je da bi proglašenje stanja elementarne nepo-gode pomoglo u otklanjanju posledica suše, koja je prepolovila ovogo-dišnje useve. „Ovo je svakako jedna od najdramatičnijih godina kada je poljoprivredna proizvodnja u Vojvodini u pitanju”, kaže Pajtić. On je obećao poljoprivrednicima da će pokrajinska vlada učiniti sve kako bi poljoprivredna gazdinstva u pokrajini uspešnije, bolje i efikasnije radila i da mogu računati na saradnju sa njom u rešavanju otvorenih pitanja sa republičkom Vladom.

Ozbiljno smanjen rod voća

Vrućina je ove godine ,,odnela” polovinu, a negde i do 70 odsto roda kukuruza. Presušili su i malinjaci i voćnjaci, a kajsija će biti čak 90 od-sto manje nego lane. Procene su da će rod malina (prosečno je rađa-lo godišnje 90.000 tona) i šljive, čiji je prošlogodišnji prinos bio oko 600.000 tona – biti prepolovljeni! Smanjenje prinosa svih kultura uti-caće i na smanjenje ionako malog stočnog fonda u Srbiji. Mnogobrojna udruženja poljoprivrednika obratila su se nadležnima da ovogodišnju sušu zbog desetkovanog roda proglasi elementarnom nepogodom. Lokalne samouprave procenjuju štetu od suše. Kako i koliko će država moći da pomogne poljoprivrednicima, zavisi od toga koliko para ima u državnoj kasi. U takvim situacijama, osim finansijske podrške, šteta u agraru može se delom nadoknaditi i oslobađanjem poljoprivrednika od poreza ili dugova.

30

www.pks.rs

broj 73 POLJOPRIVREDA

Stručnjaci Hidrometeorološkog zavoda Srbije uradili su detaljnu analizu klime i predviđanja njenih promena u Srbiji, i ustanovili porast temperatura, broja toplih dana i noći, tropskih dana, učestalu pojavu jako izraženih suša i njihovih efekata na poljoprivredu. Donosimo izvode iz tog istraživanja

Vek sušе ili vek navodnjavanjaklimatske promene i suša

Analizom godišnjeg trenda sred-nje dnevne temperature u peri-

odu 1951–2011. vidi se da se za Srbi-ju beleži njen porast. Porast srednje temperature je od 0,2 do 0,6 stepeni Celzijusa po dekadi, ali je potrebno naglasiti da je trend mnogo izraženiji u toplijem delu godine, odnosno to-kom letnje sezone (jun, jul, avgust). Letnji trend povećanja je od 0,4 do 0,6 stepeni Celzijusa, dok tokom zime (decembar, januar, februar) on iznosi od 0,2 do 0,4 stepena Celzijusa.Za razliku od sezonskih promena, ekstremni temperaturni skokovi, poput toplotnog talasa, imaju oz-biljnije negativne efekte. Od 2000. godine u Srbiji je zabe-ležen veliki broj toplotnih talasa,

oboren je veliki broj rekorda sred-njih i maksimalnih temperatura. Najviša temperatura od +44.9oC izmerena je 24. jula 2007. u Smede-revskoj Palanci.

Suša u Srbiji u 21. veku

U Srbiji je od 2000. zabeležen veliki broj suša, koje su pre svega nega-tivno uticale na poljoprivredu.

2000. godina Suša 2000. godine ogleda se u jako izraženom deficitu padavina to-kom svih meseci vegetacionog pe-rioda u Vojvodini i centralnoj Srbi-ji, a bila je praćena i vrlo visokim temperaturama vazduha.

Ukupan broj tropskih dana (Tmaks>30 oC) bio je veoma veliki, od 37 do 61 dan.Na celoj teritoriji Srbije suša 2000. imala je ekstremna obeležja, kako u pogledu njenog trajanja tako i in-tenziteta.Došlo je do velikog podbačaja pri-nosa najznačajnijih poljoprivred-nih kultura (pšenica -12%, šećer-na repa -55%, kukuruz -50%, soja -41%, suncokret -18%...) u odnosu na prethodnu godinu (izvor: Repu-blički zavod za statistiku Srbije). Finansijski izraženo, šteta u poljo-privredi procenjena je na oko 700 miliona američkih dolara.

2003. godinaSuša 2003. počela je u martu i na-stavila se sve do jula (koji je imao prosečan priliv padavina) i pono-vila u avgustu. Srednje mesečne temperature vazduha u periodu maj–avgust bile su veoma visoke, uz pojavu velikog broja tropskih dana tokom vegetacionog perioda (od 49 do 77). Analiza tromesečnog indeksa suše (SPI) pokazuje da se period april–jun može svrstati u kategoriju ek-stremna suša. Dugotrajna prolećna i letnja suša nepovoljno se odrazila ne samo na ozime useve već i na prolećne kul-ture (kukuruz, soja, šećerna repa, suncokret). Ipak, i pored značajnih šteta od suše i tropskih tempera-tura, pomenuti agrometeorološki uslovi su pogodovali proizvodnji

31

www.pks.rs

broj 73POLJOPRIVREDA

voća i grožđa. ostvareni su nat-prosečni prinosi jabuka, šljiva, krušaka... koji su u izvesnoj meri kompenzovali gubitke u ratarskoj proizvodnji. Ukupna šteta iznosila je skoro mi-lijardu američkih dolara.

2007. godina U ovoj godini zabeležena je izraže-na suša u aprilu, julu i drugoj po-lovini avgusta, praćena ekstremno visokim maksimalnim temperatu-rama vazduha (35–45 oC). Suša u aprilu (u nekim krajevima i u martu), zbog isušivanja povr-šinskog sloja zemljišta, izazvala je ozbiljne probleme u sprovođenju setve prolećnih useva. Tokom jula i druge polovine avgusta, poljopri-vredne kulture su po drugi, odno-sno treći put bile izložene uticaju veoma jake suše, uz visoke tempe-rature vazduha (35–45 oC). Zabele-ženi su toplotni talasi u trajanju od 9–10 dana. Na 22 od 26 meteorološ-kih stanica prevaziđen je dosadašnji apsolutni maksimum temperature 24. jula 2007. godine za ovaj mesec. Izuzetno visoke temperature vaz-duha praćene deficitom vode u zemljištu, tj. kombinovani vodno-temperaturni stres, uticao je zna-čajno na smanjenje prinosa useva. Proizvodnja kukuruza bila je ma-nja za 32,4%, soje za 31,9%, sun-cokreta za 23% i šećerne repe za oko 4%, u odnosu na prethodnu godinu. Ipak, i u ovako nepovolj-nim agrometeorološkim uslovima u ovoj godini ostvareni su i neki pozitivni rezultati, kao što je veća proizvodnja šljive za 38%, jabuke za oko 8%. U 2007. registrovano je 258 šumskih požara (opožareno je 33.000 hekta-ra rastinja, od toga 16.000 hektara pod šumama) koji su izazvali štetu od oko 40 miliona evra.

2011. godinaOve godine zabeležena je dugo-trajna suša, koja je prouzrokova-la velike štete u poljoprivrednoj

Sporazum UN o temperaturi tek 2015.

Evropska komisija zatražila je 7. avgusta ove godine od zemalja sveta da se drže cilja za ograničenje rasta temperature u svetu, izazvanog globalnim zagrevanjem, od maksimalno dva stepena Celzijusa, nakon što je zvanični Vašington saopštio da ostvarenje tog cilja ne može da bude garantovano.„Svetski lideri su na ekološkom samitu 2009. godine u Kopenhagenu obećali da će raditi na tome da ograniče rast temperature na najviše dva stepena Celzijusa. Ono što su lideri obećali, sada mora da bude ostvareno”, izjavio je portparol EK isak Valero Ladron, prenela je agencija Rojters.Gotovo 200 nacija, uključujući Sjedinjene Američke Države, podržalo je plan prema kome rast prosečne temperature u svetu treba da bude najviše dva stepena iznad predindustrijskog nivoa, što se smatra pra-gom iznad kojeg bi došlo do opasnih klimatskih promena na Zemlji.Prosečna globalna temperatura je dosad već porasla za 0,8 stepeni Cel-zijusa, što je, prema mišljenju stručnjaka UN-a za ekologiju, posledica povećane emisije gasova sa efektom staklene bašte, koji uglavnom na-staju sagorevanjem fosilnih goriva.Američki predstavnik za klimatske promene Tod stern izjavio je 2. avgusta da zvanični Vašington zagovara fleksibilniji pristup novom sporazumu UN-a, koji treba da bude usvojen 2015. godine, tako da on bude podložan promenama u skladu sa razvojem novih tehnologija.„Ta vrsta fleksibilnog, promenljivog zakonskog sporazuma ne može garantovati da će cilj od dva stepena Celzijusa biti ostvaren, ali insisti-ranje na strukturi koja bi garantovala ostvarenje tog cilja će rezultirati zalaženjem u ćorsokak”, upozorio je Stern.Na samitu u Kopenhagenu 2009. nije dogovoren novi sporazum na nivou UN za ublažavanje klimatskih promena, a sadašnji plan je da pregovori budu okončani 2015. godine globalnim sporazumom, koji bi stupio na snagu 2020.

32

www.pks.rs

broj 73 POLJOPRIVREDA

proizvodnji i drugim sektorima privrede Srbije. Agrometeorološki uslovi vlažnosti tokom vegetaci-onog perioda (april–septembar), ocenjeni na osnovu standardizova-nog indeksa padavina za ovaj pe-riod, na većem delu teritorije imali su karakter jake i ekstremne suše. Najizraženija suša zabeležena je na istoku i jugoistoku zemlje i delovi-ma centralne Srbije. Posebno treba naglasiti da je suša u ovoj godini najjači intenzitet do-stigla u poslednja dva meseca ve-getacije (avgust–septembar) i bila je praćena izuzetno visokim tem-peraturama. Prosečan broj tropskih dana (Tmaks>30 oC) je bio od 39 do 58 dana. Ovako nepovoljna kombinacija toplotnih uslova i uslova vlažno-sti dovela je do značajanog pada prinosa kukuruza, soje, šećerne repe (proizvodnja kukuruza bila je manja za 10,3%, soje za 19,2%, i šećerne repe za 15,3%, u odnosu na prethodnu godinu). Ostvareni su i pozitivni prinosi u proizvodnji suncokreta (za 14,5%) i šljiva (za 39,1%). Suša se nastavila i tokom narednih meseci (oktobar i novembar), što je u velikoj meri otežavalo setvu ozi-mih useva.

2012. godina Veoma visoke temperature vazduha u junu i julu 2012. godine i izražen deficit padavina prouzrokovali su jaku do ekstremnu sušu u većini pre-dela Srbije. Ekstremno visoke tempe-rature vazduha zadržale su se do 15. jula, a zabeležena su i dva toplotna talasa u trajanju od 8 i 16 dana. ovako visoke temperature vazdu-ha ubrzale su zrenje ozime pšenice i ječma i njihovu žetvu, ali i pored toga ostvareni su natprosečni prino-si. S druge strane, ekstremno visoka maksimalna i minimalna tempe-ratura vazduha i deficit padavina prouzrokovali su velike štete na usevima iz prolećne setve, koji se sada nalaze u najosetljivijim gene-rativnim fazama razvoja, tj. cvetanja i oplodnje, kada im pomenuti vre-menski uslovi nimalo ne pogoduju. Ako ovakvi vremenski uslovi potra-ju, može se očekivati i značajno sma-njenje prinosa ekonomski najznačaj-nijih kultura (kukuruz, soja, šećerna repa...) za najmanje 30 do 50%, slič-no kako je zabeleženo u vreme jakih suša iz prethodnih godina.

Šta nas čeka do kraja veka

Analize pokazuju da se, u slučaju porasta srednje godišnje tempera-

ture od 2oC, povećane površine za-hvaćene suvljom klimom javljaju u ravničarskim i dolinsko-kotlinskim predelima kojima pripada najveći deo poljoprivrednog zemljišta. Za period do 2020. godine karakte-ristično je značajno smanjenje pro-sečne godišnje količine padavina za 15% (u vegetacionom periodu za 16,9%, a u vanvegetacionom perio-du za 13,9%), a do 2100. godine za 25,1% (u vegetacionom periodu za 13,4%, a u vanvegetacionom perio-du za 39,6%).Prosečna godišnja suma evapo-transpiracije do 2020. godine sma-njuje se za 16,5% (u vegetacionom periodu za 18,5%, a u vanvegeta-cionom periodu 13,9%), a do 2100. godine za 27,2% (u vegetacionom periodu za 15,7%, a u vanvegetaci-onom periodu 43,6%).Takođe, treba uzeti u obzir da pro-jekcije ukazuju i na pojavu inten-zivnijih poplava i suša, većih raz-mera i veće dužine trajanja.Kako bi se klimatske promene ublažile, na svetskom nivou dat je predlog mera adaptacije za razli-čite sektore. Jedna od predloženih mera u oblasti poljoprivrede jeste i unapređenje postojećih i izgradnja novih sistema za navodnjavanje i odvodnjavanje

33

www.pks.rs

broj 73POLJOPRIVREDA

Više od 60 odsto energetskog potencijala obnovljivih izvora energije, odnosno oko 2,7 miliona tona ekvivalentne nafte u Srbiji, čini neiskorišćena biomasa

Bogatstvo u otpadu na njivama(Ne)korišćenje biomase

Proizvodnjom energije iz biomase Srbija bi mogla da zameni oko

2,5 miliona tona nafte i time uštedi više od 60 miliona evra godišnje. Sr-bija spada u vrh evropskih zemalja po količini raspoložive, a neiskori-šćene biomase. Procenjuje se da u toku godine, posle poljoprivrednih radova na njivama, ostane neiskori-šćeno oko12 miliona tona biomase! Više od 60 odsto energetskog po-tencijala obnovljivih izvora energije, odnosno oko 2,7 miliona tona ekvi-valentne nafte u Srbiji, čini biomasa.Samo od otpalih grana posle rezid-be voća može da se dobije više od 724 tona biomase, što je jednako količini od preko 194 tona nafte, što na svetskoj berzi iznosi 111 miliona evra, istaknuto je na skupu u orga-nizaciji Centralno-evropskog foru-ma za razvoj (CEDEF) i Ambasade Austrije, za vreme Novosadskog sajma. Iskorišćenost potencijala biomase u Srbiji je zanemarljiva. Godišnje se spali tri miliona tona biljne mase, što je po energetskom potencijalu jednako količini od čak 11 milijardi kilovat-sati električne energije, odnosno godišnjoj proi-zvodnji svih hidroelektrana u Srbiji.Predsednik CEDEF-a Ana Bovan istakla je da je u svetu i u Srbiji ak-tuelno pitanje uštede energenata i da postoji orijentacija na obnov-ljive izvore energije i dodala da je biomasa jedna od šansi Srbije da iskoristi prirodni potencijal za proizvodnju energije na bazi ob-novljivih izvora. Prema podacima Međunarodne energetske agencije (IEA), 70 odsto proizvodnje ener-gije u Austriji potiče iz obnovljivih

izvora energije, od čega iz biomase 11,2 odsto električne i 21 odsto to-plotne energije.trgovinski savetnik Ambasa-de Austrije u Srbiji Andreas Haidenthaler ukazuje na značaj koji bi Srbija mogla da ima od ko-rišćenja biomase, kao obnovljivog izvora energije. „Želimo da poka-žemo srpskim poljoprivrednici-ma i kompanijama na koji način mogu profitirati od tehnologije i proizvoda i kako da pretvore po-stojeću biomasu u vrednu energi-ju”, kaže Haidenthaler. Cilj kon-ferencije je bio da se podstakne investiranje u biomasu, kao i da se na iskustvu Austrije prikažu

prednosti i značaj ulaganja u ovaj energetski potencijal.Na skupu se predstavilo 11 grado-va i opština – Beograd, Novi Sad, Kragujevac, Čačak, Bajina Bašta, Požarevac, Titel, Užice, Vrbas, Veli-ka Plana i Vršac – sa 12 projekata za proizvodnju toplotne i kombinova-nu proizvodnju toplotne i električne energije za javne i stambene objekte, kao i kompanije sa najsavremenijim tehnologijama. Zainteresovanima na skupu su predstavljeni i uslovi kreditiranja i finansiranja projekata i izgradnje objekata za proizvodnju struje korišćenjem obnovljivih izvo-ra energije

B.G.

