conduongcoxua.files.wordpress.com · Web view+ Gắn hộp nguồn lên giá đỡ và nối dây dẫn đến nguồn điện. + Đóng công tắc để hộp đèn phát sáng

Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong dạy học Vật lý lớp 9

PHOØNG GD & ÑT PHUØ MYÕTRÖÔØNG THCS MYÕ ÑÖÙC

---------- ----------

Giaùo vieân thöïc hieän: Phaïm Baù LinhÑôn vò: TRÖÔØNG THCS MYÕ ÑÖÙC

Giaùo vieân thöïc hieän: Phaïm Baù Linh www.huongdanvn.com

Trang

1

Naêm học: 2011 -2012


A. PHÂN MƠ ĐÂU

I. Đặt vấn đề:Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước mở cửa để hội nhập với cộng đồng thế

giới trong nền kinh tế cạnh tranh quyết liệt, đòi hỏi công tác giáo dục ở nước ta phải có những đổi mới sâu sắc và toàn diện nhằm đào tạo thế hệ trẻ trở thành những người vừa tiếp thu được tinh hoa văn hóa nhân loại, vừa giữ gìn và phát huy được bản sắc dân tộc, vừa có khả năng sáng tạo, có tình cảm và thái độ của con người mới xã hội chủ nghĩa. Phương pháp dạy học mới làm thay đổi cơ bản vai trò của giáo viên và học sinh. Trong nhà trường truyền thống, giáo viên quyết định tất cả còn học sinh thì thụ động tiếp thu, ghi nhớ và nhắc lại bắt chước làm theo. Còn trong nhà trường mới hiện nay học sinh được đặt vào vị trí trung tâm, bản thân học sinh phải tự lực, tích cực hoạt động để chiếm lĩnh kiến thức, rèn luyện kĩ năng, phát triển năng lực và hình thành tình cảm, thái độ; giáo viên cơ bản không còn giảng giải minh họa nữa mà trở thành người tổ chức, hướng dẫn, giúp đỡ học sinh để học sinh có thể thực hiện thành công hoạt động học tập của mình.

Như vậy, mục tiêu của dạy học ngày nay là hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh. Dạy học hiện nay không chỉ đơn thuần là cung cấp cho học sinh những tri thức và kinh nghiệm mà loài người đã tích lũy được mà phải góp phần tích cực vào việc hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh theo mục tiêu đào tạo. Học sinh tham gia tích cực, chủ động vào các hoạt động học tập thì các phẩm chất và năng lực cá nhân sớm được hình thành và phát triển hoàn thiện. Năng động sáng tạo là những phẩm chất cần thiết trong cuộc sống hiện đại nó phải được hình thành ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Chính vì lẽ đó trong các môn học ở trường trung học cơ sở nói chung và môn Vật lí nói riêng, việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh đã được các giáo viên áp dụng từ nhiều năm nay, trong đó phương pháp tự nghiên cứu giúp học sinh tự học, tự sáng tạo được đánh giá là phương pháp có giá trị đức dục lớn nhất. Việc sử dụng các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm để thực hiện các thí nghiệm theo phương pháp nghiên cứu vấn đề sẽ khuyến khích các em tự tìm tòi phát triển vấn đề, qua đó giúp các em nắm chắc kiến thức lí thuyết lẫn kĩ năng thực hành. Để đạt được điều đó thì việc hướng dẫn học sinh sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm và thực hiện các thí nghiệm trong mỗi bài học là rất quan trọng, nó có thể quyết định đến việc thành công của tiết dạy.

Là một giáo viên dạy học bộ môn Vật lí ở trường trung học cơ sở, ta cần phải làm gì để có thể sử dụng các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm một cách tốt nhất để thực hiện được các thí nghiệm trên lớp thành công đồng thời có thể hướng dẫn học sinh thực hiện tốt được các thí nghiệm trong bài học của mình?

Qua thực tế giảng dạy bản thân đã nhận thấy được một số khó khăn trong việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm dạy học môn Vật lí lớp 9 và đã rút ra được một số kinh nghiệm về vấn đề “Sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong dạy học Vật lý lớp 9”. Xin được trao đổi cùng các đồng nghiệp.


Trang

2


1. Thực trạng về vấn đề sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm vật lí lớp 9 trong thời gian qua: a. Thực trạng chung về dụng cụ, thiết bị thí nghiệm môn vật lí 9:

Hiện nay, song song với việc đổi mới phương pháp dạy học, Bộ giáo dục và đào tạo đã đưa về các trường những bộ thí nghiệm phục vụ cho việc giảng dạy, nhưng thực tế các bộ đồ dùng được cấp về trường vẫn còn một số hạn chế sau đây:

+ Thiết bị thí nghiệm chất lượng kém, có những thiết bị mới chỉ sử dụng một vài lần đã hỏng.

Ví dụ như: Bộ nguồn biến áp bị hỏng rơle

Các cuộn dây điện trở bị bong ra và đứt rời từng đoạn

Biến trở có con chạy tiếp điện không tốt


Trang

3


Kim nam châm trong la bàn của thí nghiệm Ơxtet mất từ tính

Máy phát điện xoay chiều có các bóng đèn Led và thanh quét bị hỏng

Bộ nguồn và các bóng đèn trong hộp sự tán xạ ánh sáng màu của các vật bị hỏng


Trang

4


Đèn tạo ra ánh sáng trắng trong thí nghiệm sự phân tích ánh sáng trắng

bằng lăng kính bị hỏng hoặc cường độ sáng quá yếu...

Hộp đèn tương đương 3 nguồn phát ánh sáng trắng (dùng hệ ba gương) bị hỏng và sáng yếu


Trang

5


Hộp đèn tia lazer gắn trên giá quang học có một số đèn không hoạt động được

+ Một số trang thiết bị còn thiếu chính xác như ampe kế, vôn kế, đồng hồ vạn năng, …

dẫn đến kết quả thí nghiệm giữa lí thuyết với thực tế khác xa nhau, thiếu tính thuyết phục đối với học sinh.


Trang

6


Trang thiết bị phục vụ cho thí nghiệm còn thiếu thốn, còn có sự không đồng bộ giữa việc hướng dẫn thí nghiệm ở sách giáo khoa với đồ dùng thí nghiệm thực tế .

Ví dụ: Thí nghiệm bài 22: Tác dụng từ của dòng điện – từ trường

Hướng dẫn SGK Thực tế

Thí nghiệm bài 27: Lực điện từ


b. Thực trạng về cơ sở vật chất của nhà trường:Cơ sở vật chất của các trường chưa đủ đáp ứng nhu cầu dạy học như hiện nay, nội dung

bài dạy thì dài (nhất là phần điện học) do đó làm thí nghiệm theo nhóm khó đảm bảo thời gian trong một tiết học. Phòng thí nghiệm chưa được sắp xếp khoa học, còn là kho chứa đồ dùng dạy học, việc lấy đồ dùng thí nghiệm chưa thuận tiện.

Hiện nay nhiều phòng học bộ môn chưa thực sự thuận lợi để tổ chức các giờ học vật lí, nên việc di chuyển thiết bị thí nghiệm từ phòng học của lớp này sang phòng học của lớp khác sẽ làm cho giáo viên và học sinh vừa vất vả lại mất nhiều thời gian, công sức vào việc lắp ráp thí nghiệm, giữ gìn, bảo quản dụng cụ thí nghiệm …


Trang

7


Việc mua sắm các dụng cụ, thiết bị chưa kịp thời; thường thì giáo viên phụ trách phòng

bộ môn lên kế hoạch mua sắm từ đầu năm nhưng trang thiết bị vẫn chưa đảm bảo thời gian, đặc biệt là các bài học ở đầu năm. c. Thực trạng về việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm của giáo viên:

Còn có nhiều giáo viên ngại sử dụng dụng cụ, thiết bị để làm thí nghiệm, ngại triển khai cho học sinh làm thí nghiệm theo nhóm. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do:

+ Giáo viên ngại tiếp xúc với đồ dùng vì đồ dùng chất lượng kém sẽ tốn nhiều thời gian điều chỉnh, sửa chữa cho phù hợp với bài dạy. Đặc biệt với một thí nghiệm vật lí thường có nhiều dụng cụ, thiết bị để tạo ra hiện tượng và đo đạt kết quả.

