Upload
kyi-yin-soe
View
227
Download
3
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Â
Citation preview
VIEWS OF SCIENTISTS ON THE
EXISTENCE OF GOD
zefqif;&Sifwnf&SdaMumif; odyÜHynm&Sifrsm;\
avhvmoHk;oyfcsufrsm;
1
rdwfq u f
zefq i f;&Si fwn f&Sdjci f;t aMu mi f;o n f t v Geft a&;Bu D;ao m t ajc
cHt aMu mi f;&yfwpfckjzpfo n f/b mo mw&m;\ A[ dkcsu fo n f (x m0&
b k&m;o ci f) zefq i f;&Si fwn f½Sdjci f;t ay:wGi f t ajccHo n f/x dkYaMu mi fh
b mo mw&m;rsm;t csi f;csi f; t jyeft v Sefem;v n fr I½Sd&ef ? b o mw&m;
t o D;o D;rS b mo m0i frsm; t wlwu Gv u fcsi f;, Su fu m b k&m;rJh0g' u dk
t jrpfv Sefo kwfo i fz, f½Sm;&ef? b 0\ &n f&G, fcsu fjzpfao m zefq i f;&Si f
t ay:x m;½Sd&rn fh t <u i f;rJh, HkMu n fr Iu dk wdk;jr§i fhwn faq mu f&ef po jzi fh
&n f½G, fv su f þ pmwrf;u dk a&;o m;jyKpk&jci f;jzpfygo n f/u sr f;jrwfu k&f
t mefu rdefYq dko n frSm -
==t o i fajymMu m;ygav ? t dk-u srf;*ef&o lt aygi f;wdkY? u REkfyfwdkYESi fh t o i fwdkY
t Mu m; wln Dao mpu m;&yfb u fo dkYv mMu u kef/(, i f;rSm)u REkfyfwdkYo n f
t v ’m[ frSwpfyg; rn fo n fu dkrQ u dk;u G, fMu rn fr [ kwf/rn fo n fht &m
u dkrQv n f; t &Si fjrwfESi fhwef;wlx m; wGJzu fr IjyKMu rn fr [ kwf/x dkYjyi f u REkfyf
wdkYt eu f rn fo lu rQ t v ’m[ frSv GJí t jcm;wpfpHkwpf&mu dk zefq i f;&Si f
t jzpfjyKMu rn fr [ kwf/++ (u k&ft mef 3;65)
, aeYu rÇmwGi f jzpfay:v su f½Sdao m rNi drf;csr f;r Irsm; ? ylaq G;ao m
u cHpm;&r Irsm;o n f (x m0&b k&m;o ci f) zefq i f;&Si ft ay:x m;&rn fh
, HkMu n fr I? v lwdkY\ pdwfESv Hk;rS q dwfo kOf;aysmu fu G, fo Gm;í o mjzpfaMu mi f;
q i fjci fo Hk;o yfMu n hfu o dEdki fo n f/x dkYaMu mi fh þ t aMu mi f;o n f u rÇmwGi f
Ni dr f;csr f;a&;jyefv n fpdku fx ljci f;ESi fhv n f; rsm;pGmq u fEG, fv su f½Sdo n f/
þ t aMu mi f;ESi fhpyfv sOf;í u sr f;jrwfu k&ft mefu rdefYq dko n frSm-
==x m0&b k&m;o ci fo n f Ni dr f;csr f;jci f;\ pr f;aygu fjzpfawmfr l\ /x dkYjyi f
v HkNcHKr Iu dkay;awmfr lao mt &Si f jzpfawmfr l\ /++ (u k&ft mef 59;24)
2
u REkfyfwdkY\ ESpfb 0o ci fau s;Zl;awmf&Si fjzpfo n fh r [ mwrefawmf
jrwfrkd[ r®' fo ci f\ v kyfi ef;wm0efrSm v lcyfo dr f;t m; x m0&b k&m;o ci f
t v ’m[ fhb u fawmfo dkY zdwfac:&efjzpf\ /wrefawmfjrwft m; &n fñ Gef;
v su f u sr f;jrwfu k&ft mefu rdefYq dko n frSm -
==t o i fajymMu m;ygav ?þ o n f u REkfyf\ v r f;awmfjzpf\ /u REkfyfo n f
t v ’m[ fb u fo dkYzdwfac:yg\ /u REkfyfo n fv n f;au mi f; ? u REkfyft m;v dku fem
o lwdkYo n fv n f;au mi f; x dk;x Gi f;o djr i fEdki fao m t o dÓP fay:ü ½SdMu ay
o n f/ pi fppf t v ’m[ fo n f o efY½Si f;pi fMu , fawmfr lyg\ /x dkYjyi f u REkfyf
o n f =r l&S&Du f+ , SOfwGJu dk;u G, fo lr sm;t eu frSr [ kwfacs/++ (u k&ft mef
12;109)
aemu fq Hk;acwfu mv wGi f ay:x Gef;v mrn fh u wdawmf&rq D[ f
aq mi f½Gu f&rn fhv kyfi ef;wm0efESi fhpyfv sOf;í ==o lo n f u rÇmav mu wGi f
, HkMu n fr Iu dk wpfzefjyefv n fpdku fx lv dr fhrn f++ [ kwrefawmfjrwfrdefYMu m;
awmfr l\ /q i fhjyefcsu fv m&Sdo n frSm -==, HkMu n fr Io n f u rÇmrSaysmu fv Gi fh
u m au mi f;u i fu sdwådu meu ©wfo dkY o Gm;a&mu fwG, fu yft Hhji m;?u wdawmf
&rq D[ fo n f x dk, HkMu n fr Iu dk wpfzefjyefv n fí u rÇmo dkY aq mi f, lv m
ayv dr fhrn f++ (b lcg&D[ ' D;pfu sr f;ESi fhrGwfpv i f[ ' D;pfu sr f; - r v yfu fq dki fzG&f
&m[ frmefjyKpkao m [ ' D;u o Gq Gfq Gmv D[ D;efpmt kyf - pmrsu fESm - 441)
t [ fr ' D, mrGwfpv i ft zGJUu dkwn fax mi fo l u m' D, mefNrdKUo m;
[ mZ&wfrD&fZm*lv mr ft [ fr ' fo ci fo n f wrefawmfjrwf wi fBu dKAsm' dwf
x m;cJhao m aemu fq Hk;acwfwGi fyGi fhrn fh u wdawmf&rq D[ fjzpfaMu mi f;
?o lYu dk t aMu mi f;cHv su f u rÇmay:ü emr fw&m;q dki f&m o pfv Gi fv ef;q ef;r I
wpfzefjyefv n fwn fwHh&efo wfrSwfx m;NyD;jzpfaMu mi f;u dk u REkffyfwdkY, HkMu n f
Mu ygo n f/x dkYaMu mi fh (x m0&b k&m;o ci f)zefq i f;&Si fwn f½Sdjci f;t aMu mi f;
rSm t [ fr ' DrGwfpv i ft zGJUt pn f;ESi fh t v Gef&i f;ESD;aeNyD;jzpfao m t
3
aMu mi f;t &mjzpfo n f/t zGJUt pn f;Bu D;\ ' kwd, ajrmu fq u fcHo l cv D
zm[ f(Caliph) [ mZ&wfrD&fZmb ½SD;½k' f' D;efr [ fr l' ft [ fr ' fo ci fo n f zef
q i f;&Si fwn f½SdaMu mi f;u dk at mu fygu Asmü t v Gefv SypGm o Du Hk;zGJUq dk
x m;\ /
==þ pMu 0Vmu rÇmav mu cyfo dr f;t m;zefq i f;ao m zefq i f;&Si fwpfyg;
½SdaMu mi f;u dko m u REkfyf aeYn r jywf &i fhu sL;v su f&Sdyg\ ++ (r [ fr l' f\ u Asm
pmt kyfrS)
pMu 0Vmcyfo dr f;jzpfwn faejci f;o n f zefq i f;&Si fwn f½SdaMu mi f;
t cdki frmq Hk;o u fao jzpfo n fht aMu mi f; u sr f;jrwfu k&ft mefu v n f; rdefY
q dkx m;\ /
=={u efpi fppf rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajru dk zefq i f;jci f;wGi f v n f;
au mi f; ? =n Ofh+ ESi fh =aeY+ u dk t v Sn fhu s ajymi f;v J&mwGi fv n f;au mi f;
ÓP fyn m&Sdo lwdkYt zdkY o u fao v u ©P mrsm;½Sd\ /++ (u k&ft mef 3;191)
==x dkYjyi f t &Si fjrwf\ edrdwfv u ©P mawmfrsm;t eu f rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh
u rÇmajr t m; zefq i f;jci f;? x dkYjyi f t o i fwdkY\ b mo mpu m;ESi fh t a&mi f
t ao G;u GJjym;jcm;em;jci f;o n fv n f;yg0i f\ /{u efpi fppf , i f;ü yn m&Sd
o lwdkYt zdkY rsm;pGmao m edrdwfv u ©P mawmfrsm;&Sd\ /++ (u k&ft mef 30;23)
==rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajru dk zefq i f;awmfr lao m t v ’m[ fESi fhpyfv sOf;
í o Ho , &SdMu ygo av m/++ (u k&ft mef 14;11)
rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajr jzpfwn faejci f;u dpöu dk av hv mq i f
jci fjci f;jzi fh zefq i f;&Si fwn f½Sdjci f;u dko dEdki faMu mi f; t x u fyg u sr f;jrwf
4
u k&ft mefrku ©ygXfawmfrsm;u ½Si f;v i f;jywfo m;pGm ñ Tefjyv su f½Sd\ / pMu 0
Vmu rÇmav mu cyfo dr f; zefq i f;jzpfwn fv mjci f;t aMu mi f;ESi fhq dki fao m
o dyÜH½Iax mi fht csdKUESi fh o dyÜHyn m½Si frsm;\ q i fjci fo Hk;o yfcsu frsm;u dk (x m0
&b k&m;o ci f)zefq i f;½Si f\ t u lt n Dt aq mi ft ru dk awmi f;cHv su f
u REfkyf wi fjyo Gm;ygrn f/
5
b mo mw&m;ESi fho dyÜH
azmfjy&efo i fho n fu m; wrefawmfjrwfrdk[ r®' fo ci fyGi fhay:NyD;
aemu f rGwfpv i fr sm;o n f o dyÜHyn m&yfwGi f t v Gefu s, fjyefYESHUpyfpGm
wdk;wu fv mcJhMu o n f/o lwdkYo n f zefq i f;&Si fu dk, HkMu n fo lrsm;jzpfMu o n fh
t m;av smfpGm o dyÜHyn m&yfrSwpfq i fh zefq i f;&Si fwn f&SdaMu mi f; ydkrdkeu feJ
ao m t o dyn mrsm;u dk &cJhMu o n f/Oyrm - au smfMu m;ao m eu ©wfaA'
yn m½Si f? t m&Afwdki f;o m;jzpfo l rdk[ r®' ft dAfae*smAD&f t v f-b mwmeD
o n f (878ckESpfrS918ckESpfx d )ESpfaygi f;av ;q , frQ½Sdao m o lYb 0o u f
wr f;wpfav Qmu fv Hk;u dk au mi f;u i fwefq m ? Mu , f ? N*dKv f ? eu ©wfrsm;
t aMu mi f; pl;pr f;av hv mjci f;üo m u kefv GefcJho n f/o lu q dk&mrSm-
==o dyÜHq dki f&mMu , fN*dKv feu ©wfrsm;u dkav hv max mu f½Ijci f;jzi fh (x m0
&b k&m;o ci f) zefq i f;&Si fo n f wpfyg;wn f;jzpfaMu mi f;ESi fh t &Si f\
t jr i fhq Hk;ao mÓP fyn mu dk o drSwfapo n f/++( A.Pannekoek,Interscience New York, 1961 jyKpkao m eu ©wfaA' o rdki f;rS)
==u rÇmN*dKv fo n f pMu 0Vm\ A[ dkwGi f wn faejci f;r [ kwfaMu mi f;++
at ' D7&mpkaESmi f;ydki f;wGi f o dyÜHyn m&Si frsm;u azmfx kwfv dku fo n fht cg
Oa&my&Sd c&pf, mefb kef;Bu D;rsm;o n f þ t awG;t jr i fu dk t jyi f;t x ef
q efYu si fcJhMu í t rsm;pko n f ==b mo mw&m;ESi fho dyÜHt Mu m; 0da&m"d&Sdae
NyDv m;++ [ kcHpm;rdv mMu o n f/o dkYao mf ==b mo mw&m;ESi fho dyÜHt Mu m;
0da&m"d&SdaeaMu mi f;++ , aeYacwf rn fo n fho dyÜHyn m&Si fu rQ ro wfrSwfMu
awmhacs/o lwdkYx Ju rsm;pGmo n fyi f zefq i f;&Si f&SdaMu mi f;u dk v u fcH, HkMu n f
Mu \ /o dyÜHq dki f&me, fy, ft o D;o D;rS au smfMu m;ao m o dyÜHyn m&Si f av ;
q , f\ zefq i f;&Si fwn f½SdaMu mi f; u sdK;aMu mi f;, kwådjzi fh t cdki ft rm o u f
ao jyx m;ao maq mi f;yg;rsm;u dk pkpn f;x m;o n fh ==Evidence++ (o u fao
v u ©P m&yfrsm;) t rn f&Sdpmt kyf 1959ckESpfwGi f t ar&du efEdki fi HrS x kwf
6
a0cJho n f/x dkpmt kyf\ t rn ft jyn hft pHkrSm ==The Evidence Of Godin an Expending Universe++ (jyefYu m;v su f&Sdao mpMu 0Vmx JrS zefq i f;
&Si fwn f½SdaMu mi f; o u fao v u ©P m&yfrsm;) [ lí jzpfo n f/x dkpmt kyfu dk
1968ckESpfwGi f t dEd, Edki fi Hüv n f; yHkESdyfx kwfa0cJho n f/(Distributed byPockets Distributing Co.11 Oak Lane,Fort Bombay 1)
t q dkygpmt kyf\ pmwn f;r I; rpöwm-*Refu v dkAmrGefprmu t rSm
pmü a&;o m;azmfjyo n frSm -
== þ pmt kyfo n f o b m0w&m;ESi fhq i fjci fÓP fwdkYjzi fh o Hk;o yf
ax mu f½Iu m azmfx kwfx m;ao m o dyÜHt csu ft v u frsm;jzi fh v lYpGrf;
yu m;x u fo mv Gefo n fhpGrf;t m;Bu D;wpfckwn f½Sdjci f; u dko u fao jy
x m;ao m pmt kyfjzpfo n f/x dkpGr f;t m;Bu D;u dk t rsm;o Hk;pGJaeao m t o Hk;
t EIef;t jyi f t jcm;(a0g[ m&)t o Hk;t EIef;wpf&yfjzi fh azmfjyí r&Edki f
au mi f;yg/x dkYjyi f x dkpGr f;t m;Bu D; rn fo lrn f0gjzpfaMu mi f; x kwfazmf&efESi fh
ydkí wdu spGmazmfjyao mt o Hk;t EIef;t wGu f t x l;Asm' dwfu sr f; &Sd&efv dk
t yf\ /rn fo dkYq dkap þ pmt kyfjzi fh u REkfyfwdkY\ o dyÜHyn m&Si frsm;o n f
