Upload
dinhnhu
View
217
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Maciej Małozięć
W trosce o historię, tradycję i dziedzictwo Polskiego Państwa Podziemnego.
Działalność ŚZŻAK skierowana do młodzieży
na przykładzie Okręgu Tarnów
Geneza powstania Związku Żołnierzy AK
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej od samego początku był organizacją
kombatancką, zrzeszającą byłych żołnierzy Armii Krajowej oraz członków podziemnych struktur
niepodległościowych związanych z Polskim Państwem Podziemnym. Związek powstał w 1990 roku z
połączenia Stowarzyszenia Żołnierzy AK i Związku Żołnierzy AK, a jednym z jego zasadniczych
celów było badanie, utrwalanie i rozpowszechnianie historii, tradycji i dziedzictwa ideowego Armii
Krajowej.
Podstawową jednostką Związku pozostają Koła Terenowe i Koła Środowiskowe, które
wchodzą w skład Okręgów. Te zaś podlegają pod Zarząd Główny w Warszawie. Na ziemi
tarnowskiej, już w 1989 roku powstały samorzutnie pierwsze koła Stowarzyszenia Żołnierzy AK i
Związku Żołnierzy AK. W 1990 powstał Inspektorat ŚZŻAK Tarnów, który w 1994 roku został
przekształcony w działający do dzisiaj Okręg ŚZŻAK Tarnów. Funkcję prezesa Okręgu od samego
początku pełni płk w st. spocz. – Zdzisław Baszak. W skład Okręgu, poza kołami z dawnego
Inspektoratu, weszły nowe koła z siedzibami w: Brzesku, Gorlicach, Nowym Sączu i Oddział Dębica.
Związek skupiał się głównie na organizowaniu uroczystości patriotyczno-religijnych,
organizowaniu pomocy socjalnej dla członków, upamiętnianiu miejsc historycznych wydarzeń.
Szczególną troską otaczano młodzież dla której organizowano wyjazdy, spotkania, wieczornice. W
wielu przypadkach Związek występował z inicjatywą, by szkoły przyjęły jako patrona postać
związaną z Armią Krajową lub Polskim Państwem Podziemnym.
Na tle pracy wychowawczej z młodzieżą Związek może pochwalić się wieloma osiągnięciami,
zarówno na szczeblu lokalnym (poprzez działalność poszczególnych kół), jak również na szczeblu
regionalnym, biorąc pod uwagę działalność okręgów.
Jednak od kilku systematycznie spada liczba członków zwyczajnych z uprawnieniami
kombatanckimi, tj. weteranów AK. Najmłodsi żołnierze Armii Krajowej mają dziś blisko 90 lat, a ich
aktywność i kondycja fizyczna nie są już tak dobre, jak w momencie zawiązania się organizacji.
Z uwagi na trudności kadrowe, Związek podjął szereg działań, zmierzających do
przekształcenia organizacji z kombatanckiej w społeczno-kombatancką, a w przyszłości w społeczną,
by w dalszym ciągu troszczyć się o historię, tradycję i dziedzictwo Polskiego Państwa Podziemnego.
Podczas Zjazdu Delegatów ŚZŻAK w 2012 roku, przyjęto założenia programu „Kontynuacja”, który
szczegółowo nakreśla kierunki działań oraz rolę ŚZŻAK jako kontynuatora przekazu etosu AK. W
przyszłej działalności Związku szczególną rolę mają odgrywać m.in.: Kluby Historyczne im. AK,
Kluby Historyczne im. Gen. „Grota”, stowarzyszenia i związku, które w swej nazwie mają odwołanie
do Armii Krajowej i jej bohaterów, stowarzyszenia i kluby powstałe z inspiracji organizacji
terenowych Związku oraz te, z którymi zawarte zostały stosowne porozumienia, związki harcerskie,
organizacje młodzieżowe, szkoły im. AK i jej bohaterów, biblioteki szkolne i publiczne oraz instytucje
samorządowe.
Niniejszy artykuł przedstawia główne kierunki bieżącej działalności edukacyjnej tarnowskiego
Okręgu ŚZŻAK, a jego celem jest przybliżenie nauczycielom, wychowawcom i pedagogom
możliwości pracy dydaktycznej z młodzieżą w oparciu w oparciu o historię, tradycję i dziedzictwo
Polskiego Państwa Podziemnego w ramach struktur Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej
ze szczególnym uwzględnieniem roli Klubów Historycznych im. Armii Krajowej w procesie przekazu
etosu AK, wychowania patriotycznego dzieci i młodzieży oraz trwałości działań zapoczątkowanych
przez członków Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Pamięć jako fundament wychowania młodzieży
W latach 90. XX wieku świadomość polskiego społeczeństwa nt. działalności
podziemnych struktur Polskiego Państwa Podziemnego była bardzo niska. Od tego czasu,
głównie z inicjatywy środowisk kombatanckich, Instytutu Pamięci Narodowej, lokalnych
samorządów oraz władz państwowych wiele udało się zmienić. Od 2011 roku, dzięki
ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” wzrasta także świadomość
społeczeństwa nt. działalności organizacji podziemia antykomunistycznego lat 1945-1956.