Ví dụ: Khi nghiên cứu hiện tượng khúc xạ của tia sáng khi truyền từ nước sang không khí, học sinh còn gặp rất nhiều khó khăn trong vấn đề bố trí thí nghiệm như: một học sinh lựa chọn vị trí đặt mắt để nhìn thấy đinh ghim B che khuất đinh ghim A; một học sinh khác di chuyển đinh ghim C tới vị trí sao cho nó che khuất của hai đinh ghim A và B. Việc làm này mất rất nhiều thời gian để có kết quả chính xác. Mặt khác, thông qua thí nghiệm học sinh không những quan sát được hiện tượng khúc xạ ánh sáng (sự bẻ gãy đột ngột đường đi của tia sáng tại chính mặt phân cách giữa hai môi trường) mà còn thu thập được các số liệu về góc tới và góc khúc xạ tương ứng, tạo cơ sở để rút ra nội dung của định luật khúc xạ ánh sáng trong phần sau.

+ Có thể giáo viên chưa nắm rõ được nguyên lí hoạt động cơ bản của các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm thì việc định hướng được cách tiến hành sử dụng như thế nào cho hợp lí lại là điều rất khó khăn. Mặt khác nhiều dụng cụ, thiết bị độ chính xác không cao cần phải điều chỉnh hoặc phải phối hợp với đồ dùng thí nghiệm của các khối lớp khác (kim nam châm, bóng đèn, công tắc, …).

Ví dụ: - Trong thí nghiệm về sự tương tác giữa hai nam châm, nếu giáo viên đặt một thanh nam

châm trên mặt bàn và đưa một nam châm khác lại gần thì kết quả thu được là rất khó phát hiện khi nào chúng hút nhau, đẩy nhau.


Trang

8


- Trong thí nghiệm về lực điện từ nếu giáo viên không nhắc nhở các em về việc chọn vị

trí để đặt thanh đồng nhỏ gần từ cực của nam châm thì kết quả sẽ không xảy ra.

d. Thực trạng về việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm của học sinh:

+ Nhiều học sinh còn chưa quen với việc sử dụng các thiết bị thí nghiệm (nhất là học sinh có lực học trung bình, yếu) các em thường nghịch đồ dùng thí nghiệm và biến nó thành đồ chơi của riêng mình.

+ Các em thường không cần quan tâm đến mục đích của mình làm thí nghiệm để làm gì và cũng chưa kịp nghiên cứu rõ các bước thí nghiệm như thế nào mà chỉ chăm chú vào các đồ dùng lạ mắt có trong nhóm. Có học sinh chẳng cần quan tâm đến việc dụng cụ đó tên gọi là gì cách sử dụng như thế nào mà chỉ quan sát bạn mình trong nhóm tiến hành thí nghiệm theo yêu cầu của giáo viên.

Tất cả những nguyên nhân trên và nhiều nguyên nhân khác nữa đều ảnh hưởng lớn đến chất lượng sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong việc thực hiện các thí nghiệm vật lí. Các thí nghiệm thiếu tính thuyết phục, chất lượng giáo dục trong các giờ dạy hiệu quả không cao.


Trang

9


2. Ý nghĩa và tác dụng của việc khắc phục những hạn chế trong việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong dạy học vật lí 9:

a. Đối với nhà trường:Hằng năm, nhà trường luôn có kế hoạch sửa chữa các thiết bị, đồ dùng hư hỏng sau mỗi

năm học. Vì vậy, việc khắc phục được những hạn chế trong sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm môn Vật lí 9 đã mang lại nhiều lợi ích trong nhiệm vụ chung của nhà trường.

Khi học sinh sử dụng các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm vào các thí nghiệm một cách hiệu quả sẽ góp phần quan trọng vào việc giáo dục lòng yêu thích khoa học, thích khám phá thế giới. Đây chính là động lực để nâng cao chất lượng bộ môn, góp phần hoàn thành mục tiêu chung của nhà trường là “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”

Vấn đề sử dụng kinh phí để mua sắm trang thiết bị dạy học vẫn còn là một trong những khó khăn chung của nhà trường hiện tại. Nhà trường không thể mua sắm một cách đồng loạt và đầy đủ các thiết bị (đặc biệt là các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm môn Vật lí 9) mà chỉ mua sắm bổ sung một cách tạm thời những thiết bị có thể. Chính vì lẽ đó, việc khắc phục được những hạn chế trong sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm môn Vật lí 9 đã góp phần chung vào việc tiết kiệm kinh phí cho nhà trường để phục vụ cho các mục tiêu chuyên môn khác như: Bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu kém, ….

b. Đối với giáo viên: Thông qua việc khắc phục những hạn chế nêu trên; giáo viên có cơ hội phát huy tính sáng

tạo của mình trong công tác chuyên môn nói chung và trong công tác sử dụng dụng cụ thiết bị thí nghiệm bộ môn nói riêng.

Thực hiện các thao tác thử nghiệm trên dụng cụ, thiết bị thí nghiệm giúp cho giáo viên phát hiện được những sai sót trên đồ dùng để từ đó có phương án thay đổi, dự phòng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm khi thực hiện trên lớp; tránh thụ động gây mất thời gian. Ngoài ra, việc sử dụng và bảo quản dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong dạy học Vật lí còn giúp cho giáo viên tính cẩn thận, làm việc có kế hoạch.

Việc hướng dẫn học sinh thực hiện thành công các thí nghiệm trên lớp để vận dụng vào việc giải thích các hiện tượng thực tế trong cuộc sống giúp cho các em có thêm niềm tin vào kiến thức mình đang học, đặc biệt hơn là có niềm tin vào giáo viên giảng dạy. Đây là một trong những yếu tố tâm lí mang tính quyết định đến chất lượng bộ môn mà giáo viên đang giảng dạy, vì một lí do rất đơn giản là ở lứa tuổi này các em thích giáo viên nào thì yêu luôn môn học đó.

c. Đối với học sinh: Trước những thực trạng trên để đáp ứng được yêu cầu của việc đổi mới phương pháp dạy

học đối với bộ môn Vật lí lớp 9 thì việc hướng dẫn học sinh sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm để thực hiện các thí nghiệm là vô cùng quan trọng; nó quyết định đến sự thành công của bài dạy, quyết định trực tiếp đến chất lượng giáo dục bộ môn.

Việc hướng dẫn học sinh nắm bắt được công dụng, đặc tính của đồ dùng thí nghiệm và sử dụng các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm một cách thành thạo trong việc tiến hành thí nghiệm trong giờ học sẽ giúp các em tự lực đi khai thác nguồn thông tin về thuộc tính của các sự vật và hiện tượng vật lí.


Trang

10


Tự mình làm lấy thí nghiệm, quan sát hiện tượng, ghi lại kết quả sẽ phát huy được tính tự giác trong học sinh, góp phần hình thành ý thức tự lập trong cuộc sống. Ngoài ra, việc sử dụng thành thạo các thiết bị trong lắp ráp thí nghiệm Vật lí 9 còn rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng tri thức đã học vào thực tế. Đặc biệt đối với chương trình vật lí lớp 9 luôn đề cập đến hàng loạt các ứng dụng của vật lí trong đời sống và sản xuất.

