Vol.20 No.4

14 Vol. 20 No. 4 October - December 200�

บทความ

15Vol. 20 No. 4 October - December 200�

The Journal of Thai Veterinary Practitioners / วารสารสตวแพทยผประกอบการบำบดโรคสตวแหงประเทศไทย

ของเสยทเกดจากกระบวนการเมตาบอลสมออกจาก

รางกายโดยการทำงานของไต นำชวยในการเจอจาง

สารทมความเปนพษทงทไดรบจากภายนอกและท

รางกายสรางขนเอง รางกายสตวตองไดรบนำเพอ

เขาไปทดแทนสวนทสญเสยออกไปกบปสสาวะและ

อจจาระ และทสำคญคอในลมหายใจ ทงนแหลง

ของนำประกอบดวย นำดม นำทเปนองคประกอบ

ของอาหาร และนำจากกระบวนการเมตาบอลสม

และปฏกรยาเคมตางๆ ทเกดขนภายในรางกาย

2) โปรตน สารอาหารทประกอบดวยแรธาตหลกคอ คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน และ

ไนโตรเจน โปรตนบางชนดอาจมธาตกำมะถนและ

ฟอสฟอรสประกอบอยดวย โดยองคประกอบพนฐาน

ของสารอาหารประเภทโปรตน คอ กรดอะมโน

โปรตนแตละชนดจะมองคประกอบของกรดอะมโน

ทงชนดและปรมาณทแตกตางกนออกไป ซงกรดอะ

มโนในอาหารมอยประมาณ 20 ชนด จำแนกออก

เปน 2 กลม คอ

1. กรดอะมโนจำเปน หมายถง กรดอะมโน

ทรางกายไมสามารถสรางไดเองในปรมาณทเพยง

พอกบความตองการของรางกาย จงจำเปนตองได

รบจากอาหาร มอยดวยกน 10 ชนด คอ

-Methionine-Alanine

-Threonine -Tryptophan

-Histidine -Isoleucine

-Leucine -Lysine

-Valine -Taurine(เฉพาะสำหรบแมว)

2. กรดอะมโนไมจำเปน หมายถง กรดอะม

โนทรางกายสามารถสรางไดเองในปรมาณทเพยง

พอกบความตองการ จงไมจำเปนตองไดรบจาก

อาหาร ประกอบดวย

-Alanine -Arginine

-Asparagine -Cysteine

-Glutamine -Glycine

-Proline -Phenylalanine

-Serine -Tyrosine

โภชนาการทดสำหรบสตวเลยง หมายถง การ

ไดรบอาหารทมสารอาหารครบถวนทกชนดใน

ปรมาณทเพยงพอกบความตองการและในสดสวนท

เหมาะสม ในโลกของสตวเลยง เจาของสตวจะเปนผ

ตดสนใจและจดหาอาหารใหแกสตวเลยง ซงสวน

มากแลว สตวเลยงมกไดรบอาหารเพยงประเภท

เดยวในแตละมออาหาร ทำใหพวกเขาไมมโอกาสได

เลอกสรรชนดของอาหารเอง เมอเปรยบเทยบกบการ

มชวตอยตามธรรมชาตทสตวจะรไดเองวารางกาย

ของพวกเขาตองการอาหารหรอสารอาหารประเภท

ใด ในปรมาณและสดสวนอยางไร แลวพวกเขากจะ

เลอกหาอาหารใหตรงกบความตองการ (Morris et al,

1994) รางกายของสงมชวตลวนตองการสารอาหาร

ประเภทตางๆ เพอการเจรญเตบโตอยางปกต เพอ

การดำรงชพรวมทงการทำกจกรรมตางๆ และเพอ

ซอมแซมสวนทสกหรอเปนสำคญ นอกจากน ในการ

กำหนดปรมาณอาหารแตละมอทใหแกสตวเลยงจะ

พจารณาจาก “พลงงาน” โดยประมาณจากพลงงาน

พนฐานทสตวตองการใชในแตละวนเพอการดำรงชพ

และการทำกจกรรมของเซลลและอวยวะตางๆ ทว

รางกาย แลวนำมาคำนวณเปรยบเทยบกบปรมาณ

พลงงานทมอยในอาหาร ซงพลงงานในอาหารนได

มาจากสารอาหารประเภทตางๆ ทเปนองคประกอบ

ของอาหาร

“สารอาหาร ” หมายถง สงท เปนองค

ประกอบหลกของอาหาร สามารถจำแนกออกไดเปน 6

ประเภท คอ

1) นำ เปนสงสำคญทเจาของสตวมกไมใครใหความสำคญทงๆ ทรางกายของสงมชวตมนำเปน

สวนประกอบหลกคดเปนปรมาณรอยละ 70 ของนำ

หนกตว โดยรอยละ 90 ของนำ คอ ของเหลวทไหล

เวยนอยทวรางกายอนไดแก เลอดนนเอง นำเปนตว

ทำละลายทมบทบาทสำคญในกระบวนการยอยและ

การดดซมสารอาหาร นำทำหนาทชวยในการกำจด

บทนำ

อตรา จามกร 1)

โภชนาการกบสตวเลยง

โภชนาการทดสำหรบสตวเลยงหมายถง การไดรบอาหารทมสารอาหารครบถวนทกชนดในปรมาณท

เพยงพอกบความตองการและในสดสวนทเหมาะสม การกำหนดปรมาณอาหารแตละมอทใหแกสตวเลยงจะ

พจารณาจาก “พลงงาน” พนฐานทสตวตองการใชในแตละวน “สารอาหาร” หมายถง สงทเปนองคประกอบ

หลกของอาหารสามารถจำแนกออกไดเปน 6 ประเภท คอ นำ โปรตน คารโบไฮเดรต ไขมน แรธาต และ

วตามน สตวเลยงทมความผดปกตสวนมากมกมอาการเบออาหาร อาหารปรงเองหรออาหารทปรงใหมๆ สดๆ

จงอาจไดรบการยอมรบมากกกวาอาหารสำเรจรป อยางไรกตาม อาหารปรงเองมขอดอยแฝงอยหลายประการ

ดวยกน การปรงอาหารเองมขอควรปฏบตดงตอไปน 1. ตรวจสอบวตถดบทใชวามแหลงของสารอาหารครบทก

ประเภทหรอไม 2. ตรวจสอบปรมาณของวตถดบทใชเปนแหลงของคารโบไฮเดรตตอปรมาณของวตถดบทใช

เปนแหลงของโปรตน 3. ตรวจสอบชนดและคณภาพของวตถดบทใชเปนแหลงของโปรตน รวมทงปรมาณไข

มนทตดมากบเนอสตว 4. ตรวจสอบแหลงของแรธาต และวตามนวามเพยงพอหรอไมในสตรอาหาร 5. อาหาร

ปรงเองสำหรบแมวควรตรวจสอบปรมาณ taurine วามเพยงพอกบความตองการ 6. เกลอทใชในการปรงอาหาร

ควรเปนเกลอทะเล หรอเกลอทมไอโอดน 7. สำหรบสตรอาหารปรงเอง ควรกำหนดสดสวนของคารโบไฮเดรต

โปรตน ไขมน และเยอใยใหคงท การเตรยมอาหารปรงเองสำหรบสตวปวย มขอควรรและขอจำกดมากกวา

การเตรยมอาหารปรงเองสำหรบสตวเลยงทมสขภาพปกตโดยมหลกสำคญทตองพจารณาไดแก ประเภทของ

ความผดปกตและอวยวะทเกยวของกบความผดปกต

คำสำคญ:สนข แมว โภชนาการ โรค และ อาหาร

บทคดยอ

1)ภาควชาสตวบาล คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


บทความ



สารอาหารประเภทโปรตนถกใชในการสรางสารประกอบ ประเภทโปรตน เชน เอนไซม ฮอรโมน ภมคมกน รางกาย เปนตน โปรตนเปนสวนประกอบสำคญของเสนขน เลบ กลามเนอและเนอเยอเกยวพน โปรตนตางชนดหรอทมาของอาหารทเปนแหลงของโปรตนตางชนดกนจะมความแตกตางกนในเรองของการยอยไดหรอการนำไปใชประโยชนไดของสตว โปรตนคณภาพดตองเปนโปรตนทมองคประกอบของกรดอะมโน โดยเฉพาะกรดอะมโนจำเปนครบถวนและสมดลตามความตองการของสตวเลยงแตละชนด อาหารทเปนแหลงของโปรตนคณภาพดมกมาจากสตว ไดแก ไข นำนม ชส และเนอสตวชนดตางๆ สวนแหลงของโปรตนทมาจากพชมกมองคประกอบของกรดอะมโนจำเปนไมครบถวนหรอไมตรงกบความตองการของสตวเลยง National Research Council (2006) และ Association of American Feed Control Official (2008) กำหนดไววาอาหารสำเรจรปสำหรบสนขทโตเตมทควรมปรมาณโปรตนไมนอยกวารอยละ 18 ของ นำหนกแหง สวนอาหารสำเรจรปสำหรบลกสนขและแมพนธทกำลงตงทองหรอเลยงลกควรมปรมาณโปรตนไมนอยกวารอยละ 22 ของนำหนกแหง สวนอาหารสำเรจรปสำหรบแมวทโตเตมทควรมปรมาณโปรตนไมนอยกวารอยละ 26 ของนำหนกแหง สวนอาหารสำเรจรปสำหรบลกแมวและแมพนธทกำลงตงทองหรอเลยงลกควรมปรมาณโปรตนไมนอยกวารอยละ 30 ของนำหนกแหง

3) คารโบไฮเดรต เปนสารประกอบอนทรยทเปนแหลงของพลงงาน สำหรบสตวเลยงทงสนขและแมวไมมการกำหนดปรมาณตำสดทสตวตองการหรอจำเปนตองมในอาหารสำเรจรปสำหรบสตว เลยง คาร โบไฮเดรตสามารถจำแนกตามคณสมบตออกไดเปน 2 กลมหลกๆ คอ 1.กลมของนำตาลแบงออกไดเปน2ประเภทคอ • นำตาลโมเลกลเดยว (monosaccharides) เชน 1.กลโคส เปนนำตาลทมอยในอาหารทวไปพบมากในผกและผลไมสก นำผง

2. ฟรกโทส เปนนำตาลทพบไดในเกสรดอกไม

ผลไม นำผง นำตาลทราย กากนำตาล และอนๆ

3. กาแลกโทส เปนองคประกอบของนำตาล

แลกโทสในนำนม

• นำตาลโมเลกลค (disaccharides) เชน

1. ซโครส หรอ นำตาลทราย ลกษณะเปนผลก

พบในออย มะพราว หวบทรท ลกตาล

2. มอลโทส พบในเมลดพชทกำลงงอกขาวมอลต

หรอขาวบารเลย

3. แลกโทส ประกอบดวยกลโคสและกาแลกโทส

พบในนำนมของสตวเลยงลกดวยนมทกชนด

2. กลมทไมใชนำตาล หรอคารโบไฮเดรตสาย

ยาวหรอคารโบไฮเดรตเชงซอน เปนคารโบไฮเดรต

ท ไมมรสหวานโมเลกลมขนาดใหญและมสตร

โครงสรางทซบซอนประกอบดวยนำตาลโมเลกล

เดยวจำนวนมากเชอมตอกน เปนคารโบไฮเดรตทไม

ละลายนำ ตวอยาง เชน

1) แปง เปนสารประกอบอนทรยทพชสะสมไวใน

เมลด ราก หว และอนๆ

2) ไกลโคเจน เปนแหลงหลงงานสำรองทถก

สะสมไวในรางกายของมนษยและสตว โดยสวนมาก

จะสะสมไวทกลามเนอและตบ เมอนำตาลในเลอด

ลดตำลงหรอรางกายขาดพลงงาน ไกลโคเจนจะถก

เปลยนเปนกลโคส

3) เสนใยอาหาร หรอ เยอใย เปนสวนประกอบ

ของโครงรางทเสรมสรางความแขงแรงของผนงเซลล

พชเปนสวนทไมถกยอยโดยนำยอยในทางเดนอาหาร

ของสตวเลยง ประกอบดวย เซลลโลส (cellulose) เฮไม-

เซลลโลส (hemicellulose) และเพคตน (pectins)

แมวาเสนใยอาหารจะปราศจากคณคาทางโภชนาการ

โดยตรง แตเสนใยอาหารมความสำคญตอการ

เคลอนทของอาหารในทางเดนอาหาร โดยเสนใย

อาหารทไมละลายนำ (insoluble fibers) ทำหนาท

ชวยหลอลนใหอาหารเคลอนทผานทางเดนอาหารได

สะดวกขนสวนเสนใยอาหารทละลายนำ (soluble

fibers) หรอเสนใยอาหารทถกหมกโดยจลนทรย

(fermentable fibers) ทำหนาทชวยปกปองผนงลำไสและตอตานการออกฤทธของแบคทเรยทเปนสาเหตของการถายเหลว 4) ไขมน เปนสารอาหารทเปนแหลงสำคญของพลงงาน ทมความเขมขนของพลงงานสง คอ 1 กรม มพลงงาน 9 กโลแคลอร ในขณะทคารโบไฮเดรต และโปรตน 1 กรม มพลงงานประมาณ 4 กโลแคลอร ไขมนจงมกถกเขาใจผดวาเปนสาเหตสำคญททำใหสตวเลยงมนำหนกตวเกน (อวน) ไขมนมหลายชนด แตละชนดจะประกอบดวยกรดไขมน (fatty acids) ชนดตางๆ ทมคณสมบต ลกษณะทางกายภาพ และมผลตอรางกายสงมชวตแตกตางกนไป กรดไขมนทคนพบในปจจบนมอยกวา 70 ชนด โดยทกรดไขมนเหลานสามารถแบงตามการมพนธะคของคารบอนอะตอมไดเปน 1.กรดไขมนอมตว(saturated fatty acids) หมายถงกรดไขมนทไมมพนธะคระหวางอะตอมของคารบอน ปกตพบไดในไขมนจากสมองสตวหรอเครองในสตว 2.กรดไขมนไมอมตว (unsaturated fattyacids)หมายถง กรดไขมนทมพนธะคระหวางอะตอมของคารบอน พบไดในไขมนจากพชหรอนำมนพชชนดตางๆ สารอาหารประเภทไขมนมความสำคญตอสขภาพสตวเลยงโดยเปนแหลงของกรดไขมนจำเปนซงจำแนกตามลกษณะโครงสรางทางเคมและตำแหนง ของพนธะคบนสายคารบอนอะตอมทเชอมตอกน ออกเปน 2 กลม (Strombeck, 1999) คอ 1. โอเมกา 3 หมายถงกรดไขมนทมพนธะคพนธะแรกอยระหวางคารบอนอะตอมท 3 และ 4 (เรมนบจากปลายดานตรงขามกบทมหม COOH) ตวอยางเชน linolenic acid เปนกรดไขมนทมความเสถยรตำ ตองเกบรกษาในทอณหภมตำ ปราศจากแสงและออกซเจน พบมาก ในนำมนจากปลาทะเลนำลก เชน ปลาแซลมอน ปลาแมกเคอเรล (mackerel) ปลาฮาลบท (halibut) ปลาเฮลง (herring) หรอไขมนจากสตวทบรโภคปลาเหลานเปนอาหาร สำหรบ

นำมนพชสามารถพบนำมนกลมโอเมกา 6 ไดมากในนำมนคาโนลา (canola oil) และนำมนจากเมลดลนน (flaxseedoil) นอกจากน ยงมในเมลดวอลนท (walnut oil) ถวเหลอง และจมกขาวสาล 2. โอเมกา 6 หมายถง กรดไขมนทมพนธะคพนธะแรกอยระหวางคารบอนอะตอมท 6 และ 7 4 (เรมนบจากปลายดานตรงขามกบทมหม COOH) ตวอยางเชน linoleic acid พบมากในผลตภณฑจากพช เชน นำมนดอกทานตะวน นำมนดอกคำฝอย นำมนขาวโพด นำมนอฟนงพรมโรส (evening primrose oil) นำมนโบราด (Borage oil) นอกจากนยงมอยในไขมนไกและไขมนหม แตพบไดนอยในไขมนววและเนย นอกจาก linoleic acid และ linolenic acid ทจดเปนกรดไขมนจำเปนสำหรบสนขแลว arachidonic acid ยงจดเปนกรดไขมนจำเปนชนดทสามสำหรบแมวดวย arachidonic acid นพบมอยในนำมนปลา ไขมนสกร และไขมนไก กรดไขมนเปนสารอาหารทมความสำคญตอการเจรญเตบโต การรกษาสขภาพและความสมดลของผวหนงรวมทงเสนขนในการปกปองรางกายจากการตดเชอและสารระคายเคองตางๆ เกยวของกบความสมบรณของผนงเซลล มบทบาทสำคญในการขนสงและการดดซมของวตามนทละลายในไขมนไดแก วตามนเอ ด อ และเค นอกจากน ไขมนในอาหารยงมสวนสำคญในดานเนอสมผส กลนรส ความชมฉำของเนอ และรสชาตของอาหารอกดวย การไดรบกรดไขมนบางชนดมากเกนความตองการ หรอไดรบในสดสวนทไมเหมาะสมกบความตองการสามารถกอใหเกดผลเสยตอสขภาพของสตวเลยง จากงานวจยทผานมาพบวา สตวเลยงทวไปมความตองการกรดไขมนกลม โอเมกา 6 ในสดสวนทมากกวากรดไขมนกลมโอเมกา 3 โดยสดสวนทเหมาะสมอยระหวาง 5:1 ถง 10:1 ทงนสำหรบสตวเลยงทมสขภาพสมบรณแขงแรงหากไดรบกรดไขมนทงสองกลมในปรมาณมากพอๆ กนอาจทำใหเกดความผดปกตได

1� Vol. 20 No. 4 October - December 200�

บทความ

1�Vol. 20 No. 4 October - December 200�


5) แรธาต โดยทวไปอาหารประกอบดวยสวนทเปนสารอนทรย นำ และแรธาต หรออกนยหนง

แรธาตในทนจะหมายถง เถา มแรธาตอยประมาณ 18

ชนดทจดวาเปนสารอาหารสำคญสำหรบสตวเลยงลก

ดวยนม เมอพจารณาจากปรมาณแรธาตตาง ๆ ทมอยใน

อาหาร สามารถจำแนกแรธาตออกเปน 2 ประเภท คอ

1. มหแรธาต หรอ แรธาตหลก หรอ

“Macro-mineral” หมายถง แรธาตทรางกายของสง

มชวตตองการในปรมาณคดเปนรอยละของสาร

อาหารทงหมดทมอยในอาหาร มอยดวยกน 7 ชนด

ไดแก แคลเซยม ฟอสฟอรส แมกนเซยม กำมะถน

โซเดยมโพแทสเซยม และคลอไรด

2. จลแรธาต หรอ แรธาตรอง หรอ แรธาต

ปลกยอย หรอ “Trace element” หมายถง แรธาตท

รางกายของสงมชวตตองการในปรมาณคดเปน

สดสวนตอลานสวนของสารอาหารทงหมดทมอยใน

อาหาร (มลลกรมตอกโลกรม หรอ part per million

หรอ ppm) มอยไมนอยกวา 11 ชนดตวอยางเชน เหลก

ทองแดง สงกะส ไอโอดน ซลเนยม แมงกานส โคบอลต

โมลบดนม ฟลออรน โบรอน โครเมยม และอนๆ

โดยเหตทแรธาตแตละชนดตางมบทบาท

และความสำคญตอการเจรญเตบโต การดำรงชวต

การทำหนาทของเซลลและอวยวะตางๆ ทวรางกาย

แตกตางกนออกไป นอกจากน การมแรธาตบางชนด

มากเกนไปยงสามารถไปรบกวนการดดซมหรอขด

ขวางการทำงานของแรธาตอกชนดหนงไดดวย

ดงนน จงมความจำเปนทสตวเลยงจะตองไดรบแร

ธาตจำเปนชนดตางๆ ในสดสวนและปรมาณท

เหมาะสมจากอาหาร ปจจยสำคญอกปจจยหนงท

ตองคำนงถงเกยวกบแรธาต คอ รปแบบของแรธาต

เนองจากรปแบบของแรธาตสามารถมผลตอการ

ยอย การดดซมและการนำไปใชประโยชนไดของแร

ธาตนนๆ หมายความวา เมอนำไปตรวจวเคราะหจะ

พบวามแรธาตอยในอาหาร แตรางกายสตวอาจไม

สามารถใชประโยชนไดเพราะไมสามารถยอยหรอ

ดดซมแรธาตในรปแบบทปรากฏได

6) วตามน หมายถง สารอนทรยทเปนองคประกอบในอาหารและมความแตกตางจากโปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน เปนสารซงรางกายตองการในปรมาณนอยและไมสามารถสงเคราะหขนเองในปรมาณทเพยงพอกบความตองการ จดเปนสารทไมใหพลงงาน แตมความจำเปนและรางกายจะขาดไมได เพอใหการทำงานของอวยวะตางๆดำเนนไปไดอยางปกต การไดรบวตามนไมเพยงพอจะทำใหเกดความผดปกตได ดงนนจงจำเปนตองไดรบจากอาหารเปนประจำทกวน สามารถจำแนกวตามนออกเปน 2 ประเภท คอ 1. วตามนทละลายในไขมน มอยดวยกน 4 ชนด ไดแก วตามนเอ วตามนด วตามนอ และวตามนเค 2. วตามนทละลายในนำ มอยดวยกนประมาณ 10 ชนด ไดแก วตามนบ1 (thiamin) วตามนบ2 (riboflavin) วตามนบ3 (niacin รวมทง nicotinic acid และ nicotinamide) วตามนบ5 (pantothenic acid) วตามนบ6 (pyridoxine, pyridoxal และ pyridoxamine) วตามนบ7 (biotin หรอ วตามน H) วตามนบ9 (folic acid) วตามนบ12 (cyanocobalamin หรอ cobala- mins) โคลน (choline) และวตามนซ วตามนท จดเปนสารอาหารจำเปน (AAFCO, 2002) สำหรบสนขประกอบดวย วตามนเอ วตามนด วตามนอ วตามนบ1 วตามนบ2 วตามนบ3 วตามนบ5 วตามนบ6 วตามนบ9 วตามนบ12 และโคลน สวนแมวมเพมอกหนงชนดคอ วตามนเค วตามนมบทบาทสำคญในการชวยเรงการทำงานของเอนไซม (cofactor) ของปฏกรยาทางเคมตางๆ ทวรางกาย อาทเชน การสงเคราะห DNA การเปลยนรปสารอาหารใหเปนพลงงาน การมองเหน ความแขงแรงสมบรณของผนงเซลล การแขงตวของเลอด การกำจดอนมลอสระ เมตาบอลสมของกรดอะมโนและโปรตน การสงกระแสประสาทฯ ดวยเหตน รางกายสตวจงจำเปนตองไดรบวตามนแตละชนดชนดในปรมาณทเหมาะสมกบความตองการของรางกายเชนเดยวกบสารอาหารประเภทอนๆ

อาหารปรงเอง แมวาการเลยงสตวดวยอาหารสำเรจรป

สำหรบสตวเลยงจะมมานานหลายทศวรรษ มการ

ศกษาคนควาวจยเพอพฒนาผลตภณฑอาหาร

สำเรจรปในเรองตางๆ อาท ความตองการทแตกตาง

และจำเพาะสำหรบสตวเลยงแตละชนด แตละสายพนธ

หรอแตละชวงอาย การเตมสารอาหารบางชนดเพอ

ความสมบรณของสขภาพและการมชวตทยนยาว

สตรอาหารทชวยชะลอความรนแรงของโรคหรอ

ความผดปกตตางๆ ฯลฯ หากยงไมมอาหารสำเรจรป

ในอดมคตทสมบรณตรงตามความตองการทกอยาง

ของสตวเลยงรวมทงเจาของสตว นอกจากน ยงเชอ

วามความผดปกตบางอยางทมสาเหตโนมนำมาจาก

การใชอาหารสำเรจรป การใชอาหารปรงเองดง เชน

ในอดตจงกลบมาอยในความสนใจอกครงโดยเฉพาะ

การปรงอาหารสำหรบสตวปวยหรอสตวทมความผด

ปกตบางอยางทตองมการจดการดานอาหารเพอ

เสรมการรกษา ประกอบกบการทบางครง อาหาร

สำเรจรปทใชประกอบการรกษาโรคมราคาสงเกน

กวาเจาของสตวจำนวนมากจะสามารถซอได หรอ

บางครงสตวเลยงไมยอมรบอาหาร โดยเฉพาะสตว

เลยงทไดรบการตามใจอยางมากจากเจาของ สตวเลยง

ทมนสยชางเลอก หรอสตวเลยงทคนเคยหรอยอมรบ

เฉพาะอาหารทปรงสดๆ นอกจากน สตวเลยงทปวย

หรอผดปกตสวนมากมกมอาการเบออาหาร อาหาร

ปรงเองหรออาหารทปรงใหมๆ สดๆ จงอาจไดรบการ

ยอมรบมากกกวาอาหารสำเรจรป อยางไรกตามอาหาร

ปรงเองมขอดอยแฝงอยเชนเดยวกน อาท ความไม

ครบถวนและความไมสมดลของสารอาหารทรางกาย

ตองการ (โดยเฉพาะสารอาหารประเภทแรธาตและ

วตามน) ความไมสมำเสมอดานคณภาพของวตถดบ

ความสดใหมของวตถดบ และอน ๆ ทำใหการปรงอาหาร

เองมขอจำกดอยหลายประการดวยกน โดยเฉพาะ

อาหารสำหรบสตวปวย

ขอควรรโดยทวไปในการเตรยมอาหารปรงเองสำหรบสตวเลยง 1. ศกษาขอมลความตองการสารอาหาร

ประเภทตางๆ ของสตวเลยงแตละชนดจาก

แหลงทเชอถอได

•กรณมมากเกนความตองการอาจทำใหเกด

ความเปนพษ

•กรณมนอยกวาความตองการอาจทำให

เกดภาวะขาดสารอาหาร

2. ไมเลยงสนขดวยอาหารแมว และไม

เลยงแมวดวยอาหารสนข

•แมวตองการอาหารทมปรมาณโปรตนสง

กวาสงกวา

•สารอาหารบางอยางจดเปนสารอาหาร

จำเปนสำหรบแมว แตไมจำเปนสำหรบสนข

3. เขาใจธรรมชาตและนสยการกนของ

สตวเลยงโดยเฉพาะแมวเปนสตวทมนสยชาง

เลอกมากกวาสนข

•แมวเปนสตวกนเนออยางแทจรง ทรางกาย

ตองการโปรตนจากเนอสตวเปนหลก

•ไมควรเลยงแมวดวยอาหารทปราศจาก

เนอสตว

4. ทราบลกษณะของวตถดบอาหารทด

(เชนความสดใหม)และไมด (เชนเกาเกบใกล

เนาเสย) รวมทงตองระวงเรองการปนเปอนสาร

พษ (เชน สารปรอทจากปลาทะเล)

5. ทราบประเภทของวตถดบหรออาหาร

ทตองหลกเลยงหรอสามารถทำใหสตวเลยงเจบ

ปวย ตวอยาง เชน หวหอม ชอคโกแลต ไขดบ

นมโคสดกระดกกระเทยมสดและอนๆ

6. ความรอนทพอเหมาะชวยใหอาหาร

สกและยอยงายขณะเดยวกนความรอนสามารถ

ทำลายคณคาทางโภชนาการของสารอาหาร

หลายๆชนดโดยเฉพาะวตามน

7.ยสต(brewer’syeast)เปนแหลงทด

ของวตามน


บทความ



8. การเปลยนสตรอาหารเปนระยะจะ

ชวยใหสตวมความคนเคยกบอาหารหลากหลาย

ชนด แตการเปลยนสตรบอยมากเกนไปอาจ

เปนการสรางนสยชางเลอกใหแกสตวเลยง สงท

ควรระวงคอการสลบสบเปลยนชนดของวตถดบ

ซงมกมคณคาทางโภชนาการไมเหมอนกนทำให

องคประกอบของสารอาหารแตกตางกนอาหารท

สตวไดรบจงมปรมาณสารอาหารไมแนนอน

9. วตถดบทเปนแหลงของคารโบไฮเดรต

ทเหมาะสำหรบสตวเลยงไดแกขาวสวยมนฝรง

และอนๆ วตถดบทเปนแหลงของ แรธาตเชน

แคลเซยมและฟอสฟอรสทเหมาะสำหรบสตว

เลยงไดแกเปลอกไขบดกระดกปนและอนๆ

10. อาหารปรงเองทใชไมหมดในแตละ

มอรวมทงวตถดบควรเกบรกษาในททมอณหภม

ตำ(10-15องศาเซลเซยส)เชนการเกบในตเยน

ขอควรปฏบตในการเตรยมอาหารปรงเอง 1. ตรวจสอบวตถดบทใชวามแหลงของสารอาหารครบทกประเภทหรอไม 2. ตรวจสอบปรมาณของวตถดบทใชเปนแหลงของคารโบไฮเดรต (เชน ขาว) ตอปรมาณของวตถดบ ทใชเปนแหลงของโปรตน (เนอไก เนอสกร ฯ) สำหรบ สนขควรมสดสวนอยในชวง 2:1 ถง 3:1 สวนแมวควรอยในชวง 1:1 ถง 2:1 3. ตรวจสอบชนดและคณภาพของวตถดบทใชเปนแหลงของโปรตน โดยทวไปเนอของสตวตางชนด จะมองคประกอบของกรดอะมโนในสดสวนทใกลเคยงกน เมอเปรยบเทยบในรปของนำหนกวตถแหง (dry matter basis) เนอของสตวเลยงลกดวยนมกบสตวปกจะมปรมาณโปรตนไมแตกตางกน อาหารปรงเอง สำหรบสนขควรมโปรตนจากสตวทปรงสกแลว ประมาณรอยละ 25-30 สำหรบแมวควรมประมาณรอยละ 35-50 4. ตรวจสอบปรมาณไขมนทตดมากบเนอสตว ถาเปนเนอลวนทปราศจากไขมน ควรเตมไขมนจากสตว นำมนพช หรอนำมนปลา เพอใหเปนแหลง