b k&m;rJh0g' \ t o JESv Hk;u dk jyi f;x efx da&mu fpGm x dk;ESu fEdki fcJhaMu mi f;u dk
awmh u REkfyfcHpm;rdygo n f/++
x dk ==Evidence++ pmt kyfyg t csu ft v u frsm;u dk u REfkyf u dk;u m;
wi fjyygrn f/ u REkfyfwdkY\ cspfv SpGmao mq &mo ci f wrefawmfjrwfrdk[ r®' f
o ci fu u REkfyfwdkYt m; þ o dkYo Gefo i fx m;awmfr l\ /
==ÓP fyn mESi fhjyn hf0ao mpu m;o n f o u f0i f, HkMu n fo laysmu fq Hk;
o Gm;ao mt &mjzpfí x dkt &mu dk rn fo n fhae&mrSyi fawGUo n fjzpfap? t &
, lygav ++ (o D&farZD[ ' D;pfu sr f;)
x dkYaMu mi fh ÓP fyn mESi fhjyn hf0ao mpu m;u dk rn fo n fhae&mrSyi f
awGUo n fjzpfap? t &, l&rn frSm u REkfyfwdkYwm0efjzpfygo n f/
7
t u fwr ft aMu mi f;o kawo ejyKazmfx kwfcJho l? 1920ckESpfwGi f
½lyaA' jzi fh EdkA, fq kay;t yfcsD;jr§i fhcHcJh&o l? zefq i f;&Si fo dkYwdki f v lo m;
wdkYt m;ac:aq mi fo Gm;Ekdi fa&;wGi f b mo mw&m;ESi fho dyÜHu dk t jyeft v Sef
n Dñ TwfrQw?[ efcsu fn Dat mi fjyKv kyfaq mi f½Gu fay;cJho l?21&mpk\ u rÇmh
t au smfMu m;q Hk;ESi fhMo Zmt Bu D;q Hk;o dyÜHyn m&Si fwpfOD;jzpfo l =ru fpfyv efY
u f+ u ajymMu m;o n frSm -
==(wpfcsdefwpfcgu ) w&m;ao 0g' ? t , lo D;0g' ESi fh t pGef;a&mu f
0g' wdkYt Mu m; wdku fyGJjzpfcJho n fh c½kq dwfppf(u Jho dkY) , ck b mo mw&m;ESi fh
o b m0o dyÜH (av mu "mwfyn m)t Mu m; c½kq dwfppfwpfck t Bu dwft e, f
jzpfyGm;aeNyD;? jzpfyGm;v mOD;rn fjzpfo n f/++(Evidence pm-247)
t ar&du efEdki fi H rDeu fpfpdkwm wu úo dkv frS ½lyaA' yn m&Si f a' gu f
wm a*smh*sft mv fa' ;Apf u a&;o m;o n frSm-
==o dyÜHyn mav mu wGi f b k&m;rJh0g' &Sdo n fq dk&mrSm ji i f;u G, fí r&
ao mu dpöjzpfo n f/ o dkYao mf =o dyÜHyn m&Si fr [ kwfao m o mrmefv lYt zGJUt
pn f;rSmx u f o dyÜHyn m&Si frsm;t kyfpkx JwGi f b k&m;rJh0g' ydkrdkBu D;pdk;o n f+
[ lao m t rsm;, lq x m;o n fh , HkMu n f, lqcsu frSm v Hk;0rrSefyg/b k&m;rJh0g'
u dk, füu o dyÜHyn m&Si fu dk, fwdki fx HrS t OD;q Hk;x Gu fay:v mo n fh azmfjycsu f
rsm;ESi fh q efYu si fb u fjzpfv su fo m½Sd\ ++(Evidence pm-70)
=ygu i fefpf+o kawo eXme\ ' g½kdu fwmjzpfao m a' gu fwm t dcsf-
wD pwDv fwef u a&;o m;o n frSm-
==x i f&Sm;au smfMu m;ao m o dyÜHyn m&Si frsm;pGmwdkYo n f b mo mw&m;
wpfckcku dk aemu fv dku fjci f;r½Sdb J ? Mu n fn dKu dki f;½Idi f;jci f;r½Sdb J av mu
rsu fESmpmx u fwGi f , cku Jho dkY x i fay:cJhjci f;r [ kwfwef&m/o lwdkYx Ju
azmfjyx dku fo lt csdKUrSm - *, fv Dv D, dk ? e, lwef ? z&ma' ; ? u , fv fAi fef
ESi fh yg;pfcsm wdkYjzpfo n f/++(Man and the Stars - by H.T.Steton pm-214
8
Mc Graw Hill 1930)t [ fr ' D, mrGwfpv i ft zGJU0i fjzpfo v dk yn m&Si fv n f;jzpfo l rD&fZm
b ½SD;&ft [ fr ' fo n f o l\ au smfMu m;o n fh (Hamara Khuda)==u REkfyfwdkY\
zefq i f;&Si f++ rn fao mpmt kyfü o l\ av hv mo Hk;o yfcsu fu dk at mu fyg
t wdki f;azmfjyx m;\ /
==wefcdk;pGr f;t m;ESi fhjyn hfpHkao mt &Si fu dk OD;x dyfyefq i fv su fq dk&ygv Qi f o dyÜH
yn m&Si ft rsm;pko n f x m0&b k&m;o ci f(zefq i f;&Si f)u dk , HkMu n fo lrsm;
jzpfMu \ /o lwdkYx Ju t en f;pku o m zefq i f;&Si fwn f½Sdjci f;u dpöu dk ji i f;Mu
NyD; t rsm;pku r l r ji i f;Mu acs++
o dyÜHyn m&Si frsm;pGmo n f zefq i f;&Si fu dk, HkMu n faMu mi f; u REkfyfu dk, f
wdki fawGUzl;\ / u REkfyf o kawo ee, fy, fo dkYajccsu mp u REkfyf\ v u fOD;
q &mjzpfo l ½lyaA' ygarmu ©ESi fh t dkprefeD;, m;wu úo dkv f\ v u f
ax mu fygarmu © a' gu fwm-&mAm' gq wf, efem&m, efemESi fh Ph.D' D*&D
, l&ef u REkfyft m; en f;ay;v r f;jyjyKay;o n fh ygarmu © -e, fv fq i fefv i f
b mwdkYo n f zefq i f;&Si fu dk t cdki ft rm, HkMu n fMu o lrsm;jzpfo n f/
9
pMu 0Vmpwi fjzpfx Gef;v mjci f;ykpäm
pMu 0Vmpwi fjzpfay:jci f;ykpämu dk jzpfEdki facs(q i fajc)o Hk;rsdK;jzi fh pOf;
pm;Ekdi fo n f/, i f;wdkYrSm -
(1) pMu 0Vmo n f t q Hk;t pr&Sd x m0&wn f&SdaecJho n f/
(2) pMu 0Vmo n f wdku fq dki fr Ijzi fh Av mex ÉdrS jzpfx Gef;ay:aygu fv mcJh
o n f/
(3) u REkfyfwdkYu zefq i f;&Si f(x m0&b k&m;o ci f)[ kac:prSwfjyKo n fh t v Gef
pGr f;t m;Bu D;ao mt &Sdw&m;rS zefq i f;ao maMu mi fh pMu 0Vmjzpfx Gef;
ay:aygu fv mcJho n f/
o dyÜHu t x u fygjzpfEdki facs(q i fajc)o Hk;rsdK;t eu f (1)ESi fh(2)t csu f
wdkYu dk t ax mu ft cHr jyKb J (3)t csu fu dko m t ax mu ft cHjyKaeaMu mi f;
o dyÜHq dki f&mav hv mo Hk;o yfcsu frsm;jzi fh u REkfyfo u fao jyo Gm;ygrn f/
ykpäm(1)/ pMu 0Vmon f t q Hk;t pr½Sd x m0&wn f&Sdaejci f;r[ kwfyg
pMu 0Vmpwi fjzpfx Gef;ay:aygu fv mcJhao mo u fwr f;u dk cefYrSef;
wGu fcsu fEdki f&ef eu ©wfaA' o n f ESpfq , f&mpkwGi f t v Gefwdk;wu fzGHUNzdK;cJhNyD
jzpfo n f/acwfo pf(o kawo ejyK)½SmazGazmfx kwfx m;r Irsm;\ rD;armi f;
x dk;jyr Ijzi fh pMu 0Vm\ cefYrSef;o u fwr f;u dk ydkrdkwdu sao mo u fwr f;t jzpf
o dEkdi f&ef jyefv n fpdppf&rn frSm o Ho , jzpfzG, fr½Sdyg/o dkYao mf t ajccHav h
v mawGU½Sdx m;csu frsm;ESi fh o b m0ed, mrwdkYt ay: ax mu f½Iq i fjci fu m
azmfx kwfx m;o n fh pMu 0Vm\ cefYrSef;o u fwr f;o n f ESpfq , f&mpk\
cr f;em;x n f0gq Hk;ao mat mi fjr i fr IjzpfNyD; u sr f;jrwfu k&ft mef\ ==x dkYjyi f
rdk;au mi f;u i fo n f t a&cGmjci f;u dkcH&ao mt cg++ (81;12)q dko n fh wi fBu dK
a[ mu def;u dk jyn hfpHkapao m v i f;0i f;x i f&Sm;o n fhOyrmwpf&yfv n f;jzpf
o n f/
10
pMu 0Vmo u fwr f;u dkrSef;q zdkYq dko n frSm , ci f&mpkrsm;u r jzpfEdki f
cJhyg/q , fhu dk;&mpk eu ©wfaA' yn m&Si frsm;o n f =*v u fq D+(Mu , fNrdKUawmf)
rSm rn fo n fjzpfaMu mi f;u dkyi f ro dcJhMu acs/
=pMu 0Vmo u fwr f;o n f ESpfaygi f;15b Dv D, Hwdki fcJhNyD+ jzpfaMu mi f;
u REkfyfwdkYo dx m;Mu \ /t &m0wÉKwpfck\ o u fwr f;u dk o d&NyDq dkv Qi f x dk
t &m0wÉKrSm rn fo n fhen f;ESi fhrQ t q Hk;t pr&Sd x m0&wn f&Sdaeo n f[ k
q dkí r&Edki fo n frSm x i f½Sm;ygo n f/x dkYaMu mi fh u REkfyfwdkYpMu 0VmBu D;o n f
e*dkt pu yi f x m0&wn f½SdaecJho n fr [ kwfyg/
pMu 0Vmo u fwr f;q dki f&m u REkfyfwdkY\ au mu fcsu fo n f av hv m
awGU&Sdcsu frsm;ay:wGi f t ajccHx m;jci f;jzpfo n f/u REkfyfwdkYpMu 0Vmo n f
ra&rwGu fEdki fao m =*v u fq D+(Mu , fNrdKUawmf)rsm;jzi fh zGJUpn f;x m;NyD;
=*v u fq D+wpfckcsi f;pDwGi f u REkfyfwdkY=aeu rÇm+u Jho dkYao m Mu , fN*dKv faygi f;
b Dv D, HESi fhcsDu m yg0i faMu mi f; av hv mo d½Sd&\ /=*v u fq D+rsm;o n f t csdK;
u sao mt v si fjzi fh wpfckESi fhwpfck a0;&mo dkY (u GJu Gm)a½GUv sm;o Gm;v su f½Sd
aMu mi f; =*v u fq D+rsm;t aMu mi f;av hv m&i f;rS ya&mzu fq mt u f' f0i f
[ u fAv fu t x i fu &jzpfapo n fh ½SmazGazmfx kwfr Iu dk 1929ckESpfwGi fjyK
v kyfcJho n f/=*v u fq D+rsm;o n f a½S;, ci fu wpfckESi fhwpfck yl;u yfv su f½Sd
cJhMu \ /t rsm;v u fcH, lq x m;ao m½Iax mi fht & =*v u fq D+t ygt 0i f
t &m0wÉKt m;v Hk;o n f ESpfaygi f;15b Dv D, Ht v si fu yi f [ i f;v i f;jyi fx J
wGi f x n fho Gi f;ydwfav Smi fx m;cJhNyD; , i f;o n ft v Gefyljyi f;o dyfo n f;o n f
[ k t q dk½Sd\ /x dkYaemu f Big Bang[ kac:ao m =r [ maygu fu GJr I+ jzpfyGm;
NyD; x dkydwfav Smi fcHx m;&ao m=t &m+o n f wpfppDaygu fu GJv Gi fhpi fv su f
jyefYBu Ju kef\ /x dkv Gi fhpi fjyefYBu Jo Gm;ao mt ydki f;t prsm;rS =*v u fq D+ ESi fh
Mu , fN*dKv fr sm;jzpfay:v m\ /t eu fa&mi fu dk, fx n fv dIi f;\ t ylcsdefjzpf
o n fh 3' D*&D u , fv fAi fefESi fhn DrQNyD; =r [ maygu fu GJr IjzpfpOf+u dkyHhydk;ao m
11
a&' D, dka&mi fjcn fjzmx Gu fjci f;u dk 1965ckESpfwGi f yi fZD, mpfESi fh0Dv fq i f
q dko lwdkYu ½SmazGazmfx kwfcJhMu o n f/
' Jv m0Jwu úo dkv frS t ar&du efo dyÜHyn m½Si f Dr.Harry L.Shipman(a' gu fwm[ , f&Dt , fv f-&Spfyfref)u o l\ pmt kyf Black Holes,Quasarsand the Universe wGi f at mu fygpu m;v Hk;rsm;jzi fh azmfjyu m ed*Hk;csKyfx m;
o n f/
==r [ maygu fu GJrIjzpfpOf++t jzpf jzpfay:v mcJhao m (r lv o dyfo n f;)
0wÉKu dk rn fo lzefq i f;cJho en f;[ lo n fh ykpämwpfyk' fu dk =r [ maygu fu GJr I+
jzpfpOfo Dt dk&Du t ajzray;cJhb J csefx m;&pfo n f/eu ©wfaA' yn m&Si frsm;
u v n f; , i f;ar ;cGef;ykpämu dk rajzEdki fMu acs/pMu 0Vm\ q i fhu JjzpfpOf
t OD;t pu mv (r [ maygu fu GJr Ir jzpfci fu mv )u dk u REkfyfwdkYjyefv n fo Hk;
o yfMu n hfo n fht cg u REkfyfwdkYo Hk;o yfcsu fo n f (r [ maygu fu GJr Ir jzpfci f
x dko dyfo n f;0wÉKrSm rn fo dkYjzpfwn fv mo en f;[ lo n fh) x dkae&mwGi f&yf
wefYo Gm;\ /x dkYaMu mi fh þ (o n fh)zefq i f;jzpfwn fv mjci f;(ESi fhq dki fao m)
ykpämu dk ' ó eyn m&Si frsm;ESi fh b mo ma&;yn m&Si frsm;v u fo dkY v TJajymi f;
ay;&i f; þ pmt kyfu dk v u fpo wfv dku fygo n f/++(Black Holes,Quasarsand the Universe by Dr.Harry L.Shipman, Houghton Mifflin Com-pany, Boston, U.S.A. 1976, p.288)
zefq i f;&Si fwn f½SdaMu mi f; t v Gefcdki frmao mt ax mu ft x m;u dk
u sr f;jrwfu k&ft mefu þ o dkYay;x m;\ /
==x dkYaemu f (t &mwdki f;o n f) t o i fht m;zefq i f;arG;jrLawmfr lao mt &Si f
\ t x Hawmfo dkYo m aemu fq Hk;wGi f a&mu fMu &rn fjzpf\ ++(u k&ft mef 53;
43)
u srf;jrwfu k&ft mefu zefq i f;&Si fwn f&SdaMu mi f; at mu fygrku ©ygXfawmfü
t v Geft m;au mi f;pGm u REkfyfwdkYt m½kHu dk q GJaq mi fx m;\ /
12
