Vojag'o al Faremido · 4 VOJA¯O AL FAREMIDO eLIBRO do. ankoraû plie min konvinkis pri tiu çi vero, kiel la le-ganto eerte memoras, çar, çu ne (precipe se oni pensas

1

eLIBROVOJA¯O AL FAREMIDO eLIBRO

I N K O

Frigyes Karinthy

Voja¸o alFaremido

2

eLIBROVOJA¯O AL FAREMIDO

Frigyes KarinthyVOJA¯O AL FAREMIDO(Utazás Faremidóba)El la la hungara tradukis L. TotscheLaû Literatura mondo 1933Lingve reviziita en 2003

eLIBRO

Aran¸is: Franko Luin

ISBN [email protected]://www.omnibus.se/inko FEBRUARO 2003

3


UNUA ÇAPITROLa aûtoro rerigardas al siaj ¸isnunaj aventuroj. —Eksplodas la eûropa mondmilito: la aûtoro kiel

kirurgo venas en la liniÿipon Bulwark. Proksime alEssex la germanoj eksplodigas la ÿipon. La aûtoro

kaj la ÿipestro rifu¸as per hidroplano. — En la krizamomento mirinde aeroplano savas la aûtoron kaj

albordigas lin sana en Faremido.

La leganto certe miras, ke malgraû tiom da malgajajspertoj kaj post kiam por eterne mi decidis ne plu

ekvoja¸i, tamen en la julio de mil naûcent dekkvar miforlasis miajn edzinon kaj infanojn, por ekiri, kiel kirur-go sur la liniÿipo Bulwark, al la akvoj de la Balta maro.Certe trovi¸os homoj, kiuj akuzos min pri manko depersistemo: mi ja devis rekoni jam post mia unuavoja¸o. kiam mi feliçe rifu¸is el Lilliput, ke vera anglaregnano plej bone agas neniam transpaÿante la limojnde nia ege amata patrujo, çar li ja estigas por si nur stul-tan kaj sencelan çagrenon, ne pripensante, ke iam li ta-men devos reveni al sia varmege amata hejmlando. Miajpostaj voja¸oj, Brobdingnag. Laputa kaj Haûhnhnmlan-

4


do. ankoraû plie min konvinkis pri tiu çi vero, kiel la le-ganto eerte memoras, çar, çu ne (precipe se oni pensaspri mia lasta aventura voja¸o), se reveninte el Laputa kajLagado, mi estus kviete restinta hejme, kiom da terurajkaj mortaj dan¸eroj mi estus evitinta; por ne diri ionalian, mi mencias nur tiun preskaû fatalan aventuron,kiam de la ferdeko de la ÿipo mi saltis en la maron promalespero, ke oni volas min perforte reporti en Britujon,çe kiu okazo mi preskaû perdis mian vivon. Se mi restashejme, neniam mi venas tian situacion.

Por senkulpigi mian ÿajnan malpersistemon, mi devasaludi nur tiun flaman kaj senliman patrujamon, kiu tiebrulas en la animo de çiu angla regnano je la penso, keli risku sian vivon kaj havon por sia patrujo. En la some-ro de mil naûcent dek kvar esti¸is certaj konfuzoj çirkaûSerbio kaj Aûstrio-Hungario. Por certigi la pacon de Eû-ropo, mia patrujo komencis militon kontraû Germanu-jo, kiu sençese minacis la mondon per milito.

En tiaj cirkonstancoj kompreneble çiu anglo sentis siadevo defendi sian senrajte kaj neatendite atakitan patru-jon. Ankaû mi tuj anoncis min kiel kirurgo, mi ne poviskontraûstari parte mian vageman kaj aventureman na-turon, kiu min pelis al çiam pli kaj pli novaj entreprenoj,kaj parte la neestingeblan kaj nekontraûstareblan patru-jamon vivantan en la animo de çiu angla regnano, kiam

5


li havas okazon oferi vivon kaj sangon par la komunaafero.

Post mia anonci¸o oni komandis min sur la liniÿiponBulwark, kies tasko estis defendi la bordojn en la prok-simo de Essex kaj okaze subteni la ofensivon de la ÿipa-ro. Mia ÿipestro, Sir Edward B., tre eminenta kaj kleraviro, amiki¸is kun mi jam en la unuaj tagoj kaj multajninteresajn detalojn de grava milita signifo li komunikisal mi el la privata vivo de la admiralo. Komence nia ÿipone venis en la fajrolinion, sed çe la francaj bordoj ¸itransprenis vunditojn por ilin ekspedi al Essex. Kiel ki-rurgo mi akiris eksterordinare interesajn kaj edifajnspertojn por la evoluigo de mia fako: en la nomo de miajkolegoj mi povas decide aserti, ke nenio evoluigas tiomla belegan sciencon de kirurgio, kiel tiu çi moderna mi-lito, kiu, per siaj sennombraj armiloj, maÿinpafiloj, gre-nadiloj, vaporhaûbizoj, bomboj krevantaj en aero, pin-tigitaj kugloj, venenitaj sagoj, liveras çiam pli kaj pli in-teresajn kaj çiam pli novajn kazojn par la edifo de la ler-nema kirurgo. Ankaû mi mem observis ne malpli ol tri-dek kvar tiajn eksterajn kaj internajn mortvundi¸ojn kajmalsanojn, kiuj ¸is nun ekzistis en neniu medicina en-ciklopedio kaj per kies registrado, sen malmodesteco mipovas diri, mi faris ne sensignifan servon al la medicinascienco. Estis tie frakasitaj ostoj, kontuzitaj hepatoj,elturni¸intaj intestoj kaj elpremitaj okuloj. Mi vidis ho-

6


mon, kies viza¸o kaj brusto ÿvelis barelgranda, çar lianlaringon traboris kuglo kaj la aero penetris duone en lapulmon, duone sub la haûton, kaj alian, kies maldekstrabrako ÿrumpis seknigra, çar çe la dekstra ÿultro la arte-rion disÿiris grenadosplito. Abundis pafitaj, trançitaj kajpikitaj vundoj kaj kelkaj interesaj kazoj tre konsiderin-daj el fiziologia vidpunkto, kiuj, per la amplekso de lakirurgia difekto de la nukmuskoloj montris la dinamikanforton de la homa dentaro. Kvankam, laû strikta konsi-dero ne apartenantajn al mia fako: tamen mi notis an-kaû kelkajn interesajn psikiatriajn observojn: ekzemplevenis antaû min japana soldato, kiu frenezi¸is sur la ba-talkampo, — li havis la fiksan ideon, ke li scias, kial libatalas.

Nia ÿipo krozadis proksime al la anglaj bordoj ¸is lafino de novembro, — per la detaloj mi ne tedos la legan-ton. La 22-an de novembro radiograme venis ordono, keBulwark surbordigu siajn vunditojn, kompletigu sian ÿi-panaron je militetato kaj iru al Dixmuiden, kiun la ger-manoj okupis. Ni alprenis sepcent homojn, enÿipigisprovizon de municio kaj la 24-an de novembro en gran-da nebulo ni ekiris al la belgaj bordoj. La nebulon ni tr-alumigis per lumîetiloj, tamen ili iom devoji¸is, en ladirekto de la anglaj bordoj, al okcident-sudokcidento. La25-an de novembro tra la nebulo ni ricevis lumsignojn,sed ni ne povis ilin legi, je kelkaj nodoj de ni niaj lumîe-

7


tiloj montris ÿipon. Ni elturnis la malsuprenigitajn kano-nojn kaj alarmis la ÿipanaron. Çiu okupis sian lokon kajla ÿipin¸eniero îus ordonis plenan vaporon, kiam teru-ra eksplodbruo ekskuis la ferdekon: la ÿipo navigis surmaran bombon. Sova¸a paniko ekestis sur la ferdeko,çiu perdis la kapon kaj malespera tumulto ekiris al lasavboatoj. Min la forto de la eksplodo puÿis for de la ÿi-pestra ponto, kie mi îus parolis kun la kapitano kaj miperdis por kelkaj momentoj mian konscion. Kiam mi re-konscii¸is, la ÿipo kuÿis unuflanke kaj rapide subak-vi¸adis. La ÿipanaro blasfemante kaj luktante ÿiradis laçenojn de la boatoj: ili okupis çiun lokon, neniu zorgispri mi. Mi vidis, ke mi devas perei kaj malesperi¸inte mimalbenis la momenton, kiu min portis sur la ÿipon, kiamla ÿipestro rampis al mi kaj signis, ke mi lin sekvu. Ÿan-celi¸adante mi grimpis ¸is la malantaûa ferdeko: tiam laÿipestro levis la planktabulon kaj signis, ke mi rapidedescendu. Mi ekvidis grandiozan hidroplanon plenemuntitan per kurboatoj kaj pretan por ekiro: jam ankaûla motoro bruis. Per unu salto ni ensidi¸is, la ÿipestrokaptis la tenilon kaj en la sekvanta minuto la hidropla-no veturis malsupren sur la dekliva glitejo al la akvo. Lahelico komencis kirli la aeron, ni veturis kelkajn kilo-metrojn sur la akvo, poste subite ni suprenÿvebis en lanebulon. Rerigardante, mi nenion plu vidis de la ÿipo:tra la nebulo malcertaj lumoj fosforis sub mi. Trança

8


malvarmo estis nun kaj baldaû çio malaperis çirkaû mi:nepenetrebla densa nebulo çirkaûprenis la maÿinon kajne nur ne maldensi¸is, sed eç çiam pliforti¸is. La brue-go de la motoro tute malhelpis paroladon kaj sekve mine havis eç imagon, en kiun direkto ni iras kaj en kiaalto. Angore mi sidis sur mia loko, foje kaj foje duoneperdante mian konscion pro la malvarmo kaj rapida aer-fluo, ke eç hodiaû mi ne scias, çu ni flugis tiel tri horojnaû duontagon. Mi memoras nur, ke foje mi sentis guta-di ion malsekan sur mian mentonon, mi palpis ¸in kajmia mano fari¸is sanga, dume mi rimarkis, ke ankaû elsub miaj ungoj fluetas sango kaj ke mia spiro halti¸as.Nun la nebulo iom maldensi¸is çirkaû mi kaj ia nenatu-ra malhelgriza brilo embuskis inter la flugiloj. Tiam mirekonis, ke ni estas tiel alte, kie la aero jam estas tutemaldensa, mi kaptis terurita la brakon de la ÿipestro, sedli ne movi¸is, mi antaûenklini¸is kaj rigardis en lianviza¸on, ¸i estis senmova kaj rigida, la okuloj el vitro, ella du naztruoj silente gutadis sango. Liaj manoj kunpuÿa movo spasme tenis la altecdirektilon. Min kaptisterura timego kaj mi puÿis lin flanken; li peze turni¸ismaldekstren kaj lia kapo falis antaûen. Super lia kapo mietendis la brakojn kaj kaptis la direktilon, sed mi jamsentis, ke estas finite, ke mi ne eltenos plu. Tiam mi ek-aûdis laûtan susuron super mia kapo; suprenrigardan-te mi ekvidis grandegan, birdforman mekanismon tra la

9


maldensi¸inta nebulo. Mi volis krii, ke mi kapitulacas(en mia konfuza cerbo mi imagis, ke malamika aeropla-no estas super mi), sed neniu voço venis el mia gor¸o.Poste mi havis la senton, kvazaû io levus min el mia si-dejo: dume stranga, dolça muziko frapis miajn orelojnkaj miaj okuloj fermi¸is. Kiam mi denove ilin malfermis,çirkaûis min nigra nokto kaj la çielo estis plena de ste-loj sub kaj super mi: mi rekonis la çielçaron kaj grandatrankvilo min plenigis. Mi kuÿis sur io mola kaj kvazaûmasivaj, fortaj ÿnuroj tenis min katene. tamen sen farimalagrablan senton. Ambaûflanke io kvazaû frapadis:monotona kaj sonora sono estis tio kaj sur mian fruntonkvazaû freÿa, bonodora suko estis gutanta el krano. Çuni veturas aû staras, tion mi tute ne sciis, nek tion, kiellonge daûris tio, foje poste mi ekvidis brilan, verdankampon kun arabeska desegno de riveroj kaj montaroj.Komence ÿajnis, ke tio estas super mi, poste, ke sub mi,kaj ni malrapide al ¸i mallevi¸is. Dum kelka tempo niÿvebis super helverda, ridetanta bosko, poste florantamaldensejo aperis, kreskis; mi sentis. ke ni descendas.Nun mi divenis, kial mi sentas min tiel feliça: jam pre-skaû tutan horon ununura akordo sonoris çirkaû mi, sedkun tiel dolça kaj pura sono, ke mi opiniis na¸i kaj ban-i¸i en tiu çi sono, kvazaû en freÿa oleo; mi ekatentis kajrekonis, ke el kvar simplaj tonoj ripeti¸as çi tiu muziko,¸ian ravan çarmon donas pli la koloro kaj moleco de tiuj

10


sonoj, ol ilia sinsekvo; iom mi komprenas muzikon, jun-a¸e oni devigis min lerni fortepianon kaj tiel mi tuj po-vis konstati, ke tiuj kvar sonoj jene sin sekvis: f, d, e, c;laû la doremifasolasido de la gamo jene: Fa-re-mi-do,Samtempe ni atingis teron.

