· Web viewPër krijimin dhe zhvillimin e një sistemi modern, funksional dhe efektiv të kontrollit të brendshëm financiar publik, nisur nga nevoja për koordinimin e përpjekjeve

RAPORT AUDITIM PERFORMANCE

“AUDITIMI I BRENDSHËM DHE ROLI I TIJ NË LLOGARIDHËNIE”

KONTROLLI I LARTË I SHTETITDEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËSRAPORT “AUDITIMI I BRENDHSËM DHE ROLI I TIJ NË LLOGARIDHËNIE”

Përmbajtja1. Rëndësia e Auditimit 3

1.1 Konteksti i problemit social3

1.2 Strategjia e KLSH-së në auditimet e performancës4

1.3 Auditime të mëparshme në këtë fushë5

1.4 Subjektet nën auditim5

1.4.1 Hyrje 51.4.2 Politikat e institucioneve 61.4.3 Pesha në buxhet dhe PBB 71.4.4 Risqet e aktivitetit të subjekteve 81.4.5 Rëndësia e produkteve të subjekteve

81.4.6 Feedback-u i subjekteve në fazën studimore

92. Qasja dhe detajet e auditimit 10

2.1 Objektivi dhe problemi i performancës10

2.1.1 Fokusimi dhe përkufizimi i problemit të performancës10

2.1.2 Objektivi i auditimit 102.2 Përkufizimet dhe terminologjia

102.3 Kriteret 11

2.3.1 Kriteret e politikës 122.3.2 Kriteret e monitorimit dhe raportimit

122.3.3 Kriteret teknike 122.3.4 Kritere të tjera/Praktikat më të mira

132.4 Piramida e pyetjeve audituese

142.5 Skema e auditimit 15

2.5.1 Qasja/metodologjia audituese15

2.5.2 Metodat & teknikat audituese15

2.6 Rezultatet e parashikuara 162.6.1 Impakti i mesazhit auditues për Kuvendin dhe Qeverinë

162.6.2 Impakti i mesazhit auditues për publikun dhe palët e

interesit 162.6.3 Forma e publikimit 16

2

KONTROLLI I LARTË I SHTETITDEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËSRAPORT “AUDITIMI I BRENDSHËM DHE ROLI I TIJ NË LLOGARIDHËNIE”

3. Shtjellimi i pyetjeve audituese 17 - 34

3.1 A janë të përshtatshme kuadri ligjor, rregullativ dhe standardet e aplikueshme në auditimin e brendshëm dhe të jashtëm publik për një mbulim të plotë të këtij funksioni në Shqipëri?

3.1.1 A është i përshtatshëm kuadri ligjor aktual dhe rregullativ për një bashkëpunim efektiv të auditmit të jashtëm dhe të brendshëm?3.1.2 A e lejojnë standardet ndërkombëtare të auditimit të brendshëm dhe ato të jashtëm bashkëpunimin midis dy llojeve të auditimit?3.1.3 A ndryshojnë aktet ligjore dhe nënlogjore lidhur me auditimin e brendshëm dhe të jashtëm në sinkroni dhe harmonizim të njëri tjetrit

