VI - aloxamento de páxinas webcentros.edu.xunta.es/iesmanuelgarciabarros/latin_grego/... · Web viewRematada a guerra macedónica, vixente aínda a de Mitridates, que durante a retirada

EVTROPII BREVIARIVM LIBER SEXTVS [1] M. Aemilio Lepido Q. Catulo consulibus1, cum Sulla rem publicam conposuisset2, bella nova

exarserunt, unum in Hispania, aliud in Pamphylia et Cilicia, tertium in Macedonia, quartum in

Dalmatia. Nam Sertorius, qui partium Marianarum fuerat, timens3 fortunam ceterorum, qui interempti

erant, ad bellum commovit Hispanias. Missi sunt contra eum duces Q. Caecilius Metellus, filius eius,

qui Iugurtham regem vicit, et L. Domitius praetor. A Sertorii duce Hirtuleio Domitius occisus est.

Metellus vario successu contra Sertorium dimicavit. Postea, cum inpar4 pugnae solus Metellus

putaretur5, Cn. Pompeius ad Hispanias missus est. Ita duobus ducibus adversis Sertorius fortuna varia

saepe pugnavit. Octavo demum anno per suos occisus est, et finis ei bello datus per Cn. Pompeium

adulescentem et Q. Metellum Pium atque omnes prope Hispaniae in dicionem6 populi Romani

redactae7.

1 Ablativo absoluto tipo “Cicerone consule”: “sendo Cónsules M. E. Lépido e Q. Catulo, no ano en que eran consules M. E. Lépido e Q. Catulo …etc”2 Cum … composuisset: cum histórico: “despois de que houbese pacificado, tendo pacificado…”3 Timens: participio de presente: “temendo, mentres temía…”4 Inpar=impar: consulta as entradas do diccionario nesta palabra para traducir a frase.5 Cum … putaretur: cum histórico: “como se pensase que, pensando que…”6 Dicio, onis: “poder, autoridade, xurisdicción”7 Redactae = redactae (sunt). Aliquem in dicionem alicuius redigere: “someter á autoridade de alguén”.

****, 19/11/07,

No consulado de Marco Emilio Lépido e Quinto Cátulo, despois de que Sila houbese pacificado a República, prenderon novas guerras, unha en Hispania, outra en Panfilia e Cilicia, a terceira en Macedonia e a cuarta en Dalmacia..

****, 08/01/07,

Finalmente no octavo ano foi asasinado polos seus, e déronlle fin a esta guerra o xove Cneo Pompeio e Quinto Metelo Pío e case que toda Hispania foi sometida á xurisdicción do pobo romano.

****, 08/01/07,

Despois, como se pensaba que Metelo era incapaz de loitar só, Cneo Pompeio foi enviado a Hispania. E así, con dous xenerais na súa contra, Sertoio loitou sen descanso con sorte desigual.

****, 19/11/07,

Domicio foi morto por Hirtuleio, xeneral de Sertorio. Metelo loitou contra Sertorio con éxito desigual.

****, 08/01/07,

Foron enviados contra el os xenerais Quinto Cecilio Metelo, fillo daquel que venceu ó rei Iugurta, e o pretor Lucio Domicio.

****, 16/10/08,

Pois Sertorio, que fora do partido de Mario, temendo a sorte dos demais, que foran asasinados, puxo en pé de guerra ás provincias de Hispania.

[2] Ad Macedoniam missus est Ap. Claudius post consulatum. Levia proelia habuit contra varias

gentes, quae Rhodopam provinciam incolebant, atque ibi morbo mortuus est. Missus ei successor C.

Scribonius Curio post consulatum. Is Dardanos vicit et usque ad Danubium penetravit triumphumque

meruit et intra triennium bello finem dedit. [3] Ad Ciliciam et Pamphyliam missus est P. Servilius ex

consule, vir strenuus. Is Ciliciam subegit, Lyciae urbes clarissimas oppugnavit et cepit, in his

Phaselida, Olympum, Corycum Ciliciae. Isauros quoque adgressus8 in dicionem redegit atque intra

triennium bello finem dedit. Primus omnium Romanorum in Tauro iter fecit. Revertens9 triumphum

accepit et nomen Isaurici meruit. [4] Ad Illyricum missus est C. Cosconius pro consule. Multam

partem Dalmatiae subegit, Salonas cepit et conposito bello10 Romam post biennium rediit. [5] Isdem

temporibus consul M. Aemilius Lepidus, Catuli collega, bellum civile voluit commovere, intra unam

tamen aestatem motus eius oppressus est. Ita uno tempore multi simul triumphi fuerunt, Metelli ex

Hispania, Pompeii secundus ex Hispania, Curionis ex Macedonia, Servilii ex Isauria.

8 Adgressus: part.perf. Pasivo. dun verbo depoñente, adgredior. “Despois de atacar”9 Revertens: participio de presente de reverto. Nom. Sing. masc. “Ao volver, volvendo…”10 Conposito bello: Ablativo absoluto: “Remadada a guerra, unha vez rematada a guerra, etc.”

****, 06/12/08,

Naqueles momentos o consul Marco Emilio Lépido, collega de Catulo, quixo provocar unha guerra civil, pero nun verán o seu levantamento foi sufocado. Houbo así moitos trunfos ao mesmo tempo, o de Metelo en Hispania, o segundo de Pompeio en Hispania, o de Curión en Macedonia, o de Servilio en Hispania.