ของพลงงานและกรดไขมนทจำเปน สำหรบอาหารสนขควรเตมอยางนอยรอยละ 2 สวนแมวควรเตม

อยางนอยรอยละ 5 ของสตรอาหาร

5. ตรวจสอบแหลงของแรธาต โดยเฉพาะ

แคลเซยม สำหรบสตรอาหารปรงเองทมสดสวนของ

โปรตนจากสตวเทากบหรอมากกวาสดสวนของคารโบ

ไฮเดรต ควรเตมแคลเซยม (แคลเซยม คารบอเนต)

อยางนอย 2 กรม สำหรบสนขหนก 15 กโลกรม หรอ

0.5 กรม สำหรบแมวหนก 4.5 กโลกรม กรณทสตร

อาหารปรงเองมสดสวนของโปรตนจากสตวนอยกวา

คารโบไฮเดรต ควรเตมแคลเซยมและฟอสฟอรสโดย

เสรมในรปของกระดกทสกแลว หรอไดแคลเซยม

ฟอสเฟต หรออาหารเสรมแรธาตชนดอนๆ ทมสวน

ประกอบของแคลเซยมประมาณรอยละ 27 และ

ฟอสฟอรสประมาณรอยละ 16 (คดเปนสดสวน

Ca:P ประมาณ 2:1) นอกจากนยงควรเตมแรธาต

ปลกยอยดวย

6. ตรวจสอบวามแหลงของวตามนเพยงพอ

หรอไมในสตรอาหาร อาจเสรมในรปของอาหารเสรม

วตามนทมจำหนายทวไปตามรานคาสตวเลยง

7. อาหารปรงเองสำหรบแมวควรตรวจสอบ

ปรมาณ taurine (โดยการคำนวณจากองคประกอบของ

วตถดบ) ในแตละวนแมวควรไดรบ taurine ในชวง

ประมาณ 200-500 มลลกรม

8. เกลอทใชในการปรงอาหารควรเปนเกลอ

ทะเล หรอเกลอทมไอโอดน โดยเกลอทะเล (NaCl)

หรอเกลอไอโอดน 1 ชอนชา (ประมาณ 6 กรม) จะม

ธาตไอโอดนอยประมาณ 400 ไมโครกรม

9. สำหรบสตรอาหารปรงเอง ควรกำหนด

สดสวน ของคารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน และเยอใย

ใหคงท

ตารางท 1 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขปกตทโตเตมท (นำหนกตว 15 กโลกรม)

ขาวสวย 200

เนอสตวปรงสก (ไก ปลา ตบ โค ฯ) 100

ไขมน (ไก โค สกร ปลา นำมนพช) 8.3

เยอใย (รำขาว เซลลโลส ผกตางๆ) 25

กระดกปน หรอ ไดแคลเซยมฟอสเฟต 3.3

โพแทสเซยมคลอไรด 0.8

อาหารเสรมวตามนและแรธาต 9 กรม/วน

วตถดบ ปรมาณ(กรม)

ทมา: ดดแปลงจาก Hand and Novotny (2002)

สตรอาหารปรงเองทไดมสวนประกอบของ

โปรตนรอยละ 21 ไขมนรอยละ 20 เยอใยรอยละ


เนอสตวปรงสก (ไก ปลา ตบ โค ฯ) 27

ไขมน (ไก โค สกร ปลา นำมนพช) 6.7

กระดกปน หรอ ไดแคลเซยมฟอสเฟต 0.8

เกลอไอโอดน (NaCl/KCl) 0.7

taurine 0.3



ตารางท 2 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบแมวปกตทโตเตมท (นำหนกตว 3 กโลกรม)

6.5 แคลเซยมรอยละ 0.66 และฟอสฟอรสรอยละ

0.59 โดยมปรมาณพลงงานประมาณ 683 กโลแคลอร


จากสตร อาหารปรงเองทไดมสวนประกอบ

ของโปรตนรอยละ 31 ไขมนรอยละ 28 เยอใยรอยละ

2 แคลเซยมรอยละ 0.69 และฟอสฟอรสรอยละ 0.58

โดยมปรมาณพลงงานประมาณ 167 กโลแคลอร


บทความ



การเตรยมอาหารปรงเองสำหรบสตวปวย ม

ขอควรรและขอจำกดมากกวาการเตรยมอาหารปรง

เองสำหรบสตว เลยงทมสขภาพปกตโดยมหลก

สำคญทตองพจารณาไดแกประเภทของความผดปกต

และอวยวะทเกยวของกบความผดปกต ดงตวอยาง

ตอไปน

การเสอมของขอตอและกระดก (degenerative

joint diseases) ควรไดรบอาหารทมสวนผสมของ

สารทมฤทธชวยในการปกปองหรอปองกนการเสอม

สลายของกระดกออน (chondroprotective effect)

เชน glycosaminoglycan (GAG) glucosamine

และchondroitinsulfateสารสองชนดหลงเปนสวน

ประกอบของ GAG และเปนองคประกอบพนฐานท

สำคญของการสรางกระดกออนทบรเวณขอตอ ซงม

อยมากในกระดกออน(โคสกร) เปลอกหอยเปลอก

กงฯ สารอาหารทตอตานการอกเสบ เชน EPA

(eicosapen tanoicacid)และDHA (docosahe-

xaenoic acid) และยงควรเสรมสารอาหารทชวยตอ

ตานอนมลอสระและสารทเสรมการทำงานของระบบ

ภมตานทานโรค อกประการหนง ไมควรปลอยให

สตวเลยงมนำหนกตวมากเกนมาตรฐาน ดงนน จง

ควรจำกดปรมาณพลงงานในอาหารหรอจำกด

ปรมาณพลงงานทสตวไดรบในแตละวน รวมทงควร

จำกดปรมาณโซเดยมนอกจากนอาจมการเสรมสาร

บางชนดทมฤทธชวยเสรมการเผาผลาญพลงงาน

จากไขมนเชนL-carnitine


เนอไก 230

นำมนพช 5

กระดกปน 0.7

เกลอไอโอดน 0.5


แคลเซยมคารบอเนต 0.5



ตารางท 3 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและมความผดปกตของขอตอกระดก (นำหนกตวประมาณ 10 กโลกรม)

ทมา: ดดแปลงจาก Strombeck (1999)


โปรตนประมาณ 50 กรม และไขมนประมาณ 10 กรม


ภมแพอาหาร (foodallergy)การรบอาหาร

บางชนดไมได(foodintolerance)ผนภมแพผวหนง

(atopicdermatitis)การจดการดานอาหารในกรณน

ประกอบดวยการระบชนดของวตถดบในอาหารท

สตวแพและหลกเลยงการใชอาหารทมสวนประกอบ

ของวตถดบดงกลาว สตวปวยควรไดรบอาหารทจำกด

วตถดบทเปนแหลงของโปรตน อาจเลอกใชวตถดบ

ชนดใดชนดหนงเพยงชนดเดยวโดยยดหลกการทวา

เปนวตถดบชนดใหมทสตวไมเคยไดรบมากอน หรอ

เปนวตถดบทไมคอยมการนำมาใชเปนสวนผสมใน

อาหารสำเรจรปสำหรบสตวเลยงทวๆ ไป เชน ปลา

นำจด ปลานำเคม เปด กวาง นอกจากน ควรให

แนใจดวยวาอาหารมกรดไขมนกลมโอเมกา 6 ใน

ปรมาณทเพยงพอกบความตองการ และการเสรม

กรดไขมนในกลมโอเมกา 3 รวมกบการเพมปรมาณ

วตามนเอ วตามนอ และสารเบตาแคโรทน ยง

สามารถชวยลดการอกเสบของผวหนงทมสาเหตมา

จากภมแพอาหารดวยสวนการเสรมแรธาตทมความ

สำคญตอสขภาพของผวหนง เชนสงกะส จะชวยให

สขภาพของผวหนงกลบสสภาวะปกตไดดยงขน


ไขตม (3 ฟอง) 200







ตารางท 4 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและมปญหาเกยวกบภมแพอาหาร (นำหนกตวประมาณ 10 กโลกรม)






บทความ



ความผดปกตของหวใจ สำหรบสตวเลยงทม

ความผดปกตเกยวกบการทำงานของหวใจควรไดรบ

อาหารทมปรมาณโซเดยมตำ และมปรมาณของโปรตน

คลอไรด และฟอสฟอรสนอยกวาอาหารสำหรบสตว

ปกต แตมการเพมความเขมขนของพลงงาน รวมทง

ปรมาณของโพแทสเซยม (ทระดบปานกลาง) และ

วตามนบรวม (เพอชดเชยการสญเสยวตามนใน

ปสสาวะเมอสตวไดรบยาขบนำ) รวมทงมการเตม

taurine และ L-carnitine เพอชวยเสรมการบบและ

คลายตวของกลามเนอหวใจ ทงน การทอาหารม

โซเดยมตำและการจำกดปรมาณคลอไรดจะชวยลด

ภาวะความดนโลหต และชวยลดภาวะมของเหลว

คงคางในรางกาย เชน การเกดทองมาร และการ

บวมนำ


เนอแดงตดมนปรงสก 78

รำขาว 7.5

นำมนพช 1.7





ตารางท 5 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและมความผดปกตของหวใจ (นำหนกตว 15 กโลกรม)


สตรอาหารปรงเองเพอใหมโซเดยมและแร

ธาตตำ จะมสวนประกอบของโปรตนรอยละ 20.8 ไขมน

รอยละ 12.4 เยอใยรอยละ 2.9 แคลเซยมรอยละ 0.49

ฟอสฟอรสรอยละ 0.26 โพแทสเซยมรอยละ 0.59

โซเดยมรอยละ 0.12 และแมกนเซยมรอยละ 0.11

โดยมปรมาณพลงงานประมาณ 4,310 กโลแคลอร

/กโลกรม อาหาร

ตารางท 6 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและเปนเบาหวาน (นำหนกตวประมาณ 15 กโลกรม)

มนฝรงตมทงเปลอก 960

เนอไก 300

ไขตมเฉพาะไขแดง (2 ฟอง) 30

ผกตม (แครอท ถว ฟกทอง กะหลำปลฯ) 240

รำขาวสาล 60

แคลเซยม คารบอเนต 4

โพแทสเซยม คลอไรด 2.5




สตรอาหารปรงเองทมเยอใยและคารโบ-

ไฮเดรตสง และมไขมนตำ มสวนประกอบของโปรตน

ประมาณ 92 กรม และไขมนประมาณ 20 กรม โดย

มปรมาณพลงงานประมาณ 1,024 กโลแคลอร

เบาหวาน เนองจากรางกายสตวอยในภาวะ

ทมปรมาณของนำตาลในเลอดสง อาหารทไดรบจง

ควรเปนอาหารทมสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรต

เชงซอนทยอยยากและเยอใยสง โดยมทงเยอใย

ประเภททละลายได (soluble fiber) และเยอใยประเภท

ทไมละลายในนำ (insoluble fiber) เพอใหกระบวนการ

ยอยสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรตดำเนนไปอยาง

ชาๆ อนจะชวยรกษาระดบนำตาลในเลอดใหเพมขน

อยางรวดเรวหลงมออาหาร


บทความ



ตารางท 7 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและมความผตปกตของอวยวะในระบบ ทางเดนอาหาร (นำหนกตวประมาณ 10-12 กโลกรม)

มนฝรงตมทงเปลอก 960

เนอไก 300

ไขตมเฉพาะไขแดง (2 ฟอง) 30

ผกตม (แครอท ถว ฟกทอง กะหลำปลฯ) 240

รำขาวสาล 60

แคลเซยม คารบอเนต 4

โพแทสเซยม คลอไรด 2.5




สตรอาหารปรงเองทยอยงายและมไขมนตำ

มสวนประกอบของโปรตนประมาณ 44.2 กรม และ

ไขมนประมาณ 4.6 กรม โดยมปรมาณพลงงาน

ประมาณ 964 กโลแคลอร

ตารางท 8 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและมความผดปกตของตบ (นำหนก ตวประมาณ 10 กโลกรม)


เตาหแขง 320










ความผดปกตของตบ เนองจากตบเปนเสมอน

ผจดการใหญททำหนาทเกยวของในกระบวนการ

เมตาบอลสมของสารอาหารทกประเภททผานการ

ยอยและการดดซมเขาสรางกาย เมอมความผดปกต

ใดกตามเกดขนกบตบ รางกายสตวจงควรไดรบอาหาร

ทมสวนประกอบของวตถดบคณภาพดและมอตรา

การยอยไดสงเพอลดภาระการทำงานของตบ ควรลด

ปรมาณโปรตน (ชวยลดปรมาณของแอมโมเนยและ

ของเสยทมไนโตรเจนเปนองคประกอบชนดอนๆ ท

เปนอนตรายตอสมอง) และแรธาตบางชนด เชน

โซเดยม (ชวยลดภาวะมของเหลวคงคางในรางกาย

รวมทงชวยลดแรงดนเลอดทตบและลดการไหล

เวยนของนำทอยนอกเสนเลอด) ทองแดง (ลดการ

สะสมของทองแดงภายในเซลลตบ) และเหลก ควร

เพมปรมาณโพแทสเซยม สงกะส วตามนเค และเยอ

ใยชนดทละลายได (ชวยในการจบกบสารพษและนำด

ชวยเรองการขบถายและการจบไนโตรเจนของจลชพ

ในลำไสเพอชวยลดปรมาณการสรางและการดดซม

แอมโมเนยจากลำไส) การเสรม L-carnitine สามารถ

ชวยเสรมการทำงานของตบในเรองการเผาผลาญ

ของสารอาหารประเภทไขมน

ความผดปกตของอวยวะในระบบทาง

เดนอาหาร(gastrointestinaldisorders) มอยดวย

กนหลายประเภท อาทเชน

การถายเหลวและ/หรอการอาเจยน โดย

หลกของการรกษา จะใหงดอาหารเปนเวลา 24 ชวโมง

เพอใหทางเดนอาหารไดพก หลงจากนนหากหยดถาย

หรอไมมการอาเจยนแลวจงจะเรมใหอาหาร (กรณผาน

ไป 24 ชวโมงแลวสตวยงคงไมหยดถายเหลวหรอยง

คงมการอาเจยน ใหงดอาหารตอไปอก 24 ชวโมง)

อาหารทเหมาะกบสตวในระยะน ควรเปนอาหารท

ยอยงาย ใชวตถดบคณภาพด มคารโบไฮเดรตเปน

แหลงพลงงานหลก ไมควรมไขมนสง ควรใชวตถดบ

ทเปนแหลงของโปรตนเพยงชนดเดยวและควรเปน

ผลตภณฑจากสตว (ไก ปลาฯ) ควรมการเสรม

โพแทสเซยม วตามนบรวม และเยอใยอาหาร ซง

อาจเปน FOS (fructo-oligosaccharide) หรอ MOS

(mannan-oligosacchride) เพอชวยใหการทำงาน

ของลำไสกลบสภาวะสมดลไดดขน

ทองผก หรอ ถายอจจาระลำบาก สตว

ควรไดรบอาหารทมเยอใยสงและมทงเยอใยชนดท

ละลายไดและเมอใยทไมละลายนำ ซงจะชวยใหกาก

อาหารอมนำไวไดมากขน ทำใหอจจาระออนตวและ

ถกขบออกนอกรางกายไดดขน นอกจากน อาหาร

ควรใชวตถดบคณภาพดและยอยงาย


บทความ



ตารางท 9 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและมความผดปกตของไต (นำหนกตว 15 กโลกรม)


เนอสตว (ตดมน) ปรงสก (ไก ปลา ตบ โค ฯ) 65

ไขตม 17

นำมนพช 2.5






จากสตรอาหารปรงเองทไดมสวนประกอบ

ของโปรตนรอยละ 21 ไขมนรอยละ 13.7 เยอใยหยาบ

รอยละ 1.4 แคลเซยมรอยละ 0.43 ฟอสฟอรสรอยละ

0.22 โพแทสเซยมรอยละ 0.26 โซเดยมรอยละ 0.33

และแมกนเซยมรอยละ 0.09 โดยมปรมาณพลงงาน

ประมาณ 4,450 กโลแคลอร/กโลกรม อาหาร

ตารางท 10 ตวอยางสตรอาหารปรงเองสำหรบสนขโตเตมทและมนวชนด struvite (นำหนกตว 15 กโลกรม)


ไขตม 41







สตรอาหารปรงเองเพอใหมโปรตนและ purine

ตำ จะมสวนประกอบของโปรตนรอยละ 9.8 ไขมนรอย

ละ 21.8 เยอใยรอยละ 2.2 แคลเซยมรอยละ 0.38 และ

ฟอสฟอรสรอยละ 0.10 โดยมปรมาณพลงงาน

ประมาณ 4,830 กโลแคลอร/กโลกรม อาหาร

นว นวในสตวเลยงมอยดวยกนหลายชนดโดย

ทนวตางชนดมลกษณะการเกดแตกตางกน กรณท

เปนนวชนด struvite (magnesium ammonium

phosphate) สตวควรไดรบอาหารทมปรมาณโปรตน

ฟอสฟอรส และแมกนเซยมตำ รวมทงเปนอาหารท

ทำใหนำปสสาวะมคาความเปนกรด-ดางคอนไปทาง

กรดคอ ประมาณ 5.9-6.1 (ชวยลดการตกผลกของ

นว) กรณเปนนวชนด calcium oxalate ชนด urate

และชนด cystine สตวควรไดรบอาหารทมการลด

ปรมาณโปรตนและแคลเซยม มฟอสฟอรสและโซเดยม

ตำ (ลดการเกดผลกของแรธาตในนำปสสาวะ) รวม

ทงเปนอาหารททำใหนำปสสาวะมคาความเปนก

รด-ดางคอนไปทางดางคอ ประมาณ 7.1-7.7 ควรม

การเสรมกรดไขมนกลมโอเมกา 3 (ชวยลดอนมล

อสระ) และเยอใยชนดทละลายได นอกจากนการให

อาหารทมปรมาณโซเดยมทระดบปานกลางยงชวย

ใหมปรมาณนำปสสาวะเพมมากขนซงสามารถชวย

เจอจางแรธาตตางๆ ในนำปสสาวะ ทำใหไมเกดการ

อมตวทนำไปสการตกตะกอนและการตกผลกของ

แรธาต

ความผดปกตของไต ไตเปนอวยวะสำคญ

ในการทำหนาทกำจดของเสยออกจากรางกายโดย

เฉพาะของเสยทเกดจากการเมตาบอลสมของโปรตน

และกรดอะมโน สตวปวยมกมอาการเบออาหาร จง

ควรไดรบอาหารทความนากนสง มฟอสฟอรสตำ

(ปองกนภาวะ hyperphosphatemia และชะลอการ

เกด secondary hyperparathyroidism) และมการ

ลดปรมาณของโซเดยมและโปรตน (ปองกนและลด

โอกาสของการมยเรยในเลอดสง) มวตถดบทเปนแหลง

ของพลงงานทไมใชโปรตนอยางเพยงพอ (ปองกน

รางกายสตวจากการใชโปรตนเปนพลงงานและลด

ภาระการทำงานของไตในการกำจดของเสยทม

ไนโตรเจนเปนองคประกอบ) ควรเสรมเยอใยชนดท

ละลายได (ชวยลดปรมาณไนโตรเจนในปสสาวะ

รวมทงชวยลดปรมาณยเรยในเลอด) เสรมกรดไขมน

กลมโอเมกา 3 (ชวยชะลอความรนแรงของความผด

ปกตทไต โดยชวยการไหลเวยนของเลอดทมาเลยง

หนวยไตใหดขนและชวยลดแรงดนเลอดทไต) เสรม

วตามนบรวม (ชดเชยการสญเสยของวตามนไปกบ

นำปสสาวะ)


บทความ



พฒนาการของเทคโนโลยดานอาหารท

ดำเนนไปอยางไมหยดยง ทำใหปจจบนมอาหาร

สำหรบสตวเลยงทงสนขและแมวเกดขนมากมาย

หลายชนด หลายยหอ หลายรปแบบ ภายใตกรอบ

ความคดทหลากหลาย แตทงหมดลวนมเปาหมาย

เดยวกนคอ เพอใหสตวเลยงมสขภาพสมบรณแขงแรง

มคณภาพชวตทด และมอายยนยาว ดวยเหตทอาหาร

ทมจำหนายทวไปในทองตลาดตางมทงขอดและขอดอย

โดยทยงไมมผใดสามารถผลตอาหารในอดมคตท

เหมาะแกสตวเลยง ไดประกอบกบอาหารสำเรจรป

โดยเฉพาะอาหารสำเรจรปทใชประกอบการรกษาโรค

มราคาสง ทำใหแนวความคดของการปรงอาหารเอง

กลบมาไดรบความสนใจอกครงทงจากสตวแพทยและ

เจาของสตว หากขอจำกดของการปรงอาหารเองกมไม

นอยเชนกน ทสำคญ เมอพจารณาขนตอนรวมทง

กรรมวธการเตรยมวตถดบทมคณภาพดและมสาร

อาหารครบถวนละสมดลตามความตองการอาจสน

เปลองทงเวลาและคาใชจายมากกวาทคด จงเปนการ

ยากทหาขอสรป ณ วนนวา อาหารประเภทใดจะ

เหมาะสมทสดสำหรบสตวเลยง หากคงตองพจารณา

ตามความเหมาะสมเปนรายๆ ไป

ขอแนะนำของอาหารโดยแบงตามประเภท

ของความผดปกตและอวยวะทเกยวของกบความผด

ปกตไดดงน

การเสอมของขอตอและกระดก อาหารควร

มสวนผสมของสารทมฤทธชวยปองกนการเสอมของ

กระดกออน ตอตานการอกเสบ ตอตานอนมลอสระ

และเสรมการทำงานของระบบภมตานทานโรค

ภมแพอาหาร ควรเปนอาหารทจำกดวตถดบ

ทเปนแหลงของโปรตนใหมเพยงชนดเดยวและเปน

วตถดบชนดใหมทสตวไมเคยไดรบมากอน ควรมกรด

ไขมนกลมโอเมกา 6 ในปรมาณทเพยงพอกบความ

ตองการ และเสรมกรดไขมนในกลมโอเมกา 3 รวมกบ

การเพมปรมาณวตามนเอ วตามนอฯ และแรธาต เชน

สงกะส ฯ

ความผดปกตของหวใจ ควรเปนอาหารท

มปรมาณโซเดยมตำ มการลดปรมาณของโปรตน

คลอไรด และฟอสฟอรส แตเพมความเขมขนของ

พลงงาน โพแทสเซยม และวตามนบรวม รวมทงม

การเตม taurine และ L-carnitine

เบาหวาน ควรเปนอาหารทมเยอใยและ

คารโบไฮเดรตทยอยยากสง และมไขมนตำ

ความผดปกตของอวยวะในระบบทาง

เดนอาหาร ควรเปนอาหารทยอยงายและมไขมนตำ

ความผดปกตของตบ ควรเปนอาหารทมสวนประกอบ

ของวตถดบคณภาพดและมอตราการยอยไดสง

ลดปรมาณโปรตนและแรธาตบางชนด เพมปรมาณ

โพแทสเซยม สงกะส วตามนเค และเยอใยชนดท

ละลายได

ความผดปกตของไต ควรเปนอาหารทความ

นากนสง มฟอสฟอรสตำ ลดปรมาณของโซเดยม

และโปรตน ควรเสรมเยอใยชนดทละลายได กรดไข

มนกลมโอเมกา 3 และวตามนบรวม

นว ชนด struvite ควรเปนอาหารทมปรมาณ

โปรตน ฟอสฟอรส และแมกนเซยมตำ กรณเปนนว

ชนดอนๆ ทไมใช struvite ควรเปนอาหารทมการลด

ปรมาณโปรตนและแคลเซยม มฟอสฟอรสและ

โซเดยมตำ

เนองจากมปจจยมากมายเกยวของกบ

คณภาพและคณสมบตของอาหารสำหรบสตวเลยง

การตดสนวาอาหารประเภทใดจะเหมาะสมทสด

สำหรบสตวเลยง จงควรพจารณาตามความเหมาะ

สมเปนรายๆ ไป

สรป AAFCO. 2002. Association of American Feed Control Officials: Official Publication. The Association, Atlanta, GA.Hand, Michael S. and Bruce J. Novotny. 2002. Pocket Companion to Small Animal Clinical Nutrition, 4th Edition, Mark Morris Institute, Topeka, Kansas.Morris, James G. and Quinton R. Rogers. 1994. As sessment of the nutritional adequacy of pet foods through the life cycle. Journal of nutrition. 124: 2520s-2534s.NRC. 2006. Nutrient requirements of dogs and cats. Washington, D.C.: National Academies Press. 398 p.Strombeck, Donald R. 1999. Home-Prepared Dog &Cat Diets The Healthful Alternative Iowa: Iowa State University Press.“http://www.ehow.com/how_12698_makehomemade- cat.html” 17 January 2009, eHow Pets, 1999- 2008 eHow, Inc“http://www.ehow.com/how_12697_make- homemade-dog.html” 17 January 2009, eHow Pets, 1999-2008 eHow, Inc“http://www.hillspet.com” 24 January 2009, Hill’s Pet Nutrition, Inc.“http://www.pedigree.com.au/home.asp” 25 January 2009, 2006 Mars, Incorporated. “http://www.purinaveterinarydiets.com” 25 January 2009, Societe des Produits Nestle S.A., Vevey, Switzerland. “http://www.royalcanin.co.th/” 25 January 2009, 2006 - Royal Canin, RN 113-650, avenue de la Petite Camargue - 30470 AIMARGUES - 04.66.73.03.00“http://en.wikipedia.org/wiki/Essential_amino_acid” 16 January 2009, the Wikimedia Foundation, Inc.“http://www.thepetcenter.com/gen/ 18 January 2009, ThePetCenter.com.“http://www.peteducation.com” http:// 18 January 2009, Foster & Smith, Inc. - 2253 Air Park Road, P.O. Box 100, Rhinelander, Wisconsin, 54501.