4. Përmbledhje 375. Grupi i Auditimit 44

3


1. RËNDËSIA E AUDITIMIT

Kontrolli i Lartë i Shtetit, me qëllim realizimin e misionit të tij, duke u mbështetur në eksperiencat më të mira të vendeve të BE-së dhe respektimit të standardeve ndërkombëtare të auditimit INTOSAI, ka kthyer vëmendjen tek auditimi i performancës, për t'i shërbyer vlerësimit të përgjegjshmërisë në përdorimin me ekonomicitet, eficiencë dhe efektivitet të fondeve publike.Funksioni i auditimit (të brendshëm apo të jashtëm) është një element i rëndësishëm në menaxhimin financiar publik dhe në përmirësimin e performancës së sektorit publik në përgjithësi. Për vetë natyrën e tij auditimi mbulon një larmishmëri aktivitetesh dhe tematikash duke vepruar si një mekanizëm i cili i ofron siguri qeverisë dhe ministrive të linjës (auditimi i brendshëm) dhe parlamentit (auditimi i jashtëm) se fondet publike janë shpenzuar në përputhje me kuadrin legjislativ në fuqi, se përdorimi i fondeve publike nga ana e qeverisë përfaqëson në mënyrë të drejtë dhe të saktë pozicionin e saj financiar, si edhe nëse ato janë përdorur me ekonomicitet, efiçiencë dhe efektivitet në përfitim të taksapaguesve.Tashmë funksioni i auditimit ka marrë përmasa të gjera duke përfshirë në objektivat e tij jo vetëm problemin ekonomik dhe financiar, por edhe atë social të gjeneruar nga zbatimi i veprimtarisë së qeverisë, duke përfshirë konkretisht edhe lloje të tjera auditimesh qe fokusohen në vlerën për para të veprimtarive qeveritare, pra në auditimin e performancës.Në këtë kontekst auditimi i jashtëm përmes punës së tij jep një vlerësim lidhur me besuëshmërinë e raportimeve dhe informacioneve të përfituara gjatë auditimeve nga drejtuesit e subjekteve të audituara. Në këtë mënyrë ai ndikon pozitivisht në raportimin financiar të subjekteve të audituara, si edhe në performancën e tyre, pasi një raportim i cili vë në dukje mangësitë ose dobësitë e një subjekti mund të ndihmojë në parandalimin e performancës së dobët.Nga ana tjetër, fokusimi i vazhdueshëm tek performanca e institucioneve si një element i llogaridhënies së jashtme të drejtuesve ka bërë që këta të fundit të përqëndrohen më tepër në procedurat e auditimit të brendshëm si një mënyrë efikase për tu përballur me kërkesat e auditimit të jashtëm, si edhe për të evituar raporte auditimi të pafavorshme.

1.1 Konteksti i problemit social

Kontrolli i Lartë i Shtetit ka për synim kryesor në punën e tij audituese të ndikojë gjithnjë dhe më shumë në veprimtarinë e institucioneve publike në dobi të taksapaguesve, duke rritur dhe përmirësuar në mënyrë të vazhdueshme cilësinë e auditimeve të performancës. Në këtë kontekst KLSH ka qenë gjithmonë e angazhuar dhe e fokusuar në

4


vlerësimin e sistemeve të kontrollit të brendshëm gjatë kryerjes së auditimeve të përputhshmërisë dhe rregullshmërisë financiare1, por kanë munguar auditimet e performancës në këtë fushë.Gjatë vitit 2015 në fushën e auditimit të brendshëm është miratuar një ndryshim ligjor2 që ka ridimensionuar organizimin e auditimit të brendshëm në shkallë vendi, i cili gjithashtu përcakton se struktura përgjegjëse e harmonizimit për auditimin e brendshëm3, si edhe njësitë e auditimit të brendshëm kanë për detyrë të bashkëpunojnë me Kontrollin e Lartë të Shtetit duke u bazuar në parimet e komunikimit të vazhdueshëm, angazhimit, mirëkuptimit dhe besimit të ndërsjellë në tre fusha kryesore:a) shkëmbimi i planit të konsoliduar të auditimit, me synim shmangien e mbivendosjeve;b) shkëmbimi i informacionit dhe i raporteve të auditimit;c) zhvillimi i metodologjive të auditimit dhe trajnimi i përbashkët.Eksperienca e përfituar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit në auditimet e tij lidhur me vlerësimin e sistemeve të kontrollit të brendshëm4 dhe në veçanti të auditimit të brendshëm si pjesë e qënësishme e tij, ka evidentuar shpesh herë se pavarësisht respektimit formal të këtyre kërkesave ligjore5, nuk ka një koordinim dhe bashkëpunim të atillë që të shmang mbivendosje dhe/ose të nxisë zhvillimin e metodologjive dhe trajnimeve të përbashkëta. Në mos realizimin e këtij bashkëpunimi, nga këndvështrimi i KLSH, ndikon dukshëm roli dhe pozicioni i auditimit të brendshëm në strukturat e institucioneve në të cilat operojnë me një theks të veçantë në gradën e pavarësisë që ato realisht gëzojnë pavarësisht përkufizimeve ligjore, e cila për rrjedhojë ndikon në vlerësimin e cilësisë së punës së auditimi të brendshëm, besueshmërinë e raporteve të tyre, dhe së fundmi në rolin monitorues, mbështetës dhe 1 Bazuar në përkufizimin e Manualit të Auditimit të Përputhshmërisë, ai mund të