****, 15/01/07,

Ao Ilírico foi enviado Caio Cosconio como procónsul. Someteu gran parte da Dalmacia, tomou Salonas e, rematada a guerra, regresou a roma despois de dous anos.

****, 15/01/07,

Despois de atacar tamén aos Isauros someteunos á súa autoridade e puxo fin á guerra en 3 anos. Foi o primeiro dos romanos en marchar polo Tauro. Ao seu regreso aceptou o trunfo e mereceu o nome de Isáurico.

****, 15/01/07,

A Cilicia e Pamfilia foi enviado Publio Servilio como procónsul, home enérxico. Este someteu Cilicia, atacou e tomou as máis importantes cidades da Licia, entre elas Fasélide, Olimpo e Córico de Cilicia.

****, 06/12/08,

Foi enviado como o seu sucesor Caio Escribonio Curión despois do seu consulado. Este venceu ós Dárdanos e penetrou ata o Danubio e logrou o Trunfo e puxo fin á guerra en tres anos.

****, 15/01/07,

A Macedonia foi enviado Apio Claudio despois do seu consulado. Sostivo combates de pouca importancia contra varios pobos que habitaban na provincia de Ródope, e alí morreu a causa dunha enfermidade.

[6] Anno urbis conditae sexcentesimo septuagesimo sexto, L. Licinio Lucullo et M. Aurelio Cotta

consulibus mortuus est Nicomedes, rex Bithyniae, et per testamentum populum Romanum fecit

heredem. Mithridates pace rupta11 Bithyniam et Asiam rursus voluit invadere. Adversus eum ambo

consules missi variam habuere fortunam. Cotta apud Chalcedonem victus ab eo acie, etiam intra

oppidum coactus est et obsessus. Sed cum se inde Mithridates Cyzicum transtulisset12, ut Cyzico

capta13 totam Asiam invaderet14, Lucullus ei, alter consul, occurrit. Ac dum Mithridates in obsidione

Cyzici commoratur, ipse eum a tergo obsedit fameque consumpsit et multis proeliis vicit, postremo

Byzantium, quae nunc Constantinopolis est, fugavit. Navali quoque proelio duces eius Lucullus

oppressit. Ita una hieme et aestate a Lucullo ad centum fere milia regis extincta sunt.

[7] Anno urbis Romae15 sexcentesimo septuagesimo octavo Macedoniam provinciam M. Licinius

Lucullus accepit, consobrinus Luculli, qui contra Mithridatem bellum gerebat.

11 Pace rupta: ablativo absoluto: “despois de romper o tratado de paz”12 Cum … transtulissent: oración de cum histórico, sub.adv.tempor-causal. “despois de que houbera cruzado…”13 Cycico capta: Ablativo absoluto. “Tomada/capturada Cycico, tras capturar Cycico, etc.”14 Ut…invaderet: oración sub. Adv. Final. ”para invadir”15 Urbis Romae = urbis Romae (conditae)

****, 23/01/07,

No ano 678 dende a fundación de Roma, Marco Licinio Lúculo, o primo do Lúculo que loitaba contra Mitrídates, tomou posesión da provincia de Macedonia.

****, 23/01/07,

E tamén en batalla naval aniquilou Lúculo aos seus xenerais. E así, nun inverno en un verano, foron exterminados por Lúculo case cen mil homes do rei.

****, 23/01/07,

E mentres Mitridates se demoraba no asedio de Cícico, o propio Lúculo sitiouno pola retagarda, debilitouno por fame e venceuno en moitos combates; finalmente obrigouno a fuxir a Bizancio, que agora é Constantinopla.

****, 23/01/07,

Pero despois de que Mitridates houbese cruzado dende alí ata Cízico, para, unha vez tomada Cícico, invadir toda Asia, Lúculo, o outro cónsul, saiulle ao encontro.

****, 23/01/07,

No ano seiscentos setenta e seis despois da fundación de Roma, sendo cónsules Lucio Licinio Lúculo e Marco Aurelio Cota, morreu Nicomedes, rei de Bitinia, e no seu testamento declarou herdeiro ó pobo romano. Mitridates, despois de romper o tratado de paz, quizo invadir de novo Bitynia e Asia. Enviados contra el ámbolos dous cónsules, tiveron sorte diversa.. Cotta foi vencido por el en batalla xunto a Calcedonia, e ademáis foi encerrado e sitiado dentro da cidadela.

Et in Italia novum bellum subito commotum est. Septuaginta enim et quattuor gladiatores ducibus

Spartaco, Crixo et Oenomao effracto16 Capuae ludo17 fugerunt. Et per Italiam vagantes paene non

levius18 bellum in ea, quam Hannibal moverat, paraverunt. Nam multis ducibus et duobus simul

Romanorum consulibus victis19 sexaginta fere milium armatorum exercitum congregaverunt, victique

sunt in Apulia a M. Licinio Crasso pro consule, et post multas calamitates Italiae tertio anno bello huic

est finis inpositus.

[8] Sexcentesimo octogesimo primo anno urbis conditae, P. Cornelio Lentulo et Cn. Aufidio Oreste

consulibus duo tantum gravia bella in imperio Romano erant, Mithridaticum et Macedonicum. Haec

duo Luculli agebant, L. Lucullus et M. Lucullus. L. ergo Lucullus post pugnam Cyzicenam, qua

vicerat Mithridatem, et navalem, qua duces eius oppresserat, persecutus est eum et recepta

Paphlagonia20 atque Bithynia etiam regnum eius invasit, Sinopen et Amison, civitates Ponti

16 Effracto … ludo: ablativo absoluto. Vid. Supra.17 Ludus, i: escola. Refírese a unha “escola de gladiadores”, donde eran adestrados para o combate.18 Non levius: lítotes. Atenuación que se produce negando o que se quere afirmar. Ex: “Del un ojo tuerta y del otro no muy sana…” Cervantes.19 Multis … victis: ablativo absoluto. Vid. Infra.20 Recepta Paphlagonia atque Bithynia: ablativo absoluto.

