Upload
kaiser
View
68
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Postępy w akcynologi i dr hab. n. med. Ewa Majda-Stanisławska Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Wakcynologia (Vaccinology) - nauka o szczepieniach ochronnych. Bakteriologia/wirusologia. Immunologia szczepień. Medycyna. Technologia produkcji, - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Postępy wakcynologii
dr hab. n. med. Ewa Majda-Stanisławska
Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Wakcynologia (Vaccinology)- nauka o szczepieniach ochronnych
Bakteriologia/wirusologia
Technologia produkcji, warunki transportu i przechowywania
MedycynaImmunologia szczepień
Odporność przeciw chorobom zakaźnym
C zynnaZakażenie
przechorow anie
B iernaPrzejście przeciw ciał
klasy IgGprzez łożysko
Naturalna
B iernaPodanie
sw oistych przeciw ciał
C zynnaSzczepienie
C zynno-bierna
Szczepienie+ podanie przeciw ciał
W ytworzonaSztucznie
Wytworzona sztucznie odporność bierna - podawanie przeciwciał
Zalety: natychmiastowa ochrona, najskuteczniejsza możliwość leczenia niektórych chorób
Wady:
1. trwa krótko - do 6 tygodni,
2. upośledza czynną odpowiedź na wprowadzone w
tym czasie antygeny, w tym antygeny szczepionkowe
3. możliwość przeniesienia czynników zakaźnych
Wytworzona sztucznie odporność bierna -podawanie przeciwciał Choroby w których podanie przeciwciał jest
najskuteczniejszą metodą leczenia: błonica, tężec, zatrucie jadem kiełbasianym, ukąszenie przez węża, noworodek matki chorej na ospę wietrzną
Zastosowanie uodpornienia czynno - biernego (surowica + szczepionka):
- wścieklizna
- tężec
- ekspozycja na HBV osoby podatnej
Rodzaje przeciwciał stosowanych do uodpornienia biernego:IMMUNOGLOBULINA LUDZKA
Przygotowywana z surowicy zdrowych, dorosłych ludzi
Zawiera różnorodne przeciwciała Stosowana w ciężkich zakażeniach, szczególnie
u osób z zaburzoną odpornością
Rodzaje przeciwciał stosowanych do uodpornienia biernego:SWOISTA IMMUNOGLOBULINA
Gamma globulina otrzymana od osób niedawno wyleczonych z choroby zakaźnej lub od hiperimmunizowanych (wielokrotnie szczepionych) ochotników
Przykłady:
immunoglobulina przeciw WZW B (HBIG)
ludzka immunoglobulina przeciw wściekliźnie (HRIG)
ludzka immunoglobulina przeciwko ospie wietrznej i
półpaścowi (HVIG)
Rodzaje przeciwciał stosowanych do uodpornienia biernego:
ANTYTOKSYNA
ANTYTOKSYNA jest rodzajem swoistej immunoglobuliny
ANTYTOKSYNA to swoiste przeciwciała neutralizujące toksynę (truciznę). Uzyskuje się je podając zwierzętom (zwykle koniom) lub ludziom - ochotnikom toksynę i pobierając od nich surowicę, która jest opracowana poprzez zagęszczanie, eliminację innych białek, sterylizację
Przykłady zastosowania antytoksyn
ANTYTOKSYNA przeciwko jadowi kiełbasianemu, przeciwbłonicza, przeciwtężcowa
ANTYWENINA przeciw ukąszeniom węży
ANATOKSYNA
ANATOKSYNA (Toksoid) to inaczej toksyna
(trucizna) bakteryjna pozbawiona poprzez obróbkę
laboratoryjną właściwości toksycznych, ale
zachowujące swoje właściwości antygenowe.