Szczególną rolę w procesie przywrócenia należnej pamięci bohaterom Polskiego Państwa
Podziemnego, odegrał Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, z inspiracji którego
powstało wiele trwałych pomników upamiętniających heroizm polskich patriotów w latach II
wojny światowej oraz w okresie powojennym. Inicjatywy, których naczelną ideą było
„ocalenie od zapomnienia” dziejów AK, pełnią podwójną rolę. Z jednej strony kształtują
pamięć o bohaterach najnowszej historii Polski, z drugiej zaś formują pod względem
wychowania patriotycznego kolejne pokolenia Polaków.
W swej 20 letniej historii tarnowski Okręg ŚZŻAK również może się poszczycić
wieloma osiągnięciami. Z inicjatywy Zarządu Okręgu oraz poszczególnych kół wchodzących
w jego skład powstało dziesiątki pomników i tablic. Najważniejsze z nich to: pomnik
poległych w czasie II wojny światowej w Szczucinie; pomnik sierż. Ignacego Łazarza ps.
„Lot” w Podlipiu; pomnik poświęcony ofiarom I i II wojny światowej w Mędrzechowie;
pomnik poświęcony ofiarom I i II wojny światowej w Kannie; pomnik ku czci poległych
żołnierzy AK w Chyżówkach k. Tymbarku; pomnik upamiętniający Akcję „Most III” na
konspiracyjnym lądowisku „Motyl” w Zabawie; pomnik ku czci bohaterów Akcji „Most III”
w Wał-Rudzie; pomnik upamiętniający załogę alianckiego Halifaxa w Wojniczu; pomnik –
kurhan upamiętniający poległych żołnierzy AK w Suchej Górze; pomnik upamiętniający
akcję Kompanii Szarych Szeregów w Pławnej; pomnik ofiar stalinizmu w Tarnowie; pomnik
w miejscu śmierci por. Zbigniewa Matuli ps. „Radomyśl” w Słonej; pomnik upamiętniający
bój Batalionu „Barbara” na Jamnej; pomnik upamiętniający poległych żołnierzy AK w
Dąbrach; pomnik 16 Pułku Piechoty Ziemi Tarnowskiej przy siedzibie Zarządu Okręgu w
Tarnowie; pomnik poświęcony żołnierzom 5 Pułku Strzelców Konnych i kontynuatorom ich
walki w szeregach AK w Dębicy; pomnik pamięci Mariana Chmielewskiego „Maria” przy
stacji kolejowej w Grabinach; pomnik Kazimierza Głaszczki „Ryś” w Dębicy; pomnik
poświęcony pamięci 54 rozstrzelanych więźniów przy nasypie kolejowym w Dębicy; pomnik
poświęcony pamięci Polaków zamordowanych przez Niemców w 1940 w Lubzinie; kwatera
Polskiego Państwa Podziemnego na cmentarzu wojskowym w Dębicy; symboliczna mogiła
mjr. Adama Lazarowicza „Klamry” na cmentarzu wojskowym w Dębicy; kaplica Armii
Krajowej na dróżkach różańcowych przy Sanktuarium Narodzenia NMP w Zawadzie oraz
pomnik poległych i pomordowanych żołnierzy AK na cmentarzu w Gorlicach.
Unikatowym dziełem wyrosłym z inicjatywy prezesa Okręgu Tarnów ŚZŻAK płk.
Zdzisława Baszaka, jest Izba Pamięci Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, w
której od 21 lat gromadzone są pamiątki oraz muzealia związane z działalnością tarnowskiego
Inspektoratu Armii Krajowej. W okresie 1992-1995 zbiory izby przechowywane były w budynku
biblioteki w Dąbrowie Tarnowskiej. W 1995 na podstawie porozumienia z wojewodą tarnowskim
Okręg Tarnów otrzymał w bezterminowe i bezpłatne użytkowanie dwa budynki o łącznej powierzchni
880 m2 wraz z działką o powierzchni 850 m
2. Izba uwzględnia regionalne tematy m.in. 16. pp. (3
pomieszczenia), Inspektorat Tarnów 1939-1945, Akcja „Most III”, sala broni, sala poświęcona
obozom koncentracyjnym. Aktualnie Izba Pamięci jest oddziałem Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
Jedną z podstawowych funkcji izby jest organizacja spotkań młodzieży z kombatantami Armii
Krajowej, podczas których młodzież ma szansę wysłuchać wspomnień żyjących uczestników akcji
realizowanych przez polskie podziemie w latach okupacji oraz zapoznać się ze specyfiką okresu II
wojny światowej.