เอกสารอางอง


บทความ

Nutrition and companion animals

Utra Jamekorn 1)

Abstract

Good nutrition for pets means feeding them with completed and balanced diets which fulfill

their nutrient requirement. Amount of feed depends upon resting energy that pet use for live and basal

activity each day. Nutrients mean basic building-block of the diet compose of 6 components; water,

protein, carbohydrate, lipid, mineral, and vitamin. Abnormal pets usually have sign as anorexia,

therefore feeding them with home-prepared diet that is fresh and high palatability would be accepted

more than commercial diet. However, be aware that there are some negative properties for home-

prepared diet. It is suggested to make sure the recipe is completed and balanced, determine the

ratio of raw material as sources of carbohydrate to protein, determine type and quality of raw material

use as protein source including the containing fat, make sure the recipe contains enough minerals

and vitamins, measure the amount of taurine for cat recipe, use either iodide salt and fix the recipe

especially the part of protein, carbohydrate, fat, and fiber. There are more limits and knowledge

required for preparation of home-made diet for sick than healthy animals regarding the abnormal

conditions and involving organs

Keywords: dog, cat, nutrition, diseases, food

1) Department of animal husbandry, Faculty of Veterinary Science, Chulalongkorn University

39

40 41

42 43

44 45

46 47

48 49

53Vol. 20 No. 4 October - December 2008

บทความ

รสมา ภสนทรธรรม 1)

โรคไตวายเรอรงในสตวเลยง

โรคไตวายเปนความผดปกตทเกดขนทไตเปนระยะเวลาเปนวน สปดาห เดอนถงยาวนานเปนปมกเปน

สาเหตหนงททำใหสตวเลยงปวยหรอเสยชวตได ความผดปกตนเกดเนองจากความเสยหายทไต โดยมอบตการณ

และความชกของโรคแตกตางกนในแตละประเทศ สาเหตทสำคญ เชน การไดรบสารพษ ยาหรอสารเคม การ

เกดนว กระเพาะปสสาวะอกเสบอยางเรอรง โรคตอมลกหมากโต ความผดปกตทเปนมาแตกำเนด และการตด

เชอ เชน โรคไขฉหน โรคกรวยไตและไตอกเสบ โรคนสามารถตรวจวนจฉยไดจากการซกประวตและอาการผด

ปกตทสตวแสดงออก การเจาะตรวจเลอด การตรวจวเคราะหปสสาวะ การถายภาพรงสวนจฉย การทำอลตรา

ซาวน ซงจะเปนตวยนยนวาสตวปวยดวยโรคไตวาย

คำสำคญ : โรคไตวาย อบตการณ ความชก อาการ สตวเลยง

บทคดยอ

1) ภาควชาอายรศาสตร คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

54 Vol. 20 No. 4 October - December 2008

บทความ

55


Vol. 20 No. 4 October - December 2008

เกดขนนไดจากการนำชนเนอไตมาตรวจ (kidney

biopsy) หรอการตรวจทางจลพยาธวทยา ตลอดจน

การพจารณาจากการเปลยนแปลงของคาเคมคลนก

การฉายภาพรงสวนจฉยและ/หรอการตรวจวเคราะห

ปสสาวะ วการทตรวจพบจะเปนตวบงชถงความ

รนแรงของความเสยหายทเกดขนทไตของสตวเลยง

ทปวยดวยโรคไตวายเรอรง

โรคไตวายเรอรงเปนความผดปกตทเกดขน

เมอไตมความเสยหายเปนระยะเวลาอยางนอย 3 เดอน

ขนไป รวมกบการลดลงของอตรากรองของไต

(Glonemular Filtration Rate; GFR) หรอความผด

ปกตทเกดขนทไตเมออตรากรองของไตลดลงอยาง

นอย 50% เปนเวลานานตงแต 3 เดอนขนไป โรคไต

วายเรอรงนพบไดบอยในสตวเลยงโดยเฉพาะในแมว

ชรา ในประเทศสหรฐอเมรกาพบวาโรคไตวายเรอรง

มความชกในสนข เทากบ 0.5% ถง 7.0% รายงาน

ในแมวพบวาโรคไตวายเรอรงมความชกระหวาง

1.6% และ 20% สำหรบประเทศไทย รสมาและคณะ

(2547) ไดทำการศกษาพบวาความชกของโรคไตวาย

เรอรงในแมวทเขามารบการรกษาทโรงพยาบาลสตว

เลก คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย

เทากบ 0.3% อยางไรกดแมวาโรคนจะพบบอยในสนข

และแมวชรา แตโรคไตวายเรอรงกสามารถพบไดใน

สนขและแมวทกชวงอาย เพศ และ พนธ

โรคนเกดจากการทไตมความเสยหายเกด

ขนจนไตไมสามารถทำงานไดเปนปกต ไตปกตจะม

ความสามารถในการทำงานชดเชยสวนของไตทเกด

ความเสยหาย โรคไตวายเรอรงจะเกดขนเมอไตมความ

เสยหายเปนระยะเวลานานเปนเดอนหรอเปนป โดย

อาจทราบสาเหตหรอไมทราบสาเหตกตาม สตวเลยง

จำนวนหนงทปวยดวยโรคไตวายเรอรงหากไดรบการ

ดแลและการรกษาทดเพอชะลอหรอยบยงความเสย

หายทเกดขนทไตไมใหลกลามไปมากขน สตวปวยกลม

นกอาจมชวตอยไดเปนเดอนหรอปหลงเกดความผด

ปกตของไต

โรคไตวายเรอรงจะเกดขนเมอไตมการ

ทำงานผดปกตและ/หรอรวมกบมวการเกดทไตขาง

ใดขางหนงหรอทงสองขาง ไตทผดปกตนจะทำงาน

ลดลงเนองจากมความเสยหายเกดขนทงในระดบ

จลภาค (microscopic) หรอระดบมหภาค (macros-

copic) สตวแพทยสามารถตรวจพบความผดปกตท

บทนำ ตารางท 1 แสดงตวบงชถงความเสยหายทไตในระยะแรก

ตวบงชในเลอด Elevated blood urea nitrogen (BUN)

concentration

Elevated serum creatinine concentration

Hyperphosphatemia

Hyperkalemia or hypokalemia

Metabolic acidosis

Hypoalbuminemia

ตวบงชในปสสาวะ Impaired urine-concentrating ability

Proteinuria

Cylinduria

Renal hematuria

Inappropriate urine pH

Inappropriate urine glucose concentration

Cystinuria

ตวบงชจากภาพรงสวนจฉย Size

Shape

Location

Density

Number

ตวบงช สภาวะวนจฉย

ทมา: Polzin et al., 2005


บทความ

57



สาเหตของการเกดโรคไตวายเรอรงในสตว

เลยงอาจเกดจากความผดปกตตงแตแตกำเนด

กรรมพนธตลอดจนเกดจากสาเหตอนๆ ภายหลง

(ดงแสดงในตารางท 2)

สาเหตของการเกดโรคไตวายเรอรง

ตารางท 2 แสดงสาเหตทกอใหเกดโรคไตวายเรอรงในสนขและแมว

โรคทเปนแตกำเนดหรอกรรมพนธโรคทเกดภายหลง

สนข แมว

Amyloidosis ในสนขพนธ Shar Pei และ Beagle Cystadenocarcinoma ในสนขพนธ German Shepherd Renal dysplasia ในสนขพนธ Shi Tzu, Lhasa Apso, Golden Retrievers, Norwegian Elkhounds, Chow Chows และอนๆ Glomerulopathy ในสนขพนธ English Cocker Spaniels, Doberman Pinschers, Bull Terriers, Soft-coated Wheaton Terriers, Samoyeds Fanconi syndrome ในสนขพนธ Basenjis Polycystic disease ในสนขพนธ Cairn Terriers

Amyloidosis ในแมวพนธ Abyssinian และ Oriental Shorthair Polycystic disease ในแมวพนธ Persian และ Himalayans

Infectious Bacterial Mycotic-blastomycosis Leptospirosis Leishmaniasis Feline infectious peritonitis (FIP) Immune complex glomerulopathy Amyloidosis Neoplasia Lymphosarcoma Renal cell carcinoma Nephroblastoma Others Sequela of acute renal failure Bilateral hydronephrosis Spay granulomas Transitional cell carcinoma - bladder trigone location Nephrolithiasis Polycystic Hypercalcemia Malignancy Primary hyperparathyroidism Idiopathic

ทมา: Polzin et al., 2005.

จากการศกษาโดยการทำจลพยาธวทยาของ

ไตในสนขปวยจำนวน 37 ตวทมคาไตผดปกตพบวา

58% ของสนขปวยมความผดปกตแบบ tubulointer-

stial nephritis มสนข 28% จากสนขปวยตรวจพบ

วาเกดความผดปกตแบบ glomerulonephropathy

และอก 6% ของสนขปวยทตรวจพบวาเปน amyloi-

dosis สำหรบในแมวพบวา 70% ของแมวปวยดวย

โรคไตวายเรอรงเกดเนองจาก tubulointerstial nephritis

จำนวน 15% ของแมวปวยเปน glomerulonephro-

pathy สวนอก 11% เปน lymphoma และมเพยง

2% ของแมวปวยดวยโรคไตวายเรอรงตรวจพบ amyloi-

dosis อยางไรกดสาเหตของการเกดโรคไตวายเรอรง

ในสตวเลยงสวนใหญมกจะไมทราบสาเหต สตวเลยง

สวนมากจะมวการแรกเกดขนในสวน tubulointersti-

tium ของไต โดยอาจมสาเหตจากการตดเชอแบคทเรย

จากการศกษายอนหลงในแมวทปวยดวยโรคไตวาย

เรอรงพบวา 20% ของแมวปวยดวยโรคไตวายเรอรง

มการตดเชอแบคทเรยในทางเดนปสสาวะรวมดวย

การเกดวการทไตและสวนของกรวยไตนมกเกดจาก

สาเหตหลายประการ เชน มะเรง ความผดปกตของ

ระบบการทำงานของรางกาย การตดเชอและการอกเสบ

ในสนขตรวจพบวาโรคไตวายเรอรงอาจเกยวของกบ

การเกดโรคปรทนต (periodontal disease) หรอการ

เกดโรคภมคมกนบกพรองในแมว (FIV) ซงเปน

สาเหตหนงททำใหเกดโรคไตวายเรอรงในแมว) พบวา

การทแมวฉดวคซนปองกนไขหวดแมวจากเชอ feline

herpesvirus 1 (FHV-1) ไวรส Calici และไวรสไขหด

แมว ทผลตจากเซลลเพาะเลยงทเปน feline tissue

culture system สามารถตรวจพบการสราง antifeline

renal tissue antibody ขนในซรม ซงหากแมวไดรบ

การฉดวคซนรวมซงผลตจากการเพาะเลยงในเซลล

แมวนบอยๆ อาจเปนสาเหตหนงทกอใหเกดโรคไตวาย

เรอรงในแมวได

ระยะตางๆ ของโรคไตวายเรอรงในสตวเลยง สตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงสามารถจด

เขาสระยะตางๆ ของการเกดโรคไตวายเรอรงตามขอ

เสนอของการประชม International Renal Interest

Society (IRIS) ทไดเสนอการแบงระยะตางๆของการ

เกดโรคไตวายเรอรงในสนขและแมวออกเปน 4 ระยะ

ดงตอไปนคอ

1.ในสนขทปวยดวยโรคไตวายเรอรงสามารถ

แบงไดเปน 4 ระยะ คอ (ดงแสดงในตารางท 3)

ระยะท 1 (Nonazotemic Stage) เปนระยะท

สนขมคา (creatinine < 1.4 mg/dl หรอ <125 umol/L)

ระยะท 2 (Mild Renal Azotemia) เปนระยะ

ทสนขปวยมคา creatinine อยระหวาง 1.4-2.0 mg/

dl หรอ 125-180 umol/L เปนระยะทสตวปวยยงไม

แสดงอาการผดปกต

ระยะท 3 (Moderate Renal Azotemia) เปน

ระยะทสนขปวยมคา creatinine อยระหวาง 2.1-5.0

mg/dl หรอ 181-440 umol/L

ระยะท 4 (Severe Renal Azotemia) เปน

ระยะทสนขปวยมคา creatinine มากกวา 5.0 mg/dl

หรอ มากกวา 440 umol/L


บทความ

59



ตารางท 3 แสดงระยะตางๆทเกดในสนขปวยดวยไตวายเรอรงแบงตาม IRIS

ระยะท 1 Markers of renal disease present

(Nonazotemic) Creatinine <1.4 mg/dL (<125 µmol/L)

Proteinuria: classify-(P/NP/BP)

Hypertension: classify-(Hc/Hnc/NH/BH/HND)


(Mild Renal Azotemia) Creatinine 1.4-2.0 mg/dL (125-180 µmol/L)



ระยะท 3 Creatinine 2.1-5.0 mg/dL (181-440 µmol/L)

(Moderate Renal Azotemia) Proteinuria: classify-(P/NP/BP)


ระยะท 4 Creatinine >5.0 mg/dL (>440 µmol/L)

(Severe Renal Azotemia) Proteinuria: classify-(P/NP/BP)


หมายเหต : P, Proteinuria; NP, nonproteinuria; BP, borderline proteinuria; Hc, hypertension with complications; Hnc, hypertensive with no complications; NH, nonhypertensive; BH, borderline hypertensive; HND, hypertension not determined. ทมา: Polzin et al., 2005.

2.ในแมวทปวยดวยโรคไตวายเรอรง สามารถ

จดแมวไดเปน 4 ระยะคอ (ดงแสดงในตารางท 4)

ระยะท 1 (Nonazotemic) เปนระยะทแมวม

คา creatinine < 1.6 mg/dl หรอ <140 umol/L

ระยะท 2 (Mild Renal Azotemia) เปนระยะ

ทแมวปวยมคา creatinine อยระหวาง 1.6-2.8 mg/

dl หรอ 140-250 umol/L แมวปวยในระยะนอาจม

นำหนกตวลด และเบออาหาร

ระยะท 3 (Moderate Renal Azotemia) เปน

ระยะทแมวปวยมคา creatinine อยระหวาง 2.8- 5.0

mg/dl หรอ 251-440 umol/L

ระยะท 4 (Severe Renal Azotemia) เปน

ระยะทแมวปวยมคา creatinine มากกวา 5.0 mg/dl

หรอ มากกวา 440 umol/L

ตารางท 4 แสดงระยะตางๆ ในแมวปวยดวยไตวายเรอรงแบงตาม IRIS


(Nonazotemic) Creatinine <1.6 mg/dL (<140 µmol/L)




(Mild Renal Azotemia) Creatinine 1.6-2.8 mg/dL (140-250 µmol/L)



ระยะท 3 Creatinine 2.8-5.0 mg/dL (251-440 µmol/L)

(Moderate Renal Azotemia) Proteinuria: classify-(P/NP/BP)


ระยะท 4 Creatinine >5.0 mg/dL (>440 µmol/L)

(Severe Renal Azotemia) Proteinuria: classify-(P/NP/BP)


หมายเหต : P, Proteinuria; NP, nonproteinuria; BP, borderline proteinuria; Hc, hypertension with complications; Hnc, hypertensive with no complications; NH, nonhypertensive; BH, borderline hypertensive; HND, hypertension not determined. ทมา: Polzin et al., 2005

สนขและแมวทมคา BUN และ creatinine

ในเลอดผดปกตกอนทสตวแพทยจะทำการจดเขาส

ระยะตางๆของโรคไตวายเรอรงนสตวปวยควรม

สภาพรางกายปกต ไมมภาวะการขาดนำของรางกาย

และควรมการวดคา creatinine อยางนอยสองครง

ขนไปกอนทจะจดเขาสระยะของไตวายเรอรงตาม

การแบงของ IRIS

สนขและแมวปวยทถกจดเขาในระยะท 1 และ

ระยะท 2 ของไตวายเรอรงสวนใหญมกจะยงไมแสดง

อาการผดปกต สตวเลยงในระยะท 1 นจะตรวจไม

พบภาวะ azotemia สตวปวยในระยะท 2 จะตรวจ

พบ mild azotemia รวมกบการมนำหนกตวลดและ

มกเลอกกนอาหาร (selective appetite) สตวใน

ระยะท 2 นจะแสดงอาการผดปกตอนๆ รวมดวยหรอ

ไมขนกบสาเหตของการเกดโรคและวการทไต เชน

pyelonephritis หรอการมนวทไต (nephrolithiasis)

สตวปวยในระยะท 2 อาจตรวจพบโปรตนในปสสาวะ

และ/หรอมความดนโลหตสงรวมดวยและมกจะ

แสดงอาการผดปกตใหเหนอยางชดเจน สวนสตวปวย

ทตรวจไมพบโปรตนในปสสาวะและไมมความดน

โลหตสงจะไมมอาการผดปกตเกดขนและสตวจะม

อาการคงทระยะเวลาหนง เปาหมายทสำคญของ

การรกษาสตวปวยในระยะท 1 และ 2 คอ ตอง

พยายามหาสาเหตของการเกดโรคในสตวปวยเพอท

จะไดใหการรกษาแบบจำเพาะตอไป สตวปวยในระยะ

ทงสองน สตวแพทยควรจะทำการนดตรวจตดตาม

อาการของโรคไตวายเปนระยะๆ เพอพจารณาวาโรคไต

วายทเกดขนมความรนแรงหรอรกลามมากขนหรอไม

สตวปวยในระยะท 3 (Moderate Azotemia)

เปนกลมทแสดงอาการผดปกตทสอดคลองและขน


บทความ

61



กบวการทเกดทไตอยางชดเจน แตสตวปวยโรคไตวาย

นยงไมแสดงอาการ uremia การรกษาสตวปวยในระยะ

นจะตองหาสาเหตของการเกดโรคเพอทจะใหการ

รกษาแบบจำเพาะและมความจำเปนตองใหการ

รกษาเพอทจะลดการพฒนาของความรนแรงของ

การเกดโรครวมดวย

สตวปวยในระยะท 4 (Severe Azotomia)

เปนกลมทแสดงอาการผดปกตอยางชดเจนรวมกบ

แสดงอาการของภาวะ uremia เชน อาเจยน มกลน

แอมโมเนยในชองปาก ชองปากอกเสบ อจจาระมส

ดำ สตวปวยกลมนเปนกลมทมคา creatinine มาก

กวา 5 mg/dl ซงจดเปนระยะทเรยกวา “ไตวายเรอรง

(chronic kidney failure)” อยางแทจรง การรกษา

สตวปวยกลมนจะใหเชนเดยวกบระยะท 3 รวมกบการ

รกษาเพอแกไขและปองกนภาวะ uremia ทเกดขน

อยางไรกดนอกจากการพจารณาคา BUN และ

creatinine เพอจดสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงเขา

สระยะตางๆ ตามท IRIS เสนอแลว การพจารณาวา

สตวปวยมโปรตนในปสสาวะหรอการวดความดน

โลหตของสตวปวยกเปนอกปจจยทจะใชรวมในการ

จดแบงระยะของโรคไตวายเรอรงไดดยงขน สตวทม

คา Urine Protein-Creatinine Ratio (UPC ratio)

มากกวาหรอเทากบ 1.0 ขนไป จงจะจดวามโปรตน

ในปสสาวะ (Proteinuria; P) คาระหวาง 0.5-1.0 ถอ

เปน borderline proteinuria (BP) และคา UPC

นอยกวา 0.5 ถอวาตรวจไมพบโปรตนในปสสาวะ

(NP) สตวปวยทมคา UPC อยในชวง BP ควรทำการ

ตรวจหาคา UPC ซำในอก 2 เดอนตอมา นอกจากน

IRIS ยงไดเสนอการจดชวงคาความดนโลหตในสตว

ปวยดงนคอ

1. สตวปวยทมคาความดนโลหตสงคอมคา

ความดนโลหตมากกวา 160 mmHg แตไมมอาการ

ขางเคยงทเกดจากความดนโลหตสง จะจดอยในกลม

hypertensive with no complication (Hnc)

2. สตวปวยทมคาความดนโลหตสง (ความ

ดนโลหตมากกวา 150 mgHg) รวมกบมอาการขาง

เคยง เชน ตาผดปกต ระบบประสาทผดปกต การ

ทำงานของหวใจผดปกต จะถกจดอยในกลม hyper-

tensive with extra renal complications (Hc)

3. สตวปวยทมคาความดนโลหตระหวาง

150-180 mmHg โดยไมแสดงอาการผดปกตใดๆ จะ

ถกจดอยในกลม borderline hypertensive (BH)

4. สตวปวยทมคาความดนโลหตปกตเมอวด

ความดนโลหตไดนอยกวา 150 mmHg จะจดถกอย

ในกลม (NH)

5. สตวปวยทไมมการตรวจวดความดน

โลหตจะจดอยในกลม (HND)

ตารางท 1 แสดงอาการแทรกซอนทเกดจากโรคไตวายเรอรงในสตวเลยง

Anemia Cardiac disease

Arterial hypertension Degenerative joint disease

Dehydration Dental and oral diseases

Hyperparathyroidism Hyperthyroidism (cats)

Hyperphosphatemia Nephroliths and ureteroliths

Hypocalcemia and hypercalcemia Urinary tract infections (UTIs)

Hypokalemia

Malnutrition

Metabolic acidosis

Uremic sings

อาการแทรกซอนทเกดจากโรคไตวายเรอรง อาการผดปกตอนๆ


อาการผดปกตทเกดในสตวปวยดวย โรคไตวายเรอรง ก. ภาวะทมยเรยในกระแสโลหต (Uremia)

การทสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงแสดง

อาการผดปกตของหลายอวยวะของรางกาย

(ดงแสดงในตารางท 5) เนองจากมการสะสมของ

สารและของเสยตางๆ ทเกดจากขบวนการเมตาบอล

ซมของรางกายในเลอดโดยเฉพาะสารยเรย ในอดต

เคยมผเสนอวาสารยเรยนาจะกอใหเกดความเปนพษ

ของรางกายทเรยกวา “Uremic Toxin” ทำใหเกด

อาการผดปกตตางๆ ของหลายระบบในรางกายทเกด

ในสตวปวยดวยโรคไตวาย เชน เบออาหาร อาเจยน

ความรสกไมสบายตว (malaise) ปจจบนพบวามสาร

อนๆ ทอาจมบทบาทในการกอใหเกดภาวะ uremia

ไดโดยสารทมองคประกอบของไนไตรเจนขนาด 500

ถง 12,000 ดาลตน (middle molecule) จะถกสะสม

มากในสตวปวยดวยโรคไตวาย และเปนสาเหตสำคญ

ททำใหสตวเกดการปวยและการตายในทสด


บทความ

63



ข. ความผดปกตของกระเพาะอาหารและลำไส

อาหารแทรกซอนของระบบกระเพาะอาหาร

และลำไสทเกดในสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงพบ

ไดบอยและมกเกดจากการทสตวปวยมภาวะ uremia

เกดขน อาการเบออาหารและนำหนกตวลดเปนความ

ผดปกตเรมแรกทสามารถพบไดในระยะแรกกอนท

อาการผดปกตอนๆ จะแสดงออกทงในสนขและแมว

สตวปวยบางตวจะเลอกกนอาหาร อาการเบออาหาร

จะเปนๆ หายๆ โดยไมมอาการผดปกตอนๆรวมดวย

ปจจยทโนมนำใหสตวปวยนำหนกตวลดลงจนอาจ

ถงขนขาดสารอาหาร (malnutrition) เชน เบออาหาร

วงเวยน อาเจยน ความผดปกตของฮอรโมนและระบบ

การทำงานของรางกาย การสลายโปรตนของรางกาย

ทเกดในภาวะ uremia โดยเฉพาะในขณะทเกดภาวะ

ความเปนกรดในเลอดสง (acidosis) มรายงานการ

วจยในหนพบวา ปจจยททำใหหนเบออาหารเกดจาก

การทม anorectic factor ในพลาสมา ขณะทสตว

ปวยอยในระยะ uremia ทำใหสตวปวยเบออาหาร ผ

วจยเสนอวาปจจยนนเปนสารโปรตนโมเลกลทม

ขนาดกลาง นอกจากนไดมผวจยเสนอวาการเพมขน

ของ Leptin ในพลาสมาเปนปจจยหนงททำใหเกด

ความเบออาหารได

อาเจยนเปนอาการผดปกตทพบไดบอยใน

สนขทปวยดวยโรคไตวายเรอรงรวมกบภาวะ uremia

แมวปวยดวยโรคไตวายเรอรงอาจมอาการอาเจยน

บางแตนอยกวาในสนข พบวาเพยง 1 ใน 4 ถง 1 ใน 3

ของแมวปวยดวยโรคไตวายเรอรงเทานนทแสดง

อาการอาเจยนรวมดวย อาเจยนเกดจากการทมสาร

uremic toxins สะสมในรางกายสตวปวย จนไปกระตน

medullary emetic chemoreceptor trigger zone

ของสมองสวน medulla oblongata รวมกบการเกด

แผลหลมทกระเพาะอาหารเนองจากเกด uremic

gastroenteritis สตวปวยจะแสดงอาการอาเจยน

บางครงอาจมอาเจยนเปนเลอด (hematemesis)

เมอสตวปวยอาเจยนจะทำใหสตวปวยดวยโรคไต

วายเรอรงสญเสยนำและเกลอแร สงผลใหรางกาย

ขาดนำ (dehydrate) เกดเปน prerenal azotemia

มากขน และมอาการแทรกซอนจากภาวะ uremia ท

รนแรงมากขน

เมอเกดภาวะuremicในสตวปวย ภาวะนจะ

สงผลทำใหเกดความผดปกตของกระเพาะอาหาร

เกดเปน uremic gastropathy ซงพบวาเซลลบผนง

กระเพาะอาหารจะฝอ เกดการบวมนำในชน lamina

propria ของกระเพาะอาหาร มการแทรกเขามาของ

mast cells เกด fibroplasias mineralization และ

เกดการอกเสบของเสนเลอดในชน submucosa

(submucosal arteritis) สาเหตหนงทสำคญทกอให

เกดพยาธสภาพขนทกระเพาะอาหารคอ การเพมขน

ของระดบ gastrin ในกระแสเลอดจนกอใหเกดเปน

uremic gastrophathy ในแมวปวยดวยโรคไตวาย

แบบเรอรง เมอรางกายมระดบ gastrin ในเลอดสง

ขน เนองจากกวา 40% ของ gastrin ในกระแสเลอด

จะถก metabolized ทไต เมอเกดภาวะไตวายจะสง

ผลใหมระดบของ gastrin ในเลอดสงขนกวาปกตจน

เกดเปนภาวะ hypergastrinemia ภาวะนจะกระตน

ใหมการหลงกรดในกระเพาะอาหารมากขนโดย

กระตนผาน receptor ท gastrin parietal cells และ

กระตนการหลงสาร histamine จาก mast cells ของ

ผนงกระเพาะอาหาร สาร histamine ทถกหลงนจะ

ทำใหเกดการขยายตวของหลอดเลอดแดงและดำ

ขนาดเลก เพมการซมผานสารของผนงหลอดเลอด

และเกด intravascular thrombosis จนทำใหเกด

แผลหลมทกระเพาะอาหาร (G.I. ulceration) และ

เกด ischemic necrosis ทผนง mucosa ของ

กระเพาะอาหาร

นอกจากนการเพมขนของ gastrin ในกระแส

เลอดจะทำใหมการหลงกรดในกระเพาะอาหารเพม

มากขนกอใหเกด uremic gastritis เลอดออกใน

กระเพาะอาหาร อาการวงเวยนและอาเจยนเกดขน

ในสตวปวย บางครงกรด hydrochloric และ pepsin

ในกระเพาะอาหารอาจเกดการแพรกลบ (back

diffusion) เขาสผนงกระเพาะอาหาร กอใหเกดการ

อกเสบและมเลอดออก ตลอดจนเกดการหลงของ

histamine จาก mast cells ตามลำดบ นอกจากการ

เพมขนของ gastrin แลว ปจจยอนๆ อาจมผลทำให

เกด uremic gastritis ได เชน ภาวะเครยดทเกดจาก

การทสตวปวยอยางเรอรง การทม proton (H+)

back diffuse เนองจากรางกายมสาร urea ใน

ปรมาณสง การเกดการลอกหลด (erosion) เนองจาก

สารแอมโมเนยทถกสรางจากแบคทเรยและเกด

ภาวะขาดเลอด (ischemia) ทเกดจากวการของ

เสนเลอดขนาดเลก

จากการศกษาในแมวปวยดวยโรคไตวาย

เรอรง พบวา 7.7% ของแมวทมภาวะ uremia และ

38.5% ของแมวไตวายในระยะสดทายมอาการกน

อาหารลำบาก (dysphagia) และเจบบรเวณชองปาก

(Elliot and Barber, 1998) และมกลนปากรนแรง

(halitosis) แมวในกลม CKD ปานกลาง และ CKD

รนแรงนมกตรวจพบ uremic stomatitis ซงมชอง

ปากอกเสบอยางรนแรงเนองจากภาวะ uremia

(uremic stomatitis) รวมกบแผลหลมในชองปาก

(oral ulcers) โดยเฉพาะบรเวณ buccal mucosa

และลน ในสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงอยางรนแรง

อาจตรวจพบวา ลนมเนอตาย (necrosis) และการ

ลอกหลดของผวลน เนองจากเกด fibrinoid necrosis

และเสนเลอดแดงอกเสบ (arteritis) จนเกดกลนปากแบบ

uriniferous breath สตวทมโรคฟนและโรคปรทนต

รวมดวยจะเพมความรนแรงของ uremic stomatitis

ทเกดขน

สวนสตวทเกด uremic enterocolitis เนองจาก

ภาวะ uremia จะแสดงอาการทองเสยไดทงในสนข

และแมว บางครงอาจเกดลำไสกลนกน (intussus-

seption) รวมดวย ในแมวปวยดวยโรคไตวายบางตว

จะเกดอาการทองผกเนองจากรางกายแมวขาดนำ

หรอบางครงเกดอาการทองผกจากการทแมวไดรบ

สาร intestinal phosphate-binding agent ทให

แมวปวยเพอลดปรมาณฟอสฟอรสทดดซมจาก

อาหาร

ค. ความสามารถในการทำใหปสสาวะเขมขน

ลดลง กนนำมาก ปสสาวะมาก ปสสาวะเลดชวง

กลางคน

อาการผดปกตในระยะแรกทพบบอยทสดใน

สตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงคออาการกนนำมาก

ปสสาวะมากและบางตวอาจมปสสาวะเลดในชวง

กลางคนรวมดวย ในแมวทปวยดวยโรคไตวายเรอรง

พบวาแมวปวยจะกนนำมาก ตงแตในระยะแรกๆ ของ

การปวย มากกวาการปสสาวะมากใหเจาของสตวปวย

เหน (Elliot and Barber, 1998) เจาของแมวสวน

ใหญจะสงเกตวาแมวกนนำมากกวาปกตเปนสวน

ใหญ แมวปวยในระยะท 2 3 และ 4 ของโรคไตวาย

เรอรงจะมคา BUN และ creatinine สงกวาปกตเปน

เวลานาน กวาทไตจะสญเสยความสามารถในการ

ทำใหปสสาวะเขมขน เนองจากปจจยหลายประการ

เชน การเพมการขบออกของสารตอจำนวน nephron

ทปกตทำใหเกดเปน solute diuresis ขน ความเสย

หายในชน medulla ของไต ความผดปกตและเกด

วการทำให counter current multiplier system ผด

ปกต การทไตไมตอบสนองตอ antidiuretic hormone

(ADH) เปนตน เมอไตสญเสยการตอบสนองตอฮอรโมน

ADH จะทำใหอตราการไหลผานของปสสาวะทบรเวณ

distal tubule เพมขน ในสตวปวยทมภาวะ uremia

รวมดวยการทำงานของ ADH ผานทาง adenyl

cyclase ในการสงผานนำของทอไตในบรเวณนกจะ

สญเสยหนาทไปจนทำใหสตวเกดอาการปสสาวะ

มาก เมอสตวปสสาวะมากขนสตวกจะกนนำมากขน

เพอทดแทนปรมาณนำทสญเสยไป หากปรมาณทกน

ไมเพยงพอทจะชดเชยปรมาณนำทสญเสยไปกบ

ปสสาวะ สตวปวยดวยโรคไตวายจะเกดภาวะขาดนำ

(dehydration) ซงปญหารางกายขาดนำนเปนปญหา

ทพบไดบอยทสดในสตวเลยงทปวยดวยโรคไตวาย

เรอรง


บทความ

65



ง. ความดนโลหตสง (hypertension)

