Vladimir Nabokov - Lugin Savunması

7/25/2019 Vladimir Nabokov - Lugin Savunmas

1/77

JOHN UPDIKENINA BERBEROVATHE LUZHIN DEFENCE / YN: MARLEEN GORRISRT.sylemeden edemeyeceim; btn Rusa kitaplarm arasnda en fazla 'scakla' sahip kl yayan Lujin Savunmas'drVLADIMIR NABOKOViLETiiM 755ADA DNYA EDEBYATI 163istiklal Caddesi. No: 79-81 Beyolu - ST 95 18 - 249 61 47VLADIMIR NABOKOV Lujin Savunmas/eol-/e lobi NW;o/un

VLADIM1R NABOKOV 1899'da St. Petersburg'da dodu. Varlkl, liberal bir ailenin en byuydu. Bolevikler iktidara geldiinde aile Rusya'dan ayrlarak nce Londra, lonra Berli'e gitti. Nabokov, renimini Cambridge, Trinity College'de tamamlad. 1923 ile 1940 arasnda anadilinde romanlar, hikyeler, oyunlar, iirler yazd ve kucann sekin Rus arndan biri olarak n kazand. 1940 ylnda ka-ns ve oluyla ABDye g etti ve 1941'dadar Wellesley College'de dersler verdi. 1955te yaymlanan Lolita'nn dnya apndaki ban sonra, 1959'da Comell niversitesi Rus Edebiyat profesrlnden emekli olarak Isvierleti. Nabokov, ingilizce yazd ilk roman olan The Real Life of Sebaalan Knlghl' 'nm Gerek Yaam) 1941'de yaymlad ve ondan sonra bu dili artc bir yaratclklaini ingiliz dilinde yazmaya devam etti. Vladimir Nabokov 1977de isvire'nin Montre

ux kentinde ld. Lolia dnda, nemli romanlan arasnda, fantastik bir aile roman pn Ada r the Ardor (Ada ya da Arzu) ve Polr Fire (Solgun Ate) saylmaldr.Kelebek: Japanese Emperor Fotoraf: Nabokov 19 yasrtd, Knm 1918The Luzhin De/ense (c) 1964 Vladimir Nabokov Onk Ajans Ltd.iletiim Yaynlan 755 ada Dnya Edebiyat 163ISBN 975-470-937-8(c) 2001 iletiim Yaynclk A. .1. BASKI 2001, istanbul (1000 adet)DiZi EDtTR Fatih zgven DiZi KAPAK TASARIMI Blent Erkmen KAPAK UYGULAMA Zeynep ArmaAPAK FlLMt Diacan Grafik UYGULAMA Hsn Abbas DZELT Serap Yeen MONTAJ ahin Eyilmez ve CiLT Sena Ofsetiletiim YaynlarKlodfarer Cad. iletiim Han No. 7 Caalolu 34400 istanbul

Tel: 212.516 22 60-61-62 Fax: 212.516 12 58e-mail: [email protected] web: www.iletisim.com.trVLADMR NABOKOVLujin SavunmasThe Luzhin De/ense EVREN Rana Tekcani l ti imVtra'yaNSZBu romann Rusa ad "Lujin Savunmas" anlamna gelen Zaita Lujina ve gya yaratm rafndan bulunmu bir satran savunmasna gndermede bulunuyor: isimdeki "u" derinletiek "uu" diye okunmal. Roman 1929 ilkbaharnda Le Boulou'da yazmaya baladm -kelebek amaya gittiim Dou Pirene'lerde kk bir kaplcada- ve ayn yl Berlin'de bitirdim. Ktemasnn aklma ilk geldii katr trna ve oban pskl kapl tepelerde eimli bir

ikle. Eer kendimi biraz daha ciddiye alsaydm bu konuda ilgin birka ek bilgi daha veebilirdim.Zaita Lujina, ayda bir kan Rus gmen dergisi Sov-remenye Zapisfei'de (Paris) "Vma admla tefrika edildi ve hemen ardndan gmen yaynevi Slovo (Berlin, 1930) tarafnitap halinde piyasaya karld. 234 sayfalk, 21cm.'e 14cm., yaldzl harfli mat simsiakl o bask artk ok zor bulunuyor, gittike de daha zor bulunacaa benzer.Zavall Lujin ingilizce'de baslmak iin otuz be yl bekle-mek zorunda kald. Geri otuzlarn sonunda bir Amerikan yaynevi onunla ilgilenince umudolu bir telaa dlmt ama yaynevinin, yazarna erkek bir ilham perisi olmay haybir yayncya ait olduu anlald ve ksa birlikteliimiz onun satranc mzikle deit


2/77

dan km bir kemanc yapmam nermesiyle aniden sona erdi.Bugn bu roman yeniden okuduumda, olay rgsnn hamlelerini yeniden oynadmda, ken'sini de talihsiz ve soylu Kieseritski'ye feda ediini sevgiyle hatrlayan -yenilgiyi sonsuz sayda satran kitabnda yannda bir ant gibi dikilmi soru iaretiyle birlikar tekrar kabullenmeye mahkm olan- Anderssen gibi hissediyorum. Hikyem yazmas zor bir hikyeydi, ama Lujin'in hayatna lmcl bir iz koymak iin u ya da bu imgeden ve sfaydalanmaktan, bir bahe tasvirini, bir yolculuu, sradan bir dizi olay usta bir saran oyununa benzer zelliklerle donatmaktan ve zellikle de son blmleri zavall adamen ie yok eden bildik bir satran hcumuna benzetmekten byk keyif aldm. Bu arada, pn eletiri yazanlar -ve genelde okurken dudaklarn oynatan ve zaten nsznden bu kadanlalabiliyorken diyalogsuz bir romanla baa kmas beklenemeyecek olanlar- zamanlaklerini harcama zahmetinden kurtarmak iin ilk nce On Birinci Blmde ilk kez kendini teren buzlu cam temasna (Lujin'in kendini ldrmesiy-le, ya da kendini mat etmesiyleilgili olan) dikkatlerini ekmek istiyorum. Ya da suratsz Byk Ustam'n profesyonel aezilerini, gne saan valiz etiketleriyle ve hayalifener imgeleriyle deil de deve koridorlarndaki banyolarn yer karolaryla hatrlaymdaki ackl hale - oturduu yoynanmakta olan bir oyunun hayal hamlelerini bulduu ve gzden geirdii o mavi8ve beyaz kareler; Rodin'in 'Dnen Adam'yla kap arasnda bulunan, dzgn kareler halk muambann ntr rengini belli yerlerde deitiren, At'n satran tahtas zerindeki henzer renkli, piyasada "agat" ad verilen, insanla alay ediyormuasna asimetrik oldesen; H eklindeki satran ta dizilimi aboyal scak su borusu tarafndan kesilen yah ve san dikdrtgenler; zerlerinde uzun yllar nce bir gece elini enesine dayayp isyonun tmn glgeler halinde dizilmi olarak grd o ahane tuvaletin gzel mermer

letirdiim satran efektleri sadece bu tek tek sahnelerde grlmyor; efektlerin zincii birbirlerine balan bu ekici romann temel yapsnda da var. Mesela, Drdnc Bln tahtasnn bir kesinde benim tarafmdan beklenmedik bir hamle yaplyor, bir paragon alt yl geiyor ve birdenbire tohuma kam bir erkee terf etmi ve Almanya'da biine gnderilmi olan Lujin, bir bahe masasnda otururken, eskiden hatrlanan bir otel ceresini (ki hayatndaki son cam kare bu olmayacaktr) bastonuyla iaret ederken ve Altnc Blme kadar tanmayacamz biriyle (demir masann stndeki antaya bakacak olonuurken grlyor. Drdnc Blmde balayan geriye dn temas bu noktada Lujin'in e gei yapyor, ki babann kendi gemiinin ele alnd Beinci Blmde o da olunun ngcn hatrlayp bunu genler iin duygusal bir hikyeye dntrmek zere kafasnda de Kurhaus'a geri dnyoruz ve Lujin'i hl antayla oynarken ve ayn belirsiz kiiye herken buluyoruz. Derken o hatun kii belirginleiyor, antay Lujin'in elinden alyor, a Lujin'in ldnden bahsediyor ve plann belli bir paras haline geliyor. Bu

temel blmdeki hamlelerin tm sralan insana bir tr satran problemini hatrlatyotmal: bu problemde ama problemi zenin sadece belli sayda hamlede mat yapmas deilmanda "geriye doru analiz" denilen eyi yapmas, yani izimdeki dizilie gelene kadar an hamleleri tahmin edip inceleyerek mesela Si-yah'n son hamlesinin rok yapmak olamayacan, mutlaka beyaz Piyon'u en passant almak olmas gerektiini kantla-masdrBu basit nszde satran talarmn ve oyunlarmn daha karmak ynlerini uzun uzadyayok. Fakat unu sylemeden edemeyeceim: btn Rusa kitaplarm arasnda en fazla "scaan ve bu scakl yayan Lujin Savunmaszdr - satrancn ne denli soyut olduu dnldlebilir. Aslnda Lujin satrantan hibir ey anlamayan ve/veya dier btn kitaplarmdaeden okurlar tarafndan bile cana yakn bulundu. Pasakldr, pistir, patavatszdr ama sevecen gen hanmn (o da sevimli bir kzcazdr) hemen fark ettii gibi, onda hem bin kabaln ve hem de mulak dehasnn ksrln aan bireyler vardr.Son zamanlarda Rusa romanlarmn (ki daha arkas gelecek) ingilizce basklarna yazd

Viyana ekibine yreklendirici birka sz sylemeyi kendime i edindim. Bu nsz de bira olmayacak. Psikanalistler ve psikanalizin gazabna uram olanlar umarm Lujin'in gesinir krizinden sonra maruz kald tedavinin ayrntlarndan -mesela bir satran oyunKralie'de (Vezir'in ingilizce'deki karl) anneciini ve rakibinin ahnda da babarici imalardan-memnun kalacaklardr ve bir Pixlok takmn bir romann anahtar sanan ku hi phesiz kahramanlarm, anne babamn, sevgililerimin ve deiik kimliklerimin10kendi kafasndaki karikatrize edilmi halleriyle eletire-cektir. Bu trden hafiyelerbir parmak bal olsun diye itiraf ediyorum, Lujin'e Fransz mrebbiyemi, cep satranctakmm, yumuak ballm ve duvarlarla evrili bahemden koparttm eftalinin e


3/77

Vladimir Nabokov, Montreux 15 Ardl 196311lilitlIF1Onu en ok artan pazartesiden itibaren yalnzca Lujin diye anlacak olmasyd. Bababyk Lujin, kitaplar yazan- dudaklarnda bir glmseme, (geceye hazrlk olsun diye aydam yz kremiyle yalad) ellerini ovuturarak, set terlikli akam yry ile oak odasna dnmt. Kars yatakta yatyordu. Yan dorularak sordu: "Ee, nasl gitti?"dambrn karrken cevap verdi: "Becerdik galiba. Sakin karlad, off... stmden glkt." "Ne iyi..." dedi kars, ipek yorgan yavaa zerine ekerek, "Tann'ya kr, TGerekten de byk bir ferahlamayd bu. Btn bir yaz boyu -belli bal kokudan, leymi ot ve kuru yaprak kokusundan devirilmi abucak geiveren bir tara yaz- btn biocua ne zaman, nasl syleyecekleri konusunu tartmlar, erteleye erteleye austosmulard. evresinde gittike daralan daireler izerek dolanp durmular ama syleyeceknlemek zere ne zaman kafasn kaldrr gibi olsa babas hemen ibresi hep frtna13gsteren barometre ile ilgileniyormu gibi davranm, annesi ise btn kaplar ak bank aniei demetlerini piyanonun kapa zerinde unutarak, evin derinliklerine bidip kaybolmutu. Ona yksek sesle Monte Kristo Kontu'nu okuyan (ve "zavall, zavall Da-tes" diye barmak iin okumay yarda kesen) tknaz Fransz mrebbiye, anne babaya mekoymay nermiti geri, ama sz konusu meseleden lmden korkar gibi korkan da gene kdi. Zavall, zavall Dantes ocukta hibir acma uyandrmyor, kadnn retmence i elerini ksp nndeki resim kdn yrtarcasna silerek, izmeye urat koca gskla yetiniyordu.ok seneler sonra, beklenmedik ak seiklikte byl bir sene, bahenin dallarna tak

verandadaki bu okuma saatlerini ban dndren bir zevkle anmt. Ans, mrebbiyeninnin altnda tutmasn syledii tarn saplarnn ekerli, mrekkepsi tadna ve gne hezaren koltuun zerine yerletirdii, kaderleri gevrek, atlayan seslerle mrebbiyenkna batmakta olan raptiyeler geriye baktnda gne na, bahenin seslerine, dn sivrisinee, onun krmzmtrak karnn mutlulukla kaldrna e grnyordu. On yaiyi, ayrntlaryla tanr: kanayncaya kadar kurcalanan kandran kabarklk, gne yyaz trnak izleri ve kum tanelerinin, akl talarnn, kesici dallarn imzas gibi durzikler. aplaktan kl pay syrlan sivrisinek uar gider, mrebbiye ondan kprdamamasnnete varan younlukta bir dikkatle -St. Petersburg'daki diinin platin tellerle hizaya soktuu- dilerini gstererek gnele halelenmi ban ne eer, be parmayla birAA14sivrisinein srd yeri kazrcasna karken mrebbiye yavaa, gittike artan bir d

fterine, inanlmaz karikatrne doru uzanrd."Hayr, benim anlatmam daha iyi olur," demiti mrebbiyenin nerisi zerine baba Lujin alayarak. "Sonra sylerim, brakn diktesini yazsn rahat rahat." "Bu dnyaya katlmak nlacak gibi deildir," diye dikteyi srdrrd baba Lujin ders odasnda bir aa bir k. "Bu dnyaya katlmak katlanlacak gibi deildir." Oul ise masann zerinde neredeysgibi kayklr, metal lts iindeki dilerini gstererek "katlmak" ile "katlanmak"ni bo brakvermekle yetinirdi. Aritmetik daha iyi gidiyordu, byk zorluklarla elde een bir saynn, belli bir noktada birok maceralardan sonra hi say artmakszn on dokilmesi gereinde esrarl, ho bir yan vard.Baba Lujin korkuyordu. Olunun, sadece birer isim olan Rusya'nn kurucular Sineus ileTrevor'un gerekli olduunu, "yat" eki alan Rusa szckler tablosunu ya da Rusya'nn bi bal nehirlerini rendiinde, iki sene nce Fransz mrebbiye ilk defa ortaya kpmak, atrdayan deme ve yerde srklenen bavul sesleri eliinde btn evi varlyla

tutulduu nbetin aynsn geirmesinden korkuyordu. Fakat bu defa yle olmam, ocuk i. Babas tm ilgin, ekici ayrntlar bulup karma kaygs iinde laf arasnda byediinde oul kzarm, gzlerini krptrmaya balam, kendini srtst yastn ze"yle kvranp durma" demiti babas, ocuun aknln grm, gzyalarnn gelmesyzn yasta gmm, yastn iine doru poflam sonra birden dorularak kr15kr, scack, l l gzlerle abuk abuk evde de kendisini Lujin diye arp aVe imdi bu donuk, tedirgin gnde St. Petersburg trenine yetimek iin istasyona doru a koyulmularken, baba Lujin tentesiz faytonda karsnn yannda oturmu oluna bakyorinatla kard yzn ona doru dnecek olursa hemen glmsemeye hazr bekliyor, kar


