Veliki ratPoliti čki odnosi velikih sila pred Prvi svetski rat

Krajem 19. i početkom 20. veka dolazi do sve većeg zaoštravanja odnosa između dva sukobljena evropska bloka – Antante (Velika Britanija, Francuska, Rusija) i Centralnih sila (Austro-Ugarska, Nemačka, Italija). Do sve izražajnijih suprotnosti između njih došlo je kada su članice Centralnih sila ispoljile sve veće ambicije za dobijanje svojih prvih kolonija, dok su članice Antante želele da sačuvaju aktuelni poredak u svetu. Zbog toga su Centralne sile često provocirale Antantu da bi našle povod za rat. Najozbiljniji pokušaj bila je aneksija BiH 1908. godine. U sukob Srbije i Austro-Ugarske uplela se Nemačka koja je stala na stranu Austro-Ugarske, dok Rusija, glavni srpski saveznik, nedovoljno oporavljena od rusko-japanskog rata (1905-1906), nije bila u mogućnosti da pruži ratnu podršku, pa je nagovarala vladu u Beogradu da prizna aneksiju.Srbija i Centralne sile

Od Majskog prevrata 1903. i dolaska Karađorđevića na vlast, Srbija je želela da se oslobodi uticaja Austro-Ugarske i da poništi Tajnu konvenciju iz 1881. kojom se Srbija obavezala da će 90% njene stoke biti izvezeno u Austro-Ugarsku. Za Austro-Ugrasku je nova politika srpskih vlasti bila neprihvatljiva pa se u Beču razmišljalo o osvajanju srpske teritorije i o samom uništenju države. Nove saveznike Srbija je našla u silama Antante i umesto u Austro-Ugarsku sve veći procenat izvozne robe šalje se na tržište tih zemalja.Sarajevski atentat

Povod da Centralne sile zvanično objave rat Antanti desio se 28. juna 1914. kada je član revolucionarne organizacije „Mlada Bosna“ Gavrilo Princip ubio austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju. Vlada u Beču optužila je srpsku vladu za organizovanje atentata i prekinula diplomatske odnose sa Beogradom. Sukob između Austro-Ugarske i Srbije prerastao je u sukob Centralnih sila i sila Antante. Na stranu Austro-Ugarske stala je Nemačka, dok su saveznici Srbije Rusija, Velika

Britanija i Francuska nagovarale Srbiju da popusti. Austro-Ugarska je 23. jula 1914. uputila Srbiji ultimatum koji se sastojao od 8 tačaka, od kojih beogradska vlada nije prihvatila samo jednu – dolazak bečkih istražnih organa u Srbiju. Austro-Ugarske vlasti bile su nezadovoljne odgovorom. Zvanična objava rata stigla je 28. jula 1914. godine.Učesnici u ratu

Na samom početku rat je zahvatio devet evropskih država od kojih su dve bile na strani Centralnih sila a sedam na strani Antante. Kao saveznice Antante 1914. godine pristupile su Srbija, Crna Gora, Belgija i Luksemburg. Japan se takođe priključio Antanti i objavio rat Nemačkoj. Turska je objavila neutralnost, ali je potpisala tajni sporazum sa Centralnim silama i u oktobru napala Rusiju. Italija, član Centralnih sila, na početku rata je objavila neutralnost ali je tajnim Londonskim ugovorom od 26. aprila 1915. prihvatila saradnju sa Antantom. Iste godine, u jesen, bugarski kralj Ferdinand potpisao je ugovor o savezništvu sa Centralnim silama. Oktobra

1915. Bugarska je napala Srbiju. Rumunija je 1916. godine ušla u rat na strani Antante dok je SAD to isto učinio 1917. godine.Frontovi

U Prvom svetskom ratu otvoreno je pet frontova: Zapadni, Istočni i Balkanski 1914. a Solunski i Italijanski 1915. godine.Zapadni front

Granice Zapadnog fronta prostirale su se od Belgije, preko cele francuske teritorije do njene granice sa Švajcarskom. Ratovanje počinje avgusta 1914. kada Nemačka, bez objave rata, napada Belgiju i ubrzo je osvaja. Istog meseca objavljuje rat Francuskoj. Septembra 1914. je vođena jedna od značajnijih bitaka u I svetskom ratu – bitka na Marni kada je francuska vojska zaustavila nemačku ofanzivu pred Parizom. Od 1915. na ovom frontu počinje rovovski rat i iste godine Nemci upotrebljavaju hemijsko oružje – bojni otrov u čiji sastav ulazi Cl koji nagriza sluzokožu disajnih organa i dovodi do gušenja. Ovo oružje prvi put je upotrebljeno u mestu Ipra u Belgiji pa je po tome dobilo naziv iperit. Sledeće

godine prvi put su upotrebljeni tenkovi u bitkama na Verdenu i Somi gde su Francuzi dobili Nemce uz pomoć britanskih vojnika.Istočni front