Innymi działaniami wyrosłymi na gruncie troski o pamięć było inspirowanie dyrektorów
szkół, rodziców, uczniów i wychowawców do przyjmowania na patronów szkół bohaterów
wywodzących się z Armii Krajowej. Dzięki temu wiele placówek oświatowych oparło swoją misję
wychowawczą o wzorce patronów związanych z AK i PPP.
Wśród innych inicjatyw realizowanych od wielu lat na terenie Okręgu Tarnów ŚZŻAK w
trosce o przekazanie etosu AK następnym pokoleniom, poza wcześniej wymienionymi, należy także
uwzględnić: powołanie i funkcjonowanie Izb Pamięci Armii Krajowej: w Pleśnej (od 2011 roku w
Rzuchowej) oraz w Gumniskach k. Dębicy; organizowanie konkursów wiedzy o Armii Krajowej i
Polskim Państwie Podziemnym; działalność wydawnicza (tylko w 2012 roku Okręg Tarnów ŚZŻAK
wspierał wydanie dwóch publikacji książkowych dotyczących historii AK oraz kilku filmów
dokumentalnych); organizacja rajdów historycznych dla dzieci i młodzieży: Rajdu śladami Batalionu
„Barbara” 16. pp. AK oraz rajdów Szlakiem Partyzanckim II Zgrupowania AK Obwodu Dębica.
Wymienione inicjatywy, mające na celu troskę o dziedzictwo AK, były inspirowane głównie
przez członków ŚZŻAK. Od kilku lat, za słowami Zbigniewa Kabata pseud. „Bobo”, który pisał:
Weźcie od nas pałeczkę sztafety, niech was wiedzie ten sam Orzeł Biały, do tej samej od wieków już
mety, dla jej dobra, dla jej wiecznej chwały...”, weterani AK zapraszają sympatyków ideałów AK by
zaangażowali się w działalność Związku. Z jednej strony chodzi o pozyskanie nowych członków,
którzy zasilą szeregi Związku, z drugiej zaś o powoływanie niezależnych dodatkowych struktur
organizacyjnych, dzięki którym możliwa stanie się edukacja historyczna wśród dzieci i młodzieży.
Różnorodne formy edukacji historycznej w ramach funkcjonowania Klubów
Historycznych im. Armii Krajowej
Na terenie Okręgu Tarnów od lutego 2011 roku powstało 11 Klubów Historycznych
im. Armii Krajowej w trzech typach szkół: tj. w szkołach podstawowych gimnazjach oraz w
szkołach ponadgimnazjalnych. Aktualnie funkcjonują Kluby w Gorlicach, Gródku k.
Grybowa, Szynwałdzie, Szczucinie, Dąbrowie Tarnowskiej, Wojniczu, Radłowie oraz w
Tarnowie.
Celem działalności powoływanych klubów jest:
1) upowszechnianie wśród młodzieży wiedzy, ze szczególnym uwzględnieniem historii
lokalnej, w zakresie:
a) działalności Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej, AK oraz innych
organizacji niepodległościowych walczących z okupantami podczas II wojny światowej i w
okresie zniewolenia komunistycznego;
b) dziejów Polskiego Państwa Podziemnego i władz polskich na uchodźstwie;
c) zbrodni dokonywanych z przyczyn politycznych, narodowościowych lub religijnych na
obywatelach polskich;
d) represji, których Polacy dążący do przywrócenia niepodległości, doznawali od okupantów
oraz władz PRL;
2) krzewienie wśród młodzieży świadomości narodowej i patriotycznej;
3) kształcenie postaw obywatelskich, opartych na znajomości historii, tradycji i powinności
wobec Państwa.
Powyższe cele kluby mogą realizować przez: organizację sesji klubowych,
uczestnictwo w akcjach i spotkaniach organizowanych przez ŚZŻAK, wspieranie działalności
ŚZŻAK poprzez podejmowanie własnych inicjatyw, rozwijanie współpracy ze
stowarzyszeniami historycznymi oraz przez prowadzenie działalności badawczej i
informacyjnej.
Funkcjonujące na terenie Okręgu Tarnów Kluby Historyczne im. Armii Krajowej
wypracowały szereg własnych form działalności, które z jednej strony porządkują plan pracy
nauczyciela w pracy z młodzieżą, z drugiej zaś sprawiają, że młodzież chętnie i aktywnie
włącza się w działalność klubu. Występują przy tym obopólne korzyści, w podstawy których
stoi wychowanie młodego człowieka w oparciu o osobowe wzorce zakorzenione w
dziedzictwie Armii Krajowej.