Trong đời sống thường ngày, các em tiếp nhận kiến thức dưới nhiều hình thức. Việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm để bố trí thí nghiệm trong học tập môn Vật lí 9 tạo điều kiện để các em sử dụng các phương tiện dạy học trong nhà trường kiểm tra tính đúng đắn của tri thức thu được trong thực tế.

Một thí nghiệm được tiến hành thành công là sự kết tinh của tinh thần đoàn kết, làm việc theo quy trình của các học sinh trong nhóm. Học sinh biết tự phân chia nhiệm vụ cho nhau, biết xây dựng một tiến trình thực hiện hợp lí nhất để đảm bảo thời gian giáo viên quy định góp phần phát huy kĩ năng làm việc cẩn thận, nghiêm túc trong học sinh.

3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài:Trong điều kiện có thể thực hiện được qua 3 năm giảng dạy bộ môn Vật lí 9 ở Trường

THCS Mỹ Đức và tham khảo ý kiến chuyên môn với các đồng nghiệp trong trường cũng như ở các trường bạn, tôi xác định phạm vi nghiên cứu cho đề tài là các bài dạy có sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong chương trình Vật lí 9 II. Phương pháp tiến hành:

1. Cơ sở lí luận và thực tiễn định hướng cho việc nghiên cứu: Bộ môn vật lí là bộ môn khoa học thực nghiệm, các nội dung kiến thức mới được hình

thành phần lớn thông qua các thí nghiệm và việc sử dụng các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm để hình thành các tri thức vật lí; là sự khái quát các kết quả nghiên cứu từ thực nghiệm và các hiện tượng diễn ra trong đời sống.

Lứa tuổi học sinh THCS có tính hiếu động, tò mò thích tìm tòi, khám phá tìm hiểu thế giới xung quanh nên các em rất thích sử dụng các dụng cụ, thiết bị làm thí nghiệm để được trực tiếp quan sát, theo dõi hiện tượng, tập làm những nhà khoa học nhỏ tuổi để tự nghiên cứu phát hiện vấn đề và nhờ đó mà việc ghi nhớ kiến thức mới được tốt hơn, nó tạo cho việc học của học sinh hứng thú và nhẹ nhàng hơn.

Thông qua việc sử dụng các dụng cụ, thiết bị để tiến hành thí nghiệm, nhất là các thí nghiệm kèm theo màu sắc, âm thanh và các hiện tượng mới lạ sẽ kích thích mạnh hứng thú của học sinh, rèn luyện kĩ năng quan sát cẩn thận tỉ mỉ, kĩ năng lắp ráp dụng cụ thí nghiệm chính xác và tác phong làm việc khoa học; nó có sức thuyết phục lớn và tạo ra ở học sinh niềm tin vào bản chất của sự vật và hiện tượng, vào các quy luật của tự nhiên. Tạo điều kiện tốt để rèn luyện ở học sinh kĩ năng phân tích, so sánh, đối chiếu, trừu tượng, khái quát hóa, cũng như khả năng suy luận quy nạp trong quá trình xử lí kết quả thí nghiệm để rút ra kết luận, học sinh áp dụng kiến thức vào thực tế cũng sẽ tốt hơn.

Mặt khác đa số trong các bài dạy vật lí, nếu học sinh không tự mình làm thí nghiệm sẽ không có cơ sở để thực hiện các thao tác tư duy và tiếp nhận kiến thức mới, nên phần lớn tri thức mà giáo viên muốn mang đến cho học sinh về bản chất là áp đặt. Chính cách dạy chay


Trang

11


hoặc việc làm thí nghiệm không thành công là nguyên nhân của tình trạng chất lượng học tập của bộ môn thấp và là sự tách rời lý thuyết với thực hành, tách rời kiến thức học được trong nhà trường và kinh nghiệm vận dụng trong thực tế.

2. Các biện pháp tiến hành, thời gian tạo ra giải pháp:a. Các biện pháp tiến hành:

* Nhom các biện pháp nghiên cứu lí luận: + Đọc, tìm hiểu và tổng kết kinh nghiệm từ tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu như:

- Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên (2002 – 2007). Nhà xuất bản giáo dục. - Sách giáo khoa, sách giáo viên Vật lí 9 – Nhà xuất bản giáo dục. - Phương pháp lấy học sinh làm trung tâm của PGS.PTS Trần Kiều (Viện khoa học giáo dục) - Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học môn Vật lí THCS. NXB Giáo dục - Phương pháp dạy học Vật lí. NXB Đà Nẵng ( năm 2006)

+ Truy cập trên mạng để tìm hiểu thông tin về kĩ năng sử dụng các thiết bị, đồ dùng dạy học môn Vật lí THCS. * Nhom các biện pháp nghiên cứu thực tiễn:+ Phương pháp đàm thoại: Trao đổi, tìm hiểu qua đồng nghiệp, học sinh trong và ngoài nhà trường, tham khảo những chuyên gia có kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy bộ môn Vật lí.+ Phương pháp điều tra: Dùng phiếu điều tra đối với học sinh trong học tập môn Vật lí khi sử dụng thí nghiệm thực hành và khi không sử dụng thí nghiệm.+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Rút kinh nghiệm qua các năm công tác giảng dạy bộ môn Vật lí các lớp khối 9.

b. Thời gian tiến hành nghiên cứu đề tài: 2,5 năm+ Dự thảo kế hoạch nghiên cứu: 4 tháng+ Tìm hiểu tư liệu nghiên cứu: 6 tháng+ Thăm dò lấy thông tin từ thực tế: 10 tháng+ Viết đề cương sơ bộ: 2 tháng+ Viết đề cương chi tiết: 4 tháng+ Viết chính thức: 4 tháng

B. PHÂN NỘI DUNG

I. Mục tiêu: Trong điều kiện cho phép, tôi xác định nhiệm vụ của đề tài là:+ Phát hiện những khó khăn trong việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong dạy học môn Vật lí lớp 9 ở Trường THCS Mỹ Đức và các trường lân cận trong huyện.+ Từ đó tìm ra các giải pháp “Sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong dạy học môn Vật lý lớp 9” đạt hiệu quả góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn mà mình đảm nhiệm.


Trang

12


II. Mô tả giải pháp của đề tài:1. Giải pháp khắc phục hạn những thực trạng (tính mới của đề tài):

a. Khắc phục hạn chế của dụng cụ, thiết bị thí nghiệm.+ Đối với các bộ dụng cụ, thiết bị thí nghiệm kém chất lượng đã bị hỏng thì chúng ta cần

có kế hoạch sửa chữa, bảo quản hoặc chuyển sang thực hiện phương án sử dụng các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm khác để thay thế nhưng vẫn đảm bảo kết quả thí nghiệm hoặc cho kết quả rõ ràng hơn các dụng cụ, thiết bị đang sử dụng.

+ Đối với các trang thiết bị còn thiếu chính xác như ampe kế, vôn kế, đồng hồ vạn năng, … thì phải có sự chuẩn bị trước khi tiến hành thí nghiệm của mỗi nhóm trong tùng bài học. Kinh nghiệm cho thấy trước mỗi bài dạy có thí nghiệm giáo viên cần chuẩn bị làm trước thí nghiệm trên đồ dùng thí nghiệm của mỗi nhóm, tìm sự cố xảy ra từ đó tìm cách khắc phục. Những thí nghiệm khó thành công giáo viên phải làm thí nghiệm nhiều lần để hướng dẫn học sinh học tập có kết quả tốt nhất.