****, 03/12/07,

No ano 681 despois da fundación de Roma, sendo cónsules P. Cornelio Lentulo e Cn. Auficio Oreste, tan só había dúas guerras de importancia no imperio romano, a Mitridática e a Macedónica. Dirixían estas os dous Lúculos, L. Lúculo e M. Luculo.

****, 06/12/08,

E en Italia unha nova guerra levantouse de súpeto. Pois setenta e catro gladiadores, con Espartaco, Crixo e Oenomao como líderes, fuxiron despois de destruír a escola de gladiadores de Capua. E errantes por Italia preparáronse para sunha guerra nela case da mesma importancia que a que promovera Anibal. Pois despois de vencer a moitos xenerais e a dous cónsules ó mesmo tempo, reuniron un exército de case sesenta mil homes armados, e foron vencidos en Apulia polo procónsul M. Licinio Craso. E despois de moitas calamidades púxose fin a esta guerra en Italia ao terceiro ano.

nobilissimas, cepit. Secundo proelio apud Caberam civitatem, quo ingentes copias ex omni regno

adduxerat Mithridates, cum XXX milia lectissima regis a quinque milibus Romanorum vastata essent,

Mithridates fugatus est, castra eius direpta21. Armenia quoque minor, quam tenuerat, eidem sublata

est. Susceptus tamen est Mithridates post fugam a Tigrane, Armeniae rege, qui tum ingenti gloria

imperabat, Persas saepe vicerat, Mesopotamiam occupaverat et Syriam et Phoenices partem.

[9] Ergo Lucullus repetens hostem fugatum22 etiam regnum Tigranis qui Armeniis imperabat ingressus

est. Tigranocertam, civitatem Arzanenae, nobilissimam regni Armeniaci, cepit, ipsum regem cum

septem milibus quingentis clibanariis et centum milibus sagittariorum et armatorum venientem23

decem et octo milia militum habens ita vicit, ut magnam partem Armeniorum deleverit. Inde Nisibin

profectus24 eam quoque civitatem cum regis fratre cepit. Sed hi, quos in Ponto Lucullus reliquerat cum

exercitus parte, ut regiones victas et iam Romanorum tuerentur, neglegenter se et avare agentes

21 Castra … direpta: ablativo absoluto22 Repetens (hostem fugatum): repetens, participio de presente de repeto en nom. Concertando con Lucullus. Leva como OD o Acus. Hostem fugatum. Tradúzase por xerundio. 23 Regem …. venientem: oración de participio de presente concertado en acusativo. “ao propio rei, que viña con…”24 p.p. de proficiscor: “despois de partir…”

****, 06/12/08,

Así pois Lúculo, volvendo marchar contra o inimigo en fuga, penetrou mesmo no reino de Tigranes, que reinaba sobre os armenios. Tomou Tigranocerta, cidade de Arzanes, a máis nobre do reino de Armenia, e venceu ao propio rei, que viña con sete mil cincocentos coraceiros e cen mil arqueiros e homes armados, contando el con dezaoito mil homes, de maneira que aniquilou a gran parte dos armenios.

****, 14/01/08,

Tamén Armenia menor, que tivera baixo o seu poder, foille arrebatada. Sen embargo Mitridades foi acollido despois da súa fuga por Tigranes, rei de Armenia, que entón gobernaba con enorme gloria, e vencera a miúdo aos Persas, ocupara Mesopotamia e Siria e parte de Fenicia.

****, 18/12/07,

No combate seguinte, xunto á cidade de Cabera, onde Mitridades conducira a inxentes tropas procedentes de todo o reino, despois de que 30 mil escollidísimos soldados do rei houbesen sido arrasados por 5 mil romanos, Mitridates deuse á fuga, unha vez destruído o seu campamento.

****, 10/12/07,

Así pois, Lúculo, despois da batalla de Cyzico, na que vencera a Mitridates, e da naval, na que aplastara aos seus xenerais, perseguiuno e, recobradas Paflagonia e Bitinia, mesmo invadiu o seu reino, e tomou Sínope e Amiso, moi nobres cidades do Ponto.

occasionem iterum Mithridati in Pontum inrumpendi25 dederunt, atque ita bellum renovatum est.

Lucullo paranti capta Nisibi contra Persas expeditionem successor est missus.

[10] Alter autem Lucullus, qui Macedoniam administrabat, Bessis primus Romanorum intulit bellum

atque eos ingenti proelio in Haemo monte superavit. Oppidum Uscudamam, quod Bessi habitabant,

eodem die, quo adgressus est, vicit, Cabylen cepit, usque ad Danubium penetravit. Inde multas supra

Pontum positas civitates adgressus est. Illic Apolloniam evertit, Callatim, Parthenopolim, Tomos,

Histrum, Burziaonem cepit belloque confecto Romam rediit. Ambo triumphaverunt, tamen Lucullus,

qui contra Mithridatem pugnaverat, maiore gloria, cum tantorum regnorum victor redisset.

