VIVI. BÖLÜM. BÖLÜM DERS NOTLARI:DERS NOTLARI: KAYNAKLAR VE T KAYNAKLAR VE TİİCARET - CARET -

HECKSCHER-OHLIN HECKSCHER-OHLIN TEORİSİTEORİSİ

Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADEÖğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE

Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Türk Dünyası İşletme FakültesiTürk Dünyası İşletme Fakültesi

Bakü - 20Bakü - 201111

Ders: Uluslararası Ders: Uluslararası

İktisat ve Dış Ticaret İktisat ve Dış Ticaret

Politikası Politikası

Sunumlarda Sunumlarda Paul R. Paul R.

Krugman Krugman veve Maurice Maurice

ObstfeldObstfeld tarafından tarafından

yazılmış “yazılmış “International International

Economics: Theory and Economics: Theory and

PolicyPolicy”” ve Halil Seyidoğlu ve Halil Seyidoğlu

tarafından yazılmış tarafından yazılmış

““Uluslararası İktisat: Teori, Uluslararası İktisat: Teori,

Politika ve UygulamaPolitika ve Uygulama” ”

isimli ders kitabları temel isimli ders kitabları temel

alınmıştır.alınmıştır.

Slide 4-2 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş ................................................................................ 3 İki Faktörlü Ekonomi Modeli ......................................... 4 İki Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası

Ticaretin Etkileri ........................................................... 14 Heckscher-Ohlin Modeline Empirik Kanıt ................... 25 Özet ............................................................................... 32 V.Bölümün temel kavramları ....................................... 35 Kaynaklar ..................................................................... 36

İçindekiler

Slide 4-3 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş Rikardo modeli dış ticaretin nedenini tek faktörlü model

çerçevesinde ülkeler arasındaki verimlilik farklılıklarıyla açıklamış, fakat bu verimliliğin nedenlerine değinmemiştir.

Heckscher-Ohlin teorisi ilk defa İsveçli ekonomist Eli. F. Heckscher (1879-1952) tarafından 1919 yılında yayınlanan “Gelir Dağılımı Üzerine Dış Ticaretin Etkisi” isimli makalede ortaya atılmış, sonradan öğrencisi ekonomist ve politikacı Bertil Ohlinin (1899-1979) 1933 yılında yayınlanan “Bölgesel ve Uluslararası Ticaret” isimli kitabında geliştirilmiştir.

Karşılaştırmalı üstünlük teorisinin eksikliklerini ortadan kaldırma amacı taşıyan teori, aslında Heckscher-Ohlin, Faktör Eşitliği, Stolper-Samuelson ve Rybczynski Teoremlerinden oluşmaktadır.

Slide 4-4 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Gerçek dünyada, ticaret kısmi de olsa emek verimliliğindeki farklılıkla açıklandığı zaman, aynı zamanda ülke faktörlerindeki farklılıklar da ortaya çıkar.

Heckscher-Ohlin teorisi:• Ticaretin tek kaynağının faktör farklılıkları olduğunu ileri

sürmektedir.

• Karşılaşmalı üstünlüğün aşağıdakilardan etkilendiğini göstermektedir:

– Ülkelerin nisbi faktör bolluğu (factor abundance)

– Malların nisbi faktör yoğunluğu (factor intensity)

• Bu aynı zamanda faktör oranları teorisi (factor-proportions theory) olarak da gösterilmektedir.

Slide 4-5 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Modelin Varsayımları• Ekonomi iki mal – giyecek ve yiyecek

üretebilmektedir.

• Bu malların üretimi arzı sınırlı olan iki girdi – Emek (L) ve Toprak (T) gerektirmektedir.

• Yiyecek üretimi toprak-yoğun (land-intensive), giyecek üretimi ise emek-yoğundur(labor-intensive).

• Tüm piyasalarda mükemmel rekabet hakimdir.