Anatoksyny są stosowane w niektórych
szczepionkach np. anatoksyna błonicza, tężcowa
Szczepionka jest to produkt pochodzenia biologicznego zawierający substancje zdolne do wywołania takich procesów immunologicznych, które prowadzą do powstania trwałej odporności przeciwko określonej chorobie zakaźnej
Cele szczepień ochronnych
Zapobieganie zachorowaniu u osoby szczepionej Zmniejszenie liczby chorujących
( zapadalności) - odra Eliminacja choroby z danego obszaru -
poliomyelitis Eradykacja (wykorzenienie) choroby na świecie –
ospa prawdziwa
Eliminacja drobnoustroju chorobotwórczego ze środowiska człowieka =
ERADYKACJA (wykorzenienie)
Możliwa tylko w odniesieniu do mikroorganizmów, których jedynym rezerwuarem jest człowiek
Szczepienie prowadzone we wszystkich krajach, w których występuje choroba, u co najmniej 90% podatnej populacji
Udany program eradykacji ospy prawdziwej (1979 r) Program WHO „świat bez polio”? - w założeniu
eradykacja Poliomyelitis do 2000 roku
Ospa prawdziwa (Variola vera)
Edward Jenner - zastosowanie wirusa ospy krowiej dla uzyskania odporności przeciwko wirusowi ludzkiej ospy prawdziwej
Obawy przed stosowaniem szczepień ochronnych są tak dawne, jak same szczepienia
James Gillray, The Cow-Pock—or—the Wonderful Effects of the New Inoculation! (1802)
Ospa prawdziwa (Variola vera)
Pierwsza choroba zakaźna, przeciwko której opracowano szczepionkę: Edward Jenner 1796 r
Pierwsza choroba zakaźna, którą zwalczono na świecie dzięki szczepieniom ochronnym - (ostatnie naturalne zachorowanie zarejestrowano 26.10.1977 roku w Somalii)
Ostatnie zakażenie laboratoryjne - 1978 rok, Uniwersytet Medyczny w Birmingham
Certyfikat globalnej eradykacji ospy prawdziwej - 9.12.1979
Cechy idealnej szczepionki
Jednorazowa dawka antygenu Trwała odpowiedź (na całe życie) Pełna odporność u 100% szczepionych Nie wywołuje żadnych działań niepożądanych Niska cena (możliwość powszechnego stosowania)
A crowd of people in Niger, West Africa awaiting vaccination during the Smallpox Eradication and Measles Control Program in the late 1960s or early 1970s. Image:
Dr. JD Millar/CDC.
Drogi podania szczepionki
Najczęstsze: injekcja domięśniowa lub podskórna
Podanie doustne: szczepionka przeciwko polio OPV (Sabina), szczepionka przeciwko rotawirusom
Podanie donosowe (historyczne-ospa prawdziwa); grypa – zarejestrowana w USA)
Program szczepień ochronnych na rok 2013
Ogłaszany w formie załącznika do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego
zawiera zasady przeprowadzania szczepień ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym w 2013 roku.
PODSTAWY PRAWNEPODSTAWY PRAWNE
I.A. Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku
I.B. Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie
II.A. Szczepienia zalecane – nie finansowane z budżetu państwa,
KALENDARZ SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH:
punkty I.A. oraz I.B. PSO
Rodzaje szczepionek - w zależności od budowy składników antygenowych
1. Żywe drobnoustroje, rozmnażające się w organizmie człowieka
a. Naturalne (wirus krowianki)
b. Atenuowane (BCG, MMR, ospa wietrzna)
2. Pełne drobnoustroje, niezdolne do rozmnażania w organizmie człowieka
a. Pełnokomórkowe, zabite bakterie (krztusiec)
b. Inaktywowane wirusy (WZW A)
Podział szczepionek w zależności od ilości antygenów
Monowalentne - zawierające jeden antygen
drobnoustroju np. szczepionka przeciw WZW B.
Poliwalentne - zawierają kilka serotypów tego
samego gatunku drobnoustroju np. szczepionka
przeciwko poliomyelitis (typ 1, 2 i 3); przeciwko
pneumokokom, grypie.
