Vragen en opmerkingen bij de structuurvisie, per hoofdstuk

InhoudVragen en opmerkingen bij hoofdstuk 1................................................................................................3

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 2................................................................................................3

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 3................................................................................................4

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 4................................................................................................5

Wandelen en lopen........................................................................................................................7

Autoluw..........................................................................................................................................7

Goed bereikbaar op alle schaalniveaus (p.22)................................................................................7

Paragraaf 4.4 Aantrekkelijke en duurzame leefomgeving..................................................................8

Energietransitie..............................................................................................................................8

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 5 Thematische uitwerking.........................................................9

5.1 X....................................................................................................................................................9

5.2......................................................................................................................................................9

5.2.1 Economie...............................................................................................................................9

Innovatiemilieu en campusontwikkeling?......................................................................................9

Het CID als magneet.....................................................................................................................10

Een attractief stedelijk hart..........................................................................................................10

Flexibiliteit en tijdelijke functies...................................................................................................10

5.2.2 Wonen.................................................................................................................................11

5.2.3 Hoogbouw...........................................................................................................................12

5.2.4 Duurzame ontwikkeling van het CID....................................................................................12

Hergebruik van grondstoffen........................................................................................................14

5.2.5..............................................................................................................................................14

Theater.........................................................................................................................................14

5.3....................................................................................................................................................14

5.3.2 Korte afstanden = meer lopen.............................................................................................14

5.3.3 Ruim baan voor de fiets.......................................................................................................15

5.3.4 Autoluw...............................................................................................................................16

5.3.5 NS........................................................................................................................................16

5.3.6 Parkeren..............................................................................................................................16

5.3.7 Ruimte-efficiëntie................................................................................................................17

5.3.8..............................................................................................................................................17

5.4 Aantrekkelijk en duurzaam.........................................................................................................17

5.4.1 Groen en natuurinclusief.....................................................................................................18

5.4.2 Klimaatadaptief...................................................................................................................22

Vragen en opmerkingen, pagina 1

5.4.3 Gezond, veilig, leefbaar.......................................................................................................23

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 6 Relatie tussen structuurvisie en planmer.............................23

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 7..............................................................................................24

7.1 X..................................................................................................................................................24

7.2 Programma.................................................................................................................................24

7.3 X..................................................................................................................................................24

7.4 X..................................................................................................................................................24

7.5 Omgeving Den Haag Laan van NOI (p.53)...................................................................................24

Stationsvernieuwingen.................................................................................................................25

Stationscampus............................................................................................................................25

Cybersecurity en ICT.....................................................................................................................26

Verdichten rondom het station....................................................................................................27

Verbinden.....................................................................................................................................28

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 8 Economische uitvoerbaarheid..............................................29

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 9 Maatschappelijke uitvoerbaarheid.......................................29

Vragen en opmerkingen, pagina 2

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 1Er is iemand bij de gemeente Den Haag die denkt dat het woord ecosysteem een herkomst heeft in de economie in plaats van in de ecologie (p.5 par. 1.2 en par. 7.5 p.53 rechterkolom).

Het basisuitgangspunt van het centraal gelegen gebied waar vernieuwing kan plaatsvinden (bij u geheten CID) is duidelijk: motor van lokale economie (p.5). Fijn om te lezen dat u werk voor lager opgeleiden wilt genereren. Welke opleidingen bedoelt u daarmee? Wat is de overeenkomst of het verschil met de praktisch opgeleiden elders in uw document?

U benoemt in de visie veel uitgangspunten en ambities. Ik snap ze niet meer. Het zijn er te veel en tegelijkertijd te weinig: alles is uitgangspunt, richtlijn of ambitie. Niets moet, behalve veilige koolstofdioxide minimaliserende maatregelen.

Kent u deze zin van Bert Schierbeek: ‘Een standpunt is een uitgangspunt en als men is uitgegaan, heeft men het standpunt verlaten. Geen enkele reden om het verder met je mee te slepen’.Wat is uw definitie van de woorden uitgangspunt, ambitie en o.a. principe?

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 2In de tijd van de NRD (Notitie Reikwijdte en Detailniveau) is aan u al gevraagd of voluit schrijven van de naam Laan van Nieuw Oost Indië mogelijk is.Waarom was het onmogelijk dit verzoek te verwerken? Is de oorzaak de onbekendheid met de locatie in 2017 bij het College van Rijksadviseurs (CRa)1? Dat zou inmiddels toch opgelost moeten zijn.

Kunt u uw afkortingen, zoals op pagina 9, de eerste maal dat u ze gebruikt voluit schrijven?Kunt u mij een bouwbedrijf met R&D capaciteit noemen dat al in het CID is gehuisvest? Kunt u mij vertellen welke multinationals en grootbedrijven hun R&D capaciteit exploreren?Kunt u mij schrijven wat het verschil is tussen een grootbedrijf en een multinational?Kunt u mij schrijven hoe de verhouding banen voor lager opgeleiden en voor hoger opgeleiden bij die bedrijven zal worden, en is?Er gaat iets mis met de tekst en de leestekens in de opsomming op pagina 9 en de punt achter CID op pagina 10. Ik vermoed enige haast bij de schrijver en daarom iets te veel nietszeggende taal? Die triple helix, wie heeft dat verzonnen? Wat een belediging voor het bos en de zee om op de huidige wijze in de analyse te zijn opgenomen.

Wat is niet-ruimtelijk instrumentarium (p.10). Subsidie? Belastingvoordeel? Bouwvergunningen voor plannen die buiten het kader van de zienswijze vallen?

Bladzijde 11 Thema 1: Ondernemingsraad?

1 https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/actueel/nieuws/2017/04/18/loket-knooppunten-van-start-op-drie-nieuwe-locaties (herhaling verwijzing)

Vragen en opmerkingen, pagina 3

Hoera! Dit is het eerste (en met pagina 12 enige?) kaartje met een noordpijl, een schaalbalkje en locatieherkenning.

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 3In hoofdstuk 3 voegt u ambities toe aan het uitgangspunt van hoofdstuk 1. De wereld wordt prachtig met het CID! Imagine. Imaginate. Vorig jaar is u al gevraagd deze verschillende menstypen te definiëren, maar dat is u klaarblijkelijk ontschoten of dat was onmogelijk (immers, input wordt alleen daar waar mogelijk meegenomen. Maar ojee, input is van stakeholders, financieel betrokkenen. Wie geen stakeholder is, levert geen input. Die levert een zienswijze, daar hoeft u niks mee te doen?Heeft u hulp nodig?

Ook over ‘geen plek onbenut’ (p.13) is u vorig jaar geschreven. Heeft u dat eigenlijk wel tot u door laten dringen? Maximaal en flexibel benutten. Wiens behoeften doelt u op? Verdienmodellen gebaseerd op maximaal en flexibel zijn de modellen die vaak juist slachtoffers maken bij die lager opgeleiden waar u banen voor wilt creëren (p.5).

Onder punt 4 op bladzijde 13 staat niets over stedelijkheid, daar staat iets over uithollen, over een piramidespel zorgvuldig verdoezeld in Excel-overzichten. Waarom was het vorig jaar onmogelijk te reageren op deze input, oh, pardon, zienswijze hierover? Graag nogmaals uw toelichting.

In paragraaf 3.2 meen ik immers te lezen: we weten nu al dat niet kan wat we willen maar we doen het toch.

De centrummilieuthema’s die u noemt zien er fijn uit!- vergroenen en verduurzamen;- verbinden van mensen en gebieden;- verdichten en versterken door toevoegen van functies.

Dit zijn mooie thema’s, hier kan de wijk wat mee.

Maar wat zijn inprikkers? (p.14, links)

De ambitie in paragraaf 3.4 is mooi. Heel fijn om te lezen. In het document van Witteveen + Bos (Central Innovation District, Milieueffectrapport, 20 april 2020) staat dat hittestress een serieus risico is en klimaatadaptief bouwen moeilijk.Fantastisch dat u dit een gunstige kant op wilt brengen. Aantrekkelijk en duurzaam is natuurlijk wel supervaag. En slechts ambitie.Het mag niet zo zijn dat ouderen uit de buurt verhuizen naar een mooi CID-appartement om vervolgens eerder dood te gaan dan voorheen omdat zij naar een hitte-eiland (o.a. p.74, p.76, p.77 Milieueffectrapport) zijn verhuisd. Of is dit waarom u zich zo richt op jongeren? Omdat zij een meer hittebestendige doelgroep zijn?