4/77

byle birden "kaslp kaldn" merak ediyordu. Olan n koltukta onlarla yz yze gelmutu. Koyu ynl tvit bir pelerine sarnm, banda yana yatrd -u anda dnyada et edemeyecei- bahriyeli beresiyle oturmu, faytonun yanndan ii kayn yapraklaryla bir ukura kout hzla uup giden kayn gvdelerini seyrediyordu."medin mi," dedi annesi, yol nehrin oraya doru kvrlp da kk bir esinti apkasmuack bir rpermeye yol atnda. "Evet dm," dedi oul nehre bakarak. Annesi mrelerinini dzeltmek zereyken olunun baklarn fark edince elini abucak geri ekti,havada kvnl-vermesinden ibaret, "rtn, daha sk rtn" anlamna bir el hareketiyle n kprdamad. Sonra rzgrdan azna yapan apka tlnden kurtulmak iin dudaklarne bir tik haline gelmi bir dudak hareketi- kocasna sessizce yardm isteyen gzlerle bkt. Kocas da ynl bir pelerine brnm, kaln eldivenler iindeki ellerini ukur olumuak eimli bir kavis izdikten sonra belli belirsiz kk Lujin'in beli hizasna kaden ekose bir yol battaniyesinin zerine koymutu. "Lujin," dedi babas zorlama bir neele "ha, Lujin?" ve olunu battaniyenin altndan bacayla hafife drtt. Lujin dizini bunlar kyl kulbeleri, damlarn bir kar parlak yosun tutmu, ite stnde yan16silinmi yazs (kyn ismi, kyde oturan "canlarn" says) ile tandk tabela, ite keyaz bacakl kyl kadnlaryla ky kuyusu. Ky geince atlar tepeyi bir hamlede trmalarnda iinde birbirinden nefret eden mrebbiye ile khya kadnn sk tk otur-1 i fayton belirdi sonra. Arabac dudaklarn aplatt, atlar yine tns gitmeye baladlaz gkyznde bir karga biilmi baak saplar zerinden uup gitti.istasyon kkten bir buuk mil uzaklkta bir kknar korusu iinden inisiz ksz, yaiden yolun St. Petersburg'a giden anayolla kesitii, raylardan teye, bir bariyerin altndan bilinmeyene doru akp gittii bir noktadayd. Baba Lujin sokulgan bir tavrla,

ersen kuklalar oynatabilirsin," dedi olu arabadan atlayp ynl pelerininin dalad kmldatarak baklarn yere dikip kaldnda. Oul uzatlan on kpei sessizce ald. iye ile khya kadn hantal hareketlerle, biri arabann sa kapsndan biri sol kapsndr. Baba eldivenlerini kard. Anne tln kaldrarak, gz ucu ile yol battaniyelerini n iri yar hamal izlemeye koyuldu. Anszn bir rzgr atlarn yelelerini savurdu, arabrengi kol yenlerini iirdi.Peronun zerinde yalnz bana kaldn grnce, Lujin, oynak plak bacaklarn canlaadeni parann drtmesini bekleyen cam kutudaki be kk kuklaya doru yrd; ne var kbeklemeleri, nk makinenin bozuk olduu kt ortaya, para da boa gitmiti. Lujin bisonra raylarn en ucuna kadar yrd. Sada kk bir kz kocaman bir balyann zerine avcuna dayam yeil bir elma yiyordu. Solda pantolon askl bir adam elinde krbac, uhalinde gzken ormann bittii, biraz sonra trenin mjdecisi olacak kk beyaz duman17

rnverecei noktaya bakyordu. Tam nnde, raylarn te yannda, dibinde otlar bitmi,sokulmu kirli sar, tekerleksiz bir ikinci mevki vagonunun yannda kylnn biri yakadun yaryordu. Birden btn bunlar gzyalarnn buusu ardnda buland gitti, gzkapakn olacaklara katlanmas imknszd - elinde biletlerden bir yelpazeyle baba, gzleriylevullar sayan anne, grltyle istasyona giren tren, kmas daha kolay olsun diye merdayayacak olan kondktr. Etrafna baknd. Kk kz elmasn yiyordu, pantolon askl du; her ey sakindi. Sanki ylesine yr-yormu gibi peronun sonuna kadar gitti, sonra l yrmeye balad, birka basama koarak indi, inenmi bir patika ile karlat,r it, bir tahta kap, kknar aalar, sonra kk, derin kurumu bir dere yata ve hkoruluk.nce koruluun iinden hrdayan ereltiotlarna srnp krmzms aniei yapraklae lastiin tuttuu beresi ensesine kaym, dizleri darlk elbisesinin altna giydirilrdan terlemiti. Koarken alyor, alnna arpan dallara yarm yarm ocuka kfrler s

onunda durmak zorunda kalp da nefes nefese diz ktnde pelerini bacaklarn tamamenAncak bugn, her sene taradan ehre tandklar, aslnda hi de sevimli olmayan bugnenklerle dolduu bugn, bahvan hibir yere gitmek zorunda olmad iin kskandnn ne denli korkun olduunu anlamt. nceki sonbaharlarn ehre dnleri buna oranlatu. M-rebbiyesi ile ktklar, hep ayn sokaklar ve Nevski boyunca srdrlen sonra dan eve geri dnlen sabah yryleri, artk hibir zaman tekrarlanmayacakt.18Mutlu yryler. Mrebbiyesi bazen rhtm boyundan yrmelerini nerir, o hep kar bileli baz alkanlklar olduundan deil, Peter ve Paul Kale-si'ndeki toptan, topunn pencere camlarn zangrdatarak insann kulak zarm patlatacak gibi yanklanan gk g


5/77

sesinden son derece korktuu iindi. Sonunda hep -inanlmaz manevralarla- gn ortasndevs-ki'de, toptan olabildiince uzakta kalmay becerir, eer yollarn deitirecek oluklk sarayn orada top atlarna yakalanvereceklerini bilirdi. Yemekten sonra divanaplan postunun altnda keyifle hayale dalmalar, saat ikiyi vurduunda stn gm bardambaka bir tat verirdi bu- koyup imeler, saat vurduunda st ak faytonla tur arn hepsinin sonu gelmiti artk. Btn bunlar gitmi, yerini yeni, bilinmeyen, bu yzdorkun olan bireyler, her gn dokuzdan e kadar be dersle geen katlanlmaz, boyun ek bir dnya almt. Hele bu dnyay dolduran tanmad bir dolu olan! Onlar yaknlarrada kyde, tam kprnn stnde, etrafn evirip suratna teneke tabancalarla nian aniyet lastikleri karlm kk sopalar frlatan olanlardan daha da korkutucu grnOrman sessiz ve slakt. Alayabildii kadar aladktan '.! sonra tedirgin duyargalarnbir bcekle oynad bir sre, sonra ayn bcei bir tala ezmekle oyaland, ne var ki bta ilk indirdiinde kan o keyifli trty ikinci nc keresinde tutturamad bimeye baladn fark etti. O zaman yerden kalkt, tandk bir patika buldu, ayaklan kak belli belirsiz intikam duygular iinde kke geri dnmek zere komaya balad. Kk orada geirecek sadece kilerde bulduu peynir ve reel ile19karnm doyuracakt. Ormann iinde bir saa bir sola kvrlarak ilerleyen patikada on dol aldktan sonra yzeyi yamur damlalarnn meydana getirdii halkalarla dolu nehrin kd. Be dakika daha gidince gzlerinin nnde nce deirmen, sonra zerinde yryenin bdar talaa gmld kk yaya kprs, sonra yoku yukar devam eden patika, en sonunlarnn arasndan- ev beliriverdi. Duvar kysndan srnerek ilerledi, oturma odasnnak olduunu grnce su borusuna trmanarak boyalan dklen yeil saakla tutundu, varland. Oturma odasndayd artk, durdu, etraf dinledi. Anne tarafndan bykbabasn

iler, elde keman- gsteren eski bir fotoraf, olduu yerden gzlerini dikmi, ona bakyAma resme belli bir adan bakldnda hemen yanndaki aynada kaybolup gidiyordu, ylurma odasna girdiinde hep tekrarlad hznl bir oyundu bu. Bir an durup dnd, a n dilerindeki platin teller aa yukar gidip geldiler. Dikkatle kapy at, sahivi vakit geirmeden kuat-veren yanknn titreimleri yreini hoplatt, sonra imek i, oradan da merdivenlerden tavan arasna kt. Kendine zg bir tavan arasyd bu, ksi vard, buradan baknca merdivenler, zarif bir kvrmla aa doru szlp glgelerdkahverengi prlts grlrd. Evde t yoktu. Biraz sonra aa kattan, babasnn atelefon sesi geldi. Telefon uzun sre aralklarla almaya devam etti. Sonra etraf gensessizlik kaplad.Bir kutunun zerine yerleti. Hemen yannda benzer bir kutu duruyordu fakat akt ve iplarla doluydu bu kutunun. Kede, duvara dayal rendelenmemi bir tahta paras ile kobir bavulun arasna arka lastiinin yei-

20li yrtlm bir kz bisikleti tersine evrilerek yerletirilmiti. Birka dakika geinskldn anlad, tpk annesinin insann arkasna terlemesin diye havlu yerletirmesibi bir duyguydu bu. Ak kutudaki gri, tozlu kitaplara parmaklarm dokundurdu, parmakular kara izler brakt ciltlerin zerinde. Kitaplarn yannda mantar tabancas kurri duruyordu, oyuncak kurunun zerinde bir tek ty vard, onun yannda da bir askeri boyu gsteren byk bir fotoraf, atlak bir satran tahtas ve daha birka vr zvr vBylece bir saat geti. Birden seslerin kard grlty ve n kapnn inler gibi gdini gstermeden aa bakt, babasn grd. Babas delikanl gibi koa koa merdivenldurdu, tekrar abuk abuk aaya indi, yukardan baknca dizleri bir saa bir sola su. Artk aadan gelen sesleri seebiliyordu, khyann, arabacnn, bekinin sesleri. nra merdiven tekrar canland; bu kez annesi, eteklerini eli ile toplam abuk abuk yua kyordu. O da sahanla gelmeden durdu, kmaya devam etmek yerine trabzana dayand

rden kollarn iki yana aarak tekrar aaya indi. Sonunda aradan bir dakika daha geisi birden szlemi gibi yukar kmaya baladlar, babasnn sasz ba prl prl pal havuzda yzen bir rdek gibi saa sola hopluyor, khyann boz renkli ense tra bir kyordu. Onlar arkadan her basamakta trabzana dayanarak kan arabac, beki ve ninmez inekleri saan hizmeti kz Akulina izliyor, en arkadan da kk Lujin'in gelecekkarabasanlarnn tek sahibi olacak deirmendeki kara sakall kyllerden biri geliyordugl kuvvetlileri olduu iin Lujin'i tavan arasndan arabaya tayan da o oldu.21Baba Lujin, kitaplar yazan Lujin, sk sk olunun byynce nasl biri olacam dnrlar adndaki unutulmu roman hari, hepsi kk erkek ocuklar, genler ve lise renc


6/77

salam rengrenk kapaklar vard) daima "dik bal," "efkrl" sarn bir delikanl glikanl, daha sonra bir kemancya ya da bir ressama dnr, bu dnm srasnda da ahr ey kaybetmezdi. Ona gre, olunu tamamen sradan insanlar (byle insanlarn olduu v) olmaya mahkm bu ocuklardan ayran belli belirsiz bir zellik, gizli bir yetenek kmrd. Mteveffa kaynpederinin besteci olduunu (her ne kadar biraz yavan ve ileri yalavirtz-ln su gtrr ihtiamna kolay kaplan biri olsa da) hi aklndan kartmadyalar andran ho bir ryada, elinde bir mum, gece vakti oturma odasna inmi, orada, larna kadar inen beyaz bir gecelik entarisi iinde siyah, kocaman bir piyanoyu almakta olan bir Wunderhind grmt.Herkes olunun ne kadar olaanst olduunu grmeliydi, ona yle geliyordu, belki yabanolaanstl ondan daha iyi anlayabilirlerdi. Olu iin setii okul, rencilerinin ilgiyle, mfikli-iyle, dnceliliiyle, dosta uzgrsyle nlyd. Anlatlanlara gneffslerde olan ocuklarla oynarlarm: fizik retmeni, arkasna bakarak, bir para line getirirmi, matematik retmeni kaburgalarnda sert kk bir top hissedermi lapta (Rus beysbol) koarken; hatta okul mdr bile orada olur, neeli lklarla oyunu u birlikte oynanan oyunlar artk yoktu ama arkalarnda masum hretlerini brakmlardretmeni, yazar Lujin'in iyi ahbab, ayrca pek de fena olmayan lirik iirler yazan Redebiyat retmeniydi. Anakreon yknmelerinden derledii bir kitap yaymlamt. Lujila ilk getirdii gn, "Bana ura," demiti. "Herhangi bir perembe on iki civarnda." Lurad. Merdivenler bombo ve sessizdi. retmenler odasna giden koridordan geerken Sn gelen bouk, ok sesli bir kahkaha duydu. Kahkahay takip eden sessizlikte admlar sarke deme zerinde tok bir dolgunlukla yankland. retmenler odasnda, insana snavuhayla kapl byk bir masada retmen oturmu mektup yazyordu.Olu okula girdiinden beri retmenle konumamt ve imdi, bir ay sonra, onu ziyaret