Podział szczepionek w zależności od ilości zawartych gatunków drobnoustrojów
Pojedyncze (jeden gatunek drobnoustroju)
Skojarzone (kilka gatunków w jednej strzykawce
np. szczepionka błoniczo-tężcowo-krztuścowa
(DTP), szczepionka przeciwko WZW A i WZW B
(TWINRIX), odra+świnka+różyczka (MMR)
Szczepionki bakteryjne pełnokomórkowe - martwe (zabite) lub żywe (atenuowane)
Szczepionki z zabitych bakterii produkuje się z hodowanych drobnoustrojów, które zostały zabite przez wysoką temperaturę lub odczynniki chemiczne (aceton, formalinę, tiomersal, fenol). Sposób zabicia musi być tak dobrany, aby zachować immunogenność preparatu czyli jego zdolność do wywołania swoistej odpowiedzi immunologicznej)
Żywe, atenuowane szczepionki przygotowuje się przez częste pasażowanie na sztucznych pożywkach
Próby zapobiegania gruźlicy - szczepienie prątkiem bydlęcym metodą Kocha
Atenuacja jest to proces pozbawiania właściwości chorobotwórczych drobnoustroju (zjadliwości bakterii, wirulencji wirusów) przy zachowaniu wszystkich składników antygenowych warunkujących immunogenność
Ludwik Pasteur - zastosowanie sztucznych pożywek do hodowli bakterii, utrata zjadliwości (atenuacja)
Rodzaje szczepionek - w zależności od budowy składników antygenowych
3. Fragmenty drobnoustrojów
a. Wielocukry otoczki
b. Antygen powierzchniowy (WZW B)
4. Toksoidy bakterii (błonica, tężec)
5. Rekombinanty DNA
a. Gen klonowany w komórkach (WZW A)
b. Geny wyrażane w wektorach
c. DNA (goły)
Co to jest otoczka bateryjna?
Otoczka to sztywna struktura zewnętrzna komórki bakteryjnej
Otoczki są zbudowane z wielocukrów
Otoczki chronią przed fagocytozą, zapobiegają aktywacji dopełniacza na drodze alternatywnej
Ważną rolę w niszczeniu tych bakterii odgrywają komórki żerne śledziony (pochłanianie bez uprzedniej opsonizacji)
Produkty pochodzenia bakteryjnego stosowane w szczepieniach - wielocukry otoczki Wielocukry otoczki Haemphilus influenzae to bardzo
małe antygeny, tzw. antygeny niekompletne: hapteny Hapteny mogą reagować z wytworzonymi
przeciwciałami, ale same nie są immunogenne Immunogenność uzyskuje się przez połączenie
(skonjugowanie) z nośnikiem Nośnikami w szczepionkach przeciwko HiB mogą być:
toksoid błoniczy, toksoid tężcowy (Hiberix, Act Hib), białko błony zewnętrznej meningokoków (Pedvax HiB)
Szczepionki pneumokokowe
Polisacharydowa23v PPV
dla dorosłych i dzieci
z grup ryzyka
Koniugowana13v PCV
dla dzieci
Streptocccus pneumoniae szczepionka 23 -walentna
nieskoniugowana
Jednakowe ilości (po 25 g) wielocukrów otoczki
pochodzących z 23 serotypów S. pneumoniae:
1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14,
15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F, 33F
Streptocccus pneumoniae szczepionka 13-walentnaskoniugowana - Prevenar
13 serotypów wielocukrów otoczki, najczęściej powodujących choroby inwazyjne u małych dzieci
1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F, 23F
Wrażliwa populacjaWrażliwa populacja
Odporność gromadnaOdporność gromadna: : szczepienie zmniejsza częstość zachorowań szczepienie zmniejsza częstość zachorowań
x
x x
Udowodniony mechanizm odporności gromadnej, szczepionki:
Pneumokokowa dla dzieci 6 tyg – 5 lat
Menigokokowa dla niemowląt
Rotawirusowa dla dzieci do 6 miesiąca życia
Występowanie różnych grup serologicznych N. meningitidis na świecie
Szczepionki chroniące przed sepsą meningokokową
Podobnie jak pneumokoki – wielocukry otoczki skonjugowane (sprzężone z białkami)
Tylko wielocukier serogrupy C Lub wielocukry serogrup A, C, Y W135
Epidemiologia w Europie Serogroupy B i C stanowią 90%
Reference: EU-IBIS Network. Invasive Neisseria Meningitidis in Europe 2006 Health Protection Agency London 2006. Available from www.euibis.org
Dystrybucja grup serologicznych Neisseria meningitidis wśród pacjentów z IChM w Polsce 2005-VI.2008 (n=628)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1-11m 1 2 3 4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-44 45-64 >64
wiek
lic
zb
a p
rzy
pa
dk
ów
B
C
Dane KOROUN/BINetOpr. A.Skoczyńska
Reakcje krzyżowe wykazane in vitro
Pomiędzy monoklonalnymi przeciwciałami przeciwko glikoproteinom otoczki meningokoków serogrupy B a:
glikoproteinami centralnego układu nerwowegoglikoproteinami mięśnia sercowegoglikoproteinami wątrobyglikoproteinami nerek
Robbins i wsp. 2008
Czynniki wirulencji jako składniki szczepionek meningokokowych
OMV outer membrane vesicle
Otoczka
Produkty pochodzenia bakteryjnego stosowane w szczepionkach
- toksoidy bakteryjne
Toksoidy są to preparaty toksyn (trucizn) bakteryjnych pozbawione właściwości toksycznych, ale o zachowanych własnościach immunogennych.
