VOLKANİK DAĞLAR

VOLKANİK DAĞ NEDİR?

Magmanın yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir.

VOLKANİK DAĞ NASIL OLUŞUR? Yer yuvarlağının iç kesimlerinin çoğu gibi,

magmanın hareketleri ve dinamikleri de fazla iyi anlaşılamamıştır. Ancak, bir püskürmenin, yanardağın altında bulunan katı bir tabakaya (Dünya'nın kabuğuna) doğru magmanın hareket ederek bir "magma odacığını işgal etmesinin ardından geldiği bilinmektedir. 

Sonunda, odacıktaki magma yukarı doğru itilir ve gezegenin yüzeyine lav olarak yayılır ya da yükselen magma civardaki yer şekillerinde bulunan suyu ısıtır ve patlamalı buhar çıkışlarına neden olur. Bu çıkışlar ya da magmadan kaçan gazlar, kaya, kül, volkanik cam veya volkanik külün kuvvetli bir şekilde fırlatılmasına yol açar. Püskürmeler daima kuvvetli olsa da, akıntı veya büyük patlamalar şeklinde olabilirler.

Genellikle yanardağlar, zirvesinden büyük duman bulutları ve ateş çıkartan dağlar olarak hayal edilirler. Ne var ki, yanardağlar ender olarak duman ve ateş püskürtürler. Duman olarak düşünülen, su buharı ve çoklukla kükürt buharlarıyla karışmış çok büyük miktarlarda ince tozdur. Ateş gibi görünen ise püsküren maddelerin parlamasıdır. Parlamanın nedeni, yüksek sıcaklıktır ve bu parlama toz ve buhar bulutlarından yansır ve bu yansıma da ateşe benzer.

Karadaki yanardağlar genellikle, çıkışların yıllar içinde sürekli birikmesiyle koni ya da kül konisi şeklini alırlar. Suyun altında ise, yanardağlar genellikle fazlasıyla dik sütunlar oluşturur ve yıllar içinde okyanus yüzeyine çıkarak yeni adacıklar haline gelirler.

DÜNYADA BULUNAN AKTİF VOLKANLAR Tambora, Endonezya Endonezya’nın Sumbawa Adası’ndaki

Tambora Yanardağı’nda 1815’te gerçekleşen patlama dünya tarihinde kaydedilen en kötü patlamaydı. 12000 insanı patlama nedeniyle, 80000 insansa, sonrasında gele kıtlık nedeniyle hayatını kaybetti. İnsanlar 1816’ya “Yazsız Yıl” demeye başladı. Çünkü atmosferdeki kül miktarı çok fazlaydı ve bu sıcaklığın düşmesine neden oluyordu. ABD’nin bile bazı bölgelerinde Temmuz ve Ağustos aylarında kar yağdı.

Krakatau, Endonezya Krakatau Dağı 1883’te patlayarak

bacasını havaya uçurduğunda, adanın 2/3’üne zarar verdi. Patlamanın gücü Hiroshima’da atom bombasının patlamasından tahmini olarak 13000 kat daha güçlüydü. Patlama o kadar gürültülüydü ki Avustralya’da Perth’te bile duyuldu. Japonya’daki Unzen Dağı gibi, bu dağ da patlamayla öldürmedi. Ancak patlamayı takip eden tsunami, 165 köyün ve kasabanın sular altında kalmasına, resmi olarak kaydedilen 36417 kişinin ölümüne sebep oldu. O zamandan beri, patlamalar aynı bölgede bir ada oluşturdu. Bölge halkı bu adaya Anak Kratau, yani “Kratau’nun Oğlu” diyorlar.

Pelee, Martinique Sönmüş volkanlar, sanıldığının aksine

tehlikesiz değildir. Karayipler’de bulunan Martinique bölgesinin sakinleri bunu kendileri acı bir şekilde tecrübe ettiler. Martinique halkı tarafından “Ateş Dağı” olarak bilinmesine rağmen, Pelee Dağı volkanik bir hareket göstermiyordu. Ancak bu durum 25 Nisan 1902’de dağın derinliklerinden gelen ilk gümbürtülerin duyulmasıyla değişti. İki hafta sonra, volkan patladı ve Saint Pierre şehrini tamamen yıkarak 30000 can aldı. Felaketten tek kurtulan, havasız bir hapishane hücresinde cezasını çekmekte olan bir işçiydi.