enliinde, srtnda niversite formas, ksa sre nce ilk yksn yollad bir dergnkine benzer bir endie ve ekingenlikle dolu, i gcklayc bir beklenti iindeydi. manki gibi, belli belirsiz bekledii (tpk yabanc bir kasabada uyanp, gzler hl kauhteem, prl prl bir sabah beklemek gibi) coku-2322

lu hayranlk kelimeleri yerine, er ya da ge syleneceklerini ummasa kendisinin seve seve syleyebilecei o kelimeler yerine, retmenin olunu kendisinden daha az anladnsouk ve skc laflar duydu. Herhangi bir sakl yetenek konusunda tek bir sz bile ediki yannda pembe oluklar olan burnunun zerinden inat gzln kartp gzlerini sakall soluk yzn yana een retmen nce sze balad, ocuun imdikinden daha baaryla geine-mediinden, teneffslerde koup oynamadndan bahsetti. "ocuun becerik

z," dedi retmen, gz ovuturma iini bitirerek, "ama bir kaytszl olduunu fark eu dakikada aa katlarda bir yerde zil almaya balad, ve sonra ses yukar katlara sanlmaz bir crtlaklkla tm binay sard. Bundan sonra iki saniye sren mutlak bir ldu - ve birdenbire her ey canlanp grltye bouldu; sra kapaklar arplyor, koriak sesleriyle doluyordu. "Uzun teneffs," dedi retmen, "istersen aaya baheye inebocuklar oynarken seyredebilirsin."tekiler trabzanlara sarlarak ve sandaletlerinin tabanlarn basamaklarn kullanlmaklam kenarlarndan kaydrarak ta merdivenlerden indiler. Aa katta, asklarn kalabkkablarn deitirdiler; bazlar geni pencere ilerine oturup backlarn aceleyleBirdenbire olunu grd, eilmi, botlarn irenerek bez bir torbadan karyordu. Acean ona arpt, kenara ekilirken Lujin babasn fark etti. Beriki glmsedi, yksek astsnn tepesine bir elinin kenaryla gerekli ukuru kondurdu. Lujin gzlerini ksp babaibi ban evirdi. Babasna arkas dnk melerek botlaryla ilgilendi; ondan nce ay

aaranlar stnden geiyor-24lard, her ititen sonra karanlk bir keye gizlenir gibi srtn biraz daha kamburlanda dar ktm- da -zerinde uzun gri bir palto ve kk astragan bir keple (buk tarafndan kafasndan dr-lyordu)- babas oktan bahenin br ucundaki kapda duoru bakyordu. Baba Lujin'in yannda edebiyat retmeni duruyordu ve olanlarn futbolar byk gri lastik top ayaklarnn dibine yuvarlannca, edebiyat retmeni, o byl topa vurmak istermi gibi yaparken sadece arln beceriksizce bir ayandan brnrndan biri ayandan kar gibi olunca byk bir keyifle gld. Baba ona dirseinden tverdi, oul Lujin de frsattan istifade imdi sessiz olan ve elbise asklarnn arasn


7/77

menin keyifli esneyiinin duyulduu sahanla geri dnd. Yldz biimli zgaralarn deam kapdan babasnn alelacele eldivenini kardn, retmene veda ettiini ve kapdcak ondan sonra dar szd ve oyuncularn arasndan dikkatlice syrlp altnda odunlsoldaki kemere doru yrd. Orada yakasn kaldrp bir odun ynnn zerine oturduOrtalama iki yz elli uzun teneffs boyunca bu ekilde oturdu, yurtdna gnderildii Bazen retmen kede beliriveriyordu, "Neden hep byle omuzlar km bir halde otur? Dier ocuklarla komalsn." Lujin odun ynnn zerinden kalkp, bu saatte zelliandan eit uzaklkta bir nokta bulmaya alr, birinin yanklanan tekmesinden frldn toptan rker ve retmenin yeterince uzakta olduuna kanaat getirince odun ynna g. Bu noktay okulun ilk gn semiti. O kara gnde evresini saran onca nefreti ve aak ettiinde gzle-25ri hemen yanan bir sisle dolmutu ve bakt her ey -bir eye bakmann kahrolas gerekdolay- girift, optik deiimlerden gemiti. Kt zerindeki apraz mavi izgiler buladaki beyaz saylar bir bzlyor, bir geniliyorlar; aritmetik retmeninin sesi, sankdan uzaklayormu gibi, gittike daha bo ve anlalmaz geliyor ve sra komusu olan ytyl sinsi zorba, sessiz bir memnuniyetle: "imdi alayacak," diyordu. Ama Lujin bir ere bile alamad, hatta tuvalette ortak bir abayla ban iinde sar kabarcklar olakmaya altklarnda bile. "Beyler," demiti ilk derslerin birinde retmen, "yeni arkzarn oludur. Eer eserlerini okumadysanz, okumaya bakn." Ve byk harflerle tahtayle bastrmt ki tebeir parmaklarnn arasnda ezilerek toz haline gelmiti: TO-Nl'NlI, SILVESTROV VE ORTAKLARI BASIMEV. Bundan iki ya da ay sonra snf arkadalar onaemeye baladlar. Gizemli bir havayla, yanaklar ayva tyl zorba kitab snfa getirdisrasnda kurbanna anlaml baklar frlatarak sinsice dier ocuklara gsterdi -ve de

sek sesle orta yerinden okumaya balad, inadna kelimeleri bozup berbat ederek. Omzunun zerinden bakan Petriev sayfalardan birini evirmesine engel olmak isteyince sayfayrtld. Krebs, "Babam gayet ikinci snf bir yazar olduunu sylyor," diye sylendi.akn da Toni bize yksek sesle okusun!" diye bard. "En iyisi herkese bir para vermeedi snfn soytars tadn kararak ve frtnal bir iti kaktan sonra kzl ve alrdi. Sayfalar tm snfa salmt, ilerinden birinin zerinde bir resim vard - sokabir kpee yemeinden veren gzleri prl prl bir okul ocuu. Ertesi gn Lujin bu rezenle raptiyelenmi buldu.26Fakat ok gemeden onu rahat braktlar. Yalnzca zaman zaman takma ad nksetti, ama bnatla cevap vermedii iin o da sonunda yok oldu. Lujin'in varln fark etmez oldularnunla konumadlar. Snfn tek sessiz ocuu (her snfta olan cinsten, nasl her snbir de nktedan ocuk olursa) bile aalk kaderini onunla paylamaktan korkarak onda

duruyordu. Ayn sessiz ocuk, alt yl sonra Birinci Dnya Sava'nn balangcnda okf iin Aziz Yorgo Nian kazanan ve sonra i savata bir kolunu kaybeden ocuk, Lujin'ilda nasl olduunu dndnde (bu yzyln yirmili yllarnda) gznn nne bir ey ya snfta nndeki srada kepe kulaklaryla otururken, ya da koridorun kemeketen eekilirken, ya da kzakla eve giderken hatrlayabildi - elleri ceplerinde, srtnda bpara renkli antas, yaan karn iinde... Koarak nne geip Lujin'in yzne bakmakuun zel kar, o lapa lapa ve sessiz kar, hatralarn donuk beyaz bir sisle rtt. Venlarn sessiz ocuu, imdinin huzursuz gmeni, gazetede kan resme bakp, "Bak u im... Bir trl hatrlayamyorum..." dedi.Ama baba Lujin, saat drt civarnda camdan dar baktnda, yaklaan kza ve olunuand-'f ran yzn grecekti. ocuk genellikle doruca alma i odasna gelir, babasnurken havay per ve dnp gitmeye hazrlanrd. "Dur," derdi ba-, bas, "dur. Anlat bu. Tahtaya kalktn m?"

Yzn eviren oluna alkla bakar, onu omuzlarndan tutup sarsmak ve solgun yanandayumuack ukur akandan doya doya pmek isterdi. Okulun o ilk knda, doktorun tavan arsenik ineleri sonucu kk kansz Lujin'den dokunakl bir sarmsak ko-27............................l.....Jilkuu geliyordu. Platin telleri kartlmt, ama alkanlktan dilerini gstermeye veediyordu. Srtnda kayl bir Norfolk ceketi ve ayanda dizlerinden aas dmeli rd. alma masasnn yannda tek baca zerinde dengede durur ve babas geit vermeyrhangi bir ey yapmaya cret edemezdi. Kk Lujin antasn halda srkleyerek gider;nde mavi defterlere (belki de ileride bir biyografi yazarnn houna gidebilecek bir k


8/77

apris) her zamanki yklerinden birini yazd alma masasna dirseini dayar, bitiisndan gelen monologu, karsnn sessizlie doru srarla bir fincan kahve ikram ediini. Korkutucu bir sessizlik diye dnrd baba Lujin. iyi deil, her nedense ac dolu bs... Belki de okula gnderilmemeliydi. Ama dier taraftan da baka genlerle olmaya alBir muamma, bir muamma..."Peki, o zaman biraz kek al," diye devam ederdi duvann ardndaki ses zntyle, sonra tkrar sessizlik. Ama bazen korkun bir ey olurdu: birdenbire, belli bir neden yokken, baka, gcrtl ve bouk bir ses cevap verir, ve kap kasrga km gibi arplarakLujin ayaa frlar, kalemini bir dart oku gibi tutarak yemek odasna giderdi. Karsn,eyen ellerle, devrilmi fincan ve taba dzeltip atlak var m diye bakarken bulurdu. okulu soruyordum," derdi kadn kocasna bakmadan. "Cevap vermek istemedi ve sonra dadelirmi gibi..." ikisi de kulak kesilirdi. Fransz mrebbiye o sonbahar Paris'e dnmmdi de bizimkinin odasnda ne yaptn bilen kimse yoktu. Odadaki duvar kd beyazdnde gri kazlarn ve zencefil renkli yavru kpeklerin izili olduu mavi bir bordur vardKazlardan biri bir kpee yaklayordu ve bu oda boyunca otuz sekiz kere tekrarlanyordEta-28jerin zerinde bir kre ve bir zamanlar Paskalya yortusundan nceki kutsal pazar gn KPanayr'ndan alnm doldurulmu bir sincap duruyordu. Yeil bir mekanik lokomotif bin farbelalar arasndan etraf gzlyordu. Gzel, aydnlk bir odayd. Neeli duvar kKitaplar da vard. Babasnn yazd kitaplar, kzl ve yaldzl harfli dilleriyle ve iki el yazs ithaflarla: Benim olumun da hayvanlara ve insanlara Toni'nin onlara davrand gibi davranmasn itenlikle dilerim, ve byk bir nlem iareti. Veya: Bu kitabi dnerek yazdm, olum. Bu yazlar onda babas adna belli belirsiz bir utan duygus

, kitaplarn kendileri de Koro-lenko'nun Kr Mzisyendi ya da Gonarov'un Pallas Firkatyni kadar skcyd. stnde kaln dudakl, kvrck sal bir ocuun resmi olan bykan, kendisine teyzesi tarafndan verilen iki kitap vard ki ikisine de hayat boyunca lmu, hafzasnda onlan bir byte altndaymasna tutup ylesine bir younlukla onlsonra tekrar okunduklarnda onlar, braktklar yinelenmez, lmsz izlenim tarafndayz tutmu birer tefsir, birer ksaltlm bask olarak grmt. Ama onu Phileas Foggye zorlayan uzak yolculuklara duyduu susuzluk olmad gibi, Baker sokanda, iinde in, kartal burunlu dedektifin kendisine kokain enjekte ettikten sonra ryalar iindekeman ald eve eken de gizemli maceralara duyduu ocuka bir eilim deildi. Ancakiki kitapta onu bylesine heyecanlandrann ne olduunu kafasnda netletirebildi; bu,z ve acmaszca, adm adm kendini gsteren dzendi: Phileas, o silindir apkal kukla,luk bir filin zerinde, kh yars yakt olarak yaklmak zorunda olan bir gemide, feda-29

iiiiiiilkarlklar gerektiren zarif yolunda ilerliyor; Sherlock mant bir hlyann gz alclerlock bilinen tm puro eitlerinin klnden bir monografi yaratyor ve bu klden, sanas tmdengelimlerin kristal labirentinde yolunu bulabilen bir tlsmmasma, parlak bca ulayor. Noel gn anne ve babasnn gsteri yapmas iin tuttuklar sihirbaz, kiie iin, naslsa hem Fogg'u hem de Holmes'u birletirmeyi baarabilmiti, ve o gn Lujinissettii tuhaf zevk, gsterisinin tm naholuunu silivermiti. Ricalar -arada srada en yaplan "okul arkadalarn davet etsene" ricalar-bir yere varmad iin, baba Lujceli hem de yararl olur dncesiyle, ocuklar ayn okula giden iki ta-ndyla balk bir akrabann sessiz tombul kk oullarn ve siyah salar kaln bir sa rgs yaiti. Davet edilen tm olanlar denizci kyafeti giymilerdi ve briyantin kokuyorlardn ocuklardan ikisinin Snf 'den, okulda hep pasakl giyinen ve iddet saan Berse-n

en olduklarn dehetle grd. "Efendiiim, ite," dedi baba Lujin, olunun omzunu neeyk (omuz yavaa elinin altndan kayyordu). "imdi ben sizi yalnz brakaym. Tann v- sonra arlacaksnz, size bir srprizimiz var." Yarm saat sonra onlar armaya izlik hkm sryordu. Kk kz bir kede oturmu Niva (Msr tarlas) dergisinin ekiim aryordu. Bersenev ve Rosen srdkleri pomattan tr kpkrmz ve prl prl, rahe oturuyorlard. Tombul kuzenler odada dolap ilgisizce duvarlardaki ingiliz aa oymaa, kreye, sincaba ve masann zerinde oktandr krk olan pedo-metreye bakyorlard. ndisi -o da gsnde beyaz kordona asl bir ddk olan bir denizci elbisesi giymi-30ti- pencerenin yanndaki sandalyede fkeden kudurarak oturuyor ve baparmann trna