==r, HkMu n fji i f;y, fo lwdkYo n f rawGUr jr i fMu av o av m/rdk;au mi f;u i fESi fh
u rÇmajrBu D; ESpfckpv Hk;o n f cdki fNrJpGmt v Hkydwfv su f½SdcJhMu \ /x dkYaemu f
i gwdkYo n f , i f;wdkYu dkaygu fu GJapv su f wo D;wjcm;pDjzpfapawmfr l\ /
x dkYjyi f i gwdkYo n f o u f½Sdt &m[ lo rQu dk a&rSzefq i f;awmfr l\ /o dkYygv su f
, i f;wdkYo n f o u f0i f, HkMu n fjci f;r jyKMu ayo av m/++ (u k&ft mef23;31)
(u sr f;jrwfu k&ft mef\ azmfjyygrku ©ygXfawmfESi fhpyfv sOf;í t v Gefau mi f;rGefao m
½Si f;v i f;csu fu dk av hv m&ef / The Bible,the Quran and Science ,Monsieur Maurice Bucaille, Crescent Publishing Company,Aligarh, 1980, p.139 armf&pfAsLu dki f; jyKpka&;o m;ao m o r®mu srf;?u k&ft mef
ESi fho dyÜHq dko n fhpmt kyfwGi f½Iyg)
pMu 0Vmo n f e*dkt pu yi f x m0&wn f½Sdaeo n fht &mr [ kwf
aMu mi f; Antopy[ kt rn f&ao m ½lyaA' \ x l;jcm;ed, mrwpfckt m;jzi fh
au mu fcsu fcsEdki fo n f/x dked, mr t v dkt & t ylESi fht at ; t &m0wÉKrsm;
t jyeft v Sefq u fo G, fMu &mwGi f t ylcsdefo n f pMu 0Vmwpfjyi fv Hk;t ESHY
rQwn Dñ Twfr Ir½Sdao ;o rQ? t o Hk;0i fao mpGrf;t i f t v Hkt av mu fr jzpf
x Gef;v mao ;o rQ pGr f;t i fo n f ydkí ylao mt &m0wÉKrS ydkí at ;ao m
t &m0wÉKo dkY pD;q i f;v dr fhrn fjzpfo n f/x dkt ajct aewGi f o u f½Sdjzpfx Gef;
v mv dr fhr n fv n f;r [ kwfacs/½lyaA' \ x l;jcm;ed, mrwpfckjzpfao m
AntopyESi fh pMu 0Vmt OD;t pt ajct aejzpfao m =r [ maygu fu GJr I+BigBang t aMu mi f;u dk½Si f;v i f;&i f; q efz&efq pfpu dkwu úo dkv frS ZD0aA'
ya&mzu fq m Dr.Edwin Luther Kessel (a' gu fwmt u f' f0i fv lo mu q f
q , fv f)u t v Gefv i f;0i f;awmu fyao m t , lt q wpf&yfu dk at mu fyg
t wdki f;azmfjy\ /
==o dyÜHyn m&Si frsm;t m;v Hk; o dyÜHyn m\ o u fao v u ©P m&yf o u f
o u fu dko m pOf;pm;awG;ac:NyD; rdrdwdkYo kawo ejyKx m;o n fh&v ' fu dko m
13
t pGJu i f;u i f;? ½kd;o m;pGmjzi fh? t &Sdt wdki f;? u rÇmo dkY azmfx kwfwi fjyrn fq dkyg
v Qi f? rdrdwdkYpdwfcHpm;csu f(t wå)u dk t o dÓP fjzi fhx def;csKyfu Gyfu Jrn fq dkyg
v Qi f? o lwdkYt aeESi fh zefq i f;&Si fwn f½SdaMu mi f; rkcst o dt rSwfjyK&v drfhrn f
jzpfo n f/þ o n fo m (av hv m½SmazGawGU½Sdx m;ao m) t csu ft v u frsm;
ESi fh t H0i fcGi fu su dku fn DrIt ½Sdq Hk; ed*Hk;&v ' fjzpfo n f/o dyÜHyn mu dk t pGJu i f;
pGmjzi fh av hv mv dku fpm;rn fq dkv Qi f t aMu mi f;cHt m;v Hk;\ yi fr t aMu mi f;
w&m; r&Sdr jzpfv dkt yfjci f;q Do dkY x dko lt m; ac:aq mi fo Gm;Edki fo n f/x dko n fh
t aMu mi f;cHt m;v Hk;\ yi fr t aMu mi f;w&m;u dkyi f =zefq i f;&Si f+ [ k u REkfyf
wdkYu q dkjci f;jzpfo n f/+
pMu 0Vmo n f e*dkt pu yi f x m0&wn f½Sdaeo n fq dkao mx i fjr i f
, lq csu fu dk "mwkaA' yn m&yfu v n f; q efYu si fv su f½Sd\ /"mwkaA'
ygarmu ©jzpfo l Dr.John Cleveland Cothram (a' gu fwm*Refu v DAmv ef
u dko &ef)u a&;o m;o n frSm-
==t &m0wÉKrsm;jzpfx Gef;r I&yfwefYjci f;? t &m0wÉKrsm;jzpfx Gef;r I
t v Geft r i f;aES;au G;jci f;ESi fh t &m0wÉKrsm;jzpfx Gef;r It v Geft r i f;jr ef
q efjci f;wdkYjzpfv su f½SdaMu mi f; "mwkaA' yn m&yfu azmfx kwfv dku f\ /
x dkYaMu mi fh t &m0wÉKwpfck jzpfx Gef;wn f½Sdv mjci f;ESi fh , i f;t &m0wÉKü
t p½Sdaejci f;o n fyi f x dkt &m0wÉKo n f x m0&r [ kwfaMu mi f; o u fao cH
ae\ /++(Evidence pm-41)
=pMu 0Vmo n f t q Hk;t pr½Sd e*dku yi f x m0&wn f&SdaecJho n f+
q dko n frSm rrSefaMu mi f; pMu 0VmwGi f;½Sd a&' D, dko wdå<u j' yfpi frsm;u ñ Tef
jyv su f½Sd\ /"mwkaA' yn m&Si f Dr.Donald Robert Carr (a' gu fwm a&m
b wfu m;)u a&;o m;o n frSm-
==t NrJwn faeNyD; t pr½Sd([ kv lwdkY, lq aeMu )ao mpMu 0VmwGi f;½Sd
a&' D, dko wåd<u j' yfpi frsm;o n f wn fNrJv dr fhrn fr [ kwfacs++ (Evidence
14
pm-134)
t wdkcsKyfq dk&ao mf eu ©wfaA' ? ½lyaA' ? "mwkaA' ESi fh b lrdaA'
po n hfyn m&yfrsm;t m;v Hk;v dkv dkyi f pMu 0VmwGi f t pr&Sd[ lo n hf t q dku dk
ji i f;y, fv su f&Sd\ /
=zefq i f;&Si f&SdaMu mi f; t , Hkt Mu n fr&Sdao m o dyÜHyn m&Si frsm;\
pMu 0Vmt pESi fhywfo u fao mt jr i fu rn fo dkY&Sdo en f;+ q dko n fu dk ar;Edki f
&m\ /Dr.V.N.Komorov (a' gu fwm-AGD-t i fef- u dkrdk½kdAf)u o l\ =TheFascinaing Astronomy+ (q GJaq mi ft m;au mi f;ao meu ©wfaA' )[ lao m
pmt kyfü ½k&Sm;t awG;t ac:&Si fESi fh yn m&n fcReft zGJU0i fjzpfao m PyotrFedoseyev (ysdKwmzu f' dkq D, u fAf)\ at mu fygt ax mu ft x m;u dk
t u dk;t u m;jyK a&;o m;azmfjyo n frSm-
==½kyfav mu jzpfx Gef;v mjci f;o n f t eEÅÓP fawmf&Si f (o dkYr[ kwf)
wefcdk;&Si fwpfyg;yg;u zefq i f;v dku fjci f;\ &v ' fq dko n fu dk ½kyfydki f;t awG;
t ac:yn mu t o dt rSwfr jyKyg/ESpf20b Dv D, Ht v si fu yi f pMu 0Vm
jzpfwn faecJhaMu mi f; u REkfyfwdkYv u fcHo n fq dkygr l þ o b m0w&m;Bu D;
t wGi f;&Sd t &m0wÉKwdki f;\ v kyfi ef;pOf, EÅ&m;o n f o lYt v dkt av smu f
q i fhu Jwdk;wu fjci f;jzi fho m (pMu 0Vm) jzpfx Gef;v maMu mi f;u dk (o b m0"r®)
t awG;t ac:½Iax mi fhrS (o Hk;o yfNyD;) t o dt rSwfjyK&ef t v Geft a&;
Bu D;o n f/, i f;v kyfi ef;pOf, EÅ&m;u dk em;v n fat mi f pu m;v Hk;t ac:t
a0: o wfrSwfazmfjy&efrSm (concrete science)=wdu so dyÜHyn m+\ wm0ef
jzpfo n f/ u REkfyfwdkYpMu 0Vmt jyi f t jcm;pMu 0Vmrsm;pGm½SdaMu mi f; pdwfu l;
rSef;q Mu n hfv dkY&Edki fo n f/x dkYaMu mi fh t o dyn mrsm;u dk wpfv Hk;wpfcJ o dk
av Smi fo dr f;q n f;x m;½Sdao m o b m0o dyÜHyn m&Si frsm;\ t , lt q ESi fh
pMu 0Vmu dkav hv m&mwGi f o b m0o dyÜHyn m\ t em*wfat mi fjr i fr I
t m;v Hk;\ v sdKU0Su f&mrsm;a&maygi f;yg0i fao m ½kyfydki f;t awG;t ac:yn m
15
&Si frsm;\ t , lt q t Mu m; cGJjcm;o djr i f&efrSm t o dÓP fESi fh, SOfao mu dpö
jzpfo n f/++(The Fascinating Astronomy, English Translation, MirPublishers Moscow, 1985, p.137)
zefq i f;&Si fu dkji i f;y, fao mo lrsm;o n f rdrdwdkYt , lt q u dk o dyÜHen f;
u s rajz&Si f;Edki faMu mi f; t x u fygt ax mu ft x m;t & ½Si f;v i f;o Gm;NyD
jzpfo n f/o lwdkYo n f rdrdwdkYt awG;pdwfu l;o u fo u fjzi fho m ajymq dkMu jci f;
jzpfo n f/t OD;t p½kyfj' yfo n f rn fo n frSjzpfx Gef;ay:aygu fv maMu mi f;
u dk o lwdkYro dMu b J =o dyÜHyn mu t em*wfwGi f x dk½kyfj' yfrn fo n frS ay:
aygu fv maMu mi f;u dkazmfx kwfv drfhrn f+ [ lí rdrdwdkY\ t awG;t ac:jyLwi f;
aygu frSo mMu n fhMu \ /t OD;t p½kyfj' yf rn fo n frSjzpfx Gef;v maMu mi f;
t em*wfwGi f o dyÜHyn mu azmfx kwfv dku fEdki fv Qi fyi f =x dk½kyfj' yfu dkjzpfx Gef;
ay:aygu fv mapao mZpfjrpfu a&m t b , ft &mu jzpfx Gef;v mb den f;+
[ lo n fhar ;cGef;u dk zefq i f;&Si ft m;, HkMu n fo lrsm;u ar ;Mu v dr fhrn fjzpf
o n f/
=o i fwdkYt m;zefq i f;arG;jrLawmfr lao mt ½Si fo n f t aMu mi f;&i f;
t m;v Hk;\ aemu fq Hk;t aMu mi f;&i f;cHwn f;+ ( u k&ft mef53;43) q dko n fh
u sr f;jrwfu k&ft mef\ rku ©ygXfawmfu dk ½Si f;v i f;v su f (u wdawmf&rq D[ f
ESi fhr [ f' Db GJYcH) rD&fZm*lv mr ft [ fr ' fo ci fu azmfu sL;a&;o m;o n frSm-
==u REkfyfwdkY t ao t csmpl;pr f;av hv mv Qi f pMu 0Vmwpfckv Hk;o n f
t aMu mi f;ESi fht u sdK;w&m;wn f;[ lao m pepfwpfckt wGi f;ü ½Sdaeay
o n f/þ pepfo n f t o dyn mt m;v Hk;\ t &i f;t jrpfü½Sd\ /rn fo n fhzef
q i f;jci f;t pdwft ydki f;rQ þ pepf\ t jyi fb u fwGi fr½Sdacs/t csdKUo n f
t jcm;t &mwdkY\ t &i f;t jrpfjzpfNyD;? t csdKUrSm t u dki f;t cu frsm;jzpf\ /
t aMu mi f;&i f;wpfcko n f r lv jzpfcsi fjzpfrn f? o dkYr [ kwf t jcm;t aMu mi f;
&i f;wpfck\ t u sdK;w&m;jzpfcsi fjzpfrn f/wpfzef aemu fx yft aMu mi f;
16
&i f;wpfck\ t u sdK;w&m; po jzi fh jzpfcsi fjzpfaeayrn f/o dkYao mf t u efY
t o wf?t q Hk;½Sdao m þ u rÇmav mu ü t aMu mi f;ESi fht u sdK;w&m;wn f;
[ lao m þ pepfo n f t q Hk;rpr½Sd?t u efYt o wfr½Sd? ½Sd&rn fq dko n frSm
r jzpfEdki facs? aemu fq Hk; t aMu mi f;&i f;wpfckckwGi f t q Hk;o wf&ayrn f/
x dkaemu fq Hk;t aMu mi f;&i f;u m; x m0&b k&m;o ci f(zefq i f;&Si f) jzpfo
wn f;/þ o n fh(u k&ft mef53;43)rku ©ygXfawmfo n f þ t aMu mi f;jycsu f
u dk wdkwdkESi fhv dk&i f;a&mu fat mi fazmfjyNyD; t aMu mi f;ESi fht u sdK;w&m;pepf
o n f x m0&b k&m;o ci f(zefq i f;&Si f)üt q Hk;o wfaMu mi f; t cdki ft rmq dk
av o n f/(The Philosophy of the Teachings of Islam, by HazaratMirza Ghulam Ahmad,peace be on him, Islam International Pub-lications Ltd, U.K. 1989,p.46 t pöv mr fh' ó eu sr f;½I&ef)
ykpäm(2)/ wdku fq dki frIaMu mi fh pMu 0Vmjzpfay:v mo n fr[ kwf
' kwd, q i fajcjzpfao m =wdki fq dki fr IaMu mi fh pMu 0Vmjzpfay:v mjci f;+
q dko n frSm jzpfEdki fzG, fr½Sdyg/t aMu mi f;q dkao mf q i fjci fwHkw&m;jzi fh awG;
awmq i fjci fMu n hfv dku fv Qi fyi f pMu 0Vmcyfo drf;o n f rawmfwq wdku f
q dki fr IaMu mi fhjzpfay:v mjci f;r [ kwfwef&mq dko n fu dko m ax mu fjyaeyg
o n f/þ t Mu mi f;ESi fhpyfv sOf;í rD&fZmb ½SD;&f½k' f' D;efr [ fr l' ft [ fr ' fo ci f
\ u sr f;jrwfu k&ft mef#Du mu srf;rS v i f;0i f;x i f&Sm;ao m &Si f;v i f;csu fu dk
u dk;u m;azmfjyygrn f/x dkYaemu fwGi frS o dyÜHyn m&Si frsm;\ t jr i fESi fhav hv m
o Hk;o yfcsu fu dk azmfjyygrn f/u sr f;jrwfu k&ft mefwGi frdefYq dkx m;ao m
==t o dkYen f;? zefq i f;cHr IwGi f t o i fwdkYu ydkrdkí cJ, Of;Mu o av m?