përkufiziohet si një aktivitet auditimi i cili vlerëson nëse aktivitetet, transaksionet financiare dhe informacionet e raportuara janë në çdo aspekt material në përputhje me kuadrin rregullator mbi bazën e të cilit e ushtron veprimtarinë subjekti që auditohet. Pra, aspektet materiale në të cilat fokusohet auditimi i përputhshmërisë kanë të bëjë me rregullshmërinë ose respektimin e kërkesave dhe kritereve të përcaktuara në ligj dhe aktet nënligjore, rregulloret dhe marrëveshjet dhe me pajtueshmërinë ose zbatimin e parimeve të përgjithshme që rregullojnë menaxhimin e shëndoshë financiar dhe sjelljen e zyrtarëve publikë. Përkufizimi i adoptuar në manualin e miratuar nga KLSH i referohet paragrafit 13 të ISSAI 400.

2 Ligji 114/2015, ‘‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’’.3 Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave është

struktura përgjegjëse për harmonizimin e auditimit të brendshëm në shkallë vendi.4 Sipas përkufizimit të ligjit nr. 10296, datë 08.07.2010 ‘‘Për Menaxhimin Financiar dhe

Kontrollin’’, i ndryshuar, sistemet e kontrollit të brendshëm janë pjesë e procesit integral të sistemit të menaxhimit financiar dhe kontrollit, si dhe të auditimit të brendshëm, të vendosur nga titullari i njësisë publike, brenda objektivave të tij qeverisës, për të ndihmuar në kryerjen e veprimtarive të njësisë publike, me ekonomi, efektivitet dhe efiçencë.

5 Bashkëpunimi më Kontrollin e Lartë të Shtetit ka qenë i përcaktuar në terma të ngjashëm edhe në nenin 26, të ligjit nr. 9720, datë 23.4.2007 ‘‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik, i ndryshuar (tashmë i shfuqizuar).

5


politik – bërës të ofruar nga Drejtoria e Harmonizimit së Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave.

1.2 Strategjia e KLSH-së në auditimet e performancës

Kontrolli i Lartë i Shtetit, në kuadër të objektivave të parashtruara në Planin Strategjik të Zhvillimit Institucional 2013 - 2017, në zbatim të standardeve ndërkombëtare të auditimit (ISSAI) dhe praktikave më të mira evropiane, si një ndër sfidat kryesore të tij ka përcaktuar shtimin e numrit të auditimeve të performancës dhe përmirësimin e cilësisë së këtyre auditimeve.Auditimet e performancës në KLSH kryhen duke u bazuar tek Udhëzuesi i Auditimit të Performancës (ISSAI 3000 & 3100), Manuali i Auditimit të Departamentit të Performancës dhe Indikatorët e Performancës sipas eksperiencës britanike, të cilët shërbejnë si udhërrëfyes për konceptimin, planifikimin, kryerjen, konkludimin dhe ndjekjen e rekomandimeve të auditimit të performancës. Këto dokumente përmbajnë një numër udhëzimesh dhe informacionesh, që marrin në konsideratë kushtet specifike dhe karakteristikat e çdo auditimi performance.Kontrolli i Lartë i Shtetit, duke synuar realizimin e misionit të tij, si institucion që ofron një ekspertizë të pavarur në ndihmë të një menaxhimi sa më të përgjegjshëm në shërbim të qytetarëve, jep një informacion shumë më të gjerë mbi ecurinë e të gjitha projekteve dhe programeve të institucioneve dhe enteve publike të audituara. Nëpërmjet auditimit të performancës synohet të analizohet ekonomiciteti, efiçiensa dhe efektiviteti i programeve të ekzekutivit. Ky auditim i ndihmon institucionet e qeverisjes qendrore dhe lokale të masin rezultatet e tyre, të identifikojnë mangësitë në politikat e hartuara dhe të synojnë përdorimin e metodave dhe mjeteve sa më me efektivitet për rritjen e rezultateve me të njëjtën kosto.Standardet Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (ISSAI 3000 & 3100) nxisin një orientim drejt nevojave të qytetarëve dhe nëpërmjet auditimeve të performancës synohet në çdo rast matja e interesit publik në politikat e hartuara dhe të implementuara nga subjekti që auditohet.