11


DUA ÇAPITROLa maÿino, kiu alportis la aûtoron, montras

mirindan konscion. — Kurioza konversacio. —Homsimilaj arboj. — La kastelo.

Rekonscii¸inte el mia sveno, mi malfermis la okulojnkaj çirkaûrigardis. Pejza¸o na¸anta en brila sun-

lumo sternis sin antaû mi: unuflanke milde levi¸antamonta dorso, maldekstre brile zigzaganta rivero, sur ¸iajbordoj bluverdaj arbustoj. Trans la riveron kondukissimpla, senbarila ferponto, — al fora arbaro kondukisblanka vojo, ambaûflanke strangformaj arboj. La vojoÿajnis tre longa, ¸i perdi¸is en blua nebulo kaj ÿajnis, ketie, kie ¸i atingas la arbaron, inter la arboj estas ia por-dego aû volbo. La tuta pejza¸o, super kiu la telero de lasuno kreskis nekutime, preskaû duoble pli granda olordinare, estis iel nereala, fabela kaj fremda, tamen ne-kompreneble konata: kvazaû ne la unuan fojon mi irusen çi tiu regiono. Poste, dum mia surprizita gapado, mipripensis tion kaj rekonis, de kie mi konas çi tiun regia-non: en miaj son¸oj mi iradis çi tie, eç ne nur unufoje,

12


precipe en mia infana¸o; estis son¸o, kiu neatendite rev-enadis en grandaj intervaloj; komence, en mia infana¸o,mi staris sur la çi-flanka bordo de la rivero kaj rigardissopire al la arbaro, el kiu sonis nekonata, dolça muziko;poste mi son¸is ankaû, ke mi transiras la ponton kaj ek-iras sur la sablo de la blanka vojo. Ankaû kiel soldatrek-ruto mi son¸is pri ¸i: mi marÿis al la arbaro kun tornis-tro sur la dorso; mi sciis ankaû, ke tie atendas min iobona, freÿiga ripozo kaj trankvilo, sed ÿajnis, ke neniammi alvenos tien.

Sed nun çio çi estis konkreta realo, mi estis maldorma,sentis soifon kaj provis ekmovi¸i. Subite mi sentis fortanpremon sur la kokso, samtempe ia forto levis min el miasidloko kaj por minuto svingis min en la aero. Ektimin-te mi rigardis tien: al mia kokso glui¸is mallar¸a metal-ringo, kiel ia çarniro; çi tiu metalringo fini¸is en alsuprediki¸anta metalbrako. En la posta momento çi tiu bra-ko levis min ankoraû pli alten, poste ¸i malrapide minmallevis kaj metis sur la teron, proksimume tri-kvar me-trojn for de la maÿino, en kiu mi sidis, poste ¸i lasis minkaj retiri¸is. Mi suprenrigardis kaj vidis antaû mi stran-gan, neniam viditan mekanismon aû maÿinon: mi povas¸in priskribi nur en konfuza skizo, çar eble eç desegnemi ne povus doni pri ¸i klaran bildon, kvankam de tiammi ofte vidis similan. Mia unua penso estis, komprene-ble, ke mi staras antaû tute novsistema, senfine komp-

13


lika flugmaÿino, kies skeleto, nesimila al la ¸isnunaj, sta-ras vertikale sur la tero, kun ar¸entaj flugiloj ambaûflan-ke. Sed çi tiu skeleto havis formon neeldireble strangan:supre ovoforma orglobo, platigita çe la supro, simila altre regulforma, stilizita homkapo, al kiu similajn uzas laskulptistoj por ornami konstruaîojn; en la loko de laokuloj estis du brilaj, rondaj vitrolensoj, post kiuj fos-foreskis ru¸eta lumo. Sub tiuj lensoj du tuboformaj aîojelstaris el la kapo kaj sub ili estis ovala, bellinia aperturo,kovrita per orplato, kiu regule levi¸is kaj fermi¸is. Latrunko de la skeleto estis ÿildforma, same el oro, sur ¸itre beldesegnaj, artaj inkrustaîoj el gemoj; sube, çirkaûla kokso, metalringo. La mekanismo staris sur du bel-formaj apogaîoj, kiuj mallar¸i¸is almalsupre: çi tiuj apo-gaîoj fini¸is en komplika radsistemo; la radaj movi¸islibere, la maÿino povis levi¸i kaj ankaû paÿi per ili, surplata tero ili turni¸is rapide.

La du brakoj de la skeleto estis la flugiloj, sed kromtiuj ankaû pli multaj mallar¸aj, fleksi¸emaj metalbrakojetendi¸is el la kokso, kun diversaj finaîoj, el kiuj unuestis tiu, kiu min levis el la mekanismo.

La tuta maÿino, malgraû sia komplikeco, iel faris laimpreson de simplo kaj de memkomprenebla neceseco;oni sentis, ke çio trovi¸as ¸ustaloke kaj kunlaboras enmirinda harmonio, sed, super çio çi, ¸i vekis jam en launua momento ankaû ian neesprimeble agrablan sen-

14


ton, kiu ne rilatis nur kun la impreso, ke la maÿino cer-te estas çefverko de ekonomia kaj perfekta tekniko, sedkrom tio ¸i efikis aparte: mi ne povas alimaniere minesprimi, nur proksimuman vorton mi uzas, dirante, keçi tiu maÿino estis bela; per bela mi volas komprenigi netiom, sed multe pli, ol uzante çi tiun vorton ekzemplepor pentraîo aû eç por virino. Mi estas simpla kirurgo,malsperta en la arto de la vortoj, sed mi memoras, ketiam venis en mian kapon ravinspiritaj epitetoj, kiujnenami¸intaj junuloj eltrovas en momentoj de ebrio. Eblemi tute ne estis en normala animstato, parte ankoraûsonoris en miajn orelojn la antaûaj akordoj kaj parte ella maÿino inundis ia stranga forto tenanta çiujn miajnnervojn en streçita torporo, io inter varmo kaj fluantaelektro, ia nevidebla elektra varmfasko. El la interno dela maÿino aûdi¸is konstanta, agrabla sonoro, la flugilojmallevi¸is sur la teron. Sur la viza¸o mi sentis tikladonkaj suprenrigardinte mi vidis, ke la du vitrolensoj minokulfiksas. Kaj levi¸is unu brako kaj tuÿis min, poste ¸idenove retiri¸is. Dum mi pricerbumis, kiu povas esti lahomo, kiu elinterne movas la maÿinon, sur la kapo de laskeleto ekmovi¸is klapo kaj ree eksonis kun nedirebledolça voço tiu muziko, kiun mi îus aûdis, sed nun ne lamuziknotoj fa-re-mi-do, sed alia takto, profunda kaj çe-fine suprenkurbi¸anta, bedaûrinde per la muziknotoj dela kromatika skalo mi ne povas ¸in precize esprimi, sed

15


proksimume en la jena vico: g, a, a, gis, g, gis. Plurfojesinsekve mi aûdis çi tiun takton, dume la akuloj fiksi¸issur mi. Strangan senton vekis en mi çi tiuj sonoj: ili kva-zaû alparolis min en nekonata lingvo, kiu ne havas tek-ston. Mirante mi staris tie, poste mi malfermis la buÿonkaj kelkfoje provis mallerte, fine mi sukcesis proksimu-me ¸uste ripeti la sonojn. En tiu momento la muzikoçesis, la maÿino haltis, streçinte sin kaj kvazaû min ob-servante. Pli laûte mi ripetis la sonojn. La maÿino nunmuzikis tri aliajn muziknotojn, ankaû ilin mi postkantis.Nun alia brako etendi¸is al mi kaj palpadis min. Poste çitiu ludo ankoraû kelkfoje ripeti¸is kun aliaj muziknotoj.Subite mi aûdis susuron, la flugiloj ekmu¸is, aerfluo ek-batis mian vangoan kaj en la posta momento la maÿinolevi¸is, kelkfoje ¸i rondflugis super mia kapo, poste ¸idirektis sin al la rivero, levi¸is, malkreskis, fine malaperissuper la arbaro. Duonsvene mi staris tie dum kelkaj mi-nutoj, poste mi çirkaûrigardis.

Delikata herbo kovris la lokon, kie mi staris, sub ¸i tremola, ÿlima grundo. Nun subite akre traboris mian cer-bon mia senespera situacio, mi estas en nekonata loko,mi diris al mi, kie mi perdi¸os senkonsile kaj senpove,çar mi ne scias, çu ¸i estas malamika teritorio aû kama-rada. Krome ankaû la sorto de miaj kamaradoj maltran-kviligis min, mi ne povis esti certa, çu iu rifu¸is de Bul-wark kaj donos sciigon pri tio, ke mi kaj la ÿipestro for-

16


lasis per aeroplano la dronantan ÿipon; çiuokaze oni ver-ÿajne eldonos arest-cirkuleron kontraû mi kaj se mi neanoncos min, oni deklaros min dizertulo kaj starigosmin antaû milittribunalon.

Poste mi ree rezonis: kie estas tiel perfektaj maÿinoj,tie la homoj estas certe eksterordinare maturmensaj kajili komprenos mian mizeran situacion. Mi nur ne sciis,kie mi trovos la urbon aû tendaron, de kie çi tiu aeropla-no devenas: mi vidis klare, ke mi ne venis en Germanu-jon, çar niaj bonegaj spionoj certe estus raportintaj, sela malamika armeo posedus çispecajn maÿinojn. Do mikonfidis min al mia sorto. Miajn armilojn mi metis surla herbon kaj mi pretigis mian poÿtukon por povi kapi-tulaci, se okaze mi estas sur malamika teritorio, en lasenco de la haga konvencio, al tiu, kiun unuafaje mi ren-kontos.