Vragen en opmerkingen, pagina 4

De GPR, BREEAM, LEED en NIB2 ken ik niet. Ik heb geen idee wat de uitkomst is als een ontwikkelaar een afvinklijstje met mogelijke prestaties invult. Wie controleert of de keuzen elkaar aanvullen en versterken of gemaakt zijn vanuit de wens snel te scoren? Tijdens de webinar benadrukten de heren David en Daan dat een totaalkijk op afvinklijstjes nodig is, gelukkig. Ik ben wel benieuwd welke grondgedachte die totaalkijk dan heeft en wie die totaalkijk mag uiten. De gemeente immers controleert alleen dat wat zij vanuit de wet gezien moet controleren.

Ik begrijp wel wat u bedoelt en ik geloof echt dat u de overstap naar schone energie wilt maken, maar het staat er niet. Er staan letters. Hoe voorkomt u dat iemand, een bedrijf, een ontwikkelaar, een bewoner, werknemer, yup of de gemeente zelf zich tevens en slechts in letters verduurzaamt?Waar staat wat u verstaat onder duurzaam?

‘Wiskundigen denken in (exact omschreven en afgebakende) objecten en relaties, juristen en juridisch denkers in constructen, logici in maximaal abstracte operatoren en … dwazen in woorden’ (Nassim Nicholas Taleb, Skin in the game, hoofdstuk 15, p.205).

Van Dale: construct > constructie > (4) complex onstoffelijk voortbrengsel van de menselijke geest.

Maar ook:

(3) wat door construeren ontstaat, bouwsel.

Bezuidenhout is geen juridische constructie, Bezuidenhout is objecten en relaties.

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 4

# # # # ’ # ” #Drie maal hashtag, helix (wiskunde), helix (nevel), helix (wijngaardslak), helix (achtbaan), helix (bovenkant van het oor) (laatste vijf uit wikipedia), drie maal hashtag waarvan twee met een randverschijnsel

Zienswijze: misschien is een beeldgedicht met onder andere het plaatje van De Zwarte Hond hier passender. U zou beelddeskundige en vaardig verteller Hans Aarsman3 kunnen vragen u te helpen, hij is zo goed in beeldanalyse.

2 Haage Hoogbouw Eyeline en Skyline, o.a. 6.2 Duurzaamheid en groen3 www.hansaarsman.nl

Vragen en opmerkingen, pagina 5

‘Op het eerste gezicht, maar het omgekeerde is echter waar’ (p.15 rechterkolom): wat bedoelt u?Als het omgekeerde ‘maar echter’ waar is, dat is het omgekeerde omgekeerd, en dan is de verdichtingsopgave dus onmogelijk.

Onder punt 7 staat dat ruimte ontstaat door slim te combineren. Door slim te combineren ontstaat volgens mij vooral dichtheid, van functies of van materie? Wat bedoelt u? Dichtheid in tijd of in ruimte?Onder punt 6 staat ‘een raamwerk van rust, reuring en ruis’. U moet ruis beter definiëren (beter en eerder dan op pagina 19). Bij ruis denk ik aan ‘wat ruist er door het struikgewas’ en aan een heel mooi liedje van Henry Purcell (Let us wander). Niet aan de ruis op de radio of de schuurmachine van de buren op zondag. Wat bedoelt u? Het is allemaal zo vaag. Wat is dit document anders dan een werkgelegenheidsproject voor mensen die liever typen dan bouwen of in de zorg, het onderwijs of het Westland werken?

De tekeningetjes op pagina 17 zijn leuk, in mijn ogen is het echter meer een verdrievoudiging van het centrum dan een verdubbeling? Of zie ik dat verkeerd?En ben ik een buurtje dat zichzelf kan blijven, of bedoelt u de buurt waarin ik woon en is het dan verassend dat die buurt zichzelf kan blijven? Kan ik hier spreken over poëzie?

U eindigt paragraaf 4.1 met schaalloze verdichting en een inspiratiedocument dat een bijlage is: dus niet binnen het kader valt voor ontwikkelingen (p.7 rechtsboven). Waarom valt een inspiratiedocument van een gerenommeerd stedenbouwkundig bureau buiten het kader?

Paragraaf 4.2 geeft duidelijke informatie. Als u ‘naar verwachting’ toevoegt aan de zin ‘Hoge concentraties van inwoners, werknemers en bezoekers leiden tot ontmoetingen, (kennis)uitwisseling, innovatie en versterken de draagkracht van OV-systemen’ bent u er uit.

Dat is ov-knooppunt van Daan Zandbelt, u hoeft er alleen een corona-schaalvergroting van pak ‘m beet anderhalve meter aan toe te voegen. Die volgens mij hoe dan ook al meer dan noodzakelijk was aangezien de dichtheden die u wenst volgens mij alleen geschikt zijn voor gevoelloze mensen omdat dergelijke dichtheden anders vooral een hoop stress opleveren.

Op 16 mei jongstleden waren in Nieuwsuur4 de heer Blom van Denkwerk en enkele wethouders van steden rondom het Groene Hart aan het woord. Het leek dat de wethouders weinig wisten over de milieuvoordelen van verdichten maar nader contact met hen maakte duidelijk dat hun verdichtingsopgave al vrijwel klaar is. Hulde aan de Haagse wethouder die nu ook kiest voor de milieuvriendelijke optie van verdichting rondom openbaar vervoersknooppunten. De wethouder van Oudewater benadrukte dat hij vooral wilde bouwen voor mensen uit Oudewater. Hulde aan de wethouder van Oudewater die zich

4 https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2334102-woningnood-is-hoog-wethouders-willen-bouwen-in-het-groene-hart.html

Vragen en opmerkingen, pagina 6

niet blind staart op internationale piefjes die de toegankelijkheid voor Hagenaars en Hagenezen verkleinen (een risico volgens het rapport van Witteveen + Bos, p.88).

Bedoelt u met levendigheid op alle tijdstippen (p.18 rechterkolom) ook dat prostitutie, daklozenopvang en discotheken gewenst zijn? Ik ken de behoeften niet van de inwoners, werknemers en bezoekers, wat weet u daarvan?

Au, het kaartje op pagina 20. Kunt u hier de noordpijl, een schaalbalk en wat hoofdstraten in aangeven?

Pagina 21: In hoeverre komt er woningbouw op de bestaande kantoren langs het spoor zoals op het gebouw van NWO? Daar lijkt u meer hoogbouw te willen? In mijn ogen moet u dat niet doen. Floris Alkemade, Rijksbouwmeester, schrijft prachtig over houten verdiepingen op de bestaande gebouwen in zijn recente uitgave De toekomst van Nederland. Heel interessant. Vanaf bladzijde 107 in zijn boek (hoofdstuk Ketens) vindt u in hem een medestander voor hoogbouw, voor verdichting, maar dan wel op een vooruitstrevende manier, niet in beton.

Wandelen en lopenKent u de boeken van Ton Lemaire? Kent u zijn verhaal over landschapsbeleving en hoe bergen ‘mooi’ werden in plaats van gevaarlijk?U gebruikt de woorden wandelen en lopen door elkaar heen volgens mij. Is dat bewust of per ongeluk? Wat doet u vaker: lopen of wandelen? Waar zit de overlap/loop? (pagina 22)

AutoluwNiets meer aan doen. Fijne alinea.

Goed bereikbaar op alle schaalniveaus (p.22)Goede bereikbaarheid op alle schaalniveaus lijkt mij ook erg belangrijk. Het document van Witteveen + Bos lijkt nogal wat twijfels te hebben over de haalbaarheid hiervan. Ik heb mijn twijfels over of u zich er wel van bewust bent dat er minstens zoveel verschillende fietssoorten bestaan als u toekomstige gebruikers van het CID uit uw toetsenbord krijgt. De pedelec, de elektrische bakfiets met bestuurder die snel wil, de goedkope bakfiets met jonge dame erop die alleen langzaam kan, het kleine kind, het grote kind, de middelbare scholieren, de oudere werknemers op elektrische fiets, de oudere echtparen elk op een eigen elektrische fiets maar zich bewegend als een tweespan: allen hebben een andere maat en een ander tempo. Van een afstand is vaak niet te zien of iemand op een spierkracht gedreven trapfiets rijdt of op een elektrische fiets, pas als iemand je heeft ingehaald zie je aan zijn/haar formaat achterwerk of leeftijd, of de fiets wel of geen aandrijving heeft. Het is een wereld op zich dat fietsen, onderschat u dat a.u.b. niet! De Laan van Nieuw Oost Indië heeft nu al een veel te smal fietspad voor alle soorten verkeer die erover gaan. De gewoonte van scooters om op de stoep in te halen (aan de rechterkant dus) of de gewoonte van kinderen om op de stoep naast een ouder te gaan fietsen: ik weet niet of u er al van weet, maar ik zie dat dagelijks en acht het gevaarlijk.