34

www.pks.rs

broj 73 tRGovINA

Udruženje za trgovinu PKS i kompanija „METRO Cash&Carry Srbija“ organizovali su prezentaciju projekta „Moja radnja“ za povećanje potencijala i kvaliteta srpskih trgovina, kako bi se pomoglo vlasnicima malih, nezavisnih trgovinskih radnji da poboljšaju svoju konkurentnost i postanu atraktivniji krajnjim kupcima

Velika podrška malim trgovcima Projekat „Moja radnja“

Projekat za povećanje potenci-jala i kvaliteta nezavisnih srp-

skih trgovina pod nazivom „Moja radnja” omogućava malim trgo-vinskim prodavnicama da pobolj-šaju svoje poslovanje i unaprede kvalitet usluga, kako bi opstali pod uticajem ekonomske krize i sve snažnije konkurencije velikih trgo-vinskih lanaca. Male trgovine koje se uključe u ovaj program nastupa-ju pod zajedničkim nazivom „Moja radnja”, prepoznatljivo su obeleže-ne, a „METRO Cash&Carry” obez-beđuje im svu neophodnu stručnu

i marketinšku podršku radi una-pređenja poslovanja. Istovremeno, vlasnici radnji zadržavaju potpu-nu slobodu u poslovanju i nabavci robe. Pod nazivom „Moja radnja” do sada je uključeno više od 400 nezavisnih trgovaca u Srbiji.Miroslav Miletić, potpredsednik PKS, rekao je na prezentaciji odr-žanoj 26. jula da su posledice eko-nomske krize najvidljivije u oblasti trgovine, kroz koju se reflektuje ekonomija svake zemlje, pa i naše. U strukturi privrednih društava re-gistovanih u Srbiji, sa 96 procenata

dominiraju mala privredna društva i u njima je zaposleno skoro 37 od-sto od ukupnog broja radnika, od čega mikro privredna društva, koja imaju do deset zaposlenih, čine 88 procenata. Činjenica da se oko 50 odsto trgovine realizuje u malim trgovinama i porodično-trgovač-kim radnjama, potvrđuje značaj zajedničkog projekta Privredne komore Srbije i multinacionalne kompanije METRO na osposoblja-vanju nezavisnih srpskih trgovina, njihovoj većoj efikasnosti i opstan-ku na uzburkanom tržištu, kroz povezivanje i interesnu simbiozu malih i velikih, što bi trebalo da do-vede do obostranih kvantitativnih i kvalitativnih pomaka u poslova-nju. „PKS i regionalne privredne komore ovaj projekat realizovaće u svim regionima Srbije, kako bi mali privrednici stekli nova saznanja o savremenim načinima poslovanja u trgovini”, zaključio je Miletić. Gordana Hašimbegović, sekretar Udruženja za trgovinu PKS ukaza-la je na važnost jačanja partnerstva velikih trgovinskih lanaca i malih trgovačkih radnji i naglasila da bi strategijom privrednog razvoja tre-balo podići stepen interesovanja za mala i srednja preduzeća, koja su stožer srpske privrede.„METRO Cash&Carry” pokrenuo je 2009. godine program za pomoć trgovcima u koji je do sada uključe-no 3000 malih trgovinskih radnji sa teritorije cele Srbije. Projekat nudi trgovcima prehrambenih radnji

35

www.pks.rs

broj 73tRGovINA

CEFTA

Logistika u trgovini na Zapadnom Balkanusmanjenje procedura i vremena carinjenja samo za 10 odsto i pojednostavljenje ili elimi-nisanje samo 20 propisa iz ove oblasti, donelo bi zemljama Zapadnog Balkana uštedu od 10 miliona dolara u međusobnoj trgovini

znanje i iskustvo kompanije, kako da preurede svoju radnju spo-lja i unutra i na taj način privuku veći broj kupaca, kako da postave i izaberu asortiman u skladu sa njihovim okruženjem i unapre-de poslovanje. Veronika Punče-va, generalni direktor „MEtRo Cash&Carry Srbija” istakla je da projekat „Moja radnja” podrazu-meva poslovanje pod jednim bren-dom i konceptom, uz marketinšku podršku i edukativne treninge. Rezultat pilot-projekta u kome je učestvovalo nekoliko desetina tr-govaca pokazao je da je promet u tim trgovinama nakon uključenja u „Moju radnju” značajno povećan, kupci su dobili bolju uslugu, kva-litetniji asortiman i povoljnije cene. Punčeva je naglasila da će ova godina biti ključna za oporavak segmenta malih trgovina koje su u borbi sa ekonomskom krizom i konkurencijom velikih trgovinskih lanaca. Ona je navela da projekat „Moja radnja” predstavlja snažnu podršku trgovcima i pun zamah postići će ove i iduće godine. Sličan projekat već je sproveden u nekoli-ko evropskih zemalja i svuda je dao dobre rezultate.Na prezentaciji projekta „Moja radnja” u Privrednoj komori Sr-bije čula su se iskustva trgovaca koji već učestvuju u ovom pro-gramu, a za one koji su se tek pri-javili organizovana je praktična radionica. „METRO Cash&Carry Srbija” započeo je s poslovanjem početkom 2005. godine i danas kompanija radi širom naše zemlje u sedam distributivnih centara u Beogradu, Kragujevcu, Novom Sadu, Nišu, Subotici i dva „sate-lita” – METRO po meri u Šapcu i Užicu. „METRO Cash&Carry” prisutan je u 29 zemalja širom sveta, sa više od 700 distributiv-nih centara i oko 120.000 zaposle-nih. Kompanija je u 2010. godini ostvarila prodaju u iznosu od 31 milijarde evra

M.N.

Projekat „Logistika u trgovini na Zapadnom Balkanu” koji

realizuje Međunarodna finansij-ska korporacija (IFC) uz podršku Evropske komisije i Instrumenta pretpristupne pomoći (IPA), ima cilj da smanji regulatorna i administra-tivna ograničenja u prometu roba na Zapadnom Balkanu. U okviru navedenog projekta u Privrednoj komori Srbije održan je okrugli sto, na kome su u konstruktivnom dija-logu o proceduralnim i administra-tivnim uskim grlima. „Privredna komora Srbije i Forum komora CEFTA zemalja do sada su dale značajan doprinos u evi-dentiranju necarinskih barijera u međusobnoj trgovini i dostavili ih Sekretarijatu CEFTA radi inicijati-ve za njihovo otklanjanje”, rekao je moderator okruglog stola Milivoje Miletić, sekretar Odbora za regio-nalnu saradnju PKS.U rad na rešavanju ovih problema uključena su, po rečima potpred-sednika PKS Mihaila Vesovića, udruženja za saobraćaj i poljopri-vredu, jer u razmeni dominiraju proizvodi iz te oblasti, udruženje za trgovinu i udruženje za hemij-sku i industriju nemetala. „Srbija ne prednjači u otklanjanju necarin-skih barijera, ali da se privrednici pitaju, trgovina bi bila slobodna”, rekao je Vesović, naglašavajući da slobodna trgovina ne mora da bude bez carina, već da treba da se

odvija bez zadržavanja na granica-ma i bez mnogo procedura. „Akre-ditaciono telo Srbije postalo je deo evropskog Akreditacionog tela, čime je postignuto priznavanje ser-tifikata, pa tako i pojeftinjenje robe koje je čini konkurentnijom. Me-đutim, kolone kamiona na našim granicama dovode do toga da nas evropski transport zaobilazi, a ovaj projekat pomaže da se taj problem reši”, rekao je Vesović. Violejn konar Lisi, projekt me-nadžer IFC, rekla je da se radi o projektu koji traje do juna 2014. go-dine, sa budžetom od 1,5 miliona evra, uz dopunsko finansiranje kli-jenata. „Po indikatorima za preko-granični trgovinski promet, koje je uspostavila Svetska banka, smanje-nje procedura i vremena carinjenja samo za 10 odsto i pojednostavlje-nje ili eliminisanje samo 20 propisa iz ove oblasti, donelo bi zemljama Zapadnog Balkana uštedu od 10 miliona dolara u međusobnoj tr-govini”, rekla je Konar Lisi. Konar Lisi je rekla i da je u okviru projek-ta tokom maja ove godine izvrše-na analiza carinskih procedura na većim regionalnim aerodromima i lukama na Dunavu, a od aprila do jula ove godine vrši se praćenje procesa prekograničnog prometa prerađenih poljoprivrednih pro-izvoda duž glavnih trgovinskih pravaca

M.S.

36

www.pks.rs

broj 73 ENERGEtIKA

Nacionalni naftni komitet Srbije – Svetskog naftnog saveta, uz podršku Privredne komore Srbije, organizovao je stručni skup na kome su predstavljena iskustva u upravljanju kvalitetom goriva i sistemom markiranja goriva na tržištu Evropske unije i Srbije

kvalitet goriva – sistem monitoringa i markiranje

Nacionalni naftni komitet

tokom stručne radionice, koja je održana u Privrednoj ko-

mori Srbije, ukazano je na trendo-ve koji se zasnivaju na uvođenju evropske regulative u oblasti mo-nitoringa kvaliteta goriva, kao i na

iskustva u markiranju goriva, kao metode kojom se smanjuje sivo tr-žište, dodatno kontroliše kvalitet goriva i povećava budžetski priliv.Dr Slobodan Sokolović, general-ni sekretar Nacionalnog naftnog

komiteta Srbije naveo je podatak da i u Evropskoj uniji postoji sivo tržište kada se govori o kvalitetu goriva, ali u procentu od samo je-dan do dva odsto. Kod nas je taj procenat značajno veći, čime su

37

www.pks.rs

broj 73ENERGEtIKA

teže i posledice u vezi sa kvalite-tom benzina i dizel-goriva koje dobija potrošač na benzinskoj pumpi, a i država na taj način ima smanjeni priliv budžetskih sred-stava. Iz ovih razloga, Nacionalni naftni komitet Srbije odlučio je da organizuje stručnu raspravu, kako bi se došlo do koordinata koje će biti upućene kreatorima norma-tivnih rešenja u ovoj oblasti. On je podsetio da je Nacionalni naftni komitet Srbije – Svetskog naftnog saveta osnovan u martu prošle godine sa ciljem da zastupa inte-rese naftne i gasne privrede naše zemlje u toj svetskoj nevladinoj organizaciji, koja uključuje pred-stavnike iz 60 država i pokriva više od 95 procenata proizvodnje i potrošnje ovih energenata. Dr Nik kloster, direktor razvoja „Intertek hemikal”, govorio je o paralelnim iskustvima u Holandi-ji, Belgiji i Rumuniji. „Intertek he-mikal” je kompanija sa godišnjim obrtom od milijardu funti, prisut-na je u više od 100 zemalja, ima oko 1000 ustanova i laboratorija i više od 30 000 zaposlenih. Pruža usluge u vezi s kvalitetom goriva naftnim kompanijama, vladama pojedinih država, čak i velikim supermarke-tima i pomaže kupcima da koriste kvalitetno i bezbedno gorivo. Nik Kloster je naglasio da im je u Ho-landiji bio cilj unapređenje životne sredine i smanjenje ugljen-diok-sida, a u Belgiji i Rumuniji sistem praćenja kvaliteta goriva trebalo je da otkrije pokušaje prevara na jav-nim i privatnim benzinskim sta-nicama. On je rekao da je u Belgiji još 1996. godine osnovan specijalni fond za analizu naftnih proizvoda i da se godišnje uzima na analizu oko 10 000 uzoraka. U Holandiji i Rumuniji uzorci se u mnogo ma-njem broju uzimaju tokom letnje i zimske sezone, analiziraju se u ne-zavisnim laboratorijama, a sistem kažnjavanja za nesavesne prodav-ce propisuje se direktnim novča-nim sankcijama, dok se u Rumuni-

ji čak i javno objavljuje spisak onih pumpi na kojima je pronađeno go-rivo lošeg kvaliteta.Robert Martin iz multinacional-ne kompanije „Džon Hog”, koja proizvodi čiste boje i markere za velike potrošače u 70 svetskih ze-malja, detaljno je objasnio kako funkcioniše sistem Evromarkera. To je nevidljivo hemijsko jedinje-nje koje se koristi za identifikaciju goriva koje se ne koristi u saobra-ćaju, a cilj je da se spreči izbega-vanje plaćanja poreza. Drugim rečima, Evromarker koji je usta-novljen pre jedanaest godina, slu-ži da se utvrdi da li je neki špe-diter u rezervoar svog kamiona sipao, na primer, lož-ulje umesto evrodizela i na taj način pokušao da izbegne plaćanje akciza i dru-gih poreza koje ubire država. Snežana Ristić i Zoran Filipović iz Ministarstva infrastrukture i energetike govorili su o statusu projekta „Sistem za monitoring kvaliteta goriva” i o studiji sluča-ja u vezi sa markiranjem goriva u Srbiji. Zoran Filipović, pomoćnik ministra infrastrukture i energe-tike, podvukao je da je u Srbiji kvalitet goriva u saglasnosti sa Pravilnikom o tehničkim zahte-vima za naftna goriva, a do kraja 2020. godine očekuje se završetak modernizacije rafinerija Naftne industrije Srbije, čime će i kvalitet goriva u našoj zemlji biti podignut na evropski nivo. Vlada Srbije pri-hvatila je projekat o identifikaciji i verifikaciji autentičnosti goriva, formirana je i radna grupa sa pred-stavnicima ministarstva trgovine, finansija i energetike, koja bi treba-lo da pripremi predlog zakonskog akta u vezi sa uvođenjem sistema markiranja goriva na teritoriji Sr-bije. „Očekujemo da do kraja ove godine, a kao jedan od prioriteta u narednoj Vladi, bude uređenje si-stema markiranja goriva u Srbiji”, rekao je Zoran Filipović

M.N.