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Slide 4-6 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

//

Bir kalori yiyecek üretiminde girdi bileşimleri

Birim Toprak Girdisi aTF ,Her kaloriye akrla

Birim Emek Girdisi aLF ,Her kaloriye saatle

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Şekil 4-1: Yiyecek Üretiminde Girdi İmkanları

Slide 4-7 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

• Faktör Yoğunluğu – İki mallı (giyecek ve yiyecek) ve iki faktörlü (emek ve

toprak) dünyada, herhangi bir ücret-rant oranında yiyecek üretiminde kullanılan toprak-emek oranı giyecek kullanımındakinden yüksekse, o zaman yiyecek üretimi toprak-yoğundur:

TF/LF > TC/ LC

– Örnek: Eğer yiyecek üretimi 80 işçi ve 200 akr kullanırsa, buna karşılık giyecek üretimi 20 işçi ve 20 akr kullanırsa, o zaman yiyecek toprak yoğun, giyecek ise emek-yoğundur.

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Slide 4-8 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

CC

FF

Ücret-rant oranı, w/r

Toprak-emek oranı, T/L

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Şekil 4-2: Faktör Fiyatları ve Girdi Seçimleri

Slide 4-9 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Faktör Fiyatları ve Mal Fiyatları

• Stolper-Samuelson Teoremi (etkisi):– Eğer malın nisbi fiyatı artıyorsa,

faktör arzı sabittirse, üretimde yoğun kullanılan faktörün nominal ve reel getirisi artıyor, diğer faktörün nominal ve reel getirisi ise azalıyor.

– Tersi de gerçektir.

Slide 4-10 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

SS

Giyeceğin Nisbi Fiyatı, PC/PF

Ücret-rant oranı, w/r

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Şekil 4-3: Faktör Fiyatları ve Mal Fiyatları

Slide 4-11 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

FF

CC

SS

Toprak-emek oranı, T/L

Giyeceğin Nisbi Fiyatı, PC/PF

Ücret-rantoranı, w/r

(PC/PF)1 (TC/LC)2(TC/LC)1 (TF/LF)2(TF/LF)1

(w/r)2

(w/r)1

Artış Artış

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Şekil 4-4: Mal Fiyatlarından Girdi Secimlerine

(PC/PF)2

Slide 4-12 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Yiyeceğin giyeceğe göre nisbi fiyatına artış, PC/PF, aşağıdakileri doğuracaktır:• Toprak sahiplerine oranla iş.ilerin geliri azalacak,w/r.

• Hem giyecek, hem de yiyecek üretiminde toprağın emeğe oranı, T/L, yükselecek ve böylece her iki mal açısından emeğin marjinal ürünü de yükselecektir.

• Her iki mal açısından reel ücretlerin yükselmesi ve reel rantın düşmesi yoluyla işçilerin satınalma gücü yükselecek ve toprak sahiplerinki ise düşecektir.

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Slide 4-13 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ekonominin kaynakları değiştiği zaman iki malın çıktıları nasıl değişir? • Rybczynski Teoremi (etki):

– Eğer üretim faktörü (T veya L) artıyorsa, verilmiş mal fiyatlarında onun yoğun bir şekilde kullanıldığı malın arzı artacak, diğer malın arzı ise azalacaktır.

– Tersi de gerçektir.

İki Faktörlü Ekonomi Modeli

Slide 4-14 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Heckscher-Ohlin modelinin Varsayımları:• İki ülke var (Vatan ve Yabancı) ve bunlar

aşağıdakilere sahiptir: – Aynı zevke

– Aynı teknolojiye

– Farklı kaynaklara– Vatan Emek/Toprak oranında Yabancıya kıyasla daha

yüksek rakama sahiptir.

• Her ülke iki-faktörlü ekonominin aynı üretim yapısına sahiptir.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-15 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Nisbi Fiyatlar ve Ticaret Haddleri• Faktör bolluğu

– Vatan Yabancıyla kıyasladığımızda emek-bol (labor-abundant) ülkedir(ve Yabancı Vatanla kıyasladığımızda toprak-bol ülkedir). Toplam emek/toplam toprak oranı Vatanda Yabancıdan daha fazladır:

L/T > L*/ T*

– Örnek: Eğer Amerika 80 milyon işçiye ve 200 million akr toprağa sahipse, İngiltere ise 20 milyon işçiye ve 20 milyon akr toprağa sahipse, o zaman İngiltere emek-bol(labor-abundant), Amerika ise toprak-bol (land-abundant) ülkedir.