+ Đối với các thí nghiệm có sự không đồng bộ giữa việc hướng dẫn thí nghiệm ở sách giáo khoa với đồ dùng thí nghiệm thực tế. Giáo viên cần hướng dẫn cách sử dụng cho từng dụng cụ và các bước tiến hành một cách cụ thể. Để chắc chắn giáo viên có thể làm thí nghiệm mẫu một lần (nhưng không đưa ra kết quả)

* Ngoài những giải pháp đối với một số dụng cụ, thiết bị thí nghiệm như trên; chúng ta cần có kế hoạch bảo quản một cách hợp lí để tăng tuổi thọ của đồ dùng và hàng năm cần có kế hoạch làm đồ dùng thí nghiệm mới bằng các loại vật liệu rẻ tiền. b. Nâng cao chất lượng cơ sở vật chất của nhà trường:

+ Đề xuất với nhà trường có phương án mua sắm đồ dùng và bố trí lại phòng bộ môn vật lí một cách hợp lí nhất để thuận lợi cho công tác giảng dạy. Nếu có điều kiện phòng rộng thì sử dụng chung cho cả việc bảo quản và giảng dạy, ngược lại có thể tạo điều kiện một phòng bảo quản và một phòng dạy ở gần nhau để hạn chế quảng đường di chuyển dụng cụ, thiết bị thí nghiệm.

+ Giáo viên cần sắp xếp lại đồ dùng theo khối lớp, theo từng phần, từng chương vào một vị trí nhất định để thuận lợi cho việc sử dụng và bảo quản; phải có giá treo tranh; phải có nơi để những đồ dùng đã hỏng tránh để lộn xộn gây nhầm lẫn. Việc sắp xếp vị trí các nhóm trong phòng cũng phải có tính khoa học; việc bố trí đường dây dẫn điện đến các nhóm cũng phải đảm bảo tính an toàn, ….

+ Giáo viên phải có kế hoạch đôn đốc việc mua sắp trang thiết bị từ trước khi bắt đầu nào năm học để khỏi bị động về đồ dùng. Tránh trường hợp đến bài nào mới chuẩn bị mua sắm dụng cụ cho bài đó.

+ Phụ trách phòng bộ môn cần lên kế hoạch sửa chữa, bảo dưỡng các thiết bị dễ bị hỏng để tăng cường tuổi thọ của thiết bị. Tránh trường hợp khi thiết bị mới hỏng nhẹ không được khắc phục kịp thời, để thời gian lâu không sử dụng sẽ làm hỏng thiết bị.

Hàng năm các trường có thêm quĩ xây dựng tự nguyện của phụ huynh học sinh; tranh thủ sự giúp đỡ của các đoàn thể, ngành giới xung quanh; …. để có nguồn kinh phí tích lũy phục vụ cho công tác giảng dạy đạt kết quả cao hơn.


Trang

13


c. Nâng cao hiệu quả sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm của giáo viên:c1) Giáo viên phải chuẩn bị đầy đủ điều kiện về sử dụng dụng cụ và thiết bị để thực

hiện thành công thí nghiệm vật lí lớp 9.Chúng ta biết rằng để có thể lên lớp một tiết dạy thành công thì việc chuẩn bị bài dạy vô

cùng quan trọng, giáo viên cần nghiên cứu kĩ bài trong SGK, sách giáo viên, tìm hiểu thêm kiến thức có liên quan ở các sách tham khảo đọc thêm bài dạy kế sau đó (nếu có liên quan) để giúp chúng ta hiểu vấn đề toàn diện hơn, tìm hiểu xem kiến thức chính của bài thí nghiệm cần cung cấp cho học sinh là gì? Thí nghiệm trong bài học là do giáo viên làm, hay học sinh làm? Hay giáo viên và học sinh cùng làm? Từ đó bố trí thời gian làm thí nghiệm, chọn không gian cho việc làm thí nghiệm được hợp lí. Giáo viên phải chuẩn bị các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm cẩn thận trước khi đưa vào dạy học, cần suy nghĩ tới các tình huống thí nghiệm không thành công, từ đó tìm ra nguyên nhân để khắc phục. Giáo viên cần cho học sinh thu thập thông tin qua kênh chữ, kênh hình ở SGK để xác định mục tiêu của thí nghiệm, dụng cụ cần cho mỗi thí nghiệm là gì? Cách thức tiến hành thí nghiệm, cách quan sát, ghi chép những hiện tượng diễn ra? Phân công nhiệm vụ từng học sinh trong nhóm giữ một vai trò nhất định, mỗi học sinh đều được tham gia một hoạt động trong nhóm để bố trí thí nghiệm thành công. Để làm thí nghiêm thành công, hạn chế tới mức thấp nhất sự cố diễn ra ngoài ý muốn và đạt được kết quả thí nghiệm trong thời gian ngắn nhất thì trước khi cho các em làm thí nghiệm giáo viên cần lưu ý học sinh một số điểm cần quan trọng trong quá trình sử dụng dụng cụ, thiết bị làm thí nghiệm. Đặc biệt là những bài học có các thí nghiệm khó thành công khi sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm không hợp lí. Việc lắp ráp dụng cụ thí nghiệm là rất cần thiết, tạo cho học sinh sự linh hoạt sáng tạo nên phần lớn các thí nghiệm giáo viên không nên lắp sẵn từ trước, mà phải để cho học sinh tự lắp ráp thí nghiệm . Hiện nay với bộ thí nghiệm của học sinh các nhà sản xuất cũng đã tính toán đến thời gian và điều kiện lắp ráp của học sinh trong một tiết học, nên đã bố trí lắp ráp chúng thành bộ ví dụ như bộ thí nghiệm về tác dụng từ của dòng điện xoay chiều (thí nghiệm hình 35.2 + 35.3 SGK) hoặc bộ thí nghiệm về khảo sát từ phổ, đường sức từ của ống dây có dòng điện chạy qua (hình 24.1 SGK). Làm như vậy rất tiện lợi cho việc bố trí thí nghiệm, tránh mất nhiều thời gian vào việc không thật cần thiết. Nhưng cá biệt có những bài mà giáo viên có thể hướng dẫn một số học sinh lắp ráp trước ví dụ như lắp ráp máy phát điện xoay chiều trong bài 38 SGK.

c2) Giáo viên cần phải chú ý đến đặc tính kĩ thuật của đồ dùng và thao tác làm thí nghiệm vật lí lớp 9. Các dụng cụ thí nghiệm thường có độ chính xác không giống nhau mặc dù có cùng một khuôn mẫu chế tạo. Các dụng cụ trong các bộ thí nghiệm hiện nay chất lượng còn thấp, do đó trước khi làm thí nghiệm giáo viên cần nắm bắt đầy đủ nguyên lí hoạt động của từng dụng cụ, thiết bị; việc làm này hết sức quan trọng.