38

www.pks.rs

broj 73 AKtUELNo

Po Zakonu o javnom beležništvu koji je donet maja 2011. godine, prvih sto kancelarija širom Srbije trebalo bi da počne da radi već od jeseni, a nedugo zatim i preko dve stotine preostalih

Srbija čeka javne beležnikePovratak notarskoj tradiciji

veća pravna sigurnost i efika-snost sudstva, poverenje u

pravni sistem Republike Srbije, predstavljaju izazove pred kojim zemlja stoji. Jedan od izazova je implementacija Zakona o javnom beležništvu, koji je donet 5. maja 2011. godine, a čija implementa-cija podrazumeva organizovanje ispitnog procesa za javne beležni-ke, uspostavljanje Komore javnih beležnika, kontinuiranu edukaciju javnih beležnika i efikasan nadzor od strane Ministarstva pravde. Da bi pomogao dijalog ključnih aktera u ovoj temi, GIZ Projekat za prav-nu reformu u Srbiji organizovao je, u saradnji sa Službenim glasnikom Republike Srbije, treći Evropski pravni i politički forum 29. maja 2012. godine u Beogradu. GIZ Projekat za pravnu reformu pru-ža pomoć u procesu unapređenja pravnog i institucionalnog okvira za snažnu vladavinu prava i zdrav ekonomski rast, čime se utire put pristupanju Srbije Evropskoj uniji. Projekat finansira Nemačko Save-zno ministarstva za ekonomsku sa-radnju i razvoj (BMZ), uz podršku političkog partnera, Kancelarije za evropske integracije Republike Sr-bije (SEIO). Projekat implementira Deutsche Gesellschaft für Inter-nationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH. GIZ Projekat za pravnu reformu Republike Srbije pruža podršku ze-mlji kako bi se zakon što uspešnije primenjivao, a od izuzetnog znača-ja su i iskustva tranzicionih zema-lja Jugoistočne evrope (Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Makedonija,

Crna Gora) koje su već uvele sistem javnog beležništva kao i iskustvo zemalja Evropske unije. O dosadašnjim aktivnostima u Sr-biji govorio je predsednik Ispitne komisije za javnobeležnički ispit dr Dragor Hiber, profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, o iskustvima BiH i Hrvatske za časopis „Korak” govore Sefedin Suljević, predsed-nik Notarske komore Federacije Bosne i Hercegovine i Rankica Benc, javni beležnik iz Varaždina i predsednica Hrvatske javnobiljež-ničke akademije. Stručnost i poverenje građanasu stubovi javnog beležništva

Dragor Hiber, profesor Pravnog fakulteta u Beogradu ipredsednik Ispitne komisije za jav-nobeležnički ispit

Većina bivših socijalističkih država centralne i istočne Evrope u jed-nom trenutku uvela je ustanovu

javnog beležništva. Za neke od njih to je značilo povratak tradiciji. Ali beležništvo latinskog tipa uvedeno je i tamo gde ga u ovom obliku nije bilo, na primer u Kini. ono, reklo bi se, prodire svuda gde ne postoji dominacija ili snažan uticaj tzv. an-glosaksonskog prava, koje za nota-re ovog oblika nema sluha. Javno beležništvo uvele su i sve države nastale iz bivše Jugoslavije, Srbija je poslednja na radu: po zakonu koji je donet maja 2011. godine, prvih sto kancelarija širom Srbije trebalo bi da počne da radi već od jeseni, a nedugo zatim i preko dve stotine preostalih. Stručnjaci ističu, a to potvrđuje i iskustvo iz zemalja duge notarske tradicije ali i susedstva, da je uvo-đenjem javnih beležnika moguće ostvariti više značajnih ciljeva. Na prvom mestu je pravna sigurnost. Kupoprodaja nepokretnosti ili ugovor o doživotnom izdržavanju i mnogi drugi poslovi koji su kod nas praćeni nedopustivom neizve-snošću za stranke, oblikovani od strane beležnika garantuju gotovo potpunu sigurnost. Međutim, nivo pravne sigurnosti, kakav postoji u pravno razvijenim zemljama, kod nas će zavisiti i od promena u ne-kim drugim oblastima, na primer – usavršavanju sistema registra prava na nepokretnostima. Drugo, javni beležnici će rasteretiti sudove od nekih (vanparničnih) postupaka koje nije nužno da rade sudovi – ostavinskog, podele bračne tekovi-ne po prestanku braka i slično. Be-ležnici će olakšati i međunarodni promet (domaća javnobeležnička

39

www.pks.rs

broj 73AKtUELNo

isprava će biti priznata u drugim zemljama kao što će strana biti kod nas), a poveravanje nadležnosti notarima važno je i za ostvarenje različitih javnih interesa, kao što su transparetnost transakcija i opore-zivanje, suzbijanje pranja novca i slično.Stručnost i poverenje građana su stubovi na kojima počiva javno beležništvo koji omogućuju ostva-renje ovih i drugih ciljeva. Obično se po uvođenju notara ističe da oni poskupljuju pojedine transakcije, time i troškove stranaka, njihove zarade su pod lupom (pri tome se gleda samo na one, malobroj-nije, koji sticajem okolnosti imaju mnogo posla). Međutim, javnost se ubrzo navikne na sve koristi od beležništva, pa građani beležnici-ma poveravaju i one poslove koje bi mogle da im obave druge javne službe.Poverenje treba zadobiti, ono za-visi od kvaliteta beležnika, moral-nih i stručnih, pa su način obuke i provere znanja budućih javnih be-ležnika, time i selekcija kandidata, od posebnog značaja. Država mora dobro da pazi kome poverava jav-na ovlašćenja, i veoma je bitno da u konkurenciji koja tu obično postoji, nepristrasno odabere najbolje.Taj posao je upravo započeo u Sr-biji. Prvi kandidati, njih oko 300, prijavilo se za prvi javnobeležnički ispit. Svi ispunjavaju stroge uslove: završen pravni fakultet, položen pravosudni ispit, potrebne godine službe u struci.Polazeći od toga da se početne greš-ke teško mogu ispraviti, a još više da su prisutne (ponekad opravda-ne) sumnje u sve što radi država, nadležno ministarstvo i stručna ispitna komisija koju je imenovalo opredelili su se da poverenje u be-ležništvo grade i čuvaju od počet-ka. Ispit će se polagati na način koji kod nas još nije primenjen. Pismeni deo ispita – ko na njemu doživi neuspeh ne može dalje – po-laže se tako što svi kandidati imaju

apsolutno jednake uslove: zadatak rade u isto vreme i na istom mestu, zadatak je za sve identičan. Pisaće ga u svesci za tu priliku štampanoj, sa bar kodom kao načinom iden-tifikacije. Dok svi zadaci ne budu pregledani, i ne bude upotrebljen poseban čitač koda, ne može se znati koji je čiji zadatak. Ispitivači zadatke pregledaju odvojeno, bez mogućnosti uvida u tuđu ocenu. Kriterijumi za pregled su unapred određeni.Sve ovo, ali i detaljan opis postup-ka i prirode zadatka pored toga, saopšten je na posebnom informa-tivnom sastanku sa kandidatima. oni su dobili priliku da posta-ve pitanja, ali i da se uvere da će se sve odvijati „ni po babu ni po stričevima”. Transparentnost je druga bitna osobina ove provere znanja.Ostaje da se nadamo da će Srbija uskoro doživeti naimenovanja koja neće biti praćena sumnjom ili aferom.

Pravna sigurnost u prometu nekretnina

Sefedin Suljević, predsednik No-tarske komore Federacije Bosne i Hercegovine

U pravni sistem Bosne i Hercegovine notarska služba je uvedena pre pet godina. Propise o notarskoj službi u Bosni i Hercegovini doneli su entiteti

i Brčko distrikt Bosne i Hercegovine, te su isti međusobno usklađeni. Za-konodavci u Bosni i Hercegovini pri-hvatili su latinski tip notarijata koji je prisutan u dvadeset i jednoj državi članici Evropske unije. Latinski tip notarijata prihvatile su i sve države Istočne i Jugoistočne Evrope. U svim tim državama, pa i u Bosni i Herce-govini, notarska služba je javna služ-ba, a notarske isprave su javne ispra-ve sa punom dokaznom snagom, koje mogu biti i izvršne isprave koje se izvršavaju kao i pravosnažne sud-ske presude, bez vođenja parničnog postupka. to sve skupa notarskim ispravama, kao javnim ispravama, daje poseban kvalitet i veoma zna-čajno mesto u pravnom prometu u Bosni i Hercegovini i u pravnom pro-metu sa inostranstvom.Naročito je značajan postignuti nivo pravne sigurnosti u veoma oset-ljivoj i značajnoj oblasti prometa nekretnina i registracije privrednih društava. U tim oblastima su do početka rada notara bile prisutne mnogobrojne društveno negativne pojave i znatne štete po građane i državu. Poznato je da su pre uvo-đenja notarske službe u naš pravni sistem mnogi građani, koji su ku-povinom stana želeli da obezbede osnovnu egzistenciju, bili prevareni i nisu mogli doći do vlasništva na kupljenom stanu, niti do obešte-ćenja. Sa notarskom delatnošću u oblasti prometa nekretnina takve pojave su eleminisane, a rizici su svedeni na najmanju moguću meru.Prema dostupnim podacima, no-tarske isprave svojom dokaznom snagom i kvalitetom omogućuju brzo i sigurno provođenje u jav-nim registrima, te povodom njih nema sudskih sporova, odnosno, sporovi su veoma malobrojni. Kao pokazatelj i dokaz tome je poda-tak da se u Bosni i Hercegovini godišnje sačini oko 120.000 notar-ski obrađenih isprava kao javnih isprava koje su podobne za upis prava u javnim registrima i koje su proizvele pravna dejstva. Mo-

40

www.pks.rs

broj 73 AKtUELNo

gućnost izvršnosti notarske ispra-ve koja ima snagu pravosnažne presude/odluke suda, a takvih je isprava (hipoteka i drugih izvršnih isprava) u Bosni i Hercegovini u dosadašnjem radu notarske službe sačinjeno oko 40.000, dovelo je do toga da su sudovi direktno rastere-ćeni za toliki broj predmeta.Zbog nedovoljno uređenog sistema u oblasti prometa nekretnina, pre uvođenja notarske službe država je gubila znatne budžetske prihode. Ubiranje poreza na promet nekret-ninama, kao izvornog opštinskog poreza, povećano je i ažurirano, jer notari obavezno, shodno Pravilniku o radu notara, dostavljaju obavest nadležnoj poreskoj ispostavi o izvr-šenom prometu, a takođe se izbega-va simuliranje vrednosti nekretnina. Prema službenim podacima nad-ležnih organa, notari u Bosni i Her-cegovini na ime svih vrsta poreza i doprinosa, tj. javnih prihoda državi, uplatili su, odnosno prikupili oko 40 miliona KM za četiri godine rada notarske službe, što su značajni pri-hodi koje država u ovoj oblasti nije imala, ili ih je imala u neznatnom iznosu pre uvođenja ove službe.Notari su obveznici po Zakonu o sprečavanju pranja novca i finan-siranja terorizma, sa obavezom da o svim sumnjivim transakcija-ma, pogotovo onim transakcijama od 30.000 KM i više obaveštavaju nadležni organ. Notari imaju duž-nost da utvrđuju i kontrolišu iden-titet učesnika u svakom aktu, kao i da se staraju o zakonitosti, što po-drazumeva veliku odgovornost.

Poznato je da je do sada pranje novca bilo najprisutnije u oblasti prometa nekretnina, kao i mnoge druge pre-vare i kriminalne radnje. Unapređenje profesionalne etike

Rankica Benc, javni beležnik iz Varaždina i predsednica Hrvatske javnobilježničke akademije

Hrvatska javnobilježnička komora (HJK) osnovana je 1995. godine. Sta-tut Komore usvojen je na Skupštini i od tada je više puta menjan i dopu-njavan. Upravo su u toku aktivnosti usmerene na donošenje daljih prome-na koje treba da unaprede rad Komo-re, uvažavajući iskustva stečena to-kom proteklih godina. Velika pažnja posvećuje se unapređenju profesio-nalne etike, te je 2011. godine donesen novi Kodeks javnobeležničke etike, kojim je zamenjen Kodeks iz 1995. Trebalo je da prođe nekoliko godina

dok se hrvatski građani, predstavni-ci vlasti i pravosuđe u užem smislu nisu upoznali sa značenjem i moguć-nostima javnog beležništva i stekli poverenje u nosioce te službe. To je prepoznao i zakonodavac, što poka-zuje i postupno širenje nadležnosti.Javnobeležnička služba je još uvek relativno malo iskorištena na po-dručju stvarnih prava na nekretni-nama, što je posebno uočljivo u po-ređenju s većinom pravnih sistema država članica EU, u kojima je javno-beležnička nadležnost najznačajnija upravo na tom pravnom području. Služba je za nekoliko godina postigla značajne društveno korisne učinke.Pravosuđe je rasterećeno, a država nije imala nikakvih troškova. Znatno se skratilo trajanje ostavin-skih postupaka ili postupaka osigu-ranja, a stvorena je teritorijalno širo-ko razvijena mreža kancelarija (pa i na ostrvima i u manjim mestima), lako dostupna građanima i privred-nicima i prilagođena njihovim potre-bama. U pravnom prometu ustalile su se javnobeležničke isprave, koje su standardizovane po postupku u kome nastaju, formi i sadržaju, čime povećavaju pravnu sigurnost i olak-šavaju postupanje, posebno u javnim registrima, pre svega sudski registar i zemljišne knjige. Javni beležnici su obveznici postupanja prema propi-sima o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma, u čemu kva-litetno sarađuju s nadležnim držav-nim organima. Hrvatski upisnik te-stamenata prvi je javni registar koji vodi isključivo HJK, i to potpuno u elektronskom obliku

42

www.pks.rs

broj 73 GRAđEVINA

Težak položaj građevinske industrije Srbije odrazio se i na efekte Uredbe o bezbednosti i zdravlju na radu na privremenim ili pokretnim gradilištima, koja je u punoj primeni od 1. jula prošle godine

Efekti propisa o bezbednosti na gradilištima

Problemi u praktičnoj primeni uredbi

Efekti uredbe o bezbednosti, za koju su predložene manje izme-

ne, nisu na nivou očekivanih, ocenili su predstavnici investitora, vodećih građevinskih firmi, udruženja koor-dinatora, nadležnih službi i struč-njaci u oblasti bezbednosti na radu, na tribini „Efekti primene propisa u građevinarstvu”, polovinom aprila u Privrednoj komori Srbije. Savetnik predsednika Privredne komore Srbije Aca Popović ukazao je da mere i doneti propisi u obla-sti građevinarstva, nažalost, ne daju očekivane rezultate, a sve je više ne-likvidnih građevinskih firmi koje ne mogu da plate ni doprinose. On je naglasio da je neophodno da PKS i druge nadležne institucije daju bu-dućoj vladi jasne i racionalne pred-loge kako bi se smanjio broj povreda i profesionalnih oboljenja u građevi-narstvu u narednom periodu. Predstavnici Uprave za bezbednost i zdravlje na radu Ministarstva rada i socijalne politike ukazali su na probleme u praktičnoj primeni uredbe, ali i na pozitivne efekte, među kojima je obuka koordinato-ra, u skladu sa Pravilnikom o po-laganju stručnog ispita. Obučeno je 125 koordinatora za izradu projek-ta i 171 za izvođenje radova. Naj-veći broj povreda na gradilištima dogodi se jer se primenjuju osnov-na načela organizacije izvođenja radova, odstupa se od propisanog i utvrđenog procesa rada, radovi se obavljaju na neobezbeđenoj visini, nepropisno montiranim skelama, bez zaštitnog šlema i opasača.