Vragen en opmerkingen, pagina 7

Paragraaf 4.4 Aantrekkelijke en duurzame leefomgevingVan het tweede deel van de eerste alinea begrijp ik niks. Kunt u dit anders opschrijven?

Waar ik van schrik is dat de Gereedschapskist Openbare Ruimte een bijlage is, dus niet bindend in het kader (immers zie pagina 7 rechtsboven)?Van alle documenten die ik tot op heden heb gezien, acht ik de gereedschapskist de meest verstandige, de meest aantrekkelijke en de meest intelligente. Een gesprek over de kist met de ontwerpers maakt blij: hier zijn mensen goed bezig met de stad! Kunt u de gereedschapskist en dan in de hoogste milieukwaliteit verplicht stellen? Dank u wel.

Hoera voor de klimaatadaptatie (wat is dat eigenlijk?) en vergroening.

Bureau Tauw zegt over klimaatadaptatie: ‘De Nederlandse overheid heeft ambities geformuleerd om de gevolgen van klimaatverandering zo veel mogelijk te beperken. Eén van de belangrijkste ambities is om in 2020 klimaatadaptief te handelen, zodat in 2050 het stedelijk gebied in Nederland klimaatbestendig, water- en hitte robuust ingericht is en beheerd wordt.’ (website Tauw, 10 mei 2020)Mooi. Snel uitvoeren die ambitie toch?

Kunt u dat vasthouden en bergen van regenwater steviger inzetten? Kunt u afvoeren duidelijk als laatst mogelijk optie noemen en bijvoorbeeld bij afvoer een verplichte financiering van berging en vasthouden elders instellen, maar binnen een beperkte schaal? (p.25 rechterkolom)

EnergietransitieAdaptatie, groen, transitie… Witteveen + Bos waarschuwt volgens mij dat er rondom de ontwikkelingen op het CID veel moet gebeuren om al deze ambities haalbaar te maken. Gaat u dat alstublieft doen.

Verkennen van collectieve oplossingen kan zomaar jaren duren zonder dat er iets gebeurt, dat zou zo zonde zijn van de energie en daarmee niet duurzaam als in verstandig omgaan met kennis.

Hoe houdt u uzelf en externe partijen scherp? Hoe dwingt u uzelf en externe partijen om te kiezen voor een toekomstbestendige energiehuishouding? Vol durf en gekozen buiten de grenzen van de belangen van het eigen leven?

U noemt hier weer de gereedschapskist, maar weer te vrijblijvend. Inspiratiedocument. Als een externe partij een architect inhuurt komt deze met eigen riedeltje. Maak de gereedschapskist verplicht, alstublieft. Gebruik daar waar u nog macht heeft de kwaliteit van uw medewerkers van het Ingenieursbureau!

Vragen en opmerkingen, pagina 8

Dat streven naar een gescheiden rioolstel in de tekening op pagina 26, kunt u daar een verplichting van maken?Dank u wel.

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 5 Thematische uitwerking5.1 X5.25.2.1 EconomieKunt u mij helpen te begrijpen hoe u dit internationaal economisch topmilieu ziet naast de banen voor lager opgeleiden uit paragraaf 1.1? Een enorme bandbreedte in salarissen? Daling van topsalarissen? Stijging van lage lonen? Hoe ziet dit eruit? Hoe zijn de verhoudingen in aantallen banen? Hoeveel procent is baan voor hoger opgeleiden? Hoeveel voor lager opgeleiden? Hoeveel hoger opgeleiden doen werk voor lager opgeleiden? Is er nog ruimte voor ongeleiden?

Wat ik wel interessant vind te lezen is dat een aanzienlijk deel van de toekomstige kantoorruimte bedoeld is voor werknemers van het Rijksvastgoedbedrijf. Zijn dat niet de mensen die het terrein en het gebouw van voormalig ministerie van Sociale Zaken (SoZa) en Werkgelegenheid hebben verkocht voor veel miljoen euro en met de belofte van medewerking van de gemeente?Hoe is de verkoop van deze circa 68.925 vierkante meters kantoorruimte te rijmen met de eigen behoefte aan kantoorruimte? Ik dacht altijd dat het SoZa terrein voor zoveel geld was verkocht om de verbouw van het huis van de koning en het Binnenhof mogelijk te maken, nu blijkt belastinggeld voor de werkplekken van werknemers van het Rijksvastgoedbedrijf nodig te zijn.

En zijn die werknemers eigenlijk voldoende vernieuwend, student, innovatief en yup om in het CID te mogen werken? Vernieuwend op het gebied van stedelijke ontwikkeling zijn ze niet, dan hadden ze de kavel SoZa immers op een stuk meer interessante wijze dan nu van de hand gedaan.

Innovatiemilieu en campusontwikkeling?Wat zijn de specifieke Haagse en regionale thema’s? U heeft al aardig wat thema’s benoemd, zijn de specifieke thema’s aanvullend? Het valt mij op dat er ontzettend veel kan in uw ogen, dat is fijn, maar kunt u dat misschien wat korter omschrijven? Of duidelijker: ‘opleidingen richten zich op de banen van de toekomst en leven lang ontwikkelen’. Hier mist ‘een’? Maar wat staat hier nou eigenlijk: we willen alleen opleidingen waar bedrijven brood in zien? Heeft u Floris Cohen zijn boekje De ideale universiteit gelezen? Over de scheiding van denken en commercie? Het is een leuk boekje, interessant voor de inrichting van CID.

Het CID als magneetOok hier wordt onderwijs voor volwassenen en professionals genoemd, maar wat is dat? Omscholing voor mensen die anders werkloos zijn of een MBA (Master of Business

Vragen en opmerkingen, pagina 9

Administration) voor TU (Technische Universiteit) studenten? Kunstacademies? Oh nee wacht, de kunstenaars werken, maar ze zijn geen groot, klein of startend bedrijf, ze zijn ook geen ambulante handel. Ik zie de Guatemalteekse schoenpoetsers weer voor me. En wc-loze rijen busjes met voedselverkopers waar de gemeente het Voorhout ’s winters mee weet weg te trekken uit het openbaar gebied.

Waar ik een beetje knetter van word, is uw ogenschijnlijk aanname dat vernieuwing voortkomt uit onrust. Nergens lees ik iets over afstand om tot inzicht te komen, over rust om de boel te kunnen overzien, over verwijdering om een andere blik te ontwikkelen, mogelijk te maken. In hoeverre is uw beeld van voorwaarden voor kennisontwikkeling reëel? Zou het wat onvolledig kunnen zijn?

Een attractief stedelijk hartIk vroeg u vorig jaar om een nadere toelichting op leisure en horeca, dat viel voor u onder een vraag die onmogelijk kon worden behandeld? Ik lees hier nog steeds allerlei vaags, om in uw woordkeus te blijven: ruimtezoekend vaags.

Flexibiliteit en tijdelijke functiesIk lees hier dat de gemeente voorwaardelijk is voor initiatieven van onderop. Een interessante aanname. ‘Sfeer, imago en uitstraling worden steeds belangrijkere vestigingsvoorwaarden voor ondernemers, onder andere om talent aan te trekken.’ In het eerder genoemde boekje van Floris Alkemade staat een mooie schets van de schaal van enkele steden en de schaal van hun naamsbekendheid. Sfeer is ontastbaar maar hoop ik inderdaad daadwerkelijk aanwezig in uw toekomstige CID, maar imago en uitstraling: u doelt op loze woorden, op window dressing van de stad om werkgevers en werknemers naar Den Haag te trekken? Haagse werkgevers en werkzoekenden weten toch wat er te halen valt. Alstublieft, geen budget voor imago en uitstraling. Wat bedoelt u met uitstraling? Misschien valt uitstraling nog wel te doen.