Thí nghiệm có thể được sử dụng ở tất cả các giai đoạn khác nhau của quá trình dạy học: đề xuất vấn đề cần nghiên cứu; hình thành kiến thức, kĩ năng mới; củng cố kiến thức, kĩ năng đã thu được và kiểm tra đánh giá kiến thức, kĩ năng của học sinh. Do đó, giáo viên nên tham khảo


Trang

14


cách sử dụng dụng cụ, thiết bị từ sách hướng dẫn hoặc thông qua các giáo viên đã trải qua các đợt tập huấn sử dụng đồ dùng dạy học môn Vật lí. Nếu giáo viên chủ quan sẽ gặp nhiều bị động trong việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm môn Vật lí lớp 9. Thí nghiệm Vật lí 9 có thể có nội dung định tính hay định lượng, song chủ yếu là xây dựng hoặc kiểm nghiệm lại các định luật, các quy tắc đã học. Vì vậy, thao tác sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm là một vấn đề khó, nó không chỉ đưa ra kết quả thực nghiệm tốt mà trong mỗi động tác của người thầy đều phải mang tính sư phạm. Để có được thao tác đẹp, chính xác và thuyết phục thì mỗi người giáo viên cần rèn luyện kĩ năng thực hành của mình bằng cách làm thí nghiệm nhiều lần, tiếp xúc với đồ thí nghiệm nhiều lần để rút ra kinh nghiệm cho bản thân.

d. Nâng cao chất lượng sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm của học sinh:d1) Tránh tình trạng học sinh làm việc riêng trong lúc tiến hành thí nghiệm thì giáo

viên phải co phương pháp quản lí hoạt động nhom học sinh khi làm thí nghiệm.Trong khâu tổ chức lên lớp cần hướng dẫn học sinh học tập theo nhóm như sau:

* Làm việc chung cả lớp: - Giáo viên nêu vấn đề, nhiệm vụ khai thác kiến thức.- Yêu cầu học sinh đọc thông tin SGK, nghiên cứu hình vẽ, tìm hiểu các bước tiến hành thí nghiệm.- Giáo viên yêu cầu học sinh nêu mục đích, dụng cụ thí nghiệm, cách tiến hành thí nghiệm… - Giáo viên chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm hướng dẫn cách làm việc theo nhóm. * Làm việc theo nhóm : - Nên chia nhóm có sự tham gia của cả học sinh nam và học sinh nữ, học sinh có nhiều trình độ khác nhau như giỏi, khá, trung bình, yếu để các em tương trợ giúp đỡ lẫn nhau tạo điều kiện tốt cho việc làm thí nghiệm.- Giao nhiệm vụ cho nhóm trưởng, nhóm phó:

+ Nhóm trưởng nhận, trả dụng cụ thí nghiệm điều khiển các bạn trong nhóm cùng làm thí nghiệm theo các bước đã định sẵn.

+ Nhóm phó (thư kí) ghi chép lại các kết quả thí nghiệm, hiện tượng thí nghiệm cần quan tâm.- Các thành viên trong nhóm được nhóm trưởng phân công chịu trách nhiệm (hoặc giám sát) một công việc nào đó. - Mọi thành viên trong nhóm đều phải có trách nhiệm để hoàn thành thí nghiệm và đảm bảo an toàn khi làm thí nghiệm.- Cả nhóm tham gia thảo luận kết quả theo sự điều khiển của nhóm trưởng- Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm (không nhất thiết phải là nhóm trưởng hay thư kí, mà có thể là một thành viên trong nhóm đại diện trình bày) * Làm việc chung cả lớp: - Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả thí nghiệm.- Yêu cầu các nhóm trao đổi, thảo luận chung


Trang

15


- Các nhóm nhận xét, đóng góp ý kiến và bổ sung cho nhau, giải thích nguyên nhân sai số (nếu có).- Giáo viên chọn kết quả của một nhóm đúng nhất chốt lại kết quả cuối cùng, hoàn chỉnh nội dung kiến thức, ghi bảng nội dung.

d2) Nhằm nâng cao ý thức yêu thích khoa học, tránh đi sự lơ là không chú ý trong thí nghiệm môn vật lí lớp 9 thì giáo viên phải rèn luyện tính hoạt động tích cực, sáng tạo của học sinh qua việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm vật lí lớp 9.

- Khi tổ chức cho các nhóm học sinh sử dụng dụng cụ, thiết bị làm thí nghiệm giáo viên nên chủ động giao thời gian cho các nhóm hoàn thành thí nghiệm để tạo sự thi đua giữa các nhóm giúp các thành viên trong nhóm tích cực hơn sau đó giáo viên nhận xét, động viên các nhóm làm việc tích cực nhất, hiệu quả nhất để kịp thời động viên học sinh.

- Trong nhiều bài học, sách giáo khoa chỉ đưa ra một phương án làm thí nghiệm cơ bản nhất và giáo viên cũng hướng dẫn học sinh làm theo phương án sách giáo khoa đưa ra, nhưng giáo viên có thể đặt ra câu hỏi để học sinh đưa ra các tình huống làm thí nghiệm theo phương án khác cũng có thể đạt được mục đích của thí nghiệm .- Các thiết bị dạy học như thí nghiệm, mô hình, tranh vẽ, biểu bảng, … được sử dụng không chỉ là phương tiện minh họa kiến thức, mà là nguồn tri thức, là phương tiện để học sinh khai thác tìm tòi, phát hiện giải quyết vấn đề đặt ra, thông qua đó mà chiếm lĩnh kiến thức và rèn luyện kĩ năng ; thông qua việc nghiên cứu các số liệu đã cho trong bảng để rút ra kết luận; khai thác hình vẽ với vai trò là nguồn thông tin, chứ không phải là hình ảnh minh họa lời trình bày của SGK. Tạo điều kiện cho đa số học sinh được sử dụng thiết bị day học để hoàn thành nhiệm vụ học tập…...

Lưu ý: + Tăng cường sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực trong hoạt động nhóm như: Kĩ thuật

“Khăn phủ bàn”, Vẽ bản đồ tư duy, ……+ Giáo viên cần bố trí học sinh ở các nhóm một cách thích hợp (có cả ba đối tượng học

sinh) đảm bảo có sự cân bằng tương đối về học lực của các nhóm.+ Trong quá trình học sinh tiến hành thí nghiệm giáo viên cần mở rộng giáo dục ý thức

cẩn thận, nghiêm túc trong hoạt động nhóm, ý thức bảo vệ môi trường, sử dụng an toàn điện, …

2. Khả năng áp dụng:Các giải pháp nêu trên hầu hết được áp dụng thực nghiệm trong các bài dạy có thí nghiệm

trong chương trình Vật Lí 9a) Đối với các bộ dụng cụ, thiết bị thí nghiệm kém chất lượng đã bị hỏng thì chúng ta cần

có kế hoạch sửa chữa, bảo quản hoặc chuyển sang thực hiện phương án sử dụng khác.Ví dụ như sau:

- Bộ nguồn biến áp đã bị hỏng rơle


Trang

16


Chúng ta có thể sử dụng một trong hai giải pháp sau:+ Có thể tháo rơle trong biến áp và sử dụng ổn áp như một máy biến thế bình thường thì

sẽ không gặp khó khăn khi lắp tải và tiến hành thí nghiệm.+ Có thể dùng một biến áp khác chung một nguồn điện và đưa hệ thống đường dây đến

từng nhóm. Như vậy kết quả điện áp cho các nhóm sẽ ổn định hơn, hiện tượng vật lí xảy ra giống nhau hơn, kết quả đo đạc cũng chính xác hơn.

- Các cuộn dây điện trở bị bong ra và đứt rời từng đoạn

Chúng ta có thể sử dụng giải pháp là: Sửa chữa, quấn chúng lại và dùng băng keo trong mỏng quấn nhiều lớp bên ngoài để giữ. Khi làm như sẽ trách được tác động trực tiếp từ các yếu tố bên ngoài đến dây dẫn.


Trang

17


- Biến trở có con chạy tiếp điện không tốt, bong dây

Giải pháp chúng ta có thể thực hiện được là trước khi làm thí nghiệm chúng ta phải vệ

sinh vị trí tiếp điện bằng gấy nhám. - Kim nam châm trong la bàn của thí nghiệm Ơxtet mất từ tính khi làm thí nghiệm về sự

tương tác giữa hai nam châm ở bài 31 “Nam châm vĩnh cửu” sẽ cho kết quả không rõ ràng.