9/77

ma sihirbaz her eye demiti. Ertesi gn Bersenev ve Rosen, ki o zamana kadar yine geriren kiiliklerine dnmlerdi, koridorda ona doru yrm, nnde yerlere kadar ehkahalar patlatarak, kol kola bir o yana bir bu yana salna salna abucak oradan ayrlrd. Bu alay bile byy bozmaya yetmemiti. Ask suratl talebi zerine -o gnlerde nesin kalar acyla bir araya geliyordu- annesi ona Bonmare'den kapanda gece kyafetibir tavan kulaklarndan havaya kaldran madalyal bir beyefendinin bulunduu maun renboyanm byk bir kutu ve bir sihirbazlk numaralar kitab almt. Kutunun iinde satular, zeri yldzl ktla kapl bir denek, resimli kartlarnda yarm valeler veya niformal yarm koyunlar olan bir deste hileli oyun kd, iinde blmeleri olan katir silindir apka, iki ucunda ne ie yaradklar pek belli olmayan tahta vr zvrlar ir ip vard, ayrca ilerinde suyu mavi, krmz ve yeille renklendirebilen tozlar olaflar da. Kitap daha elenceliydi ve Lujin ayna karsnda saatlerce kendi kendine gstebirka kart numaras renmekte zorlanmad. Bir numarann ustalkla ve mkemmelce ortai bir haz buluyor, vaat edilen ulalmam gzelliklerin varln hissediyordu. Ama hir ey vard. Hi yoktan bir ruble peydahlamas veya seyirci tarafndan telepatiyle sebir sinek yedilisini mahcup dm Rosen'in kulandan kartmasna yarayacak, sihirbaziyi bildii o gizi kavrayamamt. Ulamaya alt giz basitlikti, uyumlu basitlik,en ok daha fazla etkileyen... Noel'de eve gnderilen karnesinde, bu fazlasyla ayrnt31raporda, Genel Yorumlar bal altnda, arkanllndan, tepkisizliinden, uykuculuuzun bahsediliyor, notlarn sfatlara dnt blmlerde Rus dilinden bir "zayf" vein yan sra matematiin de olduu birka "orta" grlyordu. Ne var ki, tam da bu sraantastik yaramazlklarn ve geometrik izgilerin bana buyruk davranlarn, ders kiher eyi anlatan 'Mutlu Matematik' adl bir kitapla ziyadesiyle ilgilenmeye balamt

alellik kavramnn gizlerini gstermeyi amalayan bir rnekte, eimli bir dorunun dngibi frlayp bir kavis izerek dikey bir doru boyunca ilerlemesi zerine mutluluk vehetle kafa yoruyordu. Dikey olan sonsuzdu -tm dorular gibi- onun yannda kayp gideas geniledike daha da ykselen eimli olan -ki o da sonsuzdu- hi durmadan harekehkmdu, nk yolundan kmas imknszd ve kesime noktalar, Lujin'in ruhuyla birliktikada yukar doru kayyordu. Ama, bir cetvel yardmyla onlar birbirlerinden ayrlmaad: sadece onlar birbirine paralel olarak izmesi yeterliydi; bu ona, oralarda, sonsuzlukta bir yerde, eimli doruyu yerinden zplatt iin akllara durgunluk veren birydana geldii, aklanamaz bir mucizenin gerekletii hissini veriyor ve Lujin dnyevifttrdklar o semalarda geziniyordu.Bir sre yap-boz oyunlarnda hayali bir avuntu buldu. Bunlar ilk bata, kenarlar ptibskvileri gibi di di kesilmi, btn bir blm dalmadan havaya kaldrmaya imkn veerine inatla kenetlenen iri paralardan oluan basit, ocuka oyunlard. Ama o yl ingi

'den bykler iin yaplm yap-bozlar furyas geldi. Pe-tersburg'un en iyi oyuncak daboza" diye anlyorlard - ki bunlar olaanst bir yaratcln ese-32riydiler: Nereye uyacaklarn kestirmenize izin vermeyen trl biimlerde paralar, basr daireden (mstakbel gkyznn bir paras) en karmak biimlere kadar bol keler, kurnaz kntlar - yerleri yar tamamlanm bir inein benekli derisi mi, yoksa u yeoyu renkli izgi, kula ve kafasnn bir blm daha ak szl bir parada kendini beglgesi mi. Ve solda inein sars, sada yapraklarn nnde, oban piposu tutan bir lirince, tepedeki bo mekn cennet mavisine brnnce, mavi daire gkyzne tam oturuncrenkli paralarn son anda anlalabilir bir resim ortaya karacak biimde yan yana omeleri Lujin'i hayretler iinde brakmt. Bu beyin-gdklayclarm bazlar ok pahalan oluuyordu; neeli, efkatli, kzl sal teyzesi almt onlar - ve o oturma odaserine eilerek saatlerini gzleriyle bir parann u bolua m yoksa bu bolua m uya

ve resmin asln belli belirsiz ipularna bakarak kestirmeye alarak geiriyordu. Miriyle dolu yan odadan teyzesi "Tanr akna, paralarn hibirini kaybetme!" diye sesle. Bazen babas ieri girer, yap-boza bakar, "Bak, bu kukusuz uraya giriyor" diyerek eini masaya doru uzatrd ve Lujin arkasna bakmadan: "Samalk, samalk, karma," dibabas da dudaklarn olunun dik dik olmu salarna dikkatlice dokundurup odadan ekil koltuklarn, byk aynann, Ykanan Phryne'nin taklidinin ve piyanonun yanndan gei- kaln bir camla korunmu, brokar rtsyle kocaman sessiz bir piyanonun.33Ancak nisan aynda, Paskalya tatili srasnda, Lujin iin sanki biri alteri kapam giay birdenbire karartan o kanlmaz gn geldi, karanln iinde sadece bir tek ey, y


10/77

rak, tm hayatnn zerine younlaaca gz kamatrc bir adack kta kald. Drt lerde mevsimlerin geii, ehirde bahar, kyde yaz -onu hemen hi etkilemeyen belli beliz akmlar- baka bir dzlemde varlklarn srdryorlard.Her ey masumca balad. Kaynpederinin lm yldnmnde, baba Lujin evinde bir mzik di. Mzikten pek anlad yoktu: La Traviata'ya kar gizli, utan dolu bir tutku beslikonserlerde piyanoyu sadece ilk bata dinleyip sonra piyanistin ellerinin siyah ciladaki yansmalarm seyretmekle yetiniyordu. Ama yle ya da byle kaynpederinin eserlein alnaca bir mzik akam dzenlemek zorundayd: gazetelerin sessizlii fazla uzunlak, ar ve umutsuzdu- kars da titrek glmseyiiyle btn bunlarn bir entrika, ent34rika olduunu, hayattayken bile bakalarnn babasnn dehasna gpta ettiklerini ve isonraki hretini unutturmak istediklerini syleyip duruyordu. zerinde siyah, dekoltebir elbise, boynunda enfes bir elmas tasma, beyaz i yznde srekli mahmur bir sevimlk, konuklar sessizce, nlemlere bavurmadan, her birine abuk abuk syledii birka ye karlad kadn; ama iten ie utangalkla kuatlmt, evresine bakmyor, vakur araya giden, kolal gmlek n yeleinin iinden zrh gsl gibi kabarm kocasn gii ilk ekingen sanclar ekmekte olan gler yzl, mesafeli bir beyefendi. Youn nl duran Phryne'-nin yanndan geerken. "Yine rlplak," diye i geirdi bir sanat itr. Bu noktada gen Lujin ayaklarnn altnda bitiverdi ve ba okand. Olan irkildedi arkadan bir kadn sesi. Birinin fraknn kuyruklar arkasna sakland. "zr dileayr," diye grledi bir ses bann zerinde: "Basnmza byle taleplerde bulunulmamahad gibi tam tersine yana gre ufak tefek bile olan Lujin kendine sessiz bir yer buiin konuklarn arasnda dolat. Bazen biri onu omuzlarndan yakalayp aptalca sorularrdu. Oturma odas sra sra dizilmi yaldzl sandalyelerden tr zellikle kalabalk

nde bir nota sehpas dikkatle kapdan ieri girdi.Nasl olduysa, Lujin babasnn alma odasna yolland, oda karanlkt, kedeki divanumuak szlanmas, uzaktaki oturma odasndan, iki oday geerek geldi.Ellerini dizlerine kenetleyerek, aralarndan sokaktaki bir gaz lambasnn eflatuna alabir beyazlkla parlad tam rtlmemi perdelerin dantelimsi k yarna bakarak, u35lillilllIl!.kulu uykulu dinledi Lujin. Zaman zaman solgun bir lt kavis izerek tavandan hzla gve alma masasnn zerinde ldayan bir nokta beliriyordu - bu noktann ne olduunulki ar kristal bir yumurta klna girmi bir kt arlnn yzeyi ya da masa zn cam. Neredeyse ii gemiti ki masann zerindeki telefonun almasyla srad ve hektann telefon sehpas zerinde olduunu fark etti. Khya yemek odasndan gelip ieri geerken sadece masay aydnlatan bir n dmesine bast, ahizeyi kulana koydu, so

meden, ahizeyi deri kapl kurutma kd stampasnn zerine dikkatle brakarak tekrarsonra bir beye elik ederek geri dnd. Beyefendi n emberine girer girmez ahizeyve dier eliyle de karanlkta sandalyenin arkasn arand. Uak kapy arkasndan kapatuzaktan gelen rperiini kesti. "Alo," dedi beyefendi. Lujin kprdamaktan korkarak ve ir yabancnn babasnn masasna byle rahata yaslanmasndan utanarak karanln iindyr, ben oktan aldm," dedi adam yukar bakarak, huzursuz ak eli masann zerindeki boynuyordu. Tahta yaya kaldrmnn zerinde bir faytonun klik-kloklar yankland. "Benedi beyefendi. Lujin onun profilini grebiliyordu - fildii bir burun, siyah salar, agibi bir ka. "Akas, beni neden buradan aradn anlamyorum," dedi adam sessizce,ki eyle oynamay srdrerek. "Sadece kontrol etmek iinse... Seni aptal," gld ve rugkabl ayan muntazaman bir ne bir arkaya sallamaya balad. Sonra ahizeyi gayet ustomzunun arasna sktrarak aralklarla "evet" ve "hayr" ve "belki" cevaplar verereerinde oynamakta olduu nesneyi eline alrken iki elini kulland. Bu babasna birka g

su-36nulmu cilal bir kutuydu. Kk Lujin'in kutunun iine hl bakmaya frsat olmamt i merakla izliyordu. Ama beriki kutuyu hemen amad. "Ben de," dedi. "Pek ok, pek ok.iyi geceler, kk kz." Ahizeyi yerine koyduktan sonra iini ekip kutuyu at. Fakat,d ki, Lujin onun kara omzundan hibir ey gremedi. Lujin dikkatlice kmldand, ama bkayp yere dt ve adam hzla etrafna baknd. "Burada ne yapyorsun?" diye sordu kain'i seerek. "Bak bak, bakalarn gizlice dinlemek ne kadar kt!" Lujin sesini karne senin?" diye sordu beyefendi tatllkla. Lujin divandan kayp yakma geldi. Bir grupoyma figr kutunun iinde yan yana dizilmilerdi. "Mkemmel satran talar," dedi ada


11/77

an oynar m?" "Bilmem," dedi Lujin. "Peki, sen oynar msn?" Lujin ban sallad. "oklisin. Ben on yandayken iyi bir oyuncu olmutum bile. Sen ka yandasn?"Kap dikkatlice ald. Baba Lujin ieri girdi - parmak ularnda. Kemancy hl telefulacan sanyor ve ok kibar bir ekilde "Devam edin, devam edin, ama bitirdiinizde ler bireyler daha dinlemeyi ok istiyorlar," diye fsldamay dnyordu. "Devam edinn," dedi mekanik bir ekilde ve olunu grnce konumay kesti. "Hayr, hayr, oktan biye cevap verdi kemanc ayaa kalkarak. "Mkemmel satran talar. Oynar msnz?" "Pek" dedi baba Lujin. ("Burada ne yapyorsun? Sen de gel ve mzii dinle...") "Ne oyun, ne oyun," dedi kemanc, sevgiyle kutuyu kaparken. "Melodi gibi kombinezonlar. Biliyor musunuz, neredeyse hamleleri duyabiliyorum." "Bence satran iin insann byk bir mmatik becerisi olmas lazm," dedi baba Lujin. "Ve bu adan ben... Sizi bekliyorlar, Mestro." "Bir parti oynamay tercih ederdim," diye gld kemanc odadan37_............!.....,:.,,.,.karken. "Tanrlarn oyunu. Saysz olaslklar." "ok eski bir icat," dedi baba Lujinbakt: "Nen var? Bizimle gel!" Ama oturma odasna ulamadan Lujin yiyecek ieceklerle dnatlm sofrann bulunduu yemek odasnda oyalanmann bir yolunu buldu. Oradan bir tabsu sandvi alarak kendi odasna tad. Soyunurken ve sonra da yatakta yedi. Annesi ielip, yar aydnlkta boynunda akp snen elmaslarla zerine eildiinde, oktan nesi kt, kapy kapamas -grlt yapmamak iin- ok ok uzun srd.Ertesi gn akl almaz bir heyecan hissiyle uyand. Nisan sabah parlak ve rzgrl ve tldrmlar mor revnaklyd; sokan ilerisinde Saray Tak'nn yaknlarnda krm-z-maviak esneke iti, iinden deiik tonda gkyz grnyordu: leylak, ivid ve uuk yapt gibi, babasyla yrye kt, ama bunlar ocukluundaki yryler gibi deil