[11] Confecto bello Macedonico, manente Mithridatico, quod recedente Lucullo rex collectis auxiliis

reparaverat, bellum Creticum ortum est. Ad id missus Q. Caecilius Metellus ingentibus proeliis intra

triennium omnem provinciam cepit appellatusque est Creticus atque ex insula triumphavit. Quo

25 Mithridati … irrumpendi: xerundivo = xerundio + subst. concertado: “de irromper/atacar Mitridates…de que Mitridates irrumpise/atacase…”

****, 14/01/08,

Nese tempo tamén Lybia engadiuse ao poder de Roma polo testamento de Apión, que fora o seu rei, na cal había ilustres cidades cmo Berenica, Ptolomais e Cirene.

****, 06/12/08,

Rematada a guerra macedónica, vixente aínda a de Mitridates, que durante a retirada de Lúculo o rei volvera renovar logo de reunir apoios, xurdiu a guerra de Creta. A ela foi enviado Q. Cecilio Metelo e tras grandes combates tomou toda a provincia en tres anos, e foi chamado Cretico e celebrou o trunfo pola illa.

****, 06/12/08,

Dende alí atacou moitas cidades situadas máis arriba do Ponto. Allí destruiu Apolonia, tomou Calatin, Partenópole, Tomos, Histro, Burziaon, e rematada a guerra volveu a roma. Ambos lograron o trunfo, pero o Lúculo que loitara contra Mitridades con maior gloria, despois de que houbese regresado como vencedor de tantos reinos.

****, 11/12/07,

Sen embargo, o outro Lúculo, que administraba Macedonia, foi o primeiro dos romanos en declararlle a guerra aos Besos e derrotounos nun gran combate no monte Hemo. Venceu á cidadela de Uscudama, que habitaban os Besos, no mesmo día que chegou, tomo Cabyla, penetrou ata o Danubio.

****, 06/12/08,

Despois de partir dende aquí ata Nisibin tomou tamén esta cidade e capturou ao irmán do rei. Pero os que deixara no Ponto con parte do exército, para que protexesen as rexións vencidas e xa dos romanos, ao comportase de xeito neglixente e cobizoso, deron outra vez a Mitridates ocasión de irromper no Ponto, e así a reanudouse a guerra. Foille enviado un sucesor a Lúculo mentres preparaba unha expedición contra os Partos tras a captura de Nísibe.

tempore Libya quoque Romano imperio per testamentum Appionis, qui rex eius fuerat, accessit, in

qua inclutae urbes erant Berenice, Ptolomais, Cyrene.

[12] Dum haec geruntur, piratae omnia maria infestabant ita, ut26 Romanis toto orbe victoribus sola

navigatio tuta non esset. Quare id bellum Cn. Pompeio decretum est. Quod intra paucos menses

ingenti et felicitate et celeritate confecit. Mox ei delatum27 etiam bellum contra regem Mithridatem et

Tigranem. Quo suscepto Mithridatem in Armenia minore nocturno proelio vicit, castra diripuit,

quadraginta milia eius occidit, viginti tantum de exercitu suo perdidit et duos centuriones. Mithridates

cum uxore fugit et duobus comitibus. Neque multo post, cum in suos saeviret, Pharnacis, filii sui,

apud milites seditione ad mortem coactus venenum hausit. Hunc finem habuit Mithridates. Periit

autem apud Bosphorum, vir ingentis industriae consiliique. Regnavit annis sexaginta, vixit

septuaginta duobus, contra Romanos bellum habuit annis quadraginta.

26 Ita ut … esset: or.sub.adv.consecutiva27 Delatum (est)

****, 18/12/07,

Este final tivo Mitridades. Morreu onda o Bósforo, un home de gran enerxía e decisión. Reinou durante sesenta anos, viviu setenta e dous, fixo a guerra contra os romanos durante corenta anos.

****, 06/12/08,

Mitridates fuxiu acompañado da súa muller e de dous compañeiros. E non moito despois, como se comportaba dun xeito cruel mesmo cos seus propios homes, inxeriu un veleno despois de ser obrigado a suicidarse nunha revolta entre os seus soldados promovida polo seu propio fillo Farnaces.

****, 18/12/07,

Logo foille confiada tamén a guerra contra o rei Mitridates e Tigranes. Despois de asumir o mando venceu a Mitridades en Armenia menor nun combate nocturno, saqueou o campamento, matou a corenta mil dos seus homes e perdeu só a vinte do seu propio exército e a dous centurións.

****, 18/12/07,

Por iso esta guerra foille enconmendada a Cneo Pompeio. Rematouna en poucos meses con gran fortuna e celeridade.

****, 06/12/08,

Mentres isto sucede, os piratas infestaban tódolos mares de tal maneira que aos romanos, victoriosos no orbe enteiro, tan só a navegación non lles era segura.

[13] Tigrani deinde Pompeius bellum intulit. Ille se ei dedidit et in castra Pompeii sexto decimo

miliario ab Artaxata venit ac diadema suum, cum procubuisset ad genua Pompeii, in manibus ipsius

conlocavit. Quod ei Pompeius reposuit honorificeque eum habitum regni tamen parte multavit et

grandi pecunia. Adempta est ei Syria, Phoenice, Sophanene; sex milia praeterea talentorum argenti

indicta, quae populo Romano daret, quia bellum sine causa Romanis commovisset.

[14] Pompeius mox etiam Albanis bellum intulit et eorum regem Oroden ter vicit, postremo per

epistulas ac munera rogatus veniam ei ac pacem dedit. Hiberiae quoque regem Artacen vicit acie et in

deditionem accepit. Armeniam minorem Deiotaro, Galatiae regi, donavit, quia socius belli

Mithridatici fuerat. Attalo et Pylaemeni Paphlagoniam reddidit. Aristarchum Colchis regem imposuit.