1.3 Auditime të mëparshme në këtë fushë

Kontrolli i Lartë i Shtetit nuk ka kryer më parë auditime performance në këtë fushë, por Kontrolli i Lartë i Shtetit - në zbatim të nenit 16, ‘Vlerësimi i sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm’, të Ligjit nr. 154/2014 ‘Për Organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit’ - vlerëson funksionimin e përgjithshëm të sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm në organet subjekte të auditimeve të tij të herëpashershme duke dhënë, sipas rastit, opinionet dhe rekomandimet e duhura. Pra në kontekstin e auditimeve të tjera që kryen nga institucioni

6


vlerësimi i funksionimit të përgjithshëm të sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm përbën një nga objektivat e punës audituese të Kontrollit të Lartë të Shtetit.

1.4 Subjektet nën auditim

Subjekti nën auditim është:Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm, drejtori në varësi të Drejtorisë së Përgjithshme të Harmonizimit të Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik pranë Ministrisë së Financave;e cila ushtron veprimtarinë e saj në mbështetje të ligjit nr. 114/2015 ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’, ligjit nr. 9936, datë 26.06.2008 ‘Për Menaxhimin e Sistemit Buxhetor në Republikën e Shqipërisë dhe ligjit nr. 10296, datë 08.07.2010 ‘Për Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin’, i ndryshuar.

1.4.1 Hyrje

Ndonëse auditimi i jashtëm dhe auditimi i brendshëm kanë role dhe përgjegjësi të ndryshme qartësisht të përkufizuara, qëllimi i tyre i përbashkët është promovimi i mirëqeverisjes duke kontribuar në transparencë, llogaridhënie, si dhe promovimin e përdorimit të burimeve publike me ekonomicitet, efiçiencë dhe efektivitet. Puna e ngjashme e kryer nga auditimi i jashtëm dhe auditimi i brendshëm ofron mundësi bashkëpunimi dhe koordinimi, i cili pa dyshim duhet të marrë në konsideratë kuadrin ligjor dhe kushtetues që përkufizon këto dy funksione. Bashkëpunimi zakonisht vendoset falë iniciativës së auditimit të jashtëm, por koordinimi midis dy funksioneve të auditimit duhet konsideruar si një mundësi e shtuar për të përmirësuar efektivitetin e auditimeve të kryera nga të dy. Nga këndvështrimi i auditimit të jashtëm6 bashkëpunimi dhe koordinimi është i mundur vetëm kur 6 INTOSAI GOV 9150, paragrafi 1.9.

7

Drejtoria e Përgjithshme e Harmonizimit të Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm Drejtorinë e Harmonizimit të

Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit


plotësohen disa kritere bazë lidhur me aftësitë dhe kompetencat e përbashkëta, por kjo nuk përjashton mundësinë e vendosjes së formave të tjera të ndërveprimit, si për shembull diskutimet informale ose rishikimi i dokumenteve për të ndihmuar në njohjen e operacioneve të subjekteve nën auditim. Nisur nga fakti se gjatë vitit 2015 në fushën e auditimit të brendshëm në vendin tonë është miratuar një ndryshim ligjor i cili ka ridimensionuar organizimin e auditimit të brendshëm në shkallë vendi, bazuar edhe në rezultatet e auditimeve të mëparshme të përputhshmërisë dhe rregullshmërisë financiare nga ku janë evidentuar vazhdimisht problematika lidhur me punën e kryer nga auditimi i brendshëm në funksionin e tij si një ‘ndihmës i njësisë publike për të arritur objektivat, nëpërmjet një veprimtarie të disiplinuar dhe sistematike, për të vlernësuar e përmirësuar frytshmërinë e menaxhimit të riskut, si dhe proceset e kontrollit e të qeverisjes’7, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka vendosur të fokusojë vëmendjen e tij në studimin e marrëdhënies midis auditimit të brendshëm dhe auditimit të jashtëm me qëllim përmirësimin e performancës së veprimtarisë së institucioneve publike.