, babasnn sohbetiyse tahamml edilmezdi, zira bir gece nceki konser vesilesiyle mziuramann iyi bir fikir olduunu ima edip duruyordu. le yemeinde krem peynirin artyuvarlak tepesinde grimsi bir tarama glgesi bulunan kt, kk bir koniydi) ve hl dam bir Paskalya rei vard. Teyzesi, ayn tatl, bakr rengi sal teyzesi, annesinn kuzeni, ar neeliydi, masann br tarafndan kek krntlar atyor ve Latham'n le karlnda "Antoinette" adl tek motorlu uanda uuracan anlatyordu, bu aradrden kalkamazken, Voisin tam tersine uak meydannn evresinde frdolay uup duruyordde yle alaktan ki tribnlerin zerinden yan dnerek geerken insan pilotun kulaklarnmuu grebiliyordu. Lujin, her nedense, o sabah ve o le yemeini allmadk bir38parlaklkta hatrlyordu, uzun bir yolculua kmadan nceki gn hatrlamak gibi. Babara Neva'nn ilerisindeki, ayrlar silme gelincik kapl adalara gitmenin iyi bir fikiracan syledi ve tam konuurken, gen teyze att bir krnty Peder Bey'in aznn

si ses karmad. Birdenbire ikinci eitten sonra, tutmaya alt gzyalaryla se"Yok bir ey, yok bir ey, imdi geer," diye tekrar tekrar mrldanarak aceleyle yemekterk etti. Peder Bey peetesini masann zerine att ve peinden gitti. Lujin ne olduum olarak kefedememiti, ama teyzesiyle koridordan geerken annesinin odasndan gelen bstrlm hkrklar ve babasnn serzeni dolu sesini ve yksek perdeden "hayal gru.Utanm ve tedirgin bir tavrla "Hadi bir yerlere gidelim," diye fsldad teyzesi, ve innack toz zerrecikleri rlm bir k eridinin tkzca doldurulmu bir koltuun zrdiler. Teyze bir sigara yakt ve kat kat duman, yumuak ve saydam bir halde, k huzmrinin iinde salnmaya balad. O, yanndayken kendini kstrlm gibi hissetmedii tean zellikle keyifliydi: evdeki garip sessizlik ve bireylerin beklentisi. "Pekl, hadbir oyun oynayalm," dedi teyzesi ve onu arkadan, boynundan tuttu. "Ne kadar incebir boynun var, insan tek elle kavrayabiliyor..." "Satran oynamay biliyor musun?"

diye sordu Lujin kurnazca, ve ban kurtararak yanan onun yeninin ho, parlak mavisrd. "Bir el kaptkat daha iyi olur," dedi teyzesi dalgn dalgn. Bir yerlerde bir Teyzenin yz seyirdi ve grltnn geldii tarafa doru dnp kulak verdi. "Hayr, satyorum," dedi Lujin. "Karmak bir oyun canm, hemen renemezsin." alma masasna gidfotoraf erevesinin arkasnda duran kutuyu39buldu. Teyzesi bir kl tablas almak iin ayaa kalkt, bir dncesinin sonunu getirirla sylendi: "Bu ok korkun olur, bu ok korkun olur..." "ite," dedi Lu-jin ve kutuy, kakmal Trk ii bir masann zerine koydu. "Satran tahtas da lazm," dedi teyze. "rsun, benim sana dama retmem daha iyi olur, daha basit." "Hayr, satran," dedi Lujin


12/77

ve muamba satran tahtasn serdi."nce talar doru dizelim," diye balad teyzesi iini ekerek. "Beyazlar buraya, siyya. ah ve Vezir yan yana. Bunlar Subaylar. Bunlar Atlar. Ve bunlar, her iki ke-dekiler, Toplar. imdi..." Birdenbire dondu, tuttuu ta havada, kapya bakarak. "Dur," dedendieyle. "Galiba mendilimi yemek odasnda unuttum. Hemen dnerim." Kapy at ama hri geldi. "Bo ver," dedi ve tekrar oturdu. "Hayr, onlar bensiz dizme, yanl yapacakBuna Piyon derler. imdi hepsinin nasl hareket ettiini seyret. At tabii ki, drtnala ider." Lujin halda oturmu, omzu onun dizine dayal, ince platin bilezikli elinin talr kaldrp koymasn izliyordu. "Vezir en hareketli olandr" dedi Lujin memnunlukla venin tam da ortasnda durmad iin parmayla ta dzeltti. "Ve bu da bir tan dierzesi. "Onu darya itip yerine kendisinin gemesi gibi. Piyonlar bunu aprazdan yaparlEer ah ala-biliyorsan ama o yolundan ekilebilirse buna 'ah' denir; kaacak hibirlmadnda da 'mat'. Yani senin amacn benim ahm ele geirmek ve ben de seninkini alhepsini anlatmas ne kadar uzun sryor. Belki baka bir zaman oynarz, ha?" "Hayr, iedi Lujin ve birdenbire teyzesinin elini pt. "Ne tatlsn," dedi teyzesi usulca, "Hie sevecen olduunu bilmezdim... Sen aslnda iyi bir ocuksun." "Ltfen hadi oynayalm,"di Lujin, dizlerinin zerinde hareket ederek masaya yaklat.40Ama o anda kadn yerinden o kadar ani bir hareketle frlad ki etei satran tahtasnnsrnd ve birka ta devirdi. Kapnn eiinde babas duruyordu.Oluna ksa bir sre bakp "Odana git," dedi. Hayatnda ilk defa bir odadan karlmaktjin, aknlktan olduu yerde, dizlerinin zerinde ylece kald. "Duydun mu?" dedi babkzard ve halnn zerine den talan aramaya balad. "abuk ol," dedi babas daha bir sesle. Teyzesi talan aceleyle rasgele kutularna doldurmaya balad. Elleri titriy

rdu. Bir Piyon bir trl ieri girmiyordu. "Hadi al unu, al unu," dedi teyze. Muambarulo yapt ve, yznde derin bir incinme hissinin glgesi, kutuyu ald. iki eli de doluduu iin arkasndan kapy kapatamad. Babas hzla seirtip kapy yle bir arpt kihemen ald; elindeki kutuyu brakp onu tekrar kvrmas gerekti. alma odasnn kaessizlik oldu, sonra babasnn arl altnda koltuun gcrdamas, ve sonra teyzesinoru soran fslts. Lujin nefretle bugn herkesin akln kardn dnp odasna gnin ona gsterdii gibi dizdi ve bireyler anlamaya alarak uzun uzun zerlerinde dra da hepsini ok tertipli bir biimde kutularna kaldrd. O gnden sonra satran takd ve babas takmn yokluunu ancak ok sonra fark etti. O gnden sonra odasnda kullaii byleyici ve gizemli bir oyuncak vard. O gnden sonra teyzesi bir daha hi onlarte gelmedi.Bir hafta kadar sonra birinci ve nc dersler arasnda bir boluk oldu: corafya relmt. Zilin almasn be dakika geip de kimse gelmeyince, herkesin ii ylesine mut

ki, eer yine de imdi caml41..................................................liLiiilillljllkap alp da corafya hocas, alkanl olduu zere, neredeyse koarak ieri dalsaSadece Lujin kaytszd. Srasnn zerine eilmi, bir kurun kalem ayor, ucunu toplmeye urayordu. evresinde heyecanl bir uultu ykseliyordu. "Muradmza ereceiz" gcak, bazen katlanlamaz hayal krklklar olurdu: hastalanan retmenin yerine yrtceni sinsice odaya girer, hi ses karmadan kapy kapatarak, yznde eytani bir glmahtann altndaki kntdan tebeir semeye balard. Ama tam on dakika geti ve kimsedaha da artt. Fazla mutluluktan birisi sra kapan gmletti. Birden snf retmeni"t kmayacak," dedi. "t karmayacaksnz. Valentin Ivanovi hasta. Bireylerle kAma t kmayacak." Gitti. Pencerenin dnda beyaz, puf puf bulutlar parlyordu; bir yor ve tprdyordu; sereler tyordu. Mutlu saat, byleyici saat. Lujin aldrmazl

kalem daha amaya balad. Gromov tuhaf, ak sak szckleri tadn kara kara sye anlatyordu. Petriev nasl olup da bu ann iki dik alya eit olduunun bildikln herkese yalvaryordu. Lujin birdenbire, arkasnda hararetini ykseltip kalbini hoplatan tantanas ve tkrtl bir ses duydu aka. Dikkatle arkasna dnd. Krebs ve snif kk satran talarn kk bir tahtaya abuk abuk diziyorlard. Tahta, srann oa-rndayd. Yanlamasna, son derece rahatszca oturuyorlard. Lujin kurun kalemini amp onlarn yanna gitti. Oyuncular onu dikkate almadlar. Sessiz ocuk, yllar sonra snda Lujin'i hatrlamaya alrken bo bir saatte oynanan bu tesadfi satran ma aklarihleri kartrarak, gemiten Lujin'in bir keresinde bir42


13/77

okul man kazandna dair silik bir izlenim bulup kartt, hafzasnda kprdayan bra ulaa-myordu."Kulen gidiyor," dedi Krebs. Lujin elini takip etti, bir an teyzesinin btn talarn akendisine sylemediini dnd, anszn panikle titredi. Ama "Kule"nin "Top"un e anlaya kt. "Senin onu alabileceini grmedim, o kadar" dedi teki. "Peki, hamleni geri aedi Krebs.Lujin iini yiyip bitiren bir kskanlk ve sinirine dokunan bir hayal krklyla oyu; mzisyenin szn ettii o uyumlu dzeni alglamaya urayor ve nasl oynanaca, neolduu, dman ah'n kampna kayp vermeden nasl szlabilecei konularnda tamamen cya da bu ekilde oyunu bu ikisinden daha iyi anladn belli belirsiz hissediyordu. Kaklyla insan elendiren bir eit hamle vard ki ok houna gitti: Krebs'in ah' Kce sokuldu, ve Kule ise ah'n zerinden atlad. Sonra, dier ah'n Piyonlarnn arkaserinden kmt, dklm bir di gibi) ve kafas karm gibi bir ne bir arkaya ad(yara alan ah bir kenara srad); "buraya gidemezsin, buraya da gidemezsin. ah, vezii alyorum, ah." Bu noktada kendisi bir tan kaybetti ve hamlemi geri alacam diye eye koyuldu. Snfn kabadays, Lujin'in kafasnn arkasna bir fiske vurdu ve ayn ansatran tahtasn yere devirdi. Lujin, hayatnda ikinci kez satrancn ne kadar dengesizr ey olduunu fark etti.Ertesi sabah, hl yatakta yatarken, ilk kez bir karar verdi. Okula genellikle bir faytonla gidiyor ve her zaman faytonun numarasn dikkatle inceliyor, hafzasnda daha ii depolayabilmek ve gerektiinde oradan ekip kartabilmek43iin zel bir ekilde blyordu. Ama o gn okula kadar gitmedi ve heyecandan numaray eeyi unuttu; etrafna korkuyla baknarak Karavannaya Soka'nda indi ve okulun evresind

uzak durarak, dolambal bir yoldan, Sergi-yevskaya Soka'na ulat. Yolda, kolunun alvrak antas, okul ynnde kocaman admlarla hzla yryen corafya retmeniyle karlsiliyor ve balgam karyordu. Lujin o kadar hzl yana ark etti ki antasnda gizemlie tkrdad. Ancak retmen, kr bir rzgr gibi, yanndan geip gidince Lujin bir kuafurduunu ve burun delikleri pembe balmumu hanmn kvrck sal balarnn dosdoru. Derin bir nefes alp, admlarn, farknda olmadan, topuklar hep iki kaldrm dilimiii yere gelecek ekilde ayarlayarak, slak kaldrm boyunca hzla yrd. Ama dilimlerteydiler ve bu yryn engelliyordu. Sonra bu batan karcdan kurtulmak iin yolaar boyunca amur srata srata yoluna devam etti. Sonunda, arad evi grd, erik rdamlarn omuz verip kaldrmaya altklar bir balkonu ve n kapsnda renkli cam vardi, zerini gvercinlerin beyaz beyaz lekeledii mahmuz tan geip, kollar sval ikatrc bir atl arabay ykadklar i avluyu bir hrsz gibi geip merdivenden ktoda hizmetisi, ona aknlkla bakarak. "Burada bekle, olur mu? Birazdan Madam'a habe

eririm." Lujin srt antasn omzundan i bilir bir edayla silkeledi ve yanna, zerindbir mrekkep hokkasnn, boncuklarla ilenmi bir kurutma kd stampasnn ve babasresminin (bir elde kitap, dierinin bir parma akana bastrlm olan) durduu masve baka yapacak bir eyi olmadndan haldaki de-44iik renk tonlarn saymaya balad. Bu odaya daha nce sadece bir defa, geen Noel gebasnn d zerine teyzesine byk bir kutu ikolata getirmi, yarsn kendisi yemiilmemesi iin yeniden dizmiti. ok yakn zamana kadar teyzesi her gn onlardayd, ama elmeyi kesmiti ve havada bireyler, belli belirsiz bir yasak, evde bu konu hakknda soru sormasn engelliyordu. Dokuz deiik ton saydktan sonra bakn zerine sazlar venmi ipek paravanaya kaydrd. br tarafnda da benzer leyleklerin olup olmadn meamt ki sonunda teyzesi geldi - henz yaplmam salar ve zerinde yenleri kanatlarali bir kimonoyla. "Sen de nereden ktn?" diye bard. "Peki okul? Ah, sen ne tuhaf

..."iki saat sonra tekrar sokaa kmt. Artk bo olan srt antas yle hafifti ki krede zplyordu. Her zamanki dn saatine kadar bir ekilde zaman geirmeliydi. Yrrkenark'na girdi, ve antasm-daki boluk yava yava cann skmaya balad. Bir kere, bireyzesinin evinde brakt ey bir dahaki sefere kadar kaybolabilirdi, ikincisi akamlaiine yarayabilirdi, ileride daha farkl davranmaya karar verdi."Ailevi durumlar," diye cevap verdi ertesi gn retmen ylesine okula neden gelmediinorunca. Perembe gn okuldan erken ayrld, derken arka arkaya gn okulu ast, sonrdi. aramba gn hastal nksetti. Cumartesi gn evden her zamankinden erken ktd. Pazar gn bir arkadann evine davet edildiini syleyerek annesini hayretler ii