Istočni front nalazio se na granici Nemačke i Austro-Ugarske sa Rusijom. Rusija je prva prešla njegovu granicu ali je pretrpela dva poraza od nemačkog generala Hindenburga. U ratu protiv Austro-Ugarske osvojila je Istočnu Galiciju. Najznačajniji sukob na ovom frontu poznat je kao Brusilova ofanziva po ruskom generalu Brusilovu. Ofanziva je izvedena u leto 1916. godine. U nju su se uključili Italijani a nešto kasnije i Francuzi i Englezi. Tada je Rumunija pristupila ratu na strani Antante i zauzela Erdelj i Banat. Brusilova ofanziva završila se slomom saveznica. Centralne sile su Rumuniju isterale iz novoosvojenih teritorija i pokorili je i uspele da okončaju ofanzivu.Balkansko ratišteBalkansko ratište nastalo je na granici Austro-Ugarske i Srbije 1914. godine. Tu su se odigrale dve značajnije bitke u Prvom svetskom ratu: bitka na Ceru

(Avgust 1914. – prva pobeda saveznica u Velikom ratu) i na Kolubari (Decembar 1914.). Balkansko ratište nestalo je 1915. godine nakon velike ofanzive Austro-Ugarske, Nemačke i Bugarske kada je teritorija Srbije podeljena između Austro-Ugarske i Bugarske. Preseljeno je na jug duž srpsko-grčke granice u vidu Solunskog fronta.Pomorske bitke

Sile Antante imale su bolju mornaricu u odnosu na njihove protivnike. Najviše se istakla britanska flota u borbi protiv Nemačke kod Jitlanda u Severnom moru leta 1916. godine. I pored toga, u ovoj borbi nije bilo pobednika.

Februara 1917. godine Nemačka je objavila pomorski rat Britaniji što je ubrzalo ulazak SAD u rat na strani Antante. Od tada situacija se poboljšava za sile Antante koje su uspele da nabave sva neophodna sredstva za ratovanje. Američki vojnici uspeli su nadoknade gubitak koji je Antanta pretrpela izlaskom Rusije iz rata.Oktobarska revolucija

Oktobarska revolucija je jedan od događaja koji je svakako mogao da izazove slabljenje Antante pa čak i da dovede do njenog poraza. Revolucija je izbila zbog nezadovoljstva svih slojeva društva i usporenog napertka. Pred prvi svetki rat nezadovljstvo je raslo zbog korupcije i nemaštine. Nakon smirenja svih revolucionarnih talasa, Rusija je postala republika čija je imovina postala vlasništvo celog naroda. To je bila prva komunistička država u svetu. Nova ruska vlada htela je da potpiše separatni mir sa Nemačkom kako bi izašla iz rata. To je i učinjeno marta 1918. godine u Brest-Litovsku po uslovima koji su više odgovarali Nemačkoj. Početkom maja iste godine i Rumunija je bila primorana da izađe iz rata. Tim mirovnim ugovorom nestao je Istočni front.Proboj Solunskog fronta

Tokom leta 1918. godine zemlje Antante su se pripremale da zadaju konačan udarac svom neprijatelju. Proboj Solunskog fronta počeo je u septembru, a u njemu su učestvovali francuski, britanski, srpski, italijanski i grčki vojnici.

Centralne sile su bile potisnute sa Balkana i primorane da se povuku na sever. Bugarska je istog meseca kapitulirala, dok su ostale članice Centralnih sila pokušavale da reformišu vojsku.Poraz Centralnih sila i njihova kapitulacija

U leto 1918. godine počela je ofanziva na Zapadnom frontu u kojoj su učestvovale i američke divizije. Francuzi su primorali Nemce da se povuku iz Francuske i Belgije. Narod u Nemačkoj je nestrpljivo očekivao mir, iscrpljen zbog teških uslova života. Takođe i nezadovljstvo zbog neuspešnih ratnih operacija doveli su do revolucije koja je uspela da promeni oblik vladavine iz monarhije u republiku. Posle ovih dešavanja nemački car Vilhelm II Hoencolern napustio je zemlju.

Mesec dana nakon proboja Solusnkog fronta Turska je potpisala kapitulaciju, zatim Austro-Ugarska i na kraju Nemačka (11.11.1918), kada je I svetski rat završen.

Nakon 1918. nestala su sva četiri evropska carstva: Nemačko, Rusko, Austro-Ugarsko i Tursko. Ratne pobednice

Francuska i Britanija bile su finansijski iscrpljene i nemoćne, dok je u najboljem stanju SAD dočekala kraj rata što im je kasnije omogućilo da postanu vodeća svetska sila.