1.4.2 Politikat e institucionit

Politikat kryesore që udhëheqin veprimtarinë e subjektit në fokusin e auditimit të KLSH janë të përcaktuara në:

1. Ligjin nr. 114/2015, ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’, i cili shpjegon se Ministri i Financave, ndër të tjera, është përgjegjës për bashkërendimin e përgjithshëm, harmonizimin dhe monitorimin e veprimtarisë së auditimit të brendshëm në njësitë e sektorit publik. Për të ushtruar këto përgjegjësi, ai mbështetet nga struktura përgjegjëse për harmonizimin e auditimit të brendshëm në Ministrinë e Financave.2. Ligjin nr. 10296, datë 08.07.2010 “Për Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin” i ndryshuar që përcakton parimet, rregullat, procedurat, strukturat administrative dhe metodat për funksionimin e menaxhimit financiar dhe kontrollit në njësitë e sektorit publik të Republikës së Shqipërisë, si dhe përgjegjësitë menaxheriale për planifikimin, zbatimin, kontrollin e buxhetit, kontabilitetin dhe raportimin. Qëllimi i këtij ligji është përdorimi sa më efiçient, efektiv dhe ekonomik i burimeve financiare publike, duke respektuar parimet e transparencës dhe të ligjshmërisë, si dhe shmangia e shpërdorimit, keqpërdorimit dhe vjedhjes së pasurisë. Në të përkufizohet kontrolli i brendshëm financiar publik (KBFP)" si terësia e sistemit të kontrollit të brendshëm që ushtrohet nga njësitë publike, për të garantuar se menaxhimi financiar dhe kontrolli i njësive të sektorit publik është në përputhje me legjislacionin përkatës, kërkesat e buxhetit, si dhe me parimet e

7 Neni 1, Ligji 114, datë 22.10.2015, ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’8


menaxhimit financiar me transparencë, efektivitet, efiçencë dhe ekonomi. Kontrolli i brendshëm financiar publik përfshin të gjitha veprimtaritë, me qëllim kontrollin e të ardhurave, shpenzimeve, aktiveve dhe detyrimeve të njësive publike. Ai, gjithashtu, përfshin harmonizimin qendror dhe koordinimin e menaxhimit financiar dhe kontrollit, si dhe të auditimit të brendshëm.3. Strategjinë e Menaxhimit të Financave Publike 2014 – 2020, miratuar me VKM nr. 908, datë 17.12.2014 “Për Miratimin e Strategjisë Sektoriale për Menaxhimin e Financave Publike 2014 – 2020” e cila në Shtyllën 5, ‘‘Kontroll Efektiv i Brendshëm’’, për pikën lidhur me Auditimin i Brendshëm përcakton si objektiv funksionimin e shëndoshë dhe efikas të auditimit të brendshëm përmes marrjes së tre masave: Rishikimi i zhvillimit të ardhshëm të dëshirueshëm të funksionit të AB-së dhe ndryshimi i kuadrit ligjor dhe metodologjik; Profesionalizimi i funksionit të AB-së; Forcimi i kapacitetit të NJQH/AB-së.4. Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015 – 2020, miratuar me VKM nr. 348, datë 11.05.2015 “Për Miratimin e Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015 – 2020”, në përmbajtjen e saj përcakton objektivat për auditimin publik në Shqipëri, Kapitulli 9, paragrafi 5 “Forcimi i kontrollit të brendshëm të sektorit publik, me qëllim përmirësimin e fondeve publike dhe llogaridhënies së menaxherëve nëpërmjet: 5.3- forcimit të aftësive profesionale të audituesve për t’u dhënë atyre mundësi të kryejnë auditime në përputhje me standardet ndërkombëtare”.5. Plani Strategjik për Vitet 2014 - 2018 për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik përcakton objektivin strategjik të funksionit të auditimit të brendshëm për këtë periudhë: nxitja e politikave për qeverisje të mirë, përmirësim dhe forcim të sistemeve të kontrollit të brendshëm në terma të eficiencës, ekonomisë dhe efektivitetit në të gjithë subjektet e sektorit publik në Shqipëri.6. Planet Vjetore të konsoliduara “Për veprimtarinë e auditimit të brendshëm në sektorin publik” përcaktojnë objektivat kryesorë të auditimit të brendshëm gjatë viteve 2014, 2015, 2016:

Mbulimi me auditim i sistemeve/fushave ashtu siç është parashikuar në planin e vitit 2014 në këtë mënyrë AB i shton vlerë organizatave që auditohen.

Realizimi i veprimtarisë së AB me Efiçencë, Efektivitet dhe Ekonomi për ti shtuar vlerë organizatave në sektorin publik, duke marrë në konsideratë rreziqet me të cilat përballen organizata, mjedisin e jashtëm ku ato veprojnë, kuadrin ligjor dhe rregullator, performancat e mëparshme dhe sistemet e kontrollit të brendshëm në organizatë.

Kryerja e misioneve të AB në përputhje me Ligjin e ndryshuar të AB, Manualin dhe standartet e AB.

Realizimi i trajnimeve dhe ngritja e nivelit profesional të AB në sektorin publik

9


1.4.3 Pesha në buxhet

Mesatarisht, pesha që zë auditimi i brendshëm në sektorin publik në Shqipëri, llogaritet rreth 0.1% e shpenzime totale të buxhetit të shtetit. Në llogaritjen e kostos së auditimit të brendshëm, krahasuar me buxhetin vjetor dhe me buxhetin e Ministrisë së Financave, merren në konsideratë disa elementë: burimet njerëzore në dispozicion të AB, paga mesatare mujore, shpenzime për paga, shpenzime operative. Procesi i identifikimit të kostos është i rëndësishëm për të siguruar mbulimin me burime të përshtatshme të nevojave të auditimit në përgjithësi dhe sidomos të sistemeve me rrezik të lartë. Kjo për faktin se në një veprimtari auditimi pjesa më e madhe e burimeve duhet të përqendrohet pikërisht në këto drejtime. Shkëmbimi i informacionit dhe koordinimi i planeve të auditimit të brendshëm me KLSH duke parashikuar kostot dhe shpërndarjen e burimeve ndihmon në mbulimin më të mirë me auditim dhe mënjanon mundësinë e dublimit apo mbivendosjen e punës.

VitiNumri i NJAB

Shpenzimet sipas Buxhetit Vjetor

Buxheti i

NJAB

Pesha në

Buxhetin

Vjetor

Paga&

Sig.Shoq.

Shpenzime

Udhëtim

Dieta

Shpenzimetë

Tjera

Numri iAuditue

sve

Kostopër

person(000/lekë)

2014

102 456,404,000

520,705

0.11% 394,307

95,750 30,708 388 1,342

2015

97 456,437,000

455,766

0.099%

368,694

66,895 20,176 360 1,266

2016

99 453,325,000

465,084

0.1% 375,616

67,633 21,834 364 1,278

Pjesën më të madhe të kostos së auditimit e zënë shpenzimet për paga dhe sigurime shoqërore dhe shëndetësore. Në përcaktimin e kostos për auditues është përfshirë paga mesatare mujore e audituesve, ditët me shërbim jashtë qendrave të banimit si dhe shpenzime të tjera operative të domosdoshme për realizimin e programeve.