14/77

e be saat ortadan yok oldu. aramba gn okul erken tatil oldu (smestrin yaknda bithissinin geldii ve insan mthi bir tembelliin sard ni-45san sonunun o harika, mavi, iek tozlu gnlerinden biriydi), ama o eve her zamankinden ok daha ge vard. Ardndan btn bir hafta ortadan kaybolu, estirici, coturucu bitmen nesi olduunu renmek iin evi arad. Telefona babas cevap verdi.Lujin saat drt civarnda eve vardnda babasnn yz kl rengiydi, gzleri yuvalarndilini yutmu gibi glkle nefes alyor, sonra feryatlar ve alamalarla, doal olmayaterik bir biimde glmeye balyordu. Ortalk durulduktan sonra Peder Bey tek kelime eten onu alma odasna gtrd ve orada kollarn gsnn zerinde kavuturarak bir aeerli srt antas kolunun altnda, teyzesinin ihanet edebilecek biri olup olmadm dikti gzlerini. "Ltfen bana bir aklamada bulunur musun," diye tekrarlad babas. Teyihanet edemeyecek biriydi hem zaten yakalandn nasl bilebilirdi? "Reddediyorsun yl" diye sordu babas. Ayrca, teyzesi her naslsa onun okul kaaklm bile sever gibiydaya bak," dedi babas uzlarcasna, "hadi arkadaa konualm." Lujin iini ekti ve kirinin koluna oturup yere bakmay srdrd. "Arkadaa," dedi babas daha da yattrcokula birka kere gitmediin anlalyor. imdi, nereye gittiini ve ne yaptn bilmesela, hava gzel olduunda cann yry yapmak istemitir, onu bile anlayabiliyorum."e oldu," dedi Lujin umursamazca, sklmaya balayarak. Babas tam olarak nereye yryve bu yrme isteine ne zamandan beri kapldn bilmek istiyordu. Sonra ona her erkaile ferdi, asker ve okul ocuu olarak grevleri olduunu hatrlatt. Lujin esnedi. "git!" dedi babas umutsuzca ve olu ktktan sonra alma odasnn ortasnda durup pya bakt. Yan odadan46

dinlemekte olan kars ieri girdi, divann kenarna oturup yeniden gz yalarna boulr," diye tekrarlad, "tpk senin aldattn gibi. Etrafm sahtekrlarla evrildi." tezlarn silkti ve hayatn ne zc olduunu dnd, grevini yerine getirmenin ne kadauamamann, telefon edememenin, kar konulamaz biimde ekildii yere gidememenin... vuyla kan bu sorun... bu gariplik, bu inatlk... zc durumlar, ok zc durumlar.47s s d laOlurre)beyudu|

umsna46Bykbabann eski alma odasnda, ki bu oda sk ve girift yapraklardan, bir aacn nerinin nerede balad belli olmayan, korkun, karanlk am aalarna bakan pencerelerlarsa asnlar, en scak gnde bile ky evlerinin en rutubetli odasyd -alma masaslan bronz bir ocuun durduu bu kullanlmayan odada- soyu tkenmi resimli bir derginiciltlerini barndran, kilidi ak bir kitaplk vard. Lujin bunlar arp biimi bir vianm Korinfski'nin bir iiri, kmldanan bataklklar, Amerikal eksantrikler ve insan luuyla ilgili bilgilerin olduu "eitlemeler" blm arasnda bir satran tahtas grafaya gelinceye kadar hzl hzl kartrrd. Tek bir resim; bile Lujin'in ciltlerin sda gezinen elini dondu-ramazd - ne nl Niagara elalesi, ne alktan lmekte olan Hinlar (i gbekli kk iskeletler), ne de ispanya Kral'na suikast giriimi. Dnyann y

hrtyla geer ve birdenbire dururdu - o hibir eye deimeye: cei izimler, problsona oyunlar. 48Yaz tatilinin banda teyzesini ve iek demetli yal beyi fena halde zledi - zellikin teyzesine getirdii ieklere gre bazen meneke, bazen inci iei kokan gzel kokuenellikle tam zamann tuttururdu -Lujin'in teyzesinin saatine bir bak atp evden kdakika sonra gelirdi. "Bo ver, biraz bekleyelim," derdi yal adam, buketi nemli kdd, ve Lujin onun iin satran talarnn nceden dizilmi olduu masaya bir koltuk yanyin ortaya k onun olduka tuhaf bir durumdan kurtulmasn salamt. Okulu ya a, teyzesinin aslnda satranca pek yetenei olmad ortaya kt. Oyun ilerledike, te


15/77

an yakksz bir karmaa iinde ylyor, bunun iinden de birdenbire, cascavlak, ar. Ama yal bey harikulade oynuyordu, ilk seferinde teyzesi eldivenlerini giyerken,"Ne yazk ki benim gitmem gerek ama siz kaln ve yeenimle satran oynayn, nefis inci ri iin teekkr ederim," demiti, o ilk se-Irrinde yal adam oturmu, iini ekmiti,ah


16/77

eden geerek onlara doru seirtirdi ve kuzey ormanlarnda hi sonu gelmeyen kuru yaprar, arkas ak beyaz ayakkablarnn hafife arplm yksek keleri altnda trdarklarnda kayp ayan burktu, ondan sonra uzun sre yatakta yatt -karartlm yatak oerandada-zerinde bir sabahlk, yz adamakll pudralanm ve yannda bouks-de-gomme dr kseyle - yandaki sehpann zerinde duran sert ekerlemeler. Ayak ksa sre sonra iyima o, payna denin, hayattaki ksmetinin tam da bu olduuna karar vermi gibi uzanmayam etti. Yaz allmn dnda scakt, sivrisinekler rahat vermiyordu, gn boyunca nlarn lklar duyulabiliyordu, ve byle skntl ve ehvet dolu bir gnde, atsineklovulmu siyah ata ikence etmeye balamadan nce, sabah erken, baba Lujin atl arabayandi ve o gn ehirde geirmek zere istasyona gitti. "Hi olmazsa biraz makul ol, Silvv'u grmen art," demiti karsna bir gece nce, zerinde san ty rengi ropdambryukar yryerek. "Gerekten ok tuhafsn. nemli olduunu anlamyor musun? Ben de gitmh ederdim." Ama kars, yz yastklara gml yatn deitirmedi, ve iman, aresie adam sabah gitti - ve bahede duran olu, arabacnn tepesiyle ve babasnn apkasnen ayran gen amlarn trtkl izgisi boyunca kaydn grd.O gn oul Lujin'in keyfi yoktu. Eski dergideki btn oyunlar incelenmiti, btn problkendi kendine oynamak zorundayd, ama bu da kanlmaz52olarak btn talarn el deitirmesiyle ve tatsz bir beraberlikle sonulanmt. Ve srlak kumun zerine verandann siyah gen glgesi dyordu. Aalkl yol gn leksarsan bu noktalar dzenli k ve glge karelerine dnyordu. Bir bahe srasnn bir glge yamyass uzanyordu. Terasn drt kesinde ta kaidelerin zerinde duran vairlerini aprazlamasna tehdit ediyorlard. Krlanglar ge ykseldi: uular bir bislar andryordu. Ne yapacan bilmez bir halde nehrin yanndaki patikadan aa yoll

dinden gemi lklar ve plak vcutlarn akp snen grntleri geliyordu. Bir aakalbi arparak bu beyaz akmlara bakt. Bir ku dallar hrdatnca Lujin korkuya kaetti, geri dnd. le yemeini sessiz, sar benizli, hep belli belirsiz bir kahve kokuyan khya kadnla yedi. Sonra, oturma odasndaki kanepede tembellik ederken trl eite mahmur mahmur kulak verdi, bahedeki bir serenin ln, pencereden ieri giren bannesinin yatak odasndan aa tanan tepsinin zerindeki tabaklarn ngrtsn - vusunda tuhaf tuhaf ekil deitirdiler, karanlk bir fon zerindeki parlak, karmak dehaline geldiler, onlar zmeye alrken uykuya dald. Annesi tarafndan gnderilen on ayak sesleriyle uyand... Yatak odas lo ve neesizdi; annesi onu kendine doru ekto ayak direyip yle bir inatla teye dnd ki, anne onu brakmak zorunda kald. "Hadi,bireyler anlat," dedi usulca. Lujin omuzlarn silkip dizini imdirdi. "Bana hibir latmak istemiyor musun?" dedi, daha da usulca. Lujin, sehpaya bakt, azna bir boule-de-gomme atp emmeye koyuldu -bir ikincisini al-

53di, bir ncy, sonra bir tane daha ve bir tane daha- az tatl vurular karan, biplarla dolana kadar. "Birka tane daha al, istediin kadar al," diye mrldand annesi bir elini yatak rtlerinin altndan uzatp ona dokunmaya, onu okamaya alt. "Bu se" dedi biraz durakladktan sonra. "Ama belki de sadece ben gremiyorumdur, buradaki kadar lgn ki, her ey mavi grnyor. Kepenkleri kaldr ltfen. Ya da hayr, bekle, dBou/es-de-gomme'larm sonuna kadar emince gitmek iin izin istedi. Annesi imdi ne yapacan sqrdu ona, araba ile istasyona gidip babasn yedi treninden karlamay istem"Gitmek istiyorum," dedi Lujin. "Buras ila kokuyor."Okulda yaptklar gibi -kendisinin okulda hi yapmad gibi- merdivenlerden kaymaya asamaklar ok yksekti. Merdivenin altnda, henz ii iyice aratrlmam bir dolabn iBir tane kartt ve iinde bir dama blm buldu, tahtalarnn zerinde salak sarsak yrd ama satran yoktu. Dolab kartrmaya devam ederken insan illet eden, iinde kuru

veiss ve mor yapraklar olan, yazlar ocuka, ince izgili, annesinin imdiki el yazsarkl bir el yazsyla soluk eflatun mrekkeple yazlm bir kurutulmu iek koleksiyormadan: Davos 1885; Gatina 1886. Hrsla yapraklan ve iekleri koparmaya balad, daarasnda meldii yerde, ince tozdan haprd. Sonra merdiven alt o kadar karard kirtrd derginin sayfalar gri lekeler gibi i ie girmeye balad, bazen kk bir an karanlkta bir satran problemine benzedii iin onu yanltyordu. Kitaplar o haldeere tkt, khyann gazya lambalarn yaktna baklrsa saat yediyi bir hayli gemidnerek oturma odasna doru uzand. 54Annesi zerinde koyu eflatun bir sabahlkla, bir bastona dayanarak ar admlarla aayznde korku dolu bir ifade vard. "Babann hl neden gelmediini anlamyorum," dedi,


17/77

hareket ederek verandaya kt ve batan gnein parlak bakr rengiyle evreledii am n arasndan yolu grmeye alt.Babas saat on civarnda geldi, treni kardn syledi, btn gn ok meguld, yayba istemem, teekkr ederim. Glyor, bararak konuuyor ve grltyle yiyordu; Lujin'kendisine bakyormu gibi geldi, sanki olunun varlndan dolay sarslm gibi. Akami akam ayyla birleti. Anne, dirsekleri masann stnde, hi ses karmadan gzlerinudulara bakyordu, ve kocasnn hikyeleri enlendike onun gzleri daha da kslyordusessizce kt ve btn bunlar Lujin'e daha nce de olmu gibi geldi. Babasyla verandkald, babasnn garip, soran bakn btn bu zaman sresince zerinde hissettii iiyordu."Zamann nasl geiriyorsun?" diye sordu babas birdenbire. "Neler yaptn?" "Hi," diyverdi Lujin. "Peki, imdi ne yapmay planlyorsunuz?" diye sordu baba Lujin zoraki bir neeyle, olunun resmi ikinci oul ahs kullann taklit ederek. "Yatmaya gitmeka benimle oturmak m istiyorsunuz?" Lujin bir sivrisinek ldrd ve saknarak gzlerinibabasna yandan bir bak frlatt. Babasnn sakalnda bir ekmek krnts vard ve gayc bir ifade parlyordu. "Ne yapalm biliyor musun?" dedi babas ve krnt aa atlbiliyor musun? Hadi bir ey oynayalm. Mesela, ben sana satran retsem nasl olur?" rn ar ar kzardn grd ve acyp ekledi: "Ya55iiiHI il

t .lr

bbtirdi54da kabala - orada masann ekmecesinde bir deste kart olacak." "Ama satran takm, sattakmmz yok ki," dedi Lujin bouk bir sesle ve tekrar babasna dikkatli bir bak frtakmlar ehirde kald," dedi babas sakin sakin, "ama galiba tavan arasnda birka eskm var. Hadi gidip bakalm."Sahiden de babasnn havaya kaldrd lambann nda, trl vr zvrn arasnda bbuldu, ve yeniden btn bunlann nceden olmu olduu hissine kapld - kenarndan bir ak sandk, tozla kapl kitaplar, ortas atlak satran tahtas. Kayarak alan kapakl

rtaya kt bu arada; iinde elimsiz satran talan vard. Tavan arasnda satran takverandaya tad sre boyunca Lujin babasnn tesadfen mi yoksa bir eyden kukulanahsettiini anlamaya alt - en bariz aklama aklna gelmedi, tpk bir problemi z, son derece doal biimde olas hamlelerin menzili dnda kalm bir hamlenin anahtarrtaya kvermesi gibi.Sonra, satran tahtas, aydnlatlm masaya lambayla ahududular arasna yerletirilip ra gazete kd ile tozu alndnda, babasnn yz alayc ifadesini kaybetti, ve Lusrrn unutup, eer isterse sanatn gsterebilecek olmann gururlu heyecannn her yi. Babas talar dizmeye balam ti. Piyonlardan birinin yerini minnack bir ie bir zamazingo almt; Kale'lerden birinin yerinde bir dama ta vard; Atlarn kafalar kutu boaltldk-! tan sonra (kk bir zar ve krmz bir fi kalmt geride)] elde khibirine uymuyordu. Hepsi di zildikten sonra Lujin birden kararn verdi ve mrldanbiraz oynamasn biliyorum." "Kim retti sana?" diye

sordu babas ban kaldrmadan. "Okulda rendim," diye cevap verdi Lujin. "Baz ocukiliyorlar." "Oo! Gzel," dedi babas, ve (Pukin'in talihsiz dellocusundan alntlayarkledi "Hadi balayalm, istekliysen eer."Genliinden beri satran oynuyordu, ama nadiren ve batan savma bir ekilde, rasgele rplerle -bir Volga buharlsnn gvertesindeki sakin akamlarda, yllar nce erkek kardete olduu yabanc bir sanatoryumda, burada, yazlkta, onlar ziyaret etmeye yava yavaveren, sosyal biri olmayan kasaba doktoruyla- dikkatsizlikler ve ksr dncelerle dolbu tesadfi oyunlar onun iin bir anlk rahatlama ya da sadece sohbeti gittike aksayabir kiinin yannda sessiz kalmann basit bir yolundan te deildi - ksa, karmak olhrs ne de ilham bakmndan dikkate deecek, her zaman ayn hamleyle balad, rakibi