ความดนโลหตสงอาจเปนทงสาเหตหรอ

อาการแทรกซอนทพบไดในสตวปวยดวยโรคไตวาย

เรอรงโดยเฉพาะเมอใดทพบความดนโลหตสงเกดขน

ในสตวปวย มกจะเปนตวบงชวาการพยากรณโรคของ

สตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงตวนนไมดกวาสตว

ปวยทไมมความดนโลหตสงรวมดวย มการศกษาใน

แมวพบวา 66% ของแมวปวยดวยโรคไตวายเรอรงมก

มความดนโลหตสงรวมดวย ความดนโลหตสงพบได

นอยในสนขปวยดวยโรคไตวายเรอรง แตจากการ

ศกษาของ พบวา 30-93% ของสนขปวยดวยโรคไต

วายเรอรงมภาวะความดนโลหตสงรวมดวย โดยเฉพาะ

ในสนขทมความผดปกตทกรวยไตมกจะมความเสยง

ทจะมความดนโลหตสงรวมดวยมากกวาสาเหตอน

จ. ความผดปกตของประสาทและกลามเนอ

สนขและแมวทปวยดวยโรคไตวายเรอรง

สามารถแสดงอาการผดปกตเนองจากการเกด

metabolic encephalopathy และ peripheral

neuropathies ไดโดยเฉพาะทสตวปวยมภาวะ uremia

รวมดวย มรายงานวา 65% ของสตวปวยเหลานอาจ

แสดงอาการผดปกตของระบบประสาทรวมดวย เชน

ประมาณ 31% ของสตวปวยจะมพฤตกรรมเปลยน

ไป 29% ของสตวปวยจะแสดงอาการชก (seizure)

(Fenner, 1995) อาการทางประสาทเหลานมกเกด

ขนอยางเฉยบพลนและมกเปนตวบงช ว าการ

พยากรณโรคของสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงท

แสดงอาการทางประสาทเหลานไมด อาการทางประสาท

อนๆ ทอาจพบไดในสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรง เชน

ขาออนแรง เดนเซ (ataxia) และอาการสน (tremor)

อาการผดปกตเหลานจะเกดขนไมแนนอนในแตละ

วน ความรนแรงและความถของอาการทางประสาท

เหลานมกขนกบความรนแรงของภาวะ uremia ท

เกดในสตวปวย กลไกการเกดอาการทางประสาทท

ผดปกตเหลานยงไมทราบสาเหตทแนชด แตมผเสนอ

วานาจะเกยวของกบฮอรโมนพาราไทรอยดและ

ความผดปกตของแคลเซยมในรางกายสตวปวยโดย

เฉพาะสวนของ calcium pump ทเกยวของกบการ

สงผานของสารสอประสาท (neurotransmitter) ทถก

หลงขณะทเกดอาการผดปกต มรายงานในผปวยดวย

โรคไตวายรวมกบภาวะ uremia จะตรวจพบปรมาณ

ของ glutamine และสาร GABA ลดลง และมการ

เพมขนของ glycine dopamine และ serotonin ใน

นำไขสนหลงของผปวยนอกจากนอาการประสาทท

เกดขนอาจมสาเหตจากภาวะความดนโลหตสงทมก

จะเกดรวมกบโรคไตวายเรอรงได

นอกจากอาการผดปกตของระบบประสาทท

อาจพบในสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงแลวอาการ

ผดปกตของกลามเนอ (myopathy) เปนอกความผด

ปกตทสามารถพบไดบอยโดยเฉพาะในแมวปวย

แมวปวยดวยโรคไตวายเรอรงทมระดบของโพแตสเซ

ยมตำในกระแสโลหต (hypokalemia) จะพบอาการ

กลามเนอออนแรง (mucle weakness) ปวดกลาม

เนอ คอตก (ventroflexion of neck) เดนเกรง หาก

ตรวจระดบของ creatine kinase ในซรมจะพบวาม

คาสงขนกวาปกต

ฉ. ความผดปกตของเลอด

สตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงมกมภาวะ

โลหตจางแบบ normochromic normocytic anemia

รวมดวย ภาวะโลหตจางทเกดขนมกแปรผนกบความ

รนแรงของโรคไตวายทเกดขนและเปนตวบงชถงการ

พฒนาไปสไตวายระยะสดทายในสนขและแมวปวย

สตวปวยทมภาวะโลหตจางรวมดวยจะมเยอเมอกซด

เหนอยงาย (fatique) กระวนกระวาย (listlessness)

ผอมแหง (lethargy) ออนแรงและเบออาหาร (anorexia)

ปจจยททำใหเกดภาวะโลหตจางในสตวปวยดวยโรค

ไตมหลายประการ เชน สตวปวยดวยโรคไตวายเรอง

รงรวมกบภาวะ uremia จะมชวงอายของเมดโลหตแดง

สนลงกวาปกต ภาวะขาดสารอาหาร การขาดฮอรโมน

Erythropoietin จากไต การเสยเลอด (blood loss)

และการเกด myelofibrosis ทไขกระดก ปกตฮอรโมน

Erythropoietin จะถกสรางท peritubular fibroblasts

ของไตสวน renal cortex และบางสวนท renal

interstitial fibroblast ฮอรโมนนจะถกสรางจากไต

เมอเซลลของไตเกดภาวะขาดออกซเจน (intrarenal

tissue hypoxia) ซงเปนผลจากการลดลงของการสง

ผานออกซเจนเขาสเซลลไตเมอเกดภาวะโลหตจาง

เกดภาวะเซลลขาดออกซเจน (hypoxia) นอกจากน

การขาดฮอรโมน Erythropoietin อาจพบไดในสตว

ปวยทมวการทไต จนทำใหเซลลไตทเหลอไมสามารถ

สรางฮอรโมนเพยงพอได นอกจากการขาดฮอรโมน

แลวสตวปวยดวยโรคไตวายเรอรงอาจเกดภาวะ

โลหตจางเนองจากขาดธาตเหลก (iron deficiency)

การสญเสยเลอดทางกระเพาะอาหารและลำไสอยาง

เรอรง (chronic GI blood loss) ซงแมวาสตวจะม

การสญเสยเลอดทางกระเพาะอาหารและลำไส

กตามแตสตวแพทยอาจตรวจไมพบเลอดหรอการ

เปลยนแปลงของสอจจาระสตวปวยใหเหน สตวปวย

ทมเลอดออกในกระเพาะอาหารและลำไสเหลานควร

ไดรบการตรวจคาเมดโลหตแดงอดแนน (hematocrit)

วาลดลงหรอไม และตรวจวดคา BUN/creatinine ratio

เปนระยะเพอประเมนสขภาพของสตวปวย

การมเลอดออกในสวนตางๆของรางกาย

เปนอาการแทรกซอนทสามารถพบไดบอยในสตว

ปวยดวยโรคไตวายเรอรงรวมกบการเกดภาวะ

uremia สตวปวยกลมนจะสามารถตรวจพบปนเลอด

ออกตามตว เลอดออกในกระเพาะอาหาร อาจม

เลอดดำปนกบอจจาระ (melena) อาเจยนเปนเลอด

(hematemesis) เลอดออกตามไรฟน และมเลอดไหล

ไมหยดเมอทำการเจาะเสนเลอด เลอดออกในกระเพาะ

อาหารนบเปนอาการแทรกซอนทสำคญทสดในสตว

ปวยดวยโรคไตวายเรอรงทมภาวะ uremia อยางรนแรง

ซงเปนผลจากการทเกลดเลอดมความผดปกต การจบ

ตวของเกลดเลอดกบผนงหลอดเลอดผดปกตไป

แมวาจำนวนเกลดเลอดในกระแสเลอดจะมจำนวน

ปกตหรอลดลงเลกนอยจากปกตกตาม ปจจยอนท

โนมนำใหเกลดเลอดผดปกตในภาวะ uremia เชน

ภาวะ uremia โนมนำใหการจบกลมของเกลดเลอด

ผดปกต (platelets aggregability) มการลดลงของ

การสราง thromboxane-A2 การเคลอนของแคลเซยม

ภายในเซลลผดปกตและการเพมขนของ cyclic AMP

ภายในเซลล ในสตวปวยทมภาวะ uremic platelets

(Himmelfarb, 1998)

การตรวจวนจฉย สตวแพทยควรทำการซกประวตอยางละเอยดและตรวจรางกายทวไป ตลอดจนทำการเจาะเลอดเพอตรวจหาคาโลหตวทยาและคาเคมคลนกในสตวปวยทสงสยวาปวยดวยโรคไตวายเรอรง สาเหตและชนดของโรคไตทเกดขนและแนวโนมของการเสยหายทไตวามมากนอยเพยงใด ตลอดจนการพยากรณโรคแกเจาของสตว (Board, 2002) ลำดบขนตอนในการตรวจวนจฉยสามารถทำไดตามลำดบ 1.การซกประวตสตวปวยอยางละเอยดถถวน 2.ทำการตรวจรางกายทวไป รวมทงการตรวจ จอตา 3.ทำการตรวจวเคราะหปสสาวะ และตรวจ ตะกอนปสสาวะ (urine sediment) 4.การเพาะเชอปสสาวะแบบ quantitative urine culture 5.การเจาะเลอดเพอตรวจ complete blood count (CBC) 6.การหาคา urine protein/creatinine ratio 7.การวด serum urea nitrogen (SUN) concentration 8.การวด serum creatinine concentration 9.การตรวจหาคา serum (or plasma) electrolyte and acid-base profile: a.การตรวจหาคา sodium, potassium, and chloride concentrations b.การตรวจหาคา blood gas หรอ total serum CO2 concentrations c.การตรวจหาคา calcium, phosphorus, and albumin concentrations 10.การวดหาคา arteiral blood pressure 11.การตรวจวนจฉยดวยรงสวนจฉย kidney- bladder-urethra survey radiographs เพอ ตรวจหา


บทความ

67



a. ขนาดของไต รปราง ตำแหนง และ จำนวนไต (kidneys-size, shape, location, number) b. ตรวจหานว ในสวนตางๆของไตและระบบ ขบถายปสสาวะ c. การตรวจวนจฉยกระเพาะปสสาวะ (urinary bladder- size, shape, location, uroliths) 12. สตวแพทยควรคำนงถง: a. การถายภาพเพอการวนจฉย เพมเตมใน กรณทสงสย การเกด urinary obstruction, renal uroliths, pyelonephritis, renal cystic disease, perinephric pseudocysts, และเนองอก ทไต i.การทำ renal ultrasound ii. การทำ intravenous urography b.การวด glomerular filtration rate (GFR) i.plasma clearance of iohexol, inulin, creatinine ii.การวด clearance methods or scintigraphic methods c. การวดระดบของ parathyroid hormone (PTH) ionized calcium เพอประเมน ภาวะ renal secondary hyperparathyroidism d. การถายภาพรงสวนจฉยของกระดกสน หลง เพอตรวจหา renal osteodystrophy, การตรวจวด carbomylated hemoglobin concentration, ระดบ parathyroid gland และการทำ ultrasonography เมอ ตองการ แยกระหวาง acute และ chronic kidney disease (CKD) e. การทำ renal biopsy ทมา: Polzin et al., 2005.

ความรนแรงของการเกดโรคไตวายเรอรงท

เกดขนมกขนกบการทำงานของไตทเหลออยเมอไต

เกดความผดปกต ในทางคลนกเรามกใชคา creatinine

ทวดไดในกระแสโลหตเปนตวบงถงความรนแรงหรอ

การลดลงของการทำงานของไตและมกใชคา creatinine

นเปนตวจดสตวปวยเขาสระยะตางๆ ของสตวปวย

ดวยโรคไตวายเรอรง (ดงแสดงในตารางท 2 และ 3)

สงสำคญคอการใชคา creatinine ทวดไดจากการ

เจาะตรวจเลอดเปนตวประเมนและแบงระยะของ

การปวยดวยโรคไตวายเรอรงนน ควรพจารณาใชคา

creatinine ทไดในสตวปวยทไมมภาวะรางกายขาด

นำหรอ dehydration เกดขนเทานน การวดการ

ทำงานของไตทมความเทยงตรงมากกวาการใชคา

creatinine ทปจจบนมการนำมาใชทางคลนกมากขน

คอการวด plasma clearance ของสาร iohexol สาร

inuilin หรอสารอนๆ ทใชวดอตราการกรองทไต สวน

ใหญการวดการทำงานทจำเพาะของไตเหลานมกใช

ในการทดลองหรอหองปฏบตการเปนสวนใหญ ขอด

ของการใชสาร เชน iohexol ในการวดการทำงาน

ของไตทพบได คอ

1.สามารถใชในการประเมนสตวปวยดวย

โรคไตวายเรอรงในระยะท 1 และ 2 ได เนองจาก

สตวปวยใน 2 กลมน แมวาจะมการทำงานของไตท

เรมผดปกตแตคา creatinine ในเลอดยงมคาปกตอย

จงทำใหการประเมนของโรคไตวายเรอรงในระยะ

แรกทำไดยาก

2.ขอมลทไดชวยในการประเมนตลอดจน

การปรบขนาดของยาทควรใชในสตวปวยแตละตว

โดยเฉพาะในยาทเปนพษตอไตหรอยาทขบออกทาง

ไตเปนสวนใหญ

3.เปนคาทสามารถนำมาใชประเมนความ

เสยหายและความรนแรงของวการทไตเกดขนทไตได

สามารถใชในการพยากรณโรคไดดกวาคา creatinine

โดยเฉพาะในสตวเลยงทปวยดวยโรคไตวายเรอรงใน

ระยะท 3 และ 4 ซงสตวปวยสวนใหญใน 2 กลมน

มกมนำหนกตวลด มวลกลามเนอของรางกายลดลง

จะสงผลใหคา creatinine ทมาจากกลามเนอลดลง

คา creatinine ในเลอดจะลดลงจนดคลายวาอาการ

สตวดขน ทงๆ ทการทำงานของไตลดลงเปนอยาง

มากและนาจะมคา creatinine ในเลอดสงขนกวา

คาทวดได

ตารางท 6 แสดงปจจยเสยงทโนมนำใหเกดโรคไตวาย

Volume depletion Active renal disease

Urinary obstruction Urinary tract infection (UTI)

Potentially nephrotoxic drugs: Nephrolithiasis and ureterolithiasis

Antibiotics Systemic hypertension

Nonsteroidal anti-inflammatory drugs Proteinuria

(NSAIDs) Inappropriate diet

Angiotensin-converting enzyme (ACE)

inhibitors and angiotensin-2 receptor blockers

Intravenous radiographic contrast agents

ปจจยเสยงททำใหไตสญเสยหนาทอยางเฉยบพลน


ปจจยเสยงททำใหไตสญเสยหนาทอยางเรอรง


บทความ

69



รสมา ภสนทรธรรม 2547 การศกษาถงผลของภาวะ Meta bolic acidosis ของรางกาย ตอการควบคมระดบ ฮอรโมนพาราไทรอยดและการเปลยนแปลงของ ระดบแคลเซยม ฟอสฟอรส ในเลอดของแมวไทยท อยในภาวะไตวายเรอรงโดยธรรมชาต. รายงานฉบบสมบรณ สำนกงานกองทนสนบสนน การวจย. Adams, L. et al., 1992. Correlation of urine protein/ creatinine ratio and twenty-four-hour urinary protein excretion in normal cats and cats with surgically induced chronic renal failure. J. Vet. Int. Med. 6 : 36-40.Adams, L. et al. 1994. Influence of dietary protein/ calorie intake on renal morphology and function in cats with 5/6 nephrectomy. Lab. Invest. 70 : 347-357.Anderstam, B. et al. 1996. Middle-sized molecule frac tions isolated from uremic ultrafiltrate and normal urine inhibit ingestive behavior in the rat. J. Am. Soc. Nephrol. 7 : 2453-2460. Almaden, Y. et al. 1996. Direct effect of phosphorus on PTH secretion from whole rat parathyroid glands in vitro. J. Bone Miner. Res. 11 : 970-976.Barthez, P., Chew, D., DiBartolla, S. 2001. Simplified methods for estimation of 99mTc- Pentetate and 131I-Orthoiodohippurate plasma clearance in dogs and cats. J. Vet. Med. 15 : 200-208.Board NKFKDOQIA. 2002. Clinical practice guide lines for chronic kidney disease: evaluation, classification, and stratification. IV. Definition and classification of stages of chronic renal failure. Am. J. Kidney Dis. 39 : S46-S75.Brown, S. et al.1998. Beneficial effects of chronic administration of dietary omega-3 polyunsaturated fatty acids in dogs with renal insufficiency. J. Lab. Clin. Med. 131 : 447- 455.Brown, S. et al. 2000. Effects of dietary polyunsatu rated fatty acid supplementation in early renal insufficiency in dogs. J. Lab. Clin. Med. 135 : 275-286.Brown, S. et al. 2001. Effects of the angiotensin converting enzyme inhibitor benazepril in cats with induced renal insufficiency. Am. J. Vet. Res. 62 : 375-383.

เอกสารอางอง Brown, S. et al. 2003. Evaluation of the effects of inhibition of angiotensin converting enzyme with enalapril in dogs with induced chronic renal insufficiency. Am. J. Vet. Res. 64 : 321-323.Brushinsky, D. 1998. Disorders of calcium and phos phorus homeostasis. In: Primer on kidney diseases. 2nd ed. Greenberg, A. (ed) San Diego : Academic Press. 106-113.Chew, D., Nagode, L. 1992. Calcitriol in treatment of chronic renal failure. In: Current veterinary therapy XI . Bonagura, J. (ed) Philadelphia : WB Saunders. 857-860.Cook, A., Cowgill, L. 1996. Clinical and pathological features of protein-losing glomerular disease in the dog: a review of 137 cases (1985-1992). J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 32 : 313-322.Cowgill, L. 1992. Pathophysiology and management of anemia in chronic progressive renal failure. Semin. Vet. Med. Surg. Small. Anim. 7 : 175-182.Cowgill, L. et al. 1996. Use of recombinant humans erythropoietin for management of anemia in dogs and cats with renal failure. J. Am. Vet. Med. Assoc. 212 : 521-528.DeBowes, L. et al. 1996. Association of periodontal disease and histologic lesions in multiple organs from 45 dog. J. Vet. Dent. 13 : 57-60.Dow, S. et al. 1990. Effects of dietary acidification and potassium depletion on acid-base balance, mineral metabolism and renal func tion in adult cats. J. Nutr. 120 : 569-578.Elliot, J., Barber, P. 1998. Feline chronic renal fail ure: clinical findings in 80 cases diagnosed between 1992 and 1995. J. Small Anim. Pract. 39 : 78-85.Fenner, W. 1995. Uremic encephalopathy. In: Cur rent Veterinary Therapy XII. Bonagura, J. (ed) Philadelphia : WB Saunders. 1158- 1161.Finco, D. et al. 1999. Progression of chronic renal disease in the dog. J. Vet. Int. Med. 13 : 516-528.Finco, D., Braselton, E., Cooper, T. 2001. Rela tionship between plasma iohexol clearance and urinary exogenous creatinine clearance in dogs. J. Vet. Int. Med. 15 : 368-373.

Frasier, C. 1998. Neurological manifestations of renal failure. In : Primer on Kidney Diseases. Greenberg, A. (ed) San Diego : Academic Press. 459-464.Goldstein, R. et al. 1998. Gastrin concentrations in plasma of cats with chronic renal failure. J. Am. Vet. Med. Assoc. 213 : 826-828.Haller, M. et al. 1998. Single-injection inulin clear ance—a simple method for measuring glomerular filtration rate in dogs. Res. Vet. Sci. 64 : 151-156.Henik, R., Snyder, P., Volk, L. 1997. Treatment of systemic hypertension in cats with amlodipine besylate. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 33 : 226-234.Himmelfarb, J. 1998. Hematological manifestations of renal failure. In : Primer on kidney diseases. Greenberg, A. (ed) San Diego : Academic Press. 465-471.Hostetter, T. 2001. Hyperfiltration in remnant neph rons: a potentially adverse response to renal ablation. J. Am. Soc. Nephrol. 12 : 1315-1325.Jacob, F. et al. 2002. Clinical evaluation of dietary modification for treatment of spontaneous chronic renal failure in dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 220 : 1163-1170.Jacob, F. et al. 2003. Association between initial systolic blood pressure and risk of developing a uremic crisis or of dying in dogs with chronic renal failure. J. Am. Vet. Med. Assoc. 222 : 322-329.James, K., Polzin, D., Osborne, C.A. 1997. Serum total carbon dioxide concentrations in canine and feline blood: the effect of underfill ing blood tubes and comparisons with blood gas analysis as an estimate of plasma bicarbonate. Am. J. Vet. Res. 58 : 343-347.Lappin, M.R. et al. 2002. Parenteral administration of FVRCP vaccines induces antibodies against feline renal tissue. J. Vet. Int. Med. 16 : 351A.Levey, A. et al. 1999. Dietary protein restriction and the progression of chronic renal disease: what have all the results of the MDRD study shown. J. Am. Soc. Nephrol. 10 : 2426-2439.

Lund, E. et al. 1999. Health status and population characteristics of dogs and cats examined at private veterinary practices in the United States. J. Am. Vet. Med. Assoc. 214 : 1336-1341Martinez , I. et al. 1997. The importance of dietary calcium and phosphorus in the secondary hyperparathyroidism of patients with early renal failure. Am. J. Kidney Dis. 29 : 496-502Mathur, S. et al. 2002. Effects of the calcium chan nel antagonist amlodipine in cats with surgically induced hypertensive renal insuf ficiency. Am. J. Vet. Res. 63 : 833-839.Meyer, T., Scholey, J., Brenner, B. 1991. Nephron adaptation to renal injury. In : The kidney. 4th ed. Rector, F. (ed) Philadel phia : WB Saunders. 1871-1908.Mitch, W. 1997. Mechanisms causing loss of lean body mass in kidney disease. Am. J. Clin. Nutr. 67 : 359-366.Michell, A., Bodey, A., Gleadhill, A. 1997. Absence of hypertension in dogs with renal insufficiency. Ren. Fail. 19 : 61-68.Miyamoto, K. 2001. Clinical application of plasma clearance of iohexol on feline patients. J. Fel. Med. Surg. 3 : 143-147.Nagode, L., Chew, D., Podell, M. 1996. Benefits of calcitriol therapy and serum phosphorus control in dogs and cats with chronic renal failure: both are essential to prevent or suppress toxic hyperpar athyroidism. Vet. Clin. North. Am. 26 : 1293-1330.Nath, K. 1998. The tubulointerstitium in progressive renal disease. Kidney Int. 54 : 992-994.Poli, A. et al. 1995. Renal involvement in feline im munodeficiency virus infection: p24 antigen detection, virus isolation, and PCR analysis. Vet. Immunol. Immunopathol. 46 : 13-20.Polzin, D. et al. 1988. Development of renal lesions in dogs after 11/12 reduction of renal mass: influence of dietary protein intake. Laboratory investigation. Lab. Invest. 58 : 172-183.Polzin, D. et al. 2000. Chronic renal failure. In: Text book of veterinary internal medicine. 5th ed. Ettinger, S.J. , Feldman, E.C.(eds.) Philadel phia : WB Saunders . 1634-1662.


บทความ

71



Chronic renal disease in companion animals

Rosama Pusoonthornthum 1)

Abstract

Chronic kidney disease is a common problem in small animal practice and often resulting in

significant morbidity and mortality in dogs and cats. Initial renal damage can result from a large

number of infectious, immune-mediated, congenital, metabolic, neoplastic, traumatic and obstruc-

tive disease processes, and some forms (eg. urinary tract obstruction) can be reversed if treated

promptly. Common causes of renal damage include renal ischaemia or exposure to nephrotoxins

(eg. aminoglycosides, ethylene glycol). As chronic renal disease progresses, more and more ne-

phrons become non-functional and clinical signs of renal failure become apparent. The article high-

lights the prevalence, stages of CKD, causes, clinical signs, and common consequences of chronic

kidney disease. The diagnosis of this abnormality can be done by using history taking, clinical signs,

blood collection, urinalysis, radiography and ultrasonography.

Keywords : Chronic kidney disease, stages, diagnosis, companion animals

1) Department of Veterinary Medicine, Faculty of Veterinary Science, Chulalongkorn University

Polzin, D., Osborne, C.A., Ross, S. 2005. Chronic kidney disease. In: Veterinary internal medicine disease of dogs and cats. 6th ed. Ettinger, S.J. , Feldman, E.C.(eds.) St.Louis : Elsever Saunders. 1758-1785.Stiles, J., Polzin, D., Bistner, S. 1994. The preva lence of retinopathy in cats with systemic hypertension and chronic renal failure or hyperthyroidism. J. Am. Anim. Hosp. As soc. 30 : 564-572.Syme, H. et al. 2002. Prevalence of systolic hyper tension in cats with chronic renal failure. J. Am. Vet. Med. Assoc. 220 : 1799-1804.Thomas, J. et al. 1993. Association of renal disease indicators with feline immunodeficiency virus infection. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 29 : 320-326.Watson, A. 2001. Indicators of renal insufficiency in dogs and cats presented at a veterinary teaching hospital. Aust. Vet. Pract. 31 : 54-58.Watson, A. et al. 2002. Plasma exogenous creatinine clearance test in dogs: comparison with other methods and proposed limited sampling strategy. J. Vet. Int. Med. 16 : 22-33.