Nevada del Ruiz, Kolombiya Bir volkanın öldürücü olabilmesi için bütün

dünyayı sarsacak kadar güçlü olmasına gerek yok. 1985’te, bu yanardağda diğer bahsettiğimiz patlamalara göre daha küçük çaplı bir patlama meydana geldi. Ancak o kadar fazla volkanik madde fışkırdı ki, çevredeki kırsal alan adeta sıvı bir betonla süpürülüp kaplandı. Kolombiya’nin Andean bölgesindeki Armero kasabasında saatte 64 kilometre hızla ilerleyen volkanik akıntı her yeri kapladı. Nüfusun ¾’ü yani yaklaşık olarak 23000 insan bu olayın sonucunda hayatını kaybetti. Aslında, yerel yönetim patlama tehlikesinden haberdardı; ancak asıl alarmdan önce yapılan yanlış alarmlar sebebiyle kasaba boşaltılamamıştı.

Laki, İzlanda 1783’ün yazında gerçekleşen bir patlama, yaz

aylarının kara bulutlar içinde geçmesine neden olmuştu. Volkan İzlanda’nın sığırlarının ve diğer çiftlik hayvanlarının üçte birinin telef olmasına, bunun ardından gerçekleşen kıtlık da 10000 İzlandalının yani İzlanda nüfusunun 1/5’inin ölümüne sebep olmuştu.

Vesuvius, İtalya M.S. 79 yılında patlamasıyla hem Pompeii’yi hem de

kardeşi Herculaneum şehrini yerle bir eden Vesuvius Dağı tahmini olarak 10000 Romalıyı 18 metre kalınlığında bir kül ve ponza yığınına gömmüştü. 1631’de, İtalya’nın anakarasındaki tek volkan olan Vesuvius 6000 kişinin daha ölümüne sebep oldu. 1906’da gerçekleşen bir patlamada 100 kişi daha öldü. Günümüze en yakın tarihteki patlamasıysa 1944’te gerçekleşti, birkaç köyde hasara yol açtı. Vesuvius hala aktif ve gölgesinde yaşayan üç milyon insanla, Avrupa’nın en tehlikeli volkanı olarak düşünülüyor.

Unzen, Japonya Unzen Dağı patlamasıyla değil ama, patlamasının neden

olduğu tsunamiyle birçok can aldı. 1792’de dağın volkan bacalarından biri çöktü ve ortaya çıkan büyük dalgalar Japonya’nın güney kıyısında birçok cana mal oldu. Kyuşu Adası’daki Şimabara bölgesinin yakınlarında bulunan volkan, hala aktif. 1991’de sıcak gaz ve kayalardan oluşan ve saatte 724 kilometrelik bir hızla ilerleyen 5 kilometrelik bir volkanik akıntı, bilim adamları ve gazetecilerden oluşan 43 kişinin ölmesine sebep oldu. Unzen Dağı da en tehlikeli volkanlar listesinde yer almaktadır.

Kelut, Endonezya Bazı volkanlar müthiş bir şekilde patlamadan önce uzun

süre sessiz sessiz durur. Ancak Java’nın doğusundaki Kelut için bu geçerli değil. Son bin yılda 300’dan fazla patlama gerçekleşti.Kelut en fazla hasara 1919’daki patlamasıyla yol açtı. Bu patlamada erimiş kayalar ve lavlar 100’den fazla köye zarar verdi. 1990’da büyük volkanik kayaların parçalanarak yuvarlanmasıyla yine can kaybı meydana geldi. 2007 yılının Ekim ayında 30000 kişi tahliye edilmiş, bölgeye 12 kilometre kadar mesafedeki yerleşimleri bile küllere boğan patlamaysa iki hafta sonra yaşanmıştı.

Santa Maria, Guatemala Bu volkan dağı Guatemala’nın batı bölgesinde, Sierra Madre

Dağları sırasında yer alır ve Gagxanul adıyla bilinir. 1902 yılının 24 Ekim günü patlamadan önce 500 yıl kadar susan bu dağ, patladığı zaman bu uzun sürenin intikamını almış gibidir. Volkanik Patlama Endeksi’nde “büyük” olarak tanımlanan bu patlama 193000 kilometre karelik kırsal alana zarar verdi ve 5000 kişinin ölümüne sebep oldu. Patlamadan sonraki haftalarda sıtma nedeniyle ölümler devam etti. Santa Maria hala aktif ve yüksek derecede tehlikeli bir volkan. Öyle ki, dünyanın en tehlikeli volkanları listesinde yer alabildi.