18/77

rine pek dikkat etmedii oyunlar. Kaybettiinde huysuzlanmasa da, gizliden gizliye kendisini hi de fena olmayan bir oyuncu olarak grr, ve eer kaybediyorsa kendi kendinbunun ya dikkatsizlikten, ya iyi huylu oluundan ya da cretkr saldrlarla oyunu candrma arzusundan olduunu syler ve biraz dikkat ederek, teorik bilgi olmadan, kitaptaki her gambitin rtlebilece-gini dnrd. Olunun satranca olan tutkusu onu o kadabeklenmedik gelmiti ki -ayn zamanda o kadar mukadder ve kanlmaz- ylesine tuhaf vret uyandrcyd ki karanlk yaz gecesinin ortasnda hu parlak verandada, gergin aln alar zerine eilir eilmez genileyip iiyor gibi duran bu olann karsnda oturme tuhaf ve hayret uyandrcyd ki baba Lujin oyun zerinde dnemiyordu, konsantre olparken dikkati St. Petersburg'da ge-Vrdii, kurcalamamann daha iyi olaca bir utan su hrakan yasak gnden, olunun u veya bu ta teklifsiz, ra-5756hat hareketlerle oynatna doru yneldi. Oyun balayal birka dakika olmutu ki oluarsanz mat olursunuz, eer yle yaparsanz Vezirinizi kaybedersiniz," dedi, ve baba ks karm bir halde, hamlesini geri ald ve ban nce sola sonra saa yatrarak, pae uzatp sonra yanm gibi hzla geri ekerek doru dzgn dnmeye balad. Bu sradaendinden beklenmeyen bir tertiplilikle alman talan kutuya yerletiriyordu. Sonundababa Lujin hamlesini yapt, bunun zerine pozisyonlarnn yerle bir oluu balad, babamayan bir tavrla gld ve teslim iareti olarak ah'n devirdi. Bu ekilde oyun kaoyun daha oynasa sonucun tpatp ayn olacan fark etti, ama yine de kendini alamyoroyunun banda Lujin babasnn oynad ta yerine geri iterek kendinden emin, ocuksusesle "Verilebilecek en kt karlk. igorin Piyonun alnmasn neriyor," dedi. Ve Boyunu da ayn inanlmaz, umutsuz hzda kaybedince gld ve titreyen eliyle, kesme cam b

kupaya st boaltmaya balad, kupann dibinde imdi yzeye kp daireler izen ve dahududu ekirdei vard. Olu tahtay ve kutuyu kedeki bir hasr masann zerine koysouk bir "iyi geceler" geveleyerek kapy arkasndan yavaa kapad."Byle bir ey olacam tahmin etmeliydim," dedi baba Lujin parmak ularn bir mendilek. "Satranla sadece kendini oyalamyor, kutsal bir ayin yapyor."Prl prl yanan gzl, tombul gvdeli, ty gibi bir pervane lambayla arptktan sonesinti hafife bahede gezindi. Oturma odasndaki saat nazl nazl almaya balayarak ovurdu."Sama," dedi, "aptalca bir hayal. Pek ok gen mkemmel satran oynuyor. Bunda artBu i biraz58sinirlerimi bozdu, o kadar. Onun hatas - ocuu tevik etmemeliydi. Neyse, nemli deiBirka dakika sonra yalan sylemek, yaknmak, yattrmak zorunda kalacan ii karara

at gece yars olmutu bile..."Uyumak istiyorum," dedi ama koltukta oturmaya devam etti.Ve ertesi sabah erkenden, kk Lujin, bunun karkl nlemenin en basit yolu olduueerli satran takmn, bahenin arkasndaki aaln en karanlk ve en yosunlu yerinllanabilecei baka satran talar vard. Babas, konuya duyduu ilgiyi bastramayaraken ok daha iyi bir satran oyuncusu olan somurtkan ky doktoruna gitti, ve akam yemeken sonra, glerek ve ellerini ovuturarak, btn bunlarn hata olduu fikrini gz ard k -ama neden yanl olduunu bilemiyordu- olunu doktorla birlikte verandadaki hasr mabana oturttu, kendisi talan dizip (eflatun rengi zamazingo iin zr dileyerek), oyarn yanna oturup evkle oyunu izlemeye balad. Doktor, al gibi kalar seirerek va byk kll bir yumrukla ikence ederek, uzun uzun her hamleyi dnyor, zaman zamantan daha iyi grebiliyormu gibi arkasna yaslanp gzlerini ayor, sonra ellerini dizdayayarak ne doru btn arlyla abanyordu. Kaybetti - ve yle grltyle homurda

alyesi gcrdad. "Ama bak, bak!" diye bard baba Lujin. "Bu tarafa gitmelisin, o zamr ey kurtulur - hatta sen daha iyi durumdasn." "Mat olmak zere olduumu grmyor musdiye pes perdeden homurdand doktor ve talar yeniden dizmeye balad. Baba Lujin doktkprye inen, iki yan ate bcekleri ile erit-Icnmi patikaya kadar elik etmek iinye59ktnda, bir zamanlar duymaya ylesine susad szckleri duydu, ama imdi bu szckyordu - onlar hi duymam olmay tercih ederdi.Doktor her gece gelmeye balad, gerekten de birinci snf bir oyuncu olduu iin bu akesilmeyen yenilgilerden mthi zevk alyordu. Lujin'e bir satran elkitab getirdi, a


19/77

taba kendini fazla kaptrmamasn, kendini yormamasn ve ak havada okumasn tavsiyee frsatna eritii byk ustalardan, yaknda yaplan bir turnuvadan ve satrancn geminden pek de emin olmayan bir Racadan ve ayn zamanda marifetli bir mzisyen de olanbyk Filidorus'dan bahsetti. Bazen skntl skntl srtarak, kendisinin "lt-i ltirirdi - bir dergiden kesilmi dahice bir problem. Lu-jin bir sre bu problem zerinde derin derin dnd, sonunda zm buldu ve yznde olaanst bir ifade ve gzlerina 'leri bastrarak "Ne ahane, ne ahane" diye bard. Ama kendi kendine problem retona cazip gelmiyordu. Bu problemlerin iinde hissettii isyankr, atlgan, parlak gcnre harcanmas olacan belli belirsiz hissediyordu. Bu esnada doktor kll parmaklarnla ah'n uzaa ve daha uzaa ekiyor ban sallayp tahtaya bakarak orada ylece kphep orada hazr ve nazr bulunan, hep bir mucize bekleyen -olunun yenilgisini- ve olkazandnda hem korkuya hem de sevince boulan (ve bu duygu karmaasndan ac eken) her eyin bitmediini haykrarak bir Fil'i ya da Kale'yi kavrayp zaten umutsuzca kaybdilmi bir oyunu bazen sonuna kadar oynuyordu.Ve her ey bylece balad. Verandadaki art arda akamlarla Lujin'in fotorafnn bir Sburg dergisinde kt gn arasnda hibir ey olmamt sanki. Ne yldz iekleri zne ehre geri d-60n, ne de okula balamas. Fotoraf, bir satran kulbn-deki ilk ve unutulmaz gsterin sonra bir ekim gn yaynland. Ve ehre dnle fotoraf arasnda geen her ey -altbulank yle karkt ki, o zaman hatrlarken Lujin, mesela -okulda o akam toplantsuunu- yani bir kede, snf arkadalarnn neredeyse hi gzne arpmadan tannm biini sessiz sedasz yenisini - ya da dnyann btn ehirlerinde zafer kazanm ama imdk ve fakirlik iinde yaayan yar kr, yrei acl, ateini, kavrayn, ansn sons

satran dahisi olan kr sal Yahudinin, babasnn daveti zerine ne zaman eve geldiiarak bilemiyordu. Ama Lujin bir eyi gayet aka hatrlyordu -okulda hissettii korkueneini renip onunla alay edecekleri korkusunu- ve bunun sonucunda, bu yanlmayan hatnn rehberliinde, akam toplantsnda oynanan oyunun ardndan artk okula gitmemi oldt getirdi, nk ocukluunun tm rpertilerini aklna getirdiinde, ertesi sabah snfl, bilmi gzlerle karlatnda duymu olabilecei dehet hissini hayal bile edemiyesmi ktktan sonra okula gitmeyi reddettiini hatrlad, hafzasnda akam toplantsiren dm zmek imknszd, hangisinin nce hangisinin sonra geldiini kestirmek imktoraf ona getiren babasyd. Fotoraf nceki sene, kyde ekilmiti: Bahede bir aaa yaprak glgesinden bir dantel, hafif eik yznde somurtkan bir ifade ve nndeki dkli alan o dar beyaz ort. Babasnn bekledii neeye karlk o hibir tepki gstermir nee hissediyordu: artk bu okulun sonu demekti. Ona bir hafta boyunca yalvardlar.Annesi, tabii, alad. Babas onu yeni satran takmn elinden almakla

61jMll.UllllHjuikllUllllllitehdit etti - maroken bir tahta zerinde kocaman talar. Ve birdenbire her ey kendilinden bir karara baland. Evden kat -sonbaharlk ceketiyle, nk klk paltosu baan sonra saklanmt- ve nereye gideceini bilemeyerek (ine gibi batan bir kar yayor larn kntlarna yerleiyordu, rzgr ise kar savuruyor ve minyatr kar frtnas den sahneleniyordu), sonunda teyzesine geldi zaten onu ilkbahardan beri grmemiti. Onunla tam karken karlat. Teyzesi siyah bir apka giymi, elinde kda sarl inaze trenine gitmek zereydi. "Eski oyun arkadan ld," dedi, "gel benimle." Isnmasverilmedii iin kzgn, yaan kara ve teyzesinin apka tlnn ardnda ldayan duygudnd ve yryp gitti, bir saat kadar yrdkten sonra eve doru yolland. Dn hatf, olaylarn byle mi yoksa baka trl m cereyan ettiinden hi emin deildi; belki raki bir nbetin eksilttii pek ok eyi sonradan eklemiti- bir hafta boyunca kendini

mez bir haldeydi ve fazlasyla narin ve sinirleri zayf olduundan doktorlar onun iyileemeyeceini tahmin ettiler, ilk kez hastalanmyordu, sonra zellikle o hastalnn hniden canlandrrken, ister istemez bakalarn da hatrlad, ocukluu bunlarla doluydk ufakken tek bana oyun oynad bir sra Kral rolne girmek iin, olduka umarszca,na sarln -Kral roln oynamak en gzeliydi nk hayali pelerin insan yksek ateruyordu, ve gelip alnna ellerini koyacaklar, ateini lecekleri ve yataa gtrp oneri an mmkn olduu kadar ertelemek istiyordu. Aslnda bana, ekimde geirdii, srbatm hastalkla kyaslanacak bir ey gelmemiti. Bir zamanlar igorin'i yenen kr sayzesi-62


20/77

nin hayrannn ieklere sarlm ls, bir dergi getiren babasnn kurnaz, neeli eharsnda talaan corafya retmeni, ve bir niversite rencileri kalabalyla skuman dolu odas, her nedense ahizeyi bir keman gibi omzu ile yana arasnda tutan mzin sinekkayd tral yz - btn bunlar geirdii nbetin iinde yer almlar ve haya, durmadan eriyip dalan paralara ayrlan bir satran tahtas zerinde oynanmakta olan bir oyun grnm almlard.iyileince -daha uzun boylu ve daha zayft artk- d lkelere gtrld, nce terastakimsenin yasaklayamayaca oyunlar oynad Adriyatik denizi kylarna, sonra da babaayn aacndan itlerle ayrlm patikalarda yrylere kartt bir Alman tatil kyyeniden ziyaret ettiinde iek beklerinin arasnda topraktan yaplm sakall ccelergzellemi otelin nndeki renkli akl ta patikalar, tepenin zerindeki karanlk, yry yapan kii yolunu kaybetmesin diye yollarn kesitii noktalarda bir kayn aaca bir kayann zerine izilen rengarenk yal boya lekeleri (her renk belli bir yryelirliyordu) tanmt. Dbkey bir camn altnda, zerlerine bir para sedef srlveralarn olduu ayn kt arlklar kaplcaya yakn dkknlarda indirimli satlyor veayn orkestra opera potpurileri alyor, ve ayn nar aalar kprdak glgelerini inrem antili elmal tart dilimleri yedii ufak masalarn zerine dryordu."Bak, u pencereleri gryor musun?" dedi, bastonuyla otelin yan tarafn iaret ederekl, kk turnuvay63...........................................L,JJ,l,ulllLyaptmz yer orasyd. En saygn Alman oyunculardan bazlar katlmt. Ben on drt , nclk."Artk ona doal gelen hznl, biraz yal adam-vari bir hareketle iki elini de kaln b

kvrld yere koydu, ve uzaktan gelen bir mzie kulak veriyormu gibi ban edi."Ne? apkam m giyeyim? Gne yakyor diyorsun yle mi? Bence tesirli deil. Neden teln? Glgede oturuyoruz."Yine de ufak masann br tarafndan kendisine uzatlan, ezilmi i tarafnda apkann nde soluk, kara bir leke olan hasr apkay ald, ve arpk bir glle bana takt - a yana ve aznn kenar hafife yukar bkld, kt, ttn lekeli dilerini aa i kimse tahmin edemezdi: burun kanatlarnn yanlarndan iki derin, sarkk iz aaya dordu, omuzlar kkt; tm vcudunda salksz bir arlk dikkati ekiyordu; ve havayabir yabanarsna kar korumak iin aniden ayaa kalktnda olduka tknaz olduu grhibir ey bu tembel, salksz elliliin ipucunu vermemiti. "Ama neden beni rahatsz yor?" diye bard, ince, huysuz bir sesle, dirseini kaldrmaya devam edip dier eliyldilini karmaya alrken. Yabanans, bir daire daha izdikten sonra, uup gitti, ve ik bir ekilde katlarn amak iin mendilini sallarken onu gzleriyle uzun sre takip

onra metal sandalyesini akl yola daha bir salam yerletirdi, den bastonunu kaldroturdu, nefes nefeseydi."Neden glyorsun? Yabanarlar son derece naho haaratlardr." Kalarn atp nne ba-64kasnn yannda, siyah ipekten yaplm, yarm daire eklinde bir kadn antas duruyordoru uzanp kilidi tklatmaya balad."iyi kapanmyor," dedi ban kaldrmadan. "Gnn birinde her eyi dkeceksin."iini ekti, antay kenara brakt ve ayn ses tonuyla ekledi: "Evet, en saygn Alman . Bir de Avusturyal. Rahmetli babam ansszd. Burada satranca gerek bir ilgi olmayacutu, bizse bir turnuvann ortasna dtk."Her ey yeniden ina edilmi ve kartrlmt, binann yan cephesi imdi daha deiikkatta kalmlard. Yl sonuna kadar orada kalp sonra Rusya'ya dnlmesine karar veril

abasnn bahsetmeye cesaret edemedii okulun hayaleti tekrar belirmiti. Annesi ok dahrken geri dnmt, yazn banda. Rus krlarn delicesine zlediini sylemiti, ve o"nin kederli, sancl orta hecesi Lujin'in annesine ait hafzasnda sakl tuttuu tek vdu. Fakat, istemeye istemeye, kalsn m gitsin mi pek bilemeden gitti annesi. Epeydir, sanki olu srklenip baka bir yere gtrlm gibi ona yabanclatm hissediyordan bu olan, gazetelerin hakknda yazd satran dehas deil, en ufak bir kkrtmadae atan, lk tp ayaklarn yere vuran o kk, scak, ekilmez ocuklu. Hem her eyeksizdi ki - is-lasyon bahesindeki, Rusya'dakilere hi benzemeyen o seyrek leylaklar, Kuzey Ekspresi'nin yatakl vagonundaki lale biimli lambalar, ve gsndeki o daralmr, o boulma hissi belki kalp hastalyd, belki de kocasnn dedii gibi, sadece sini