Bron: Floris Alkemade, De toekomst van Nederland, p.115

Vragen en opmerkingen, pagina 10

De laatste alinea van 5.2.1 die kan wel blijven, die is in orde. Alleen ben ik dan wel benieuwd wat u heeft gedaan om restaurant Rebelz aan de Binckhorst te helpen te blijven bestaan. Kunt u mij dat nog eens vertellen?

5.2.2 WonenWederom wijs ik u naar het boekje van Floris Alkemade dat mooi ingaat op het type woningen dat nodig is en kijk:

Deze is bezorgd n Bezuidenhout eind april door een jonge man en vrouw, samen zoekend naar een woning, met een tuintje… Hoog opgeleid, hip, kenniswerkers, en een voorkeur voor een woning uit 1906.Hier moet dan misschien wel iets aan marketing worden gedaan.

Het is onverantwoord aan de vraag te voldoen, maar voor de onderliggende vraag is nog geen aanbod. Kunt u bouwen voor de onderliggende vraag? Bent u in staat de onderliggende vraag te achterhalen? Dan bouwt u voor mensen zonder te vallen in het ontwikkelaarsdogma van ‘de markt’.

In Delft benadrukte Taeke de Jong dat ontwerpers werken aan het gewenste maar onwaarschijnlijke. Kunt u dit? Durft u dit? Bondgenoten als Richard Koek en Daan Zandbelt zijn hiermee opgevoed. Zij kunnen dit. Ik vermoed veel van uw medewerkers van het Ingenieursbureau ook.

Vragen en opmerkingen, pagina 11

De norm die de gemeente stelt voor sociale woningbouw is die wel of geen verplichting?Is streven een inspanningsverplichting of een verplichting? Welke woningtypologie bedoelt u? Wat is streven? Ik streef naar het eeuwige leven.Ik lees dat als sociale en middeldure huur onvoldoende lukt, iemand moet proberen te compenseren. Waar? Hoe? In gebouwen? Op welke afstand? In mijn ogen heeft wie er dan ook bouwt dus vrij spel. Want hoogbouw is geen doel, maar een middel. Een middel om een motor voor de economie te bouwen?(p.30) In elk geval 30% sociale huur, 20% middenhuur en streven naar betaalbare woningen voor koopstarters. Wat is betaalbaar en welke koopstarter wordt er bedoeld?

Ik raak een beetje de kluts kwijt in de alinea die begint met ‘Bekend is dat bouwen duur is’ (p.31). Hier zijn behalve stakeholders ook partijen betrokken, en die moeten allemaal aandacht en inzet leveren om de begroting sluitend te maken.Jeemig.En dan kan ieder gezin er wonen en elke inkomensgroep. Wow!

5.2.3 HoogbouwIk ken de make-up nota, daar staan leuke dingen in. Zou het volstaan daarnaar te verwijzen? Alhoewel, die nota loopt slechts tot 2025. U schrijft nu iets over wat kenmerkend is voor historische steden, maar een open riool was dat heel lang ook, en bier. En weer die interactie, C-ADHD-D.Ik kijk uit naar het vrije uitzicht tussen de torens dat u benoemt op pagina 32 linksboven, dat lijkt me een minimale vereiste. Immers uiteindelijk zullen meer mensen buiten dan in de torens leven en u weet het: de hemel is lucht (Jan Rot, Stel je voor / Imagine).

5.2.4 Duurzame ontwikkeling van het CIDU stelt geen eisen aan bouwende partijen waaronder u zelf. U spreekt over prioriteit en maximale inzet.

Vragen en opmerkingen, pagina 12

Als de visie ter inspiratie is, is dit een saaie vorm. U kunt bouwers beter op bezoek laten gaan bij Floris Alkemade5. Hij kan denk ik redelijk uitvogelen of iemand voldoende hart heeft voor de toekomst van Nederland.

Als de visie kader moet geven is dit te vrijblijvend.

In plaats van dat u schrijft ‘de doelstellingen zijn ambitieus en worden zonder ingrijpen naar verwachting niet bereikt’ kunt u bijvoorbeeld schrijven: De doelen zijn helder en iedereen moet er flink voor aan de bak.’ Het is toch juist het plan om in te grijpen? Verbeelding.

Bron: NRC Handelsblad, januari 2017. Maarten Hajer, over steden zonder fossiele brandstoffen6

Au: ‘Het lijkt echter niet kansrijk om binnen het CID zelf te voorzien in alle hernieuwbare energie.’Welke deskundigen heeft u geraadpleegd nadat u de conclusies van Witteveen + Bos hebt gelezen? Witteveen + Bos spreekt op pagina 15 inderdaad over niet kansrijk, maar enkele regels eerder over dat ingrijpen nodig is voor koolstofdioxidereductie en circulariteit. Binnen deze thema’s is toch ook veel te doen met hernieuwbare energie? Witteveen + Bos spreekt ook over een minimaal bouwprogramma.

En opvallend: in mijn beleving kan onder het kopje ‘veiligheid’ vooralsnog elke vorm van milieuvriendelijk energiegebruik worden verworpen. Er staan ambities in de paragraaf, prioriteiten en wat ‘zo veel als mogelijk-heden’. Er staat maar één voorwaarde: ‘Bij de mogelijke inpassing van de systemen binnen het CID is veiligheid een belangrijke voorwaarde. De ruimtelijke inpassing rondom de nieuwe vormen van energiewinning, -opslag en -transport gebeurt op een verantwoordelijke wijze waardoor een duurzame functionerende leefomgeving wordt gewaarborgd.’

Als ik mensen weet te vinden die goed over gevaren kunnen schrijven, hoef ik dus niks te doen aan milieu.Deze paragraaf, over zo’n belangrijk thema, moet anders. Het had minder belastinggeld gekost als deze paragraaf er gewoon niet in had gestaan, of als iemand had getypt: ‘kan ons niks schelen’. O.a. Bezuidenhout kan nu minstens dubbel de klos worden. Zie hiervoor ook de conclusies van Witteveen + Bos.

5 https://dezwijger.nl/programma/bouwmeester-in-crisistijd6 https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/06/er-is-een-nieuw-verhaal-nodig-om-mensen-te-prikkelen-6099909-a1540104

Vragen en opmerkingen, pagina 13

Hergebruik van grondstoffenKunt u mij vertellen welke van mijn dagelijkse producten ik moet hergebruiken? Ik snap dit niet.

5.2.5Het is mij volledig onduidelijk of u onderscheid maakt tussen voorzieningen die zichzelf financieren en soms concurreren met bestaande voorzieningen maar uw plan financieel kloppend maken (zoals een supermarkt), of voorzieningen die overheidsgeld nodig hebben (zoals een school). Laatstgenoemde voorzieningen noemt u in elk geval basisvoorzieningen en die wilt u plaatsen in rust-zones.Het is mij volstrekt onduidelijk waarom u rust-zones in het CID wilt gebruiken voor nieuwe basisvoorzieningen.Is het u wel duidelijk? Kunt u het mij uitleggen?

Ik zou graag het onderzoek zien naar een nieuw gebied voor lager en middelbaar onderwijs en kinderopvang als cluster van voorzieningen rondom Den Haag station Laan van Nieuw Oost Indië. Alle voorzieningen waar kinderen gebruik van maken: heeft u die in beeld? Ruimte om te steppen, te rennen, te spelen. Ruimte voor de jeugd: om bij elkaar te komen en tot bloei.Wat het de winkels betreft: de Herenstraat in Voorburg, Het Koningin Julianaplein in Voorburg, de Theresiastraat in Den Haag en het Haagse centrum: wat is er eigenlijk nog voor een behoefte te creëren daar waar er volgens mij al een overschot is? Of bedoelt u dat u inkomsten nodig heeft? Dat u alleen voorzieningen wil die op korte termijn geld opbrengen? Onderwijs is meer iets voor de toekomst. Of heeft u winkelpersoneel te veel?

TheaterIs een experimenteel of een laagdrempelig theater voor u een basisvoorziening of geen voorziening? Ik las vanmorgen de column van Tommy Wieringa7 die ingaat op het Haagse cultuurbeleid. Als Diamanttheater en Zuiderparktheater niet meer worden gefinancierd, wat betekent dat voor dergelijke uitingen in het CID? Wat voor een soort voorziening is theater voor u? Onder welke kop vallen laagdrempelig en experimenteel (dit gaat vaak niet samen en is beiden erg belangrijk) dans, muziek, theater en film voor u?