Poste mi ekiris singarde al la rivero, ofte çirkaûrigar-dante, sed ne ekvidante eç unu solan vivantan animon.Senmalhelpe mi transiris la ponton kaj mi decidis iri surla blanka vojo al la direkto de la arbaro, mi proksimi¸isal la plej proksima arbogrupo, kiu staris sur la rando dela aleo. Subite mi repuÿi¸is ektiminte kaj nevole mi kap-tis mian poÿtukon. Por momento ÿajnis, ke la arbo, kiustaris plej proksime al mi, eç ne estas arbo, sed vivantaestaîo. Tiel, el dudekpaÿa distanco, mi klare povis vidi¸ian tutan figuron, sendube ¸i estis homforma, kvan-

17


kam ¸i aspektis eksterordinare nekutima. Anstataû haû-to, ¸ian korpon kovris bruna krusto, ¸iaj du piedoj radi-ki¸is en la teron, kaj inter ¸iaj etenditaj brakoj strangajfolioj formis folitendon super ¸ia kapo. La kapo estisdika kaj malalta, la bruna krustviza¸o estis turnita al mi.Rekonscii¸inte el mia surprizo, mi kredis kompreni, kemi staras antaû stranga statuo, aû iu ÿerca kreaîo de la¸ardenista arto: certe ¸i estas arbo kreskigita laû hom-formo, stranga specialaîo de çi tiu regiono. Kun pli facilaanimo mi proksimi¸is al la stranga kreskaîo kaj palpis¸in. Jes, ¸i estis ja krusto, sed pli mola ol tiu de ordina-raj arboj, rozkolora suko fluetis el ¸i past mia ektuÿo.Refoje mi iom ektremis, kiam la arbo ekbaraktis, eç miretiris min, sed poste mi trankvili¸is. Mi vidis, ke la dupiedformaj radikoj preme kroçi¸is al la tero kaj ne po-vas movi¸i. Tamen la tuto estis homforma, mi ripetas, eçla viza¸trajtoj estis diveneblaj: la akuloj estis tre kavaj kajhumidaj, sed la nazo preskaû regula kaj la surkreskitabuÿo malsuprenkurbi¸is duflanke en deprima, amaratrajto. Cetere estis en çi tiu arbaviza¸o ankaû io senfinetrista, malespera, nevole mi rememoris pri ensorçitavagulo de fabeloj. Kiam mi klini¸is pli proksimen, mividis mire, ke la buÿo konvulsias, kvazaû ¸i volus diriion, nekomprenebla kompato premis mian koron kajpro mia dolora mi ekkriis laûte. Responde en la internode la arbo esti¸is orelinsulta, surda krako, la etenditaj

18


brakoj sinstreçe konvulsiis, poste la arbo ree trankvili¸is.Mi ne sciis al mi klarigi mian subitan nekompreneblandeprimon, sed mi sentis. ke mi ne povus aûskulti an-koraû unufoje tiun malplenan, kavresonan krakon. Ra-pide mi turnis min kaj foriris de tie, tiam mi rimarkismire, ke ankaû la ceteraj arboj similas al tiu çi: pli kajmalpli grandaj homarboj, kun etenditaj brakoj kaj kunamara, maljuna viza¸o. Mi fartis tre malbone kaj rapidi-gis miajn paÿojn, mi ne çirkaûrigardis, sed ÿajnis al mi,ke la tutan aleon, kiun mi trairis, formas tiaj arboj.

Poste la arboj postrestis kaj vojo surÿutita de delika-ta, blanka polvo zigzagis antaû mi: refoje min kaptis lastranga memoro, ke foje, en son¸o, mi jam iris çi tie.

Çe la renkonti¸a de la arbaro kaj la vojo, kiel mi tianrekonis jam el malproksimo, vere staris triumfarko, kiuvolbis alte super mia kapa. Rekura¸i¸inte mi ekspiris,vidante, ke çi tiuj arboj ne plu estas homformaj :estasvere, ke mi ankoraû ne vidis eç tiajn arbojn: abundkres-ka brançaro de karnaj, preskaû rondformaj folioj mallu-migis la vojon, kvazaû çiu folio estus opa frukto. Nunjam vere mi estis en embaraso kaj mi komencis timi, ketamen mi nur son¸as : la vojo tra la arbaro estis mallu-ma, mi timis, ke mi devoji¸os. Maltrankvile mi çirkaûri-gardadis, tiam tra mallar¸a fendo refoje mi ekvidis lasunlumon kaj rapide mi iris en tiun direkton. Post kel-

19


kaj minutoj mi venis el la arbaro kaj duonblindi¸inte mikaptis miajn akulojn.

Aperis giganta, regulforma altano. Pompa ÿtuparo,konstruita el ru¸aj ÿtonoj, kondukis al la fono, kie monu-menta konstruaîo fermis la horizonton. La ÿtuparo kon-dukis al la frontpordego de çi tiu konstruaîo. ¯i estisgrandega, malfermita pordego apenaû pli malalta olkvardek metroj. La tuta fronto estis ununura, duoncir-kloforma muro, duflanke monumentaj kolonoj: neniammi vidis pli grandiozan, pli imponan çefverkon de lakonstruarto. Sed en la unua momento mian atenton eçplie altiris du figuroj, kiuj estis antaû la pordego, formekaj grande perfekte similaj al tiu maÿino, kiu min portisçi tien.

20


KVARA ÇAPITROMondrigardoj. — La aûtoro komencas konjekti, interkiaspecajn estaîojn li venis. — La solasi-oj. — Kelkaj

vortoj pri la solasi-fabriko.

Çion, kion ¸is nun mi provis komprenigi al la legan-to, mi mem komprenis nur post longaj tagoj kaj se-

majnoj, estas certe, ke jam tiutempe, kiam mi staris subla homforma arbo kaj subite mi eksentis, ke tiu mirindamekanismo, unu el la civitanoj de Faremido, min kom-paras al tiu planto: ke jam tiutempe mi timtreme ekkon-jektis tiajn eblojn, pri kiaj eç songi mi ne povis ¸is nun.Miaj mirindaj aventuroj, kiuj dum miaj antaûaj vojojofte konsternis mian intelekton, alkutimigis min, ke re-zervante mian mondrigardon, fiksitan de eminentaj filo-zofoj kaj logikuloj, precipe naturscienculoj de mia ado-rata patrujo: tamen mi klopodu agnoski faktojn kaj real-aîojn neniel konvenajn al çi tiu mondrigardo; mi scias,ke seriozan naturscienculon en la starigo de liaj teoriojne povas influi tia bagatelo, kiel ekzemple fakto aû feno-meno rekte kontraûanta la teorion.

21


Do rezervinte mian ¸isnunan mondrigardon, tamenmi agnoskis, ke mia fatalo min îetis en tian landon aûmondparton aû eble sur tian astron, kie la estaîoj regan-taj la naturon, la lo¸antoj de çi tiu astro, ne nur malsimi-las la homon, sed ili eç ne rigardeblas en tera senco kielvivaj estaîoj, çar, kvankam ili sin movas el propra forto,agas celkonscie kaj formas kune certajn societajn for-mojn, ilia korpo ne havas eç solan ereton el tiu certa ma-terio, kiu laû nia kompreno estas la solo ebla portilo kajkondiço de la vivo kaj kiun ni ordinare nomas organikamaterio. Çi tiuj estaîoj, la solasi-oj (tiel ili sin nomas enmuziknotoj) konsistas el neorganikaj elementoj: el fero,oro kaj ankaû el multspecaj metaloj kaj mineraloj, interili ankaû el tiaj, kiujn ne konas nia neorganika ˛emio. Keçi tiuj senvivaj materioj tamen movi¸as kaj agas, pri tiomi rimarkas, ke ankaû ni spertas ja similajn movojn enla senviva materio, nur ne same evidente kaj same har-monie, ja la dilatigo de korpoj pro la varmo, ilia tenden-co proksimi¸i unu al la alia kaûze de la gravitado: çio çinaskas movon en la senvivaîo. Kaj mi konjektis jamtiam, pri kio mi konvinki¸is poste, ke la vivon de la sola-si-oj direktas tiaj simplaj kaj primitivaj fortoj, kiaj lumo,varmo, elektro, magnetismo. Tiun grandiozan kaj sekre-tan, komplikan forton, kiun ni pie nomas vivoforto, viv-energio, kiu solvas kaj fekundigas la kernon de la organi-kaj çeloj: tiun forton la solasi-oj ne konas, aû ili konas,

22


sed, mirinde, ili tute ne bezonas ¸in. Eç, kiel mi kompre-nis poste, ili ¸in rigardas malpli valora kaj, el certa vid-punkto, malsana kaj kontraûnatura formo de ekzisto,kiu ne taûgas por igi la animon feliça, harmonia kajkomprenebla; la animon, kiu estas la koncentri¸o de lanaturaj fortoj en la materio kaj kiu estas destinita porkompreni kaj eble por plibonigi la naturon (kaj kian ninomas homa animo, homa menso). La intelekta organode la ”solasi-oj”, ilia cerbo, estas el neorganika materio;fortuna miksaîo de ia hidrargspeca, fluida metalo kajankoraû de alia mineralo. En çi tiu cerbo, ne la nekonatavivoforto, sed konataj kaj kontroleblaj fortoj: varmo kajelektro produktas la movojn, kiujn ni nomas penso kajsento. Çu tiuj çi sentoj kaj pensoj estas malpli valoraj olla niaj, tion mi ne povas konstati per mia limigita inte-lekto, mi nur spertis post iom da tempo, ke esence ili nediferencas de la produktaîoj de nia organika menso, nurili estas senmezure pli streçitaj kaj intensaj, sed tio estasja neniel surpriza, ankaû sur la Tero ni spertas, çu ne, kela maÿinoj fabrikitaj el neorganika materio produktasdum la sama tempounuo pli multon kaj pli bonan, ol lahoma aû besta laboro. La imagasociacio de la solasi-ojestas konsiderinde pli rapida kaj preciza ol la nia, kajrilate al la forto de iliaj sentoj kaj pasioj, estas karakte-rize, ke por esprimi siajn eç plej simplajn pensojn ili uzastiun ilon, kiun ni uzas nur por la esprimo de nia plej

23


intensa kaj komplika sento: la muzikon. Cetere eblas, kepenso kaj sento çe ili ne estas tiel apartigitaj, kiel en niamenso.

La leganto trovos komprenebla, ke mia unua pensoestis, kiam çion çi mi komencis konjekti: kiamaniere na-ski¸as çi tiuj estaîoj, çar ja la formo de plimulti¸o, kiuestas trovebla çe ni, ne estas ebla en ilia neorganika vivo.Tre baldaû mi ricevis respondon al çi tiu demando. Lasolasi, kiu starigis min apud la homforman arbon, postkiam ¸i aûdis videble kun miro, ke mi scias imiti kelkajnel ¸iaj sonoj, faris al mi signon per unu brako (provizo-re mi nomas ¸in brako), ke mi ¸in sekvu. Rapide mi ek-iris apud ¸i, dum mi rimarkis, ke ¸i pene klopodas adap-ti siajn paÿojn al mia sintreno, kiu estis mizera kompareal ¸ia paÿado. Similis al aûtomobilo kondukanta homonsur la tero. Tamen baldaû ni atingis la enirejon de tiugrandioza konstruaîo, kiu jam unuafoje blindigis miajnokulojn. Çi okaze mi rimarkis super la pordego orsig-nojn aû literojn, poste mi eksciis, ke en ilia skribo çi tiujsignoj signifas: so-la-si-mi-re, kio en proksimuma es-peranta traduko signifas solasi-fabrikon aû solasi-meti-ejon.

Pasante sur la elipsoforman sojlon stranga vibro kajklakado ekfrapis miajn orelojn, kaj kiam mi trairis lamarmorkoridoron, çi tiuj sonoj pliforti¸is. Pordo el flek-sebla vitro malfermi¸is antaû ni kaj antaû miaj okuloj

24


aperis grandega halo, na¸anta en blanka lumo. Daûruslonge, se mi rakontus la tutan nepriskribeblan, maksi-mume nur parafrazeblan ˛aoson, kiu min akceptis en çitiu halo; eble desegne, sur papero, mi plie povus alprok-simigi la spektaklon. Longaj ÿtontabloj etendi¸is parale-le, kovritaj per mil- kaj milspecaj fantastaj instrumentoj,objektoj, kranoj, vitroj, metaloj, lutiloj, ÿraûboj, leviloj,pesiloj, vazoj, ardigiloj, fluidaîoj, tuboj, retortoj, genera-toroj, dratoj, aksoj, radoj, pivotoj, preniloj, tenajloj, bori-loj. Granda parto de tiuj çi estis en takta movo, pelata deia nevidebla kurento, en la lumo briladis diskoj, kiujmute sed kun kapturna rapideco turni¸is kaj cirkulis, desupre kaj de malsupre rimenoj kaj dratoj ruli¸is sible,ÿtalligiloj tremis kaj kubutpivotoj kuradis sur la rando dela tabloj. Tie kaj tie ÿvebis ru¸aj, violkoloraj, bluaj lumojkaj flamoj sub vitrokloÿoj, kaj densaj fluaîoj plaûdis kajronkis senkovre en grandaj ujoj.

