Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawd si Dla nauczyciela
Bibliografia:
Szymborska Wisawa, Na wiey Babel, [w:] teje, Widok z ziarnkiem piasku, Pozna 1997. St-Hilaire Chantal, Dyskusja bez kótni, Warszawa 2015. Wiea Babel, [w:] Biblia Tysiclecia. Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Pozna - Warszawa 1991. Rosenberg Marshall B., Porozumienie bez przemocy, Warszawa 2014.
Gównym celem komunikacji midzy ludmi jest osignicie porozumienia. By uwanie suchanym i rozumianym to klucz do szczcia w yciu osobistym i podstawa wspópracy z innymi ludmi. Gdy staramy si jasno wyraa nasze pogldy, uczucia i potrzeby, a mimo to zostajemy le zrozumiani, rodzi si w nas uczucie frustracji, gniewu, osamotnienia. Dlaczego porozumienie midzy ludmi jest tak trudne do osignicia? Biblijna Ksiga Rodzaju poprzez histori budowniczych wiey Babel ukazuje, e brak porozumienia jest kar za ludzk pych – gdy ludzie pomyleli, e mog dosign nieba, Bóg pomiesza im jzyki, odbierajc moliwo wspópracy i ukoczenia dziea. Ten „brak wspólnego jzyka” moemy rozumie dosownie i myle o trudnociach, jakie napotykamy w kontaktach z obcokrajowcami. Moemy te myle o nim jako o metaforze i czytajc wiersz Na wiey Babel, razem z Wisaw Szymborsk zastanowi si, dlaczego osoby mówice jednym jzykiem, bliskie sobie, mimo czcych je wizi nie potrafi si porozumie.
Twoje cele
Autor nieznany, Wiea Babel, XVII w. ródo: domena publiczna.
O trudnej sztuce porozumienia. Na wiey Babel Wisawy Szymborskiej
Przeczytaj
O autorce Wisawa Szymborska (1923–2012) to jedna z najwybitniejszych polskich poetek wspóczesnych, uhonorowana w 1996 roku literack Nagrod Nobla. Charakteryzujc swoj twórczo, mówia: „wysoko sobie ceni dwa mae sowa: «nie wiem». Mae, ale mocno uskrzydlone. Rozszerzajce nam ycie na obszary, które mieszcz si w nas samych, i obszary, w których zawieszona jest nasza nika Ziemia”. W swoich utworach poetyckich w charakterystycznym ironicznym, a zarazem serdecznym tonie podejmowaa zarówno wielkie filozoficzne pytania o istot czowieczestwa, sens ycia, jak i problemy dnia codziennego, relacji midzyludzkich: przyjani, mioci, wrogoci.
Wiersz Na wiey Babel, którym bdziesz si zajmowa, pochodzi z tomu Sól wydanego w 1962 roku. Ju sam tytu utworu odsya nas do innego tekstu kultury – biblijnej opowieci o wiey Babel, zawartej w Ksidze Rodzaju.
Polecenie 1
Przeczytaj fragment Ksigi Rodzaju i zastanów si nad powodami niepowodzenia budowy wiey Babel.
“
Malarska interpretacja biblijnej opowieci o budowie Wiey Babel. Pieter Bruegel (starszy), Wiea Babel, 1563. ródo: domena publiczna.
Wiea Babel – i co dalej? Wisawa Szymborska ju w tytule swojego wiersza przywouje biblijn opowie o wiey Babel. Zabieg ten to tzw. nawizanie intertekstualne. Wskazuje ono, e historia biblijna bdzie wanym rodkiem do zinterpretowania sensu utworu. Przypomnij sobie, jakie aspiracje mieli budowniczowie wiey Babel. Dlaczego Bogu nie spodobay si ich zamiary i jak postanowi ich ukara? Odpowiedzi na te pytania wska drog najtrafniejszej interpretacji tekstu Szymborskiej.