5.35.3.2 Korte afstanden = meer lopenAls ik Maslow combineer met uw mensbeeld zie ik dat lopen tot een basisbehoefte behoort en de auto tot de zelfontwikkeling. Dat is volgens mij ook hoe de voertuigen veel worden gebruikt. Houdt u daar rekening mee?

7 https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/15/nul-euro-a3999940

Vragen en opmerkingen, pagina 14

Piramide links De Zwarte Hond, piramide rechts Janneke Gramberg

En kunt u de bakfiets (al dan niet elektrisch: langzaam en snel), de elektrische fiets up-tempo en de pedelec in uw piramide verwerken. Het is ’s morgens op de Laan van Nieuw Oost Indië echt een behoorlijk bont circus aan verschillende snelheden en voertuigen, die zijn niet zo makkelijk allemaal te vangen onder het kopje stadsvriendelijk vervoer.

Bronnen: elektrbikes.nl, businessinsider.nl, gelderlander.nl

En waar in de piramide staat de rolstoel? Of gebruiken yuppen en expats die niet? Komt er geen jonge Hawking te werken op de ICT-campus?

Bronnen: medipoint.nl, scouters.nl, scouters.nl

5.3.3 Ruim baan voor de fietsVia pagina 22 wees ik u al op de verscheidenheid aan fietsers-soorten. Houdt u daar a.u.b rekening mee. Juist ook op straat en niet alleen in de stalling van nieuwbouw (p.37).

Vragen en opmerkingen, pagina 15

Ik lees verder: ‘Daarnaast is het noodzakelijk om de stallingscapaciteit in de binnenstad en bij de stations verder uit te breiden en de bestaande capaciteit efficiënter te benutten.’

Tot op heden betekende dit: dubbele verdiepingen fietsenrekken (tijdrovend en fysiek te inspannend); fietsenrekken waar je je tussen handremmen, kabels en lege blikjes moet wurmen

om je fiets op slot te zetten en waar vastzetten van je fiets (aangeraden door de politie) onmogelijk is;

parkeervakken waar je fiets in een dominosituatie terecht komt. Fischli en Weiss is er niets bij8.

Alle drie niks: op papier ziet het er goed uit, maar voor de gebruiker is het een gedoe. Het is het schap van warenhuis en de supermarkt dat de laatste twintig jaar zo vol is berekend op kantoor, dat je als vulster thuis komt met de schrammen op de armen en een verdraaide schouder. U hebt de publieke taak beter dan zo om te gaan met de fietser. Over de gebruikskwaliteit van fietsenstallingen staat niets in de nota. Efficiëntie leidt vaak tot bezuinigingen op schaalniveau van de eindgebruiker, hopelijk kunt u dit bijtijds corrigeren.

5.3.4 AutoluwRecent is een buurtgenoot twee keer aangesproken door een automobilist die het gevaarlijk vond dat zij fietste. De eerste keer was dit vroege voorjaar in de binnenstad, met regen, om een uur of zes. De taxichauffeur gaf haar vol overtuiging het advies nooit meer rond dit tijdstip te gaan fietsen in de binnenstad, en al helemaal niet met een kind, dat is veel te gevaarlijk.

De tweede keer was in de meivakantie op zaterdag. Toen reed er rond een uur of zes een vader met een kind weg bij hetzelfde speelveld als waar zij op haar fiets vertrok met twee kinderen elk op een eigen fiets en één kind lopend, half half waren zij op straat om een oudere dame op de stoep te ontwijken. Ook deze man raadde aan niet meer te gaan fietsen, volgens hem was dat veel te gevaarlijk.

Conclusie: om een autoluw gebied succesvol te laten zijn, moeten inkomende auto’s geïnformeerd zijn over wat dat betekent voor hun omgaan met medeweggebruikers, minimaal het feit dat die er dus zullen zijn.

5.3.5 NSIn deze paragraaf staat veel wat de Nederlandse Spoorwegen (NS) moet doen, heeft u voldoende contact met de NS?

5.3.6 ParkerenIk hoop op minder auto’s! Maar als ik uw tekst lees weet ik niet of auto’s vooral voor de lagere inkomens onhaalbaar worden. U lijkt een parkeerbeleid te willen hanteren dat

8 https://nl.wikipedia.org/wiki/Der_Lauf_der_Dinge

Vragen en opmerkingen, pagina 16

parkeertarieven leidend laat zijn voor de keuze om wel of niet met de auto te komen. Ik weet het niet. Wordt parkeergeld kunnen betalen een statussymbool? Wat zijn de ervaringen in bijvoorbeeld Amsterdam? En hoe is dat vergeleken met bijvoorbeeld de binnenstad van Delft?

5.3.7 Ruimte-efficiëntieDeze paragraaf begint heel vaag, in mijn ogen verhult u hier dat u een mogelijk probleem verschuift?Zijn de banen van de chauffeurs van de voertuigen van de laatste 1609,3 meter (wat is er mis met de laatste kilometer? Waarom mile?) de banen voor lager opgeleiden waar u het document mee begint?Houdt u rekening met drones en robotjes op straat? Wat als ‘de markt’ dit links laat liggen?

5.3.8Ineens denk ik aan honden. Hoe zal het gaan met honden in uw gebied voor voetgangers?Verder is het allemaal wel aantrekkelijk wat hier staat.Idem paragraaf 5.3.9.Heel goed in paragraaf 5.3.9. is dat vooruitgelopen moet worden op andere auto’s dan auto’s met een accu, die uiteindelijk immers een ongewenst restproduct is.

5.4 Aantrekkelijk en duurzaamDit lijkt fijn: ‘Een kwalitatief hoogwaardige en duurzame openbare ruimte is een belangrijke voorwaarde voor het realiseren van de ambities en de visie voor het CID. Vergroening en verduurzaming zijn uitgangspunten bij de verdichting in het CID.’ Maar eigenlijk staat hier niks waar de buurt baat bij heeft voor wat het de openbare ruimte betreft. Er staat dat de openbare ruimte de realisatie van de ambities van het CID moet verzorgen en die ambitie is een economische toplocatie (paragraaf 4.1, pagina 15). De openbare ruimte staat dus in dienst van de economie. Is dat wat u bedoelt te verbergen?In de rapportage van Witteveen + Bos komt de openbare ruimte er bekaaid af: die heeft meer aandacht en zeker meer ruimte nodig dan nu wordt beschreven.

Wat bedoelt u met ‘op ooghoogte (…), beleefbaar’? Ik snap dat niet. Wat gebeurt er bij mij knieën? Kunt u vierkante meters voluit schrijven? Of kost dat te veel ruimte op straatniveau? U spreekt over toevallige ontmoetingen, maar mijns inziens wordt het op straat zo druk, dat u beter kan schrijven over gedwongen contact.

‘Zowel binnen als buiten stimuleert en faciliteert de inrichting van een betekenisvolle openbare ruimte (toevallige) sociale ontmoetingen’. de inrichting van de openbare ruimte onderwerp faciliteert werkwoord binnen en buiten locatie ontmoetingen nodig voor de economie

Vragen en opmerkingen, pagina 17

Het heeft even geduurd voordat deze zin betekenisvol voor mij werd en meer dan een toevallige samenloop van woorden. Ik heb deze tekstueel gedeelde ruimte niet als erg sociaal ervaren.

Rechtsboven op pagina 39 lees ik dat u een persoonsgebonden groenen-budget gaat toebedelen (normenbenadering groen per inwoner bepaald) en dat locaties logisch kunnen zijn. Wat is de grondgedachte van uw logisch? Logisch gezien vanuit ecologische kwaliteit, vanuit gewenste lage kosten, vanuit beeldkwaliteit of wat dan ook. Wat bedoelt u met logisch?

De Hofstadkwaliteit wordt genoemd maar er staat niet dat de Hofstadkwaliteit in het CID zal worden gehanteerd. Omdat er in het CID wel veel bezoekers komen verwacht ik dat wel. Kunt u hierover iets specifieker zijn? Waarin verschilt overigens de Hofstadkwaliteit Residentiekwaliteit die het Milieueffectrapport noemt op pagina 29? Het Milieueffectrapport gaat uit van Residentiekwaliteit. U maakt een onderscheid, maar het zijn synoniemen… Ik snap er niks meer van.Daarbij wordt behalve naar de … ook gekeken naar de … (Peter Zuijdgeest gaf schrijftrainingen aan gemeente Den Haag in de jaren negentig. Iemand van u moet die toch meegemaakt hebben?): als u ‘niet (…) maar ook (…)’ schrijft, duizelt het in mijn hoofd.