En la unua momento mi apenaû rimarkis, ke en çi tiuÿajna ˛aoso laboras solasi-oj: ja la strakturo de çi tiujestaîoj propre estas la sama, kiun mi vidis en maÿinoj kajinstrumentoj. Kiam miaj okuloj iom kutimi¸is al la vi-daîo, mi rekonis, ke apud la tabloj, egaldistance, starasgrandaj-malgrandaj solasi-oj, kiuj profundi¸is en dili-genta laboro. Mi rekonis ilin pro la ovala orkapo kaj prola du lumaj vitrolensoj brilantaj sur ilia frunto. El iliakorpo brakoj kaj leviloj etendi¸is al la tablo, direktante

25


kaj ordigante la çiuspecajn ingrediencojn, lutante çenojnsuper la flamo, kvazaû nuraj horlo¸istoj. La solasi, kiumin kondukis, nun pasis al tiu, kiu staris plej proksimeal ni: tiu çesis labori por momento kaj ili ekmuzikis unukun la alia. Intertempe ambaû turnis la viza¸on al mi, misentis, ke temas pri mi. Embarasita, kaj kun honto ne-komprenebla eç al mi mem, mi deturnis miajn okulojnkaj komencis observi la objektojn kaj ingrediencojn,kuÿantajn sur la tablo.

Multaj konveksaj kaj konkavaj vitrolensoj kuÿis sur latablo; ia diafana glumaterialo en sitelo. Sur rando de latablo estis jam muntita mekanismo: pli bone rigardan-te mi rekonis kun miro, ke çi tiu mekanismo, almenaûen sia esenco, ne estas tute nekonata al mi. ¯i tre simi-lis al miniatura, senfine preciza kaj delikata fotografapa-rato, sed la tuto estis globforma kaj duflanke kaj malan-taûe ÿtaldratoj pendis sur la teron, antaûe brila, konvek-sa lenso, post ¸i sferforma kamero obskura. Estis klareal mi, ke ankaû ¸ia celo samas: tamen la tuto aspektiskvazaû granda elorbitigita okulglobo. Tuj trafulmis miancerbon, ke tio ja estas en ordo: ni ja scias, ke la fotograf-aparato esence ne estas alio, ol rekonstruita homa okulo,ankaû ¸ia funkcio estas la sama, kun la diferenco, ke,dum oni ne povas perfektigi la homan okulon, la maÿi-non ni povas konstrui tiamaniere, ke centfoje pli akrekaj pli rapide ¸i reproduktas la lumfenomenojn ol la

26


okulo, ni pensu nur pri tiuj sentivaj kinofotografadoj,kiuj centfoje pli multon kaptas el la movfenomenoj olnia okulo.

Rigardo al la viza¸o de la solasi min konvinkis, ke ¸ifaras la samon, kion ¸i bezonas ankaû mem: okulojn.Nun estis klare al mi, kiamaniere krei¸as çi tiuj mirindajestaîoj aû mekanismoj: ili mem fabrikas siajn similulojnel metaloj, mineraloj kaj la pretan solasi ili mem ekmo-vas per la energifontoj (elektraj akumulatoroj, vaporo,gaso), lokitaj en ilia korpo.

En la unua momento eble tio ÿajnas pli malfacila kajpli komplikita maniero de rasplimultigo ol la çirilatapraktiko sur nia planedo, — kaj trovi¸os, kiuj aldonos, ke¸i estas malpli amuza, — sed oni devas rekoni, ke el lavidpunkto de rezulto ¸i estas pli fidinda kaj pli konsci-enca. La solasi, kiu kreas aû kunmetas sian kamaradon(mi diras kamaradon, çar mi malfacile povus ¸in nomifilo aû infano, konsidere, ke unu solasi estas kreata nenur de du, sed de ses-sep samseksaj estaîoj), la solasihavas la eblon kontroli precize çiujn ingrediencojn elvidpunkto de laûceleco kaj konstrui ¸in tiamaniere, ke¸i havu neniun difekton. ¯i povas ÿan¸i tiujn materiojn,kiuj konfuzas la harmonion, ¸i povas perfekte harmoni-igi la movaparatojn kun la unuopaj organoj. El tio sek-vas, ke inter la solasi-oj ne ekzistas kripla, paralizita aûmankhava individuo; tio cetere estas klarigebla ankaû

27


per tio, pri kio mi ankoraû parolos poste, ke la ingredi-encoj de la preta solasi çiam estas ÿan¸eblaj kaj kom-penseblaj okaze de difekti¸o aû eluzi¸o, sen la ÿan¸i¸ode la harmonio kaj individueco de la tuto. Pri tio midevos ankoraû paroli pli detale, kiam mi pritraktos lagrandan diferencon, kiu estas inter la estaîoj de Faremi-do kaj ni koncerne la konceptojn pri naski¸o, vivo kajmorto.

Ankaû pri tio estus ankoraû frue paroli, ke irante pre-ter kaj inter la longaj tabloj, mi povis observi la fabrika-don de multaj kaj plurspecaj organoj; ja, kun miaj tiamajkonoj, estis al mi tute nekomprenebla kaj ne koncepte-bla ne nur la celo, sed eç la strukturo de granda parto detiuj organoj. Mi notas nur, ke mi vidis post la lasta tab-lo sur estrado tute pretan, kunmetitan solasi starantasenmove, çirkaû ¸i fervoris la laboristoj, kaj ÿajnis, ke ili¸uste tiam muntis al ¸i tiujn movaparatojn, kiujn pertera vorto oni nomas motoro: tra aperturo ili ¸uste tiamverÿis en ¸in fluidaîon kaj sube ili sraûbis ion. Foriran-te mi aûdis ankoraû, kiam en la interno de la solasi ko-menci¸is sono kaj rerigardante mi vidis, ke ¸i malrapidelevas sian kapon kaj çirkaûrigardas.

28


KVINA ÇAPITROLa aûtoro lernas la lingvon de la solasi-oj. —Malgranda deflanki¸o pri ekstera kaj interna

kontemplado. — La konologio. — Malsanaj solasi-oj.— Kelkaj vortoj pri la ”muziko de la sferoj”.

Daûrus longe detaligi kronologie la historion de lakelkaj monatoj, kiuj pasis inter mia alveno en Fa-

remidon kaj tiu tago, kiam mi povis diri, ke, kvankambalbute kaj mallerte, tamen mi jam povis min esprimi enla lingvo de la solasi-oj kaj mi komprenis grandparte,kion ili parolis. Cetere estas ja eble, ke ankaû çi tiu stu-do mem postulis pli multan tempon ol mi kredis tiam:la multegaj novaj impresoj amasi¸is en mia menso kuntiel febra rapido, ke mi tute forgesis mezuri la tempon,kiu cetere estas mezurata tie laû aliaj le¸oj. (En Faremi-do unu tago daûras du-trioble dudekkvar horojn.) Ali-parte ¸uste çi tiuj impresoj tiom okupis mian tutaninteresi¸on, ke mi perceptis nur haste kaj malklare çionpersonan, kio okazis al mi dum la unua epoko de miatiea restado kaj tiel en mia memoro restis plie nur la

29


multaj instruoj, kiujn mi rikoltis, kaj forviÿigis çio, kiorilatis al mia korpa vivo. Mi opiniis kvazaû kompreni kajspertis ankaû pri mi mem, ke la intelekto, — destinitalaû mia kredo por la ekkono de la objektoj, — tiam atin-gas en tia laboro sian plej altan kaj plej intensan gradon,kiam ¸i tute forgesas sin mem por kolekti kaj aran¸i lafenomenojn de la ekstera mondo. Kun mia mastro, Mi-dore, poste ni multe parolis pri tio: okaze de tio, ke perplena fortostreço mi klopodis klarigi al li, kion mi kom-prenas per la vorto: homa cerbo, çar li ne kapablis kom-preni çi tiun koncepton, dirante: ”ne estas eble, ke in-strumento, kreita el putraj kaj disfalaj materioj similaj alvia korpo” (tiel li nomis la karnon kaj sangon, ne havan-te vortojn por çi tiuj konceptoj), ”povu fari la laboron dela menso: la komprenon de la interrilato de la fenome-noj.” Kiam, por korekti lian eraron, mi informis lin, ke lacelo de la homa menso estas la kompreno de la mondo,li nur nekredeme balancadis sian kapon kaj demandis,kiel faras tion niaj laûdiraj pensuloj.

Kun ¸ojo kaj feliço mi kaptis la okazon en la malprok-sima fremdlando akiri gloron por nia homa raso kaj çiepor la grandaj filozoloj de mia adorata patrujo. Rapidemi menciis verkojn de kvar aû kvin pensuloj-scienculojkaj skizis mallonge la enhavon de tiuj verkoj. Mi rakon-tis, kian ¸ojigan evoluon ekiras la konologio, kiu oku-pi¸as pri la le¸oj de la homa menso kaj konstatas, en kia

30


vicordo kaj sur kia bazo naski¸as la penso. Mi parolis prila grandaj biologoj, kiuj ekzamenas la laboron de niajorganoj kaj serças, kiamaniere la fenomenoj efikas al niamenso. Mi menciis tiujn, kiuj la laboron de la homamenso asertas nura organika funkcio, kaj tiujn, kiuj su-pozas, ke la funkcio de la spirito estas atribuenda al for-to nemezurebla per materio. Mi citis la opiniojn de kel-kaj grandaj logikuloj, kiuj deduktas la devenon de la sen-to kaj penso sur matematika bazo, kaj tiun de aliaj, kiujparolas per metafizikaj simboloj. Mallonge mi skizis lanunan staton de la filozofio kaj fine triumfe mi rimarki-gis, ke ni estas jam tre proksimaj al la tempo, kiam niscios, kion ni devas kompreni per ”mensa funkcio”.