U primeni Uredbe o bezbednosti na radu, prema iskustvu Inspekcije rada, osnovni problem je što je u do-kumentaciji, „na papiru”, uglavnom uredno ispoštovano sve što Pravilnik o zaštiti na radu prilikom izvođenja građevinskih radova propisuje, ali gradilišta ostaju nebezbedna, a mesto rada najčešće neuređeno. „Problem je posebno izražen na malim gradili-štima, na kojima uglavnom nije pri-sutno lice zaduženo za bezbednost, poslovođa ili šef gradilišta”, naveli su predstavnici Inspekcije rada.Uzrok problema je što Zakon o bez-bednosti na radu ne propisuje koliko gradilišta može da „pokriva” jedan odgovorni izvođač, odnosno, na ko-liko gradilišta je angažovan jedan koordinator. Takođe, u praksi je za-paženo nedovoljno razumevanje su-štine Plana preventivnih mera, koji, po propisima, izrađuje koordinator, angažovan od investitora. Elaborati o uređenju gradilišta uglavnom se mehanički prepisuju i postaju forma koja ničemu ne služi, a da bi ispunili

svoju ulogu, svaki izvođač trebalo bi da opiše svoj deo radova u elabora-tu, jer zna koje mašine koristi, kakvu radnu snagu ima. Tribinu su organizovali Udruženje za građevinarstvo, IGM i stambenu privredu Privredne komore Srbije i Koordinatori bezbednosti i zdravlja na radu, kako bi se u diskusiji sa-gledala iskustva u primeni Uredbe o bezbednosti i zdravlju na radu na privremenim ili pokretnim gradili-štima. Ovom Uredbom, koja je do-neta 2009. godine, a primenjuje se od 1. jula 2011. godine, propisani su minimalni zahtevi koje su investitor, zastupnik investitora za realizaciju projekta, koordinator u fazi izrade projekta, koordinator u fazi izvođe-nja građevinskih radova, poslodavac i druga lica dužni da ispune u obez-beđivanju primene preventivnih mera u cilju bezbednosti i zdravlja na radu na privremenim ili pokret-nim gradilištima

N. Mitrović

43

www.pks.rs

broj 73IZDAvAštvo

Izmene Zakon o udžbenicima čekaju početak rada novog republičkog parlamenta. I stručnjaci i izdavači nisu zadovoljni postojećim zakonskim rešenjima o udžbenicima, posebno u osnovnom obrazovanju. Tržište udžbenika Srbije vredi 90 miliona evra

Tržište udžbenika vredi 90 miliona evra

Kvalitet udžbenika između struke i tržišta

I novi Zakon o udžbenicima čeka novi saziv republičkog parlamen-

ta. Međutim, predloženim izmena-ma zakona nisu zadovoljni izdavači i struka. Kako do kvalitetnijeg i za-nimljivijeg, posebno osnovnog ob-razovanja? Ovo je bila tema raspra-ve na forumu ,,Kvalitet udžbenika za osnovne i srednje škole – između struke i tržišta” koji su organizova-li Biznis Info i nedeljnik ,,Vreme” u saradnji s Privrednom komorom Srbije.Predsednica Nacionalnog prosvet-nog saveta Desanka Radulović kaže da deca imaju previše udžbe-nika. Pedagozi ukazuju da je

dobar udžbenik onaj koji je uskla-đen sa uzrastom učenika.„Ne mislim da oni treba da rade ekspertizu, analizu i evaluaciju udž-benika, ali mora da postoji jasan i neprikosnoveni kriterijum kod koga će se uvažiti i dečije mišljenje kod procene ovog standarda”, kaže sne-žana Knežević, direktorka oš „vla-dislav Ribnikar” u Beogradu.Predložene izmene zakona, koje od februara čekaju usvajanje u parla-mentu, imaju brojne nedostatke koje bi trebalo ispraviti podzakonskim aktima, slažu se stručnjaci i izdavači. Zavod za udžbenike ima i dodatne primedbe, ali nudi i rešenja, jer za-kon samo njih obavezuje sa nisko-tiražnim izdanjima i izdanjima na jezicima nacionalnih zajednica. „Ova liberalizacija sa potpuno sla-bim uslovima za licencu, ili skoro ne-postojećim, omogućava da svaki pu-noletni građanin Republike Srbije

bude izdavač. Jedini uslov je da ima prijatelja sa visokom spre-mom da mu bude urednik, jer on ne mora da bude zaposlen”,

objašnjava Miloljub Albija-nić, direktor i glavni ured-nik Zavoda za udžbenike.U Ministarstvu prosvete su i samokritični. Uslovi

za izdavanje udžbenika, kažu, veoma su blagi.„U novim predlozima Za-kona imate priliku da pred-ložite oštrije uslove ukoliko želite da tržište bude na neki način uže. Za tri go-

dine izdato je više od 1.000 rešenja za izdavanje udžbenika”, kaže po-moćnik ministra prosvete Vesna Fila. Tržište udžbenika u Srbiji vred-no je devedeset miliona evra. To je veliki kolač oko koga se takmiče dr-žavni i privatni izdavači. „Danas imamo više od 70 licencira-nih izdavača, i s pravom možemo postaviti pitanje da li taj kvantitet, ne samo onih sa licencama A nego i licencama B i C, odmah podra-zumeva i pomeranje u kvalitetu”, smatra Radivoje Mitrović, državni sekretar u Ministarstvu prosvete.Pre važećeg Zakona o udžbenicima iz 2009, sedam godina postojao je pod-zakonski akt, takozvani ogled o udž-benicima, kako bi i privatni izdavači mogli da ih objavljuju. Tako nam je osnovno obrazovanje, u jednom tre-nutku, bilo eksperimentalno. U me-đuvremenu, nije se daleko odmaklo

B.G.

Cilj

Knjiga nije samo sama sebi cilj. Ona je samo jedna karika u lan-cu s kojim se podiže nivo znanja u zemlji. Po rečima Radivoja Mitrovića, danas u Srbiji postoji tržište udžbenika na kome po-sluje više od 70 licenciranih iz-davača, čija je vrednost izdanja oko 90 miliona evra. Naš cilj je da se poboljša kvalitet udžbeni-ka na svim poljima.

44

www.pks.rs

broj 73 MAKROEKONOMIJA

Treći letnji Vivaldi forum „Šta i kako dalje” posvećen je makroekonom-skim i privrednim kretanjima bitnim za planiranje poslovanja u nared-noj godini. Održan je od 21. do 24. juna na Mokroj Gori, u organizaciji Ekonomskog instituta i Mokrogorske škole menadžmenta

Model razvoja baziran na proizvodnji za izvoz

Letnji Vivaldi forum

Letnji Vivaldi forum otvorili su Srđan Janićijević, osnivač

Mokrogorske škole menadžmen-ta i Dragan Šagovnović, vršilac dužnosti direktora Ekonomskog instituta. Predsednik Saveza eko-nomista Srbije Aleksandar Vlaho-vić rekao je da bi nova Vlada tre-balo da uradi kratkoročnu fiskalnu konsolidaciju, koja bi povećala budžetske prihode za 50 milijardi, a rashode smanjila za oko 90 mi-lijardi dinara. Država to mora da uradi tako što će, između ostalog, podići PDV za oko tri odsto, što bi u budžetu obezbedilo dodatnih 50 milijardi dinara godišnje, kao i da poveća poreze na imovinu. Konsultant Evropske banke za ob-novu i razvoj Božidar Đelić smatra da se rebalans budžeta mora ura-diti pre letnje pauze, a podvukao je i da buduća Vlada mora da po-drži onaj deo privrede koji može da stvara novu vrednost i poveća BDP. đelić se založio za dupliranje agrarnog budžeta sa sadašnjih 300 miliona evra, jer ta grana privre-de ima dobru perspektivu, napo-minjući da Hrvatska ima agrarni budžet od oko 550 miliona evra. Bivša direktorka UNDP za zemlje u tranziciji Kori Udovički naglasila je da kada se govori o štednji u ci-lju smanjenja javne potrošnje, jasno je da je ona veća za 15 do 20 odsto od obima proizvodnje, ali je pro-blem i u smanjenoj ponudi domaće privrede. Zbog toga su potrebne hitne, kratkoročne makroekonom-

ske mere, ali se ne smeju izgubiti iz vida i dugoročne mere koje se tako-đe moraju doneti. „Bez toga nema trajnog oporavka srpske ekonomi-je”, ocenila je Kori Udovički.

Fiskalna politika je ključ promena

Učestvujući u panelu o novoj finan-sijskoj arhitekturi za podsticaj real-nog sektora, Miloš Bugarin, pred-sednik Privredne komore Srbije, prezentovao je rešenja u vezi sa problemom finansiranja privrede. „Imajući u vidu revidiranu stopu rasta BDP za 2012. godinu, na sve-ga 0,5 odsto, smanjenih mogućno-sti i visoke cene zaduživanja, servi-siranje spoljnog duga biće sve teže. Srbiji je potrebna nova fiskalna po-litika kojom će se podržati model razvoja baziran na proizvodnji raz-menljivih dobara za izvoz, stimuli-sati ulaganja u angažovani kapital i rad, a destimulisati odliv novca u neutilizovana dobra i nekretnine. Fiskalna politika je ključ promena imovinskog portfelja preduzeća i njegovog ponašanja. Moraju se stvoriti uslovi da je skupo pose-dovati, a stimulativno proizvoditi, štedeti i investirati u proizvodnju”, naglasio je predsednik nacionalne asocijacije srpske privrede. On je podvukao da je osnovni strateš-ki problem privrede neto priliv likvidnih sredstava iz redovnog poslovanja, koji su nedovoljni za finansiranje potrebnog nivoa inve-

sticija. Miloš Bugarin je ukazao da trenutno postoje tri moguća izvora za povećanje investicija – strane direktne investicije, spoljno zadu-živanje i domaća štednja, pri čemu se pre svega misli na štednju sta-novništva. Država s jedne strane skupo zadužuje, dok građani jefti-no i nesigurno plasiraju novac. Od ključnog značaja za ubrzanje pri-vrednog rasta je rast privatnih ula-ganja. Predsednik PKS je predložio niz konkretnih rešenja za bolje i efi-kasnije finansiranje privrede. Ak-tuelni Predlog Zakona o razvojnoj banci Srbije treba povući iz skup-štinske procedure kako bi se tekst poboljšao i kako bi se utvrdio mini-malni iznos novčanog dela osnov-nog kapitala Razvojne banke, koji bi trebalo da iznosi milijardu evra, u dinarskoj protivvrednosti. Miloš Bugarin je precizirao da ta finansij-ska institucija mora da postane ra-zvojna i izvozna banka Srbije, čija je delatnost podsticanje privrednog razvoja, finansiranje infrastruktur-nih projekata, naročito putne in-frastrukture, energetike, poljopri-vrede i komunalne infrastrukture. Ona bi trebalo da bude u funkciji finansiranja zaštite životne sredine, energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije, podsticanja izvoza i pripreme za izvoz, kao i velika po-drška razvojnim projektima malih i srednjih preduzeća. Istovremeno, razvojem tržišta kapitala obezbe-dio bi se pristup nekreditnim izvo-rima finansiranja. Treba razmotriti

45

www.pks.rs

broj 73MAKROEKONOMIJA

i mogućnost integracije berzi drža-va u regionu u regionalnu berzu, koja bi omogućila likvidnije trgo-vanje i mnogo značajniju kapitali-zaciju. „Neophodno je da se koor-dinisanim merama vlade i NBS ne dozvoli dalje usporavanje kreditne aktivnosti banaka prema privredi. S druge strane, neophodno je ogra-ničiti nivo zaduživanja države kod banaka na domaćem tržištu, kako bi se ograničio efekat istiskivanja privrede i obezbedio dodatni pro-stor za povećanje kreditne aktiv-nosti banaka prema privrednim subjektima. Poslovne banke treba stimulisati da poslovnu politiku kreditiranja privrede usmere u pravcu podrške proizvodnji name-njenoj izvozu, uz povoljnije uslove kreditiranja”, zaključio je Miloš Bu-garin, predsednik PKS.

Odrediti razvojne prioritete

U delu letnjeg Vivaldi foruma na kome se govorilo o strategiji Srbije za privredni rast, Vidosava Dža-

gić, potpredsednica Privredne ko-more Srbije, ukazala je na činjeni-cu usporene dinamike privrednog rasta. Nivo ekonomske aktivnosti sada je samo 40 procenata one iz 1989. godine, a prosečan rast in-dustrije u proteklih 10 godina je oko 0,7 odsto. Krajem osamdese-tih godina svaki treći dinar BDP dolazio je iz industrije, danas je to svaki sedmi dinar. U ovakvim okolnostima neophodan je hitan stabilizacioni program koji bi re-šio probleme u fiskalnoj politici, smanjio nelikvidnost, povećao za-pošljavanje i unapredio ambijent poslovanja. Istovremeno, potrebne su reforme javnog sektora i efika-sno rešavanje finansiranja privre-de. Vidosava Džagić je iznela niz konkretnih predloga za svaku po-menutu oblast, a u vezi sa struktur-nim ekonomskim promenama, uz rast konkurentnosti, navela je da je bitno definisati efikasniju politi-ku privlačenja investitora kroz ra-zličite vidove dozvoljene državne pomoći, kao što su snižavanje po-

reza na zarade, besplatno ustupa-nje zemljišta i objekata. Trebalo bi odrediti i proizvodne prioritete kao smernice za direktnije angažovanje razvojne politike na nacionalnom i lokalnom nivou, a kao prioritet-ne sektore izdvojila je energetiku, poljoprivredu i prehrambenu in-dustriju, prerađivačku industriju orjentisanu na izvoz, kao i supsti-tuciju uvoza.Na letnjem Vivaldi forumu uče-stvovali su predstavnici privrede, države, ekonomske struke i me-đunarodnih organizacija, između ostalih i stalni predstavnik MMF-a u Srbiji Bogdan Lisovolik, član Fi-skalnog saveta Vladimir Vučko-vić, predsednik Izvršnog odbora „Hipo Alpe-Adria- Banke” Vladi-mir Čupić, savetnik za ekonomska pitanja USAID-a Entoni sinkler, generalni direktor „Energoprojekt Holdinga” Vladimir Milovanović i ugledni novinari koji prate eko-nomska kretanja

M.N.

46

www.pks.rs

broj 73 MALA I SREDNJA PRIVREDNA DRUŠTVA

Efekti najavljenog smanjivanja parafiskalnih nameta i taksi preduzet-nicima biće sagledani tek kada Poreska uprava svakom preduzetniku bude predstavila strukturu svih nameta, kaže koordinator Zajednice preduzetnika i malih i srednjih privrednih društava Privredne komore Srbije dr Aleksandar Gračanac

Domet rasterećivanja preduzetnikaParafiskalna davanja

Upravni odbor i Skupština Pri-vredne komore Srbije usvojili

su veoma iscrpan program mera ekonomske politike od 2012. do 2016. godine, zasnovanih na pro-blemima privrede i predlozima konkretnih rešenja za njihovo pre-vazilaženje. U tom dokumentu na-laze se i mnogobrojne preporuke koje se odnose na poboljšanje uslo-va poslovanja malih i srednjih pri-vrednih društava i preduzetnika.

U program mera implementirani su zahtevi preduzetnika, koji su na skupovima u nacionalnoj asocijaci-ji srpske privrede ukazivali na pro-blem visokih parafiskalnih davanja i troškova taksi na lokalnom nivou, tražeći njihovo smanjivanje i dono-šenje novog zakona koji bi reguli-sao poslovanje. Tako je prepoznato oko 370 neporeskih davanja koja opterećuju privrednike. U proteklih godinu i po zatvoren je

veliki broj radnji, oko 4.000, a broj zaposlenih, prema procenama, ma-nji je za 50.000. Zatvaranje objekata u direktnoj je vezi sa nametnutim parafiskalnim opterećenjima. Tek nedavno najavljeno je ukidanje fi-skalnih kasa zanatlijama, GPRS sistema, muzičkog dinara i slično. Na pitanje koliko je to značajno preduzetnicima, koordinator Za-jednice preduzetnika malih i sred-njih privrednih društava Privredne komore Srbije dr Aleksandar Gra-čanac kaže da bi, u zavisnosti od delatnosti preduzetnika i zanatlija pojedinačno, odnosno ambijenta u kojem posluju, a posebno od uku-pnih parafiskalnih troškova koji su u najvećoj meri vezani za lokalne samouprave, efekti mogli biti sa-gledani tek kada Poreska uprava periodično svakom preduzetniku bude predstavila strukturu svih nameta.