o dkYwn f;r [ kwf t &Si fjrwfu zefq i f;awmfr lao m rdk;au mi f;u i fav m/
++(u k&ft mef 79;28)
[ lo n fhrku ©ygXfawmfu dk &Si f;v i f;v su f o lu a&;o m;o n frSm-
17
==x m0&b k&m;o ci ft v ’m[ fo n f rdrdwn f&Sdawmfr ljci f;q dki f&m
o u fao o m"u t jzpf t pOfo jzi fh pMu 0VmBu D;u dk wi fjyav h½SdNyD; þ
pMu 0VmBu D;u dk zefq i f;ao mt &Si f\ v u fawmfo n f , i f;t wGi f;ü v kyf
aq mi fv su f&SdaMu mi f;u dk t o i fv lo m;wdkY q i fjci fawG;q o Hk;o yfjci f; r jyK
av o av m[ k rdefYq dkpNrJo mjzpfo n f/pMu 0Vmt wGi f; &Sdo rQao mt pdwf
t ydki f;wdki f;o n f wpfcku dkwpfcku rSDcdkae&\ /rn fo n fht &mrQ t rSDt cdk
u i f;rJhaeo n f[ lí r½Sdacs/t u fwrfrsm;aygi f;pkjci f;&v ' faMu mi fh u rÇmajr
jzpfx Gef;ay:aygu fv mo n f[ k o dyÜHyn m&Si frsm;u q dk\ / t u fwr frsm;
wpfpn f;wpfv Hk;wn f;jzpfv su f wpfcku wpfcku dk u ln Daz;ru m pkaygi f;
v kyfu dki faq mi f½Gu fjci f;aMu mi fh þ o n fht HhcsD;zG, fpMu 0Vmo n f jzpfx Gef;
v dkYv m&jci f;jzpfo n f[ k q dkv dkjci f;jzpfo n f/t r sdK;r sdK;t jym;jym;ao m
t u fwr frsm; pkaygi f;r IaMu mi fh pMu 0Vmjzpfx Gef;v mo n fq dkao mt csu f
u dk u REkfyfwdkYv u fcHMu ygo n f/o dkYao mf u REkfyfwdkYv lo m;rsm;wGi f wpfpHkwpf
&mv dkt yfv mygu x dkv dkt yfcsu fu dkjzn fhq n f;&ef 0wÉKypön f;rSm rdki faygi f;
rsm;pGma0;v Hv Sao mae&mwGi f t &Ho i fh wn f½SdNyD;jzpfaeo n frSm t HhMo p
&mau mi f;aeygo n f/t u fwr frsm;pkaygi f;o Gm;rIaMu mi fh pMu 0Vmjzpfx Gef;
v mjci f;q dko n fu dk u REkfyfwdkYcRi f;csu fr&Sd o ab mwlv u fcHyg\ /o dkYao mf
þ pMu 0Vmu rÇmav mu u dkzefq i f;ao m zefq i f;&Si fr&Sdygr l v lo m;wdkY
v dkt yfcsu fESi fht n D t u fwr frsm;u t b , faMu mi fh aygi f;pkr Irsm;jzpfay:
v m&ygo en f;/ x dkYjyi f v lo m;wdkY v dkt yfcsu frsm;jzpfay:v mEdki fo n fhae
&mwGi frS t b , faMu mi fh t u fwr frsm;o n f t jyeft v Sef aygi f;pkMu &yg
o en f;/t u fwr frsm; t jyeft v Sefaygi f;pn f;jci f;o n f wdku fq dki fr IaMu mi fh
[ kq dkEdki fao mfv n f; v lo m;\ v dkt yfcsu fu dkjzn fhq n f;&ef t aMu mi f;cH0wÉK
ypön f;rsm; pDrHjzpfx Gef;apjci f;u dkr l wdku fq dki fr I[ lí ac:q dkí r&Ekdi facs/
pMu 0VmBu D;\ aemu fu G, fwGi f wpfpHkwpf&mao mt &Sdw&m;o n f
18
v kyfaq mi faeaMu mi f;u dk u REkfyfwdkYv u fcHo ab mwl&v dr fhrn f/ =o m;a&+
u dkjr i f&u m wdku fq dki fr IaMu mi fh=o m;a&+ jzpfay:v mo n f[ k, lq Edki fao mf
v n f; x dk=o m;a&+jzi fhjyKv kyfao m zdeyfu dkjr i f&v Qi f? x dkae&müyi f o m;a&
jzi fhjyKv kyfao mq dkzm? x dki fcHkESi fhav Su m;v u f&ef;wGi f o m;a&jzi fht v Sq i f
x m;o n fu dk jr i f&v Qi f , i f;u dkwdku fq dki fr IaMu mi fh[ kq dkí &Ekdi frn fr [ kwfyg/
x dkYaMu mi fh NyD;jyn hfpHkao mpepfwpfcku dk wdku fq kdi fr IaMu mi fh[ k ac:q dkí r&Edki f
acs/r jyn hfpHkao mt pdwft ydki f;wpfpHkwpf&mu dk wdku fq dki fr I[ kac:í &Edki f
o n f/zefq i f;&Si fo n f rsu fv Hk;csD;jr §i fhay;x m;NyD; t v i f;a&mi fr½Sdb J x dk
rsu fv Hk;o n f jr i fEdki fpGr f;r½Sdjci f;"mwfo ab mu dkv n f; wpfzu fwGi f x n fh
o Gi f;x m;jci f;aMu mi fh t jcm;wpfzu fwGi f rsu fv Hk;u dkjr i fEdki fap&ef rdki fo ef;
ESi fhcsDao mae&mwGi f =ae+u dkzefq i f;x m;\ /o dkYjzi fh rsu fv Hk;o n f x dkt v i f;
a&mi fjzi fh ywf0ef;u si f½Sd t &mwdki f;u dk jr i fawGUEkdi f&efjzpfo n f/þ o n fu dk
wdku fq dki fr I[ k rn fo lac:q dkEkdi frn fen f;/ v lo m;\ t jcm;v dkt yfcsu frsm;
pGmu dkv n f; þ t ajct aeo ab mw&m;t wdki f;yi fjyKv kyfay;x m;\ /
v lo m;\ o b m0q dki f&mv dkt yfcsu fwdki f;u dkjzn fhq n f;&ef zefq i f;&Si fu
pDrHjyKv kyfay;x m;jci f;r½Sdao mt &m[ lí r½Sdacs/t csdKUv dkt yfcsu fr sm;u dk
jzn fhq n f;&ef v lo m;\ yi fu dko b m0üyi f x n fho Gi f;ay;x m;NyD; t csdKUu dk
o l\ u si fv n f&mywf0ef;u si fwGi f x n fho Gi f;pDrHay;x m;\ /x dkYjyi f t csdKUu dk
rdki fo ef;csDa0;ao mae&mwGi f pDrHay;x m;\ /
t wdkcsKyfq dk&ao mf v lo m;\ v dkt yfcsu fu dk jzn fhq n f;&ef t v Hk;pHk
ao mpDrHay;r Irsm;u dk þ pMu 0Vmu rÇmav mu üyi f zefq i f;jyKv kyfay;x m;
\ /pMu 0Vmu rÇmav mu \ pepfo n f t b , frQjyn hfpHko en f;[ lr l t v Gef
v Sao m½kyfyHku m;csyfu dkMu n hf&o lwpfOD;o n f =, i f;rSm wdku fq dki fr IaMu mi fh
jzpfv mo n f+[ lao m pdwfu l;rsdK;yi f ay:rv mEdki fav mu fat mi f NyD;jyn hfpHk
(o u Jho dkY)jyn hfpHkrI&Sdav o n f/x dkYaMu mi fh =zefq i f;cHr IwGi f t o i fwdkYx u fyi f
19
ydkrdkcJ, Of;ao m rdk;au mi f;u i fESi fh u rÇmajrzefq i f;r Iu dk Mu n hf½Iav mh+ [ k
x m0&b k&m;o ci f (zefq i f;&Si f)u rdefYq dk&jci f;jzpfo n f/0wÉKypön f;wpfck
ESi fhpyfv sOf;í , i f;o n f wdku fq dki fr IaMu mi fhjzpfay:v mo n f? 0wÉKypön f;
ESpfckESi fhpyfv sOf;í , i f;o n fv n f; wdku fq dki fr IaMu mi fh jzpfay:v mo n f?
po jzi fh q dkEkdi f\ /o dkYao mf pepfBu D;wpfckv Hk;ESi fhpyfv sOf;í wdku fq dki fr Iygv dkY
t b , fo dkYajymí &Edki fygrn fen f;/(u sr f;jrwfu k&ft mef#Du m? u @awmf
79 t u s, f½Si f;v i f;csu f)
zefq i f;&Si fwn f½Sdjci f;q dki f&m u sr f;jrwfu k&ft mefu wi fjyao m
t q dku dk rD&fZmb ½SD;&f½k' f' D;efr [ fr l' ft [ fr ' f\ &Si f;v i f;jyao men f;v r f;
jzi fh o dyÜHyn m&Si ft o D;o D;\ pu m;&yf(av hv mo Hk;o yfcsu f)r sm;u dk rD;
armi f;x dk;jyygrn f/
q mt dku fZu fe, lwefu dk Mo Zmt Bu D;q Hk;o dyÜHyn m½Si ft jzpf u rÇmu
t o dt r SwfjyKx m;Mu o n f/o lYt v dkt m;jzi fhq dk&v Qi f pMu 0Vmu rÇm
t aMu mi f;u dk zefq i f;&Si ft m;o u f0i f, HkMu n fjci f;r½Sdb J em;v n fEdki fv dr fh
rn fr [ kwfacs/o lu q dk&mrSm-
== ae ? N*dK[ fo dr fN*dK[ frTm;rsm;ESi fh Mu , fwHcGefrsm;\ t v Syq Hk;v Iyf½Sm;
o Gm;v myHkpepfo n f ÓP fawmft eEÅESi fhjyn hfpHku m wefcdk;awmft eEÅESi fh
<u , f0ao mt &Si fwpfyg;\ x def;csKyfu Gyfu JrIjzi fho m q u fv u fv kyfaq mi f
Edki fygv dr fhrn f/(Our Solar system and the Stellar Universe,by Charles,p.131 Charles Griffin & Co.Ltd. London 1923)
e, lwef\ acwfwGi f o b m0ed, mrw&m;t m; av hv mjci f;q dki f&m
b mo m&yfu dk =o b m0' ó e+ [ kac:o n f/e, lwef\ t v dkt m;jzi fh
o b m0' ó et wGi f;rSaeí pMu 0Vmu dkav hv mjci f;jzi fh zefq i f;&Si fwn f
½SdaMu mi f; au mu fcsu fcsEdki fo n f/t o dyn mu dk pn f;rsOf;Oya' rsm;ydki f;jcm;
o wfrSwfNyD;aemu fydki f;wGi f ½kyfydki f;A[ dEt &m0wÉKrsm;t ay: o dyÜHyn m&Si f
20
rsm;\ av hv mq i fjci fo Hk;o yfjci f;u dk t u efYt o wfab mi fcwfx m;v dku f
\ /x dkYaemu fwGi f zefq i f;&Si f ½Sd?r½Sdq dko n fhjyó emu dk o dyÜHab mi ft jyi f
b u fx Gu fNyD; pOf;pm;awG;ac:v mMu o n f/o dkYwdki fat mi f 20&mpko dyÜHyn m
&Si frsm;o n f zefq i f;&Si fESi fhq dki fao m rdrdwdkYav hv mawGU½Sdcsu f?o Hk;o yfrsm;
u dk x kwfazmfajymq dkcJhMu o n f/
t Jv fAwft dki f;pwdki f;o n f 20&mpk\ Mo Zmt Bu D;q Hk; o dyÜHyn m&Si f
jzpfo n f/t dki f;pwkdi f;ESi fht wlv u fwGJv kyfu dki fcGi fh&cJhao m Dr.Infeld(a' gu fwm-t i fzJv f' f)u t dki f;pwdki f;ESi fh ywfo u fí a&;o m;o n frSm-
== þ o dkYao men f;jzi fh b k&m;o ci f(zefq i f;&Si f)u zefq i f;cJho
av m? þ o n fh o csFmen f;u swn faq mu fx m;r IrsdK; b k&m;o ci f(zefq i f;
½Si f)u jyKv kyfygo n f[ k b k&m;o ci fb u f &n fñ Tef;ajymq dkzdkYx dku fo av m+
po jzi fh o l(t dki f;pwdki f;)o n f t awG;o pfay:v mo n fht cgwdki f; o lYu dk, f
o l ar ;av h½Sdo n f/++(Quest,by Leopold Infeld,p.212)
t v Sw&m;\ Mu n fEl;0r f;ajrmu fzG, f? pMu 0Vm\ Bu D;u s, fcr f;em;
jci f;ESi fh ÓP fyn m\ ESpfv dkzG, f po n fwdkYu dkcHpm;&v su f t dki fpwdki f;u
at mu fygt wdki f; x kwfazmfajym\ /
==t v Sq Hk;ESi fhESpfv dkzG, ft au mi f;q Hk;pdwfv Iyf½Sm;rIu dk av ;eu fao m
x dkt m½HkrS u REkfyfwdkYcHpm;Ekdi fo n f/, i f;o n fyi f ppfrSefao mo dyÜHyn mt m;
v Hk;u dk ysdK;Bu Jo ljzpfo n f/x dkpdwfv Iyf½Sm;rIESi fhr&i f;ESD;ao m? v Hk;0wpdrf;wjyi f
jzpfao mo l? pOf;pm;q i fjci fr Ir jyKEdki fb J u rÇmwGi ft csn f;ESD;&yfwn faeo l
o n f o lao ESi fhwl\ /t rSefwu , fwn f&Sdao mfv n f; u REkfyfwdkYrx Gi f;
azmu fEdki fao m? t jr i fhq Hk;ÓP fjzi fh rdrdu kd, fu dkazmfu sL;jywwfao m?