บทความ

77



ภทรรฐ จนทรฉายทอง 1), เกวล ฉตรดรงค 2), ณวร ประภสระกล 1)

โรคแทงตดตอในสนข

เชอ Brucella canis เปนสาเหตของโรคแทงตดตอในสนข สามารถแพรเชอผานทางการผสมพนธ,

การหายใจและการกน สนขแสดงอาการปวยจากการตดเชอในกระแสเลอดและเกดความผดปกตของระบบ

สบพนธ ไดแก การแทงในระยะทายในสนขเพศเมยและการอกเสบของอวยวะสบพนธในสนขเพศผ กอใหเกด

ปญหาความไมสมบรณพนธ ในปจจบนการวนฉยโรคนทางคลนกใชเทคนคทางซโรวทยา อยางไรกตามการ

ยนยนการตดเชอนจำเปนตองอาศยการเพาะแยกเชอหรอการใชปฏกรยาลกโซโพลลเมอเรส การรกษาโรคน

ดวยยาปฏชวนะไมสามารถกำจดเชอนใหหมดไปจากสนขได เนองจากเชอมคณสมบตในการอาศยอยในเซลล

ซงยาปฏชวนะเขาถงไดยาก และไมแนะนำใหรกษาในสนขฟารมเนองจากทำใหไมสามารถกำจดเชอออกจาก

ฟารมได ดงนนจงควรทำการตรวจคดกรองโรคดวยวธทางซโรวทยากอนนำสนขเขาฟารม อกทงโรคนจดเปน

ตดเชอจากสตวสคนและเคยมการรายงานการพบเชอนในสนขในประเทศไทย ดงนนจงควรทำการวนจฉยโรค

ในสตวทสงสยวาตดเชอและการรกษาอยางถกวธ เพอปองกนการแพรของเชอสคนและสนขตอไป

คำสำคญ : โรคแทงตดตอในสนข Brucella canis สนข

บทคดยอ

1) ภาควชาจลชววทยา คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2) ภาควชาสตศาสตร เธนเวชวทยาและวทยาการสบพนธ คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สามารถโตไดบนอาหารเลยงเชอในสภาวะทวไป

ไมมคณสมบตในการเคลอนท เปนแบคทเรยทอาศย

ไดทงนอกเซลลและในเซลลของโฮสต (facultative

intracellular) โดยเฉพาะเซลลแมคโครเฟจ B. canis

มลกษณะโคโลนทคลายคลงกบ ในแบคทเรยในสกล

เดยวกนน B. ovis คอมผวยนขรขระ (rugose or

rough colony) แตแตกตางจากเชอสกลนสปชสอนๆ

ทมลกษณะโคโลนผวเรยบ จากความแตกตางทาง

โครงสรางของผนงเซลลในสวนของ O-side chain

ของ lipopolysaccharide (Carmichael, 1967;

Carmichael and Kenney, 1970)

การตดตอ การตดตอของเชอโดยหลกผานทางสารคด

หลงจากชองคลอดของสนขทงในชวงทเปนสด การ

แทง การคลอด และหลงคลอดทงในตวออน รก และ

นำคาวปลา (lochia) ซงมปรมาณของเชอแบคทเรย

ทสงถง 1010 เซลลตอมลลลตร (Wanke, 2004)

นอกจากนยงพบเชอไดในปสสาวะโดยในเพศผม

ปรมาณสงกวาเพศเมย เนองจากความแตกตางทาง

โครงสรางทางกายวภาคของระบบสบพนธทใกลกน

ระหวางทอนำนำเชอและตอมลกหมากกบกระเพาะ

ปสสาวะของเพศผ (Serikawa et al., 1981) ซงทอ

นำนำเชอและตอมลกหมากถอเปนแหลงเจรญของ

เชอทสำคญในการปลอยเชอออกสภายนอกในสนข

เพศผ (Serikawa and Muraguchi, 1979) อกทงยง

สามารถพบเชอไดในนำนมของแมสนขแตไมใช

แหลงในการตดสลกเพราะวาลกสนขทรอดชวตมการ

ตดเชอตงแตอยในระยะตงทอง และนอกจากนยง

พบวานำมก นำลาย นำตา และอจจาระ มเชอใน

ประมาณตำซงไมถอวาเปนแหลงแพรเชอทสำคญ

พยาธกำเนดของโรค เมอเกดการตดเชอ B. canis ผานทางเยอ

เมอกทงจากทางเดนระบบสบพนธ ชองจมก ทางเดน

อาหาร และเยอบตา เชอจะถกเกบกนโดยเซลลแม

โรคแทงตดตอในสนข เกดจากการตดเชอ

Brucella canis ซงเปนเชอในสกล Brucella ทม

โฮสตจำเพาะคอสนข ซงสามารถแยกเชอไดครงแรก

ในป 1966 นอกจากนจากการรายงานทผานมาพบ

วาสนขยงสามารถตดเชอสปชสอนๆไดแก B. abortus,

B. melitensis และ B. suis ดวย (Baek et al.,

2003; Barr et al., 1986; Mateu-de-Antonio and

Martín, 1995; Philippon et al., 1969) เชอในสกลน

เปนแบคทเรยแกรมลบทอาศยในเซลล (facultative

intracellular bacteria) ทำใหการกำจดเชอเปนไป

ไดยาก การตดเชอเกดขนผานทางการผสมพนธ การ

หายใจและการกนเนอเยอหรอสารคดหลงทมเชอปน

เปอนอย การตดเชอ B. canis ไมทำใหสนขเกดความ

ผดปกตจนถงแกความตาย แตจะทำใหปวยแบบ

เรอรงเนองจากไมสามารถกำจดเชอออกจากรางกาย

ไดหมด โดยสนขทตดเชอจะมทงแบบไมแสดงอาการ

และแสดงอาการตอมนำเหลองโต ลกอณฑะอกเสบ

ทอนำนำเชออกเสบ การฝอของอณฑะ และการแทง

นอกจากนยงมความผดปกตอนๆ ทนอกเหนอจาก

ระบบสบพนธ (extragenital symptoms) การวนจฉย

ในทางคลนกในปจจบนใชวธการทางซรมวทยา สวน

การรกษาทำไดโดยการใหยาปฏชวนะทมากกวาหนง

ชนดรวมกน แตอยางไรกตามสนขยงคงกลบมาเปน

โรคไดอกเนองจากกำจดเชอในรางกายไดไมหมด ดง

นนฟารมเลยงสนขจงควรมการจดการเพอปองกน

การสญเสยทจะเกดขนดวยการตรวจคดกรองโรค

ดวยวธการทางซโรวทยากอนนำสนขเขาฟารม

(Wanke, 2004)

สาเหตของโรค B. canis เปนแบคทเรยแกรมลบ รปรางเปน

แบบ coccobacilli อาศยอยไดในภาวะทมและไมม

ออกซเจน (facultative anaerobic bacteria) ไม

ตองการคารบอนไดออกไซดในการเจรญเตบโต จง

บทนำ


บทความ

79



สนข ทงนแมสนขจะมการขบสารคดหลงทมสนำตาล

หรอสเทาเขยวออกจากชองคลอดหลงคลอดอกเปน

เวลานาน แมสนขทมการตดเชอจะเกดการแทงซำซาก

และบางครงสามารถคลอดลกสนขทมชวตแตม

รางกายออนแอ แลวคอยเกดการตายหลงคลอดใน

ระยะเวลาอนสน ถาลกสนขรอดชวตภายหลงคลอด

เมอเจรญเตบโตขนจะพบอาการทางคลนกคอความ

ผดปกตของตอมนำเหลองทวตว (Carmichael and

Kenney, 1970) นอกจากนยงพบการตายของตวออน

ในระยะเอมบรโอแลวเกดการดดกลบ (embryo

resorption) ซงทำใหเขาใจไดวาเกดการผสมไมตด

(Wanke, 2004)

ในสนขเพศผเมอเกดการตดเชอมกทำใหเกดการอกเสบของทอนำเชอบรเวณอณฑะ (epididymitis) และตอมลกหมาก (prostatitis) ในระยะเฉยบพลนจะมการขยายขนาดทำใหเกดความเจบปวดทบรเวณ อณฑะ สนขจะเลยลกอณฑะทำใหเกดการอกเสบตดเชอและบวมของผวหนงบรเวณนน (scrotal dermatitis) ตอมาในระยะเรอรงจะเกดการฝอลงทำใหอณฑะแขงและมขนาดเลกลง ความเสยหายทเกดขนกบลกอณฑะ (testis) เกดจากการตอบสนองของภมคมกนตอเซลลอสจ (autoimmune response) ดวยการสราง antisperm antibodies พบในชวง 11-14 สปดาหหลงจากการตดเชอ (Serikawa et al., 1981; Serikawa et al., 1984) ดวยสาเหตนเองทำใหสนขเพศผเปนหมนหลงจากการตดเชอ B. canis แตกยงคงมการแพรเชอตอไดจากการขบเชอแบคทเรยออกมาผานทางนำเลยงเชออสจ การอกเสบของทอนำนำเชอสวนตนบรเวณอณฑะมกเกดขนประมาณ 5 สปดาหหลงจากการตดเชอและมการพบเซลลอกเสบชนดนวโทรฟลลและแมโครเฟจในนำเชอ รวมกบเซลลอสจทมรปรางผดปกต (teratospermia) และมเซลลอสจในปรมาณนอย (oligozoospermia) หรอไมมตวอสจเลย (azoospermia) (George et al., 1979; Serikawa et al., 1984) สนขเพศผจะไมยอมผสมพนธกบเพศเมยและหมดความกำหนด (libido)

เนองจากความเจบปวด

โครเฟจ และเซลลเกบกนอนๆแลวผานไปยงเนอเยอ

นำเหลอง (ตอมนำเหลองและมาม) และอวยวะสบพนธ

หลงจากนนจะเกดภาวะการแพรเชอในกระแสเลอด

(bacterimia) ในชวง 1-4 สปดาหหลงการตดเชอและ

อาจมการแพรเชอในกระแสเลอดถง 6 เดอนเปน

ระยะ ๆ (Carmichael and Kenney, 1970) ทำให

แบคทเรยไปยงอวยวะเปาหมายตางๆ ผานทางกระแส

เลอดและทำใหเกดการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพ

ขนทอวยวะนนๆ โดย B. canis นนมเนอเยอเปา

หมายทอวยวะสบพนธซงในเพศผไดแก ตอมลกหมาก

(prostate gland) ทอนำนำเชอ (epididymis) และ

ลกอณฑะ (testis) และในเพศเมยไดแก ตวออน

(fetus) มดลกทมการตงทอง (gravid uterus) และ

รก (placenta) จากการเจรญในเซลลทมสาร erythritol

และ threitol ในเซลลเนอเยอรกของสนขทเปนปจจย

ทเกยวกบการเจรญของเชอจนทำใหเกดรกอกเสบ

(Lowrie and Kennedy, 1972) นอกจากนสามารถ

พบแบคทเรยไดจากนำในกระเพาะอาหารของตว

ออนจากการกลนนำครำทมแบคทเรยตงแตอยใน

มดลก สวนรกทมการแทงจะเกดเนอตายเปนหยอม

(focal coagulative necrosis) การอกเสบแบบเนอ

ตายของหลอดเลอดทมาเลยง และพบเซลลแบคทเรย

อยภายใน trophoblastic epithelial cells

อาการทางคลนก อาการของโรคแทงตดตอในสนขไมมอาการ

จำเพาะของโรค (pathognomic signs) อาการสวน

ใหญทชดเจนของโรคเปนอาการทางระบบสบพนธ

คอ เกดความไมสมบรณพนธ (infertility) และมการ

แทงในระยะทายของสนข ทพบบอยในชวงตงแตวน

ท 45 ถง 55 ของการตงครรภ ลกสนขทแทงจะม

ลกษณะของการตดเชอแบคทเรยทวตว มการบวมนำ

ของชนใตผวหนง (subcutaneous edema) การคง

ของเลอด (congestion) และเลอดออก (haemor-

hage) ทชนใตผวหนงเชนกนทบรเวณทอง เกดการ

แทรกของเซลลเมดเลอดขาวทอวยวะภายในของลก

การทดสอบ อยางไรกตามการวนจฉยขนสดของโรค

จำเปนตองไดขอมลทงประวตสนขและอาการทาง

คลนกรวมกบการทดสอบทางซรมวทยา การเพาะ

แยกเชอแบคทเรย และอาจใชรวมกบเทคนคทางอณ

ชววทยาดวยการทำปฏกรยาลกโซโพลเมอเรส

(Polymerase chain reaction, PCR) จงถอเปนการ

วนจฉยขนสดของโรค (Wanke, 2004)

การวนจฉยสวนใหญทใชในทางคลนกคอ

การทดสอบทางซรมวทยาซงเปนการตอบสนองการ

สรางแอนตบอดตอเชอ B. canis ทงนวธทางซรม

ว ทยาน นถ อ เปน เพ ยงการตรวจคดกรองโรค

(screening test) เทานน การทดสอบดวยวธทางซ

รมวทยามกใหผลลบในชวง 4 สปดาหแรกหลงการ

ตดเชอ โดยสวนมากสนขจะมการตอบสนองดวยการ

สรางแอนตบอดหลงจากการแพรเชอในกระแสเลอด

ประมาณ 4 สปดาหแลว ซงการแพรเชอในกระแส

เลอดทเกดในชวง 2-4 สปดาหหลงการตดเชอ

(Carmichael and Shin, 1996) การทดสอบทางซ

โรวทยาทใชทงในคลนกและหองปฏบตการประกอบ

ดวย

1.Rapid slide agglutination test (RSAT)

เปนวธทสามารถใชตรวจคดกรองโรคไดรวดเรวใน

คลนก เชนเดยวกบการทดสอบ Rose Bengal ทใช

ในโคและแพะ แตแตกตางกนตรงทใชแอนตเจนเปน

ผนงเซลลของเชอ B. ovis ทมคณสมบตความเปน

แอนตเจนคลายคลงกบเชอ B. canis ทเปน rough

colony เชนเดยวกน สามารถทดสอบการตดเชอได

ในชวง 3-4 สปดาหหลงการแสดงอาการ แตวธนเปน

วธทมความไวสงแตมความจำเพาะตำ จงทำใหเกด

ผลบวกลวง จากความสามารถในการเกดปฏกรยา

ขามกบแอนตเจนสวนผนงเซลลของแบคทเรยชนด

อนดวย (Badakhsh et al., 1982) ดงนนสนขทใหผล

บวกตอการทดสอบนจงตองไดรบการยนยนดวยวธท

มความจำเพาะมากกวาตอไป

2.2-Mercaptopethanol Rapid slide agglu-

tination test (ME-RSAT) เปนการทดสอบเชนเดยว

อาการอนๆ นอกเหนอจากระบบสบพนธ ไดแก

การอกเสบของตอมนำเหลอง (lymphadenitis) รวม

กบการขยายขนาดของมามซงพบไดในทงเพศผและ

เพศเมย นอกจากนสนขบางตวแสดงอาการเจบปวด

ทสวนสนหลงและการเดนกะเผลกเนองจากการ

อกเสบในของหมอนรองกระดก (discospondylitis)

ซงสามารถวนจฉยไดดวยภาพรงสวนจฉย (Kerwin

et al., 1992) รวมถงการเกดการอกเสบของยเวย

สวนหนา (anterior uveitis) จากการเกด immune

complex ทไปสะสม (Saegusa et al., 1977)

นอกจากนยงพบการเกดกอนแกรนโลมาตามผวหนง

(polygranulomatous dermatitis) สมองและเยอหม

สมองอกเสบ (meningoencephalomyelitis) และ

เยอบชนในหวใจอกเสบ (endocarditis) ไดดวยซง

อวยวะเหลานเกดการตดเชอผานทางกระแสเลอด

และจะมอาการทเลาลงเมอไดรบยาปฏชวนะ (Hollett,

2006; Wanke, 2004)

การวนจฉย การวนจฉยขนแรกคอการซกประวตถง

ความผดปกตทเกยวของกบความไมสมบรณพนธ

และการแสดงอาการทางคลนกอนๆ รวมกบการวนจฉย

แยกโรคออกจากสาเหตตดเชออนๆ เชน เชอไวรส

Canine herpes virus การตดเชอโปรโตซว (Neospora

caninum, Toxoplasma gondii) และการตดเชอ

แบคทเรย (Mycoplasma, Ureaplasma, E. coli,

Streptomyces, Salmonella, Campylobacter และ

B. canis) (Hollett, 2006)

วธทใชในการวนจฉยขนสดของโรคแทง

ตดตอในสนข (Definitive diagnosis) คอการเพาะ

แยกเชอ B. canis แตอยางไรกตามการเพาะแยก

เชอนนทำไดยาก สวนใหญจงใชวธการทางซรมวทยา

ซงแตละวธมความไวและความจำเพาะทแตกตาง

กนทำให เกดผลบวกลวงและผลลบลวงขนได

(Carmichael and Shin, 1996; Carmichael et al.,

1984) ขนอยกบระยะของโรคและแอนตเจนทใชใน


บทความ

81



ขนกอนและหมดในระยะเวลาอนสนหลงการแพร

ของเชอในกระแสเลอด ในขณะทแอนตบอดทสราง

ขนตอตานโปรตนในไซโทพลาสซมนนอยเปนเวลา

นานและใชในการตรวจในรายทเปนระยะเรอรง

(Carmichael et al., 1984; Wanke et al., 2002)

นอกจากนยงมวธทางซโรวทยาอนๆทใชใน

การวนจฉย เชน Indirect Immunofluorescence

Antibody (IFA), ELISA test และ ชดทดสอบ

สำเรจรปในรปแบบ commercial test kits ตางๆ ใน

ลกษณะของ chromatographic immunoassay ซง

ยงคงใชหลกการทางซโรวทยา (Baldi et al., 1994;

Barrouin-Melo et al., 2007) สวนมากชดทดสอบ

สำเรจรปจะมความแมนยำมากกวาหรอเทากบ 90%

เมอเทยบกบวธ RSAT หรอ Rose Bengal อยางไร

กตามการวนจฉยโดยอาศยหลกทางซโรวทยาถอเปน

วธการทชวยสนบสนนและใชในการตรวจคดกรอง

โรคถงแมวาการตรวจแอนตบอดตอเชอสามารถ

ใชไดตงแต 2 สปดาหหลงการตดเชอ แตกยงไมมวธ

การทางซรมวทยาใดทใหผลแมนยำถงในชวงกอน

12 สปดาหหลงการตดเชอ จงจำเปนตองยนยนตวท

ใหผลบวกดวยการเพาะแยกเชอตอไป (Hollett, 2006)

การเพาะแยกเชอแบคทเรยจากตวอยางใน

สนขทสงสยวามการตดเชอเปนการยนยนวาสนขม

การตดเชอ B. canis ถอเปนวธทดทสดในการวนจฉย

ในชวงแรกของการตดเชอทมการแพรเชอในกระแส

เลอดซงสนขยงไมไดรบการรกษาดวยยาปฏชวนะ

ตวอยางทงายทสดทจะนำมาทำการเพาะเชอคอ

เลอด เนองจากเปนตวอยางทภาวะปกตตองปลอด

เชออยแลว โดยการเพาะเชอทำในภาวะทมอากาศปกต

ทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลาประมาณ 9

วน ทงนการพบเชอในกระแสเลอดของสนขเกดขนตง

แตระหวาง 2-4 สปดาหหลงการตดเชอ คงอยนานถง

6 เดอน และเปนๆหายๆเปนไดเปนปในสนขทไมได

รบการรกษา เนองจากมการขนลงของปรมาณเชอใน

กระแสเลอดท ไมสมำ เสมอจงตองทำการเกบ

ตวอยางเลอดหลายครงทแนะนำคอ 3 ครงในหนงวน

กบ RSAT แตเพมความจำเพาะโดยการเตม 2-mercap-

toethanol ในปฏกรยา เพอกำจด IgM และเปลยน

แอนตเจนทใชมาเปน B. canis ซงวธนสามารถให

ผลลบลวงไดถง 8 สปดาหหลงการตดเชอ แตก

สามารถใหผลบวกไดนานถง 30 เดอน หลงการแพร

เชอในกระแสเลอด ระยะทเหมาะสมในการทดสอบ

คอประมาณ 8-12 สปดาหหลงการตดเชอ (Badak-

hsh et al., 1982; Wanke, 2004)

3.Tube agglutination test (TAT) เปนวธ

ทดสอบกงปรมาณทใชในการยนยนผลบวกจากสอง

วธทกลาวมา สามารถใหผลบวกในการทดสอบไดตง

แต 2-4 สปดาหหลงการตดเชอ คอในชวงทเกดการ

แพรเชอในกระแสเลอด โดยผลการทดสอบนทใหคา

ไตเตอรทมากกวาหรอเทากบ 1:200 ถอวาเกดการ

ตดเชอ แตหากวาสนขทใหคาตำกวา 1:200 นน

จำเปนทตองไดรบการทดสอบซำอก 2 สปดาห (Flores-

Castro and Carmichael, 1978; Hollett, 2006)

การทดสอบดวยวธทางซรมวทยา 3 วธขาง

ตนเปนการทดสอบการสรางแอนตบอดตอเชอ B. canis

โดยแอนตบอดนนจดเปนแอนตบอดททำใหเกดการ

ตกตะกอน (agglutination antibody) ไมเกยวของ

กบ แอนตบอดทปองกนการตดเชอ (protective

antibody) อยางไรกตามวธดงกลาวขางตนถอวาเปน

วธทมความไวสง ยงคงตองไดรบการยนยนดวยการ

เพาะแยกเชอแบคทเรยตอไป

4.Agar gel immunodiffusion (AGID) เปน

วธทใชยนยนตอจาก RSAT, ME-RSAT และ TAT

ซงวธนมการเลอกใชแอนตเจน 2 แบบ ไดแก แอนตเจน

ทมาจากสวนผนงเซลล ซงมความไวเชนเดยว กนกบ

การทดสอบทางซโรวทยาอนๆ และแอนตเจนทมาจาก

สวนโปรตนในไซโทพลาสซม (cytoplasmic protein)

ซงอนหลงนจะเพมความจำเพาะของทำใหเกดความ

แมนยำในการทดสอบมากขน วธนมกจะใหผลลบใน

การทดสอบในชวงแรกของการตดเชอ และใหผลบวก

ในชวงประมาณ 8-12 สปดาหหลงการตดเชอ โดย

ทวไปแอนตบอดทสรางขนเพอตอตาน LPS จะเกด

เนองจากอาจยงคงมเชอมชวตอยในเนอเยอตางๆ

ของรางกายและสามารถเกดการกลบมาแสดง

อาการใหมในชวงตางๆ หลงการรกษา โดยเฉพาะใน

สนขเพศเมยในชวงท เปนสดหรอชวงทมสภาวะ

เครยด สวนสนขเพศผแมจะกลายเปนหมนจากการ

ฝอของอณฑะแตกยงคงแพรเชอตอไปได โดยทวไป

การรกษาดวยยามกไมประสบความสำเรจเทาทควร

ดงนนสนขในฟารมทใหผลบวกในการทดสอบทางซ

โรวทยาทใหผลบวกควรทำการยนยนดวยการเพาะ

เชอและหากยงคงใหผลบวกจงทำการคดทง (Hollett,

2006; Wanke, 2004)

การรกษาดวยยาปฏชวนะมากกวา 1 ชนด

รวมกนทคอนขางไดผล ไดแก กลม tetracyclines

(tetracycline HCl, chlortetracycline, doxycycline,

minocycline) รวมกบยาปฏชวนะ streptomycin ซง

อาจใช gentamicin แทนได แตตองตรวจวดการ

ทำงานของไตรวมดวย การรกษาจำเปนตองใชเวลา

ตดตอกนนานถง 4 สปดาห (Hollett, 2006; Mateu-

de-Antonio and Martín, 1995)

นอกจากนย งพบวาการใหยาปฏชวนะ

enrofloxacin รกษา ในขนาด 5 มลลกรมตอกโลกรม

โดยการกน วนละสองครง เปนเวลา 4 สปดาห ให

การผลการรกษาเปนทนาพอใจ สนขเพศเมยทไดรบ

การรกษานนสามารถตงทองและคลอดใหลกสนขท

มสขภาพแขงแรง และใหผลลบจากการทดสอบทาง

ซโรวทยาดวยวธ RSAT และไมพบเชอ B. canis

จากการเพาะเชอจากนำคาวปลาหลงคลอด อยางไร

กตาม เชนเดยวกบการรกษาดวยยาปฏชวนะชนดอน

ทกลาวมา การรกษาดวย enrofloxacin ไมสามารถ

กำจดเชอใหหมดไปไดอยางถาวร (Wanke et al.,

2006)

นอกจากนสามารถทำการเพาะเชอจากตวอยางท

เปนนำเชอ สารคดหลงจากชองคลอดทงชวงระยะท

เปนสดและหลงจากการแทง เนอเยอรกทมเชอใน

ปรมาณสงจากการทเปนเนอเยอทเออตอการเจรญ

ของเชอ และยงสามารถเพาะเชอไดจากปสสาวะของ

สนขเพศผไดดวย การใชเทคนคทางอณชววทยาดวย

วธปฏกรยาลกโซโพลเมอเรส (PCR) โดยใช primers

ของสารพนธกรรมสวน 16S-23S interspacer (ITS)

ทมความจำเพาะตอเชอ Brucella sp. ใหทงความไว

และความจำเพาะ 100% เมอเทยบกบการเพาะแยก

เชอ (Keid et al., 2007) นอกจากนการวนจฉยจาก

การชนสตรซากสามารถพบเชอไดทอวยวะคอ ตอม

นำเหลอง ตอมลกหมาก สมอง และบางครงทตบ

และลกอณฑะ ในลกษณะของการอกเสบเนองจาก

การตอบสนองของภมคมกนชนดเซลลเนองจากเปน

แบคทเรยทอาศยอยในเซลล รอยโรคเปนแบบแกรน

โลมารวมกบการอกเสบของหลอดเลอดแบบเกดเปน

เนอตาย (Carmichael and Kenney, 1970;

Wanke, 2004)

การรกษา การรกษาโรคแทงตดตอในสนขทำไดดวย

การใหยาปฏชวนะ แตเนองจากการท B. canis เปน

เชอแบคทเรยทอาศยในเซลลทำใหปรมาณของยา

ปฏชวนะไมสามารถเขาไปไดถงอยางเพยงพอ โดย

เฉพาะในสนขเพศผนนมการเพมจำนวนของเชอใน

ตอมลกหมากและทอนำนำเชอสวนตนทมการเขาถง

ของยาไดยาก ทำใหการรกษานนเปนไปไดยากและ

มประสทธภาพไม 100% ในการกำจดโรค ซงอาจ

เปนเพยงการกำจดภาวะการแพรของเชอในกระแส

เลอดแตจะตามมาดวยไมมการตอบสนองดวยการ

สรางแอนตบอด ทำใหไมสามารถวนจฉยดวยวธทาง

ซรมวทยาได การรกษาดวยยาปฏชวนะไมเหมาะกบ

สนขฟารมทมการตดเชอเนองจากทำใหไมสามารถ

กำจดเชอออกจากฟารมได เมอทำการหยดการรกษา

ดวยยาปฏชวนะแลว ควรตรวจซำท 3 และ 6 เดอน


บทความ

83



อาการไมรนแรงดวยอาการมไข ตอมนำเหลองโต

คอหอยอกเสบ (pharyngitis) ปวดขอ หนาวสน ออน

แรง และนำหนกลด ทงนโรคแทงตดตอในสตวท

เกยวของเกดการแทงในมนษยยงไมมการพสจนท

แนชด แตบางการศกษามความเหนวาการตดเชอ

Brucella sp. ไมทำใหเกดการแทงในมนษย เนองจาก

ในเซลลเนอเยอรกของมนษยไมมสาร erythritol ท

จำเปนตอการเจรญของเชอในเซลลเนอเยอรก (Lowrie

and Kennedy, 1972) ผทใกลชดสนขทมการแสดง

อาการของโรคแทงตดตอนจงควรระมดระวง โดย

เฉพาะผปวยในสภาวะกดภมคมกน เดก และหญง

ตงครรภ แตอยางไรกตามการรกษาในมนษยมการ

ตอบสนองตอการรกษาดวยยาปฏชวนะทคอนขางด

ดวยยาปฏชวนะ

ปญหาโรค Canine Brucellosis ในประเทศไทย ในประเทศไทยมการสำรวจอบตการของโรค

ครงแรกในป 2529 โดยใชวธวนจฉยทางซโรวทยา

(พรรณจตต และคณะ 2529) ตอมามการยนยนการ

พบเชอครงแรกโดยการเพาะแยกเชอจากเลอดของ

สนขในฟารมเพาะพนธสนข จำนวน 23 ตว (จนทรจรา

และคณะ 2542) และการศกษาจากสนขจำนวน

339 ตว แบงเปน กลมสนขทสงสยวาเปนโรคแทง

ตดตอ และกลมสนขทไมมปญหาทางระบบสบพนธ

พบวา 11 เปอรเซนตของสนขกลมทสงสยวาเปนโรค

แทงตดตอทใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ TAT พบ

เชอ Brucella canis จากการเพาะแยกเชอ (6/55

ตวอยาง) และ 2.2 เปอรเซนตของสนขปกต พบเชอ

จากการเพาะแยก (3/138 ตวอยาง) (เกษกนก และ

คณะ 2544) จะเหนไดวาโรคแทงตดตอในสนขม

อบตการณการเกดในประเทศไทยไมนอยเชนเดยว

กบในประเทศอน ๆ ทวโลกเชนกน

การปองกนและกำจดโรค โรคแทงตดตอในสนขไมไดทำใหสนขเกด

ความผดปกตจนถงเสยชวตแตทสำคญคอการทำให

เกดความลมเหลวของระบบสบพนธซงมทำใหเกด

ความสญเสยทางเศรษฐกจของฟารมเพาะพนธสนข

การปองกนโรคทำไดโดยการตรวจวนจฉยทางซโรวทยา

ทงในสนขเพศผและเพศเมยกอนทำการผสมพนธ

และทำการตรวจและกกโรคสนขใหมทจะนำเขา

ฟารมเปนเวลา 8-12 สปดาห ในสนขทใหผลบวกใน

การทดสอบควรทำการคดทงและไมควรนำไปผสม

พนธตอหรอนำไปทำหมนรวมกบการรกษาแลวมการ

แยกออกไปจากฝง ในสงแวดลอมในตางประเทศทม

การระบาดของเชอนพบวาสนขจรจดมบทบาทใน

การเปนตวกกโรค (reservoir) ของเชอ (Larsson et

al., 1981) อกทงโรคนในสนขยงไมมการพฒนาวคซน

เพอใชในการปองกนโรคดงเชนในปศสตว เชอแบคทเรย

B. canis นนไมมคณสมบตในการอาศยอยนอกตว

สตวไดเปนเวลานาน การใชนำยาฆาเชอโรค (disinfec-

tants หรอ antiseptics) เชน quarternary ammonium

compound, 1% sodium hypochlorite, iodophor

solutions, 70% ethanol หรอ formaldehyde ใน

การกำจดเชอทปนเปอนนนใหประสทธภาพทด

(Pickerill and Carmichael, 1972) ทงนในรฐจอรเจย

ประเทศสหรฐอเมรกานนไดใชการคดทงสนขทเปน

โรคในฟารมทขนทะเบยนทมการระบาด รวมกบการ

ใหความรแกเจาของสตวและผปฏบตงานในฟารม

สนขเกยวกบการตรวจคดกรองโรคและปองกนโรค

(Hollett, 2006)