Vì vậy chúng ta có thể sử dụng giải pháp sau:


Trang

18


Dùng kim nam châm trong bộ đồ dùng thí nghiệm Điện học ở lớp 7 để thay thế vào thí nghiệm giống như hình 21.3 SGK.

- Máy phát điện xoay chiều có bóng đèn Led bị hỏng, thanh quét tiếp điện không tốt.

Chúng ta thực hiện các giải pháp sau:+ Có thể sử dụng mô đun mạch điện lớp 7 mắc hai bóng đèn Led song song ngược chiều

nhau một cách rõ ràng hơn để thay cho hai bóng đèn Led.+ Thanh quét không tiếp điện tốt là do bị rỉ hoặc dính bẩn bề mặt. Do đó, trước khi làm

thí nghiệm ta có thể vệ sinh thanh quét bằng giấy nhám.- Đèn tạo ra ánh sáng trắng trong thí nghiệm sự phân tích ánh sáng trắng bằng lăng kính

bị hỏng hoặc cường độ sáng quá yếu.

Chúng ta có thể sử dụng phương án thí nghiệm như sau mà không cần nguồn điện: + Giáo viên tháo lăng kính ra khỏi giá đỡ yêu cầu từng cá nhân đặt lăng kính ngang tầm

mắt và nhìn ra ánh sáng trắng bên ngoài hoặc ánh đèn trong phòng học thì cũng có kết quả tương tự.


Trang

19


+ Giáo viên tháo lăng kính ra khỏi giá đỡ yêu cầu từng cá nhân đặt lăng kính ra phía cửa sổ để hứng ánh sáng mặt trời sẽ cho kết quả rõ ràng hơn.

- Hộp đèn tương đương 3 nguồn phát ánh sáng trắng (dùng hệ ba gương) bị hỏng và nguồn chiếu ánh sáng yếu

Chúng ta thực hiện các giải pháp sau:+ Đối việc các gương ở các cửa sổ bị tróc keo, rơi khỏi nguồn và bị vở thì chúng ta có thể

dùng các loại gương vở tương tự cắt lại theo kích thước và dán vào vị trí cũ, sau đó dùng dây cước mảnh buộc lại ở các góc gương.

+ Đối với việc bóng đèn phát ra nguồn sáng quá yếu ta có thể thay đổi bóng đèn bằng một bóng đèn khác có cường độ sáng lớn hơn để cho kết quả thí nghiệm rõ ràng hơn.

b) Đối với các trang thiết bị còn thiếu chính xác như ampe kế, vôn kế, đồng hồ vạn năng, …..

thì phải có sự chuẩn bị trước khi tiến hành thí nghiệm của mỗi nhóm trong tùng bài học.

Ví dụ: Bài 7 “ Sự phụ thuộc của điện trở vào chiều dài dây dẫn” trong phần “Thí nghiệm” SGK, giáo viên cần lưu ý học sinh :- Trong khi mắc dụng cụ đo điện vào mạch cần chú ý đến cực (+) và cực (-) của nguồn. - Lấy chốt thang đo phù hợp với điện áp và dòng điện cần đo. - Khi tiến hành đo có thể lấy dây dẫn có chiều dài tăng dần hoặc giảm dần đều được.- Xác định nguyên nhân sai số của phép đo: Sau mỗi lần đo cần ngắt mạch ngay không để dây dẫn nóng lên làm ảnh hưởng đến điện trở cần đo.

c) Đối với các thí nghiệm có sự không đồng bộ giữa việc hướng dẫn thí nghiệm ở sách giáo khoa với đồ dùng thí nghiệm thực tế .

Ví dụ: Thí nghiệm bài 22: Tác dụng từ của dòng điện – từ trường


Trang

20



Thí nghiệm bài 27: Lực điện từ


Giáo viên cần hướng dẫn cách sử dụng cho từng dụng cụ và các bước tiến hành một cách cụ thể. Để chắc chắn giáo viên có thể làm thí nghiệm mẫu một lần (nhưng không đưa ra kết quả)

d) Đối với các thí nghiệm khó thành công, giáo viên cần hướng dẫn một cách cụ thể chức năng của các dụng cụ và một số thủ thuật góp phần cho thí nghiệm thành công hơn.

+ Ví dụ: Bài 27“ Lực điện từ” SGK, giáo viên cần lưu ý học sinh :- Trong thí nghiệm 1, để thấy được sự chuyển động của thanh đồng nhỏ, cần lựa chọn vị

trí đặt thanh đồng gần ở cực từ của nam châm. - Lau sạch các thanh đồng để sự tiếp xúc điện của các thanh thật tốt. - Có thể lồng ghép hai nam châm để từ trường được mạnh hơn. + Ví dụ: Bài 21 “Nam châm vĩnh cửu”


Trang

21


Khi làm thí nghiệm về sự tương tác giữa hai nam châm. Nếu ta đặt các nam châm trên bàn gỗ sẽ không cho kết quả rõ ràng. Điều này không gây hứng thú học tập cho học sinh.

Chúng ta có thể dùng các giải pháp sau để thay thế để có hiệu quả hơn:- Dùng hai thanh nam châm thẳng cho tương tác với nhau trong đó một thanh đặt trên

chiếc một xe lăn (trong bộ đồ dùng thí nghiệm lớp 6) sẽ gây hứng thú học tập cho học sinh.

- Hoặc có thể dùng hai thanh nam châm thẳng cho tương tác với nhau nhưng sử dụng kẹp

nam châm có trục quay ở bài 31 “Hiện tượng cảm ứng điện từ” thì kết quả cho ra sẽ rõ ràng hơn rất nhiều.

e) Đối với các bài học mà học sinh tiến hành hoạt động nhóm làm thí nghiệm; để tránh

việc học sinh làm việc riêng không chú tâm vào bài học, vòa thí nghiệm nhóm đang tiến hành. Giáo viên cần có giải pháp phân công cụ thể nhiệm vụ cho từng học sinh.Một số ví dụ minh họa.

Bài 1: SỰ PHỤ THUỘC CỦA CƯỜNG ĐỘ DÒNG ĐIỆN VÀO HIỆU ĐIỆN THẾ GIỮA HAI ĐÂU DÂY DẪN.


Trang

22


GV cần hướng dẫn học sinh tìm hiểu theo các bước sau: * Làm việc chung cả lớp:- Đọc thông tin I SGK, quan sát hình vẽ.- Nêu mục tiêu của thí nghiệm:

Trả lời câu hỏi: “Giữa hiệu điện thế đặt vào 2 đầu dây dẫn và cường độ dòng diện chạy qua dây dẫn đo co mối quan hệ không, và co thì mối quan hệ đo như thế nào?”- Tìm hiểu các dụng cụ thí nghiệm:

+ Tên gọi các dụng cụ như: nguồn điện, vôn kế, ampe kế, dây dẫn, công tắc… + Vai trò của các dụng cụ đo là gì?

