PAUSELIJKE INQUISITIE

1. Inleiding

Paus Innocentius III (1198-1216) begon in 1208 een kruistocht tegen de Katharen. Ze werden ook wel ‘Albigenzen’ genoemd, naar het centrum van hun activiteiten, de Zuid-Franse stad Albi.

OPDRACHTDuid op de kaart de gebieden aan waar de katharen leefden. Maak gebruik van een atlas.In het rood: leefgebieden van de katharen (Occitanië, Zuid-Frankrijk, Noord-Italië en West-Duitsland)In het groen: BelgiëIn het blauw: de stad Albi

2. Wie waren de katharen?

OPDRACHTLees de volgende historische bron en kom meer te weten over de katharen. Los nadien de bijhorende vragen op.

Een monnik over de katharen

Zij beweren het leven van de Apostelen te leiden, zij eten geen vlees en drinken slechts een klein beetje wijn om de drie dagen, zij maken dagelijks honderd kniebuigingen, ontvangen geen geld en vormen een geheime genootschap. Zij verwerpen aalmoezen aangezien zij haar bron, de eigendom, verloochenen. Zij verwerpen de mis en de communie en houden het bij het breken van het brood. Indien iemand van hen, onder aandrang van de verleiding, de mis opdraagt, dan laat hij het canon weg, hoedt hij zich van de communie en werpt hij de hosties achter zich weg of gooit ze naast het altaar of bergt ze in het missaal. Zij verbieden de verering van het kruis.

J. Guirard, Histoire de l’inquisition au moyen âge

(Parijs 1935), p. 13-14.

a. Omschrijf in drie zinnen de levensstijl van de katharen.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b. Wat vind je van de leer van de katharen?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

OPDRACHTBekijk de volgende afbeelding en bron. Vergelijk het christendom met het katharisme.

a. Som drie verschillen op tussen het christendom en het katharisme.

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

Dat een aanzienlijk deel van de bevolking Rome de rug toekeerde en het katharisme ging aanhangen, zal dan ook niemand verbazen. Evenmin dat Rome zich bedreigd begon te voelen toen er zoveel afvalligheid en zo’n vermindering van inkomsten te merken viel.

Satire van John van Salisbury op de kerk (12de

eeuw)Ik herinner mij dat ik eens een bezoek bracht aan paus Adrianus IV, met wie ik op zeer vriendschappelijke voet stond en dat ik bijna drie maanden bij hem verbleef in Beneventum. Op een dag, toen we als vrienden met elkaar spraken, vroeg hij me wat men van hem en van de roomse kerk dacht. En ik maakte een ondeugend gebruik van mijn vrijheid en begon hem te vertellen wat ik in verscheidene landen gehoord had. Men zegt, vertelde ik, dat de roomse kerk, die de moeder van alle kerken is, zich meer als stiefmoeder gedraagt dan als een moeder; de Schriftgeleerden en farizeeën zitten daarin en leggen de mensen lasten op de schouders die zij niet kunnen dragen. Zij overladen zichzelf met mooie kleren en hun tafels met kostbaar zilver. Ze onderdrukken de kerken, lokken processen uit, brengen de geestelijken en het volk in moeilijkheden, koesteren geen medelijden voor de onderdrukten en zien winst als de enige plicht van de mens. En de paus zelf, zegt men, is voor allen een last en een bezwaar: terwijl de kerken die onze vaderen bouwden, vervallen tot ruïnes, bouwt hij paleizen en hij kleedt zich niet slechts in purper, maar in goud.John van Salisbury, Policratus, gec. R.W. Southern, De opkomst Van het avondland (Utrecht en Antwerpen 1960), p. 162-163.

3. Wat was de reactie van de paus?

De paus kreeg de hulp van ene Dominicus de Guzmán. In 1203 was hij naar Frankrijk gereisd en de bedreiging die het katharisme toen vormde, had hem zeer verontwaardigd. Deze verontwaardiging werd nog versterkt tijdens een tweede bezoek. Hij ontmoette de lokale pauselijke gezanten die uitgebreid hun beklag deden over de ketterij die de streek teisterde. Om dit tegen te gaan bedacht Dominicus een ambitieus plan.

OPDRACHTDominicus zette een snel verspreidend netwerk op van reizende monniken. Bekijk de volgende afbeelding en probeer aan de hand van hun uiterlijk te omschrijven hoe ze leefden.