ความสำคญทางสาธารณสข อบตการณของการปวยทเกดจากการตดเชอ

B. canis ในมนษยยงไมเปนทแนชด ซงทผานมาพบ

การรายงานเพยงเลกนอยซงสวนมากตดโรคจากการ

สมผสอยางใกลชดกบสารคดหลงทเกดจากการแทง

หรอในชวงทเปนสด เฉพาะในเขตพนททเคยมรายงาน

การระบาด (Nicoletti et al., 1967) ในคนแสดง

เกษกนก ศรนฤมตร จนทรจรา ภวภตานนท ธวชชย ศกดภอราม มงกร ดำยง พมล วรสทธ ศรสมย วรยารมภะ และระพพรรณ โกษต 2544 ความชกของโรคแทงตดตอสนขในประเทศไทย ในชวง 2541-2543. การประชมวชาการของ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 39 หนา 447-451.จนทรจรา พงเจรญสกล ศรสมย วรยารมภะ และธวชชย ศกดภอราม 2542 อบตการของเชอ Brucella canis ในฟารมเพาะพนธสนข การประชมวชาการ ของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 37 หนา 453-457.พรรณจตต นลกำแหง ธวชชย ศกดภอราม และสวฒน เกยรตเสว 2524 การสำรวจอตราการเปนโรคแทง ตดตอในสนขเขตกรงเทพมหานคร วารสารโรงพยาบาลสตว 2 (2) หนา 147-150.Badakhsh, F.F., Carmichael, L.E. and Douglass, J.A. 1982. Improved rapid slide agglutination test for presumptive diagnosis of canine bru cellosis. J. Clin. Microbiol. 15: 286-289.Baek, B.K., Lim, C.W., Rahman, M.S., Kim, C.H., Oluoch, A. and Kakoma, I. 2003. Brucella abortus infection in indigenous Korean dogs. Can. J.Vet .Res. 67: 312-314.Baldi, P.C., Wanke, M.M., Loza, M.E. and Fossati, C.A. 1994. Brucella abortus cytoplasmic proteins used as antigens in an ELISA potentially use ful for the diagnosis of canine brucellosis. Vet. Microbiol. 41: 127-134.Barr, S.C., Eilts, B.E., Roy, A.F. and Miller, R. 1986. Brucella suis biotype 1 infection in a dog. J. Am. Vet. Med. Assoc. 189: 686-687.Barrouin-Melo, S.M., Poester, F.P., Ribeiro, M.B., de Alcantara, A.C., Aguiar, P.H., Nascimento, I.L., Schaer, R.E., Nascimento, R.M. and Freire, S.M. 2007. Diagnosis of canine bru cellosis by ELISA using an antigen obtained from wild Brucella canis. Res. Vet. Sci. 83: 340-346.Carmichael, L.E. 1967. Canine brucellosis: isolation, diagnosis, transmission. Proc. Annu. Meet. U S Anim. Health. Assoc. 71: 517-527.Carmichael, L.E. and Kenney, R.M. 1970. Canine brucellosis: the clinical disease, pathogen esis, and immune response. J. Am. Vet. Med. Assoc. 156: 1726-1734.

เอกสารอางอง Carmichael, L.E. and Shin, S.J. 1996. Canine brucello sis: a diagnostician’s dilemma. Semin. Vet. Med. Surg. (Small Anim) 11: 161-165.Carmichael, L.E., Zoha, S.J. and Flores-Castro, R. 1984. Problems in the serodiagnosis of canine brucellosis: dog responses to cell wall and internal antigens of Brucella canis. Dev. Biol. Stand. 56: 371-383.Flores-Castro, R. and Carmichael, L.E. 1978. Canine brucellosis. Current status of methods for diagnosis. Cornell. Vet. 68 Suppl 7: 76-88.George, L.W., Duncan, J.R.and Carmichael, L.E. 1979. Semen examination in dogs with canine brucellosis. Am. J. Vet. Res. 40: 1589-1595.Hollett, R.B. 2006. Canine brucellosis: outbreaks and compliance. Theriogenology 66: 575-587.Keid, L.B., Soares, R.M., Vieira, N.R., Megid, J., Sal gado, V.R., Vasconcellos, S.A., da Costa, M., Gregori, F. and Richtzenhain, L.J. 2007. Diagnosis of canine brucellosis: comparison between serological and microbiological tests and a PCR based on primers to 16S-23S rDNA interspacer. Vet. Res. Commun. 31: 951-965.Kerwin, S.C., Lewis, D.D., Hribernik, T.N., Partington, B., Hosgood, G. and Eilts, B.E. 1992. Disko spondylitis associated with Brucella canis infection in dogs: 14 cases (1980-1991). J. Am. Vet. Med. Assoc. 201: 1253-1257.Larsson, M.H., Larsson, C.E., Mirandola, R.M., Yas suda, P.H. and de Grutolla, G. 1981. Canine brucellosis in Sao Paulo: serologic survey of kennel and stray dogs. Int. J. Zoonoses 8: 85-90.Lowrie, D.B. and Kennedy, J.F. 1972. Erythritol and threitol in canine placenta: possible implica tion in canine brucellosis. FEBS Lett 23: 69-72.Mateu-de-Antonio, E.M. and Martín, M. 1995. In vitro efficacy of several antimicrobial combinations against Brucella canis and Brucella melitensis strains isolated from dogs. Vet. Microbiol. 45: 1-10.Nicoletti, P.L., Quinn, B.R. and Minor, P.W. 1967. Ca nine to human transmission of brucellosis. N Y State J. Med. 67: 2886-2887.Philippon, A., Roumy, B. and Renoux, G. 1969. A case of canine brucellosis due to Brucella abortus. Bull. Acad. Vet. Fr. 42: 923-928.


บทความ

85



Pickerill, P.A. and Carmichael, L.E. 1972. Canine bru cellosis: control programs in commercial kennels and effect on reproduction. J. Am. Vet. Med. Assoc. 160: 1607-1615.Saegusa, J., Ueda, K., Goto, Y. and Fujiwara, K. 1977. Ocular lesions in experimental canine brucellosis. Nippon Juigaku Zasshi 39: 181-185.Serikawa, T. and Muraguchi, T. 1979. Significance of urine in transmission of canine brucellosis. Nippon Juigaku Zasshi 41: 607-616.Serikawa, T., Muraguchi, T., Yamada, J. and Takada, H. 1981. Long-term observation of canine brucellosis: excretion of Brucella canis into urine of infected male dogs. Jikken Dobutsu 30: 7-14.Serikawa, T., Takada, H., Kondo, Y., Muraguchi, T. and Yamada, J. 1984. Multiplication of Bru cella canis in male reproductive organs and detection of autoantibody to spermatozoa in canine brucellosis. Dev. Biol. Stand. 56: 295-305.Wanke, M.M. 2004. Canine brucellosis. Anim. Reprod. Sci. 82-83: 195-207.Wanke, M.M., Delpino, M.V. and Baldi, P.C. 2002. Comparative performance of tests using cy tosolic or outer membrane antigens of Brucella for the serodiagnosis of canine brucellosis. Vet. Microbiol. 88: 367-375.Wanke, M.M., Delpino, M.V. and Baldi, P.C. 2006. Use of enrofloxacin in the treatment of canine bru cellosis in a dog kennel (clinical trial). Theriog enology 66: 1573-1578.

Canine Brucellosis

Pattrarat Chanchaithong 1) , Kaywalee Chantdarong 2) , Nuvee Prapasarakul 1)

Abstract

Brucella canis, cause of canine brucellosis, infects dogs via sexual transmission, inhalation

and ingestion. The patients show clinical signs from bacterimia and reproductive abnormalities, late

term abortion and the inflammation of reproductive organs, resulting in reproductive failure. Serologi-

cal methods have been used for routine diagnosis as a screening test. However, the confirmation

needs to culture the microorganism by conventional method or using the polymerase chain reaction.

The treatment of canine brucellosis is not most effective by antibiotics because of intracellular living

property where out of reach from drugs. The infected dogs should be removed from kennels in order

to complete eradication. Preferably, the screening tests should be performed in newly introduced

dogs and mating breeders. Additionally, B. canis is a zoonotic bacteria; otherwise, this have been

reported in Thailand. Hence, the proper diagnosis should be done to prevent the widespread trans-

mission to humans and among dogs.

Keywords : canine brucellosis, Brucella canis, dog

1) Department of Microbiology, Faculty of Veterinary Science, Chulalongkorn University,

2) Department of Obstetrics Gynaecology and Reproduction, Faculty of Veterinary Science, Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand.


บทความ



เฉลมเกยรต แสงทองพนจ 1)

โรคตดเชออบตใหมและโรคตดเชออบตซำในสนข

โรคตดเชออบตใหมและโรคตดเชออบตซำ เปนการโรคตดเชอชนดใหมทไมเคยพบมากอน หรอเปน

บรเวณทเคยปลอดโรคเหลานนมาแลวในอดตและเกดการพบโรคตดเชอชนดนนขนอก ในประเทศไทยมหลาย

โรคในสนขทเปนโรคตดเชออบตใหมและอบตซำทสตวแพทยตองเฝาระวง และปองกนโรคเหลานมดงน canine

bartonellosis, tularemia, borreliosis, anaplasmosis, canine cyclic thrombocytopenia, leishmaniasis,

และ histoplasmosis สตวแพทยตองเตรยมพรอมรบมอเมอพบกบโรคเหลาน ดงนนจงจำเปนทสตวแพทยตอง

รถง อาการ การวนจฉย การรกษาและควบคมปองกนในแตละโรค

คำสำคญ : โรคตดเชออบตใหม โรคตดเชออบตซำ สนข

บทคดยอ

1) ภาควชาสตวแพทยสาธารณสขศาสตรและการบรการวนจฉย คณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

แบคทเรยจะดำรงชพแบบ intracellular ในเมดเลอด

แดงและผนงหลอดเลอด การคงอยไดแบบ intracel-

lular นยงทำใหเกดการแพรกระจายเชอไดอยางตอ

เนองไปสสตวตวอนๆ เมอถกพาหะดดเลอด และยง

ทำใหเกดการดอตอยาปฏชวนะและไมถกทำลายดวย

ระบบภมคมกนของรางกายสตวหรอคนทเปนโรค

สายพนธของแบคทเรย Bartonella ทสามารถ

กอโรคในสนขทพบไดบอย คอ B. henselae, B.

vinsonii (berkhoffii) สวนสายพนธอนๆทพบไดบาง

เชน B. clarridgeiae, B. elizabethae และ B.

washoensis สายพนธ B. henselae จะม seropre-

valence สงทสดในสนข แต B. vinsonii (berkhoffii)

จะพบวามความสมพนธมากทสดกบสนขทแสดง

อาการของโรคน

B. vinsonii (berkhoffii) เปนสายพนธทมเหบ

Rhipicephalus sanguineus เปนพาหะนำโรค จาก

การตรวจเลอดสนขปวยในสหรฐอเมรกาพบความชก

ท 3-5% และจะพบความชกทมากขนถาตรวจเลอด

สนขทปวยดวยโรคอนๆทมเหบเปนพาหะนำโรค

ความเสยงจะมากยงขนในสนขทมเหบมาก สนขท

อาศยในชนบท และสนขพเนจร อกทงสามารถพบ

การตดเชอชนดนรวมกบ Ehrlichia canis และ

Babesia canis ไดเสมอ

B. henselae และ สายพนธอนๆจะแพร

กระจายเชอผานหมด โดยมแมว กระรอก และสตว

ฟนแทะเปนแหลงรงโรค

อาการ โดยมากสนขทไดรบเชอจะมภาวะ

persistent bacteremia และมภาวะถกกดภมคมกน

แตจะไมคอยมอาการอนๆ ยกเวนแตการมไข และ

ถาไมไดรบการรกษากจะกกเชอไวไดเปนระยะเวลา

หลายเดอน รอยโรคทอาจพบไดคอ vulvular endo-

carditis และ myocarditis ในสนขพนธใหญ,

granulomatous rhinitis, granulomatous lympha-

denitis, granulomatous hepatitis, granulo-

matous meningoencephalitis, anterior uveitis,

peliosis hepatitis, ภาวะมไขโดยไมทราบสาเหต

องคการอนามยโลกไดใหคำจำกดความของ

โรคตดเชออบตใหม (Emerging infectious disease)

หมายถง โรคตดเชอชนดใหมๆ ทปรากฏวา มรายงาน

ผปวยทเพมขนในระยะเวลาประมาณ 25 ปทผานมา

หรอทมแนวโนมจะพบมากขนในระยะอนใกล และ

ครอบคลมไปถงโรคทเกดขนใหมในอาณาบรเวณใด

บรเวณหนงทไมเคยเกดโรคนมากอน ยงรวมไปถงโรค

ทเคยควบคมไดดวยยาปฏชวนะและตอมาเกดภาวะ

ดอยาเกดขน สวนโรคตดเชออบตซำ (Re-emerging

infectious disease) หมายถง โรคตดเชอทเคยแพร

ระบาดในอดต และสงบไปแลวเปนเวลานานหลายป

แตกลบมาระบาดขนอก ซงปจจยททำใหเกดโรคเหลา

นในสนขกเกดไดทงจากปญหาสงแวดลอมททำให

ภมอากาศเปลยนแปลงไป การขยายพนทอยอาศยของ

ชมชนเมองไปบกรกพนทปาและทำใหมโรคจากสตว

พาหะนำโรคเขามาสเมอง รวมไปถงการคาขายสตว

หรอนำสตวเขาประเทศโดยเฉพาะการขาดมาตรการ

กกกนสตวกอนเขาสประเทศนนๆ ซงเปนการนำโรค

จากทแหงหนงไปสทอกแหงหนง ดงนนการเตรยม

พรอมในการพบกบโรคเหลาน จงจำเปนทสตวแพทย

ตองหามาตรการในการปองกน รกษาและควบคม

โรคเหลาน เพอประโยชนของสนข และเจาของสตว

โรคตดเชออบตใหมและโรคตดเชออบตซาในสนขท

พบหรออาจพบไดในประเทศไทยมดงน Canine, Barto-

nellosis, Tularemia, Borreliosis, Anaplasmosis,

Canine cyclic thrombocytopenia, Leishmaniasis,

และ Histoplasmosis

Canine bartonellosis Bartonella spp. เปนแบคทเรยแกรมลบท

สามารถกอโรคไดทงในสนข แมว และคน โดยม

พาหะนำโรค คอ เหบและหมด เปนแบคทเรยทเจรญได

ดในเลอด (hemotropic) ทำใหเกดภาวะ bacteremia

อยางตอเนองในสตวหรอคนทเปนโรค เนองจาก

บทนำ


บทความ



อาการ เชอทเขาสรางกายสตวจะเขาไปอย

ใน macrophage แบบ intracellular ทำใหเกดการ

กระจายตว และคงอยไดดในกระแสเลอด อาการใน

แมวจะมความรนแรงมากกวาในสนข อาการทพบใน

แมว คอ มไข, ซม, เบออาหาร, ดซาน, มแผลในปาก,

ปอดบวม, lymphadenopathy, draining abscess,

hepatospenomegaly, multifocal hepatic necrosis

และการตดเชอมากในกระแสเลอดจนทำใหถงตาย

ได สวนในสนขจะมอาการไขไมมาก หรอมอาการ

แบบ subclinical

การวนจฉย ตรวจทางซรมวทยาดวยวธ

direct FA หรอ IFA, เพาะแยกเชอ และ PCR assay

คาทางโลหตวทยา ทพบคอ leukopenia

หรอ leukocytosis, thrombocytopenia, hyperbili-

rubinemia, serum liver enzyme สงขน

การรกษาและปองกน เปนโรคสตวสคนท

สำคญ ถาพบตองรายงานใหหนวยงานทรบผดชอบ

ทราบ การรกษาในสนขและแมวใช gentamicin

(5mg/kg SC,IV,IM q 24h) รวมกบ enrofloxacin

(5mg/kg SC,PO q 12h) อยางนอย 10 วน หรอ

doxycycline (5mg/kg PO q 12h) อยางนอย 14

วน และมมาตรการในการควบคมเหบ

Borreliosis (Lyme disease) เปนโรคทเกดจาก spirochete ชอ Borrelia

burgdorferi ซงเปนโรคทกอใหเกดอาการ polyarthritis

ในสนข วว มา และคน เชอนมเหบเปนพาหะนำโรค

พบการตดเชอไดทวโลก และมความชกมากในทวป

ยโรป ลกษณะของเชอจะมความสมพนธกบ Lepto-

spira spp. แตไมสามารถอาศยอยเปนอสระไดภาย

นอกรางกายของสงมชวต สนขทเปนโรคนมกไดรบ

เชอในกลมอนทมเหบเปนพาหะนำโรครวมดวยเสมอ

โดยเฉพาะ Anaplasma phagocytophilum เหบ

Ixodes spp. เปนตวนำเชอทสำคญ ซงอาจเรยกชอ

อนไดวา black-legged หรอ deer tick หนและกลม

สตวฟนแทะจะเปนแหลงรงโรคทสำคญของเชอน

และ immune-mediated disease ตางๆ (immune-

mediated hemolytic anemia, immune-mediated

thrombocytopenia, polyarthritis, protein losing

nephropathy, cutaneous vasculitis)

การวนจฉย ตรวจทางซรมวทยาดวยวธ

Indirect fluorescence assay หรอ ELISA เพาะ

แยกเชอจากตวอยางเลอด และวธปฏกรยาลกโซ

คาทางโลหตวทยา ทพบคอ anemia, throm-

bocytopenia, eosinophilia, monocytosis และ

neutrophilic leukocytosis

การรกษา ในกรณทมรอยโรครนแรงใหรกษา

ตามภาวะแหงโรคนนๆ เชน endocarditis, encep-

halitis รวมกบการให ยาปฏชวนะกลม aminogly-

coside เชน amikacin รวมกบกลม penicillin เชน

amoxicillin หรอ ampicillin เปนระยะเวลา 1 ถง 2

สปดาห และเลอกใหยาปฏชวนะดงตอไปน 1 ชนด

อก 4 สปดาห คอ azithromycin (7.5-10 mg/kg PO

q 12h), enrofloxacin (5 mg/kg PO q 12h) รวมกบ

amoxicillin-clavulanate (15 mg/kg PO q 12h),

doxycycline (10 mg/kg PO q 12h)

การปองกน มมาตรการควบคมเหบหมดใน

สนข และผเลยงสนขใหระวงการถกเหบกดเพราะกอ

โรคในคนได

โรคทลาลเมย (Tularemia) มสาเหตมาจากแบคทเรยแกรมลบ Fran-

cisella tularensis โดยมสตวฟนแทะ กระตาย และ

เหบ เปนแหลงรงโรคของเชอ เชอนสามารถกอโรคได

ในแมว สนข คนและสตวเศรษฐกจอกหลายชนด พบ

การแพรกระจายของโรคไดทงในยโรป อเมรกาเหนอ

และเอเชย ทางเขาของเชอมไดหลายทาง เชน การกน

การหายใจ ถกสตวทเปนโรคกดหรอขวน และถกเหบ

หรอ deer fly กด

การวนจฉย วนจฉยจากอาการทพบ และ

สภาพแวดลอมทเหมาะสมแกการดำรงชพของเหบ

การตรวจสามารถตรวจไดโดยการยอมส Giemsa’s

stain หรอ วธ Wright’s stain เพอดลกษณะของเชอ

ทอยระหวางเมดเลอดแดง, การตรวจทาง serology

ดวยวธ IFA หรอ ELISA, การเพาะเชอ และ PCR

assay อาการทพบจะมลกษณะคลายกนในหลาย

โรค เชน Anaplasma, Ehrlichia, Rickettsia และ

Bartonella สวนการเปนโรค Lyme borreliosis และ

มอาการขออกเสบจะวนจฉยแยกโรคไดยากกบ

immune-mediated polyarthritis

การรกษา ยาปฏชวนะทใชมดงน doxycyc-

line (10 mg/kg PO q 12h) เปนเวลา 4 สปดาห,

amoxicillin (22 mg/kg PO q 8h) 4 สปดาห,

azithromycin (5 mg/kg PO q 12h) 4 สปดาห,

ceftriazone (25 mg/kg PO q 24h) ) 4 สปดาห ใน

กรณทมอาการทางประสาทรวมดวย doxycycline

เปนยาชนดแรกทควรเลอกใช การรกษาดวยยา

ปฏชวนะจะใหผลในการรกษาทดตงแตในชวง 24-48

ชวโมงแรก ถามอาการแบบเรอรงกสามารถใหยาตอ

เนองไดเปนเวลาหลายเดอน สวนอาการในระบบอนๆ

ทเกดขนกใหรกษาตามอาการ

การปองกน สามารถใชวคซนเชอตายปองกน

โรคใหสนขได แตนยมใหเฉพาะในรายทมภาวะเสยง

ทจะเกดโรค เชน สนขทเลยงไวลาสตว ใชเลยงแกะ

หรอเลยงไวตามทงหญา การควบคมปรมาณเหบใน

สนขเปนมาตรการทดในการลดการเกดโรค สำหรบ

คนทตองทำงานในทงหญาหรอเทยวปากตองระวง

ในการถกเหบกด เพราะสามารถเกดโรคไดเชนกน

Anaplasmosis เกดจาก Anaplasma phagocytophilum

ชอโรคเดมคอ “granulocytic ehrlichiosis” เพราะวา

ในอดต เชอนเคยอยในจนส Ehrlichia ชอ Ehrlichia

equi แตในปจจบนนเปลยนมาอยในจนส Anaplasma

จงเปลยนชอเปน “canine granulocytotropic

สวนนกอพยพอาจเปนอกแหลงรงโรคทสำคญท

สามารถแพรกระจายทงเหบและเชอไดในระยะทาง

ไกลๆ การตดโรคของสนขโดยสวนใหญเกดจากเหบ

แตมโอกาสนอยทจะตดโรคกนเองระหวางสนขทเปน

และไมเปนโรค

อาการ อาการสวนใหญในสนขจะเปนแบบ

subclinical และอาจมการคงอยของเชอจนตลอดชวต

อาการทแสดงออกมาอยางเดนชดจะมเพยง 5% ของ

สนขทงหมดทไดรบเชอ โดยมปจจยทเกยวของ เชน

อาย ภมคมกนของรางกาย ขนาดและความรนแรงของ

สายพนธของเชอ และจำนวนของเหบบนตวสนข จาก

การวจยพบวามระยะฟกตวของเชอในสนขท 2 ถง 5

เดอน

กลมอาการทพบบอย คอ polyarthropathy,

renal disease สวนอาการอนทอาจพบได คอ

meningitis, encephalitis, uveitis และ myocar-

ditis รวมกบ cardiac arrhythmia

- Polyarthropathy

จะมอาการ acute, chornic หรอ intermittent

shirting leg lameness ซงเปนผลมากจาก polyar-

thritis อาจมอาการ ไข ไมกนอาการ ซม นำหนกลด

และ lymphadenopathy ในกรณทเปนโรคตอเนอง

จะมอาการ chronic progressive non-erosive

arthritis

- Renal disease

เกดภาวะ protein-losing glomerulone-

phropathy และ acute progressive renal failure

(lyme nephropathy) รอยโรคทพบ คอ immune-

mediated glomerulonephritis, renal tubular

necrosis, lymphocytic plasmacytic nephritis

อาจมอาการ อาเจยน ความดนโลหตสง บวมนำ

ทองมาน และในฉจะพบภาวะ azotemia, hypoal-

buminemia, hypercholesterolemia, proteinuria

และ tubular cast ถาพบการในกลม renal disease

จะแสดงอาการอยในระยะ 1-2 สปดาห และจะตาย

ทงๆทไดรบการรกษาแลวกตาม


บทความ



อาการ มอาการไมรนแรง มภาวะ throm-

bocytopenia (20,000-50,000 platelets/µl) เปนชวงๆ

10-14 วนตามภาวะ bacteremia ในกระแสโลหต

อาจพบ uveitis ได

การวนจฉย ตรวจพบ morulae ใน platelet

โดยมลกษณะคลาย inclusion body ตดสฟา ดวย

การยอมสแบบ Giemsa หรอ ตรวจทาง serology

และ PCR assay

คาทางโลหตวทยา ตรวจพบ mild normoc-

hromic-normocyclic nonregenerative anemia,

leukopenia, hypoalbuminemia และ hyperg-

lobulinemia

การรกษา doxycycline (5-10 mg/kg PO

q 12h) เปนเวลา 2 สปดาห หรอ tetracycline (22

mg/kg PO q 8h) เปนเวลา 2 สปดาห

การปองกน การควบคมปรมาณเหบในสนข

Leishmaniasis เกดจากเชอ Leishmania spp. เปน flagel-

lated protozoa ททำใหเกดโรคไดทงในสนข คนและ

สตวเลยงลกดวยนมหลายชนด แหลงรงของโรคคอ

สตวฟนแทะ และสนข โดยมพาหะนำโรคคอ แมลงวน

ทราย (sand fly) พบการระบาดของโรคทวโลกโดย

เฉพาะ ทวปยโรปแถบเมดเตอรเรเนยน และทวป

อเมรกาใต สายพนธทกอโรค visceral leishmaniasis

ในสนขทพบมากทสด คอ Leishmania infantum ใน

ทวปอเมรกาเหนอพบการเกด visceral leishma-

niasis มากทสดในสนขพนธ foxhound ในแมวมก

แสดงอาการแบบ subclinical หรอเกดโรคแบบ

cutaneous leishmaniasis

อาการ เมอแมลงวนทรายแพรเชอสรางกาย

แลว เชอจะกอใหเกดรอยโรค cutaneous lesion,

polysystemic vasculitis, lymphoreticular

hyperplasia, hyperglobulinemia และเกด immune

complex ทไตและขอตางๆ สนขอาจมอาการแบบ

subclinical เปนระยะเวลาหลายเดอนถงหลายปแลว

anaplasmosis” เปนแบคทเรยแกรมลบ เปน obligate

intracellular parasite โดยสวนใหญจะเขาไปอยใน

neutrophil และพบไดนอยมากใน eosinophil สตว

ทเปนโรคได เชน สนข แมว มา สตวเคยวเออง และ

คน หน white-footed เปนแหลงรงของโรคตาม

ธรรมชาต โดยมเหบ Ixodes spp. เปนพาหะนำโรค

พบวามการระบาดทวโลก เชน อเมรกาเหนอ อเมรกาใต

ยโรป และเอเชยในแมวจะเรยกชอของโรคนวา Feline

Ehrlichia-Like Disease

อาการ สวนใหญจะมอาการแบบเฉยบพลน

แตกเคยพบสนขเปนโรคแบบเรอรงนานกวา 6 เดอน

โดยมากจะมอาการไมรนแรง เชน มไข ซม ออนเพลย

ไมยอมเดน เนองจากมอาการปวดกลามเนอ ปวดขอ

และมขออกเสบ

การวนจฉย ตรวจพบ morulae ใน neutro-

phil, ตรวจทาง serology ดวยวธ IFA และ PCR

assay

คาทางโลหตวทยา ทพบคอ lymphopenia,

thrombocytopenia, hypoalbuminemia และมการ

เพมขนของ alkaline phosphatase

การรกษา doxycycline (5-10 mg/kg PO

q 12-24h) เปนเวลา 2-3 สปดาห หรอ tetracycline

(22 mg/kg PO q 8h) เปนเวลา 2-3 สปดาห สนข

สวนใหญตอบสนองตอการรกษาดวยด ภายใน 24-

48 ชวโมง อาการตางๆจะดขนจนเปนปกต แตบาง

รายอาจใชเวลาหลายสปดาหจนถงหลายป จงมอาการ

เปนปกตอยางสมบรณ

การปองกน การควบคมปรมาณเหบในสนข

ผเลยงสนขใหระวงการถกเหบกดเพราะกอโรคในคนได

Canine cyclic thrombocytopenia เกดจากเชอ Anaplasma platys เปน

เพยงชนดเดยวเทานนทเพมจำนวนไดในเกลดเลอด ม

เหบเปนพาหะนำโรค แตยงไมทราบสายพนธของเหบ

ทนำโรควาเปนสายพนธใด จากการทดลองไมพบวา

เหบ Rhipicephalus sanguineous เปนพาหะของโรค

Histoplasmosis เกดจากเชอรา Histoplasma capsulatum พบ

ไดทวโลก โดยเฉพาะเขตหนาวและเขตอบอน ประเทศ

ทเคยพบโรคน เชน สหรฐอเมรกา อนเดย ญปน และ

ประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต พบโรคนได

ทงในสนขและแมว โดยปกตเชอจะชอบอยในมลของ

นกและคางคาวซงมไนโตรเจนอยมาก เปนแหลงอาหาร

ทดของเชอรากลมน มกจะตดโรคโดยการหายใจรบ

เอาสปอร (conidia) ของเชอราและ สวนของเสนใย

ของเชอราทมากบฝนดนทฟงอยในอากาศ อยางไร

กตามการตดตอทางการกนทเกดขนได เชอจะอยใน

ลกษณะ yeast phase ทอณหภมของรางกาย 37

oC และสามารถเขาไปในเซลลของ macrophage

ได โรคนจะพบไดในสนขทมอายนอยกวา 4 ป หรอท

มภาวะถกกดภมคมกน พนธทมความชกของโรคสง

คอ กลม sporting และกลม hound

อาการ มระยะฟกตวของโรคท 12-16 วน

โดยมากจะมอาการแบบ subclinical สำหรบสนข

บางตวทมอาการแบบ clinical จะมอาการใน 3

ระบบ คอ ทางเดนหายใจ ทางเดนอาหาร และแพร

กระจายไปในหลายอวยวะ (multisystemic)