r jyn hfpHkx dki f;rdIi f;aeao m u REkfyfwdkYt wGi f;ydki f;pGr f;&n fo wådrsm;jzi fh x dkt o d
yn m\ t pOD;q Hk;yHkpHrQu dkyi fo drSwfEdki f&efcJ, Of;ao m x dkcHpm;csu fu dk o d
em;v n f&efrSm ppfrSefao mb mo mw&m;\ A[ dkcsu fjzpfo n f/++
21
o lu q u fv u fajymMu m;o n frSm-
==u REkfyf\ b mo mw&m;wGi f rdrdu dk, fu dkt EkpdyfpGm azmfu sL;wwf
ao m pGr f;t i ft jr i fhq Hk;0dn mOfawmft aMu mi f;u dk u sdK;EGHpGm pdwfu l;ÓP f
u GefYjrL;jci f;wpfckyg0i f\ /, i f;u dk u REkfyfwdkY\ EkHeJYr jyn hfpHkao mÓP fjzi fh
em;v n f&efcu fcJao m? þ pMu 0Vmu azmfu sL;aeo n fh x dkt jr i fhq Hk; pGrf;
t i fBu D;u dk eu feu feJeJ cHpm;o djr i fem;v n f(at mi fBu dK;pm;)jci f;o n fyi f
zefq i f;&Si fESi fhywfo u fao m u REkfyf\ t , lt q jzpfo n f/++ (The Uni-verse and Dr.Einstein, by Lincoln Bsrnett p,118, Mentor 1950)
o dyÜHu dkav hv m&mwGi f pMu 0Vmt pESi fho u f½Sdt po n f t ajccHu s
ao m jyó emESpf&yfjzpfo n f/pMu 0Vmt pt aMu mi f;u dk t x u fwGi fq dkcJh
NyD;jzpfo n f/, ck o u f½Sdt pjyó emESi fhywfo u fao m t csdKUt aMu mi f;u dk
azmfjyygrn f/u sr f;jrwfu k&ft mefu rdefYq dko n frSm -
==t o i fwdkYo n f t o dkYv Qi f t v ’m[ ft m; r , HkMu n fji i f;y, fEdki fMu
rn fen f;/pi fppf t o i fwdkYo n f o u frJhrsm;jzpfcJhMu &m x dkt ½Si fjrwfo n f
yi f t o i fwdkYt m; o u f&Sdjzpfapawmfr lcJh\ ++ (u k&ft mef2;29)
, ck t x u fygu k&ft mefYt q dkESi fht v m;wlao m o dyÜH&Si fr sm;\ t q dku dk
av hv mMu n fhMu ygpdkY/y&i fhpfwefwu úo dkv f\ au smfMu m;ao m ZD0aA' yn m
½Si f ygarmu ©t u f' f0i fu dku v i fefu ajymMu m;o n frSm-
==wdku fq dki fr Iu dkt ajccHu m jzpfx Gef;ao mo u f&Sdq dki f&mjzpfEdki facs
o n f yHkESdyfwdku fwGi f aygu fu GJr IaMu mi fhx Gu fv mao m r l&i f;t b d"mef
pmt kyf\ &v ' fq dki f&mjzpfEkdi facsESi fh t v m;o @efwlo n f/++ (Evidencepm-174)
þ ½Iax mi fhu dk t ax mu ft cHjyK&i f; "mwkaA' o kawo D Dr.Edmund Carl Kornfeld (a' gu fwm-t u f' refu m;v fu GefzJv f' f)u ajymMu m;
o n frSm -
22
==þ t q dku dk cRi f;csu fr½Sd u REkfyfo ab mwlygo n f/zefq i f;&Si f wn f
&SdNyD; x dkt &Si fo n f pDrHaq mi f½Gu f\ ? zefq i f;\ ? pMu 0Vmu rÇmBu D;t m;
t ax mu ft r jyKx m;\ ? q dko n frsm;rSm u REkfyf\ t cdki ft rmau mu fcsu f
yi fjzpfo n f/++(Evidence pm-174)
o lY"mwkaA' t o dyn m\ v i f;jyr Ijzi fh o ljr i fao m½Iax mi fhu dk at mu f
ygt wdki f;azmfjy\ /
== ÓP fyn mt arQmft jr i f½Sdu m pGr f;t i fjr i fhrm;o n fh zefq i f;Edki f
pGr f;&n f&Sdo lu o b m0w&m;wGi fv Iyf½Sm;aeo n f[ k u REkfyfwdkY, HkMu n fv Qi f
, HkMu n f? o dkYr [ kwfv Qi f pMu 0Vmo n f wdku fq dki fr Io u fo u frSo mv Qi f
jzpfx Gef;v mao m&v ' f[ k , HkMu n f&rn fq dkao mt csu fu dk u REkfyfwdkYcGi fhjyK
&v dr fhrn f/pMu 0Vmx JwGi f o u fa&mu fpdr fh0i fysHUESHYaeao m at mf*efepf
"mwkaA' t x l;o jzi fh o u f½Sd, EÅ&m;\ t HhzG, fau mi f;pGm ½Iyfax G;aejci f;
u dk jr i f&o lwpfOD;t zdkY wdku fq dki fr Iq dko n fht awG;t jr i frSm v Hk;v Hk;v sm;v sm;
0i fa&mu fv mrn fr [ kwfacs/o dyÜHq dki f&m armfv Du sL;t pdki ft cJr sm;\
zGJUpn f;wn faq mu fx m;r IESi fh t jyeft v Sefo u fa&mu fr Iu dk av hv mav
x dkpepfu dk pDrHaq mi f½Gu fo lESi fh' DZdki f;q GJo l r jzpfraev dkt yfjci f;u dpörSm ydkrdk
o do mx i f½Sm;v mav yi fjzpfv dr fhrn f/rajymyav mu fao m v lv kyfpu f
, EÅ&m;wpfck\ zGJUpn f;wyfq i fx m;r Ipepfyi fv Qi f pDrHaq mi f½Gu fo lESi fhjyK
v kyfo lv dkt yf\ /o dkYq dkv Qi f t q aygi f;ao mi f;csD½Iyfax G;ao m pMu 0Vm
, EÅ&m;wpfcku dk t v dkav smu fzGJUpn f;wn faq mu fNyD; t v dkav smu f zGHUNzdK;
wdk;wu fv mEdki fjci f;q dk&mrSm u REkfyfrn fo dkYrQrawG;wwfav mu fat mi fyg++
(Evidence pm-176)
(u wdawmf&rq D[ fESi fhr [ f' Db GJUcH) rD&fZm*lv mr ft [ fr ' fu t v Gef
v SypGmzGJUq dko n frSm -
==t dk-u REkfyf\ cspfo lt ½Si f? t ½Si f\ t HhcsD;zG, fzefq i f;r IpGr f;t m;wef
23
cdk;awmfo n f ae&mt ESHUx i f½Sm;v su f½Sdyg\ /rn fo n fht &yfo dkYyi f Mu n hf
Mu n hf t &Si f&Sd&mq Do dkY OD;wn faeo n fhv r f;rsm;u dko mawGU&yg\ /++
o b m0ed, mru dk &SmazGawGU½Sd&ef o dyÜHyn m&Si frsm;u Bu dK;pm;Mu
\ /ed, mrOya' rsm;wn f&Sdjci f;u yi f Oya' u dkjyXmef;o l&Sdaejci f;q dko n fh
t csu fu dk ax mu fjyv su f&Sd\ /rDeu fpfpdkwmwu úo dkv frS "mwkaA'
ygarmu ©jzpfo l Dr.John Cleveland Corthren(a' gu fwm*Refu v DAmv ef
u dko &ef)u ajymMu m;o n frSm-
==r jr i fpGrf;Edki fao m0wÉK(t r Ief)\ v kyfaq mi fv Iyf&Sm;rIo n fyi f pepf
wu sr&Sd? jzpfu wwfq ef; v kyfaq mi fv Iyf&Sm;aejci f;v Hk;0r [ kwfb J , i f;
o n f o wfrSwfNyD;o m; o b m0ed, mrOya' u dk v dku femv su f&SdaMu mi f;
t wdwfu v n f;jyo cJho v dk t em*wfwGi fv n f; t v m;wljyo o Gm;rSmjzpf
aMu mi f; 0wÉKESi fhpGr f;t i f(matter-energy)u dkav hv mjci f;t m;jzi fh o dEkdi f
o n f/++ (Evidence pm-38)
o lu q u fv u fajymMu m;o n frSm -
==r jr i fpGrf;Edki fao m&i f;jrpf0wÉKESi fh , i f;\ pepfwpfckv Hk;u dk wdku fq dki f
r Iq dkao mt &mu jzpfx Gef;v mapNyD; x dkpepfv n fywf&ef Oya' u dkv n f;
wdku fq dki fr Iu yi f jyXmef;v dku fo n f[ k , HkMu n f, lq ao mf , i f;pepfBu D;u dk
v n fywfNrJr jywf&Sdaeap&ef wdku fq dki fr Iq dko n fht &mu yi f q u fv u fOy
a' jyXmef;o wfrSwfay;ae&rn fq dko n frSm q i fjci fwHkw&m;ESi fh, SOfygo
av m/x dkYjyi f þ o dkYjzpfEdki fyg\ av m/ =r jzpfEdki f+ [ lao m t ajzo mx Gu f
v mrn fjzpfo n f/++(Evidence pm-41)
rD&fZmb &SD;&ft [ fr ' fu ==u REkfyfwdkY\ zefq i f;&Si f++ q dko n fh o l\ pmt kyfwGi f
a&;o m;o n frSm -
==pMu 0Vm, EÅ&m;pepft aMu mi f;u dk *½k"r®x m;av hv mjci f;jzi fh
=þ u rÇmo n f o lYt v dkav smu f jzpfx Gef;wn f&Sdv mo n fr [ kwfb J pGr f;t m;
24
t &mrSm t v Gefawmi fhwi f;cdki frmao mt &Si fo n f rdrd\ pGr f;yu m; ? rdrd\
t v dkawmfjzi fh þ u rÇmu dk jzpfwn fv mapjci f;jzpfaMu mi f;+ q dko n fh ed*Hk;
&v ' fq Do dkY av hv mo lu dk ac:aq mi fo Gm;v dr fhrn f/++ (u REkfyfwdkY\ zefq i f;
&Si f-pm-65)
u REkfyf t Dwv DEdki fi Ho dkY 1985ckESpfwGi f t v n ft ywfo Gm;a&mu f
cJh\ /u rÇmv Hk;q dki f&m t [ fr ' D, mrGwfpv i ft zGJUt pn f;Bu D;\ pwkwÉ
ajrmu fq u fcHo l(Caliph) rD&fZmwm[ D&ft [ fr ' fv n f; t Dwv DEdki fi H?