– Bu halde, Vatanda kıt fakör (scarce factor) toprak, yabancıda ise emek olacaktır.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-16 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

• Ne zaman Vatan ve Yabancı birbirile ticaret yapar, onların nisbi fiyatları bir noktada birleşir. Giyeceğin nisbi fiyatı Vatanda yükselir, Yabancıda düşer.

– Vatanda giyeceğin nisbi fiyatının yükselmesi giyecek üretiminde artış ve nisbi tüketiminde azalışa neden olacak ve böylece, Vatan giyim ihraç eden yiyecek ithal eden ülke olacaktır.

– Tersine, Yabancıda giyeceğin nisbi fiyatında azalış onu giyecek ithalatçısı ve yiyecek ihracatçısına çevirecektir.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-17 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

RD

RS

RS*

12

3

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Şekil 4-8: Ticaret Nisbi Fiyatları Bir Noktada BirleştirirGiyeceğin Nisbi Fiyatı, PC/PF

Giyeceğin nisbimiktarı, QC + Q*

C

QF + Q*F

Slide 4-18 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Heckscher-Ohlin Teoremi:• Ülke sahip olduğu bol faktörün yoğun kullanıldığı

malı ihrac edecek, kıt sahip olduğu faktörün yoğun kullanıldığı malı ithal edecektir.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-19 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ticaret ve Gelir Bölüşümü• Ticaret nisbi fiyatları bir noktada birleştirir.

• Nisbi fiyatlarda değişmeler her iki ülkede emek ve toprağın nisbi gelirleri üzerinde güçlü etkiye sahiptir:

– Giyeceğin nisbi fiyatının yükseldiği Vatanda:– İşçiler toprak sahiplerinden daha fazla kazanırlar.

– Giyeceğin nisbi fiyatının düştüğü Yabancıda ise tersine: – Toprak sahipleri işçilerden daha fazla kazanacaklar.

• Ülkenin bol faktörlerinin sahipleri ticaretten kazanırlar, kıt faktörlerinin sahipleri ise kaybederler.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-20 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Faktör Fiyatlarının Eşitlenmesi• Ticaretin yokluğunda: emek Yabancıya oranla

Vatanda daha az kazançlı, toprak ise daha fazla kazançlıdır.

• Faktör-Fiyat Eşitliği Teoremi:– Uluslararası ticaret ülkeler arasında homojen faktörlerin

nisbi ve mutlak getirilerinin eşitlenmesini tamamlayacaktır.

– Bu o anlama geliyor ki, uluslararası ticaret uluslararası faktör hareketliliğini temsil etmektedir.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-21 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

• Gerçek dünyada uluslararası ticaret çeşitli ülkelerde homojen faktörlerin getirilerini eşitliyormu?

– Günlük gözlemler bunun baş vermediğini açıklıkla göstermektedir.

– Örnek: Ücretler doktorlar, mühendisler, teknisyenler, makinistler ve emekçiler için ABD’de ve Almanyada Kore ve Meksikada olduğundan daha yüksektir.

– Bu koşullar altında, uluslararası ticaretin homojen faktörlerin getirilerindeki uluslararası farklılığı tamamen ortadan kaldırmaktdan çok azaltdığını söylemek daha gerçekçidir.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-22 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Tablo 4-1: Karşılaştırmalı Uluslararası Ücret Oranları(United States = 100)

Slide 4-23 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

• Faktör fiyatı eşitliğinin tesbiti bakımından önemli olan üç varsayım gerçek yalandır:

– Her iki ülke her iki malı üretir

– Her iki ülke üretimde aynı teknolojiye sahiptir.

– Her iki ülke ticaret için malların aynı fiyatlarına sahiptir.

• Düşünelim ki, faktör-fiyat eşitlenmesi teoremi uluslararası ticaretin uluslararası kişibaşına gelirler arasındakı farklılıkları azaltaçağı veya ortadan kaldıracağı konusunda bir şey söylemiyor.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin Etkileri

Slide 4-24 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası Ticaretin EtkileriTablo 4-2: Gelişmekte Olan Ülkelerin İhraç Bileşimi (Toplamın Yüzdesi)

Slide 4-25 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Heckscher-Ohlin Modeline Empirik Kanıt

Heckscher-Ohlin Modelinin testi• ABD Verilerinin Testi

– Leontief paradoksu– Leontief bulmuştur ki, ABD ihracatı ithalatına oranla

daha az sermaye-yoğundur, fakat ABD dünyada en fazla sermaye-yoğun ülkedir.