Midore ¸entile aûskultis min kaj poste rimarkigis, kemi respondis pri çio, escepte pri tio, pri kio li demandis.Çar el la vidpunkto de la celo ja estas tute indiferenta lailo aû la instrumento, per kiu ni atingas la celon. Çar, çune, kiu ekzamenas iun instrumenton, tiu faras tion nepor ekscii, por kio servas tiu instrumento (tio estas launua, kion oni devas scii, tio estas memkomprenebla: ja,se mi ne scias, por kio servas la instrumento, ¸i eç neinteresas min), sed simple por konstati: çu ¸i havas iundifekton aû estas senmanka kaj uzebla: poste oni ko-mencas uzi la instrumenton. Li demandis, çu ni povasuzi la menson, por kio ¸i servas, kaj mi longe kaj entu-ziasme respondis, ke ni konas la instrumenton kaj ni po-

31


vas ¸in eç dismeti. El miaj vortoj li vidas, dum jarcentojni faris nenion alian, ol ke ni çiam nur dismetis kaj reekunmetis nian menson, kaj mi nomis plej grandaj pen-suloj tiujn, kiuj faras tiun plej trivialan kaj plej malgran-dan laboron, kiun çe ili faras la tornistoj. Li demandis,por kio ni uzas la menson, pri kio ni pensadas, kaj el miarespondo klari¸is, ke ni faras nenion alian, ol ke ni çiamstarigas çi tiun demandon kaj ni rompas al ni la kaponpri tio, pri kio ni rompas al ni la kapon? Çar, se li bonekomprenis, tion mi volas diri per la klarigo pri la kono-logio. Çio çi estus en ordo, çar simila malsano ja trovi¸asankaû inter ili kaj en la solasi-fabriko ili starigis por tioapartan riparan laborejon: nome okazas, ke la klara kaj¸uste kunmiksita fluidaîo de la kranio, la cerbo de lasolasi (kiel ni dirus), misi¸as. Mi povis vidi, ke sur la puratero multloke troveblas tiu putra kaj disfala materio,kiun mi kutimis nomi organika miksaîo, çi tiu putra, ve-nena materio iel venas en la kapon de la solasi kaj vene-nas la organon de la penso. Tiam densa, mukspeca feçoprecipiti¸as sur la ora panelo de la kranio kaj kontuzasla klarecon de la okulvitroj, la radioj elekstere venantajne penetras en la cerbon, sed refrakti¸inte en çi tiu mal-hela feço ili aliformas la realan bildon de la fenomenojkaj naskas falsajn konceptojn. Tian malsanan solasi-ononi povas rekoni per tio, ke liaj okuloj turni¸as internen,el liaj konfuzaj kaj febraj vortoj klari¸as, ke li vidas sian

32


propran cerbon anstataû la mondon, kiun li devus vidi,kaj li parolas pri sia cerbo, pri çi tiu simpla kaj sensignifainstrumento, kiu nur per sia uzo valoras iom, kvazaû ¸iestus mem la mondo. Li deklaras çiaspecajn stultaîojnkaj ridindaîojn, ekzemple li diras, ke sur la çielo estasverdaj makuletoj kaj ke la vivo estas ia fluidaîo; li disku-tas, ke la spaco esence estas tempo kaj ke la materio en-havas forton, sed la forto tie enhavas la materion; li opi-nias grava kaj decidinda demando, çu mi volas, kion mivolas, aû la naturo volas tion, çu oni povas voli libere, aûçu oni povas voli, ke oni volu; çu mi scias, kion mi pen-sas, aû çu mi pensas, kion mi scias: çu mi naskis la kon-scion, aû la konscio naskis min kaj ¸i jam ekzistis, kiammi ankoraû ne ekzistis: çu estas forto sen materio kaj çuestas imagebla pli supera inteligento sen materio; çu nipensas per imagoj aû çu ni imagas en pensoj ktp. Estasinterese, ke çi tiu malsano difektas ankaû la voçruban-dojn, anstataû la klaraj kaj agrablaj vibrovoçoj, el la gor-¸o de la solasi venas malagrablaj, froti¸antaj bruoj, ce-tere tro similaj al tio, kion mi kutimis nomi parolo kajkio tiel turmente skrapas la orelojn. Li, Midore, foje stu-dis tian malsanan solasi-on kaj eç notis tian senartikanbruon, kaj li rekonis, ke, se certmaniere oni frotas plum-bon kun talko, oni ricevas similan sonon. Tion diranteMidore provis imiti çi tiun malsanan bruon kaj je mia

33


granda surprizo li diris, sufiçe kompreneble, du vortojn,konatajn al mi, çi tiujn: ”historia materialismo.”

Poste Midore rakontis ankaû, ke ili jam delonge konasla kaûzon de çi tiu malsano kaj oni povas helpi tre faci-le — en la solasi-fabriko oni elverÿas la cerbon de la mal-sanulo kaj filtras ¸in tra certa miksaîo aldonante certajnreagilojn. Çi okaze la putrintaj materioj precipiti¸as kajla okuloj rericevas sian originan klarecon: — se la flui-daîo estas jam tro infektita, oni simple elverÿas ¸in kajuzas freÿan.

—”Çion çi” — diris Midore ”mi rakontas nur por pru-vi, kiom mi komprenis, kion vi klarigis; similaj frenezi¸ojpovas okazi kaj ankaû okazas. Min surprizis nur, ke vinomis la plej grandaj pensuloj de la homaro ¸uste tiujnmalsanajn mensojn, kiuj frenezi¸is pri si mem. Mi kon-cedas ja, ke la homa cerbo, fabrikata kaj liverata de ne-konata maÿinisto, kaj eç en ne perfekta, primitiva stato,devas atendi multajn jarojn (se mi bone komprenis), ¸is¸i evoluas almenaû tiom, ke oni povu ¸in uzi: ¸uste proçi tiu mirinda eco ¸i necese travivas tiajn evoluepokojn,kiam, çar ¸i mem estas ankoraû neperfekta, estas neper-fekta ankaû tio, kion ¸i elpensas aû produktas. Çiuoka-ze, se ni supozas, ke vi diris la veron asertante, ke ankaûvi aspiras al la kompreno de la ekstera mondo: mi devasrigardi la homan menson ia kruda vitro, el kiu oni volasfari lupeon. Por atingi tion, ni devas filtri kaj purigi la

34


fluidan materion de la vitro, ¸is ¸i farigas perfekte tra-videbla, por ke ni povu vidi tra ¸i la objekton pligrandi-gotan. Vi ne faras tion, sed tute kontraûe, en la fluidaîonvi metas çiaspecajn netravideblajn krudajn aîojn, kielkonscio, memkono, memkoncepto, por ke ¸i estu pli ob-skura kaj pli kompakta, vi timas, ke la plene travideblacerbo tute malaperos tralasante la radiojn, çar ¸i neestos videbla, same kiel la vitro. Sed çi tiu timo estas jatute nemotivita, çar la çeeston kaj perfektecon de la lu-peo mi rekonas ¸uste el tio, ke ¸i klare kaj hele videbli-gas por mi la eksteran mondon.”

Antaû ol paroli pri çi tio, Midore foje demandis min:kiel mi, organika, tera homo, povis lerni ilian lingvon. Mirakontis al li, ke ankaû ni konas la muzikon, sed ni ne-niam revis pri tio, ke per muzikaj sonoj oni povu espri-mi eç konkretajn pensojn. Je la demando, por kio ni uzasla muzikon, mi rakontis, ke ni esprimas niajn sentojnper la muziko kaj longe mi parolis pri la diferenco, kiuen ni apartigas la senton kaj la pensojn.

Li miris pri tio, çar çe ili la sento kaj la penso estasunu, do li ne komprenis, kiel eblas, ke ni ne rimarkas trala esprimita sento ankaû la penson, kiu naskis çi tiunsenton kaj reciproke. Mi rakontis, ke ankaû ni kunfan-das kelkfoje çi tiujn du aferojn, rakontante niajn pensojnkun sento kaj mi parolis pri kantoj, kiuj esti¸as tiel, ke laparolatan tekston ni parigas kun muzika akompano,

35


melodio. Li tre miris pri tio, dirante: kiel oni povus tia-maniere komprenebligi la klarajn kaj çion perfekte es-primantajn vortojn de la muziko, ke oni ilin akompanasper senartikaj bruoj; tio nur konfuzas la komprenon. Mirimarkigis, ke ankaû çe ni estasiuj, kiuj kredas la muzi-kon memstara komunikilo, post kio en la kapon de Mi-dore venis la penso, ke çi tiuj eble divenis ion pri ilia ek-zisto, aû eble ekfrapis iliajn orelojn kelkaj vortoj, kiujniu eldiris en Faremido. Mi jam preskaû kontraûdiris çitiun absurdan supozon, sed subite mi ekmemoris pri latre mokita kaj refutita ”muziko de la sferoj”, pri kiu pa-rolis kelkaj ekzaltitaj astronomoj de la mezepoko, kaj misilentis.

36


SESA ÇAPITROLa aûtoro ekscias, kiel li venis en Faremidon. — Ladusire, aû la malsano de la mondo. — Indigno de la

aûtoro en la nomo de la homa raso.

La unua afero, pri kiu mi demandis mian majstronMidore, kiam iom — false kaj neperfekte — mi pe-

nis min komprenigi per ilia lingvo, kompreneble estis: alkiu stranga hazardo mi povas danki, ke mi venis en Fa-remidon, kie kaj kiel ili trovis min?

Mia mastro rakontis, ke ili ofte travagadas la spaconper pulmoj movataj de elektraj radioj (tiel mi nomas lamotoron, kiun ili havas en la supra parto de sia trunko),serçante pli purajn kaj pli vastajn harmoniojn, kaj dum-voje ili tuÿas la atmosferon de fremdaj planedoj kajastrosistemoj. Lia amiko, Sido, okaze tuÿante la atmos-feron de la planedo Lasomi (tiel ili nomas la Teron), miremalkovris en la atmosfero figuron, kiu ÿajnis preskaûinteligenta estaîo kaj kiu ÿvebis en tia alto, kie laû iliascio pri Lasomi ankoraû neniu materio aperis. Li alparo-lis ¸in, sed la estaîo ne respondis. Flugante super ¸in, li

37


rimarkis du dosire-ojn on la interno de la sajris intelige-nia estaio: unu ne plu movi¸is, ¸i ne estis plu infekta, sedla alia estis ankoraû tia. Çar la formo de la dosire estisinteresa kaj nova, Sido levis ¸in el la interno de la estaîopor porti ¸in en Faremidon cele de mikroskopa ekzame-no. Çi tiu dosire estus mi, çu ne, en kiu ili malkaÿis stran-gajn signojn de intelekto kaj mi nun estas studata de ili,kiel fami-dosire, vivanta kaj inteligenta malsano.

Çi tiujn vortojn mi aûskultis kun granda surprizo kajrespekte mi demandis mian mastron, kion ili komprenasper dosire kaj en kiu senco ili kredas, ke ankaû mi estustia, aû kiel ili povis ¸is nun havi koncepton pri estaîojsimilaj al mi, konsidere, ke ilia estaîo tiom diferencas dela mia? Aliparte kion li komprenas per la vorto ”infek-ta”, çar, se mi bone komprenis liajn vortojn, lia amikoerare opiniis la aeroplanon inteligenta estaîo kaj min,kiu estis en ¸i, li rigardis io alia.

Mia mastro rakontis, ke ili jam delonge kaj bone ko-nas Lasomi-on, la Teron, per teleskopoj ili jam delongekaj precize esploris ¸ian surfacon kaj tie apenaû troveb-las, kio evitis ilian atenton. (Mi devas konstati, ke çioka-ze li diris la plenan veron; poste, foje ili montris al mitian teleskopon direktante ¸in al la Terglobo, laû diver-saj al¸ustigoj, kaj mi povas diri, ke tra la vitro mi povisakre distingi ne nur la domojn, sed eç la homojn kajçiujn iliajn aferojn.) Ili konstatis, ke sur Lasomi ne ekzis-

38


tas estaîoj inteligentaj en faremido-a senco: fakto des plisurpriza, çar helpe de spektroanalizo ankaû sur Lasomiestas malkovreblaj kelkaj materioj necesaj por intelek-taj estaîoj, kiel fero, oro, hidrargo kaj ankoraû multajaliaj mineraloj. Kontraûe, jam delonge ili vidas sur laTero multajn movi¸antajn, do infektajn dosire-ojn, di-versformajn kaj diverspecajn: estas supozeble, ke çi tiujmalsanigaj ¸ermoj detruis la viveblojn de la teraj solasi-oj, tio estas eç verÿajna, çar çie, kie ili trovas iun ÿajneinteligentan estaîon, kiu konsistas el fero aû ÿtalo kajkiun movas elektro aû varmo: en aû çirkaû ¸i flankumasçiam tuta amaso da dosire-oj, do parazitoj.