Staat er in de laatste paragraaf dat bouwers geen landjepik van gemeenschappelijk gebied mogen doen en moeten bijdragen aan de gemeentelijke klimaat- en energiemaatregelen. Of staat er iets anders? Is er een functie verwijderd voor ‘stalling’ (er staat een extra spatie)?Wat wordt eigenlijk de aanpak voor parkeerruimte voor scootmobielen?

5.4.1 Groen en natuurinclusiefIn deze paragraaf staat niets over natuur. U legt niet uit welke soorten groen u onderscheidt, een geveltuintje is niet per definitie ecologisch waardevol en groen ‘dat beter is afgestemd op de verschillende gebruikersvormen’ (p.39) al helemaal niet: een poepveld voor honden is zeer gewenst in de buurt en vanuit de hond gezien ook zeer natuurinclusief, maar ecologisch waardevol allerminst. Een veilig kampeergebied voor daklozen is zeer gewenst (door de daklozen) maar ik betwijfel of dit is wat u bedoelt met ‘afstemmen op de verschillende gebruiksvormen’.

Ik lees hier dat u groen ziet als een voorziening voor mensen en een afvinkbaar onderdeel van uw takenpakket. Ik lees hier op geen enkele manier dat u ecologische kwaliteit in de stad inclusief de CID-gebieden wilt versterken en verbeteren. Terwijl bijlage V Gereedschapskist Openbare Ruimte hiervoor uitstekende strategieën biedt.

Het rapport van Witteveen + Bos is duidelijk hierover: klimaat en groen hebben meer ingrijpende sturing nodig dan er nu is.Op pagina 16 in het rapport van Witteveen + Bos staat bij Klimaatbestendigheid: ‘Door het principe van ‘omgekeerd ontwerpen’ wordt ruimte gecreëerd voor meer groen en

Vragen en opmerkingen, pagina 18

wateropgaven. In de Gereedschapskist Openbare Ruimte staan principe-inrichtingsprofielen opgenomen die een klimaat adaptieve inrichting als uitgangspunt hebben.’

Het is ontzettend belangrijk de Gereedschapskist Openbare Ruimte leidend te laten zijn. Het is nu een bijlage bij de structuurvisie, dus volgens bladzijde 7 van de visie niet bindend. Maakt u de Gereedschapskist in haar meest milieuvriendelijke uitvoering alstublieft een verplichting. Witteveen + Bos is duidelijk over overmatige verhitting en uitdroging: er gaan in het CID meer mensen dood dan elders als de gemeente geen ruimtelijke maatregelen treft tegen oververhitting en uitdroging.

U onderscheidt grondgebonden groen en gebouwgebonden groen en elke ontwikkeling moet hieraan bijdragen. Te kiezen valt onder andere uit groen voor verbetering van natuurwaarden, voor het behalen van klimaatdoelen en voor rust en ontspanning. Ik weet de regels uit de Highline Skyline niet meer uit m’n hoofd, maar deze inleidende zin hierop biedt veel ruimte voor ontsnapping (dus niet ontspanning). Alles kan, niks moet en een plastic aloë vera met hangmatje eronder past uitstekend binnen het beleid.

Bron: Intratuin

U bent onduidelijk over wat u onder gebruiksvormen verstaat: zijn dieren gebruikers en heeft een plant een gebruiksvorm? U eindigt met de aap uit de mouw: vanuit het CID moet iemand makkelijk het groen buiten het CID kunnen bereiken. Reizen Waes. Ik ben bang dat u later zal zeggen: hier is het geconditioneerd duur plastic, maar als u een paar drukke stoplichten verderop gaat, treft u beter. Het taartdiagram op bladzijde 11 van de Gereedschapskist Openbare Ruimte is helder:

Vragen en opmerkingen, pagina 19

zonder toevoeging van groen

En de conclusie en de voorwaarde van het Ingenieursbureau ook:

Dan een keurig stukje tekst: kansen liggen in het herstellen en zichtbaar maken van cultuurhistorische structuren (Trekvliet en Schenk) en het benutten van monumenten in de planvorming voor concrete ontwikkelingen. En keurig tuttig. Het is gewoonweg wel het minimale dat en stadsbestuur behoort te doen. Wat doet u eigenlijk met cultuurhistorisch waardevolle activiteiten? Arbeid die geen financiële instelling of ICT is?

Bestaat er eigenlijk een studie naar de ontwikkeling van bouwvormen en bouwen in Den Haag? In de tweede helft van de negentiende eeuw wilde de Haagse overheid geen hoogbouw9. In de eerste helft van de één-en-twintigste eeuw blijkbaar wel? Floris Alkemade zegt let op de soorten woningen, werk met verdichting, realiseer hoogbouw van hout, op de bestaande bouw. Weg van de betoncultus.

9 De Haagse Tijden, 2 april 2019, pagina 13.

Vragen en opmerkingen, pagina 20

Wat zegt Rem Koolhaas nu in het Guggenheim, weliswaar achter gesloten deuren maar wat is de (her)waardering van het platteland?10 Wat betekent dat voor CID? Minder kantoren? Meer ruimte tussen mensen? Heeft u gezien dat de fietsersbond advies heeft voor de overheid om vooral fietspaden breder te maken?

Voor de kavel van het voormalige ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: heeft u al contact gehad met de heer Herzberger of herstructurering van zijn gebouw een leuke ontwerpuitdaging is? Gordon Matta Clark kan hem inspireren. Met daarnaast hoogbouw in hout, Tadashi Kawamata ging u voor. Dan slaat u de fase rond de eeuwwisseling over, de betonnen kolommen, die zijn toch uit de tijd. Herstructurering van bestaande gebouwen, zoals ook in de muziek gebeurt, en nieuwe materialen, milieuvriendelijk vooral.

Bronnen: I. Duijvestein, Tadashi Kawamata, ftnblog.com

en Gordon Matta Clark, lantarenvenster.nl

10 In het NRC van 30/31 mei 2020 schijnt hierover ook te zijn geschreven, iemand van de TU Delft benoemde dat meer mensen buiten de stad zullen willen gaan wonen.

Vragen en opmerkingen, pagina 21

https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2019-2020/houtbouwers.html

Bron: https://www.marcus-architecten.nl/

5.4.2 KlimaatadaptiefDeze paragraaf ziet er goed uit! De zin ‘Daarnaast kunnen strategische ruimtereserveringen door de gemeente in het CID voor naastgelegen hoogstedelijke ontwikkelingen met minder ruimte voor klimaatadaptatie ingezet worden’, is wel vaag, het kan, maar het hoeft niet. Wat denkt u zelf dat er gebeurt?

En wat zou u als bouwer doen als u leest: ‘Waterrobuust bouwen voorkomt en beperkt de waterschade bij extreme buiten, bijvoorbeeld door geen vitale of kwetsbare functies in de kelder op te nemen.’ Een regenwaterreservoir maken onder het gebouw in plaats van een parkeerkelder of een extra hoge muur om de verdiepte functies?

Deze volgorde is keurig: ‘Voor de opvang van regenwater geldt de voorkeursvolgorde van vasthouden, dan bergen en gebruiken en als laatste pas afvoeren.’ Deze volgorde bestaat echter al veertig jaar, Kees Duijvestein bracht deze volgens mij in de jaren tachtig op de TU Delft in het lespakket en in de jaren negentig bij u. Dit heeft niks met ambities te maken. Dit behoort een vanzelfsprekendheid te zijn (het is een basis van duurzame stedenbouw).

De twee alinea’s rechts op pagina 39, over waterberging en droogte zijn essentieel voor de kwaliteit van de wijk en wat staat er: niets! Er staat dat er rekening mee gehouden moet worden en er staat een aandachtspunt. Kom op beste auteurs waaronder een ingenieur en een master of science: waar herken ik jullie vermogen tot kritisch en praktisch denken!