Povećanje i avansi PDV-a teret

„Insistiranje na povećanju PDV-a, indirektnog poreza, sa ciljem pove-ćanja javnih prihoda, zahteva sve-obuhvatnu stručnu analizu i sagle-davanje uticaja na potrošače i sektor malih, srednjih firmi i preduzetnika koji čine 99,8 odsto privrednih su-bjekata”, smatra Aleksandar Gra-čanac. U ovakvom ambijentu po-slovanja, u uslovima krize, gotovo je iluzorno očekivati da sektor ma-lih, srednjih firmi, a posebno pre-

47

www.pks.rs

broj 73MALA I SREDNJA PRIVREDNA DRUŠTVA

duzetnici kao najugroženiji, može ukalkulisati povećanje indirektnog poreza u cenu svojih proizvoda i usluga i tako dodatno ugroziti već slabašnu konkurentnost.Ipak, uzroci smanjenja javnih pri-hoda leže u finansijskoj nediscipli-ni, neobuhvatnosti plaćanja poreza i rastu sive ekonomije, koja najviše pogađa sektor malih, srednjih firmi i preduzetnika, hroničnoj nelikvidno-sti i rekordnom prosečnom periodu naplate potraživanja od 128 dana. Poređenja radi, u Nemačkoj je peri-od naplate 18 dana, a u Rumuniji 30.S druge strana, avansna uplata PDV-a i dalje važi, dok se na napla-tu potraživanja dugo čeka. Upravo sektor malih i srednjih privrednih društava najviše je pogođen avan-snim uplatama PDV-a, jer novac, kao najskuplja roba, predstavlja najvažniji resurs. Na ovu anomali-ju, uočenu na samom startu prime-ne avansne naplate PDV-a, ukazuju predstavnici MSPP sektora, preko Foruma MSPP Privredne komore Srbije, već duži vremenski period.

Prvo o malima

Prema rečima Gračanca, za radi-kalnije unapređenje preduzetniš-tva neophodno je što hitnije uvo-đenje Akta o malom biznisu. Taj akt (Small business act) Zakona o malom biznisu, usvojen u EU 2008, Evropska komisija preporučuje kao neophodan uslov pokretanja sektora malih, srednjih preduze-ća i preduzetnika. Sektor MSPD u Srbiji čini 99,8 odsto srpske privre-de. Akt o malom biznisu Evropske unije sadrži deset „zapovesti“, od-nosno principa koji sadrže podsti-cajna sredstva: 1. Razvijanje predu-zetništva zakonskim rešenjima; 2. Javna administracija u službi MSPP sektora; 3. Smanjenje svih troškova jednostavnim administrativnim procedurama; 4. Prvo razmišljaj-te o malima (think small first); 5. Druga šansa za preduzetnike koji su doživeli bankrotstvo, a nisu se

ogrešili o zakone; 6. Omogućiti MSPP sektoru maksimalan, stimu-lativan pristup svim relevantnim finansijskim institucijama (u 2011. EU je u ovaj sektor preko Evropske investicione banke uložila 30 mili-jardi evra); 7. Promovisanje dobrih praksi unapređenjem veština, ino-vacija, klasterizacijom firmi, pre-duzetničkih radnji...; 8. Korišćenje zajedničkog tržišta u obavljanju delatnosti, brendiranju, izvozu...; 9. Primena ekoloških politika u svrhu ekonomske efikasnosti preduzet-nika u poslovanju; 10. Osvajanje i novih tržišta zajedničkim nastu-pom, institucionalno udruženim u privredne asocijacije. Od ukupnog broja firmi u EU, 99,8 odsto čine mikro, male, srednje fir-

me i preduzetnici, a u njima radi 67,5 odsto ukupno zaposlenih, uče-stvuju u stvaranju BDP-a 80 odsto, u izvozu 85 odsto, dok mikrofirme (do deset zaposlenih) čine 93,5 odsto ukupnog broja poslovnih subjekata.Usvajanjem Akta o malom biznisu, u EU ostvaren je progres u sma-njenju birokratskih procedura, pri-menom dobrih praksi i podignuta efikasnost, konkurentnost ovog sektora, sa rastućim trendovima u zapošljavanju oko 25 odsto. Una-pređen je kapacitet veština, znanja, inovativnog upravljanja resursima, od finansija, marketinga, do bren-diranja proizvoda, usluga i speci-fičnog advertajzinga

N. Mitrović

Posebna uloga Foruma MSPP PKS

U analizi izveštaja Evropske komisije o internacionalizaciji sektora ma-lih, srednjih firmi i preduzetnika u Srbiji za 2011. ističe se da je ovaj sektor preduslov rasta privrede, jer čini 99,9 odsto svih privrednih su-bjekata, učestvuje u BDP-u 44,5 odsto, u izvozu 45,9 odsto i zapošljava 66 odsto radno sposobnog stanovništva. Međutim, zbog dugogodiš-njeg lutanja u strategijama i primeni politika za ovaj sektor, procenat zaposlenih beleži rast od 7 odsto, što je nedovoljno za brži rast i pros-peritet. Evropska komisija naglasila je posebnu ulogu Foruma MSPP Privredne komore Srbije u zastupanju interesa MSPP sektora. Forum je formiran 2008. godine, kao organizacioni oblik predstavljanja najre-prezentativnijih malih, srednjih preduzeća i preduzetnika po kriteri-jumima uspešnosti u biznisu, radi kontinuiranog dijaloga sa Vladom, u cilju permanentnog prilagođavanja ambijenta za poslovanje uslovi-ma u EU. Pored uloge Foruma, naglašen je projekat Plato Srbija, koji se realizuje već tri godine, a koji ima inovativno-edukativni karakter za obuku menadžera MSPP sektora, i do sada je okupio više od 150 firmi.

Definisati mikropreduzeća

Prema klasifikaciji preduzeća u Evropskoj uniji prema broju zaposle-nih, postoje mikro (do 10 radnika), mala (do 50 zaposlenih), srednja (do 250) i velika (preko 250). U Srbiji, prema aktuelnom Zakonu o pri-vrednim društvima, mikropreduzeća nisu posebno definisana, mada u EU predstavljaju pravog „džina” u MSPP sektoru, koji u strukturi firmi učestvuje sa 93,5 odsto. „Sektor MSPP u Srbiji, neizostavno, mora se posmatrati kao rešenje dugoročnog privrednog rasta, a ne kao deo problema”, zaključuje Gračanac.

48

www.pks.rs

broj 73 TEHNOLOGIJE

Informaciona bezbednost u Srbiji je zadovoljavajuća, ali ne zato što se ona organizovano brani, nego zato što je nizak nivo ukupne informati-zacije, zaključeno je na nedavno održanom okruglom stolu

sigurne informacije – uslov konkurentnosti

Ohrabrivati uvođenje standarda zaštite i bezbednosti

„Srbija ima svega oko 30 kompa-nija i organizacija koje primenjuju standard iz serije 27000”, kaže predsednik Društva za infor-matiku Srbije Nikola Marko-vić. Bezbednost informacija dobija sve više na značaju, jer brzi protok velikog broja informacija zahteva i njiho-vu zaštitu i bezbednost, kako u tehničkom tako i u admini-strativnom smislu.Cilj standar-da serije ISO 27000, koji kao i svi ostali standardi nije obavezan ali se preporučuje, jeste obezbeđenje po-verljivosti, integriteta i dostupnosti informacija zainteresovanim, ovla-šćenim stranama, kroz postavljanje adekvatnih mehanizama zaštite informacija. Zainteresovane strane čine klijenti, zaposleni, poslovni partneri i društvo u celini, navode u Udruženju za informatičku delat-nost Privredne komore Srbije. Prof. dr Dragana Bečejski Vuja-klija ukazuje da serija standard ISO 27000 najbrže raste, što potvr-đuje da u svetu raste interes i po-treba da se ostvaruje informaciona bezbednost. Bečejska je predstavila osnovne pojmove i sadržaj serije standard ISO 27000 i naglasila da ih mogu primenjivati svi tipovi or-ganizacija.Nezaštićeni informacioni sistemi podložni su različitim vrstama pretnji, kao što su računarski potpo-mognute prevare, sabotaže i virusi, upozoravaju u resornom udruže-nju PKS. Pretnje mogu biti interne ili eksterne, slučajne ili zlonamer-

ne, a povreda informacione bez-bednosti može dovesti do neovla-šćenog pristupa, krađe, oštećenja

Važno za finansijske i državne ustanove

ISMS standardi potvrđuju da kompanija vodi računa i konstantno se brine o sigurnosti informacija kojima raspolaže. Ovo je naročito bitno ukoliko kompanija čuva ili raspolaže važnim informacijama svojih kli-jenata. Trenutno je ovo bitno za finansijske i državne ustanove, kom-panije koje se bave cloud computing-om.„Smatram da vreme u kojem će ISO27000 standard davati konkuren-tnu prednost tek dolazi, jer je potrebno i da klijenti prepoznaju vred-nost ovog standarda kako bi mogli da diferenciraju usluge između kompanija koje ovaj standard imaju ili nemaju implementiran. ISMS u IKT sektoru Srbije još nije na zadovoljavajućem nivou, ali ima tenden-ciju rasta. U odnosu na druge privredne grane, svest o potrebi ISMS-a je najveća u IKT sektoru.Pored edukacije kompanija koje treba da implementiraju ISMS, potreb-no je raditi na edukaciji klijenata koji će prepoznati vrednost i biti u mogućnosti da diferenciraju kvalitet usluga koje pružaju kompanije sa ISMS-om ili bez njega”, kaže Saša M. Milašinović iz firme YUTRO.com.

49

www.pks.rs

broj 73TEHNOLOGIJE

Razvoj inovativnog društva

Srbija sedma po efikasnosti primene inovacijaZakonska regulativa u oblasti inovacione delat-nosti i intelektualne svojine u Srbiji je harmo-nizovana sa zakonodavstvom Evropske unije

ili gubitka značajnih informacija. Implementacija sistema zaštite i bezbednosti informacija pruža uve-renje klijentima i poslovnim par-tnerima da se prema informacijama postupa odgovorno i da se one ko-riste i distribuiraju profesionalno i sigurno.Pozitivna iskustva u primeni stan-darda ISO 27001 – upravljanje bez-bednošću informacionog sistema predstavila je „Banca Intesa”. Po-zitivno iskustvo ima i firma „AB Soft”. Projekat implementacije i sertifikacije realizovali smo u okvi-ru Programa podrške uvođenju ISO 27001 standarda koje je u toku 2011. godine organizovao USAID, kažu u „AB Softu”. „AB Soft” je aplicirao za ovaj projekat i dobio punu podršku od strane USAID-a.„Ne postoji zvaničan spisak sertifi-kovanih kompanija, a nezvanična informacija je da je u Srbiji sertifiko-vano oko 40 preduzeća za ISO27000 seriju standarda. Sam standard verovatno nikada neće biti zakon-ski obavezan, ali postoji „Uredba o posebnim merama zaštite tajnih po-dataka u informaciono-telekomuni-kacionim sistemima” koja na neki način „promoviše” implementaciju ISO27000 standarda”, kaže Saša M. Milašinović iz firme YUTRO.com. „U većini slučajeva klijenti nisu sve-sni prednosti uvođenja ISO27000 standarda. ISMS se uglavnom uvo-di u preduzećima koja sarađuju sa svetskim firmama ili izvoze softve-re, pa je ISO27000 jedan od zahteva inostranih klijenata. Pored predu-zeća iz IKT oblasti, ISMS standard uvode i finansijske ustanove (ban-ke), ali u većini slučajeva, i one to rade zbog zahteva revizorskih kuća”, navodi Milašinović.Svest o potrebi uvođenja ISO27000 standarda, nažalost, na niskom je nivou i potrebno je puno raditi na edukaciji kako bi klijenti postali svesni važnosti i korisnosti ovog standarda

Nada Mitrović

Prema najnovijem izveštaju Globalnog inovacionog in-

deksa u izdanju Svetske organi-zacije za intelektualnu svojinu (WIPO) i organizacije INSEAD, u saradnji sa partnerima „Knowled-ge Partners”, „Alcatel-Lucent”, „Booz&Company” i Confederati-on of Indian Industry (CII), Srbija je svrstana na visoko sedmo mesto po efikasnosti primene inovacija i ocenjena kao zemlja koja ima visok potencijal u tom sektoru.„Srbija je sistemski definisala po-dršku razvoju inovativnog druš-tva i kreiranju moderne srpske ekonomije zasnovane na znanju. Zakonska regulativa u oblasti ino-vacione delatnosti i intelektualne svojine u Srbiji je harmonizova-na sa zakonodavstvom Evropske unije i obezbeđuje uslove za stva-ranje, razvoj i primenu inovacija i n o v i h tehnologija, i time podstiče ambijent za unapređenje industrij-ski primenljivih ideja i privlačenje stranih investitora”, kaže Danica Mićanović, sekretar odbora za tehnološke inovacije PKS. Znača-jan doprinos tržišnoj valorizaciji inovacija daje PKS, koja je jedan od glavnih kreatora Nacionalnog inovacionog sistema. Kroz direk-tan transfer inovacija i novih teh-nologija, doprinosi unapređenju nivoa tehnološkog razvoja zemlje i daje veću stabilnosti i sigurnosti poslovanju kompanija, i otvara mo-

gućnosti za privlačenje stranih in-vestitora.U razvoju inovacija ključna je sa-radnja sa partnerima. Evropska komisija je upravo otvorila pozi-ve 7. okvirnog programa EU za istraživanje i razvoj (FP7), čime je obezbeđeno ukupno 8,1 milijardi evra za finansiranje istraživačkih projekata širom Evrope. Aktivnosti koje će biti finansirane definisane su u skladu s prioritetima ključnih politika EU i Inovacionom unijom, jednom od sedam inicijativa strate-gije Evropa 2020. Posebna pažnja posvećena je malim i srednjim pre-duzećima, za čije učešće u istraži-vačkim projektima je izdvojeno oko 1,2 milijarde evra.Pravna i fizička lica iz Srbije ima-ju mogućnost učešća u svim pozi-vima FP7, za šta su im po pravilu potrebni partneri iz najmanje još dve zemlje učesnice FP7. Imaju-ći u vidu da su sredstva okvirnih programa za istraživanje srpskim preduzećima raspoloživa tek od 2007. godine, dosadašnje učešće domaćih firmi može se smatra-ti uspešnim. Procenjuje se da će ovogodišnji poziv FP7 mobilisati dodatnih 6 milijardi evra javnih i privatnih investicija u istraživanje i u kratkom roku obezbediti novih 210.000 radnih mesta. Očekuje se da će ova sredstva doprineti stva-ranju dodatnih 75 milijardi evra u toku narednih 15 godina

50

www.pks.rs

broj 73 SA PKS NA SAJAM

Stav naše firme je da podržavamo ideje okupljanja na sajmovima, jer time otvaramo mogućnost saradnje sa drugim tržištima, ino partnerima, reklamiramo našu firmu i proizvode, a takođe se pozicioniramo na trži-štu, kaže Hristina Kostić iz kompanije Esensa

Proizvodi iz laboratorije prirodeEsensa d.o.o.