  Galunggung, Endonezya 17000’den fazla sayıda adası bulunan Endonezya’daki muhteşem

sahiller, bu ülkeyi bir tatil cenneti haline getirdi. Ancak Endonezya sadece turizmiyle değil, öfkeli volkanlarıyla da ünlü. Asya’nın doğu kıyılarını, Orta ve Güney Amerika’nın batı kıyılarını ve birçok adayı içine alan Pasifik Ateş Çemberi’nin bir parçası olan Endonezya, dünya üzerinde en fazla volkan dağına sahip ülkedir. Java Adası’nda bulunan Galungung Dağı’nda kaydedilen ilk patlama 1822’de gerçekleşti. Patlama sonucunda gerçekleşen toprak kaymasında 4000 kişi öldü. 1982’de ard arda gerçekleşen patlamalar nedeniyle yerel bölge yönetimi adayı boşaltmak durumunda kalmıştı. Neyse ki bu patlamalar büyüklüklerine rağmen sadece 68 kişinin ölümüne sebep oldu. Ancak 22 köy ve 579 kilometre karelik tarım alanı zarar gördü.

Chaiten Volkanı Şili’nin güneyinde, deniz seviyesinin 1122 metre

üstünde olan volkan, Mayıs 2008′de harekete geçti.Büyük bir güçle jeol ve lav püskürtmeye başladı. Şubat 2009′da volkanın bir kubbesi çökerek nehir vadisine doğru aktı.

Mayon Yanardağı Mayon Volkanı Filipinlerde bir yanardağ. Bu volkan

pasifik ateş ayrıca son 400 yılda tam 49 kez harekete geçmiş.

Etna Yanardağı Sicilya’nın doğu sahilinde yer alan Etna, İtalya’daki

3 aktif yanardağdan en geniş olanı. Deniz seviyesinden yüksekliği tam 3329 metre. Dünyadaki volkanlar arasında da en aktiflerden biri olan Etna, neredeyse sabit bir aktiviteye sahip. Mütemadiyen harekete geçen Etna en son Nisan 2010′da kül püskürtmüştü.

Nyiragongo Yanardağı Nyiragongo Yanardağı, Demokratik Kongo

Cumhuriyetinde yer alan Virunga Ulusal Parkı’nın içerisinde. Ana kraterinin genişliği tam 2 kilometre, bu krateri resimde görebilirsiniz. Nyiragongo 1882 yılından beri tam 34 kez infilak etti.

Whakaari Volkanı Whakaari Volkanı aslında White Island / Beyaz Ada

olarak bilinen bir ada. Yeni Zelanda’nın kuzey adasının doğu sahilinde yer alıyor.  En büyük patlamaları 1981 ve 1983 yıllarında olmuştu ve 2000-2001 yıllarında yeniden harekete geçti.

Saint Helens Yanardağı Bu dağ, Amerika’nın Washington Eyaletindeki

Skamania Kırsalında yer alıyor. 1980 yılındaki ünlü patlama ile bilinir. Bu patlamada 57 kişi hayatını kaybetmişti ve 250 kilometrekarelik bir alanda etkili olmuştu. Volkan 2008 yılında tekrar harekete geçti ve kraterinden duman ve kül çıkarmaya başladı.

Kilauea Volkanı Kilauea Hawai adalarında yer alıyor ve Büyük Ada’yı

oluşturan 5 kabuklu volkandan biri. Son patlama 1983 yılında başladı ve volkan büyük miktarda lav püskürttü. 117 kilometre karelik bir alanda etkili oldu. Denize doğru akan çamur ve lavlar, 2 kilometrekarelik yeni bir toprak parçası oluşturdu.

Soufriere Volkanik Tepeleri Karayiplerdeki tepeler, 1995 yılında harekete geçti

ve hala aktif. Şubat 2010′da ise yine ciddi bir patlama ile lav ve kül püskürttü.

  Popocatepetl Volkanı Popocatepetl Meksikadaki en yoğun ikinci volkan.