Vragen en opmerkingen, pagina 22

5.4.3 Gezond, veilig, leefbaarOok in de zienswijze op de nota van vorig jaar is u geschreven: alstublieft, ben bereid boven de normen uit te steken. De gemeente huppelt in haar boodschap naar de buurt toe steeds van het ene naar het andere uiterste: de ene keer wordt een heel ambitieus kwalitatief hoogwaardige buitenruimte beloofd, de andere keer schrijven de ambtenaren dat plannen aan de wet worden getoetst en aan de bezonningseisen. Ik ben benauwd voor de hoeveelheid schaduw op straat, in de openbare ruimte. Ik ben benauwd voor de hoeveelheid vervelende wind. Ook Witteveen + Bos waarschuwt hiervoor. De gemeente moet bereid zijn hier kwalitatief hoogwaardige eisen aan te stellen. Stedenbouwkundig ontwerp en gebouwvormen en afwerking kunnen hierin een positieve bijdrage leveren. Dwingt u uzelf en deelnemende partijen (stakeholders?) alstublieft tot inschakelen van deskundigen op dit gebied, en deskundig ontwerpers.

U heeft het nu over de hinder verkleinen (p.40 linker kolom). Wie is een kwetsbare bewoner? Wat is relatief stil? U lijkt nu al rekening te houden met geluidsoverlast, maar er zijn juist kansen om hoogwaardige maatregelen uit te voeren, goede ontwerpers hebben oplossingen, luister naar ze alstublieft, dit is de om last te voorkomen in plaats van te accepteren.

U moet mij even helpen wat u bedoelt met de auto op straat is bepalend voor de bevordering van mijn gezondheid. Tijdens mijn verblijf in een vakantiepark in het Groene Hart vind ik het ontzettend irritant als iemand de auto voor mijn stoel parkeert. Maar hier in Den Haag betwijfel ik of de positie van de auto in het straatbeeld bepalend is voor mijn gezondheid. Mijn ooggezondheid? Wat bedoelt u?

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 6 Relatie tussen structuurvisie en planmerInteressant, het rapport van Witteveen + Bos beschrijft best grondig onderzoek en enkele belangrijke conclusies en u heeft het over signalen (p.41)? Au.

En wat ik eerder al schreef: het rapport van Witteveen + Bos zegt niet dat hernieuwbare energie niet kansrijk is, het zegt dat hiervoor veel werk moet worden verzet. Dat is iets anders dan niet kansrijk. Als de gemeente zich ambitieus wil noemen, moet zij dat zijn.

Gaat de gemeente bijtijds een eisenpakket opstellen voor sloop, nieuwbouw en infrastructuur als het gaat om energietransitie en circulariteit? Dit is overigens en volgens mij één van de weinige plekken zo niet de enige waar het woord eis wordt gebruikt. Ik kijk uit naar de eisen.Hoofdstuk 6 klopt met wat ik in het rapport van Witteveen + Bos lees: alles valt of staat wel zo’n beetje met de mobiliteitstransitie. Misschien moet het CID zichzelf heel anders positioneren: als ultra low-on-fossil-fuel-area (ULOFFA), niet als centraal en druk en zowat ontploffend van de ontmoetingen. Ben ik nou bezig met een imago-strategie?

Vragen en opmerkingen, pagina 23

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 77.1 X7.2 ProgrammaIk snap nog steeds niet of het nou om 2.500 woningen gaat rondom het Station Laan van Nieuw Oost Indië of om 3.000 of om het aantal dat de ontwikkelaar van het terrein van het gebouw ontworpen door Herman Hertzberger laatst noemde tijdens hun webinar11 (21 april 2020). Ik kom een artikeltje tegen uit het AD van 2016, daar staat iets in over behoud. Hoeveel woningen zouden er in het huidige pand passen?12

Ik denk dat wat hippe hoogbouw goed is hoor, DAS en Beasley, prima voor Den Haag.

Rudolf en Robbert Das13 (2x) en Vancouverism (Larry Beasley, uit de 2019 International Advisory Board van Rotterdam14) en boek Beasley over ecodesign15

Maar u heeft nog steeds geen helder tabelletje opgesteld met wat er waar komt, bijvoorbeeld in Bezuidenhout en het CID gedeelte Bezuidenhout. Een tabelletje met minimum, maximum en meest waarschijnlijke. Heeft u hulp nodig?

7.3 X7.4 X7.5 Omgeving Den Haag Laan van NOI (p.53)Nogmaals het verzoek om het Laan van Nieuw Oost Indië te noemen. Wat is de reden dat dat steeds niet gebeurt? Ik wil dit echt graag weten. Moet ik bij Daan Zandbelt zijn?

Waarom heeft u het modewoord reuring overgenomen en wat betekent dit in uw oren? Van Dale zegt: gezellige drukte. Ik noem wat internationale toonaangevende clusters, in São Paulo, in Mexico Stad en rondom de Malietoren: die zijn echt niet gezellig. (Ja, binnen bij De vrijheid wel, maar dat is niet het gebied, dat is binnen). Kent u financiële instellingen waar het gezellig is? De ASN bank op de Bezuidenhoutseweg doet gezellig en is een mooi bedrijf, maar ik kan er niet naar binnen en reuring op de stoep is er niet. Wat bedoelt u?

11 https://soza-denhaag.nl/bijeenkomst/uitnodiging-virtuele-publieksbijeenkomst-anna/12 https://www.ad.nl/den-haag/sloop-van-ministerie-is-omstreden-idioot-plan~a0aaf41d/13 https://www.nrc.nl/nieuws/2020/02/28/hij-tekende-de-toekomst-a399209214 https://en.rotterdampartners.nl/about-us/iab/15 https://larrybeasleyassociates.com/category/buy-our-books/ecodesign-for-cities-and-suburbs/

Vragen en opmerkingen, pagina 24

En wat bedoelt u met: ‘De nabijheid van voorzieningen die in de plinten voorzien zijn, maken dit deel van het CID in de toekomst een goede plek voor de voetganger om te ontmoeten en te verbinden.’

Als ik daar loop, moet ik dan mensen aan elkaar koppelen? Geeft u er de voorkeur aan dat ik daar slechts loop als ik bereid ben anderen te ontmoeten? Denkt u dat dat daar beter kan dan nu in de Theresiastraat? Ik begrijp u niet. Waarom zijn deze zinnen hier in het document getypt? Wat is de informatieve waarde van de woorden die er staan?

Ik ben met uw structuurvisie en MER dingen in aanraking gekomen vanwege de ontwikkelingen in dit gebied: het kavel van het gebouw ontworpen door Herman Hertzberger, het voormalige ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Tijdens het webinar van 12 mei jongstleden leken de heren David en Daan niet van concrete plannen voor dit terrein op de hoogte te zijn, maar de buurt heeft daarover een ander idee. Hoe ziet u dit? Wat weet u wel en de buurt niet? Wat weet de buurt wel en u niet? (Maar zou u wel moeten weten.) Hoe komt het dat de buurt bang is dat de plannen voor dit terrein goed worden gekeurd alvorens een totaalvisie voor het gebied is goedgekeurd en dat uitvoering van de plannen wel eens niet binnen/bij de totaalvisie zou kunnen passen?

StationsvernieuwingenLees ik het goed dat veranderingen aan bezit van de NS leidend en dus bepalend zijn voor ontwikkelingen in dit gebied, immers leidend bij de stedenbouwkundige (maar u bedoelt volgens mij meestal economisch als u stedenbouwkundig schrijft) uitgangspunten?

StationscampusIk lees (wederom) over ontmoetingen en groen, over binnen en buiten en gebieden daartussen (interessant). Ik lees dat voorzieningen worden georganiseerd. Is dat hetzelfde als gebouwd? Het is allemaal nogal vrijblijvend op het gebied van natuurwaarden, ecologie. Zie ik dat goed of fout? Wat bedoelt u met de aanwezige typologie? Bedoelt u dat die wordt overgenomen? Om welke reden wordt de typologie overgenomen? Rijmt die typologie voldoende met uw mascara-nota?

Ineens bekruipt mij het volgende idee: is dit waarom er zoveel vergunningen voor de verkamering van Bezuidenhout zijn afgegeven: omdat er een stadscampus moet komen? En zijn studenten dan wel of geen bewoners? En zijn werknemers wel of geen bewoners? Zijn er werknemende bewoners? (almost zero emission!) Waar wonen studenten als zij geen bewoners zijn? ‘Zowel in de buitenruimte als binnen de gebouwen zijn er ontmoetingsfaciliteiten. Gemeenschappelijke voorzieningen zoals horeca of vergaderruimtes worden daarom op centrale plekken georganiseerd zodat studenten en werknemers van verschillende bedrijven en organisaties elkaar ontmoeten, maar er ook interactie met bewoners is.’Vaag.