…………………………………………………………….………………………

………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………….………

Als geheim wapen werden monniken gestuurd om de bevolking opnieuw te bekeren tot het

katholieke geloof en zo haar macht terug te winnen. Dit draaide op een ramp uit. Ter plaatse

aangekomen, werden de missionarissen uitgelachen en bespot.

OPDRACHTBekijk de volgende afbeeldingen. Wat is de reactie van de Kerk op het katharisme?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Dit was de eerste kruistocht in een christelijk land tegen andere christenen. Mannen, vrouwen en zelfs kinderen werden niet ontzien.

4. Uitroeiing van de ketterij door de inquisitie

De inquisiteurs trokken van stad naar stad en vroegen de plaatselijke pastoor om alle inwoners op te roepen om in de kerk te verschijnen. Iedereen kwam, want wegblijven leek verdacht en dat alleen al kon een onderzoek tot ketterij opleveren. Vervolgens vroeg hij alle mensen die zichzelf schuldig aan ketterij achtten naar voor te komen. Mensen die van ketterij verdacht werden, kregen de tijd om zichzelf aan te geven. Als ze dat binnen een bepaalde periode deden, werden ze meestal weer tot de Kerk toegelaten en kregen ze een milde straf.

OPDRACHTLees de volgende bron en los de bijhorende vragen op.

Over een penitentie voor een ketter, door de H. Dominicus voorgeschreven

Op drie zondagen moet de zondaar, met ontbloot bovenlijf, door de priester worden gegeseld, van de ingang van de stad tot aan de kerkdeur. Hij moet zich voor altijd onthouden van vlees, eieren en kaas behalve met Pasen, Pinksteren en Kerstmis. Tweemaal per jaar moet hij zich veertig dagen lang onthouden van vis en iedere week drie dagen van vis, wijn en olie, dit als zijn gezondheid en arbeid het toelaten. Hij moet zich als kloosterling kleden, met op iedere borst een kruis genaaid. Indien mogelijk moet hij dagelijks mishoren en op feestdagen de verpers bijwonen. Zevenmaal per dag moet hij de getijden reciteren en bovendien het Onze Vader tienmaal per dag en twintigmaal ’s nachts. Hij moet de uiterste kuisheid betrachten. Deze levenswijze moet hij volhouden totdat de gezant het juist acht er verandering in te brengen, terwijl, als hij zich niet aan de voorschriften houdt, hij beschouwd zal worden als een meinedige en een ketter en gescheiden zal worden van de gemeenschap der gelovigen.

H.C. Lea, De inquisitie in de middeleeuwen (Antwerpen en Utrecht 1966), p. 210.

a. Som drie straffen op die een ketter kon krijgen nadat hij zichzelf als schuldig bevond.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b. Bespreek klassikaal wat je van deze straf vindt.

Aan de hand van de lijst van mogelijke ketters werden verdachten vervolgens opgeroepen voor een verhoor. Aan het begin van het verhoor werd de verdachte volledig in het ongewisse gelaten. Er werd niet bij verteld wat die aanklacht was en wie hem als ketter had aangeduid. De verdachte werd volledig in onzekerheid gelaten over de mogelijke gevolgen van zijn verhoor. Want hij moest ertoe gebracht worden ‘zichzelf te verraden’.

OPDRACHTBekijk het volgende filmfragment en beantwoord nadien de volgende vragen.

Weetje!

Jean d’Arc is een heldin van Frankrijk. Ze speelde een beslissende rol in de Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland. Op 19-jarige leeftijd werd ze door de kerkelijke rechtbank veroordeeld tot ketter en stierf ze op de brandstapel. Vijfentwintig jaar later werd ze onschuldig bevonden en in 1920 volgde de heiligverklaring.

a. Wie was er aanwezig tijdens de ondervraging?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b. Wat was het doel van deze ondervragingen?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wanneer een ketter zich tijdens de ondervragingen bekeerd, werd hem een milde straf opgelegd. Er bestonden verschillende soorten straffen.