uczynimy sobie znak, abymy si nie rozproszyli po caej ziemi”. A Pan zstpi z nieba, by zobaczy to miasto i wie, które budowali ludzie, i rzek: „S oni jednym ludem i wszyscy maj jedn mow, i to jest przyczyn, e zaczli budowa. A zatem w przyszoci nic nie bdzie dla nich niemoliwe, cokolwiek zamierz uczyni. Zejdmy wic i pomieszajmy tam ich jzyk, aby jeden nie rozumia drugiego!”. W ten sposób Pan rozproszy ich stamtd po caej powierzchni ziemi, i tak nie dokoczyli budowy tego miasta. Dlatego to nazwano je Babel, tam bowiem Pan pomiesza mow mieszkaców caej ziemi. Stamtd te Pan rozproszy ich po caej powierzchni ziemi. (Rdz 11, 1–9) ródo: Wiea Babel, [w:] Biblia Tysiclecia. Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Pozna - Warszawa 1991, s. 32.
Przeczytaj wiersz Na wiey Babel Wisawy Szymborskiej. Spróbuj wyobrazi sobie, kim s osoby mówice i w jakiej sytuacji si znajduj. Zanotuj swoje spostrzeenia.
Wisawa Szymborska
“
Dlaczego si nie rozumiemy? Wisawa Szymborska nadaa wierszowi posta dialogu (na który wskazuj uyte w zapisie mylniki) pomidzy bohaterami lirycznymi, których pe moesz okreli dziki rodzajowi gramatycznemu czasowników. Szybko zauwaysz, e rozmowa ta ma nietypowy przebieg. Podmiot liryczny relacjonuje wypowiedzi bohaterów, ale w nie nie ingeruje, nie dopowiada wyjanie, pozostaje ukryty za sytuacj liryczn i tym samym zostawia zadanie wycignicia wniosków odbiorcy, co jest zabiegiem typowym dla liryki poredniej. Przebieg rozmowy oraz tytu nadany tekstowi ka skoncentrowa uwag na kwestii porozumienia. Warto przypomnie sobie, jakie warunki musz zosta spenione, by zostao ono osignite.
Sownik
osoba wystpujca w tekcie poetyckim, opisywana przez podmiot liryczny lub przeze cytowana
liryka porednia
odmiana liryki, w której podmiot liryczny nie ujawnia si bezporednio, zajmuje pozycj obserwatora lub sprawozdawcy sytuacji lirycznej
nawizanie intertekstualne
wiadome i celowe nawizanie w jednym tekcie do innego tekstu, np. poprzez zacytowanie lub sparafrazowanie jego fragmentu, umieszczenie w jednym tekcie bohaterów, miejsc czy motywów zaczerpnitych z innego tekstu bd naladowanie stylu innego tekstu
sytuacja liryczna
ogó zjawisk przedstawionych w utworze lirycznym; na sl. skadaj si przede wszystkim: charakterystyka podmiotu lirycznego i bohatera lirycznego (kto mówi?, do kogo mówi?), okolicznoci, w których mówi podmiot liryczny (gdzie?, kiedy?), jego stosunek do opisywanego wiata (jak?)
Polecenie 1
Zapoznaj si ze schematem Romana Jakobsona i spróbuj odnie jego elementy do sytuacji w wierszu Wisawy Szymborskiej „Wiea Babel”.