Vragen en opmerkingen, pagina 25

Dit is ook vaag: ‘De gebouwen openen zich naar hun omgeving en het publieke domein en semi-private (collectieve) ruimten worden met elkaar verbonden. De aanwezige typologie van groene hoven en collectieve binnenstraten krijgt bij nieuwe ontwikkelingen een eigentijdse interpretatie.’ Hier staat volgens mij dat er veel dure ruimte komt met geconditioneerd groenkleurig spul waar een zorgvuldig uitgezeefd type mens zich kan bewegen. U weet nu al wie zich hier wel en wie zich hier niet prettig gaan voelen, en welke andere dieren, alleen u durft dit nog niet op te schrijven. Zie hiervoor wederom de bedreigingen genoemd door Witteveen + Bos op pagina 88 in hun rapport.

Cybersecurity en ICTWat staat hier nou eigenlijk: u wilt een luchtige structuur van bedrijfjes die te maken hebben met veiligheid en internet? U wilt Veen Valley? En dan niet zo zakelijk als het Beatrixkwartier maar wel economisch16? Deze paragraaf is echt te lang voor wat u wilt, of u wilt iets dat u niet durft op te schrijven. U kent hoop ik alle negatieve gevolgen van Silicon Valley? Besteedt u het gebied uit aan de TU? Dat zou misschien best verstandig zijn. Kent u het (reeds genoemde) boekje over universiteiten inrichten van Floris Cohen?

Wie is dat toch bij u die denkt dat het woord eco in ecosysteem van economie komt? ICT is niet ecologisch. U kunt wel zeggen zoals een ecologisch systeem, maar niet dat het samen een ecosysteem vormt. Het kan wel samen een systeem zijn. Dat heet een systeem. Er is een Franse filosoof die een netwerk vergeleek met mycelium. Onzichtbare ondergrondse verbondenheid. De verbondenheid hoeft dus niet per se bovengronds te zijn.

Bedoelt u met ontwikkelruimte vinden in transformeren en verdichten van de bestaande kantorenzone onder andere de kavel van het voormalig ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en welke kavels nog meer? Ik zag van de week dat YES! Delft naast het gebouw van Hertzberger is gevestigd. Wat gebeurt er met de andere gebouwen in dat lint als het terrein van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is heringericht?

Voor mij is nog steeds volstrekt onduidelijk waarom de planvorming voor dit kavel in een enorm ander stadium is dan u behandelt in deze visie. Ik mis de link volledig. Ik weet dat het modern is om de tijd wat in elkaar te persen, medicijnen worden vaker dan vroeger in het veld getest, het beleidsplan van de school waar ik werk wordt gelijktijdig met het beleidsplan van de overkoepelende stichting geschreven, leerlingen leren hun wiskunde terwijl zij het proefwerk maken, de mens probeert de tijd te bezweren door haar te condenseren.

Ik ben van het ontwerpend onderzoek, dus enerzijds een groot voorstander van ontwerpen in het veld, in de vaart der volkeren. Maar ik ben ook voor wijsheid en er is niets wijs aan doorduwen van de forse plannen van de ontwikkelaar als het achterliggende document nog zo vaag en op zo veel punten zo multi-interpretabel is als deze structuurvisie nu is.

16 De ideale universiteit.

Vragen en opmerkingen, pagina 26

Punt 7 en 8 op pagina 55 gaan over gebouwen, de rest over verbeteren van buitenruimte en bestaande voorzieningen. De stap van uw punt 7 en 8 naar de enorme aantallen en concrete vormen zonder natuur- en materiaalkeuzeambities waar de ontwikkelaar het over heeft, is mij te groot voor ontwerpend onderzoek.

Ik weet dat MRP bekend staat als kwaliteit leverend bedrijf. Ik denk dat de buurt daar blij mee moet zijn. Ik weet dat zij het ecodesign van de genoemde Larry Beasley als voorbeeld hebben, en dat is een mooi voorbeeld. Maar de fasen lopen u te ver uiteen. Ik zie niet hoe een enorm bouwproject als dat wat mij door de ontwikkelaar wordt voorgezet, te stroomlijnen is met uw studentikoze digitaal getraforiseerde aloë vera hub.

Ik heb u al Bert Schierbeek geciteerd. ‘Een standpunt is een uitgangspunt en als men is uitgegaan, heeft men het standpunt verlaten. Geen enkele reden om het verder met je mee te slepen’.

Ik kan mij heel erg vinden in het uitgangspunt dat de ontwikkelingen moeten bijdragen aan de verbetering van de leefbaarheid in aangrenzende buurten. Kunt u van dit uitgangspunt een eis maken? Kunt u hier de leefbaarheidsmonitor uit het Bezuidenhout bij gebruiken? Ik denk het wel. De Gereedschapskist Openbare Ruimte doet het al, op pagina 10.

Ach en wee. In de volgende alinea al, links op bladzijde 54, staat weer een bulk taal die kan eindigen in weinig ecologisch waardevol groen.

Bron: Intratuin, Patrick Kusters L1mburg, L1.nl en roodborstkuiken: Duijvestein/van Goor

Verdichten rondom het stationIk zie (p.54 linkerkolom onderaan) een duidelijk ruimtelijk handvat voor bouwers: de gebouwen dicht bij het station zijn het hoogste. Kunt u dit aangeven op tekening? Zijn dit dezelfde stukken grond als waar de ontwikkelaar van de kavel van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de hoogbouw intekent?

Vragen en opmerkingen, pagina 27

VerbindenIn deze paragraaf lees ik vooral over een campus en een verdicht stationsgebied. Ik zie wel woningen, maar meer dan de term ‘aanzienlijk’ zie ik niet. Ik zie dat de eis van minimaal dertig procent sociale woningbouw is verlaten en dat dit nu een uitgangspunt is, jammer. Het hele document heeft mij veel taal gebracht, maar weinig concreets om op u te kunnen vertrouwen voor een kwalitatief hoogwaardige stad.

Opgaven Station Laan van Nieuw Oost IndiëIk begrijp de alinea’s rechts op pagina 54 over het station ook niet helemaal. Waarom mag het station ook geen Laan van Nieuw Oost Indië meer heten? Wat is het verschil tussen een forse upgrade en een renovatie? Ik heb tijdens bijeenkomsten steeds begrepen dat er goed contact is met de Nederlandse Spoorwegen, maar geen macht over hun investeringen. In mijn ogen is de voorwaarde dat een ander uw ambities uitvoert nogal riskant. Het ‘ontvangstdomein’? Jeemig, ik heb spontaan een schunnige tekening voor het station in mijn gedachten ontdekt.

Tekening: Peter van Straaten

‘Deze ambitie is leidend bij de nieuwe stedenbouwkundige uitgangspunten voor de herontwikkeling van het voormalig ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.’

Ik ben ook een beetje onthutst over dat u duurzaamheid in de breedste zin van het woord benoemd. Wat is uw definitie van duurzaam? People, Planet, Profit, Project? Waar staat de gemeente in de triple-p duurzaamheidspiramide (Kees Duijvestein)?Zuinig omgaan met eindige bronnen is ook zuinig omgaan met uw eigen en mijn energie. Deze visie bol van woorden die niet geschreven hadden hoeven worden, is mijns inziens nogal een verspilling van energie. Nu is de vraag of mijn energie verspild is.

Vragen en opmerkingen, pagina 28

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 8 Economische uitvoerbaarheidFascinerend dat u hier na 58 bladzijden schrijft bij faciliterend grondbeleid alleen uw publiekrechtelijke rol te vervullen. In de verkoopadvertentie van het kavel Sociale Zaken staat dat de gemeente meewerkt, hier staat dat uw rol beperkt is, maar dat lees ik pas na acht-en-vijftig pagina’s ambities en streven!Welbeschouwd aanschouw ik hier een onnodig duur schouwspel, en een spelfout (‘de gemeente beschouwd, 2x).

Vragen en opmerkingen bij hoofdstuk 9 Maatschappelijke uitvoerbaarheidWat denkt u dat hier zou hebben kunnen staan?

EINDE

Vragen en opmerkingen, pagina 29