Am½kdemNrdKUo dkY 1985ckESpf at mu fwdkb mv yx r&u fo wåywfwGi f <u
a&mu fv m\ / Edkb , fq k& o dyÜHyn m&Si f a' gu fwmt ' lpv mr fu o ci fhu dk
t au mi f;q Hk; wn f;cdkcef;wGi f t cr f;em;q Hk;Bu dKq dkcJh\ /x dkYaemu f o ci fu
u REkfyfESi fhpv mr ft m; o dyÜHESi fhywfo u fao m o l\ rSwfcsu frsm;jzi fh yn m
t v i f;ay;cJh\ /o ci fu rdefYMu m;o n frSm-
= a&rSmt HhMo p&mau mi f;wJh*kP fo wådwpfrsdK;&Sdw, f/t ylcsdef 4' D*&D
pi fwD*&dwfa&mu fwJht cg a&t ylcsdefav smhen f;v mNyD; a&\ o dyfo n f;q
ydkwdk;v mwwfw, f/t u , fí t ylcsdefu q u fv u fav smhu so Gm;r, fq dk&i f
o dyfo n f;q [ m wdk;&rJht pm; av smhu so Gm;w, f/ ' Dv dk a&\ o mrmefx u f
x l;wJh u s, fajymr IaMu mi fh aq mi f;&mo DrSm o rk' &m[ m a&cJeJYjyn hfESu f
zHk;v Tr f;o Gm;ayr , fh o rk' &mat mu frSm a&cJr&Sdb J o rk' &mat mu fu
a&[ m o rk' &mt x u fydki f;rSmay:aewJha&cJx u f o dyfo n f;q ydkrsm;wm
jzpfw, f/' gaMu mi fh jyi f;x efwJhaq mi f;&mo DrSmyi fv Qi f o rk' &mrSm a&ae
o wå0gawG t awmfav ;v HkNcHKaeMu wmjzpfNyD; o lwdkYt zdkY a&v n f;&Edki f
wmjzpfw, f/' Dv dkx l;jcm;wJh*kP fo wåd a&rSm&Sdaejci f;[ m zefq i f;&Si f&JU
eu feJao mÓP fyn mu dk azmfu sL;jyo v su f&SdNyD; zefq i f;&Si fwn f&Sd
aMu mi f;u dk ñ Tefjyv su f&Sdw, f/++
u ae' gEdki fi H refedwdkAmwu úo dkv f\ ZD0½lyaA' ygarmu ©jzpfo l
25
Dr.Frank Allen (a' gu fwm-z&efu ft v ef)u v n f; The Original ofthe world - by Chance or design? (u rÇmpwi fjzpfx Gef;jci f;o n f
wdku fq dki fr IaMu mi fhv m; (zefq i f;jyKv kyfr I) ' DZdki f;aMu mi fhv m;)q dko n fh o l\
pmt kyfwGi f t v m;wl½Iax mi fhu dk wi fjyx m;\ /o lu v n f; zefq i f;&Si f
wn f&Sdjci f;o u fao t jzpf a&\ *kP fo wådt aMu mi f;b u fo dkY t o m;ay;
wi fjy\ /o lu ajymMu m;o n frSm-
==a&ESi fhywfo u fí rSwfo m;p&mt csu f(4)csu f&Sdo n f/
(1)a&o n f t ylcsdefedr fho n fht cg t wdki f;t wmt u efYt o wfr&Sdao m
at mu fpD*si fyrmP u dk pkyf, lEdki fpGrf;&Sdo n f/a&\ t jr i fhq Hk;o dyfo n f;q rSm
a&cJt rSwf\ t x u fjzpfao m 4' D*&Dq , fv fpD, yfpfjzpfo n f/x dkYaMu mi fhyi f
a&u efrsm;? jrpfrsm;rSm t &n f(Liquid)t jzpf q u fv u fwn faeEdki fjci f;
jzpfo n f/
(2)a&cJo n f a&x u fo dyfo n f;q ydkrdken f;yg;&jci f;rSm a&rsu fESmjyi fay:ü
a&cJwi faeap&efjzpfo n f/
(3)Bu D;rm;ao mt ylcsdefyrmP u dkav QmhcsEdki fpGr f;&SdNyD; a&u dkcJapEdki fo n f/
(4)o rk' &mrsm;? a&u efrsm;ESi fh jrpfrsm;t wGi f;&Sd a&aeo wå0grsm;\
t o u fu dk u mv Mu m&Sn fao maq mi f;&mo Drsm;u dk jzwfo ef;au smfv Gefu m
x def;o dr f;apmi fha&Smu fx m;Edki fpGr f;&Sdo n f/(Evidence pm-21)
"mwkaA' wGi f t au smft armfjzpfao m o dyÜHyn m&Si fwpfa, mu fjzpf
o n fh Dr.Thomas Davis Parks (a' gu fwm-ao mrwfa' ;Apfygu f) u
v n f; t v m;wlajymMu m;o n frSm-
==cJao mt cg ydkrdkayghyg;o Gm;ao mt &m0wÉKrSm a&wpfckwn f;o m
&Sd\ /, i f;o n f o u f&Sdt wGu f t v Gefrweft a&;Bu D;v dkt yfo n f/++ (Evi-dence pm-75)
pOf;pm;Mu n hfMu ygpdkY/ cJjci f;jzi fh o dyfo n f;q u dkav Qmhcsay;Edki fpGr f;
26
ao m x l;jcm;*kP fo wådydki fq dki fx m;o n fh wpfckwn f;ao mt &m0wÉKrSm
a&yi fjzpfo n f/x dko n fh rGefjrwfao m*kP fo wdåaMu mi fhyi f a&o n f o rk' ´
&mwGi f;&Sd t o u faygi f;rsm;pGmu dk q u fv u f&Si fo efaeEdki fat mi f x def;o dr f;
x m;Edki fjci f;jzpfo n f/, i f;\ aemu fu G, fwGi f&Sdao m eu feJo n fhÓP f
yn mt ajr§mft jr i fu dk r jr i fav o av m/
yi fv , fae a&o wå0grsm;t wGu fo mru o wå0gt m;v Hk;t wGu f
o i fhav smfao mpDrHr Irsm;u dk pDpOfjyKv kyfx m;aMu mi f; u REkfyfwdkYawGU&\ /
t [ fr ' DrGwfpv i ft zGJUt pn f;Bu D;\ ' kwd, ajrmu fq u fcHo lcv Dzm[ f
(Caliph)u t v Gefv SypGm o Du Hk;zGJUq dko n frSm-
==a&aeo wå0gjzpfao mi g;rsm;? a0[ i fysHi Su frsm;/
t dr farG;wd&pämefrsm;? awmae wd&pämef½kdi f;rsm;/
t m;v Hk;wdkYu dk zefq i f;&Si fo n fo m au R;arG;x m;jci f;jzpfyg\ /
t &Si fjrwf\ &wemo dku fo n f t b , ft cgrQ av smhen f;o Gm;rn f
r [ kwfyg/
t &Si fjrwfo n f &Si fo efv su f&Sdawmfr lNyD; t &Si fjrwfu o m t o u f
u dk ay;yg\ /
t &Si fjrwfo n f u dk, fawmfwdki f&yfwn faeawmfr lNyD; t &mwdki f;u dk
t ax mu ft yHhjyK &yfwn fapx m;yg\ /++(r [ fr l' f\ u Asmpmt kyfrS)
u REkfyfwdkYpMu 0Vmo n f t v Gef&Sn fv sm;ao m q i fhu JjzpfpOfrsm;u dk
jzwfau smfNyD;rS , ck&Sdao mt ajct aeo dkYa&mu fv m&jci f;jzpfo n f/t v Gef
o drfarGUao mt rIefrsm;jzpfo n fh t Dv u fx ½Gef? y½dkwGefrsm; wn fzGJUjzpfx Gef;
v mNyD; x dkt r Iefrsm;\ aemu fq u fwGJt jzpf t u fwr frsm;ESi fh armfv Du sL;
rsm;jzpfx Gef;v m\ /x dkYaemu f t rdki fEdkt u fppf jzpfx Gef;v mNyD; o u f&Sdt p
jyKv mv su f t q Hk;wGi f t o dÓP f&Sdao m=v lo m;+ jzpfay:v m\ /
t ar&du efEdki fi H rpfcsD*efwu úo dkv f\ o b m0o dyÜHq dki f&m ygarm
27
u © Dr.Irv ing William Knobloch (a' gu fwm-t mAi f 0Dv D, r f Edkb av mh
csf)u ajymMu m;o n frSm-
==u REkfyf zefq i f;&Si fu dk, Hk\ /t aMu mi f;q dkao mf t pOD;q Hk;jzpfx Gef;
v mo n fh t Dv u fx ½Gefrsm;? y½kdwGefrsm;? (o dkYr [ kwf) t u fwr fr sm;?
(o dkYr [ kwf) t rdki fEdkt u fppfrsm;? (o dkYr [ kwf) y½kdwdkyv mZr f? (o dkYr [ kwf)
t pOD;q Hk;rsdK;aph (o dkYr [ kwf) OD;aESmu f po n fwdkYrSm wdku fq dki fr Io u fo u f
aMu mi fh (t v dkv dk) jzpfx Gef;ay:aygu fv m&jci f;[ lí u REkfyfrx i fao m
aMu mi fhyi f/ u REkfyf zefq i f;&Si fu dk, Hk\ /t aMu mi f;q dkao mf u REkfyft jr i ft &
zefq i f;&Si fwn f&Sdjci f;\ , kwådwefao mt ajzrSm þ t &mrsm;wn f&Sdae
jci f;aMu mi fhyi fjzpfo n f/++ (Evidence pm-89)
t o dÓP fyn mu dkydki fq dki fao m pGrf;t m;Bu D;rm;o n fht &Si fu pMu 0
Vmu dkzefq i f;jci f;jzpfaMu mi f; u REkfyfwdkYv u frcHv Qi f t o u frJhao mt rIef
rsm;u u REkfyfwdkYv lo m;rsm;x u f ydkrdkt o dÓP f&SdaMu mi f;u dk u REkfyfwdkY, Hk
Mu n fMu &ygv dr fhrn f/o lwdkY(t r Ief)csi f; t jyeft v SefwHkYjyefr IESi fh yl;aygi f;
v kyfaq mi fr Ijzi fh aeESi fhv ? awmi fwef;rsm;ESi fh o rk' &mrsm;u dk jzpfx Gef;ay:
aygu fv mapcJhao mfv n f; , ckv dkwdk;wu fzGHUNzdK;ao mo dyÜHacwfwGi fyi f
u REkfyfwdkYv lo m;rsm;\ t jyeft v Sef yl;aygi f;v u fwGJv kyfaq mi fr Iu t i f;
q u fydk;rTm;wpfau mi f\ ajcax mu fwpfacsmi f;u dkrQ zefwD;jyKv kyfEdki fpGr f;
jci f;r&Sdacs/
t wdkcsKyfq dk&ao mf pGr f;t m;Bu D;rm;u m t v Hk;pHku dk t <u i f;rJho dpGr f;
awmfr lao m zefq i f;&Si f&SdaMu mi f;u dk þ pMu 0Vmu &Si f;v i f;pGm ñ Tefjy
v su f&Sdygo n f/u sr f;jrwfu k&ft mefu rdefYq dko n fu m; -
==x dkYjyi f t u , fí t o i fo n f rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajru dk
rn fo lzefq i f;cJhygo en f;[ k , i f;wdkYt m; ar ;jref;ygv Qi f , i f;wdkYu t rSef
yi fajymq dkMu rn frSm 4i f;wdkYt m; t <u i f;rJh v Tr f;rdk;at mi fEdki fawmfr lao m
28
t &Si f? ÓP fyn mESi fhjyn hfpHkawmfr lao m t &Si fjrwfu zefq i f;awmfr lcJh
ayo n f/++ (u k&ft mef 43;10)
o b m0w&m;x Ju ÓP fyn mt ajr§mft jri f
zefq i f;&Si f\ zefq i f;r Iü rn fo dkYao mt jypft emt q m? u Gm[
csu frQr&SdaMu mi f;u dk u sr f;jrwfu k&ft mefu t av ;t eu fq dko n frSm-
==x dkt &Si fjrwfo n fyi f rdk;au mi f;u i fckepfcku dk t q i fhq i fh zefq i f;
awmfr l\ /t o i fo n f =&m[ frmef+ u ½kP mawmf&Si f\ zefq i f;jci f;wGi f
q efYu si fr I wpfpHkwpf&mu dkrQ r jr i frawGUEdki facs/o dkYjzpf&m t b u fb u fo dkY
Mu n hf½Iav mh/t o i fo n f wpfpHkwpf&m u Gm[ csu fu dk jr i fawGUEdki fygo
av m/aemu fwpfBu dr fx yfrHí t b u fb u fo dkYMu n fhOD;av mh? rsu fpdo n f
o man mi f;NyD; rat mi fjr i f armyef;½IH;edrfhu m t o i fhx H jyefv Sn fhí v mv dr fh
rn f/++ (u k&ft mef 67;4?5)
o b m0w&m;u ci f;u si f;jyo v su f&Sdao m cRi f;csu f? t emt q m
r&Sdo n fh ÓP fyn mt ajr§mft jr i fb u fo dkY u srf;jrwfu k&ft mefu u Refawmf
wdkYt m½kHu dk q GJaq mi fx m;\ /pMu 0Vmo n f wdku fq dki fr IaMu mi fh jzpfx Gef;v m
jci f;r [ kwfb J ÓP fyn mt ajr§mft jr i fESi fhjyn hf0ao mt &Si f\ zefq i f;r I
&v ' fyi fjzpfaMu mi f;u dk t x u fygu sr f;csu fu o u fao cHae\ /
u RefawmfwdkY t [ fr ' D, mrGwfpv i ft zGJUt pn f;\ au smfMu m;ao m
o dyÜHyn m&Si f? 1979ckESpfwGi f Edkb , fq kq Gwfcl;&&SdcJho l? 1981wGi f t dEd,
Edki fi Ho dkY t v n fa&mu f&Sdv mNyD; t dEd, Edki fi H\ t ywfpOfx kwfa0ao m
pmapmi fwGi f =zefq i f;&Si f(x m0&b k&m;)u dk eu f½Idi f;pGm, HkMu n fao m Edkb , f
u 0d+ [ k azmfjyjci f;cH&o l? ya&mzu fq mt Af' lpv mr f u u sr f;jrwfu k&f
t mef\ azmfjyygrku ©ygXfawmfrsm;u dku dk;u m;v su f ajymMu m;o n frSm-
==þ o n f eu feu f½Idi f;½dIi f; u RefawmfwdkY&SmazGpl;pr f;av u Refawmf
29
wdkY\ t HhMo rIt &Sdeft [ kefu dk ydkrdkwdk;yGm;av jzpfapao m, HkMu n fr I? u Refawmf
wdkY\ pl;pdku fr It m½kHu dk ydkrdkpl;v u fNydK;0i f;v mapao m, HkMu n fr I? u RefawmfwdkY
u dk t ax mu ft r jyKao m, HkMu n fr IESi fh ½lyaA' yn m&Si frsm;t m;v Hk;\
, HkMu n fr Ijzpfo n f/++ (Review of Religions wGJ-76 ? pm-139/ ZGefv
1981)
x dyfwef;rsm;x Ju wpfOD;jzpfao m ½lyeu ©wåaA' yn m&Si f? Edkb , f
u 0d ygarmu ©-csef' &ma&Scg u o b m0w&m;ESi fhq dki fao m o l\ av hv m
o Hk;o yfcsu fu dk ajymMu m;o n frSm-
==o b m0w&m;\ t ajccHüjzpfaeao m t rSefw&m;t r sdK;t pm;
rsm;pGmo n f pGr f;t m;t Bu D;q Hk;ÓP f&n f&Si fu dk x yfwv Jv J ñ Tefjyae\ /
o b m0w&m;u dkem;v n f&ef? o dyÜHu dkrsu fajcr jywfav hv mv dku fpm;&ef
po n fwdkYt wGu f Bu dKwi fo wfrSwfx m;NyD;ao mt &mwpfck&Sdo n f[ k u REkfyf
x i fo n f/++(Span, azz0g&D 1983)
o dyÜHrS zefq i f;&Si fo dkY
ZD0aA' t au smft armf Dr.Albert Mcwombs Winchester(a' gu fwm-t Jv fAwfru fa0ghr fAfpf 0i fcsu fpfwm)u o l\ av hv mo Hk;o yf
csu fu dk at mu fygt wdki f;ajymMu m;o n f/
==o dyÜHe, fy, fwGi f av hv mv dku fpm;jci f;ESi fht v kyfv kyfjci f;rsm;u dk ESpf
aygi f;rsm;pGmjyKv kyfNyD;aemu f zefq i f;&Si ft ay:, HkMu n fr Io n f NydKv J, dki f
q i f;&rn fx u f ydkrdkcdki frmNrJNrHv m\ /(o dyÜHq dki f&m)&SmazGawGU&Sdr Iwpfckjzpf
ay:wdki f;wGi f (, HkMu n fr I)ydkrdkcdki frmv mapao m pGr f;t m;Bu D;rm;o n fh t &Sd
w&m; (zefq i f;&Si f)\ wefcdk;pGr f;t i fESi fh *kP fu su fo a& jr i fhjrwfx l;u J
jci f;u dk x dk;x Gi f;o djr i fv mat mi f o dyÜHu pGr f;aq mi fay;cJho n f/(Evidencepm-165)
30
Mo ZmBu D;r m;ao m o dyÜHyn m&Si f * , fv Dv D, dko n f
w, fv Dpu kwfjzi fh Mu n hf&Iu m ==rDv fu Da0;++(EdkY&n fyu fjzef;x m;b dt v m;
jzpfx Gef;aeao m Mu , fpkr sm;)x JwGi f r a&r wGu fEdki fao m
Mu , ft o pfr sm;u dk &SmazGawGU&Sd cJho n f/x dkYjyi f *sLyDwmN*dKv f ?