Mexico City’nin 70 kilometre güney doğusundaki Yanardağ. Dünyanın gördüğü en şiddetli patlamalara sahne oldu. 1519 yılından beri 20 defa felaket ölçüsünde patlama yaşadı. En son patlama 1994 yılındaydı ancak yanarda hala aktivitesini koruyor.

Sakurajima Volkanı Eskiden yalnız başına bir ada olan

Sakurajima zaman içinde sürekli lav ve çamur püskürterek yeni topraklar oluşturmuş ve bu topraklar adayı Japonya’nın Osumi bölgesine bağlandı. 1955 yılında aktif hale gelen Sakurajima 45 yılda 7300 kez patlayarak rekor kırdı.

 

TÜRKİYE'DEKİ VOLKANİK DAĞLAR

Volkanik dağlar, yerin derinliklerinde bulunan kızgın, erimiş ve basınç altındaki magmanın yeryüzüne çıkmasıyla oluşur. Ülkemizdeki volkanik faaliyetler III. Zamanda yoğun olarak görülmüştür. Bu faaliyetler sonucu kırıklar boyunca magma yeryüzüne akmış ve volkanik araziyi oluşturmuştur. Volkanik dağları şu şekilde sıralayabiliriz.

a) Doğu An. Bölgesi Volkanları:

Bu dağlar Van gölünün kuzeyinde bir fay hattı üzerinde yer almıştır. Türkiye’nin en yüksek dağı olan Ağrı dağı bu dağ sırasının kuzeydoğu ucunda yer alır.Ağrı Dağı: 1203km2’lik alan içersinde kuruludur. İki kütle halindedir. Küçük Ağrı 3896cm yüksekliğindedir. Büyük Ağrı ise 5137m yüksekliğe sahiptir.Tendürek Dağı: Yüksekliği 3533 m’dir Çaldıran ilk Doğu beyazıt arasında bulunur.Süphan dağı: Yüksekliği 4058 m’dir (Bitlis)Nemrut Dağı: Bitlis de yer alır. Van gölü varlığını bu dağa borçludur.Nemrut Dağı şimdiki görünümünü son volkanik patlama ve çökmeden sonra kazanmıştır.son patlama sonucunda dağın tepe noktası yok olmuş ve krater olmuştur. Birkaç kraterin birleşmesiyle kalderalar oluşmuştur.Ayrıca Kargapazarı, Dumlu ve Bingöl dağları volkanik yapılı dağlardır.

B)İç Anadolu bölgesi Volkan Dağları :

Erciyes: 3917m dir. Bu dağ, İç Anadolu’nun en yüksek dağıdır. Erciyes dağının oluşumu birkaç aşamalıdır. Yamaçlardan merkezden çevreye doğru yayılan kırık hatları vardır. Doruk kesimlerinde sirkler ve buzullar vardır. Erciyes Kayseri ve Develi için su deposu görevini görür.Yurdumuzun başlıca kayak ve kış turizmi merkezleri arasındadır.Hasan Dağı:Aksaray da yer alan bu dağ bir volkan konisidir. Ayrıca: yine Aksaray’da yer alan Melendiz Dağı, Karapınar yakınlarındaKaracadağ ve Karadağ genç volkan konileridir.İç Anadolu’da Ürgüp-Nevşehir çevresinde tüfler ve tüflerin sıkışmasıyla oluşan kayaçların yer aldığı bir volkanik arazi yer alır. Bunların üzerinde Peribacaları bulunur. Karapınar (Konya) çevresinde volkanik arazi üzerinde oluşmuş göller vardır. Bunların en tanınmışı Meke Tuzlası dır.

C) Ege Bölgesi Volkanları:

Kula çevresinde yoğunlaşmıştır. Genç Kula volkanlarının 70 kadar konisi vardır. Bunlar fazla yüksek değildirler. Koyu renkli volkanik materyallerin yaygın olmasından dolayı yöreye halk arasında yanık arazi de denir.

D) Güneydoğu Anadolu Bölgesi Volkanları:

Bunlardan en tanınmışı 1957 m yüksekliğindeki Karacadağ’dır. Karaca dağdan lavlar geniş bir alana yayıldığından yayvan biçimine sahip olan bu dağ halk arasında kalkan biçimli volkan olarak adlandırılıyor.Bunlardan başka ;Köroğlu Dağı, Işık Dağı,diğer volkan dağlarıdır.

 

KÜBRA ÇINAR1008 12/C