Je la demando, kial ili opinias ankaû min dosire, miamastro ridetante aludis tiujn strangajn plantojn, kiujmin tiel surprizis je la tago de mia alveno, kaj kiujn minomis homsimilaj arboj. Li rakontis, ke çi tiuj arboj estasspecoj de dosire: ili jam delonge vegetas kaj parazitas enla cetere sana grundo de Faremido kaj venenas la sim-plajn kaj purajn elementojn necesajn por solasi-fabrika-do. Ili konsistas el stranga miksaîo, kies naturon iliaj˛emiistoj ankoraû ne konas, nur ¸ian detruan kaj mal-sanigan efikon: kie aperas tia dosire, tie ekputras lamaterio, esti¸as malbonodoraj sukoj kaj senforma ju-kanta absceso. Per la vorto dosire oni komprenas en Fa-remido ̧ enerale venenon, infektan materion, parazitojn:se tia estaîo venas inter la erojn de solasi, tie ¸i kaûzas

39


konfuzon kaj malsanon: dank’al Dio ¸i estas tre faciledetruebla per la helpo de kelkaj acidoj: cetere ankaû ¸imem estas pereema materio, malsana malsano, kiu sinmem ruinigas per tiuj kolodaj kaj detruaj materioj, kiujn¸i produktas kaj diserigas. Kiam mi, Gulliver, venis çitien, ilia unua tasko estis ekzameni min per mikrosko-po pli precize, ol ili tion povis fari por teleskopo, kiammi vivis ankoraû sur la Tero: kaj ili konstatis kun be-daûro, ke esence mi estas sama dosire, kiu sporade tro-vi¸as ankaû en ilia grundo, kaj kiu tiel multspece svar-mas sur la Tero. La scienculoj de Faremido jam eç deter-minis mian lokon en la sistemo de la malsanigaj bakte-rioj, kaj Sido, al kiu oni povas danki mian ektrovon, minnomis remisolami-sidore, kio en proksimuma tradukosignifas homimitan bacilon, tian malsano¸ermon, kiu,estante parazito, alprenas ecojn similajn al tiuj de la vi-vaj, neorganikaj estaîoj, por pliproksimi¸i al ili: tiel ¸i eli-gas ankaû sonojn kaj ¸i produktas en la kapforma supraparto tian materion, kies sekrecio, la penso, ekstere simi-las al iliaj spiritaj produktaîoj. Sed ke, senkonsidere al çitio, mi estas sama dosire, kiel la aliaj, tion pruvas, ke enmia substanco troveblas neniu valora materio, metaloaû mineralo: sekve de tio mi nepre estas malsano, dopereema fenomeno (estas interese, ke en la lingvo de lasolasi-oj çi tiuj du vortoj signifas la samon), malsano-materio konsumanta sin mem. Cetere, ankaû mi mem

40


pruvis de tiam, kiom ¸ustas ilia supozo: ili observis, keen certa parto de la tago min kaptas maltrankvilo kajtiam mi vizitas tian faremido-anan dosire-on kaj kelkajnel ¸iaj ÿvelaîoj mi deÿiras (li celis fruktojn) kaj tiujn midetruas man¸ante plenbuÿe, do estas evidente, ke miapartenas al tiuj duagradaj estaîoj, kiuj nur tiel povaskonservi sian mallongdaûran vivon, ke ili konsumasorganismon similan al si, por ke poste ankaû ilin konsu-mu sekvonta generacio.

Çion çi mia mastro rakontis tute trankvile kaj malvar-me; estas interese, ke pro stranga hazardo la muzikitajvortoj, sendepende de ilia senco, kunfandi¸is en tiel ad-mirindan melodion, ke, kiam li finis la rakonton per lavorto ”generacio”, kvazaû per formortanta akordo: dumminutoj mi staris ravite kaj senvorte, kun animo torpo-rigita kaj lulita en dolçan eksciti¸on. Nur malrapidedisi¸is tiu sorço, por ke poste konsterni¸ante kaj indig-nante mi memoru pri la senco de la vortoj kaj pri la tutasenscia kaj malica koncepto, laû kiu li determinis en lanaturo la lokon de la homa raso, do ankaû tiun de lalo¸antoj de mia adorata patrujo. Samtempe mi sentis¸ojon: jen, mi havas okazon refuti la malverajn kaj hu-miligajn famojn disvastigitajn pri ni kaj deklari la gloronkaj la çiosuperan suverenecon de nia raso. Kio estas çitiuj maÿinoj, çi tiuj ÿraûbkolaj kaj helicokapaj tenajloj kaj

41


fonografoj, mi pensis fiereg-fanfarone, kompare al lagrandioza enigmo de la vivo?

Mi petis mian mastron pri trankvila aûskultado, ¸is niklare vidos kelkajn aferojn. Mallonge mi resumis çion,kion mi scias pri çi tiu demando: mi komencis per Ada-mo kaj Eva, sed modere, mi klopodis deteni min de tro-longemo: çie laû la indikoj de la modernaj natursciencoj.Mi rakontis, kiel dezerta kaj senviva estis la globo, antaûol aperis sur ¸i la Vivo — mi priskribis prehistorian pej-za¸on — kun lumoj fosforantaj en la malvarmi¸antajvaporoj; aglomeri¸antaj, neformitaj metaloj kaj minera-loj bunte ruli¸as sub la kuprokolora firmamento, krate-roj ÿprucigas la fajron kaj blankaj fumnuboj puÿigas enla alton. Posto çio çi trankvili¸as, blankaj akvoj kovras lateron, ridete brilas la arda suno kaj en la malprofundode la akvoj malrapide ekmovi¸as io. Strangaj, novaj for-moj sin montras, la Vivo aperis sur la Tero. ¯i provasprosperi dum jarmiloj en cent kaj cent diversaj formoj:¸i alprenas la formon de fiÿo, poste ¸i algluas al si flu-gilojn kaj levi¸as en la aeron, jen ¸i havas dek piedojnkaj multajn buÿojn, jen ¸i longigas sian kolon por atingila frukton de la palmoj, jen ¸i kreskigas akran fosilonantaû sian buÿon, por elfosi sian nutraîon el la polvo dela tero. ¯i kreskigas grandegan korpon por naski ama-son da idoj, foje razilakrajn dentojn por defendi sin kajkonservi sian rason. Fine, post longa eksperimentado, ¸i

42


enpensi¸as antaû unu formo: ¸i estas kvarmana, falt-viza¸a animalo, kun maltrankvile turni¸antaj okulglobojsub hirtaj brovoj. En la malantaûa parto de ¸ia kapoestas la cerbo, la organo de la instinkto, kiu movas ¸iajnmembrojn kaj plenumas çion, kio estas necesa, por kenia praulo, la simio, restu en vivo: se la besto kaptas alsiaj okuloj, ¸i fermas ilin, eç sen propra volo. La vivoelektas çi tiun beston por krei el ¸i ion perfektan. Onidevas evoluigi la organon de la instinkto, por ke tio, kioestis ¸is nun senkonscia kaj me˛anika, fari¸u konscia kajsinkonanta. Kelkaj jarmiloj, kaj la laboro sukcesas: en jakavo de la kranio malrapide ekevoluas la nova organo:la organo de la Konscio, kiu komprenas la eksterajn kajinternajn fenomenojn kaj kiu konformi¸as al tiuj ne enson¸simila nescio, sed çe la lumîetanta torço de la inte-lekto kaj volo. Kaj jen estas antaû ni la homo, la Kons-cia Vivo, kiu sentas çiun ¸ojon de la ekzisto kaj subjugasla fortojn, kiuj kaÿi¸as en la kruda kaj stulta materio, porfari la vivon de la individuo plej bela kaj plej feliça kajpor ¸ojkrii al la blua kaj fora çielo kaj al la levi¸antasuno!

Mia mastro atente aûskultis min, mi rimarkis, ke pre-cipe la unua parto de mia parolo lin interesis, kvankammi preparis la efekton prefere por la fino. Timante, ke lieble ne bone komprenis min, mi volis prezenti la deta-lojn, sed li signofaris kaj poste el liaj vortoj mi vidis kun

43


miro, ke li kaptis la esencon de miaj vortoj en plej pro-funda senco, kaj dum kelkaj minutoj li vidis klare la tu-tan demandon, por kies kompreno ni bezonis kelkajnjarmilojn. Mi provas mallonge rosumi lian respondon ella sekvanta çapitro.

44


SEPA ÇAPITROLa Terglobo kiel solasi. — La malsana mondo. —

Midore maltrankvili¸as pro la vivo de la Tero. Lakonscio kaj la instinkto, dukapa monstro.

La supereco kaj la certeco, per kiuj Midore — respon-de al miaj vortoj — parolis pri la historio de la ho-

maro, surprizis min min çe la unuaj vortoj. Baldaû midevis rekoni, ke ili konas çi tiun historion el ¸iaj ekste-raj fenomenoj same bone, kiel mi, eç, ÿajnas, ke pli boneol mi. Mi volus mallonge resumi la mirindan ekkonon,kiun liaj klarigoj rivelis al mia mirkonsternita menso.

Mi menciis jam, ke la solasi-oj disponas pri telesko-poj, per kies helpo ili de kelkaj dekmil jaroj observas lavivon de nia planedo Tero, ¸is la plej bagatela detalo,kiel ni observas akvoguton per niaj mikroskopoj. Kunmiro mi eksciis nun el la vortoj de Midore, ke ili rigar-das la Terplanedon simple kiel primtivan, regresintan,degenerintan, malsanan solasi-on, kiel estaîon, neorga-nike vivantan, similan al ili mem, el kiu estus devenin-taj samtiaj solasi-oj, kiaj ili estas, sed kiun proksimume

45


antaû sesdekmil jaroj atakis malsano nomata dosifare,parazitoj nomataj dosire, kiujn ni nomas homo kaj bestokaj kiuj trovi¸as malofte, sporade ankaû çe ili. Sed lakompatindan solasi-on, kiu nomi¸as Tero, ili tiel trasvar-mis, ke ¸i tute kripli¸is kaj ¸ia sani¸o povas daûri an-koraû longtempe. Li, Midore, kiu vivas en Faremido jamde sepdekmil jaroj en la sama strukturo, observis de-komence la tutan procezon; li vidis, kiel naski¸is la mal-sano kaj kiel ¸i evoluis. Vidante, ke min interesas la afe-ro, kaj rimarkinte el miaj vortoj, ke mi eç havas ian palankoncepton pri la okazaîoj, volonte li rakontos al mi siajnspertojn, çar eç se mi estas simpla dosire, ne malhelpascertagradan komprenon de la aferoj: ja en la unuaj mo-natoj jam sukcesis al ili loki en mia cerbo certajn ne-organikajn substancojn, kiuj ¸in jam multe kuracis. Ce-tere tio estas eksperimenta demando, kiun mi postekomprenos.

Poste Midore rakontis, ke li mem observas la solasi-on nomata Tero fakte de preskaû sesdekmil jaroj, çar tiuçi demando lin interesis kaj li konjektis, ke tie estas iomisa. La organoj de la Tero: montoj, fajroj, akvoj, evoluisbele dum iom da tempo. Sed en certa tempo li rimarkiskun bedaûro, ke en unu el ¸iaj multnombraj valoj nas-ki¸as tute etaj dosire-oj. fKiam mi demandis, Midoreprecize difinis tiun lokon kaj el liaj vortoj mi rekonis laregionon de Ganges kaj Eûfrates.) Verÿajne malmulte da

46


varmo kaj elektro estis en tiu loko. (Çar mi devas scii, kela varmokaj elektro, lumo kaj sono estas por la solasi lasamo, kiel por ni la sango.) La malsano rapide disvasti¸iskaj iom post iom kovris la tutan teritorion, kiun mi no-mas Azio, li: la ventro de la Tero. Tiutempe la solasi no-mata Tero estis ankoraû sufiçe sana por povi interrilati¸ikun li per sonoj: ¸i plendis pro sia malsano kaj li, Mido-re, konsilis al ¸i, ke ¸i direktu iom da varmo en la mal-sanan lokon, çar ili ambaû rapide rekonis, ke la dosireestas tre mizera kaj senpova parazito, kiun apenaû kelk-grada temperaturaltigo, apenaû okdek aû cent gradoj,mortigas, ekstermas.