OPDRACHTBekijk de volgende afbeeldingen en teksten. Verbind de juiste foto met de correcte omschrijving.

a. 1.Voor hen die vrijwillig naar voor traden in de kerk gold de disciplinaire straf. De bekeerde ketter moest in ontbloot bovenlijf en met een stok verschijnen in de kerk. Tijdens de mis ging de priester hem dan op een gegeven moment met die stok slaan voor het oog van de hele gemeente. Dit moest het slachtoffer ondergaan voor de rest van zijn leven, tenzij de inquisiteur – die dan al lang vertrokken was – terugkeerde, zich hem herinnerde en hem ontsloeg van zijn straf.

b. 2.Boetedoening kon ook bestaan uit het betalen van een boete. De bijeen gebrachte sommen kwamen meestal terecht in de pauselijke schatkist. Hoe rijker de ketter, hoe groter de boete. Door de dood werd men niet vrijgesteld van boetedoening. Als iemand stierf voordat zijn boetedoening was volbracht, werd dit geïnterpreteerd als een goddelijke veroordeling. In dat geval werden de beenderen van de overledene opgegraven en in het openbaar verbrand.

c. 3.

Er bestonden twee soorten pelgrimstochten.De ‘kleine’ bestond uit een reis naar negentien heiligdommen die verspreid over Frankrijk lagen; en bij elke van deze kon de boeteling geslagen worden.De ‘grote’ pelgrimstocht bestond uit een langere reis, vaak van meerdere jaren waarbij de familie van de boeteling van armoede kon omkomen.

d. 4.

Bekeerde ketters konden ook gedwongen worden om een soort saffraankruis op de voor- en achterkant van al hun kleren te dragen. Ze moesten dit kruis hun hele leven blijven dragen. Zo werd de boeteling blootgesteld aan sociale vernedering en bespotting naast uiteraard het nodige geweld dat tegen hen gebruikt werd. Hij werd als het ware uit de maatschappij gesloten.

a b c d

Wanneer de inquisiteur geen bekentenis van de verdachte loskreeg, kon deze ook niet veroordeeld worden. Hierdoor werden ondervragingen dikwijls verlengd en werd de verdachte voor een lange periode opgesloten. Niet zelden werden ze echter ook gemarteld.

OPDRACHTElke leerling krijgt de opdracht om op het internet informatie te zoeken over 1 marteltuig uit de inquisitie. Hierrond werkt hij/zij een presentatie uit van 5 minuten.De rest van de klas volgt elke presentatie goed en omschrijft in het kort hieronder de besproken marteltuigen.

Hoofdklem:

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

Peer:……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………...........

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

Tongtang:…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………….……………………

…………………………………………………………………………………………………

Rektafel:………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………….

Duimschroef:………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Wipgalg:…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………...

Waterdruppel:…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

De beklaagde werd zo hard gemarteld totdat hij bereid was te biechten. Daarna werd hij naar een aangrenzende kamer gebracht en werd zijn biecht gehoord en opgeschreven. Nadien werd zijn biecht hem voorgelezen en werd aan hem gevraagd of de tekst juist was. Als hij hiermee akkoord ging, werd genoteerd dat zijn biecht ‘vrij en spontaan’ was geweest, zonder invloed van ‘geweld of angst’. Een vonnis zou spoedig volgen.

OPDRACHTEr waren heel wat ketters die zich niet bekeerden en deze werden geëxecuteerd. Bekijk de volgende afbeeldingen en filmfragmenten en bespreek ze klassikaal met behulp van de bijhorende vragen.

a. Hoe wordt er tegenwoordig over marteling gedacht in vergelijking met vroeger?

b. Worden er vandaag de dag nog zulke executies uitgevoerd? Waar? Waarom?

c. Waarom koos de inquisitie voor martel- en executietechnieken waarbij geen bloed vloeide?

5. Ketterij binnen de eigen rangen

OPDRACHTBekijk het volgende filmfragment en los de onderstaande vragen op. (20 min.)

a. Welk volk drong het Heilige Land binnen?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b. Welke orde ging de strijd tegen hen aan?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

c. Wat was de oorspronkelijke taak van de tempeliers?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

d. Op welke wijze moesten de tempeliers leven volgens Gerard de Ridefort?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

e. Welke twee boeken waren de leidraad voor Gerard de Ridefort?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

f. Wat was het motto van de tempeliers?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

g. Wat is het teken van de tempeliers?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

h. Waarom keerde de Kerk hen de rug toe?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

i. Welke misdaad pleegden de tempeliers volgens de Kerk?

……………………………………………………………………………………………………………

j. Wat gebeurde er moet de Orde van de Tempeliers?

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………