AD;eyfpfN*dKv fESi fh v (moon)\ t ao ;pdwft csu ft v u fr sm;?
rdk;au mi f;u i fESi fhq dki fao m t jcm;o b m0jzpfpOfrsm; p o n fwdkYu dkv n f;
o lu &SmazGawGU&SdcJho n f/o l(*, fv Dv D, dk)u a&;o m; o n frSm-
==t &Si fjrwf\ au seyfESpfo u f? t v dkwl? cGi fhjyKr Ijzi fh þ rQBu D;u s, f
ao m x l;q ef;t HhzG, f&mrsm;u dk &SmazGawGU&SdcJho n fht wGu f u REkfyfo n f
t HhMo r Ijzi fh rdrdu dk, fu dkx def;csKyfr IrJhv su f x m0&b k&m;o ci f (zefq i f;&Si f)
u dk t wdki f;t q r&Sd au s;Zl;ax mremjyKyg\ /++ (The Growth of physi-cal Science by Sir James Jeans p.173,Cambridge 1951)
t dEd, Edki fi H? a' v DNrdKU&Sd t pöv mrfhA[ dkXmerS Maulana WahiduddinKhan(armfv mem0[ D' k' f' D;efcef)q dko n fh yn m&Si fu ==God Arises++(b k&m;o ci fay:x Gef;jci f;)q dkao m t v Gefau mi f;rGefo n fhpmt kyfu dk a&;
o m;cJho n f/x m0&b k&m;(zefq i f;&Si f)wn f&Sdjci f;q dki f&m o dyÜHo u fao
o m"u rsm;ESi fh o dyÜHyn m&Si frsm;\ t q dkt rdefYrsm;u dk x dkpmt kyfx JwGi f o lu
pkpn f;wi fjyx m;o n f/pdwft m;rmefwu f<u apao mt aMu mi f;wpfcku dk x dk
pmt kyfx JwGi f o lu a&;o m;x m;o n f/x dkt aMu mi f;u dk u Refawmfjyefv n f
wi fjyygrn f/
==t v mrm t i fefem, wfwGv fv m[ fq dko n fh yk*¾dKv ft au smft armf
wpfOD;o n f 1909ckESpfwGi f t *Fv efEdki fi Ho dkY o Gm;a&mu fcJho n f/rdk;o n f;
x efpGm&Gmo Gef;ao m we*FaEGaeYwpfaeYwGi f o r®mu srf;pmt kyf eHab ;(*sdKi f;
Mu m;)wGi fñ Syfv su f csmcsfb k&m;au smi f;o dkYo Gm;aeao m u efb &pfcsf wu ú
o dkv frS au smfMu m;o n fheu ©wfaA' yn m&Si f *sdr f;pf*sD;efpfESi fho lq Hko n f/o lYu Jh
31
o dkY u rÇmau smfyk*¾dKv fwpfOD;u 0wfjyKq kawmi f;zdkY csmcsfb k&m;au smi f;x J
o Gm;aeygv m;q dkNyD; rpöwm-t i fem, wfwGv fv m[ fcefu wt Hht Mo jzpf
&\ /t dr fo dkYt v n fv mNyD; n aeci f;v u fb u f&n ft wlao mu f&ef q m-
*sdr f;pf*sD;efu rpöwm-t i fem, wfwGv fv m[ fcefu dk zdwfac:\ /o l\ zdwf
ac:r Iu dkwHkYjyefao mt m;jzi fh rpöwm-t i fem, wfwGv fv m[ fcefu n ae
ci f;wGi f o lYt dr fo dkYo Gm;cJh\ /t dr fo dkYa&mu fo n fht cg q m-*sdr f;pf*sD;efu
t awG;a&, Ofx JwGi farsmaeNyD; rpöwm-t i fem, wfwGv fv m[ fcefb u f
o dkYv Sn fhu m (ci fAsm; u RefawmfeJYywfo u fNyD; wpfckcko dcsi faew, fx i f
w, f) =u J-q dkygOD;?ci fAsm;ar ;cGef;u b mv J+ [ kajym\ /x dkYaemu f wNydKi f
wn f; q m-*sdr f;pfu rpöwm-t i fem, wfwGv fv m[ f\ wHkYjyefajymq dkr Iu dk
apmi fhraeb J t o dÓP f?q i fjci fwHkw&m;jzi fhjyn hf0ao m au mi f;u i fN*dKv f
eu ©wfwefq myv mrsm;zGJUpn f;wn faq mu fx m;r I? , i f;wdkY\ v Iyf&Sm;o Gm;
v mrIESi fh , i f;wdkY\ t HhzG, fau mi f;ao mt rdefYemcHrIt aMu mi f;u dkajymjy\ /
x dko kdY o lajymjyaecsdefwGi f o l\ t o H? o l\ v Iyf&Sm;rIrsm;u *kP fu su fo a&
t aygi f;ESi fhu Hkv Hkjyn hfpHkao m? wefcdk;awmft eEÅESi fh<u , f0ao m (x m0&b k
&m;) zefq i f;&Si f \ pdk;rdk;jc, fv S, fo u fa&mu fr Iu dk eu f½Idi f;x J0i fpGm cHpm;
ae&aMu mi f; azmfu sL;v Spf[ jyae\ /o lu ajymo n frSm- ==ci fAsm;o d&JUv m;
t i fem, wfwGv fv m[ f? x m0&b k&m;o ci f&JU t HhcsD;zG, fzefq i f;r Iv u f&m
u dk u Refawmf jr i fo dcHpm;&awmh t &Si fjrwf&JU*kP ft o a& wefcdk;awmft
eEÅaMu mi fh t HhMo wkefv IyfNyD; u Refawmfwpfu dk, fv Hk; wq wfq wfwkefcg
o Gm;w, f/u Refawmf b k&m;au smi f;a&mu fawmh OD;ñ TwfNyD; =t dkµb k&m;a&-
t &Si fjrwf[ m t b , frQav mu fawmi f Bu D;u s, fcr f;em;v dku fygb d?+ q dkNyD;
u RefawmfhEIwfcr f;u wi fr [ kwf u RefawmfcEmwpfckv Hk; t r Ieft rTm;
t pdwft ydki f;wdki f;u ' Dpu m;v Hk;awGu dk &i fhu sL;>rwf[ aerdw, f/0wfjyKq k
awmi f;r Iu ae r , HkEdki fzG, f&m Ni dr f;csr f;r IeJY &Ti fysr Iu dk u Refawmf&&SdcHpm;
32
&w, f/u Refawmf[ m Ni dr f;csr f;r IeJY &Ti fysr Iu dk t jcm;t &mawGu ae
&&Sdwm eJYEdIi f;pm&i f 0wfjyKq kawmi f;r IawGt m;jzi fh t q aygi f;ax mi fcsD
o mydkNyD; &&SdcHpm;&w, f/' gq dk u Refawmfb mv dkY
c smc sfb k&m; a u smi f; u dko Gm; &v Jq dkw m
ci fAsm;o ab maygu fav mu fa&maygh? rpöwm- t i fem, wfwGv fv m[ f++
x dkpu m;u dkMu m;o n fht cg rpöwm-t i fem, wfwGv fv m[ fcefu
=ci fAsm;ckajymv dku fwJhpu m;u dkMu m;&awmh u sr f;jrwfu k&ft mefx Ju rku ©
ygXfawmfwpfcku dk u Refawmfo wd&rdw, f/t u , fí ci fAsm;cGi fhjyKr , fq dk
u srf;jrwfu k&ft mefx Ju t J' drku ©ygXfawmfwpfyk' fu dk u Refawmfajymjycsi f
ygw, f+ v dkY q m-*sdrf;pf*sD;efpfu dk ajym\ /*sdrf;pf*sD;efpf u =au mi f;ygNyD? ajymyg+
v dkYt ajzjyefay;o n hft cg rpöwm-t i fem, wfwGv fv m[ fu u sr f;jrwf
u k&ft mefx Ju at mu fygrku ©ygXfawmfu dk x kwfEIwfzwf&Gwfjy\ /
==x dkYjyi f awmi frsm;wGi f t csdKUo n f jzLao mt pdwft ydki f;rsm;&SdMu NyD;
t csdKUrSm eDMu \ /, i f;wdkY\ t a&mi frsm;o n f wo D;wjcm;pDjzpfMu \ /x dkYjyi f
rn f;eu fao mt a&mi f&Sdo n frsm;v n f;&SdMu \ /x dkYjyi f þ o dkYyi f v lo m;rsm;
wGi fv n f;au mi f;? u rÇmajrü o Gm;v mv su f&Sdao m o u f&Sdrsm;wGi fv n f;
au mi f;? u RJEGm;wd&dpämefrsm;wGi fv n f;au mi f; , i f;wdkY\ t a&mi frsm;o n f
u GJjym;jcm;em;Mu \ /{u eft rSef t v ’m[ f\ t apawmfrsm;t eu f yn m&Sd
o lr sm;o mv Qi f x dkt &Si fjr wft m; aMu mu f&GHUMu ayo n f/(u k&ft mef
35;28-29)
t x u fygrku ©ygXfawmfu azmfñ Tef;ao m pu m;v Hk;r sm;u q m-
*sDr f;pf*sD;efpfu dk eu feu f½dIi f;½dIi f;o u fa&mu fr IjzpfapcJhNyD; o lu a<u ;aMu mf
o n frSm-
=={u eft rSef t v ’m[ f\ t apawmfrsm;t eu f yn m&Sdo lrsm;o m
v Qi f x dkt &Si fjrwft m; aMu mu f&GHUMu ayo n fwJh/t HhzG, ft wdygu v m;/
33
b , fav mu fcr f;em;x n f0gv dku fo v J/' Dt csu fu dkem;v n fzdkYyJ u Refawmfh
b 0 t ESpf50o u fwr f;wpfckv Hk;rSm v dku f&SmaecJhwm/av hv mo kawo e
jyKaecJhwm/rkd[ r®' fu dk t J' gb , fo lo i fay;cJho v J/' Dt csu f[ m u k&ft mef
x JrSm wu , fyJygwmv m;/u k&ft mefrSm wu , fyJ ' Dt csu fygw, fq dk&i f
u k&ft mef[ m wu , fhu dkajymi fajrmu fwJh? q i fjci fwHkw&m;eJYjyn hf0wJhu srf;
jzpfaMu mi f; u Refawmfho u fao cHcsu fu dkyg rSwfwrf;, lyg/rkd[ r®' f[ m pmr
wwfo lyJ/' Dav mu ft a&;Bu D;wJht csu fu dk o lYo ab meJYo lawmh rdk[ r®' f
r ajymEkdi fav mu fb l;/x m0&b k&m;o ci fu o m o lYu dko i fay;wmjzpf&
r , f/ t HhcsD;zG, f&mygyJ++ (God Arises -pm-215 )
t wdkcsKyfq dk&ao mf=={u eft rSef t v ’m[ f\ t apawmfrsm;t eu f
yn m&Sdo lrsm;o mv Qi f x dkt &Si fjrwft m; aMu mu f&GHUMu ayo n f++ q dko n fh
rku ©ygXfwGi f t v Gefav ;eu fao m t rSefw&m;u dk wi fjyx m;\ /pMu 0Vm
u dkav hv mjci f;u zefq i f;&Si fwn f&Sdjci f;q dko n fh&v ' fq Do dkY u RefawmfwdkY
t m; ac:aq mi fo Gm;½kHo mru b k&m;o ci fu dkcspfu Rr f;0i fpdwf? (u k&f
t mef2;164-166)ESi fh b k&m;o ci fu dkaMu mu f&GHUpdwfwdkYu dkyg &i f0, fydku fap
ygo n f/
o dyÜHt m;jzi fh zefq i f;&Si f(x m0&b k&m;)q dki f&m t o dyn mu dko d&SdEdki f
\ /t [ fr ' D, mrGwfpv i ft zGJU\ wwd, ajrmu fq u fcHo lcv Dzm[ f (Caliph) rD&fZmemq D&ft [ fr ' fo n fv n f; o dyÜHu dk t v Gefpdwf0i fpm;cJh\ /ya&m
zu fq m t Af' lpv mrf Edkb , fv fq kq Gwfcl;&&SdcsdefwGi f o l(wwd, cv Dzm[ f)
t v GefESpfax mi f;t m;&jzpfcJh\ /
(u wdawmf&rq D[ fESi fhr [ f' Db GJUcH) rD&fZm*lv mr ft [ fr ' fu zef
q i f;&Si f\ zefq i f;r Iv u f&mo n f t HhcsD;zG, fjzpfaMu mi f;ESi fh rdrdESv Hk;o m;
wGi f zefq i f;&Si f(b k&m;o ci f)u dkcspfao m cspfpdwfwdkYjzi fh jyn hfESu fae
aMu mi f; yn mÓP fwdkYjzi fhjyn hf0ao mu Asmjzi fh þ o dkYzGJUq dk\ /
34
==x dkjyn hf0ao mt v S\ v Tr f;r dk;r IaMu mi fh u REkfyf\ pdwfo n f
wu f<u v su f&Sdyg\ /
wl&u D (o dkYr [ kwf) wmwmwdkY\ ½Icsi fzG, ft q i f;t aMu mi f;
u REkfyf t m; rajymjyygESi fh/++
o ci fu þ u Asm\ t q Hk;wGi f t v Gefx da&mu fao mpu m;v Hk;rsm;jzi fhpyfq dk
u m ed*Hk;csKyfx m;\ /
==t &Si fhv r f;r x u fwGi f t b , frQ u s, fav mi fao m at mf[ pf
i dka<u ;o Hrsm;jzi fh [ def;n Haeygo en f;/
t &Si fht cspfrSm ½l;o Gyf&i f; wpfpHkwpfOD; ao q Hk;awmhrn fpdk;í
t &Si fjrwfv n f;o lYu dkcspfaMu mi f; t v si ft jreft ajzay;awmfr lv Sn fhyg++
(' l&fa&prD;ef-rD&fZm*lv mr ft [ fr ' f\ u Asmpmt kyfrS)
x m0&b k&m;oci fon f zefq i f;&Si fjzpfaMu mi f; u dk, fawmfwdki f zGi fh
[ ajymq dkjci f;
pMu 0Vmu dk av hv mpl;pr f;jci f;jzi fh u RefawmfwdkY&&Sdo n fh zefq i f;
&Si f(x m0&b k&m;)wn f&Sdjci f;q dki f&m q i fjci fwHkw&m;ESi fh, SOfao m o u f
ao o m"u u dk acwfu mv t o D;o D;wGi f yGi fhx Gef;NrJr jywf&SdcJho n fh wref
awmfrsm;rSwpfq i fh =rdrdwpfyg;wn f;o mv Qi f zefq i f;&Si fjzpfaMu mi f;+
x m0&b k&m;o ci f(zefq i f;&Si f)u dk, fwdki fu Asm' dwft m;jzi fh ajymMu m;
ao m emr fydki f;q dki f&mo u fao u t cdki ft rm ax mu fcHae\ /wpfzu fwGi f
zefq i f;&Si fwn f&SdaMu mi f; o dyÜHyn mu ñ TefjyaeNyD; t jcm;wpfzu fwGi f