3
5
1. Funkcja emotywna zwana take ekspresywn, skupia si na nadawcy komunikatu. Suy wyraaniu, uczu, emocji, stanów psychicznych, opinii lub pogldów.{audio}
2. Funkcja konatywna zwana take perswazyjn lub impresywn, skupia si na odbiorcy komunikatu. Suy wpywaniu na uczucia, emocje lub decyzje odbiorcy. Najczciej spotykana w reklamie, tekstach perswazyjnych oraz codziennych komunikatach majcych nakoni kogo do czego.{audio}
3. Funkcja poznawcza zwana take kognitywn, referencyjn lub przedstawieniow, skupia si na kontekcie komunikatu. Odsya ona do elementów wiata majcych wpyw na zrozumienie i waciw interpretacj komunikatu, np. miejsca, czasu, celu sytuacji komunikacyjnej.{audio}
4. Funkcja poetycka zwana te autoteliczn, skupia si na samym komunikacie, na jego wartoci estetycznej. Speniaj j rodki stylistyczne, których uywamy w celu wzmocnienia efektu artystycznego komunikatu.{audio}
5. Funkcja fatyczna skupia si na kontakcie midzy nadawc a odbiorc komunikatu. Suy gównie podtrzymaniu kontaktu lub upewnieniu si, czy odbiorca nadal nas syszy.{audio}
6. Funkcja metajzykowa zwana take metalingwistyczn, skupia si na kodzie (jzyku) komunikatu. {audio}{audio}
Zgodnie z powyszym schematem akt komunikacji wymaga nadawcy i odbiorcy, którzy posiadaj wspólny jzyk (kod) sucy do tworzenia komunikatu, maj ze sob kontakt (niekoniecznie bezporedni, twarz w twarz – moe to by równie kontakt przez telefon czy internet) i dziaaj we wspólnym kontekcie, tj. maj zblion wiedz na temat wycinka rzeczywistoci, którego dotyczy komunikat. Badacze komunikacji zwracali uwag, e schemat Jakobsona nie jest wystarczajcy, poniewa nie uwzgldnia m.in. emocji
6
rozmówców i ich chci lub niechci porozumienia. Brytyjski filozof jzyka Paul Grice w odpowiedzi na ten problem sformuowa cztery reguy konwersacyjne, których spenienie ma gwarantowa osignicie porozumienia. S to:
1. Regua iloci nakazujca przedstawianie tylu informacji, ile potrzeba dla osignicia celu (nie mniej i nie wicej).
2. Regua jakoci nakazujca mówienie prawdy. 3. Regua odniesienia nakazujca mówienie na temat. 4. Regua sposobu nakazujca mówienie jasno i zrozumiale.
Polecenie 2
Przeanalizuj powyszy schemat i do kadej z jego czci stwórz opis sytuacji lub wasny przykad wypowiedzi j ilustrujcej.
Funkcja poznawcza
Funkcja emotywna
Funkcja poetycka
Funkcja konatywna
Funkcja fatyczna
Funkcja metajzykowa
Sprawd si
wiczenie 1
Uczucia kobiety
Uczucia mczyzny
Uwanie suchaj siebie nawzajem. Kade z nich jest skoncentrowane na wasnych uczuciach. Oboje przeywaj negatywne emocje. Oboje w jednakowy sposób interpretuj wydarzenia ze wspólnej przeszoci. Emocje obojga pozostaj niezmienne przez cay czas rozmowy. Niemono porozumienia prowadzi par bohaterów do rozstania.
wiczenie 3
Rozwa przyczyny braku porozumienia midzy bohaterami wiersza Wisawy Szymborskiej. Przeled dialog przedstawiony na poniszej ilustracji i zastanów si, jak wspóln przeszo mog mie bohaterowie wiersza. Swoje spostrzeenia zanotuj poniej.
1. Wic nie syszaa burzy? Murem targn wiatr, wiea ziewna jak lew, wielk bram na skrzypicych zawiasach.
2. Jak to, zapomniae? Miaam na sobie zwyk szar sukni spinan na ramieniu.
3. Masz suszno, widocznie to by sen.
4. Dlaczego kamiesz, dlaczego mówisz do mnie jej imieniem, kochasz j jeszcze?
5. I to ju wszystko?
6. Nikogo jak ciebie.
7. To stare dzieje, ostrze przeszo nie naruszajc koci.
8. Nie ma za co, mój drogi, nie ma za co.
1 2
3 4
5 6
7 8
prawda fasz
jeden temat.
Jakobsona).
z powodu braku wspólnego kontekstu (w rozumieniu Jakobsona).

Grice’a, poniewa przekazuj sobie wszystkie
istotne informacje.
wiczenie 5
Wyobra sobie, e jeste terapeut i masz pomóc parze bohaterów wiersza porozumie si. Zaproponuj zestaw regu (po dwie dla kadego z bohaterów), które umoliwi osignicie tego celu. Reguy zapisz w 2. osobie liczby pojedynczej, w trybie rozkazujcym.