1.4.4 Risqet e aktivitetit të subjektit

Risqet e konsideruara nga grupi i auditimit për këtë tematikë kanë të bëjnë me problematikat e evidentuara në raportet e auditimit të KLSH-së lidhur me vlerësimin të sistemeve të kontrollit dhe të auditimit të brendshëm, të cilat kufizojnë bashkëpunimin midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm. Ato janë shkurtimisht:

Pengesat ndaj pavarësisë, objektivitetit dhe konfidencialitetit; Përdorimi i standardeve të ndryshme profesionale lidhur me pavarësinë apo auditimit; Keqinterpretim i konkluzioneve, kur përdoret puna e njëri-tjetrit; Diferencat e mundshme në konkluzione apo opinione për një çështje të caktuar;

10


1.4.5 Rëndësia e produkteve të subjektit

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm është një drejtori në varësi të Drejtorisë së Përgjithshme të Harmonizimit të Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik e cila mbulon një sektor kyç në sistemin e Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik pasi ajo ka për detyrë të zhvillojë, administrojë dhe zbatojë strategjinë e harmonizuar në fushën e auditimit të brendshëm publik, duke e monitoruar këtë veprimtari në nivel kombëtar. Gjithashtu ajo harton dhe propozon përmirësimin e legjislacionit kryesor dhe mbështetës për auditimin e brendshëm në sektorin publik; - harton dhe propozon politikat, manualet, procedurat, udhëzimet dhe rregulloret për auditimin e brendshëm për përshtatjen dhe përafrimin e tyre me standardet ndërkombëtare, të pranuara, të auditimit të brendshëm; - përgatit dhe administron planin e konsoliduar strategjik e vjetor të veprimtarisë së auditimit të brendshëm në njësitë publike; paraqet, brenda muajit maj të çdo viti, te Ministri i Financave raportin për funksionimin e auditimit të brendshëm në sektorin publik, pjesë e raportit vjetor të konsoliduar për kontrollin e brendshëm në sektorin publik; - harton dhe zbaton manualin për vlerësimin e cilësisë, e cila përfshin procesin e monitorimit dhe vlerësimit në mënyrë periodike të veprimtarisë së njësive të auditimit të brendshëm, në përputhje me standardet ndërkombëtare, të pranuara, të auditimit të brendshëm; - administron metodat e hartuara, në mbështetje të manualit të auditimit, për fusha specifike të auditimit të brendshëm, të paraqitura nga njësitë e auditimit të brendshëm; - analizon rekomandimet e dhëna në raportet vjetore të njësive të auditimit të brendshëm; harton, zhvillon dhe administron politikat kombëtare për certifikimin e audituesve të brendshëm, si dhe trajnimin e vijueshëm profesional të audituesve të brendshëm, në bazë të praktikave bashkëkohore në fushën e auditimit të brendshëm; - harton dhe përditëson Regjistrin Kombëtar të audituesve të brendshëm të certifikuar.Pra, kjo drejtori harmonizon veprimtarinë e njësive të auditimit të brendshëm në shkallë vendi përmes mbështetjes metodologjike, teorike dhe ligjore lidhur me veprimtarinë e tyre audituese duke funksionuar në këtë mënyre edhe si garante e parimeve të përgjithshme mbi të cilat zhvillohet puna e auditimit të brendshëm, të cilat janë: ligjshmëria, paanësia, integriteti, pavarësia dhe integriteti, profesionalizmi dhe zhvillimi i vazhdueshëm profesional, kompetenca dhe konfidencialiteti.

1.4.6 Feedback-u i subjekteve në fazën studimore

11


Në fazën e parë studimore, nga subjekti i përfshirë në auditim, grupit të auditimit i janë krijuar kushtet e nevojshme për fillimin e punës audituese. Janë zhvilluar takime konsultuese me personat përgjegjës për harmonizimin e auditimit të brendshëm të cilët kanë qenë të gatshëm në dhënien e informacioneve të kërkuara nga grupi i auditimit, por ende nuk janë dorëzuar nga ana e strukturës statistikat në shkallë vendi lidhur me planifikimin, ekzekutimin dhe monitorimin e punës së njësive të auditimit pasi personi përgjegjës në strukturë ndodhet jashtë shtetit.