Mox Ituraeos et Arabas vicit. Et cum venisset in Syriam, Seleuciam, vicinam Antiochiae civitatem,

libertate donavit, quod regem Tigranen non recepisset. Antiochensibus obsides reddidit. Aliquantum

agrorum Daphnensibus dedit, quo lucus ibi spatiosior fieret, delectatus loci amoenitate et aquarum

****, 06/12/08,

Logo venceu a os Itureos e Árabes. E despois de chegar a Siria, otorgoulle a liberdade a Seleucia, vicina cidade de Antiochia, que non aceptara ao rei Tigranes. Devolveu os reféns aos cidadáns de Antioquía. Deulles unha cantidade considerable de terras aos cidadáns de Dafne, para que o bosque alí fose máis espacioso, compracido polo encanto do lugar e a abundacia de augas.

****, 06/12/08,

En Hiberai tamen venceu ao rei Artacen en combate e aceptoulle a rendición. Donoulle Armenia menor a Deiotaro, rei da Galatia, porque fora aliado seu na guerra contra Mitrhidates. Devolveulle Paflagonia a Atalo e Pylaemeno. Puxo a Aristarco como rei da Cólquide.

****, 06/12/08,

Pompeio axiña declaroulle a guerra tamén aos albanos e venceu tres veces ao seu rei Orodes; finalmente, logo de que ser suplicado mediante cartas e regalos, concedeulle o perdón e a paz.

****, 06/12/08,

Foille arrebatada Syria, Phoenice, Sopharene; ademais foille imposto un tributo de seis mil talentos de prata, que debería entragar ao pobo romano, posto que promovera unha guerra sen motivo contra os romanos.

****, 06/12/08,

Despois declaroulle a guerra a Tigranes. Entregouselle este e veu ata o campamento de Pompeio, no décimosexto miliario dende Arataxa, e logo de postrarse ante os xeonllos de Pompeio, puxo o seu diadema nas mans del. Pompeio voveulla colocar a el e, tras mantelo honorificamente no poder multouno coa confiscación de parte do seu reino e cunha gran cantitdade de diñeiro.

abundantia. Inde ad Iudaeam transgressus est, Hierosolyma, caput gentis, tertio mense cepit XII

milibus Iudaeorum occisis, ceteris in fidem acceptis. His gestis in Asiam se recepit et finem

antiquissimo bello dedit.

[15] M. Tullio Cicerone oratore et C. Antonio consulibus28, anno ab urbe condita sexcentesimo

octogesimo nono, L. Sergius Catilina, nobilissimi generis vir, sed ingenii pravissimi, ad delendam

patriam29 coniuravit cum quibusdam claris quidem et audacibus viris. A Cicerone urbe expulsus est.

Socii eius deprehensi in carcere strangulati sunt. Ab Antonio, altero consule, Catilina ipse victus

proelio est et interfectus30.

16] Sexcentesimo nonagesimo anno urbis conditae D. Iunio Silano et L. Murena consulibus Metellus

de Creta triumphavit, Pompeius de bello piratico et Mithridatico. Nulla umquam pompa triumphi

similis fuit. Ducti sunt ante eius currum filii Mithridatis, filius Tigranis et Aristobulus, rex Iudaeorum;

28 Ablativo absoluto tipo “Cicerone consule”: “sendo Cónsules M. T. Cicerón e C. Antonio / no ano en que eran consules M. T. Cicerón e C. Antonio…etc”29 Ad delendam patriam: xerundivo, valor final “para destruír a patria”30 Interfectus = interfectus (est)

****, 22/01/08,

No ano 690 despois da fundación da Cidade, no consulado de Décimo Xuno Silano e Lucio Murena, Metelo celebrou o trunfo pola guerra de Creta, Pompeio pola guerra contra os piratas e a de Mitridates. Nunca antes houbo un desfile trunfal semellante. Diante do seu carro foron conducidos os fillos de Mitridadtes, o fillo de Tigranes e Aristóbulo, rei dos xudeos, e foi levada gran cantidade de diñeiro e infinita de ouro e de prata. Neste momento non había ningunha guerra importante no mundo.

****, 22/01/08,

Sendo consules o orador Marco Tulio Cicerón e Caio Antonio, no ano 689 dende a fundación da cidade, Lucio Serxio Catiliña, varón de ilustrísima linaxe, pero de depravado carácter, conxurou para destruír a patria cun algúns certamente famosos e audaces varóns. Foi expulsado de Roma por Cicerón. Capturados os seus aliados foron estrangulados no cárcere. O propio Catilina foi vencido en combate e morto por Antonio, o outro cónsul.

****, 06/12/08,

Dende aí atravesou ata Xudea, e tomou Xerusalén, capital deste pobo, no terceiro mes, causando doce mil mortos entre os xudeos e tomando aos demais baixo xuramento. Feito esto retirouse a Asia e deulle fin a esta antiquísima guerra.

praelata est ingens pecunia et auri atque argenti infinitum. Hoc tempore nullum per orbem terrarum

grave bellum erat.

[17] Anno urbis conditae sexcentesimo nonagesimo tertio C. Iulius Caesar, qui postea imperavit, cum

L. Bibulo consul est factus. Decreta est ei Gallia et Illyricum cum legionibus decem. Is primus vicit

Helvetios, qui nunc Sequani appellantur, deinde vincendo per bella gravissima usque ad Oceanum

Britannicum processit. Domuit autem annis novem fere omnem Galliam, quae inter Alpes, flumen

Rhodanum, Rhenum et Oceanum est et circuitu patet ad bis et tricies centena milia passuum31.