Esensa d.o.o je kompanija koja se bavi proizvodnjom dijetet-

skih suplemenata, predmeta opšte upotrebe, medicinskih sredstava i kozmetike. Osnovana je 2002. u Beogradu, u okviru „Farmalogi-sta”, a od 2007. godine posluje pod nazivom „Esensa” d.o.o. kao firma koja je sto odsto u privatnom vla-sništvu. Firma je dobitnik tradicio-nalne nagrade „Najbolje iz Srbije” za 2011. godinu.Od nastupa na sajmovima očeku-jemo da ostvarimo kontakate sa potencijalnim saradnicima – proi-zvođačima i distributerima, u cilju izvoza. Do sada je Esensa preko PKS učestvovala na Međunarod-nom sajmu hrane, pića i ambalaže “Prodekspo” u Moskvi februara 2011, na sajmu u Budvi i na sajmu u Solunu. Smatraju da se učestvo-vanje na sajmovima isplati.ESENSA je 2008. godine sertifiko-vala sisteme kvaliteta prema zahte-vima ISo 9001 i ISo 22000, a u pro-ceduri je postavljanje CE znaka na proizvode, radi izvoza na tržište Evropske unije. Paleta 112 proizvo-da prati nova stručna saznanja, uz uvažavanje potreba korisnika. „U toku ove godine proizvedeno je 15 novih proizvoda, a do kraja godine planira se još 10 proizvoda”, kaže Hristina Kostić, saradnik za razvoj u ovoj firmi.Proizvodni program „Esense” sa-drži više od 90 proizvoda koji su spoj znanja, tradicije i savremene tehnologije izrade. Najpoznatiji „Esensini” brendovi su marisol kapi za nos, farmazoik sirupi za

decu, gavez gel, tanana proizvo-di, pulmint preparati. „Esensa” d.o.o. svoje proizvode prodaje na tržištu Srbije, zemalja u okru-ženju, na tržištu Crne Gore, Ma-kedonije, BiH i Bugarske, ali i na tržištu Azerbejdžana. Proizvodni kapacitet firme u kojoj radi oko 80 stručnjaka, a gotovo polovina ima visoku i višu stručnu spremu, obuhvata čvrste (tablete, kap-sule), polučvrste (masti, kreme, gelovi) i tečne proizvode (sirupi, rastvori) i čajeve.Prilagođavajući pomalo zabo-ravljeno tradicionalno znanje, uz pomoć novih saznanja u oblasti farmacije, medicine i tehnologi-je, vrhunski stručnjaci „Esense” prave proizvode koji odgovaraju savremenim potrebama. Upotre-ba lekovitog bilja stara je koliko i čovečanstvo, piše u katalogu pro-izvoda ove firme. Isprobavanjem raznih trava, čovek je upoznava-njem i razlikovanjem vekovima gomilao praktično iskustvo njiho-vih blagotvornih dejstava. Priroda ostaje ogromna laboratorija u kojoj se odvijaju beskonačni, delikatni procesi. U bilju se u veoma preci-znim odnosima mešaju elementi, supstance su u prirodnom stanju, organski vezane, a upravo ih takve ljudski organizam prima i apsorbu-je bez otpora i negativnih reakcija. Proizvodi „Esense” omogućavaju ulazak u carstvo misterioznih leko-vitih svojstava i dobijanje najboljeg iz prirode

N. Mitrović

No 73August 2012

Year XIIwww.pks.rs

DRAGAN KUZMANOVIĆ owner and director of Domis: Without export, we would not make it

VEROLJUB DUGALIĆ

secretary general of Association of Serbian banks:

High interest rates

CENTURy OF DROUGhT OR CENTURy OF iRRiGATiON

52

www.pks.rs

oPINIoN

Upon the years, Serbia once again is focusing on one of the most fundamental issues, which the future of the nation and economic recovery of the state depend on, which is how to impro-ve the economic structure, to employ the new and skilful generations and to recover the soci-al stability

keep sectors of vital importance

Reindustrialization of Serbian economy

Author: Marko Ćulibrk, PhD. president of the CCIS Assembly

It is obvious that without the re-covery of production, the creation of new values in the industry and agribusiness, it will not be possible to spur up the cycle of the recovery of the domestic capacities and busi-ness power. This kind of undertak-ing requires the industrialization in Serbia. The industrialization is not the aim, but it must be put in the function of an economic growth and development as well as the creation of new jobs. However, it is impossible and unnecessary to recover all industrial sectors im-mediately, but only those of vital importance. These are the sectors on which depend the development of transport and communal infra-structure, construction, energy and agribusiness. At the same time, these are the sectors where Serbia has comparative advantages and the production is export-oriented. In addition, it should openly be said that everything what is pro-duced in other countries is neither better nor cheaper than the domes-tic products. In the same way the prices here are not higher because the production is more expensive. The bigger reasons are in the issue

whose background makes up the fight for the redistribution of the world power and wealth.

Socio– market business experts

Turning to the recovery of the pro-duction is the key point of the Pro-posal of the new economic policy being adopted at the fifth meeting of the Assembly of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia in June this year. The businesses strongly believe that an annual eco-nomic growth of five percent is the key for the recovery of the economy. To this effect the macroeconomic framework for the next five years should be based on removing the essential disproportions, while the instruments of financial and non-fi-nancial support should be adjusted to the recovery of industry. The examination of up-to-date eco-nomic policy is not the only problem in Serbia. On the contrary, many neighbouring states and the EU have commenced to examine the funda-mental pillars of their development. The leading economic theorists in the West stopped believing in the overall power of the market. They have turned their attention to new ideas and well-known instruments. Joseph Stiglitz, the greatest name in

the economic sciences today, says that the economic development does not require minimal but bal-anced role of the state as well as that an economic growth rate could not be the only goal possible. Mathias Sheafer, chief of the economic de-partment of the Konrad Adenauer Foundation in Berlin, mentioned the term socio-market economy at the tribune recently organized at the Chamber of Commerce and In-dustry of Serbia. The politicians in Serbia talk about a social responsi-ble state. The USA and Great Britain also turn to the industry because they got rid of the illusion that this is a society of services instead of in-dustry. It shows that the industry is still the backbone of the German economy and the fundamental rod of the development of the emerging economies (the BRICK states). What these ideas have in common is that the economic stability could not be found in the increasing re-strictions, on the contrary, in the re-forms spurring up a growth of pro-duction. At the time of the crisis the German politicians made decision to initiate researching and develop-ment which resulted in the alloca-tion of bigger sums of assets for the universities and scientific and re-search centres. Then, the health care

No 73

53

www.pks.rs

oPINIoN

and pension systems have been re-formed as well as the education sys-tem in such a way which provides good balance between the needs of enterprises and the offer of the state through the education system. Nevertheless, the German response to the crisis, Sheafer says, is the combination of high state indebt-edness, the increase of savings of private entities and export-oriented production. The working places in the industry have been kept though the reduction of incomes, so nobody was sacked. This is the reason why almost a half of total German inhab-itants is employed.

Transition model reduced production

The transition model of econom-ic growth being dominant in Ser-

bia for the last ten years has not brought the promised economic stabilization. It resulted in the re-duction of production and increase of unemployment rate. Out of 229 companies in 1990 with over a thousand of workers, in 2009 there were only 48 compa-nies (with 58 000 workers). The big manufacturing system which used to be widely popular with European and global industry have been closed. The machin-ery basins have disappeared, the textile industry has become weak and the mines have become de-serted. The faculties of machinery, transport and construction engi-neering are the only which do not have enough number of students enrolled every year. Young math-ematicians, designers and engi-neers could hardly get a job where

they could launch their idea and get a chance to realise it. In addi-tion, every third town throughout Serbia has some private faculty for management, security and ac-counting. There is not a recipe for reindus-trialization, of course, but some assumptions are necessary. As its first step Serbia must gradu-ally substitute all what it could rationally and successfully pro-duce on its own. It means that Serbia should define the strategic branches together with the EU and according to the domestic projects and priorities, and thus it will help itself to get on the road of sustainable development, the increase of employment and crea-tion of perspectives for the young and educated people. The access to the EU funding and quotas for

No 73

54

www.pks.rs

oPINIoN

the customs free products have to be demanded and used for that purpose.

Technological development map

One of good ideas being support-ed by the public experts is the elaboration of the technological development map of Serbia. This technological development map should, on one side, depicture in details the current situation of the industrial and total production in Serbia, and on the other, it should disclose the best places for the re-covery of the industrial produc-tion. This map should create the platform for the establishment of private and public partnership in the field of industry. Taking into consideration educational, expert, social and other goals, it is pos-sible to start up the projecting of the so-called technological oases in Serbia. These oases of produc-tion are for the businesses the nut of the future industrial, social and cultural development. The field of services, tourism, home produc-tion and small entrepreneurship are important for the development of the domestic economy, yet not enough to commence the recovery of Serbian economy. The model based on the develop-ment of services, high consump-tion, import and growth of public debt Serbia should change for the model which would be founded on the investments in the pro-duction and export-oriented pro-duction. The production of motor vehicles and components, ma-chinery, electric equipment and devices, the IT equipment and food production must be the pil-lars of the development of econo-my and export in the future. Pro-ductivity growth of these sectors is a path to the strengthening of their competitiveness and main-stream for standard improving

No 73

Serbia driven by big systems

Professor at the Faculty of Machinery Engineering Petar Petrović, one of the founders of the National Technological Platform of Serbia, re-cently pointed out that Serbia is driven by big systems. As long as the-se big systems are not on their own feet, it is hard to talk about the development of small and medium-sized enterprises. The SMEs have always been support to the big ones, but they could not be their alter-native. The reindustrialization does not mean immediate introduction of high technologies. The Strategy for Development of Serbia for 2011 – 2020 is focused on the development of manufacturing in the field of middle and high technologies, where there is around 95 percent of the domestic indu-stry. However, a certain number of sectors could easily make a step forward in a technological sense. In the first place it is the food indu-stry which could be switched from the production of raw materials to their processing without big investments. All these are big steps which could not be made over night, but gradually. The first phase – revitali-zation, should be finished by 2015. The second phase – reengineering should last from 2016 – 2020. The third phase – stabilization should start in 2021 when Serbia is expected to get on the road of stable and sustainable development.

55

www.pks.rs

SUCCESSFULL

On the list of 50 best zones in the world the free zone Pirot is ranked the 41st, while it is one of best FDI sites in Europe

Free zone Pirot among best in the world

Attractive investment destination

the press conference in Pirot was organized on the 16th of

July and on that occasion the rank-ing of the global free zones for the current year and 2013 were pre-sented. The ranking was conduct-ed by the FDI Intelligence, a part of the Financial Times Ltd as the biggest centre for the evaluation of foreign direct investments in the world. Through the analysis of the potential investment locations with most favourable conditions for in-vestors, the results were published by the FDI Magazine, explaining that the data were obtained from 600 free zones disseminated in more than 100 countries all around the world. The estimation was con-ducted according to five categories – business benefits, built facilities and infrastructure, business prof-itability and savings, transport and promotion of zone. On the list of the most attractive places for investment it is present-ed the first 50 locations in the world among which there are 23 zones on the territory of the United Arab Emirates, 4 from Poland, 3 from Latvia, 2 from Serbia, one from Russia, Croatia, Macedonia and England (Total 13 from Europe).The director of the Free zone Pirot Dragan Kostić says they are pleased with this ranking and the high 41st position on the list of free zones in the world. The Free zone Pirot con-cept is in the tradition of all these zones in the world. We learned what the global free zones do and it is the greatest success of the Free zone Pirot since its establishment.

It justifies its quality and meets standards on the global level. This is our reference for all future inves-tors, Kostić says. He added that the export of the Free zone Pirot in the previous year was near 200 million euro and the turnover amounted to 450 million euro. The head of the Marketing Depart-ment at the Free zone Pirot Alek-sandar Simonović says that there are 10.000 zones on all continents and 600 of them submitted the data to the FDI Magazine showing their possibilities and potentials. All big investments in Serbia are in the free zones, Simonović said. The beneficiaries of the Free zone Pirot dating back to 1996 are free of many obligations such are the VAT, customs and many facilities for the construction of the plants. In the working regime of the Free zone Pirot about hundred of do-mestic and international compa-nies run a business. Among the biggest factories doing business in

the Free zone Pirot are the Tigar Tyres, then Corporation Tigar, the footwear industry Prvi maj, which is in the restructuring process and several small and middle-sized en-terprises. In addition, the beneficiaries of the Free zone Pirot are completely free of costs for the arrangement of the building site, communal taxes, the issuance of varied permits. The Free zone Pirot covers an area of 100 hectares and is equipped with complete infrastructure and we plan its enlargement and new location which would be offered to the investors on the Corridor X. As soon as the highway is finished we will be one of the most attrac-tive investment destination, Kostić says, adding that many companies are interested in the brownfield investments, in other words, in building the halls to start up the production

M.N.

No 73

56

www.pks.rs

PoRtRAIt

Fairs, fairs and fairs were our main events we participated in, Dragan Kuzmanović, owner and general manager of the Domis from Miokovac, says. The Domis became widely known when this company manufactured all woodwork for the temple that Russia erected on the Jordan ri-ver on the Jesus’ christening site

Without export, we would not make it

Dragan Kuzmanović, owner and general manager of Domis

on the question how Domis from MIakovac got the job to

manufacture the woodwork for the temple on the Jordan river, being erected under the auspices of Rus-sia, Dragan Kuzmanović replies: The Cabinet of the Russian Presi-dent Putin found us. Quality and deadline were decisive to get this work. Everything was done within 60 days. We do use best materials such are 15 years guarantee paints, 20 years guarantee shackles, lim-itless guaranteed glue and we are excellent tailors, Kuzmanović says. An engineer from Domis was sent to do the assembling. Dragan Kuz-manović was not there because he does not like travelling.Since his childhood Dragan Kuz-manović has known that he will an entrepreneur. He was born and up-brought in Miokovac, a village near Čačak, where he says the most diligent and hard working peo-ple live. At the time of the former Yugoslavia all villages used to sell cheese and whipped cream on the markets in Čačak, while inhabit-ants of Miokovac travel to Sarajevo to the marketplaces. They were nei-ther lazy nor they had a fear to take a risk. These characteristics saved up the people from Miokovac, so today this is one progressively de-

veloping village where the fruit or-chards have been grown and more and more children have been born. The cherry, apple and apricot are the dominant fruit grown in this village and exported to Russia. At the beginning, Dragan Kuzmano-vić thought about having the farm of pigs, cows and ships on the fa-ther’s land. However, today there are three big halls erected on the family property, but these are the production plants of the Domis company, which manufactures luxury wood and aluminium car-pentry and employs more than one hundred people. Business spirit in Čačak area, Dra-gan Kuzmanović says, developed thanks to the craft collective Uni-verzal which this year celebrates its 100 anniversary. With 5000 entre-preneurs this was second biggest collective in big Yugoslavia. At that time Čačak was the second town in Yugoslavia according to the num-ber of cars, after Maribor, which might serve as an example of ex-quisite results which this collective used to achieved.

Even i sometimes go too far

Kuzmanović has been running a private business for 30 years now.

It is difficult to keep the continui-ty. These are all children diseases never completely got over. There is always an opportunity for reinvest-ing and overinvesting. I sometimes go too far. It happens, the equip-ment needs to be repair, there are new technologies....It is important to take the control over yourself. In addition to the self-control there is the fact that I did everything on the family-owned property. My parents were alive and I could not sell the land and allow myself go bankrupt. Now I have children and I have to think on them. I have always wanted to earn money on my own, Kuzmanović honestly admits. I used to work with my neighbours who had the press for the brick production, then when I was at the eight grade my father bought me the mower so I cut the grass in the neighbours’ yards and in that way earned mon-ey. I was employed with the state company for a year and a half only. He is a construction worker, but he always chooses what others do not want to deal with, because of the competitors. This is the reason why he decided to deal with the con-struction of hanging bridges. At that time in the whole Yugoslavia there was only one colleague from

No 73

57

www.pks.rs

PoRtRAIt

Priboj dealing with this activity, but his bridge in Vrnjačka Spa has fallen down, thus Kuzmanović was the only one who knew this kind of job. Kuzmanović built small hall for the manufacturing of ship floor and wall panelling so the construction workers could work somewhere during the winter. Then he start-ed to enlarge his work. He used to make elements and semi-products for Ikea and Latoflex, but there are always some hidden disadvantag-es with these products and because of that Kuzmanović made decision to manufacture a final product and to find an investor.