- กลมทมอาการแบบ subclinical

โดยสวนใหญจะไดรบเชอจากทางเดนหายใจ

แตสามารถควบคมการเจรญของเชอไวได เมอตรวจ

วนจฉยทางรงส จะพบ multiple, discrete, calcified

interstitial foci ทปอด และอาจพบตอมนำเหลอง

tracheobronchial มลกษณะ calcified

- กลมอาการในระบบทางเดนหายใจ

จะพบ fulminant granulomatous pneu-

monia อยางรนแรง ทำใหเกดอากาไอ มไข tachypnea

dyspnea และอาจตายไดจากภาวะ hypoxemia ทงๆ

ทไดรบการรกษาแลว เมอตรวจวนจฉยทางรงส จะพบ

diffuse หรอ nodular interstitial pulmonary

infiltrate และอาจพบตอมนำเหลอง tracheobronchial

มขนาดใหญขน ถาเปนแบบเรอรงจะเกด chronic

granulomatous pneumonia

จงแสดงอาการแบบ clinical กได ในสนขพบการเกด

visceral leishmaniasis รวมกบ แบบ cutaneous

leishmaniasis ไดเสมอ อาการทพบ คอ มไข นำ

หนกลด อาเจยน ไอ ดซาน ทองเสย melena,

generalized lymphadenopathy, hepatospeno-

megaly, granulomatous dermatitis, anterior

uveitis, neutrophilic polyarthritis, glomerulone-

phritis และ renal failure

การวนจฉย การยอมส Giemsa’s stain หรอ

วธ Wright‘s stain เพอดลกษณะของเชอ, ตรวจทาง

serology โดยวธ IFA, การเพาะแยกเชอ, การตรวจ

เซลล และ PCR assay

คาทางโลหตวทยา Thrombocytopenia,

anemia, lymphopenia, leukocytosis with left

shift, hypoalbuminemia, proteinuria, azotemia

และมการเพมขนของ serum liver enzyme

การรกษา ในสนขนนการใชยารกษาจะไม

สามารถกำจดเชอไดหมด สวนใหญอาการจะดขนใน

ขณะยงไดรบยา แตจะกลบมามอาการอกภายหลง

หยดยาในเวลา 2-3 เดอน ถามอาการในระบบไตก

จะมการพยากรณโรคทไมด ยาทใชในการรกษาม

ดงน allopurinal (15-20 mg/kg PO q 12-24h) รวม

กบ sodium stibogluconate (30-50 mg/kg IV/SC

q 24h) เปนเวลา 3-4 สปดาห หรอ allopurinal รวม

กบ meglumine antimonite (100 mg/kg IV/SC q

24h) เปนเวลา 4 สปดาห

Amphotericin B lipid complex (3 mg/kg

IV q 48h) อยางนอย 5 ครง โดยใชแทนกลม

antimonial (sodium stibogluconate และ meglumine

antimonite) ได แตสตวปวยตองไมมอาการในระบบไต

การปองกน ปองกนสนขจากการกดของ

แมลงวนทราย เชน หลกเลยงไปในแหลงทมโรคน,

ใชยาฆาแมลง deltamethrin หรอ permethrin

แบบสเปรย หรอแบบปลอกคอ และตองลดการเกด

โรคในสนข เพราะเปนแหลงรงโรคของคน


บทความ



- Fluconazole มประสทธภาพในการทำลาย

เชอนอยกวา Itraconazole แตการกระจายตวของยา

เขาสตาและระบบประสาทไดด จงใชในรายทมรอย

โรคในระบบดงกลาว

- Ketoconazole มประสทธภาพในการทำลาย

เชอนอยกวา และมผลขางเคยงของยามากกวา Itraco-

nazole แตมราคาถกกวา และสามารถใชรวมกบ

ampho-tericin B ได

- ยากลมสเตรยรอยด สามารถใชไดรวมกบ

ยาตานเชอรา ในกรณทม perihilar lymphade-

nopathy และทำใหเกดการอดตนของ tracheo-

bronchi แตตองระวงการใชเปนเวลานาน เพราะจะ

ไปสงเสรมการเจรญของเชอรา

- กลมอาการในระบบทางเดนอาหาร

พบกลมอาการนในสนข แตไมพบในแมว

เกดจากการไดรบเชอทางการกน จะมรอยโรค granulo-

matous ทลำไสเลกและลำไสใหญสวน colon อกทง

จะพบ mesenteric และ visceral lymphadeno-

pathy ทำใหมอาการไมกนอาหาร นำหนกลด มไข

อาเจยน โลหตจาง และถายเหลว

- กลมอาการทมการแพรกระจายไปในหลาย

อวยวะ (multisystemic)

มกพบกลมอาการนในแมว โดยมอาการไม

กนอาหาร นำหนกลด มไข ซม และมอาการในระบบ

ทางเดนหายใจ รวมกบระบบอนๆ เชน non-regerative

anemia, peripheral and abdominal lymphadeno-

pathy, hepatomegaly, splenomegaly, omental

mass, exudative anterior uveitis, optic neuritis,

seizures และ oral and lingual ulcer

การวนจฉย ตรวจหาเชอโดยการเพาะแยก

เชอ, การตรวจเซลล และ ตดชนเนอสงตรวจทาง

histopathology

คาทางโลหตวทยา

Normocytic-normochromic nonregerative

anemia, neutrophilic leukocytosis หรอneutropenia

with a left shift และ monocytosis ถาตรวจ buffy

coat smear จะสามารถพบเชอรา Histoplasma ใน

monocyte หรอ neutrophil

การรกษา ใชยากลมทตานเชอราดงน

- Itraconazole เปนยาทควรเลอกเปนลำดบ

แรก แตตองไมใชในรายทมอาการรนแรงและจะถงแก

ชวต ใชอยางนอย 4-6 เดอน และใหหลงจากอาการ

ของโรคหายไปอกอยางนอย 1-2 เดอน

- Itraconazole รวมกบ amphotericin B ใน

รายทมอาการรนแรงและมการลกลามอยางรวดเรว

โดยใหยาทงสองชนดรวมกนกอน และตามดวย Itraco-

nazole อยางนอย 2-4 เดอน และใหหลงจากอาการ

ของโรคหายไปอกอยางนอย 1-2 เดอน

ไพจตร วราชต ณฎฐวรรณ ปนวน และ สมชาย แสงกจพร 2541. โรคตดตอทเปนปญหาใหม: คมอการตรว จวนจฉยทางหองปฏบตการ พมพครงท1 กรงเทพฯ บรษท เทกซ แอนด เจอรนล พบลเคชน จำกด 261 หนา.Birchard, S.J. and Sherding, R.G. 2006. Saunders Manual of Small Animal Practice. 3rd ed. Mis souri : Elsevier Saunders. p. 2008. Greene, C.E. 2006. Infectious Diseases of the Dog and Cat. 3rd ed. Philadelphia : Elsevier Saun ders. p. 1397.Nelson, R.W. and Couto, C.G. 2005. Manual of Small Animal Internal Medicine. 2nd ed. Missouri : Elsevier Mosby. p. 953.



บทความ



Emerging and re-emerging infectious diseases in dogs

Chalermkiat Saengthongpinit 1)

Abstract

Emerging and re-emerging infectious diseases can be defined as infection which have newly

appeared or reappeared in a population or rapidly rising in incidence or geographic range. In Thai-

land, Emerging and re-emerging infectious diseases of the dog such as Canine bartonellosis, tu-

laremia, borreliosis, anaplasmosis, canine cyclic thrombocytopenia, leishmaniasis and histoplasmo-

sis should focusing special attention on disease surveillance and control. Veterinarians are possible

faced with these diseases; therefore, the symptoms, diagnosis, treatment and control are important

to deal with the problems.

Keywords : Emerging infectious diseases, Re-emerging infectious diseases, Dog

1) Department of Veterinary Public Health and Diagnostic Services, Faculty of Veterinary Medicine, Kasetsart University


บทความ

กลมอาการ tremor และ movement disorder

ศราม สวรรณวภช 1)

Abstract

กลมอาการ tremor และ movements disorders เปนความผดปกตทางระบบประสาททพบไดไมบอย

ครง การแสดงออกของอาการสตวปวย ประวต รวมถงสภาวการณแวดลอมเปนกญแจสำคญทใชในการการ

แยกแยะชนด ซงชวยใหสตวแพทยเชอมโยงถอสาเหตหลกของการปวยได ในเบองตนอาจตองแยกการวนจฉย

กลมอาการเหลาน ออกจากอาการสนจากสารพษ ผลไมพงประสงคจากยา และความผดปกตทางเมตาบอลซม

หลงจากนนจงวนจฉยแยกแยะระหวางกลมอาการ movement disorders ซงประกอบดวย myoclonus และ

muscle fasciculation กลมอาการ tremors ในสตวทพบไดบอยมอยสามชนด คอ Intermittent head tremors

Corticosteroid-responsive tremors และ Old dog hind limb tremors บทความปรทศนเรองนมใจความ

สำคญทอธบายถงความแตกตางของแตละกลมอาการ รวมถงใหแนวทางการวนจฉยและการรกษาพอสงเขป

คำสำคญ : การสนกระตก การเคลอนไหวผดปกต สนข และ กลมอาการ

1) หนวยอายรศาสตรสตวเลยง ภาควชาอายรศาสตร คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


บทความ



ในทางการแพทยคนและแนนอนเปนการยากทจะวนจฉยไดอยางจำเพาะในสตว การวนจฉยหาสาเหตในทางสตวแพทยจะกระทำแตเพยงอาศยการตรวจรางกายโดยเฉพาะการตรวจระบบประสาท ขอมลจากการซกประวต และลกษณะและสภาวการณแวดลอมอนๆทสตวแสดงขณะเกด tremor การตรวจวนจฉยสตวปวยดวยอาการ tremor นนควรตงคำถามใหกบตวเองตามลำดบ 4 ขอดงน (Shell, 2008) 1. มความเปนไปไดทจะไดรบสารพษใดๆ ผลตภณฑปองกนและกำจดเหบหมด กาแฟ ชอคโกแลต ยาของเจาของสตวเอง หรอ ivermectin หรอไม เพราะเราสามารถพบ tremor หรอ movement disorder ไดจากสงเหลาน 2. มอาการ tremor มานานเพยงใดแลว (การเกด tremors จากสารพษจะไมแสดงอาการนานเปนสปดาหหรอเปนเดอน) 3. มแนวโนมทอาการจะเกดจากสาเหตทาง metabolism หรอไม เชน นำตาลตำ แคลเซยมตำ โพแทสเซยมตำหรอสง โดยอาจพจารณาจากคาเคมโลหต 4. หากตดความเปนไปไดทงสามประการขางตนออกแลว ใหประเมนวาอาการ tremor เกดจาก lesion ทอย ณ ตำแหนงใดระหวาง neuromuscular junction, cerebellum หรอเกดจาก lesion ทกระจายตวอยในระบบ CNS Myoclonus ชนดแรกของกลมอาการ tremors หรอ movement disorders คอ Myoclonus ซงเปนอาการกระตกของกลามเนอทงมดหรอทงกลมแบบเฉยบพลน รวดเรว เปนจงหวะหดเกรงสนๆ สลบกบการหยดแลวกหดใหม วนไปวนมาแบบนไปเรอยๆ ซงอยนอกเหนออำนาจควบคมของตวสตว อาการลกษณะนมสาเหตสวนใหญมากจาก distemper encephalom-yelitis สวนมากจะพบการกระตกเปนจงหวะของกลมกลามเนอแขนขา และ ใบหนา และจะยงพบได

แมขณะหลบ

อาการ “tremor” เปนอาการทหลายครงแยก

ออกไดยากจาก “การเคลอนไหวทผดปกต” (move-

ment disorders) เนองจากอาการทแสดงออกใหเรา

เหนนนมความหลากหลาย และสาเหตทกอใหเกด

อาการ tremors กมอยดวยกนหลายประการ ทางการ

แพทยคนมความพยายามในการจำแนกชนดของ

tremors ออกไดหลายวธ บางกแบงออกตาม neuro-

anatomy ตามตำแหนงรอยโรค บางกแบงตามจงหวะ

ของการสนหรอกระตก บางกแบงตามลกษณะทาทาง

ทแสดงออก หรออาจแบงออกตามสาเหตตนตอ

เปนตน ในทางสตวแพทยยงไมมการจดจำแนกชนด

ของ tremor หรอ movement disorder อยางเปน

ทางการเนองจากความยากในการตรวจวเคราะหใน

สตว

Sanders และ Bagley (2003) ไดแสดงการ

จดกลมของ tremors ทกระทำกนในมนษยซงแบงออก

เปนสองชนดคอ physiologic tremors และ patho-

logic tremors โดยแบบ physiologic อาจพบไดเปน

ปกต เชน เมอมการบบตวของหวใจทเรยกวา ballisto-

cardiogram เมอมการทำงานของระบบประสาท

sympathetic หรอไมกเกดมาจากอทธพลของสมอง

สวนกลางททำงานโดยประสานงานรวมไปกบ motor

neuron การเกด physiologic tremors นนหากม

pathologic processes รวมไปดวยจะทำใหการสน

รนแรงขนกวาทควรจะเปนได เชนม metabolic

abnormalities ความเครยด การออกกำลง ยาหรอสาร

พษบางชนด สวนแบบหลงคอ pathologic tremors

ประกอบดวย cerebellar tremors, Parkinsonian

tremors, rubral tremors, tremors จากความผด

ปกตของระบบประสาทสวนปลาย dystonic tremors,

palatal tremors, orthostatic tremors และ

psychogenic tremors จะเหนไดวามการแบงทคอน

ขางจำเพาะและซบซอนมาก แตละชนดมลกษณะ

อาการและผลการตรวจทละเอยดออนซงเปนไปได

บทนำ และตรวจนำไขสนหลง ซงตองพบวาทกอยางดปกต

เนองจากไมใชอาการทมผลถงชวตจงไมจำเปนตอง

ใหการรกษา

Corticosteroid – Responsive Tremor

เปนปญหาการสนในสนขทมชอพองมากมาย

เชน acquired tremor syndrome, idiopathic

tremors, little white shakers, และ cerebillitis

เปนกลมอาการทพบไดบอยครงโดยไมทราบถงสาเหตท

แนชดนก มสมมตฐานเกยวกบระบบภมคมกนคอตรวจ

พบการสรางแอนตบอดตอเซลประสาททสรางกรดอะม

โน tyrosine ในสนขปวย จากการชนสตรซากพบรอย

โรคสำคญคอ mild, diffuse lymphocytic (non-

suppurative) meningoencephalitis สตวจะแสดง

อาการสน บางกเฉพาะทศรษะ บางกสนทงตวตลอด

เวลา มากนอยแลวแตสถานการณ ในทนตองแยกแยะ

อาการสนจากความกลวออกจากการซกประวต บาง

รายพบการสนอยางรนแรงจนกระทงสตวไมสามารถ

ยนหรอเดนไดเปนปกต อาการสนนจะรนแรงขนเมอ

สตวมอาการตนเตน เชน ตอนตรวจในหองตรวจจะ

สนมากกวาตอนรอทโถงรอตรวจ เปนตน และจะสน

นอยลงจนหยดสนเมอสตวอยในระยะพก เชนนอน

หลบอยทบาน เนองจากรอยโรคมกพบท cerebellum

อาการจงไมพบวาระดบการรบร (level of conscio-

usness) ลงนอยลง สตวจะยงคงตนตวด ตอบสนอง

ตอสงรอบขางดเปนปกต การตรวจ cranial nerve

reflex เปนปกต อาจมบางรายเทานนทสตวแสดง

อาการเซขณะยนหรอเดน กะระยะผดพลาด (dysmetria)

ศรษะเอยง (tilt) ใหผลลบตอการตรวจ menace หรอ

มอาการชก หากทำการตรวจนำไขสนหลงอาจพบ

การเพมของเซล mononuclear หรออาจปกตกได

(Thomas and Shell, 2003)

เราสามารถใหการสงสยกลมอาการนโดยด

จากอาการทางคลนก การเจาะตรวจนำไขสนหลง

การสแกนสมองและการตอบสนองตอการใหยา

เราควรตรวจคดโรคหรอความผดปกตทอาจแสดง

อาการคลายกนออกกอน อนไดแก สารพษ การเกด

Muscle fasciculation อนถดมาคอ Muscle fasciculation อาการ

สนของกลามเนอแบบน เราๆ ทานๆ รจกกนเปนอยาง

ด เพราะคนเราสามารถเกดอาการลกษณะนไดแตเปน

แบบชวคราว เปนการหดตวของกลามเนอทเกดขนเอง

โดยจะมลกษณะกระตกเบาๆ fascicu-lation คอมการ

เกด electrical activity ขนไดเองจาก distal axon

หากอาการนไมหายไปในระยะเวลาสองสามวนอาจ

เปนความผดปกตของระบบ neuromuscular ได

Tremors Tremor หรอการสน แบบ rhythmical

oscillatory movement ซงอาจเกดเฉพาะสวนของ

รางกายหรอทงตวกได จะเกดอาการเฉพาะตอนทสตว

รสกตวเทานนและจะหายไปขณะหลบ (ตางจาก

myoclonus) อาการ tremor มอยหลายแบบดวยกน

Intermittent Head Tremor

Intermittent head tremor เปนการสนศรษะ

ทสตวอาจแสดงอาการคลายการ “พยกหนา” หรอ

“สายหนา” โดยสตวจๆกจะแสดงอาการขนมาเอง

แลวกหยดเอง ขณะเกดอาการนนหากพยายามดง

ความสนใจจากสตว สตวอาจหยดการสนดงกลาวได

ในสวนของสาเหตการเกดมอย 3 ทฤษฎ ทใชอธบายคอ

1. อาจเปนรปแบบหนงของ focal seizure

2. อาจเปนรปแบบหนงของ dyskinesia หรอ

spontaneous discharge จาก basal nuclei ซงม

ผลตอการเคลอนไหวของกลามเนอ

3. อาจเปนความผดปกตของกลไกการยด

ตวของกลามเนอ และความผดปกตของ pathway

การรสกรบสมผสบรเวณศรษะ (propioception) ซง

เกยวกบเสนประสาทสมองคท 5

พนธทมกพบอาการแบบนไดแก Boxer,

English Bulldog, French Bulldog, American

Bulldog, Labrador retriever, Bassett Hound,

Great Dane, Malamute และ Doberman

pinscher การวนจฉยอาจทำการตรวจดวย MRI


บทความ



เปนสวนใหญ มหลายทฤษฎทเกยวของอนเชอวา

เปนกลไกของการเกดอาการลกษณะนคอ neuropathy

ความเจบปวด โรคขอเสอม โรคเนองอก และโรค

ความผดปกตของไขสนหลงโดยเฉพาะบร เวณ

lumbosacrum แมจะพบการลกลามของอาการอยาง

ตอเนองแตกมไดมผลเสยหายอยางรนแรงตอตวสตว

อยางไรกตามยงไมทราบถงวธการใหการรกษาใน

ปจจบน

จะเหนไดวาการเกด tremor และกลมอาการ

movement disorder ในสตวนนมทงแบบทกอ

ปญหากบตวสตว จำเปนตองใหการรกษา และชนด

ทไมกอปญหากบตวสตวไมจำเปนตองใหการรกษา

แตละชนดมสาเหตการเกดทแตกตางกน สตวแพทย

จงมความจำเปนตองแยกแยะชนดเพอการตดสนใจ

ในการดำเนนการรกษาและใหการพยากรณโรคทถก

ตองกบเจาของสตวตอไป

encephalitis จากสาเหตอน และปญหาทางเมทา

บอลซม เรามกพบกลมอาการนในสนขพนธเลก สมย

กอนมความเชอวาจะเกดเฉพาะสนขทมขนสขาว จง

เคยถกเรยกวา white shaker syndrome เพราะมก

พบในพนธ Maltese, West Highland white terriers

แตในปจจบนมการรายงานวาเกดไดกบสนขพนธ

เลกหลายสายพนธทมนำหนกนอยกวา 15 กก. และ

มกพบในชวงอายนอยถงกลางวย

กลมอาการนสามารถรกษาโดยใหยากลม

steroid เพอหวงผลกดภมคมกน ยาทนยมใชไดแก

prednisolone มการศกษายอนหลงถงการใชยากด

ภมคมกนในประเทศสหรฐอเมรกาพบวา สนขปวย 80%

ตอบสนองตอการรกษาในเวลา 3 วน (Wagner et

al., 1997) จากนนจะคอยๆลดขนาดการใหลงในระยะ

เวลาประมาณ 4-6 เดอน ในบางครงหากอาการสน

นนเกดอยางรนแรง เราอาจใชยากลม benzodia-

zepine เชน diazepam รวมในการควบคมภาวะดง

กลาวดวย การพยากรณโรคของกลมอาการนถอวาด

แตตองทำความเขาใจกบเจาของสตววาอาจกลบมา

เปนใหมไดหากหยดใช prednisolone ขนาดของ

prednisolone ทมการแนะนำใหใชคอในกนในขนาด

2-4 มก./กก.ทก 12 ชม.จนกระทงอาการทเลาลง

จากนนจงคอยๆ ลดขนาดลงโดยใชระยะเวลาในการ

ลดขนาดประมาณ 2-4 เดอน ในบางรายเราอาจตอง

ใหยาในขนาดสงและยาวนานกวานเพอความคม

อาการ สวน diazepam นนสามารถใหกนหรอฉดใน

ขนาด 0.5-1 มก./กก.เพอควบคมการสนไดชวขณะ

Old Dog Hind Limb Tremor

เปนอาการสนทมกเกดขนแบบคอยเปนคอย

ไป และไมรนแรง สวนมากจะเกดกบขาหลงขางใด

ขางหนงหรอทงสองขาง และเกดในขณะทสตวพกใน

ทายน นงหรอนอน เมอสตวเคลอนไหวอาการกจะ

หายไป กลมอาการนยงไมทราบสาเหตและพยาธ

กำเนดทแนชด เปนทเชอวาอาจเกดจากเหตปจจยรวม

กนหลายอยาง ไมมพนธทจำเพาะแตมกพบไดมาก

ในกลม terriers และสนขพนธใหญ พบในสนขชรา

Shell, L. 2008. “A Whole Lot of Shaking: Canine Trem ors.” [Online]. Available: http://www.vin.com/ Members/CMS/Rounds/default.aspx?id=907. Sanders, S.G. and Bagley, R.S. 2003. Cerebellar Dis eases and Tremor Syndromes. In: A Practical Guide to Canine and Feline Neurology. 1st ed. C.W. Dewey (ed.). Iowa: Iowa State Press. 266-271.Thomas, W. and Shell, L. 2003. “Corticosteroid – Re sponsive Tremor Syndrome (Acquired Tremor Syndrome).” [Online]. Available: http://www.vin.com/Members/Associate/Asso ciate.plx?DiseaseId=1252.Wagner, S.O., Podell, M and Fenner, W.R. 1997. Gen eralized tremors in dogs: 24 cases (1984- 1995). J Am Vet Med Assoc. 211(6):731-5.



บทความ



Tremor and movement disorder syndrome

Siram Suwanwipat 1)

Abstract

Tremors and movement disorders, the neurological symptoms, are seldom found in general

practice. Based on the histories of neurological sickness, the classification of these abnormalities

in companion animal is less complicated than those of human patient. Causative of tremors should

be ruled out from the underlining factors including poison toxicities, drug adverse effects and meta-

bolic disorders. Likewise, the movement disorders including the myoclonus and muscle fasciculation

should be also excluded. Canine and feline with tremors are sorted into three groups; consist of inter-

mittent head tremors, corticosteroid-responsive tremors and old dog hind limb tremors. This review

briefly includes the characteristics among tremors and movement disorders including the diagnosis

and treatment.