Britannis mox bellum intulit, quibus ante eum ne nomen quidem Romanorum cognitum erat, eosque

victos obsidibus acceptis32 stipendiarios fecit. Galliae autem tributi nomine annuum imperavit

stipendium quadringenties33, Germanosque trans Rhenum adgressus34 inmanissimis proeliis vicit. Inter

31 ad bis et tricies centena milia passuum: 3.200 millas32 Obsidibus acceptis: ablativo absoluto “despois de tomar reféns…”33 Quadrigentis: 400 veces (100.000 sestercios) = “corenta millóns de sextercios”34 Adgressus: “atacando, despois de atacar…”

****, 22/01/08,

Entre tantos éxitos tivos tres reveses no campo de batalla, umha vez onde os Arvernos estando el presente, e dúas veces, estando ausente, na Xermania. Pois os seus dous legados, Titurio e Aurunculeio, foron asasinados nunha emboscada.

****, 28/01/08,

Axiña declaroulle a gerra aos britanos, que antes del nin sequera coñecían o nome dos Romanos, e, unha vez vencidos e logo de tomar reféns someteunos ao pago dun imposto. Para a Galia ordenou en concepto de tributo un imposto anual de corenta millóns de sextercios, e logo de atacar aos xermanos ao outro lado do Rhin venceunos en inhumanos combates.

****, 28/01/08,

No ano 693 dende a fundación da cidade, Caio Xulio César, que máis tarde acadou o poder, foi nomeado consul xuntamente con Lucio Bíbulo. Foille asignada a Galia e o Ilírico con 10 lexións. Foi el o primeiro que venceu aos Helvecios, que agora son chamados Sequanos, e despois, vencendo en moi importantes batallas avanzou ata o Océano Británico. Domeñou así en nove anos a case toda a Galia que está entre os Alpes, o río Ródano, o Rhin e o Océano, e forma un círculo de 3.200 millas.

tot successus ter male pugnavit, apud Arvernos semel praesens et absens in Germania bis. Nam legati

eius duo, Titurius et Aurunculeius, per insidias caesi sunt.

[18] Circa eadem tempora anno urbis conditae sexcentesimo nonagesimo septimo, M. Licinius

Crassus, collega Cn. Pompeii Magni in consulatu secundo, contra Parthos missus est et cum35 circa

Carras contra omen et auspicia dimicasset, a Surena, Orodis regis duce, victus ad postremum

interfectus est cum filio, clarissimo et praestantissimo iuvene. Reliquiae exercitus per C. Cassium

quaestorem servatae sunt, qui singulari animo perditas res tanta virtute restituit, ut36 Persas rediens37

trans Euphraten crebris proeliis vinceret.

[19] Hinc iam bellum civile successit exsecrandum et lacrimabile, quo praeter calamitates, quae in

proeliis acciderunt, etiam populi Romani fortuna mutata est. Caesar enim rediens ex Gallia victor

coepit poscere alterum consulatum atque ita ut38 sine dubietate aliqua ei deferretur. Contradictum est a

Marcello consule, a Bibulo, a Pompeio, a Catone, iussusque39 dimissis exercitibus ad urbem redire.

35 Cum … dimicasset: cum histórico: “despois de loitar, como houbese loitado, tendo loitado…”36 Ut …vinceret: subordinada adverbial consecutiva.37 Rediens: participio de presente: “regresando, mentres regresaba…”38 Ita ut ...:deferretur: introduce subordinada adverbial consecutiva > “de tal maneira que ...” 39 Iusssus (est): “foi ordenado..”, > “foille ordenado que …”

****, 25/02/08,

A partires de aquí veu unha guerra civil execrable e causa de lágrimas, na que, ademáis das calamidades que sucederon nos combates, mesmo cambiou a sorte do pobo romano. Pois César no seu regreso como vencedor dende a Galia, empezou a reclamar outro consulado e ademáis de xeito que sen dúbida alguna lle fose concedido a el. Foi contradicido polo consul marcelo, por Bíbulo, por Pompeio, por Catón, e foille ordenado que, licenciado o seu exército, regresase a Roma.

****, 22/01/08,

Os restos de seu exército foron salvados polo cuestor Caio Casio, que con gran presenza de ánimo restableceu unha situación desesperada con tanto valor que, ao seu regreso, venceu aos Persas en numerosos combates ao outro lado do Éufrates.

****, 28/01/08,

Maís ou menos neste momento, no ano 697 da fundación de Roma, Marco Licinio Craso, colega de Cneo Pompeio no seu segundo consulado, foi enviado contra os Partos, e despois de qure houbese loitado preto de Carras cos presaxios e augurios en contra, vencido por Surena, xeneral do rei Orodes, foi morto finalmente xunto co seu fillo, xove ilustre e sobresaliente.

Propter quam40 iniuriam ab Arimino, ubi milites congregatos habebat, adversum patriam cum exercitu

venit. Consules cum Pompeio senatusque omnis atque universa nobilitas ex urbe fugit et in Graeciam

transiit. Apud Epirum, Macedoniam, Achaiam Pompeio duce senatus contra Caesarem bellum paravit.