Toksoid przygotowuje stosując wysoką temperaturę lub formalinę.
Podanie toksoidu = wytworzenie przeciwciał tylko przeciw tej toksynie
Znaczenie szczepionek zawierających toksoidy bakteryjne
Uodpornienie toksoidem jest skuteczne przez rok lub dłużej.
Konieczne są szczepienia przypominające. Przedłużenie działania bodźca antygenowego i
wzmocnienie jego immunogenności uzyskuje się poprzez dodanie adiuwantów (łac. adiuvare -pomagać).
Przykład: anatoksyna błonicza i tężcowa adsorbowane na wodorotlenku glinu szczepionki DT lub Td
Antygeny bakterii Antygeny bakterii Bordetella pertussisBordetella pertussiszawartezawarte w szczepionkach w szczepionkach
bezkomórkowych (aP)bezkomórkowych (aP)
Liczba iniekcji wg kalendarza szczepień u dzieci
w krajach EU 7- 8 Polska - 15
Szczepionki skojarzone
Wiele chorób – jedno ukłucieWiele chorób – jedno ukłucie
Szczepionki skojarzone przeciwko:Szczepionki skojarzone przeciwko: błonicy,błonicy, tężcowi,tężcowi, krztuścowi (acellularna)krztuścowi (acellularna) polio (inaktywowana)polio (inaktywowana) Haemeophilus infuenzae Haemeophilus infuenzae typu b typu b
• wysoka efektywność i bezpieczeństwo
• redukcja liczby iniekcji, zwłaszcza w pierwszym roku życia dziecka
• mniej bólu i stresu dla niemowląt i rodziców
Nowoczesne szczepionki skojarzone
z acellularną komponentą krzuścową
INFANRIX –IPV-HiB, Pentaxiom, DTaP (SSI)
Szczepionki chroniące małe dzieci przed biegunką rotawirusową
Drogi szerzenia się Rotawirusów
Fekalno-oralna Na rękach do kilku godzin Na stałych powierzchniach do
kilku tygodni W wodzie do kilku tygodni
Inne drogi szerzenia Kropelkowa
Zmienność antygenowa rotawirusów
Genom rotawirusów to podwójna nić RNA złożona z 11 segmentów (każdy z nich koduje odrębne białko VP)
W przypadku współzakażenia łatwo dochodzi do reasortacji genów między szczepami rotawirusów
(ludzkich ale także ludzkich i zwierzęcych)
Szczepionki przeciw biegunkom rotawirusowym dostępne w Polsce
Żywa,doustna, pięciowalentna - zawierająca atenuowany wirus bydlęcy + wirus ludzki (PRV)
Żywa,doustna, monowalentna – zawierająca
atenuowany szczep ludzki- RIX 4414
<
24h
2 mż 3-4 mż 5-6 mż 7 mż 8-12 mż 13-14 mż 16-18 mż
2-5 lat 6 lat 10 lat 11-12 lat 14 lat 19 lat 20-54 lat 55-64 lat >65 lat
RV RV RV
PCV PCV PCV PCV PPV PPV
Ospa wietrzna
Źródła informacji
Zarządzenia ogólne Ministra Zdrowia, coroczne
komunikaty Głównego Inspektora Sanitarnego
www.mz/gov.pl/
Dane liczbowe na temat realizacji kalendarza
szczepień ochronnych w Polsce: Państwowy Zakład
Higieny www.pzh.gov.pl
Źródła informacji
Rekomendacje AAP dotyczące szczepień Centers for Disease Control and Prevention– www.cdc.gov (MMWR Recommendations and Reports)
Zalecenia dotyczące szczepień i zalecenia profilaktyczne dla wyjeżdżających za granicę World Health Organisation www.who.int. (international travel and public health)