Reguy dla mczyzny 1
Do fragmentów tekstu dopasuj nazwy wystpujcych w nich rodków artystycznych.
neologizm, oywienie, personifikacja, epitet, porównanie, zdrobnienie, oksymoron, hiperbola
dzwoneczka u szyi – ............................ wiea ziewna – ............................ ziewna jak lew – ............................ w stubysku – ............................
wiczenie 7
Przyjrzyj si stwierdzeniom dotyczcym bohaterów wiersza i zastanów si nad ich prawdziwoci. Zajmij stanowisko wobec kadego z nich, formuujc argument na poparcie swojego zdania.
1. Kobieta jest bardziej ni mczyzna skupiona na przeszoci.
2. Mczyzna jest bardziej ni kobieta skupiony na wiecie zewntrznym.
3. Kobieta pragnie rozstania.
4. Mczyzna pragnie rozstania.
wiczenie 9
– Tak, jestem szczliwa.
– Wic nie syszaa burzy? Murem targn wiatr, wiea ziewna jak lew, wielk bram na skrzypicych zawiasach. –
– O tak, chciabym, eby zostaa ze mn.
– Nikogo jak ciebie.
Zapoznaj si z fragmentem pochodzcym z ksiki psychologa Marshalla B. Rosenberga Porozumienie bez przemocy, a nastpnie zanotuj inne ni podane przez autora przykady komunikatów, które mog wiadczy o wyparciu si odpowiedzialnoci rozmówców.
Marshall B. Rosenberg
Porozumienie bez przemocy
Kolejnym typem komunikatów odcinajcych od ycia jest wyparcie si odpowiedzialnoci. Komunikat odcinajcy od ycia zamiewa nasz wiadomo tego, e kady z nas odpowiada za wasne myli, uczucia i czyny. Czsto uywane sowo „musie” – tak jak w zdaniu „Pewne rzeczy czowiek po prostu robi musi, chce czy nie chce” – moe by przykadem, jak tego rodzaju frazeologia zamca poczucie odpowiedzialnoci za wasne wystpki. Wyraenie „przez ciebie czuj si...” – na przykad w zdaniu „Przez ciebie czuj si winny” – to kolejny przykad, jak jzyk uatwia odmow wzicia na siebie odpowiedzialnoci za wasne uczucia i myli.
“
Temat: O trudnej sztuce porozumienia. „Na wiey Babel” Wisawy Szymborskiej.
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
1. Czytanie utworów literackich.
2) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: wiata przedstawionego (fabuy, bohaterów. akcji, wtków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartociuje.
IV. Samoksztacenie. Ucze:
6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi.
Zakres rozszerzony
1. Czytanie utworów literackich. Ucze: Spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
2) rozumie pojcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rol w budowaniu wartoci uniwersalnych;
3) rozpoznaje w utworach cechy prdów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje.
2. Odbiór tekstów kultury. Ucze: spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
3) rozpoznaje nawizania do tradycji biblijnej i antycznej w kulturze wspóczesnej.
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
Strategie nauczania:
Formy zaj:
rodki dydaktyczne:
Przebieg zaj:
Przed lekcj
Nauczyciel z wyprzedzeniem dzieli zespó uczniów na trzy grupy i prosi o przygotowanie na podstawie dowolnych róde minireferatów na temat trzech obrazów: Bronisaw Linke, Czerwony autobus; Edward Hopper, Nocne marki; Banksy, mural (policjant przeszukujcy dziewczynk). Opisuj zdarzenie i miejsce, postacie oraz ich zachowanie.
Faza wstpna
1. Nauczyciel rozpoczyna zajcia od rozmowy o sytuacjach yciowych, w których uczniowie próbowali zaradzi brakowi porozumienia. Uczestnicy zaj swobodnie opowiadaj o swoich przeyciach. Udzielaj odpowiedzi na pytanie nauczyciela, czy takie sytuacje uatwiaj funkcjonowanie w spoeczestwie.