[20] Caesar vacuam urbem ingressus41 dictatorem se fecit. Inde Hispanias petiit.Ibi Pompeii exercitus

validissimos et fortissimos cum tribus ducibus, L.Afranio, M. Petreio, M. Varrone, superavit. Inde

regressus in Graeciam transiit, adversum Pompeium dimicavit. Primo proelio victus est et fugatus,

evasit tamen, quia nocte interveniente Pompeius sequi noluit, dixitque Caesar nec Pompeium scire

vincere et illo tantum die se potuisse42 superari. Deinde in Thessalia apud Palaeopharsalum productis

utrimque ingentibus copiis dimicaverunt. Pompeia acies habuit XL milia peditum, equites in sinistro

cornu sexcentos, in dextro quingentos, praeterea totius Orientis auxilia, totam nobilitatem, innumeros

senatores, praetorios, consulares et qui magnorum iam bellorum victores fuissent. Cesar in acie sua

habuit peditum non integra XXX milia, equites mille.

[21] Numquam adhuc Romanae copiae in unum neque maiores neque melioribus ducibus

convenerant, totum terrarum orbem facile subacturae43, si contra barbaros ducerentur. Pugnatum

tamen est ingenti contentione victusque ad postremum Pompeius et castra eius direpta sunt. Ipse 40 Quam iniuriam = eam iniuriam41 Ingressus: participio pasivo dun verbo depoñente > “tendo entrado, despois de entrar…”42 Potuisse = infinitivo de perfecto “houbese podido...”43 Subacturae: participio de futuro, “que someterían, que poderían someter…”

****, 11/02/08,

Ninca ata entón se reuniran nun mesmo lugar maiores tropas romanas nin con mellores xenerais, que poderían someter a tódalas terras do mundo, se fosen conducidas contra os bárbaros. Aínda así loitouse con gran esforzo e finalmente foi vencido Pompeio e destruído o seu campamento. El mesmo dirixiuse a Alexandría, para recibir auxulio do rei de Exipto, a quen lle fora encomendado como tutor polo senado a causa da súa xuvenil idade.

****, 28/01/08,

Despois loitaron en Tesalia, xunto a Farsalia, presentando dende cada bando grandes tropas. As liñas de Pompeio contaron con 40.000 soldados de infantería, 600 xinetes no flanco esquerdo, 500 no dereito, además das tropas auxiliares de todo o oriente, a nobreza enteira, innumerables senadores, pretorios, consulares e que xa foran vencedores de grandes batallas. César, nas súas liñas, contou con case 30.000 soldados de infantería, e mil xinetes.

****, 28/01/08,

Ao volver de alí cruzou a Grecia, combateu contra Pompeio. No primeiro combate foi vencido e posto en fuga, pero escapou, pois ao chegar a noite Pompeio non quixo seguilo, e dixo César que Pompeio non sabía vencer e que só naquel día houbese podido ser vencido.

****, 28/01/08,

César, logo de entrar nunha Roma baleira, proclamouse dictador. Dende alí, dirixiuse ás provincias de Hispania. Alí venceu aos poderosísimos e fortísimos exércitos de Pompeio, xunto cos seus tres xenerais, L. Afranio, M. Petreio e M. Varrón.

****, 28/01/08,

Os Consules con Pompeio e todo o senado e a nobreza enteria fuxiron de Roma e cruzaron a Grecia. E xunto a Epiro, Macedonia, Achaia, o senado, con Pompeio como xeneral, preparou a guerra contra César.

****, 28/01/08,

E a causa desta inxuria, dende Arimino, onde tiña aos seus soldados congregados, marchou contra a súa patria na compaña do seu exército.

fugatus Alexandriam petiit, ut44 a rege Aegypti, cui tutor a senatu datus fuerat propter iuvenilem eius

aetatem, acciperet auxilia. Qui fortunam magis quam amicitiam secutus occidit Pompeium, caput eius

et anulum Caesari misit. Quo conspecto Caesar etiam lacrimas fudisse dicitur45, tanti viri intuens caput

et generi quondam sui.

[22] Mox Caesar Alexandriam venit. Ipsi quoque Ptolomaeus parare voluit insidias, qua causa bellum

regi inlatum est. Victus in Nilo periit inventumque est corpus eius cum lorica aurea. Caesar

Alexandria potitus regnum Cleopatrae dedit, Ptolomaei sorori, cum qua consuetudinem stupri

habuerat. Rediens inde Caesar Pharnacen, Mithridatis Magni filium, qui Pompeio in auxilium apud

Thessaliam fuerat, rebellantem in Ponto et multas populi Romani provincias occupantem vicit acie,

postea ad mortem coegit.

[23] Inde Romam regressus tertio se consulem fecit cum M. Aemilio Lepido, qui ei magister equitum

dictatori ante annum fuerat. Inde in Africam profectus est, ubi infinita nobilitas cum Iuba,

Mauretaniae rege, bellum reparaverat. Duces autem Romani erant P. Cornelius Scipio ex genere

antiquissimo Scipionis Africani (hic etiam socer Pompeii Magni fuerat), M. Petreius, Q. Varus, M.

44 Ut …acciperet: oración adverbial final. “para recibir…”45 Caesar …dicitur: construcción persoal de infinitivo: “César é dito que ….” > “Dise que César …”

****, 25/02/08,

Por outra banda estaban os xenerais romanos P. Cornelio Escipión, da antiquísima linaxe de Escipión Africano (este tamén fora sogro de Pompaio o Grande), M. Petreio, Q. Varo, M. Porcio Catón, L. Cornelio Fausto, fillo do dictador Sila.