Seven hard periods for 30 years

Now the Domis manufactures the facade carpentry of the highest quality. This company is among four most famous firms, the owner proudly boasts. Other thee compa-nies are big and so more serious, but our advantage is that we are smaller and more flexible. We do apply only for the work involving the residential facilities. Everything is done on the fami-ly-owned property where there are thee halls and the lake, too. Why lake?It is the 15 years long story dating back when Kuzmanović started to legalize the objects. The road pass-ing down the factory was the main one and the river ran near it so the lo-cation was not so favourable for the construction. We had to arranged the river and the road, Kuzmanović says. The whole expenses amount-ed to 700 000 euro. At the beginning we did not agree with it, but when we realised that we could not do anything, we made it to be immacu-lately clear and created much bigger lake for our satisfaction. We did not even think about chang-ing the location. Father’s land is fa-ther’s land !How he started to export, Kuz-manović concisely answers: if we had not exported we would not

make it. It was not easy at all. There were seven difficult periods for thirty years, Kuzmanović says. The 1980’s were prosperous, but at that time I was a beginner in this work. The last global crisis the most se-riously hit the construction sector. Despite of that the Domis exports to 22 countries and currently enters the markets of Africa, Azerbaijan. We are there where the money and investors are. Three things are the key when trying to make an agree-ment: price, deadline and quality. We are interested in consumers to whom the quality is on the first and price on the third place. We have been working in Russia for 22 years and thanks to it we have been invited from the Cabinet of the Russian President Putin to do this job. Now we are among the first one to come to the market of Kazakhstan, to open the salons and commence the investment cycle in Azerbaijan, Kuzmanović says.

Well-organized trade union

On the occasion of its 30 anniversa-ry, the Domis company gave away the truck of carpentry to the Holy Monastery Hilandar. In return the

wives of our workers could travel to Prague. The employees working in this company for 20 and more were awarded for their work and loyalty. Such relation towards the employ-ees keep us together. When it used to be good the employees could go on holiday with their families, but dur-ing the war and the crisis we gave the food instead of the salary. This is the only private company in Čačak having officially registered the trade union, its president and fond. The employees go to the sports compe-tition, seminars and others. Dragan Kuzmanović was awarded for entrepreneurship and among the most important awards are deliv-ered by the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Kraljevo and. However, his biggest award is when he won on the local elections in this village for two times. When you get 86 percent of voices in your own village it means you are on the good road. Miokovac is the village with a lot of interesting things ex-cept for an inn, and when there is no inn in some place it means that people are employed, Kuzmanović clearly states

Mirjana Stefanović

No 73

58

www.pks.rs

SERBIA AND WORLDNo 73

Vice-president of the CCIS Business Council for Diaspora Petar Mar-janović hopes that the new Government will see the importance of a di-alogue between businesses and the authority and a role of the Diaspora in the macroeconomic stability of the state. The vice-president of the CCIS Vidosava Džagić presented the measures for the macroeconomic stability, economic recovery and employment

Diaspora for stabilityCCis Business Council for Diaspora

At the meeting of the CCIS Busi-ness Council for Diaspora or-

ganized on the 27th of June this year its vice-president Petar Marjanović said that the election system having tremendous influence on the econ-omy should be changed, because everything in Serbia stagnates in the period from the election to new gov-ernment, which does not happen in a stable society. The vice-president of the CCIS Business Council for Di-aspora Petar Marjanović hopes that the new Government will see the importance of a dialogue between businesses and the authority and a

role of the Diaspora in the macro-economic stability of the state. The vice-president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Vidosava Džagić familiarized the members of the Business Council for Diaspora with the proposal of the measures relating to the sustain-ability of the macroeconomic stabil-ity, the economic recovery and em-ployment. Among these measures are the reduction of public spending and reform of the public sector, fis-cal reform, the stimulation of pro-duction, investments and savings, solving the non-liquidity as well as

the examination and abolition of a certain parafiscal burdens.

Impact of global recession on Serbian economy

According to the opinion of the CCIS vice-president Vidosava Džagić the recession in the field of the global economy has direct impact on the non-transferred Ser-bian economy. She reminded that the negative trends being present-ed since the mid of 2011, were the same in the first quarter of 2012 - in comparison to the same period of the previous year – a real drop in the GDP amounts to 1.3 percent, the reduction of total industrial pro-duction by 5.9 percent, the decrease of the employment rate (in January the number of employed was lower by near 42 000 people if compared with the same month of the previ-ous year), the reduction of the ex-port by 9.2 percent, a growth of the foreign trade deficit, instability and constant weakening of the national currency value apart from frequent intervention of the National Bank of Serbia. It undoubtedly implicates that this year will be full of chal-lenges, therefore, it is necessary to direct all activities to the reduction of the public spending, sustainabil-ity of the macroeconomic stability and economic recovery. Slowing down of the industrial production

Serbs all around the world

The number of the Serbs living all around the world is the question waiting to be answered for decades. The estimates show that the num-ber of our compatriots living around the world goes from 294.000, ac-cording to the census conducted by the Republican Office for Statistics, to four million, according to the data obtained from the associations of emigrants. The first precise data will be known in two years now when the census results will be exchanged with other countries. The latest data disclose that the greatest number of Serbs live in America, 560.000 of them. On the second place is Germany where near 400.000 Serbian people live, and Austria is just after it with 190.000 and Canada with 180.000. More than 100.000 Serbs are disseminated throughout Finland, Switzerland and Australia. Near 70.000 of our compatriots live in Swe-den, while in Great Britain around 55.000 of them. Most of Serbian peo-ple and their descendants are gathered at near 200 temples and church-es of the Serbian Orthodox Church. The census, which was carried out in accordance with the same principles in all European countries, will help us learn the number of Serbian people living in European coun-tries as well as in those countries being in the integration process.

59

www.pks.rs

SERBIA AND WORLD No 73

as well as the trends from 1989 up to date, say that these are too old models, that the level of industrial production is low and the produc-tion structure unsuitable, Džagić says and concludes that we already have macroeconomic instability. According to the opinion of Vi-dosava Džagić the macroeconomic framework for the period 2012 – 2016 must be based on the elimina-tion of key disproportions appear-ing between total production and consumption, domestic savings and level of investments needed, import and export creating unsus-tainable gap being covered up by heavy debts, developed and unde-veloped regions, relation between the employed and dependent in-habitants, number of the employed and unemployed, number of the employed with the administration and production sector, number of the employed and retired citizens.

Long – term goal, five percent growth

The long-term goal must be target-ed to the achievement of an annu-al growth rate of circa 5 percent in terms of macroeconomic stability, low and stable inflation, sustaina-bility of fiscal systemand balance of payment position, the stability of fi-nancial markets and labour market.

To meet this goal it is necessary to establish the macroeconomic stabil-ity and low inflation, to have flex-ible exchange rate with the aim to keep the competitiveness, to con-solidate the public finances, in other words, to reduce the public spend-ing to the GDP share of 35 percent, as well as to change the structure of the public spending meaning new concept of the state. The reform of the public sector should introduce the corporate governance in ac-cordance with the OECD principles and guidelines and it is necessary to finish the regulative and infra-structure for the private – public partnership. To meet the long-term goal, the document says, it is need-ed to carry out the reform in the taxation system, to establish more efficient protection mechanism of contract beneficiaries, to finish the privatization and restructuring process, to carry out the reform of the labour market and to increase mobility of labour force. Reforms are necessary yet not enough pre-requisite for a sustainable economic growth of Serbia, she underscores. At the time of being the industri-al production in Serbia amounts to 40 percent of the production Serbia used to have in 1989 and if it would happen to keep this annual growth of 0.7 percent the industrial produc-tion would not return to the level in

the previous century. She pointed out that the Chamber of Commerce and Industry of Serbia adopted the new concept of the economic policy 2012 – 2016 which involves 87 rec-ommendations notified to the new Government of Serbia. This frame-work defines the limits and obstacles which prevent the sustainable devel-opment of the Serbian economy. She also emphasised the participation of businesses in the creation of econom-ic policy.

Diaspora brings money to Serbia

Taking an active part in the discus-sion, Miloljub Cvetić, a represent-ative of the Belgrade firm MCU which runs a business in China, un-derscored that the representative of-fices of the international banks had taken away out of Serbia total of 20 billion dollars. He pointed out bad banking system in Serbia, too ex-pensive capital and added that the Diaspora brings money to Serbia in the amount of near five billion dol-lars annually, but where this money is invested stays unknown. At the meeting of the CCIS Business Council for Diaspora the Report from the 2nd International confer-ence of local self-governments of the South – Eastern countries – Green Round Table 2012 – was presented. The CCIS Business Council for Di-aspora supported the proposal of Igor Marković from Russia which is the initiative to establish the Serbian Business Club in Sankt Petersburg as well as to organize the fair of the Serbian economy in 2013 in this city. The aim is to unite the Serbian busi-nesses for the joint presentations on the market of Russia. The members of the Business Council had an op-portunity to be familiar with two projects - Centre for Entrepreneur-ship and Innovations and E-edition of Health Care Services in Serbia for Diaspora

B.G.

60

www.pks.rs

oUR GUEStNo 73

Businesses were not told the price of loans except that it is the amount according to which the state gets credits, which means it will be near nine or ten percent. The loans used to be granted by the Fond for Development with the interest rate of two percent and the businesses were not able to return it back

High interest ratesInterview, Veroljub Dugalić, secretary general of the Association of Serbian Banks

Is the banking sector in Serbia really so healthy and liquid as it is said?

Should the state sell the Komercijal-na bank and will the Development Bank help the falling economy or it only served as a good pre-election promise? In the interview for the Ko-rak magazine, Veroljub Dugalić, se-cretary general of the Association of Serbian Banks, gives the answers on these issues looking back to the lately ‘mysterious case’ of too fast deterio-ration of the Agrobank and a finan-cial loss recorded with the Fond of Development. This conversation was commenced with the most popular issue which is the exchange rate of the national currency recording hi-storical minimum.

What is the role of the banks in the falling down exchange rate? Is it true that banks do behave like pushers at the international ex-change market?

The speculations are completely legitimate and everybody, so the banks, has the right to buy the for-eign exchange currency when they estimate that the prices will increse. The rumour saying that the banks push euro is a nonsense, because they do have nothing of it. The weak-ening of the national currency causes the weakening of the position of their debtors who might find themselves

in a situation not to be able to return their debts back, and it automatically becomes a problem for a bank. It is very well known that banks are not the reason of the problem with the exchange rate.

What is a problem?

There is not demand on the market, no privatization, the recapitalization of banks, while the rumours con-cerning the export increase are only fairytales. In addition, the state and businesses have obligation towards the world. We do suffer the effects of the theory of confidence meaning that who expects the weakening of the national currency he does his best to protect himself. The political insta-bility is a cause of distrust.

Is a solution in fiscal rate?

The businesses would find it per-fect since it could predict and fore-cast their business, but it would be short-winded solution. It would pro-voke devaluation as long as the Na-tional Bank of Serbia would not spent all its foreign exchange reserves. The importers would complain, the ex-porters would demand the exchange rate to be 120 or 130 dinars for one euro. Nothing would change a lot, except for that we would be left with-out the foreign exchange reserves.

What about the banks to cough up money and commence to sell it to enterprises instead of putting it in the securities? In the previous year the investment through the credits was reduced by three percent and the investment in the securities was increased by nine percent?

It is not good that the economy in Ser-bia is not liquid, but it is good that the banks are. I would like to see a busi-nessman to whom the loan has not been granted. It does not exist. When it comes to the enterprises running a business badly, it does not have a sense for the banks to take a risk. Our economy in not only non-liquid, it is insolvent, too.

Would it likethat if the banks had not collected the ‘money-lender in-terest rates’, as they called them?

No. The Fond of Development grant-ed the grace period of two years with the interest rate from two to three percent and the businesses were not able to pay that back.

What does it mean? That the credit policy of the banks should not ex-pect to be changed, as long as the enterprises are concerned?

Unfortunately, yes. The banks would not make concessions to businesses

61

www.pks.rs

oUR GUESt No 73

out of whom 25 percent is not able to return the money they borrowed.

What is a solution then?

Healthy capital from abroad. We do not have domestic resources any more. In simply words, our business-es could not be granted the loans, because they could not pay the in-stallations back. The relation of the number of retired persons, unem-ployed and employed is frightening and a solution lies in the increase of production, investments and em-ployment rate. Everything will be the same without it.

What is your opinion on the case with Agrobank and its loss of 300 million euro which was made over night?

Everything is unknown here. I won-der whether a loss was made in three months only. What the regu-latory board, the board of directors, the internal inspection, the audit and the National Bank did at that time. All these institutions play a regulatory role in this kind of busi-ness and auditor should have seen whether the data are fake or not. It is clear that someone in this chain did not do his job correctly so he must bear responsibility.

After this case with Agrobank, could you say that the banking sec-tor is liquid?

Yes, but the case with the Agrobank is just a warning. Luckily, this bank has very low share in the market so it would not cause bigger turbulences in the whole system. The banks with the biggest market shares are liquid. The capital adequacy in the whole sector amounts to 19.7 percent and is the biggest in Europe. The bad place-ments are covered with 120 percent. They are near 3,2 billion dinars, and the banks have allocated around four billion dinars.

In June the European banks in-creased the capital adequacy to nine percent. How will it influence the domestic banks being in foreign ownership?

What the banks in Serbia have is so symbolic in comparison to their centrals, so we could not talk about taking out of the capital. The banks could not take out the main capital from Serbia, but only a part of profit which is a minimum according to the Vienna Agreement. It is obvious that the European Union will not allow the big banks to go bankruptcy, be-cause they are aware of consequenc-es of the terrible domino effect.

The centrals which used to be an important financial resource, will not help the banks. Could it be a forthcoming problem?

There are other financial resourc-es, although I have to repeat, we do not lack the money, but the people whom to give that money. There are not good and healthy companies.

Should the state help the Komerci-jalna bank in these conditions?

Yes, because if this bank would be sold it would get more than it in-vested. This bank successfully runs a business in comparison to the Metals Bank or Agrobank which also were in the majority of state ownership, but these banks went bankruptcy because the state interfered in their business.

What is your opinion on the Devel-opment Bank which was supposed to be established in accordance to the adopted Law?

It was one nice pre-election promise. To help the economy in a such way was a good idea, but not the way how to realise it. The functioning of such a bank requires the budget money which we do lack. In addition, there

is the Fond for Development which functioned in accordance with the same principles as it would do the fu-ture Development Bank and it ended up the year with a loss of 3.8 billion RSD. The corruption is to be blamed for this, but there were the ministers. What will happen with the bank which envisages the establishment of special body entitled to have control? Those who squeezed all money from the Fond for Development now want to found the Development Bank. The Development Bank should transfer the money to the commercial banks except in some special cases, and I ask what special cases? Then, the interest rates are still unknown. The state says it would be the price of the credit lines and since it took the securities in euro and with the interest rate of 7.25 perc ent, and plus the expenses of the bank it means that the interest rates at the Development Bank would amount to nine or ten percent. The Fond for Development offers the loans with far lower interest rates and is current-ly on the knees. The businesses were not able to pay two percent and they will be able to pay nine percent? They will not.

Total of 400 million euro is the sum of the capital planned for the next three years. Is this enough for the economy?

Of course it is not. The businesses own near 20 billion euro in the coun-try and abroad, and we want to solve all problems with 400 million euro. The problem is with the guarantees of the state and every tax payer will return the credit when he or she gets into a problem. A good state sup-ports the production, not the bad consumption. The Development Bank is expected to grant the grace period of two years and the interest rate of two percent, but the none of businesses were told that it will not be like that

I.P.R.