2. Nauczyciel prosi przedstawicieli zespoów o zreferowanie efektów swojego samoksztacenia. Wskazani uczniowie wygaszaj minireferaty o obrazach i sytuacjach na nich ukazanych (miejsce, postacie, zachowania). Uczniowie dostrzegaj, e wszystkie analizowane obrazy ukazuj przede wszystkim brak porozumienia ludzi, alienacj jednostek w tumie. S zrealizowane w rónym czasie, rónymi technikami.
3. Przedstawienie celu i tematu zaj.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z fragmentem Ksigi Rodzaju o budowaniu wiey Babel oraz z wierszem Wisawy Szymborskiej Na wiey Babel.
2. Uczniowie, wykorzystujc informacje o schemacie Romana Jakobsona (emateriay), tworz wasny schemat do wiersza Wisawy Szymborskiej. W tym celu ustalaj pytania do kadej czci schematu, a nastpnie odpowiadaj na nie pisemnie. W ich notatkach powinny si znale informacje o tym:
kim jest nadawca? kim odbiorca wiersza? czego dotyczy desygnat, czyli wycinek rzeczywistoci wykreowanej przez Wisaw Szymborsk? jaki jest kontakt midzy nadawc i odbiorc? co jest kodem w wierszu (swoistym akcie komunikacji)? co jest komunikatem?
3. Wskazywani uczniowie rozwizuj kolejne wiczenia interaktywne dotyczce wiersza, szczególnie wiczenie 1, 2, 3, i 4. Realizacje zada przedstawiaj na forum klasy. Nauczyciel komentuje udzielone odpowiedzi, w razie koniecznoci uzupenia je.
4. Uczniowie rozwizuj wiczenie 6. Po ustaleniu nazw zastosowanych rodków artystycznego wyrazu nauczyciel rozmawia z uczniami o funkcji tych zabiegów jzykowych w wierszu Wisawy Szymborskiej.
5. Uczniowie wykonuj wiczenie 7. Wymieniaj si spostrzeeniami. Realizacje zadania porównuj z piramid potrzeb ludzkich wedug Abrahama Maslowa. Komentuj swoje wypowiedzi, dostrzegajc, e najwaniejsza dla ludzi jest potrzeba samorozwoju, uznania i przynalenoci, a do ich zaspokojenia konieczne jest porozumiewanie si.
6. Nauczyciel zapisuje na tablicy pytanie: Jak mówi, eby wszyscy si suchali i rozumieli?
Uczniowie dziel si swoimi spostrzeeniami o zasadach skutecznej komunikacji. Ustalaj rejestr rad i wskazówek uatwiajcych porozumiewanie si.
7. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów. Wybrany ucze formuuje wniosek. Przykad:
Warto zastanawia si nad sposobami komunikowania si, snu na ten temat refleksje. Stawia pytania:
Zadanie domowe:
Wykorzystujc schemat aktu komunikacji Romana Jakobsona, zapisz w nim wszystkie moliwe, twoim zdaniem, zakócenia przebiegu jzykowego porozumiewania si ludzi. Swoje odpowiedzi sformuuj w zwizku z wszystkimi szecioma elementami schematu.
Wykonujc to zadanie, moesz skorzysta z arkusza egzaminacyjnego z roku 2018. W pierwszej czci arkusza maturalnego z jzyka polskiego znajduje si fragment wypowiedzi Wojciecha Bonowicza Profesja stulecia i wizka zada krótkiej odpowiedzi, w tym streszczenie logiczne. Na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
Chantal St-Hilaire
“
z atwoci odnajdziesz ten arkusz i schemat odpowiedzi do wskazanych zada o braku komunikacji midzy ludmi (www.cke.edu.pl).
Materiay pomocnicze:
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium:
Uczniowie na podstawie schematu R. Jakobsona przygotowuj scenki ilustrujce zastosowanie rónych funkcji jzyka.