****, 25/02/08,

Ao seu regreso dende alí a Roma proclamouse cónsul por terceira vez xunto con M. Emilio Lépico, que fora o seu mestre de cabalería cando era dictador un ano antes. Dende alí marchou a África, onde unha infinidade de nobres volvera reanudar a guerra xunto con Iuba, rei da Mauritania.

****, 11/02/08,

Ao seu regreso de alí, César venceu en combate a Farnaces, fillo do gran Mitridates, que acudira en auxilio de Pompeio en Tesalia, que se rebelaba no Ponte e ocupaba moitas provincias do pobo romano, e despois obrigouno a suicidarse

****, 25/02/08,

Axiña chegou César a Alexandría. Tamén a el mesmo lle quixo tender Ptolomeo unha emboscada, motivo polo que foille declarada a guerra ao rei. Unha vez vencido morreu no Nilo e o seu corpo foi atopado cunha loriga de outo. César, despois de apoderarse de Alexandría, entregou o reino a Cleopatra, irmá de Ptolomeo, coa que cometera estupro.

****, 25/02/08,

O cal, perseguindo máis a fortuna que a amizade asasinou a Pompeio, e enviou a César a súia cabeza e o seu anel. Visto o cal, dise que o propio César derramara unha lágrimas, ao contemplar a cabeza dun varón tan grande e noutro tempo xenro seu.

Porcius Cato, L. Cornelius Faustus, Sullae dictatoris filius. Contra hos commisso proelio, post multas

dimicationes victor fuit Caesar. Cato, Scipio, Petreius, Iuba ipsi se occiderunt. Faustus, Sullae

quondam dictatoris filius, Pompeii gener, a Caesare interfectus est.

[24] Post annum Caesar Romam regressus quarto se consulem fecit et statim ad Hispanias est

profectus, ubi Pompeii filii, Cn. Pompeius et Sex. Pompeius, ingens bellum praeparaverant. Multa

proelia fuerunt, ultimum apud Mundam civitatem, in quo adeo46 Caesar paene victus est, ut

fugientibus suis se voluerit occidere, ne47 post tantam rei militaris gloriam in potestatem

adulescentium, natus annos sex et quinquaginta, veniret. Denique reparatis suis vicit. Ex Pompeii filiis

maior occisus est, minor fugit.

[25] Inde Caesar bellis civilibus toto orbe conpositis Romam rediit. Agere insolentius coepit et contra

consuetudinem Romanae libertatis. Cum48 ergo et honores ex sua voluntate praestaret, qui a populo

antea deferebantur, nec senatui ad se venienti adsurgeret aliaque regia et paene tyrannica faceret,

coniuratum est in eum a sexaginta vel amplius senatoribus equitibusque Romanis. Praecipui fuerunt

inter coniuratos duo Bruti ex eo genere Bruti, qui primus Romae consul fuerat et reges expulerat, et C.

46 Adeo … ut …voluerit: introduce sub.adv.consecutiva: “de tal maneira ….que, ata tal punto ….que….”. O subxuntivo de voluerit só marca a subordinación. Tradúzase por indicativo.47 Ne …veniret: introduce sub.adv. final: “para que non …”48 Cum…praestaret…adsurgeret…faceret: Cum + subxuntivo, cum histórico. Tradúzase por como + imperf de subxuntivo. Forman tres oracións sub.adv.causais. Tamén pode traducirse por oración temporal: “despois de que …”

****, 25/02/08,

Os principais entre os conxurados foron dous Brutos, da linaxe do Bruto que fora o primeiro consul de Roma e que expulsara aos reis, e C. Casio e Servilio Casca. Así pois Cérsar, logo de que houbese chegado á curia acompañado doutros no día de sesión do senado, foi atravesado por vintetrés puñaladas.

****, 25/02/08,

Dende alí, e unha vez rematadas as guerras civís en todo o mundo, regresou a Roma. Comezou a comportarse de xeito insolente contra o costume da liberdade romana. E como concedía cargos segundo a súa vontade, que antes eran outorgados polo pobo romano, e non se levantaba cando o sendao viña onda el e facía outras cousas á maneira dos reis e case dos tiranos, foi tramada unha conxuración contra el por seseenta ou máis senadores e cabaleiros romanos.

****, 25/02/08,

Despois dun ano César, tras regrasar a Roma, proclamaouse cónsul por cuarta vez, e de inmediato marchou cara ás provincias de Hispania, onde os fillos de Pompeio, Cn. Pompeio e Sexto Pompeio, fixeran os preparativos para unha gran guerra. Houbo moitos combates, o último xunto á cidade de Mundo, no que César foi case vencido ata tal punto, que durante a fuxida dos seus quixo suicidarse, para, despois de tamaña gloria militar, non caer en poder duns xoves, tendo el xa de 55 anos. Ao final, rstablecidas as súas tropas, venceu. Dos fillos de Pompeio o maior foi morto, o menor fuxiu.

****, 25/02/08,

Unha vez iniciado o combate contra estes,, foi vencedor César logo de moitos enfrontamentos. Catón, Escipión, Petreio, Iuba suicidáronse. Fausto, fillo de Sila, que noutro tempo fora dictador, xenro de Pompaio, foi morto por César.

Cassius et Servilius Casca. Ergo Caesar, cum senatus die inter ceteros venisset ad curiam, tribus et

viginti vulneribus confossus est.

Documents

VI - aloxamento de páxinas webcentros.edu.xunta.es/iesmanuelgarciabarros/latin_grego/... · Web viewRematada a guerra macedónica, vixente aínda a de Mitridates, que durante a retirada