- Nêu các bước tiến hành thí nghiệm:+ Mắc mạch điện kín gồm nguồn điện, dây dẫn và công tắc, vôn kế đo hiệu điện thế giữa hai đầu dây dẫn, ampe kế đo cường độ dòng điện qua dây dẫn.+ Thay đổi hiệu điện thế và đo cường độ dòng điện tương ứng + Ghi lại giá trị cường độ dòng điện tương ứng với mỗi giá trị của hiệu điện thế vào bảng chuẩn bị sẵn. * Lưu ý học sinh:- Hiệu chỉnh số 0 của am pe kế và vôn kế trước khi tiến hành đo.- Cần mắc đúng cực (+), (-) của am pe kế và vôn kế.- Sử dụng thang đo cho phù hợp để làm giảm sai số của kết quả đo.- Chú ý:

+ Mắc ampe kế nối tiếp với mạch, vôn kế mắc song song với mạch cần đo; + Chỉ đong mạch trong thời gian ngắn đủ để đọc số chỉ của am pe kế và vôn kế; + Không làm rơi và va chạm mạnh vào am pe kế và vôn kế …

* Hoạt động nhom: Làm thí nghiệm theo các bước trên. * Làm việc chung toàn lớp: - Đai diện nhom báo cáo kết quả thí nghiệm. - GV điều khiển học sinh thảo luận toàn lớp, nêu nhận xét. Tìm và giải thích nguyên nhân sai số (nếu co)- Xử lí kết quả thu được từ thí nghiệm :

+ Từ bảng số liệu thu được, vẽ đồ thị biểu thị phụ thuộc của cường độ dòng điện chạy qua dây dẫn vào hiệu điện thế giữa hai đầu dây dẫn.

+ Từ đo rút ra mối quan hệ “cường độ dòng điện chạy qua dây dẫn tỉ lệ thuận với hiệu điện thế đặt vào hai đầu dây dẫn”.- GV chốt lại kiến thức đúng sau khi các nhom thống nhất, ghi bảng nội dung.

Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN – TỪ TRƯỜNG.

GV cần hướng dẫn học sinh tìm hiểu theo các bước sau :


Trang

23


* Làm việc chung cả lớp:- Đọc thông tin mục II.1 SGK trang 61- Nêu mục tiêu của thí nghiệm: Trả lời câu hỏi: “Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dây dẫn co dòng điện chạy qua co tinh chất gì?”- Tìm hiểu các dụng cụ thí nghiệm:

+ Tên gọi các dụng cụ như: nguồn điện, ampe kế, dây dẫn thẳng AB, công tắc, biến trở, nam châm thẳng, kim nam châm…

+ Vai trò của các dụng cụ đo là gì?- Nêu các bước tiến hành thí nghiệm:

+ Mắc mạch điện kín gồm nguồn điện, công tắc, ampe kế, biến trở, dây dẫn AB.+ Đưa kim nam châm lại gần thanh nam châm thẳng. + Ghi lại kết quả thu được đối với kim nam châm lần 1.+ Sau khi kim nam châm đã đứng yên, xoay cho kim nam châm lệch khỏi hướng vừa

xác định, buông tay và nhận xét hướng của kim nam châm sau khi đã trở lại vị trí cân bằng.+ Ghi lại kết quả thu được đối với kim nam châm lần 2.+ Đưa kim nam châm lại gần dây dẫn thẳng AB, đong công tắc cho dòng điện chạy

qua dây+ Ghi lại kết quả thu được đối với kim nam châm lần 1.+ Sau khi kim nam châm đã đứng yên, xoay cho kim nam châm lệch khỏi hướng vừa

xác định, buông tay và nhận xét hướng của kim nam châm sau khi đã trở lại vị trí cân bằng.+ Ghi lại kết quả thu được đối với kim nam châm lần 2.

* Lưu ý học sinh:- Hiệu chỉnh số 0 của am pe kế trước khi tiến hành đo.- Cần mắc đúng cực (+), (-) của am pe kế.- Khi quay kim nam châm chỉ cần dùng một lực nhẹ, tránh làm hỏng kim nam châm.- Chú ý:

+ Nam châm thẳng sau khi thí nghiệm xong nên để xa kim nam châm tránh gây ảnh hưởng đến kết quả của thí nghiệm sau.

+ Chỉ đong mạch trong thời gian ngắn đủ để quan sát hiện tượng với kim nam châm; không làm rơi và va chạm mạnh kim nam châm vào nam châm thẳng và dây dẫn thẳng … * Hoạt động nhom: Làm thí nghiệm theo các bước trên. * Làm việc chung toàn lớp: - Đai diện nhom báo cáo kết quả thí nghiệm. - GV điều khiển học sinh thảo luận toàn lớp, nêu nhận xét. Tìm và giải thích nguyên nhân xảy ra hiện tượng với kim nam châm trong từng trường hợp.- Xử lí kết quả thu được từ thí nghiệm: Từ kết quả thu được rút ra kết luận.

Bài 42: THẤU KÍNH HỘI TỤ.


Trang

24


GV cần hướng dẫn học sinh tìm hiểu theo các bước sau: * Làm việc chung cả lớp:- Đọc thông tin mục II SGK trang 114- Nêu mục tiêu của thí nghiệm:

+ Xác định các khái niệm: Trục chính, quang tâm, tiêu điểm.- Tìm hiểu các dụng cụ thí nghiệm:

+ Tên gọi các dụng cụ như: Thấu kính hội tụ tiêu cự 12cm, giá thí nghiệm gắn hộp kính đặt thấu kính, hộp đèn laser, nguồn điện,…

+ Vai trò của các dụng cụ đo là gì?- Nêu các bước tiến hành thí nghiệm:

+ Lắp đặt thấu kính vào hộp đặt trên giá đỡ+ Gắn hộp nguồn lên giá đỡ và nối dây dẫn đến nguồn điện.+ Đong công tắc để hộp đèn phát sáng. + Xác định các khái niệm.

1. Trục chính:- Dự đoán xem co tia nào đi qua thấu kính tiếp tục đi thẳng không bị đổi hướng- Đánh dấu đường truyền của tia đã dự đoán, dùng thức thẳng để kiểm tra

2. Quang tâm: - Chiếu một tia sáng bất kì qua quang tâm- Đánh dấu đường truyền của tia đo, dùng thước thẳng để kiểm tra.- Nhận xét vị trí đã đánh dấu.

3. Tiêu điểm:- Làm lại thí nghiệm, quan sát xem 3 tia khúc xạ giao nhau tại đâu?- Đổi mặt thấu kính ta cũng co điểm đồng quy của 3 tia trên trục chính.- Chiếu một tia sáng đi qua tiêu điểm, quan sát tia khúc xạ.- Nhận xét vị trí hai tiêu điểm.

* Lưu ý học sinh:- Điều chỉnh vị trí của thấu kính một cách thích hợp ở các vị trí trên giá đỡ đã co sẵn giá trị.- Cần lưu ý đối với tia tới bất kì thì dùng đèn laser thứ 4 ở phía trên hộp đèn, khi bật đèn này nên tắt bớt 1 đèn ở phía gần no để dễ quan sát.- Tránh trường hợp chiếu thẳng ánh sáng tia laser vào mắt. * Hoạt động nhom: Làm thí nghiệm theo các bước trên. * Làm việc chung toàn lớp: - Đai diện nhom báo cáo kết quả thí nghiệm. - GV điều khiển học sinh thảo luận toàn lớp, nêu nhận xét. - Xử lí kết quả thu được từ thí nghiệm : Từ kết quả thu được cần rút ra kết luận về các khái niệm: Trục chính, quang tâm, tiêu điểm.- GV chốt lại kiến thức đúng sau khi các nhom thống nhất, ghi bảng nội dung.


Trang

25


3. Lợi ích kinh tế - xã hội:Sau thời gian ngắn thực nghiệm các giải pháp trên, bản thân đã thu được một số kết quả

rất khả quan. + Chất lượng giáo dục tăng lên rõ rệt qua từng năm, cụ thể như bảng thống kê sau:

Năm học Giai đoạn

Mức độ áp dụng các biện pháp trên vào

dạy học bộ môn Vật lí 9

Lớp

Số học sinh nắm vững được kiến

thức bộ môn

Số học sinh làm được câu hỏi, bài tập vận dụng áp dụng kiến thức vào thực tế.

2009-2010

Học kì IThí nghiệm do giáo viên làm, học sinh quan sát nhận xét.