zefq i f;&Si fu dk, fwdki fu rdrdwn f&SdaMu mi f;u dk aMu n mv su f&Sd\ /
Asm' dwf(Revealation)t aMu mi f;u dk ==Evidence++ pmt kyfyg t csdKU
o dyÜHyn m&Si frsm;u rdrdwdkY\ aq mi f;yg;t o D;o D;wGi f azmfx kwfajymq dka&;
o m;Mu o n f/
35
Oyrm-t ar&du efv lrsdK; o csFmESi fheu ©wfaA' yn m&Si f Dr.Merlin GrantSmith (a' gu fwm-rmv i f*&efprpf)u a&;o m;o n frSm-
==zefq i f;&Si fo n f v lo m;ESi fhpu m;ajymEdki fNyD; v lo m;o n fv n f;
zefq i f;&Si fESi fhpu m;ajymEkdi f\ /zefq i f;&Si fu v lo m;u dk t pOD;q Hk; t o d
ay;ajymMu m;ao mpu m;rSmu m;=i gt &Si fo n f t o i fv lo m;u dk zefq i f;
NyD; t o i f\ ab ;ywfv n fwGi f jzpfx Gef;aeo n fh t HhcsD;zG, fjzpfao m? t u efY
t o wfrJhao mpMu 0Vmu dkv n f; zefq i f;\ + [ lí jzpfo n f/++(Evidencepm-150)
u REkfyfwdkY Mu n fn dKav ;pm;&q Hk;ao mq &mo ci f wrefawmfjrwf
rdk[ r®' fo ci fx Ho dkY t pOD;q Hk o u fq i f;u sa&mu fao mAsm' dwfawmfüv n f;
x m0&b k&m;o ci fo n f zefq i f;&Si fjzpfaMu mi f;(u k&ft mef 96;2-3)
o wi f;pu m;yg&Sdo n f/
rsu farSmu facwfwGi fv n f; x m0&b k&m;o ci f(zefq i f;&Si f)o n f
(u wdawmf&rq D[ fESi fhr [ f' Db GJUcH) rD&fZm*lv mr ft [ fr ' fu dk t rsm;t jym;
pu m;ajymMu m;awmfr lo n f/o l(rD&fZm*lv mr ft [ fr ' f)u ajymMu m;o n frSm
=zefq i f;&Si fu dk zefq i f;&Si ft m;jzi fho m &&SdEdki fo n f/t &Si fo n f
u REkfyft m;pu m;ajymjci f;jzi fh rdrdwn f&SdaMu mi f;u dk em;v n fo drSwfap\ ++
zefq i f;&Si f\ pu m;ajymjci f;cH&ao m o lawmfpi frsm;\ emr fydki f;
q dki f&mt awGUt Bu HKt m;jzi fh zefq i f;&Si fo n f rdrdwn f&SdaMu mi f; x dko lwdkYrS
wpfq i fh , HkMu n fr It kwfjrpfu dkcsawmfr l\ /zefq i f;&Si fo n f a&S;, ci fu
pu m;ajymawmfr lo n fhen f;wl , ckv n f;pu m;ajymawmfr laMu mi f; rD&fZm
*lv mr ft [ fr ' fo ci fu t cdki ft rmq dk\ /(Oyrm- x dkt aMu mi f;u dk o la&;
o m;jyKpkao m t pöv mr fh' ó eu sr f;wGi fzwf½IMu n hfEdki fygo n f/)o lu ajym
Mu m;o n frSm-
==ax mi faygi f;rsm;pGmao m au mi f;csD;r *Fv mrsm;ESi fh Ni dr f;csr f;jci f;
36
t aygi f;o n f wrefawmfjrwfrdk[ r®' fo ci fay:o dkY o u fa&mu fygapo m;/
rdrdpu m;awmfjzi fh rdrdwn f&Sdawmfr ljci f;\ cdki frmao mo u fao t ax mu f
t x m;u dkay;ao m &Si fo efv su f&Sdo n fh x m0&b k&m;(zefq i f;&Si f)u dk
rdk[ r®' fo ci frSwpfq i fh u REkfyfwdkYawGUjr i f&cJhjci f;jzpfo n f/++(The Essenceof Islam, Vol;1 p.28 t pöv mr fht ESpfo m&? wGJ-1 pm-28)
x m0&b k&m;o ci ft v ’m[ fu rdrdo n f pMu 0Vmcyfo dr f;ESi fh v l
o m;wdkYt m; zefq i f;ao mzefq i f;&Si fjzpfaMu mi f; u RefawmfwdkY\ acgi f;
aq mi fo ci fjzpfao m? t ½kd;o m;q Hk;ESi fhajzmi fhrSefq Hk;ao m wrefawmfjrwf
rdk[ r®' fo ci ft m; eu f½Idi f;ao marwåm? av ;eu fao mcspfpdwfjzi fh x yfw
v Jv J rdefYMu m;awmfr l\ /u sr f;jrwfu k&ft mefx JwGi f x m0&b k&m;o ci f
t v ’m[ fu rdrdo n fzefq i f;&Si fjzpfaMu mi f; rdefYq dkx m;csu frsm;u dk azmfjyyg
rn f/
u srf;jrwfu k&ft mefu ajymao m zefq i f;&Si ft aMu mi f;
==t dk-v lo m;t aygi f;wdkY? t o i fwdkYu dkv n f;au mi f;? t o i fwdkYt v si f&SdcJhMu
o lwdkYu dkv n f;au mi f; zefq i f;awmfr lao m rdrdwdkY\ =&Af+zefq i f;arG;jrL&Si f
t m; c0yfu dk;u G, fMu u kef++ (u k&ft mef 2;22)
==t v ’m[ ft &Si fjrwfo n fu m; rdk;au mi fu i frsm;ESi fh u rÇmajru dk zefq i f;
awmfr lao mt &Si fjzpfawmfr l\ /++ (u k&ft mef 14;33)
==t v ’m[ fo n f rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajru dkv n f;au mi f;? , i f;ESpfck
t Mu m;&Sdo n fwdkYu dkv n f;au mi f; zefq i f;awmfr l\ ++(u k&ft mef 32;5)
37
==t v ’m[ fo n fu m; rdk;au mi f;u i fckepfx yfu dk zefq i f;awmfr l\ /x dkYjyi f
u rÇmajrrsm;t eu frSv n f; , i f;u Jho dkYyi f (zefq i f;awmfr l\ )/++(u k&ft mef
65;13)
==t v ’m[ fo n f rdk;au mi f;u i frsm;u dk wdki frsm;rygb J jr i fhpGi fhapawmfr l\ /
, i f;u dk t o i fwdkY½Ijr i fEdki fap&ef t v dkYi Smjzpf\ /++(u k&ft mef 13;3)
==t v ’m[ fo n f rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajru dk x dku fo i fhrSefu efpGmjzi fh
zefq i f;awmfr l\ /{u efpi fppf , i f;ü o u f0i f, HkMu n fo lwdkYt zdkY t v Gef
Bu D;u s, fao m edrdwfv u ©P mwpf&yf &Sdo wn f;/++(u k&ft mef 29;45)
==t o i fajymMu m;ygav ? t v ’m[ fo n fo mv Qi f t &mt m;v Hk;u dk zefq i f;
awmfr lo n fht &Si f jzpfawmfr l\ /x dkYjyi f t &Si fjrwfo n f wpfyg;wn f;jzpf
awmfr lí wefcdk;pGr f;t m;jzi fh jyn fhpHko n fht &Si fjzpfawmfr l\ /++(u k&ft mef
13;17)
==t v ’m[ fo n f t &mwdki f;u dk zefq i f;awmfr lao mt &Si fjzpfawmfr l\ /x dkY
jyi f t &Si fjrwfo n f t &mwdki f;t ay: apmi fhMu yfo ljzpfawmfr l\ ++ (u k&f
t mef 39;63)
==t v ’m[ frSwpfyg; t o i fwdkYt m; rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajr rS =&DZDu f+
&du ©may;o em;awmfr lo n fh t jcm;zefq i f;&Si f wpfOD;wpfav &Sdygao ;
o av m/++(u k&ft mef 35;4)
==x dko n fyi f t v ’m[ fjzpfawmfr l\ /x dkt &Si fjrwfo n f zefq i f;awmfr lao m
38
t &Si f? zefq i f;jci f;u dk pwi fawmfr lao mt &Si f?
yHko @efjyKv kyfawmfr lao m t &Si fjzpfawmfr l\ /t v kH;pHkao mv Syo n fh
emrawmf[ lo rQo n f x dkt &Si f jrwft zdkYo mjzpf\ /++(u k&ft mef 59;25)
==t rsdK;rsdK;ao mpHkwGJrsm;u dk zefq i f;awmfr lo n fh t &Si fjrwfo n f o efY&Si f;
pi fMu , fawmfr l\ ++(u k&ft mef 36;37)
==csD;rGr f;jci f;[ lo rQo n f t v ’m[ fht zdkYo mwn f;/x dkt &Si fo n f rdk;au mi f;
u i frsm;ESi fh u rÇmajru dk zefq i f;awmfr l\ /x dkYjyi f t arSmi fx krsm;ESi fh t v i f;
a&mi fu dk jyKv kyfawmfr l\ ++(u k&ft mef 6;2)
==NyD;jyn hfpHkao m csD;rGr f;ax mremjci f;t aygi f;o n f rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh
u rÇmajru dk zefq i f;awmfr lao m t v ’m[ ft wGu fo mjzpf\ /++(u k&ft mef
35;2)
==t &Si fjrwfo n fo mv Qi f au mi f;csD;r *Fv mt jzmjzmESi fh jyn hfpHkawmfr lao m
t &Si fjzpfawmfr l\ /x dkt &Si fjrwfo n f rdk;au mi f;u i fü Mu , feu ©wfwm&m
pcef;rsm;u dk jyKv kyfx m;awmfr l\ /x dkYjyi f , i f;(rdk;au mi f;u i f)ü v i f;0i f;
awmu fyao m rD;cGu fwpfck(ae)ESi fh v i f;x defao m=v +u dk jyKv kyfawmfr l
\ ++(u k&ft mef 25;62)
==o dkYjzpf&u m; zefq i f;o lt aygi f;wdkYwGi f t au mi f;jrwfq Hk; jzpfawmfr lao m
t v ’m[ fwpfyg;wn f;o mv Qi f au mi f;csD;r *Fv mawmf&Si f jzpfawmfr l
aMu mi f; o m"u &&Sd\ /++(u k&ft mef 23;15)
==t o i fht m; zefq i f;arG;jrLawmfr lao mt &Si fo n f pi fppf{u ef t v GefNyD;
39
jyn fhpHkao mzefq i f;&Si f? v GefpGmo dawmfr lao mt &Si f jzpfawmfr l\ /++
(u k&ft mef 15;87)
==u REkfyfwdkYt m; zefq i f;arG;jrLawmfr lao mt &Si fu m; t &mwdki f;u dk , i f;\
zefq i f;jci f;yHkpHay;o em;awmfr lcJhNyD; wpfzef ñ Tefjyx m;ao mv r f;ay:o dkY
ydkYaq mi fawmfr lao mt &Si f jzpfawmfr l\ /++(u k&ft mef 20;51)
==x dkYjyi f rkcs{u ef i gwdkYo n fyi f t o i fwdkYt m; zefq i f;awmfr lcJh\ /x dkY
aemu f t o i fwdkYt m; ½kyfq i f;o @efu dk jyKay;awmfr lcJh\ /x dkYaemu f i gwdkY
o n f au mi f;u i fwrefrsm;t m; =t m' r f+t m;emcH&ef t rdefYay;awmfr lcJh\ ++
(u k&ft mef 7;12)
==i gwdkYo n f t o i fwdkYt m; zefq i f;awmfr lcJh\ /o dkYygv su f t o i fwdkYo n f
t b , faMu mi fh [ kwfrSefaMu mi f; rax mu fcHMu o en f;/(rdef;rwdkY\ o m;t dr f
wGi f) t o i fwdkYx n fhv dku fao m u mv v a&Mu n fESi fhpyfv sOf;í ajymjyMu
u kef/t o dkYen f; , i f;u dk t o i fwdkYo n fyi f zefq i f;Mu o av m? o dkYwn f;r
[ kwf i gwdkYo n f zefq i f;o ljzpfo av m/++ (u k&ft mef 56;58-60)
==Bu D;u s, fjr i fhjrwfawmfr lao m t o i fht m;zefq i f;arG;jrL&Si f\ emrawmf
t m; csdKUwJhjci f;t aygi f;rS u i f;&Si f;o efYpi fawmfr laMu mi f;u dk azmfjyygav /
x dkt &Si fjrwfo n f zefq i f;awmfr l\ /x dkYaemu f t csdK;t pm;u seat mi fjyK
v kyfawmfr l\ /x dkYjyi f (j' yfrsm;u dk) aygi f;pkjzpfx Gef;apawmfr l\ /x dkYaemu f
v r f;ñ Tefawmfr l\ /++(u k&ft mef 87;2-4)
==t o i fht m;zefq i f;arG;jrL&Si f\ emrawmfjzi fh zwf&Gwfav mh/x dkt &Si fo n f
zefq i f;awmfr l\ /x dkt &Si fjrwfo n f v lo m;u dk wG, fu yfaeo n fh ao G;cJ
40
wpfcJr S zefq i f;awmfr lcJh\ /zwf&Gwfav mh?
t o i f \ z e f q i f ; a r G; j r L& Si f o n f
t m;v Hk;x u f*kP fo du ©mt &Sdq Hk;jzpfawmfr l\ /x dkt &Si fjrwfo n f u av mi f
t m;jzi fh o i fay;awmfr l\ /v lo m;t m; o lro dao mt &mrsm;u dk o i fay;
awmfr l\ /++(u k&ft mef 96;2-6)
==rdk;au mi f;u i frsm;ESi fh u rÇmajru dk zefq i f;awmfr lao mt v ’m[ fESi fhpyf
v sOf;í o Ho , &SdMu ygo av m/++ (u k&ft mef 14;11)
==þ o n f u REkfyfwdkYzefq i f;&Si fjzpfo n f?
þ o n fu REkfyfwdkYzefq i f;&Si fjzpfo n f [ lí o m
aeYn r jywf u REkfyfu sL;&i fhv su f&Sdaeyg\ /++
(r [ fr l' f\ u Asmpmt kyfrS)
av ;pm;pGmjzi fh
ya&mzu fq m q Gmav [ f rkd[ r®' f t mv m' i f
à à à