62

www.pks.rs

AGRICULTURE

The harvest covering the area of 482.613 ha has been finished within the peak term. It is the yield of total 1,9 million tonne or 3,9 tonne per hecta-re. Wheat should be a strategic produce and cover the area of 600.000 ha, so as to have a million ton of bread grain for the exportation annually

Wheat yield beyond expectations harvest

the wheat in Serbia has been harvested on the area of 482.613

ha and thus near 1,9 million tons stored in silos. An average yield is around 3,9 t per hectare, which is very good, having in mind the weather conditions. Almost a half of fields was sown with bad qual-ity seed after the regular term for this activity (which is the 25th octo-ber). However, the harvest started a little bit earlier than expected, but thanks to the good preparations and mechanisation which involved near 400.000 tractors and 25.000 combines, the job was finished within the peak term. The barns are full, even beyond our expectations. It should be pointed out that Serbia is the global leader in the reduc-tion of the areas sown with wheat, because this year harvest was the smallest one for the last six dec-ades. The wheat-covered areas are reduced by half for the last twen-ty years and experts say that this negative trend could be changed through the increase of subsidies, the negotiations on production and licensing of bigger number of pub-lic storages.

Bad conditions, good harvest

The adviser for agribusiness at the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Vojislav Stank-ović says that this year harvest is good despite of bag weather con-ditions. He says that out of total yield of wheat there will be enough

for the domestic consumption and near 400.000 t for the exportation. However, we should not be delud-ed with these data, yet the fields in Serbia covered by wheat should be stabilized to 500.000 to 600.000 ha. It will ensure us enough quantities of wheat, the reserves and regular presence on the global market with a million tonne of wheat. In addi-tion, the wheat should be grown together with maize, sunflower, soybean and other summer crops, since it increases the yield, reduc-es the weeds and pesticides. It is again speculated about the aboli-tion on the exportation of wheat and maize whose yield has been cut in halves. The Chamber of Commerce and Industry does not support this opinion and considers that the introduction of embargo on is the last option. It is true that we feel the consequences of drought, but we think that there is no reason for the introduction of the embargo now. There is a myriad of different possibilities – ranging from the ab-olition of the customs on import, the setting up of quotas, while the restriction of the export should be the last measure.The director of the Žita Srbije As-sociation Vukosav Saković warns that the reduction of the sown are-as was not followed by the increase of an average yield, on the contra-ry, these yields were decreasing so we found ourselves in a situation to import the wheat in the future. Serbia should never sow less than

500.000 hectares as long as an aver-age yield of wheat does not exceed five tons per hectare. Only when this happens we should not worry about the quantities of wheat if it is sown less than planned. The situation is better in the Province of Vojvodina where the wheat was harvested on the area of 242.565 ha, with an average yield of 4,3 t per hec-tare, because there are much more storages than in other parts in Serbia as well as industrial mills. The direc-tor of the Institute for Agricultural Economics Drago Cvijanović says that it is the state which should un-dertake more responsibilities on itself and carry out measures for the stabi-lization and increase of the wheat growing and other grains since it is important for the food stability of the country. Cvijanović considers that in case of bad weather such is drought a certain quantities of wheat should be sown in the spring. The president of the Association of agrarians Miroslav Kiš points out that the farmers demand that mill-ers and bakers should be involved in the wheat growing and harvest activities so as they could take care of their raw material and not to wait for the reserves of commod-ities during or after the crop pur-chase, and to say that they do not have enough wheat or to prevent the increase of the price of bread. At the beginning of this year harvest the cultivators were satisfied with the price of 23 dinars per kilogram, but the drought increased the ap-

No 73

63

www.pks.rs

AGRICULTURE

petites. This is the reason why it is difficult to discuss the price of bread now. Only when it is going to be made of new wheat, the price of the wheat will become known and the price of the bread could be discussed. The producers of wheat make the lowest profit. They tend to have 10 percent. As soon as the wheat is stored in silos its price is to be discussed. It is discussed that the price of bread should be based on formula 1:2:4 (wheat – flour – bread).

Briga za narednu setvu

We demand the reserves of goods to buy 250.000 tonne of wheat , the price to be higher than on the market and in that way the market would be stabilized, the vice-pres-ident of the Board of the CCIS As-sociation of agriculture, food and tobacco industry and water man-agement Žarko Galetin says. The price of wheat for the goods re-serves was from 17 to 18 dinars per kilogram, and this year is 23 dinars.

The price of wheat increased by 30 -35 percent in comparison to the previous year. The vice-president of the Chamber of Commerce and Industry of Ser-bia Mirosav Miletić said that there will be enough quantities of flour for the domestic consumption, but it is the question what will happen in the next year. It depends on the organization of sowing in the fol-lowing year. We are all concerned for a drop recorded in the consump-tion of food products in our coun-try. The deputy of the director of the Žito Vojvodine Zdravko Šajatović underscores that the wheat should be pronounced for a strategic pro-duce in Serbia and that the agrarian budget should amount to five per-cent of total budget with an annual growth, so as to reach 10 percent in the future. He also emphasized that Serbia need to follow the trends in the world where the wheat-covered areas are increasing, while it is the opposite situation in our country. The big producer of wheat Pav-le Nenadović from Platičevo says

that the wheat is profitable only if its yield amounts to four tons per hectare. It is the same situation if the wheat could be kept in silos, in other words, when a producer is not persuaded to sell it immediate-ly and is ready to wait for a higher price. The wheat should be paid in three classes as it used to be earlier, if the intention is to attract and stim-ulate farmers to grow the wheat. The adviser at the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Milan Prostran says that the de-mand for the wheat is increasing on the global level and it becomes more and more favourable for our producers. The yield of wheat in the world this year will be lower by 30 million tons. Such forecast has already influenced the increase of prices which will raise the prices of bread and meat, too. Serbia should grant subsidies for the energy sub-stances and others with a view to alleviate this increase of prices, if it is not able to annul it

Branislav Gulan

No 73

64

www.pks.rs

AGRICULTURENo 73

According to the first estimates the loss caused by the drought exceeds two billion dollars. Despite of that there is no reason for fear, the regu-lar supply of food at favourable prices will be provided. The drought-caused damages could be seen as the natural disaster

Drought reduces yields by halfNatural disaster or new reality

the current drought has reduced the crop growing in Serbia by

half and the loss is estimated at 2,1 billion dollars. It is obvious that this situation will have effects on the prices of flour, vegetable oil and sugar as well as milk and meat. However, there is no reason for fear because the Government pos-sesses the instrument by which of means it could protect the consum-ers against too high prices and pro-vide them with regular supply of food products at favourable prices. At the same time this was the issue discussed at the last meeting of the Board of the CCIS Association of agriculture, food and tobacco in-dustry and water management. The adviser for agribusiness at the Chamber of Commerce and Indus-try of Serbia Vojislav Stanković says that the food reserves are good in-volving 100.000 tons of sugar, 60.000 tons of vegetable oil and 300.000 tons of wheat. The drought caused huge damages to the agribusiness. The first estimates disclose that the crop growing is lessened by 50 per-cent, Stanković points out. Serbia needs two billion dollars to invest and thus increase the number of the areas with the irrigation sys-tem to two million hectares, which is only a half of total arable land in Serbia. The maize is dominant crop in Serbia and it suffered difficulties the most. In the total value of the agribusiness the maize participates with 22 to 24 percent. Stanković em-phasizes that the Chamber of Com-merce and Industry of Serbia does

not support the possible restriction on the export of grains. However, the state is currently not in a situa-tion to compensate financially this damage, but to release agrarians from the tax payment on the land registry income and delay the pay-ment of the agricultural subsidies the CCIS sees as an opportunity.

Drought every third year

The director of the Republic Hydro meteorological Service of Serbia Mi-lan Dacić highlights that the drought extremely hit a wider part of Serbia and the precipitation deficit means catastrophe for crops. Should this situation be the same, it could be expected to have a substantially less yield of the economically most im-portant cultures – maize, soybean, sugar beet – by 30 to 50 percent, as

it used to be in the summer 2000, he says. Dacić reminds that for the last ten- twelve years every third one was with extreme drought, which is the alarming data indicating on the climate changes. The damages in agribusiness in that 2000 were estimated at 700 million dollars and in 2003 this figure raised to almost one billion dollars. He underscores that the drought in Serbia started on the 25th of June in the central part of the country, then it spread out on the whole territory, and it could be described as intensive and extreme, while during July one forth of an average quantity of precipitation specific for this period fell down. In the period from 23rd to 29th of July there were rainfalls which only al-leviated the strength of the drought but it was worthless to the agricul-tural crops, Dacić concludes.

65

www.pks.rs

AGRICULTURE No 73

Problems with seeds, too

The director of Žito Srbije Vukosav Saković emphasizes that Serbia is among ten global maize export-ing countries (we used to export almost two million tons) and now due to the drought the yield of maize will be far lower. The yield is almost reduced by half and could be expected to be from 3.5 to four million tons. All these facts disclose that this year drought will be tak-en as the natural disaster in Serbia. Many lands in Serbia covered with maize on more than 1,2 million hectares will not have the corncob. If there had not been the drought, the yield of maize would have been near seven million tons. The director of the Institute of Field and Vegetable Crops in Novi Sad Borislav Kobiljski underscored that someone must be responsible for the wrong agricultural policy, because the imported seeds and hybrids were sown on our fields, which are irresistible to this weather condi-tions. In addition, we did not used the domestic seeds and now we do bear the consequences for sowing the uncontrolled seed sorts and hybrids. Since 1989 in Serbia every third year has been rainless. Kobil-jski also points out that the seeds and hybrids made in Serbia give far higher yields in other countries than on our fields. The lack of water is the key problem of the low crop yields in Serbia, Kobiljski emphasises. Drop in consumption of agri-cultural produce

The vice-president of the Chamber of Commerce and Industry of Ser-bia Miroslav Miletić underscores that this year is lost for anything to be done. A drop in the consump-tion of food products in the country concerns the most. The Proposal of economic measures which the CCIS notified to the Serbian Government sets up the agrarian sector as the

most significant just after the energy. The whole region where the maize is dominantly grown, from Serbia and Romania to America, Mexico, Brazil and Argentina, are extremely drought stricken. The first estimates show that the global yield will be lower by 40 million tons of maize and 30 million tons of wheat. Name-ly, the price of maize will be too high and it will influence the prices of food products. Therefore, the fact that in 26 states in the USA, which is a half of total USA territory, the natural disaster was announced yet by the mid of July. According to the up-to-date forecasts, in the USA 30 percent of total yield of grains will

be lost. If the drought will continue, this figure could raise, what threat-ens severe increase of prices of food products. It is about, first and fore-most, the maize being added in 75 percent of products exposed to tech-nological processing. Otherwise, this is the most extreme drought in the USA for the last two and a half decades. The drought influences the crop yield in the fields in Russia, too. Already near 1,5 million hectares of various crops have been destroyed. This year crops have been decreased to only 85 million tons, from the pre-viously projected 94 million tons

Branislav Gulan

Crops in Vojvodina cut in two

The Government of Vojvodina Province notified the requirement to the Serbian Government saying that the natural disaster should be an-nounced in Serbia due to the extreme drought. The president of the Vojvodina Government Bojan Pajtić says the announcement of the nat-ural disaster would help to remove the consequences of the drought which cut this year crops in two. It is obvious that this is one of the most dramatic years when it comes to the agricultural production. He made a promise to the agrarians that the Vojvodina Government will do its best and make all efforts to make the farms and agricultural households more successful, better and efficient and that they could count on the cooperation in solving the open issues with the Republi-can Government.

Seriously reduced yield of fruit

This year heat swept a half and somewhere even 70 percent of the yield of maize. The orchard and raspberry yards ran dry, while the apricot yield will be less by 90 percent than earlier. The estimation is that the yield of raspberry (an average annual yield used to be 90.000 tons) and plums (whole yield in the previous year was 600.000 tons) will be reduced by half. The decrease of all crops will influence the reduction of total livestock fond in Serbia. A myriad of the associations of agrar-ians addressed to the responsible institutions and asked for this year to be announced for the natural disaster due to the drought. The local self-governments make analyses and estimate the damages. How and to what extent the state will help the agrarians depends on how much money is in the state budget. In the situation like this, in addition to the financial support, the damages could be compensated through the release of agrarians from the taxes and debts.

66

www.pks.rs

AGRICULTURENo 73

Over 60 percent of energy generated from the renewable energy resourc-es, or 2.7 million tonne of oil equivalent, in Serbia makes up unused bi-omass

Wealth in waste (Un)used biomass

the generation of energy from biomass could be replaced

with near 2.5 million tons of crude oil and thus saved over 60 million euro annually. Serbia is among the leading European countries accord-ing to the quantity of available but unused biomass. It has been esti-mated that when the agribusiness activities in fields are finished near 12 million tons of biomass stays ly-ing there. Over 60 percent of energy generated from the renewable en-ergy resources, or 2.7 million tonne of oil equivalent, in Serbia makes up unused biomass. Cutting up the branches of fruit-trees some 724 tons of biomass has been got, which is equal to the quantity exceeding 194 tonne of crude oil, which on the global stock market amounts to 111 million euro, are the facts stat-ed at the gathering organized by the Central European Development Forum (CEDEF) and the Austrian Embassy to Serbia as a part of the trade fair in Novi Sad. Annually three million tons of crop biomass has been burnt, which is equal to 11 billion KWh of electricity or, in other words, to the annual quanti-ty of energy generated by all hydro power plants throughout Serbia. The president of the CEDEF Anna Bovan pointed out that as in the world so in Serbia the popular issue is the saving of energy substances and that the attention is focused on renewable energy resources, and added that biomass is one of opportunities for Serbia to use up natural potentials for the energy generation from renewable energy

resources. According to the data obtained from the International En-ergy Agency (IEA) the 70 percent of the energy generation in Austria comes from renewable energy re-sources, out of which 11,2 percent of electric and 21 percent of thermal energy are got from biomass. The commercial counsellor at the Austrian Embassy to Serbia Andre-as Haidenthaler points out the im-portance of biomass for Serbia as a form of renewable energy resource. We do want to show the Serbian agrarians and companies how to make a profit turning a biomass into useful energy, Haidenthaler says. The aim of the conference was to stimulate the investments in bi-omass as well as to use the experi-ences of Austria as a good example

of the benefits and significance of this energy potential. At the gath-ering total of 11 towns and mu-nicipalities presented themselves – Belgrade, Novi Sad, Kragujevac, Čačak, Bajina Bašta, Požarevac, Ti-tel, Užice, Vrbas, Velika Plana and Vršac – with 12 projects involv-ing the production of thermal and combined production of thermal and electric energy, energy for re-siding and public facilities, as well as the companies with the latest technologies. The participants in the gathering were familiarized with the credit and financing terms for projects and the construction of objects for the generation of elec-tricity from renewable energy re-sources

B.G.

Služba za promocijetel: 011/3304–504, faks: 011/3300–993e-mail: promocije@pks.rswww.pks.rs

2012

11109septembar

oktobar

Kalendar sajmova za septembar–decembar

06–09.09. GIDA Woorld Food, (Istanbul, Turska), Međunarodni sajam prehrane, www.ite-gida.com

11–16.09. AUTOMECHANIKA, (Frankfurt, Nemačka), Sajam delova/opreme za automobile (u saradnji sa SIEPA), www.automechanika.de

19–21.09. ZOOM BY FATEX, (Pariz, Francuska), Sajam tekstila, www.zoombyfatex.com

21–25.10. SIAL, (Pariz, Francuska), Sajam prehrane i pića (u saradnji sa SIEPA), www.sialparis.com

19–23.11. MEBEL, (Moskva, Ruska Federacija), Sajam nameštaja (u saradnji sa SIEPA), www.meb-expo.ru

25–30.11. PANAIR, (Tirana, Albanija), Opšti sajam (u saradnji sa Velekspom), www.klikekspogroup.com

novembar