9A1 20 48,9 % 12 29,3 %9A2 19 44,2 % 12 27,9 %9A3 21 50,0 % 14 33,3 %9A4 18 45,0 % 11 27,5 %9A5 17 41,5 % 9 21,9 %K9 95 45,9 % 58 28,0 %

Học kì II

Giáo viên có triển khai thí nghiệm cho học sinh làm theo nhóm, nhưng chưa thường xuyên.

9A1 22 53,7 % 14 34,1 %9A2 20 46,5 % 13 30,2 %9A3 23 54,8 % 15 35,7 %9A4 20 50,0 % 12 30,0 %9A5 20 48,8 % 11 26,8 %K9 105 50,7 % 65 31,4 %

2010-2011

Học kì I

Giáo viên đã triển khai thí nghiệm cho học sinh làm theo nhóm thường xuyên hơn nhiều so với năm trước

9A1 25 60,9 % 16 39,0 %9A2 22 51,2 % 12 27,9 %9A3 21 52,5 % 11 27,5 %9A4 24 60,0 % 10 25,0 %

K9 92 56,1 % 49 29,9 %

Học kì II

Giáo viên áp dụng các biện pháp nêu trên khá đầy đủ.

9A1 27 65,9 % 17 41,5 %9A2 24 55,8 % 17 39,5 %9A3 24 60,0 % 15 37,5 %9A4 25 62,5 % 16 40,0 %K9 100 60,9 % 65 39,0 %

2011-2012 Học kì IGiáo viên áp dụng các biện pháp nêu trên

9A1 29 80,6 % 20 55,6 %9A2 26 68,4 % 18 47,4 %9A3 26 74,3 % 19 54,3 %9A4 28 77,8 % 20


Trang

26


đầy đủ hơn. 50,0 % K9 129 88,9 % 77 46,9 %

+ Nhiều học sinh đã nắm bắt được khá đầy đủ tên gọi và công dụng từng loại dụng cụ, thiết bị thí nghiệm mà mình đã làm qua để từ đó có thể vận dụng vào việc lắp ráp thí nghiệm ở các thí nghiệm khác, các khối lới học khác hoặc cả trong đời sống thực tế của học sinh.

+ Nhiều học sinh có ý thức bảo vệ thiết bị khi tiến hành thí nghiệm của nhóm. Điều này góp phần có rất lớn trong việc gìn giữ và bảo vệ tài sản của nhà trường cho các năm học khác.

+ Đa số các em có lòng yêu khoa học, muốn tự mình sử dụng dụng cụ, thiết bị để tiến hành thí nghiệm khi giáo viên yêu cầu. Đây là một trong những động lực thúc đẩy các em yêu thích các môn khoa học khác, yêu thích thiên nhiên, biết bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ môi trường sống của Trái Đất.

+ Các em có thể tự tổ chức một quá trình hoạt động nhóm làm thí nghiệm một cách khá bài bản, học sinh có học lực trung bình trở xuống cũng rất thích thú tham gia vào công việc của nhóm.

+ Nhiều học sinh có thể biết được nguyên nhân của các sai số trong thí nghiệm và có khả năng điều chỉnh được các sai số đó để có kết quả đúng nhất. Điều này cũng giúp cho các em có được tính cẩn thận, biết phân tích một sự vật, hiện tượng vật lí mình tham gia nghiên cứu.

+ Đồ dùng, trang thiết bị được mua sắm thêm đầy đủ hơn và nhiều đồ dùng dạy học tự làm cũng mang lại hiệu quả cao hơn cho mỗi tiết dạy.

+ Hệ thống dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong phòng được sắp xếp theo trình tự rất nề nếp đem lại nhiều thuận lợi cho việc sử dụng cũng như bảo quản trong nhà trường.

C. PHÂN KẾT LUẬN

* Qua kết quả nghiên cứu và ứng dụng vào thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy việc khai thác, sử dụng hiệu quả các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm trong giảng dạy Vật lí 9 đã mang lại một số lợi ích thiết thực cho bản thân trong việc nâng cao chất lượng bộ môn mình đảm nhiệm. Ngoài ra, còn phần hoàn thành mục tiêu chung của nhà trường là “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”.

Tuy nhiên, để đạt được những giải pháp trên một cách hiệu quả giáo viên phải mất nhiều thời gian để sửa chữa, thay thế các dụng cụ thí nghiệm trong một thí nghiệm của một tiết dạy trên lớp. Có nhiều tiết dạy có đến 2, 3 thí nghiệm; dụng cụ, thiết bị thí nghiệm khá nhiều. Điều này đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị từ trước cho đáo, cẩn thận cho từng nội dung bài học.

Mặt khác, giáo viên cần có kế hoạch cụ thể trong đề xuất nhà trường mua sắm, sửa chữa dụng cụ, thiết bị thí nghiệm hằng năm.

* Các giải pháp của đề tài phần nào góp phần vào việc khắc phục những hạn chế của việc sử dụng dụng cụ, thiết bị thí nghiệm môn Vật lí 9. Các giải pháp không đòi hỏi tính phức tạp


Trang

27


cao do đó có thể vận dụng cho việc dạy học ở các khối lớp khác (Vật lí 6,7,8); ở các môn học thực nghiệm khác như: Hóa học, sinh học, .....

Đề xuất, kiến nghị :- Đối với Phòng giáo dục: Cần tổ chức các buổi hội thảo chuyên đề về sử dụng dụng cụ,

thiết bị thí nghiệm trong dạy học vật lí một cách có hiệu quả; cách làm thí nghiệm ở một số bài khó thành công và đảm bảo thời gian.

- Đối với nhà trường: + Hằng năm cần bổ sung thêm các trang thiết bị phục vụ cho giảng dạy, có kế hoạch thay

thế các đồ dùng đã cũ, đã hỏng không còn sử dụng được hoặc sử dụng được nhưng thiếu chính xác.

+ Tham mưu với địa phương hỗ trợ kinh phí để xây dựng các phòng chức năng, phòng học bộ môn tạo điều kiện tốt cho việc dạy học thí nghiệm và công tác bảo quản đồ dùng.

- Đối với tổ chuyên môn: + Có kế hoạch hội thảo về các bài học có những thí nghiệm khó thực hiện trong chương

trình giảng dạy; thảo luận các tình huống có thể xảy ra trong thí nghiệm.+ Khi dự giờ đồng nghiệp, tổ chuyên môn yêu cầu giáo viên dự phải soạn bài kĩ các nội

dung khó thực hiện, quan sát thao tác của giáo viên và học sinh khi tiến hành thí nghiệm để kịp thời rút kinh nghiệm.

+ Đề ngị với nhà trường có những động viên, khen thưởng cho những giáo viên làm được những đồ dùng thí nghiệm có tính sáng tạo, sử dụng hiệu quả cao.

+ Thường xuyên kiểm tra công tác thực hành thí nghiệm ở nhà trường để kịp thời góp ý, bổ sung những hạn chế mắc phải.

+ Giáo viên phụ trách phòng bộ môn cần lên kế hoạch mua sắm đồ dùng kịp thời từ đầu năm và có kế hoạch giúp đỡ giáo viên chuẩn bị dụng cụ, thiết bị thí nghiệm cho các tiết thực hành.

Người thực hiện:

PHẠM BÁ LINH

THẨM ĐỊNH CỦA BAN GIÁM HIỆU …………………………………………………………………….…………………………………………………………………….…………………………………………………………………….…………………………………………………………………….…………………………………………………………………......


Trang

28



Trang

29

Documents

conduongcoxua.files.wordpress.com · Web view+ Gắn hộp nguồn lên giá đỡ và nối dây dẫn đến nguồn điện. + Đóng công tắc để hộp đèn phát sáng