• Global Veriler üzerinde Tester– Bowen, Leamer ve Sveikauskas Heckscher-Ohlin

modelini çok sayıda ülke verileri kullanarak test etmişler.

– Bu araştırma da Leontief paradoksunu geniş ölçüde doğrulamıştır.

Slide 4-26 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Tablo 4-3: ABD İhracat ve İthalatının Faktör Yapısı (1962)

Heckscher-Ohlin Modeline

Empirik Kanıt

Slide 4-27 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Heckscher-Ohlin Modeline

Empirik KanıtTablo 4-4: Heckscher-Ohlin Modelinin Testi

Slide 4-28 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

• Kuzey-Güney Ticareti Testleri– Kuzey-Güney ticareti imalatda toplam uluslararası

ticaret haddlerinden Heckscher-Ohlin teorisine daha fazla uygundur.

• Eksik Ticaret Durumu (The Case of the Missing Trade)

– 1995 yılında Trefler tarafından yapılan araştırma göstermiştir ki, örnek ülkeler arasında teknolojik farklılıklar daha geniştir.

Heckscher-Ohlin Modeline Empirik Kanıt

Slide 4-29 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Heckscher-Ohlin Modeline Empirik Kanıt

Tablo 4-5: ABD ve Güney Kore Arasında Ticaret (1992) (milyon dolar)

Slide 4-30 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Heckscher-Ohlin Modeline Empirik Kanıt

Tablo 4-6: Ölçülmüş Teknolojik Verimlilik 1983 (United States = 1)

Slide 4-31 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Test sonuçlarının anlamı• Heckscher-Ohlin modelinin empirik testleri aşağıdaki

sonuçlara varılmasına olanak tanımaktadır:– Bu mevcut uluslararası ticaret modelini açıklamakta

yeterli değildir.

– Bu uluslararası ticaretin gelir bölüşümü üzerindeki etkileri analiz etme bakımından faydalıdır.

Heckscher-Ohlin Modeline

Empirik Kanıt

Slide 4-32 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

The Heckscher-Ohlin modeli iki mallı, iki faktörlü modeldir ve ticarettte kaynakların rolü üzerinde durmaktadır.

Emek-yoğun malın nisbi fiyatında artış emekte gelir bölüşümünü değiştirecektir:

• Emeğin reel ücreti her iki mal üzre yükselecek, toprak sahiplerinin reel geliri ise her iki mal üzre azalacaktır.

Özet

Slide 4-33 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Her hangi bir malın fiyatları için, üretim faktöründe artış bu faktörün yoğun kullanıldığı malın arzını artıracak ve diğer malın arzını azaltacaktır.

The Heckscher-Ohlin teoremi aşağıdaki ticaret haddini öngörmektedir:

• Ülke bol faktörü yoğun kullanan malı ihrac edecek kıt faktörü yoğun kullanan malı ise ithal edecektir.

Özet

Slide 4-34 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Özet Ülkede bol faktörün sahipleri ticaretten kazanır,

fakat kıt faktör sahipleri ise kaybeder. Gerçekte, faktör fiyat eşitlenmesinin

tamamlanması kaynakalarda geniş farklılıklar, ticaret engelleri teknolojideki uluslararası farklılıklardan dolayı gözlemlenmemiştir.

Empirik kanıtlar Heckscher-Ohlin modeli konusunda karmaşıktır.• Çoğu araştırmacılar yalnızca kaynaklardaki

farklılıkların dünya ticaret haddleri veya dünya faktör fiyatlarını yorumlaya bileceğine inanmamaktadırlar.

Slide 4-35 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

VI. Bölümün temel kavramları

Heckscher-Ohlin teorisi veya Faktör oranları teorisi (factor-proportions theory)

Nisbi faktör bolluğu (factor abundance) Nisbi faktör yoğunluğu (factor intensity)

Stolper-Samuelson Teoremi (etkisi) Rybczynski Teoremi (etkisi) Faktör-Fiyat Eşitliği Teoremi Leontief paradoksu

Slide 4-36 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Kaynaklar

P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley.

James Gerber, International Economics, Third Edition, Pearson Education , 2005.

H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2003.

R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, IX. Baskı, İstanbul, 2009.