21/77

. Annesi gitti ve mektup yazmad; babasnn keyfi biraz daha yerine geldi ve daha kkodaya tand; sonra bir temmuz gn, kk Lujin baka l)ir otelden -satran arkadalayalca65adamlardan birinin kald- eve dnerken, tesadfen, alak, parlak gne nda, yamarinin tahta parmaklklarnn yannda babasn grverdi. Babas bir kadnla beraberdi, e St. Petersburg'lu gen, kzl sal teyzesi olduu iin ok ard ve nedense utanpedi. Bundan birka gn sonra sabah erkenden babasnn koridoru hzla geip odasna yaklsek sesle glyor gibiydi. Kap hzla ald ve babas elinde kurtulmak istiyormu gibikt parasyla ieri girdi. Sanki yzn suyla slatm gibi yanaklarndan ve burnunur ve hkrklarla kesik kesik solumalar arasnda: "Nedir bu? Nedir bu? Bir yanllk vlamlar" diye tekrarlayp duruyor - ve telgraf kurtulmak istiyormu gibi ne doru tuevam ediyordu.66St. Petersburg'da, Moskova'da, Nijini Novgorod'da, Kiev'de, Odesa'da oynad. Valentinov adnda, retmenle menajer aras biri kt ortaya. Baba Lujin siyah bir pazubent-kars iin yas tutuyordu- ve yerel gazetecilere, olu bir harika ocuk olmasa ana yuru hi byle boydan boya ge-zemeyeceini sylyordu.Turnuvalarda Rusya'nn en iyi satranlanyla arpyordu. Sk sk on be-yirmi amatrleri bal oynuyordu. Baba Lujin, yllar sonra (gmen dergilerine yapt her katknneda arks gibi grnd yllarda - ve Tanr bilir daha byle ka son veda arks olatalaryla dolu) tam da bunun gibi, babas tarafndan (romanda vey babas) ehirden ezdirilen kk bir satran oyuncusu ocuk hakknda bir ksa roman yazmay planlad. 192a balad - sadece kendisinin boy gsterdii bir Gmen Yazarlar Sendikas toplantsnd

n sonra. Kitabn konusu aklna Berlin'de bir kafenin toplant odasnda oturup beklerkenaniden ve btn canllyla geldi. Her67zamanki gibi ok erken gelmi, masalarn birletirilmemi olmasndan dolay hayretini bgarsona bunu derhal yapmasn sylemi ve ayla bir kadeh konyak sylemiti. Oda temizaydnlatlmt, duvarda bir dilimi eksilmi bir karpuzun etrafndaki olgun eftalilerbir natrmort vard. Temiz bir masa rts bir balon gibi hafife iip birletirilen me indi. ayna bir kp eker att, baloncuklarn ykseliini seyrederken kansz ve her lan ellerini bardan zerinde stt. Yaknlardaki bir barda bir keman ve bir piyanoLa Traviata'dan semeler alyordu -bu tatl mzik, konyak, temiz masa rtsnn beyazlu-jin'i ylesine hznlendirdi ve bu hzn o kadar hotu ki yerinden kprdamak istemedlece oturdu, bir dirsek masann zerinde, bir parmak akanda - kahverengi ceketinin ael rgs bir yelek giymi sska, gzleri kzarm, yal bir adam. Mzik alyordu, b

zun yars kor gibi kpkrmzyd - ve anlalan toplantya kimse gelmiyordu. Birka keama sonra ay ve mzik onu ylesine yumuak bir sisle sar-verdi ki zaman unuttu. Sesoturdu bireyler dnerek - ald elden dme daktiloyu, Marinski Tiyatrosu'nu, Berlbir gelen olunu. Sonra birdenbire orada bir saattir oturduunu, masa rtsnn hl eyaz olduunu fark etti... Ona neredeyse mistik gelen bu parlak yalnzlkta, gereklemn bir toplant iin hazrlanm masada otururken, uzun bir ayrlktan sonra edeb ilhami yeniden ziyarete geldiinde karar kld.Biraz malzeme toplamann zaman, diye dnd ve -masa rts, mavi duvar kd, natroduu bir odaya bakar gibi bo odaya gz gezdirdi. Ve baba Lujin gelecekte biyografisii yazacak kiiyi (zaman iinde ona yaklatka, o tam tersi belirsizletike be-68lirsizleiyor, uzaklatka uzaklayordu) Gambit adl ksa romannn doup gelitii bbakmas iin zihnine davet etti. aynn kalann bir yudumda iti, paltosunu ve apka

sondan bugnn sal deil aramba olduunu rendi, biraz da memnun olarak kendi unutkeve dner dnmez siyah metal kapa daktilosunun stnden kaldrd.Gznn nne gelen en canl hatra (bir yazarn hayal gcyle hafife rtulanm olar, iki sra masa, masalarda satran tahtalar. Her masada bir kii oturuyor, her oturanrkasnda da bekler halinde, boyunlarn ne doru uzatm ayakta duran seyirciler. Derarn arasndaki yoldan, kk bir ocuk kimseye bakmadan hzl hzl yryor - arevi denizci kyafeti giymi. Her tahtada srayla duruyor, hzla bir hamle oynuyor ya da kural salarn dkp ksa bir sre dnceye dalyor. Simltane satran hakknda hibir nin bu grnt karsnda az ak kalrd: siyahlar giymi yalca adamlar, dncelin diken olmu gibi grnen satran tahtalarnn banda otururken, burada bulunma neden


22/77

lmayan, tuhaf ve gerilimli bir sessizlik iinde hzl admlarla masadan masaya yryen,alam insanlarn arasnda hareket eden tek kii olan, evik, k giyimli bir kk bYazar Lujin'in kendisi bile hatrlad eyin ne kadar stilize olduunu fark etmedi. Aynu satran deil de mzisyen bir harika ocuun nitelikleriyle donattn da fark etastalkl hem de meleksi biriydi -tuhaf bir biimde glgelenmi gzler, kvrck salarn bir ten. Ama imdi birtakm zorluklarla kar karyayd: olunun tm yabanc elerdin en u noktasna tanm imgesi arbal bir havayla69evrelenmeliydi. Kesin karar verdii bir ey vard - bu ocuun bymesine izin vermeyebazen Berlin'de ziyaretine gelen, sorulara tek heceli kelimelerle cevap veren, orada ylece gzleri yar kapal oturan, sonra pencerenin iine para dolu bir zarf brakn o suskun insana d-ntrmeyecekti."Gen lecek," dedi yksek sesle, odann iinde, kapa ak daktilonun evresinde huzudolaarak, daktilonun btn tulan yansyan ktan gzbebekleriyle onu izliyorlard. k, lm mantkl ve ok ackl olacak. Yatakta son oyununu oynarken lecek." Bu fikirdtkilenmiti ki kitab yazmaya sondan balamann imknszlna hayfland. Ama aslnda,yebilirdi... Dncelerini geriye doru ynlendirmeye balad - bu dokunakl ve ok zgbelirsiz kkenine doru; ama az sonra fikrini deitirdi ve tekrar dnmek iin masasOlunun yetenei ancak savatan sonra, Wunderkinddtn maestroya dntnde tam olarak '-de, hatralarnn derli toplu bir edebi hikye rgs oluturmasna engel olan o savaoluyla yine yurtdna gitmiti, Valentinov da gelmiti. Kk Lujin Viyana, Budapetoynamaya davet edilmiti. Satran kitaplarnda ad geen bir iki oyuncuyu oktan yenmius ocuun hreti o kadar hzl yaylyordu ki yabanc gazetelerde kendi mtevaz edebsadfen bahsettikleri oluyordu. Avusturya Aridk ldrldnde de isvire'deydi

le (da havasnn oluna iyi geldii fikri... olunun sadece satranla ayakta kalabilmeen Valentinov'un Rusya'nn artk satranca ayracak zaman olmadn sylemesi... savai) St. Petersburg'a yalnz dnd. Birka ay sonra daha fazla dayanamayp olunu artt70yip, tumturakl slubu yolculuun dolambahlna uyan bir mektupla Valentinov olunun temediini bildirdi. Lujin tekrar yazd ve ayn derecede tumturakl ve kibar cevap Tarap'dan deil Napoli'den geldi. Valentinov'dan nefret etmeye balad. Baz gnler byk yordu. Para transferiyle ilgili anlamsz karklklar kyordu. Fakat, Valentinov, sotuplarndan birinde ocuun tm masraflarn stlenmeyi teklif etti - sonra hesaplaabi. Zaman geti. Beklenmedik bir sava muhabirlii greviyle kendini Kafkasya'da buldu. Itrap ve Valentinov'a (ki sebatla mektup yazmay srdryordu) kar hissettii kuvvetle geen gnleri, olu iin yurtdnda hayatn Rusya'da olacandan daha iyi olduu hisnan (ki bu tam tamna Valentinov'un syledii eydi) bir huzura kavutuu gnler izliyo

imdi, on be yl sonra, o sava yllarnn insan ileden kartan engeller olduu anldr gibiydiler zira herhangi bir insan karakterinin zaman iinde geliimini anlatan hekitapta bir ekilde savatan bahsedilmesi gerekiyordu, kahramann genken lmesi bile k yolu deildi. Olunun imgesini evreleyen yle karakterler ve durumlar vard ki,sadece arka plandaki savala birlikte hayal edilebiliyorlar ve bu arka plan olmadan varolamyorlard. Devrim daha da beterdi. Genel kan, savan her Rusun hayatnn gidediiydi; bir yazar, kahramannn bu ate emberinden yanmadan gemesine izin veremezditu. Bu yazarn hr iradesine dpedz bir saldryd. Aslnda, devrim olunu nasl etkilin dokuz yz on yedi sonbaharnda, beklenen gn geldiinde, Valentinov arkasnda tknazr yeni terlemi bir delikanlyla; ayn neeli, avaz avaz hali, ve her zamanki atafatliyle ortaya kverdi. Anlk bir keder, mahcubiyet ve tuhaf bir hayal krkl yayand. Oul neredeyse hi konumad ve yan yan pencereye bakp durdu (Valentinov "Ate den korkuyor," diye aklad alak sesle). Btn bunlar balangta kt bir rya gibiy

r eye alr. Valentinov, kendisine denecek ne varsa daha sonra "dostlar arasnda" halebileceini sylemeye devam ediyordu. Sonradan nemli, gizli ileri ve Avrupa'daki mtik lkelerin btn bankalarnda uvalla paras olduu ortaya kt. Gen Lujin, i savagvenle yeermi, sekinliin skunetinin hakim olduu bir satran kulbne devam etmeya Valentinov ile beraber ortadan yok oldu - yine yurtdndayd. Bunu tamamyla kiisellar izledi, davetsiz hatralar, ona hayr dokunmayan -alk, tutuklanma vesaire, ve biren- yasal srgn, o hayrl kovulma, sar gverte, Ballk Denizi esintisi, ruhun lmsVasilenko ile tartmalar.Btn bunlardan, her hatray bayalatran, zgr dncenin yolunu tkayan, kalemin inden dklen btn bu kaba bulamacn iinden Valentinov'u dikkatle ve para para -bir


23/77

e kitabna almak zere- ekip kartmaktan kendini alamamt. Kukusuz ok yetenekli bhakknda pek de ho olmayan bireyler sylemek zere olanlarn dedikleri gibi: tuhaf biher tarakta bezi olan biri, amatr ov organizasyonlarnn vazgeilmez ismi, mhendis,tematiki, satran ve dama tutkunu, ve kendi deyimiyle "son derece komik bir centilmen". Harikulade kahverengi gzleri ve olaanst ekici bir kahkahas vard, iaret parfa biiminde bir yzk takyordu, ve karsndakine bandan dellolar getiini ima edir zamanlar kk Lujin'in okulunda beden eitimi dersleri vermiti, hem renciler hemnler gizemli bir kadnn limuzini ile onu almaya gelmesinden ok etkilen-72mislerdi. Eli demiken, St. Petersburg'da Nevski zerindeki Kazan Katedrali'nin yaknlrnda denenen artc bir metal kaldrm icat etmiti. Zekice birka satran problemimas denen eyin ilk temsilcilerinden-di. Savan ilan edildii yl yirmi sekiz yandasalk problemi yoktu. O kan ekilmi "asker kaa" laf bu neeli, grbz, evik adfakat, baka bir lafla da tanmlanamazd. Sava srasnda yurtdnda ne yapt kimse ite bylelikle yazar Lujin, Valentinov'u sonuna kadar kullanmaya karar verdi; onunvarl sayesinde her hikye olaanst bir canllk, bir macera tad kazanyordu. Ama alc yeri hl icat edilmeyi bekliyordu. O ana kadar elinde olan her ey renklendirmey- scak ve canl kukusuz, ama birbirinden kopuk noktalar halinde gezinen; hl kesin bplan, keskin bir izgi bulmas gerekiyordu. Yazar Lujin, ilk defa istemeden ie renklerden balamt.Bu renkler kafasnda parlaklatka daktilo bana oturmak daha da zorlayordu. Bir ayay daha, yaz geldi, o hl o gzle grnmez temasm en elenceli tonlarda sslemeye derdu. Bazen kitap ona oktan yazlm gibi geliyordu ve dizgiyi aka grebiliyordu

Documents

Vladimir Nabokov - Lugin Savunması