Sed la Tero neglektis la aferon kaj la malsano, kiun minomis Vivo, pli kaj pli disvasti¸is. Estas interese, ke fojeli, Midore, volis helpi al ¸i kaj el aparato farita por tiucelo li sendis radiojn sur la korpon de la Tero por ¸inkuraci, la radioj eligis varmegan akvon el la malsana kor-po kaj la dosire-oj, la bakterioj milionope pereis en tiuakvo. Jam ÿajnis, ke li sukcesis ilin tute ekstermi kaj ku-raci la kompatindan solasi-kunulon. Tiutempe li tre se-rioze okupigis pri çi tiu demando kaj per helpo de cer-taj lensoj li observis la naturon kaj konduton de la do-sire-oj kaj iliajn vivkondiçojn, çar nur tiamaniere li po-vis pensi pri definitiva ekstermo de la tuta malsanigaraso. Kiam la varmega akvo komencis ÿpruci, la dosire-oj teruri¸inte rifu¸is kaj kuris sur la surfaco de la Tero;

47


tiam ili estis en tiu grado de sia evoluo, kiun mi nomisPrahomo aû Prasimio, do Instinktestaîo. Nu — diris Mi-dore ironie — tiuj Prahomoj kondutis tre strange je laefiko de la varmega akvo. Tiu, kiu ne pereis tuj, kuris enla kampojn — li ankoraû bone rememoras ilin — kaj tieili tumultis veantaj kaj teruritaj. Ankoraû estas klaraantaû li la tuta bildo, kia li ¸in observis tra la mikrosko-po: el amaso da kirli¸antaj kaj sufoki¸antaj dosire-oj ilinapartigis forte evoluinta ekzemplero, ¸i kuris flanken,poste ¸i subite eklevis siajn palpilojn aû brakojn kajmontris supren, al tiu direkto, de kie li, Midore, sendisal ili la detruantajn radiojn kaj de kie li rigardis ilin trala mikroskopo. Jes, li montris rekte al la okuloj de Mido-re kaj tiam ankaû la ceteraj turni¸is tien, poste ili falissur la teron kaj kriadis al li ion genuante, kun supren-levitaj brakoj. Tiam sub ili erupciis varmega akvo kaj iliçiuj pereis. Poste li pli ofte observis çi tiun kutimon dela dosire-oj, ke kelkfoje, kelkajn minutojn antaû sia pe-reo, ili subite suprenlevas siajn viza¸ojn tiudirekten, kiela solasi-oj lo¸as, kvazaû atendante helpon de tie, de kievenas tiu pereo.

Poste Midore rimarkigis, ke post iom da tempo li çe-sigis çi tiun manieron de kuracado. Nome, li rekonis, ke¸i tute ne estas necesa: li ripetas, ke la dosire estas mal-sana malsano, kiu sin mem pereigas per la helpo de tiuorgano, kiu havas sian sidejon kutime en ia supra par-

48


to de la besto, en la kapo, kaj kiun mi nomis instinkto.Estas do plej bone, se oni atendas, ¸is la malsano çesasper si mem: oni atendas, ¸is la dosire-oj kovros la tutanTeron kaj en korpa senco plene evoluos, tiam, laû lasperto, la organo de la instinkto ja aran¸os mem la ce-teron: la dosire-oj atakos unu la alian, unu en la alia sinmem, kaj komencigos la pereo, la morto de la malsano.Malkovri¸is, ke la dosire-oj volas subteni sian vivon tia-maniere, ke ili man¸as unu la alian, en centspeca formo;el tio evidentas, ke la tuta afero ne povas longe daûri, çardevas perei çiu aparato, kiu prenas la materion necesanpor sia vivo tie elekstere, el mondo al si nesimila, trans-formante ¸in por siaj celoj, sed kiu elinterne, el si mem,konsumas ¸in denove kaj denove. Çu ne, la boaton onine povas antaûenmovi elinterne, nur se om apogas sinal la akvo ekstere, per helpo de remiloj; ankaû la boatode la vivo haltas, se ¸i ne havas remilojn, kiuj mergassiajn platojn en la realan eston. Alivorte: la maltrankvi-lo de Midore, ke la parazitaj dosire-oj pereigos la kom-patindan Teron, man¸os ¸in kaj tiel triumfos super ¸i,pruvi¸is troigita: la dosire-oj uzis la Teron nur por eli¸iel ¸i kaj poste, dank’al la organo de la instinkto, ili ata-kis unu la alian.

Ro li estis tute trankvila pri la sorto de sia suferantasolasi-kunulo Tero; li antaûsciis, ke la dosire-oj, kiel ajnili obsedas ¸ian korpon dum iom da tempo, certe fine

49


pereos kaj la Tero resani¸os. Estas vere — li devas kon-fesi —, ke estis tempo, kiam li serioze timis kaj kredis, kela malsano i¸as serioza kaj fatala: tio estis certe en latempo, kiam laû miaj vortoj en la cerbo de la dosire,kiun mi nomis homo, subite ekevoluis nova organo, tiu,kiun mi nomis organo de konscio. Çi tiu organo vere po-vis esti dan¸era por la Tero, çar per ¸ia helpo la dosirenomata homo rekonis, ke la rimedo por resti vivanta neestas tio ke la vivo detruas sin mem, sed, ke ¸i prilabo-ras la materion necesan por vivo per çiu sia kapablo,forto kaj volo el la neorganika Tero kaj kreas el ¸i per-fektaîon. Çi tiu organo evoluis en la cerbo, interne de laorgano de la instinkto; oni povis timi, ke ¸i plene evolu-os, ke ¸i subpremos, kaj superfluigante definitive forigosla organon de la instinkto, okupos ties lokon, ekkonos laesencon de la ekzisto kaj komprenante la neperfekteconkaj la putremon de la organika korpo, ¸i substituos tionper la neorganika, daûra, nepereema materio de la so-lasi kaj fine ¸i venkos la morton, alivorte ¸i çesos estimalsano, do efemera fenomeno.

Oni devis serioze timi tion; laboro komenci¸is per lahelpo de la konscio, ili komencis bori, skulpti la Teron,ili komencis uzi ties sangon: varmon kaj elektron, kaj ladosire çiam pli kaj pli forti¸is. Jen, fine el la dura mate-rio ¸i jam povis konstrui por si ankaû flugilojn, tiel ke ¸idan¸ere komencis simili — eta, malgranda vermo, kia ¸i

50


estis — al la senmortaj solasi-oj. ”Mi diras,” aldonis Mi-dore, ”ke dum certa tempo mi serioze maltrankvilis, keper la helpo de la konscio ¸i triumfos super materio kajmorto, sed poste foje mi precize ekzamenis la etan kor-pon de la dosiro, mi ¸in malfermis per helpo de tenaj-loj kaj tra lupeo mi observis la dan¸eran, etan cerbon,kaj tiam mi trankvili¸is. Mia supozo, ke la organo de lakonscio ekstermis tiun de la instinkto, pruvi¸is falsa. Enla neperfekta cerbo de la eta estaîo estas nekuracebla,organa difekto, nekuracebla organa malsano. Çi tiu rasone povas sin vivteni, ¸i devos perei, ¸i suferas pro mor-ta, organa malsano, kiu pli-malplifrue finos la tutan ra-son. Çu vi scias, kio okazis? La organo de la konscio, kiu¸ermis el la instinkto kaj kies rolo estus, ke evoluonte ¸iokupu la lokon de la instinkto: çi tiu organo pro ia stultahazardo glitis el la instinkto, komencis aparte kreski enla antaûa parto de la cerbo, kaj kontraûflanke al ¸i, en laposta segmento de la cerbo, senembarase kaj trankvileplu evoluis ankaû la instinkto. Çu vi scias, kio estas tio?La kuracistoj ¸in nomas: gravedo eksterutera, pro kiopereas kaj la patrino kaj la infano. Du organoj, en la ser-vo de ¸uste kontraûaj celoj, unu serças la vivon, la aliala morton. Pro çi tiu difekto çiu homo estas dukapamonstro, ¸i devas perei tuj, se la du duonsegmentoj, tiude la instinkto kaj tiu de la konscio, je certa evolugradokunpremi¸os kaj sufokos unu la alian, kvazaû du gren-

51


¸ermoj, kiuj falis en la saman sulkon. Du manoj, unukonstruas, la alia detruas, unu sin kroças por ne esti for-portata de uragano, la alia ÿiras la ÿnuron de la ankro,unu kovras sian korpon por ne frosti¸i, la alia ¸in mal-kovras!«

Çe tiuj vortoj Midore metis antaû min strangan, oval-forman objekton, sub vitro ekbrilis verdviola lumo. Ko-mence mi vidis tra la lumo nur ian nuban krepuskon,poste mi rimarkis vastan, profundan kampon en senfi-na malproksimo, sed klare kaj hele. Minutoj pasis, ¸is mipovis rekoni; ¸i estis la Balta Maro, de kie mi ekiris perhidroplano antaû unu jaro. Mi vidis anglajn kaj germa-najn ÿipojn, estis batalo. El la alto mi povis vidi ¸is lafundo de la maro: îus subakvi¸is unu el niaj grandaj ÿi-poj, trafita de torpedo, ¸i malrapide malaperis sub laverda tapiÿo kaj balançigante sinkis silente, kvazaû pezaveziko, poste ¸i eksidis sur la brila sablo.

52


OKA ÇAPITROLa aûtoro ekskuzas sin, çar nur skizan bildon li povis

doni pri sia grandsignifa voja¸o. — Lia mastroportas la aûtoron sur monton, kie mirindaj ekkonoj

lin konsternas. — La aûtoro revenas en sianpatrujon haj trovas sian familion en bona sano.

Mi povus plenigi volumojn kaj komponi cent mu-zikverkojn pri tio, kion mi lernis en Faremido,

sed ¸i fari¸is nur mallonga skizo, kiun mi apenaû tuÿosplu. La instruon, kiun mi tie ekkaptis en vento kaj ura-gano, en la senkorpa muziko de la varmo kaj elektro, mine povas klarigi en ¸ia definitiva vero çi tie sur la Tero,çar tiu sola lingvo, per kiu mi povus ¸in esprimi, çe niestas nur balbuto fremda kaj nekomprenebla, kiun ninomas la mistiko de la muziko kaj kiun ni konjektas nurtiel kaj tiom, kiom la dormanto la parolon de tiuj, kiujstaras apud lia lito. La memoro de mia voja¸o en Fare-mido, rakontita en vortoj, do resta konfuza kaj taûzitafragmento, modesta signeto, fulga steloplito en muzeo,

53


por anonci al tiu, kiu kura¸as kredi, ke estis homo, kiuiris sur la bordoj de tiu stelo.

Per kelkaj vortoj — prefere por mi mem — mi notu domian lastan tagon en Faremido kaj la manieron de miareveno sur la Teron.

Iun tagon mia mastro, Midore, min kunportis suraltan monton kaj min sidigis apud sin. Kien ajn mi rigar-dis, senfina maro etendigis en la malproksimo: maro, kiune havas horizonton, sed çirkaûe ¸i fandigas kun la çie-lo, kvazaû la monto, sur kiu ni sidis, levi¸us sola el lasenfina spaco.