Wśród ciekawych inicjatyw realizowanych przez poszczególne kluby z terenu
działalności Okręgu Tarnów warto podać kilka przykładów. KH im. AK funkcjonujący przy
Szkole Podstawowej w Gródku k. Grybowa wyszedł z inicjatywą upamiętnianie miejsc
historycznych wydarzeń poprzez opracowanie, wytyczenie i oznakowanie ścieżki
historyczno-dydaktycznej na bazie funkcjonującego od 2004 roku w powiecie dębickim –
Szlaku Partyzanckiego II Zgrupowania AK Obwodu Dębica. Jak pokazały dotychczasowe
doświadczenia z funkcjonowania tego rodzaju ścieżki w Dębicy, tego rodzaju inicjatywy w
których lekcja historii połączona jest z aktywnością turystyczną, to nie tylko kreowanie
ciekawych form edukacji, ale także odpowiedź na zaspokojenie podstawowych potrzeb
jednostki ludzkiej. Jak wskazują badacze teorii turystyki, krajoznawstwo jest taką właśnie
formą odpowiedzi na potrzeby. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim potrzeby:
odpoczynku w atrakcyjnym środowisku przyrodniczym, poznania ciekawych zjawisk
przyrodniczych, czy potrzebę poprawy zdrowia. Ścieżki historyczne są przykład tego, jak
jednocześnie zaspokajać potrzeby młodego człowieka i edukować w taki sposób, aby
przekazywana wiedza, poprzez osadzenie jej w konkretnych kontekstach historycznych,
wzbogacała świadomość ucznia oraz wychowywała go w wymiarze patriotycznym.
Inną ciekawą inicjatywą, są organizowane przez Klub Historyczny im. AK, działający
przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 w Dąbrowie Tarnowskiej spotkania klubowe,
połączone z pracą ze źródłem historycznym. Teksty źródłowe mają bowiem wiele zalet:
konkretyzują to co ogólne, rozwijają zasób wyobrażeń, uczą myślenia historycznego przez
analizowanie tekstów, zapoznają z autorem ukazując specyfikę poznawanego okresu
dziejowego, wzbogacają oraz utrwalają wiedzę historyczną.
Atrakcyjną formę edukacji historycznej prezentuje także Klub Historyczny im. AK
działający przy Zespole Szkół Mechaniczno-Elektrycznych, który z okazji Dnia Szkoły,
organizuje pikniki historyczne oraz aktywnie włącza się w działalność Sekcji Rekonstrukcji
Historycznej im. 16 pp. Również członkowie KH im. AK działającego przy Zespole Szkół
Licealnych i Technicznych w Wojniczu poza działalnością klubową, angażują się również w
paramilitarną działalność w ramach Związku Strzeleckiego „Strzelec” – Organizacji
Społeczno-Wychowawczej, dzięki czemu ich wiedza nt. AK oraz służba w jednostce
strzeleckiej nabiera interdyscyplinarnego charakteru rozwijając umiejętności, pasję i wiedzę
ucznia.
Przedstawione przykłady działań Klubów Historycznych im. AK funkcjonujących na
terenie Okręgu Tarnów ŚZŻAK obrazują szerokie spektrum możliwości funkcjonowania KH
im. AK w oparciu o historię Polskiego Państwa Podziemnego. W pracy z młodzieżą na
każdym szczeblu edukacji najważniejsze niezmiennie pozostaje wychowanie i troska o
rozwój człowieka. Kiedy realizuje się ono w oparciu o osobowe wzorce bohaterów Polskiego
Państwa Podziemnego, młody człowiek nie tylko wzrasta w wymiarze osobowym,
patriotycznym i obywatelskim, ale poszerza także swoją wiedzę z zakresu przedmiotów
szkolnych, szczególnie w zakresie historii, a także z zakresu języka polskiego, wos, geografii,
biologii, muzyki itd.). Funkcjonowanie tego rodzaju struktur przy Światowym Związku
Żołnierzy AK to z jednej strony kontynuacja pięknego etosu Polskiego Państwa
Podziemnego, z drugiej zaś zapewnienie ciągłości organizacji, której członkowie z wielkim
trudem budowali etos Armii Krajowej, na gruncie którego młodzież może czerpać ideały oraz
wzorce osobowe godne naśladowania...
A gdy sił wam już zacznie brakować
aby sprostać kolejnej potrzebie,
nie przestańcie dalej maszerować,
rzućcie okiem w historię, za siebie.
Wtedy wspomnisz nas, młody dziś druhu
i pojmiesz, bez żadnych wątpliwości,
że ty jesteś ogniwem w łańcuchu,
jak i my, małą cząstką całości.
Zbigniew Kabata „Bobo”, Sztafeta (fragm..)