Keywords : tremor, movement disorder, syndrome, dog

1) Companion Animal Medicine Division, Department of Veterinary Medicine, Faculty of Veterinary Science, Chulalongkorn University


บทความ

ทศรน ศวเวชช 1)

กลนปากสนข

กลนปากสนข เปนปญหาทพบไดบอย อาจเกดจากพยาธสภาพของอวยวะตางๆ ในรางกาย ทสำคญ

เกดจากมพยาธสภาพภายในชองปาก เกดการยอยสลายโปรตนในเศษอาหาร ซากเนอเยอ โดยแบคทเรยใน

ชองปาก เกดสารประกอบซลเฟอรทงชนดทระเหยไดและระเหยไมได ทำใหเกดกลนเหมน สาเหตอนๆ ทพบได

เชน พยาธสภาพของระบบทางเดนอาหาร ทางเดนหายใจ ผวหนง โรคตบ โรคไต โรคเบาหวาน ทมการ

อกเสบ การตดเชอ สงคดหลง หรอมความผดปกตของเมตาบอลซมและเกดของเสยทมกลน นอกจากนยง

เกดไดจากสาเหตทมใชพยาธสภาพ เชน จากอาหารหรอยาบางชนด ในการวนจฉยหาสาเหต ตองการการ

ซกประวตโดยละเอยด ตรวจรางกายโดยเฉพาะอยางยงการตรวจชองปาก และสนบสนนโดยการตรวจทาง

หองปฏบตการ บางกรณตองใชการตรวจพเศษรวมดวย เพอชวยในการวนจฉย การแกไขปญหากลนปากขน

กบสาเหต ตองคนหาสาเหตใหพบและกำจดสาเหตใหหมดสนไป ซงบางครงอาจไมพบสาเหต การปองกน

โดยการรกษาสขภาพของชองปากใหด ถอเปนวธทดทสดในการแกปญหากลนปาก

คำสำคญ : กลนปากสนข สารประกอบซลเฟอรทระเหยได สขภาพทดของชองปาก

บทคดยอ

1) ภาควชาศลยศาสตร คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


บทความ



สาเหตสำคญของการเกดกลนปาก มกเกด

จากพยาธสภาพภายในชองปาก เชน ในรายทสข

อนามยของชองปากไมด (poor oral hygiene) ขาด

การดแลความสะอาดของชองปาก มเศษอาหาร

ตดตามสวนตางๆ ของชองปาก มแผลในชองปาก

มการอกเสบ มการตดเชอ มโรคของชองปากทม

เลอดออก และมการตายของเนอเยอ เชน เนองอก

ตางๆ คราบบนลนเปนอกสาเหตหนงททำใหเกดกลน

ปากได โดยทดานบนของลนจะเปนรองๆ ซงเปนท

สะสมของคราบเศษอาหารและแบคทเรย จงเกดการ

ยอยสลายของคราบเศษอาหารเหลานนและเกดกลน

ปาก พยาธสภาพรอบ ๆ ชองปาก เชน บรเวณ fold of

lips หากมบาดแผล มการตดเชอ อกเสบ มตมหนอง

มเนองอก มะเรง ลวนทำใหเกดกลนเหมนได

การเกดกลนปากเรมจากมการตกคาง

หมกหมมของเศษอาหารในชองปาก ทสำคญคอ

โปรตนในเศษอาหาร ซากเนอเยอ เซลลบผวหนง

ของชองปาก เหลานจะเคลอบตดกบผวฟน รวมกบ

แบคทเรยตางๆ ในชองปาก รวมเรยกวาคราบฟน

(plaque) ตอมาจะเกดการยอยสลายโปรตนโดย

แบคทเรยตางๆ ซงสวนสำคญคอ gram negative

bacteria จะทำใหเกดสารประกอบซลเฟอรทระเหย

ได (volatile sulfur compounds) เชน hydrogen

sulfide, methyl mercaptan และ dimethyl sulfide

ซงสารระเหยเหลานมกลนเหมน นอกจากนยงเกดสาร

ระเหยทไมใชซลเฟอร (volatile non-sulfur com-

pounds) เชน สารพวก indole, skatole, amine ซง

มกลนเหมนเชนกน

คราบฟนนตอมาจะมการรวมตวกบเกลอ

ของนำลายพวกแคลเซยมคารบอเนตและแคลเซยม

ฟอสเฟต เกดการตกตะกอนเปนคราบหนปนเกาะตด

แนนกบฟนและมแบคทเรยฝงตวอยดวย ซงตอมาจะ

ทำใหเกดเหงอกอกเสบ (gingivitis) เมอเปนมากขน

กจะเกดการยอยสลายเนอเยอรอบฟนเกดโรคปร

ทนตอกเสบ (periodontitis) เกดการตดเชออกเสบ

ลกลามเขาสโพรงฟน เกดเปนโพรงหนอง เกดฟนผ

กลนปากสนข เปนอาการทพบไดบอยและ

เปนปญหาสำหรบเจาของสนขหรอตวสนข กลนปาก

อาจเปนตวบงชถงปญหาทางสขภาพของตวสนขเอง

ซงอาจเปนปญหาในชองปากหรอเปนอาการแสดง

ของความผดปกตหรอสภาวะของโรคบางอยางท

ทำใหเกดกลนเหมนออกมาทางปากของสนขนน

กลนปากยงแสดงถงสขอนามยทไมดของชองปาก

(bad oral hygiene) แบคทเรยตาง ๆ ทหมกหมม

สะสมในชองปาก อาจแพรกระจายไปตามกระแส

โลหต (hematogenous spread) และกออนตราย

กบระบบอวยวะภายในรางกาย เชน ลนหวใจ ตบ ไต

กลนปากสนข อาจเกดจากสาเหตเดยวหรอ

เปนผลจากหลายสาเหตรวมกนกไดสาเหตจำแนก

ไดดงน

1. สาเหตทมใชพยาธสภาพ (non-pathologi

cal causes, physiological causes)

2. สาเหตทเกดจากพยาธสภาพ (pathologi-

cal causes)

1.สาเหตทมใชพยาธสภาพ

(non-pathological causes, physiological

causes) คอ สาเหตทมไดเกดจากพยาธสภาพภายใน

ชองปากหรอสวนใดในรางกาย เชน จากอาหาร

หรอยาบางชนด สนขทกนอาหารสกปรก อาหารทม

กลนแรง เชน ผกบางชนด กนอาหารทยอยไมได

เชน ยาง พลาสตก กนขยะ กนอจจาระ ทำใหเกด

กลนปาก กลนในลมหายใจได

2.สาเหตทเกดจากพยาธสภาพ

(pathological causes) คอ สาเหตทเกด

จากพยาธสภาพตางๆ ในรางกาย ทมผลทำใหเกด

กลนเหมนหรอกลนปากได

2.1 พยาธสภาพภายในชองปากและรอบๆ

ชองปาก

บทนำ ทมภาวะตบวายจะไดกลน amine หรอกลน sulfur

แผลตดเชอของผวหนงทวรางกายจากเชอตางๆ เชน

เชอแบคทเรย, เชอรา จะมการยอยสลายโปรตนและ

เศษเนอเยอโดยแบคทเรย และเชอรา เกดสงคดหลง

หรอหนองฝซงมกลนเหมน และอาจเขาใจคดวาเปน

กลนปาก

การวนจฉย 1. ประวต เจาของมกเปนผนำปญหาการม

กลนปากของสนขมาปรกษาสตวแพทย ซงสตวแพทย

จำเปนตองซกถามในรายละเอยดเพอสบคนหา

สาเหต เชน ระยะเวลาทมอาการ อปนสยของสนข

เชน ชอบกนของสกปรกหรอสงแปลกปลอมหรอไม

มอาการอน ๆ รวมดวยหรอไม เชน เอาเทาตะกยท

ปากหรอลำคอ กนอาหารหรอกลนลำบาก จาม ม

สงคดหลงผดปกต เชน เลอด หนอง ออกมาทาง

ปากหรอมประวตโรคประจำตวอน ๆ เชน โรคตบ

โรคไต โรคเบาหวาน เปนตน

2. ตรวจรางกาย ทจำเปนอยางยง คอ การ

ตรวจชองปาก ซงอาจตองทำภายใตการใหยาสลบ

ตองตรวจชองปากอยางละเอยด ดคราบฟน คราบ

หนปน ฟนผ เหงอกอกเสบ ปรทนตอกเสบ โพรง

หนอง สงแปลกปลอมทตกคางหรอตดในชองปากหรอ

ตามรองฟน บาดแผลอนๆ หรอ พยาธสภาพอนใด

เชน เนองอก ซงตองครอบคลมถงผวหนงรอบ ๆ ปาก

ดวย เพราะบอยครงพบพยาธสภาพบรเวณนนซงเปน

สาเหตของกลนปากได

นอกจากนนแลวตรวจดรางกายโดยทวไป

วามพยาธสภาพอะไรทอาจเปนสาเหตของกลนเหมน

ทอาจเขาใจวาเปนกลนปากได

3. การตรวจทางหองปฏบตการและการ

ตรวจพเศษอนๆ ซงอาจชวยในการวนจฉย เชน การ

ตรวจเลอด ตรวจเมดเลอดขาวดการตดเชอ ตรวจ

blood urea nitrogen, creatinine ดการทำงานของ

ไต, ตรวจ fasting blood glucose ดโรคเบาหวาน

ตรวจ liver function test ดการทำงานของตบ

ขบวนการเหลานเกดขนเปนขนเปนตอน ถา

ขาดการดแลรกษาอยางทนทวงท จะทำใหเกดการ

สะสมของแบคทเรยและเศษเนอตาย เศษเนอเยอ

ตางๆ รวมกบเศษอาหารทตกคางเพมมากขน เมอม

การยอยสลายโปรตน กจะเกดสารประกอบททำให

เกดกลนเหมน เกดกลนปากขน

สภาวะในชองปากมผลตอกลนปากดวย

พบวา pH ของนำลายทสง (มความเปนดาง) ม

ความเขมขนของ glucose ตำ การหลงนำลายทลด

ลงจากการขาดนำหรอปญหาของการไหลเวยนของ

นำลาย เชน โรคของตอมนำลาย ยาบางชนด ลวน

ทำใหกลนปากเพมขน

2.2 พยาธสภาพของสวนอน ๆ ในรางกายท

นอกเหนอจากพยาธสภาพในชองปาก

2.2.1 ความผดปกตของระบบทาง

เดนอาหาร

ความผดปกตของระบบยอยอาหาร

เชน กระเพาะอาหารอกเสบ สงแปลกปลอมตาง ๆ ท

สนขกนเขาไปแลวไมยอย การมเลอดออกในกระเพาะ

อาหาร อาหารไมยอย ทองอด ทองเฟอ มแกสมาก

ในกระเพาะ เนองอกของกระเพาะอาหาร

2.2.2 ความผดปกตของระบบทาง

เดนหายใจ

พยาธสภาพหรอโรคของระบบทาง

เดนหายใจ ไดแก การอกเสบ การตดเชอ เนองอก

สงแปลกปลอมทตกคางอย เชน rhinitis, pharyngitis,

sinusitis, tonsillitis, pulmonary tuberculosis, lung

abscess, lung cancer พยาธสภาพเหลาน จะมสง

คดหลงหรอมเซลลของการอกเสบและหนองสะสม

อย มแบคทเรยทสรางกลนเหมน

2.2.3 ความผดปกตของระบบอน ๆ

โรคไต โรคตบ โรคเบาหวาน โรค

เหลานทำใหเกดความผดปกตของเมตาบอลซม

และเกดของเสย (waste product หรอ metabolite)

ทมกลน เชน โรคไตทม uremia จะไดกลนของ

ammonia โรคเบาหวานจะไดกลน acetone โรคตบ


บทความ



โรคปรทนตอกเสบได นอกจากสงตางๆ ทเจาของ

สามารถทำใหสนขของตนดวยตวเจาของเองไดแลว

เจาของควรพาสนขไปรบการตรวจสขภาพชองปาก

จากสตวแพทยอยางสมำเสมอ เพอทงการดแลสขภาพ

ของชองปากกอนทจะมปญหารวมถงการแกไขปญหา

ทเพงจะเรมตนขนกอนทจะเปนมาก สตวแพทยจะ

ตรวจหาพยาธสภาพตางๆ วามหรอไม เชน คราบฟน

คราบหนปน ฟนผ เหงอกอกเสบ โพรงหนอง เปนตน

สตวแพทยจะทำความสะอาดฟนและชองปาก และ

แกไขปญหาตางๆ ตามแตสาเหต เชน ขดหนปน

(scaling), ขดฟน (polishing), ถอนฟน (extraction),

รกษารากฟน (root canal procedure), รกษาการตด

เชอดวยยาปฏชวนะ (treat infection with antibiotics)

มรายงานถงการใชแปรง แปรงลน เพอทำ

ความสะอาดเศษอาหารทตกคางตามรองเยอบลน

พบวาไดผลในบางราย รวมถงมรายงานการใช laser

รกษา (laser cryptolysis) สำหรบในรายทสงสยวา

สาเหตของกลนปากมาจากโรคของทอนซลอกเสบ

เรอรง (chronic tonsillitis) จงใช CO2 laser ไป

ทำลายรอง (crypt) บนตอมทอนซล

ในกรณทจากการตรวจหาปญหาของกลน

ปากและพบสาเหตทสงสยวาจะทำใหเกดกลนปากท

มปญหาจากความผดปกตของระบบอนๆ ในรางกาย

เชน โรคไต เบาหวาน โรคตบ โรคปอด โรค

กระเพาะ หรออนๆ ดงทไดกลาวมาแลวกใหรกษาท

สาเหตนนๆ เมอสามารถรกษาสาเหตหรอควบคม

สาเหตนนๆ ได กจะสามารถแกไขปญหากลนปาก

ของสนขได

การ x-rays ปอด ดวณโรคปอด หรอ พยาธ

สภาพอนๆ ของปอด การ x-rays ชองปาก ดพยาธ

สภาพตางๆ

การตรวจปสสาวะ ดโรคเบาหวาน โรคไต

การทำ endoscope ดสงแปลกปลอม หรอ

สงตกคางในกระเพาะอาหารกรณทสงสย

การรกษาและการปองกน ในการแกไขปญหากลนปาก สงสำคญทสด

คอตองคนหาสาเหตททำใหเกดกลนปาก และกำจด

สาเหตนนใหหมดสนไป ซงบางครงอาจมหลายสาเหต

รวมกน หรอบางครงกคนหาสาเหตของปญหาไดยาก

ดงนนการปองกนมใหเกดกลนปาก จงเปนทงการ

ปองกนมใหเกดปญหาและเปนการรกษามใหเกด

กลนปากทไดผลมากทสด โดยทปญหากลนปาก

สวนใหญแลวเกดจากปญหาหรอมสาเหตมาจาก

พยาธสภาพตางๆ ภายในชองปาก ดงนนการรกษา

สขภาพของชองปาก จงเปนวธปองกนทดทสด

การรกษาสขภาพภายในชองปาก ควรเรม

ตงแตแรกทเจาของไดสนขมาเลยงดหรอตงแตสนข

ยงเลกอย โดยเรมตงแตอาหารทใชเลยง ควรเปน

อาหารแหงทสนข ขบ เคยว แทะ จะดกวาอาหาร

เปยกหรออาหารกระปอง หรออาหารเหนยว (sticky)

ตองปองกนหรอมใหเกดนสยไปคยเขยกนอาหาร

สกปรกหรอคยขยะมากน มการแปรงฟนใหสนขทก

วนโดยใชแปรงสฟนและยาสฟนสำหรบสนขซงจะม

รสชาดทสนขชอบและยนยอมใหเจาของแปรงฟนให

ได หรออาจใชวธทงายทสดคอ ใชผากอซ หรอ เศษ

ผาฝายพนปลายนวและเชดถฟน มคำแนะนำสำหรบ

การใชนำยาลางปากซงมสวนประกอบของ chlorhexi-

dine หรอ cetylpyridinium chloride หรอพวกสาร

สมนไพรบางชนด เชน echinacea, membark หรอ

sage ซงมคณสมบตในการควบคมลดจำนวนของ

แบคทเรย ชวยกระตนการสรางภมคมกน มาลาง

ปากสนข พบวาใหผลดเชนกน สามารถชวยลด

กลนปากสนขและชวยลดอาการเหงอกอกเสบและ

Amano, A., Yoshida, Y., Oho, T. and Koga, T. 2002. Monitoring ammonia to assess halitosis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. Oral Radiol En dod. 94(6). 692-696Anderson,D. 2005. “Dog Halitosis Brushing Your Dog’s Teeth.” [Online]. Available: http://www. associatedcontent.com/article/12605/dog_ halitosis.html? cat = 53“Bad Breath (Halitosis).” 2004. [Online]. Available: http://www.wellvet.com/bad breath.html“Bad Breath in Dogs and cats.” [20-]-. [Online]. Available: http://the-vet.net/documents /Infor mation/Halitosis-%Bad_breath_in_dogs_and_ cats.htmBellows, J. 2007. “Halitosis (Bad Breath).” [Online]. Available: http://www.umn.edu/ oralhealth/ halito.htm“Dog Bad Breath.” 2008. [Online]. Available: http:// pethealth.petwellbeing.com /wiki/ Dog_Bad_ Breath“Dog Bad Breath (Canine Halitosis).” 2007. [Online]. Available: http://-pet-my medicine.com/ 2007/09/28/dog-bad-breath-canine-halitosis/Finkelstein, Y., Talmi, Y.P., Ophir, D. and Berger, G. 2004. Laser cryptolysis for the treatment of halitosis. Otolaryngology Head and Neck Surgery. 131(4). 372-377“Halitosis Cure.” [20-]-[Online]. Available: http://www. seefido.com/online-dog-vet/html/halitosis_ cure.htmKim, S.E., Shim, K.M., Yoo, K.H., Kim, J.C., Kim, S.H., Bae, C.S., Kim, D., Park, D.H., Ryu, J.W. and Kang, S.S. 2008. The effect of cetylpyridinium chloride on halitosis and periodontal disease related parameters in dogs. Biotechnology and Bioprocess Engineering (13)2. 252-255“My Dog Has Halitosis!.” 2007. [Online]. Available: http://my-pet-medicine.com/2007/01/19/my- dog-has-halitosis/Outhouse, T.L., Fedorowicz, Z., Keenar, J.V. et al. 2006. A Cochrane systematic review finds tongue scrapers have short-term efficacy in controlling hallitosis. Gen Dent Sept – Oct, pp. 352-359

เอกสารอางอง Primovic, D. 2008. “Halitosis (Bad Breath) in Dogs.” [Online]. Available: http://www.petplace. com/dogs/halitosis-bad-breath-in-dogs/ page1.aspx Ratcliff, P.A., Johnson, P.W. 1999. The relationship between oral malodor, gingivitis and peri odontitis. A review: J. Periodontal 70(5) 485- 489Rawlings, J.M. and Culham, N. 1998. Halitosis in Dogs and the Effect of Periodontal Therapy. American Society for Nutritional Sciences. J. Nutr. 128. 2715S-2716S


บทความ



Canine Halitosis

Tassarin Siwawej 1)

Abstract

Canine halitosis is a carnivore problem. It is caused by pathological and non pathologi-

cal causes. The most important pathological cause is oral disease. Volatile and non volatile sulfur

compounds result from the degradation of protein debris and tissue debris by oral bacteria caused

bad breath-halitosis. The other pathological causes are the disorder of digestive tract, respiratory

tract, skin infection or lesions, metabolic disorders such as hepatic failure, renal failure, and diabetes

mellitus. Non pathological causes include some food, drugs, ingested materials (garbage, feces).

Diagnosis needs thoroughly historical reviewed, physical examination, especially oral examination

and laboratory tests. Special diagnostic procedures, endoscopic examination may help to solve the

problem. The treatment plan should be considered on the underlying causes. Prevention is the best

treatment against halitosis. How to get better oral hygiene is described.

Keywords : canine halitosis, volatile sulfur compounds, better oral hygiene

1) Department of Surgery, Faculty of Veterinary Science, Chulalongkorn University.


บทความ

ขอแนะนำในการจดโปรแกรมการใหวคซนสำหรบสนขและแมว โดย WSAVA 2007

ในปจจบนความรทเกยวของกบวคซนและ

วทยาภมคมกนในสตวเลยงมความเจรญกาวหนาไป

อยางรวดเรว นำมาซงการเปลยนแปลงของขอแนะนำ

ทเกยวกบการใหวคซนในสตวเลยงมาอยางตอเนอง

เมอประมาณปลายป พ.ศ.2550 The World Small

Veterinary Association (WSAVA)(1) ไดออกคำ

แนะนำทเกยวของกบการใหวคซนในสตวเลยงท

สามารถนำมาประยกตใชเปนแนวทางในการวาง

โปรแกรมวคซนใหกบสตวแพทยทวโลกได โดยมสาระ

สำคญทมงเนนการใหวคซนแกสตวเลยงจำนวนมาก

ทสดเทาทจะทำไดเพอหวงผลในการสราง herd

immunity ใหกบประชากรสตวเลยงในบรเวณนนๆ

นอกจากน WSAVA ยงไดพยายามเนนยำสาระ

สำคญอก 2 ประเดนในขอแนะนำฉบบใหมน ไดแก

เรองระยะหางของการใหวคซนซำเพอกระตนภม

(booster vaccination) เนองจากในปจจบนมขอมล

ยนยนแนชดวา วคซนในกลม core vaccine ของทง

สนขและแมว สามารถกระตนใหเกดใหความคมโรค

(duration of immunity; DOI) ไดเปนเวลาไมตำกวา

3 ป (2) ประกอบกบความตองการทจะลดความเสยง

ของการเกดภาวะ adverse reaction ภายหลงการ

ใหวคซนในสตวเลยงโดยไมจำเปน ขอแนะนำของ

การใหวคซนฉบบนจงกำหนดใหใชวคซนในกลม

core vaccine เพอกระตนภมคมกน 1 ครงภายหลง

เขมสดทายทใหในชวงปแรก จากนนใหเวนระยะเวลา

การใหวคซนเปนทก 3 ป แทนทจะฉดกระตนภมทกป

อยางทแลวมา ยกเวนแตในกรณทมกฎหมายระบไว

ในแตจะทองท เชน ในกรณของวคซนปองกนโรคพษ

สนขบา ซงสตวแพทยพงจะตองปฏบตตามทกฎหมาย

รศ.สพ.ญ.ดร.สนนภา สรทตตภาควชาจลชววทยา คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย [email protected]

กำหนดโดยเครงครด สวนประเดนทสองไดแก เรอง

อทธพลของจากภมคมกนถายทอดจากแม (maternal-

derived immunity; MDA) ซงทผานมามรายงานท

บงชวา ระดบ MDA ของประชากรแมสนขและแมวท

ไดรบวคซนและอาศยอยในเขตทองททมการระบาด

ของเชอมกจะอยในระดบสง เนองจากมการตอบสนอง

ทางภมคมกนเพมสงขนโดยไมแสดงอาการของแม

สตวทเคยไดรบวคซนมากอนเมอมการตดเชอใน

ธรรมชาต โดยระดบ MDA ทถายทอดแกลกสตวจะ

สามารถคงอยในระดบทสามารถรบกวนการทำงาน

ของวคซนไดเปนเวลานานกวา 3 เดอน และนำไปส

ความลมเหลวของการใหวคซน (vaccine failure) ใน

ลกสตวทไดรบวคซนในระยะเวลาดงกลาว ดงนนจงม

ขอแนะนำใหขยบการใหวคซนแกลกสตวเขมสดทาย

ออกไปจนเมอลกสตวมอาย 4 เดอนหรอมากกวานน

กอนทจะเวนไปฉดกระตนภมในปถดไป ในกรณทของ

พนททมขอจำกดทางดานเศรษฐานะของเจาของสตว

และ/หรอ อาจมโอกาสใหวคซนแกลกสนขในชวงปแรก

ไดเพยงครงเดยว กขอใหเลอกใหวคซนรวมทประกอบ

ดวยวคซนกลม core vaccine ทงหมด เมอลกสตว

มอายมากกวา 4 เดอน

ในปจจบนวคซนสำหรบสตวเลกสามารถจด

แบงออกไดเปน 3 กลม (รายละเอยดตามตาราง)

ไดแก 1) core vaccine ซงเปนวคซนทจำเปนจะตอง

ใหแกสตวทกตว 2) non-core (หรอ optional)

vaccine ซงจะพจารณาใหเฉพาะสตวทอยในกลมเสยง

ทจะตดเชอหรอเกดโรค โดยขนอยกบการวนจฉยของ

สตวแพทย และ 3) not-recommended vaccine ซง

เปนวคซนทไมมขอบงใชในประชากรสตวเลยงสวน


บทความ

ใหญ โดยอาจเนองมาจากปญหาในดานประสทธภาพ

ของตววคซนเอง หรอผลจากการใชวคซนซงอาจสราง

ความยงยากในการตรวจวนจฉยโรคในอนาคต โดย

WSAVA ไดใหแนวทางการจดโปรแกรมวคซนใหกบ

สตวเลยงทวไป โดยใหเรมใหวคซนแกลกสตวทม

สขภาพแขงแรงตงแตอาย 8-9 สปดาห จากนนให

วคซนเพอกระตนภมซำทก 3-4 สปดาห จนกระทง

เมอสตวมอาย 4 เดอนหรอมากกวานน และใหทำการ

ใหวคซนเพอกระตนภมอกครงหนง เมอครบ 1 ปหลง

จากการใหวคซนเขมสดทายในชวงอายปแรก จากนน

จงสามารถเรมเวนระยะของการกระตนภมออกไป

เปนทก 3 ปได โดยผสนใจสามารถศกษารายละเอยด

ของ WSAVA Vaccine Guideline เพมเตมตาม

เอกสารอางองทใหไว หรอใน Website ของ WSAVA

อนงฯ สตวแพทยพงระลกไวเสมอวา ไมม

โปรแกรมวคซนใดทสามารถใชกบสตวเลยงไดทกตว

ดงนนแนวทางทใหไวสามารถปรบเปลยนไปตาม

ปจจยตางๆ เชน สถานการณทางดานระบาดวทยา

ของโรคในแตละทองท อาย สายพนธ ลกษณะการ

เลยงด การดำเนนชวต หรอความเสยงของการตดเชอ

ของสตวแตละตว เปนตน ทงนขนอยกบการพจารณา

ของสตวแพทย และไมวาจะพจารณาวางโปรแกรม

การใหวคซนแบบใดใหแกสตวเลยงกตาม สตวแพทย

ควรชแจงรายละเอยดและเหตผลของการจดโปรแกรม

วคซนใหเจาของสตวไดรบทราบ อกทงจะตองจดบนทก

รายละเอยดของวคซนและการใหวคซน รวมไปถงผล

อนไมพงประสงคอนเกดจากการไดรบวคซนไวในใน

ประวตของสตวแตละตวอยางถถวน เพอประโยชนใน

การวางแผนการใหวคซนทจะกอประโยชนสงสดแก

สตวตวนนในอนาคต

Day MJ, Horzinek MC, Schultz RD. Guidelines for the vaccination of dogs and cats. Compiled by the Vaccination Guidelines Group (VGG) of the orld Small Animal Veterinary Association (WSAVA). J Small Anim Pract 2007;48:528-41.Schultz RD. Duration of immunity for canine and feline vaccines: a review. Vet Microbiol 2006; 117:75-9.


1)

เนอจากเนอทจำกด จงมวคซนอกหลายชนด (ซงไมไดจดทะเบยนในประเทศไทย)

ทไมไดกลาวถงในตารางน ผอานสามารถศกษารายละเอยดจากเอกสารอางองได

โดยตรง

2)

มรายงานยนยนวา maternal derived antibody; MDA ทมในระดบสง สามารถ

รบกวนประสทธภาพของวคซนอยางมนยสำคญ ดงนนในชวงปแรกจงควรใหวคซน

เขมสดทายเมอสตวมอาย ≥ 4 เดอน เพอใหแนใจวาลกสตวมระดบของ MDA ทลดตำ

ลงจนไมสามารถรบกวนประสทธภาพของวคซนได

3)

สำหรบ core vaccine สตวควรไดรบวคซนเพอกระตนภมอกครงหนงเมอครบ 1 ป

ภายหลงการใหวคซนเขมสดทายในชวงอายปแรก จากนนจงสามารถเวนการฉด

กระตนภมเปนทก 3 ป หรอตามกฎหมายกำหนด

4)

ควรเลอกใชวคซนปองกนโรคลำไสอกเสบชนดเชอเปน เนองจากวคซนเชอตายมขอ

จำกดในดานของประสทธภาพและตองใชเวลาในการกระตนภมคมกนนานกวา

MLV

5)

คำยอ CPV; canine parvovirus, CDV; canine distemper virus, rCDV;

recombinant canine distemper vaccine, CAV-2; canine adenovirus-2, RV;

rabies virus, CPiV; canine parainfluenza virus, CCV; canine coronavirus,

FPV; feline panleukopenia virus, FHV-1; feline herpesvirus-1, FCV; feline

calicivirus, FeLV; feline leukemia virus, FIV; feline immunodeficiency virus,

FIP; feline infectious peritonitis, MLV; modified live vaccine, K; killed

vaccine, DOI; duration of immunity

CPV-2 (MLV) 4) 5)

CDV (MLV, rCDV)CAV-2 (MLV)

CPiV (MLV)

CPiV (MLV)

B. bronchiseptica(K, subunit)

B. bronchiseptica(live avirulent)

Leptospira spp. (K)

CCV (K, MLV)

FPV (MLV, K)FHV-1 (MLV, K)FCV (MLV, K)

FeLV (K, recombinant

subunit)

Chlamydophila felis

FIV (K)

FIP (MLV)

9-8

4-3 4 ≥

9-8

4-3

4 ≥

3

4-3

8-6

4-3

8-6

4-3

61-21

4-3

8

4-3

9

4-3

VPF 1<

VLeF VIF

1

3

2

4-3

2

4-3

2

4-3

2

4-3

2

4-3

2

4-3

1

RV (K) RV (K) 1 3≥

IOD

acitpesihcnorb .B

respiratory infection ) 01-3(

sixalyhpana

deerb yot

3<

)tac evitagen-VLeF(

VIF

-

1

1

3

9-6

1

1

1

Core

Not recommended

Non-Core(Optional)

3)

61≤ 2) 61>

ตารางท 1 แนวทางการใหวคซนแกสตวเลยงโดย WSAVA Vaccine Guideline (ประยกตจาก ref. 1)1)

Documents

Vol.20 No.4