Tie sidante apud mia mastro mi ree sentis, kion misentis la unuan fojon, kiam mi ekvidis lin sur la tero deFaremido: la plezuron de senfina Belo, kiun sentas laartisto skulptante sian amatinon el karno kaj sango, enmarmoron pli eternan ol karno kaj sango kaj pli indanal ÿia beleco. Tiam min kaptis stranga, ne turmenta, pre-fere bonvena tristo. Mi pripensis çion, kion Midore di-ris al mi pri la Organika Vivo kiel pri malsano kaj mi nevolis plu disputi kun li. Mi memoris pri mizero, sufero,malsano, murdo, stertoro kaj morto, sango kaj siblo, te-ruro kaj mallumo, embusko kaj mensogo, deziroj kon-traûdiraj inter si kaj misaûguraj, pri tiu konfuza kaj ab-surda panoramo, kiun çe ni çiu scienco nomis historiode la Vivo. Kaj se post çio çi mi rigardis en la viza¸on deMidore, kiu laû nia tera scio estis el morta kaj senviva

54


materio, el oro kaj malvarmaj ÿtonoj, kaj el kiu, jen, ra-diis al mi la plej bela ritmo, la plej celkonscia movo, laplej brila lumo, la plej pura varmo, la plej dolça sono:klare mi devis senti, ke mi eraris kaj kun mi la tuta homaintelekto. Tiam mi ekploregis kaj balbute mi konfesis alMidore miajn dubojn kaj mian konverti¸on, surgenuemi petegis lin, ke li savu min de mia senvalora kaj stul-ta vivo, kiu estas nura malsano kaj balasto, same poraliaj kiel por mi mem.

Malespere mi kriadis, ke mi ne volas fari¸i simila altiuj doloraj, seki¸intaj arboj, tie apud la landvojo, kiampereos la malsana vivo sur la Tero kaj ekregos la verale¸o de ekzisto: varmo kaj energio, magneto kaj lumo.Mi memorigis lin, ke ankaû mia kripla kaj malsana kor-po enhavas purajn, noblajn materiojn, kvarcon kaj kar-bon kaj akvon, li do pereigu, bruligu, en retorto trafiltrumin, li ekstraktu el mi la valoraîon kaj uzu ¸in, kiel lipovas, por fari el ¸i okulojn aû buÿon aû orelojn de iusolasi; la restaîon li jetu al la vento, ke ¸i neniam pluunui¸u. Aû, se li tion ne faros, li aldonu al mi ion, banumin en io, pro kio mi rigidi¸os kaj i¸os ÿtono (ili ja çionscias kaj çion komprenas: ili jam vivas de multaj milio-noj da jaroj kaj la naturo ne plu havas sekretojn antaûili) kaj mi ne devos morti sufer-torture, per turmento deturmentoj punita pro tio, ke mi naski¸is.

Midore ridetis kaj en sia bonanima kaj trankvila ma-

55


niero li atentigis min, kiel erare mi esprimis min diran-te, ke ili solvis çiujn sekretojn de la naturo. La solasi nebezonas tion, çar la solasi mem estas la sekreto de la na-turo, li estas mem la naturo. Estas vere, ke por la kom-preno de tio mi fakte bezonus ilian intelekton, kiu estasel pura kaj travidebla, senÿanga materio, kaj kiun movassenperaj fortoj, kaj ne mian haladzantan cerbon, mova-tan de sango, maturan por çiu putro kaj pereo. Koncer-ne mian deziron pri la sanigo de mia korpo kaj pri ¸iauzo por io: çi tiu deziro estas tre logika kaj justa kaj lividas el ¸i, ke mi komencas konjekti ion el la esenco dela Ekzisto. Eç, oni povas paroli pri la afero, ¸i estus jasimpla ˛emia procezo; oni devus apliki reagilojn, filtri-lojn kaj fandfornojn, en kiuj ekiras la procezo de oksida-cio. Tamen, mia korpo en sia hodiaûa formo ankoraû nematuri¸is por tio; se li nun farus tian laboron pri mi, likaûzus al mi superfluajn dolorojn kaj tio ne estas bezo-nata, konsidere ke post mallonga tempo, kion ni nomasdek-dudek jaroj, çi tiu procezo ja komenci¸os en mi persi meni kaj mi ne devos pro ¸i suferi. Li povas tuj pruvi,kiajn konfuzojn kaj turmentojn kaûzus nun çi tiu proce-zo: li çehavas fluidon, post kies injekto en mian oblon-gan medolon, mia menso klari¸os iom por kelkaj minu-toj kaj miaj sensoj iom pli klare perceptos la fenome-nojn.

Midore prenis vitran injektilon kaj ¸in pikis en mian

56


kolon; mi sentis, kiel penetras la malvarma fluido enmiajn vejnojn. Por kelkaj momentoj la mondo antaû mii¸is malluma, poste mi veki¸is je muziko çiam pli kaj plilaûta kaj triumfa. Vere nur tre konfuzan bildon mi po-vas doni en vortoj pri tio, kion mi travivis dum tiuj kel-kaj minutoj. Tio estis muziko de muzikiloj multspecaj,akre diferencaj una de la alia kaj tamen kunfandi¸antaj;poste Midore eç montris al mi la unuopajn muzikilojnkaj dum tiuj kelkaj minutoj mi vidis ion, kies vido ¸isnun ankoraû ne estis donita al homaj okuloj. Mi vidis lavarmon çirkaûflui en kolora kaj ondanta rivereto kajkovri mian korpon, mi vidis la lumon, kiu proksimi¸issaltante de unu objekto al la alia; mi vidis la magnetanforton, kiel la korpoj elÿprucigis antenojn kaj pintojn,palpis, ekkaptis unu la alian, ekiris unu al la alia. Sed pligrave ol çio çi, kion mi tiam komprenis per miaj sentoj,estis ke çio, kion mi vidas per miaj okuloj, vivis en miankaû ¸is nun, en mi kaj en çiu homo, tra miljaroj; ke ¸iestis tiu mane palpebla kaj simpla mondo, kiun ni nomisneesprimebla kaj Transcenda kaj Superhoma, kvankam¸i estis en kaj çirkaû ni, nur niaj sentorganoj, la obtuzajkaj neperfektaj instrumentoj ne donis imagon pri ili alnia menso. Kiel iu, palpadinte en la mallumo kaj ekvi-dinte la sunon, genufalas kaj nomas ¸in dio, tiel ni no-mis dio la estaîon, kiu jen, çi tie staris antaû mi kaj kiune estas alio ol kio mi devus esti, se mi estus veninta en

57


bonajn manojn; kaj kio mi devos i¸i, se mi ¸uste kom-prenos min mem kaj purigos mian korpon de la putre-ma materio. Mi rigardis en la okulon de Midore kaj tiammi rekonis, ke jen estas la okulo, kiun mi vidis de la Teronomante ¸in Stelo: perfekta, intelekto-konstruita instru-mento, kaj mi kaptis lian manon kaj tiam mi sentis kielfoje, en mia infana¸o, kiam nokte mi veki¸is kriegante,çar malvarma kaj malseka kaj fremda mano prenis mianbrakon, kaj kiam oni kuris al mi, oni ridante trankviligismin kaj montris al mi, ke tio estis mia propra mano, surkiu mi kuÿis en son¸o kaj kiun mi torporigis.

Tiel kompreninte çion çi, forta embaraso kaj maltran-kvilo esti¸is en mia koro kaj mi kriis laûte: ”Sed kial do?kial?” mi kriis: ”kial tio devis tiel okazi, kial ni ne kom-prenis tuj çi tiun klaran kaj simplan parolon de la sfe-roj?” Sed neniu respondis kaj la efiko de la magia flui-daîo komencis çesi malrapide, çiam pli kaj pli silenti¸isçirkaû mi la muziko de la elementoj kaj drapiro de mal-luma nebulvualo descendis antaû miajn okulojn.

Tiam mi pravigis Midore-n: miaj korpo kaj menso an-koraû ne estas sufiçe maturaj, por ke sen doloro kaj tri-sto mi povu ilin forlasi en la intereso de pli bona celo, depli pura harmonio. Mi demandis lin, kion do mi faru, kajli rekomendis, ke mi reiru sur la Teron kaj vivu la vivonde la homoj, ¸is ili çi-supre ju¸os min konvena por estielmetita al la menciita ˛emia procezo. Li promesis, ke,

58


dum mi estos sur la Tero, ili konstante observos min persiaj bonegaj instrumentoj; tio servu por mia trankvili¸o,se post tio, kion mi vidis çi tie, mi malesperos. Midoretion aldonis, çar mi plendis al li angore kaj senkura¸e,kiel mi elportos poste la societon de la homoj kaj bestoj:la tutan dosire-on, kiun, observinte tra iliaj instrumen-toj, mi tiel abomenas. Je la demando, kiel okazu mia hej-menvoja¸o, mia mastro ridetis kaj diris, ke tion mi po-vas plene konfidi al li.

Tiutage, kun dolora koro kaj senespera tristo en miaanimo, mi adiaûis tiujn solasi-ojn, kiujn mi havis la hon-oron ekkoni. Mia mastro sidigis min sur la dorson de iamaÿino kaj igis min gluti pulvoron, por ke mi ekdormukaj ne sentu la penojn de la longa vojo. Rekonscii¸inteel mia profunda dormo, mi kuÿis sola sur roka bordo kajmia mastro ne plu estis apud mi. Mi çirkaûrigardis kajkomprenis, ke mi estas ree sur la Tero kaj la rememorode la tempo pasigita en Faremido jam ÿvebis en la tem-po kaj spaco kiel fora, belega songo. Mi klinis mian ka-pon en la duran polvon kaj ploris malespere.

La vesperon de la sama tago min trovis norvega vila¸-ano: mi eksciis, ke mi estas proksime al Helsingfors, surneûtrala teritorio, kaj mi devas nenion timi, ¸is mi venosal la limo; çu per pasporto mi povas de tie iri al mia pa-trujo, tio estas tre duba, çar Britujo rigardas iom strabela neûtralecon de Holando. La vila¸ano ege miris, ke

59


min tute ne interesis, kiel evoluis la mondmilito dum launu kaj duona jaro, kiom da teritorio okupis la kon-traûuloj una de la alia, kiom da homoj pereis, kiom ve-nis en kaptitecon, kiom mortis pro epidemioj, kiom daaeroplanoj estis pafitaj, kiom da mililestroj distingitaj kajkiom eksigitaj.

Mi ne tedos la leganton per la detaloj de mia hejmen-veno, nek per tio, kiel malfacile mi kutimi¸is al la formojde komuniki¸o kun la dosire-oj, netolereblaj por mi. Ko-mence ili rigardis min frenezulo pro miaj ektimaj kajhororaj retrosaltoj, per kiuj mi defendis min kontraû lamanoj etenditaj al mi aû kontraû la vivantaj estaîoj pro-ksimi¸antaj al mi; la kuracistoj konstatis idiosinkrazion;kiel ili povus scii, ke mi kutimi¸is rigardi la vivon infektakaj fetora malsano, kies çiu tuÿo kaÿas en si mortan dan-¸eron? Mi ne disputis kun ili, pace kaj pacience mi aten-das la tagon de la liberi¸o, fidante al la promeso de miabona mastro, kiu diris al mi, ke li prenos min al si, kiamli ju¸os mian korpon matura por tia honoro. ¯is tiam mirigardas fide kaj kun interna sekreta ¸ojo kelkfoje al lablua çielo; kaj en lia bonanima varma, okulo, kiun la ho-moj nomas Suno, kelkfoje mi kvazaû legas kura¸igonsole al mi parolantan: ke li ankoraû rememoras pri mikaj ke li min ne forgesos.

Mia voja¸o al Faremido, mezurita per tera tempo, en-tute daûris preskaû unu kaj duonan jaron: mi descendis

60


en Helsinki la 18-an de januaro de 1916 kaj post du se-majnoj, la 2-an de februaro mi alvenis al Redriff, kie mitrovis miajn edzinon kaj infanojn en bona sano.

61


www.omnibus.se/inko

ISBN 91-7303-187-9

Documents

Vojag'o al Faremido · 4 VOJA¯O AL FAREMIDO eLIBRO do. ankoraû plie min konvinkis pri tiu çi vero, kiel la le-ganto eerte memoras, çar, çu ne (precipe se oni pensas