12


2. QASJA DHE DETAJET E AUDITIMIT2.1 Objektivi dhe problemi i performancës

Pavarësisht ekzistencës së përbashkët të të dy llojeve të auditimit, që prej vitit 2003, kur u miratua ligji i parë për auditimin e brendshëm në sektorin publik, bashkëjetesa midis dy formave të auditimit (të brendshëm dhe të jashtëm) nuk është bazuar në standardet ndërkombëtare të auditimit të brendshëm dhe ato të auditimit të jashtëm që njohin reciprocikisht funksionet dhe pozicionet e njëri tjetrit duke vendosur theksin tek avantazhet dhe përfitimet e mundshme të bashkëpunimit dhe koordinimit të punës audituese, kjo për arsye se edhe vetë institucionet e përfshira ende nuk kishin konsoliduar njohuritë lidhur me standardet, si edhe për shkak të mungesës së vlerësimeve pozitive të punës së auditimit të brendshëm dhe të mungesës së harmonizimit të mjaftueshëm në shkallë vendi.

2.1.1 Fokusimi dhe përkufizimi i problemit të performancës

Me këtë auditim performance kemi vendosur në qendër të vëmendjes suportin e nevojshëm ndaj auditimit të brendshëm në sektorin publik përmes bashkëpunimit me auditimit e jashtëm me qëllim që auditimi i brendshëm të forcojë pavarësinë e tij profesionale, të nxisë zbatimin e standardeve ndërkombëtare të AB-së dhe të veprojë si një vlerë e shtuar jo vetëm për titullarin e institucioni ku vepron, por edhe për auditimin e jashtëm. Nëse puna e auditimit të brendshëm bazohet në fakte të besueshme, të mjaftueshme e përshtatshme për auditimin e jashtëm, atëherë ajo shërben si burim i padiskutueshëm informacioni dhe i lejon auditimit të jashtëm të fokusohet në vlerësime të tjera që lidhen me ekonomicitetin, efiçiencën dhe efektivitetin e përdorimit të fondeve publike.Ky auditim synon të nxisë bashkëpunimin midis auditimit të brendshëm dhe auditimit të jashtëm duke evidentuar pikat e kontaktit të punës audituese dhe mundësitë e zhvillimit të metodologjive të përbashkëta.

2.1.2 Objektivi i auditimit

Objektivi i auditimit të performancës “Auditimi i Brendshëm dhe Roli i tij në Llogaridhënie” është zbërthimi objektiv dhe i paanshëm i problematikave që ushtrojnë pengesë në bashkëpunimin dyanësh midis auditimit të brendshëm dhe auditimit të jashtëm, me qëllim sygjerimin e rekomandimeve dhe aktiviteteve të nevojshme në përfitim të punës së të dyja palëve të përfshira në procesin e auditimit.

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave në observacionin e paraqitur me shkresën nr. 12019/2, dt. 20.12.2016, shprehet se: “Programit të auditimit dhe gjatë zbatimit të angazhimit të auditimit i mungojnë indikatorët për matjen e

13


performancës së DH?AB dhe sistemit të auditimit të brendshëm, për rrjedhojë edhe përfundimet e arritura nuk japin panoramë të plotë të performancës”. Sqarojmë se, programi i auditimit, i miratuar nga Kryetari i KLSH-së, përmban fokusin dhe shtron për shqyrtim pyetjet kryesore dhe nënpyetjet e auditimit, për të cilat edhe grupi i auditimit ka dhënë përgjigje. Nisur edhe nga programi i auditmit nr. 896/3, datë 28.10.2016, fokusi dhe objektivi i këtij auditimit nuk është performanca e DH/AB por ai është: “ … zbërthimi objektiv dhe i paanshëm i problematikave që ushtrojnë pengesë në bashkëpunimin dyanësh midis auditimit të brendshëm dhe auditimit të jashtëm, me qëllim sugjerimin e rekomandimeve dhe aktiviteteve të nevojshme në përfitim të punës së të dyja palëve të përfshira në procesin e auditimit.” Pra nga objektivi shprehet qartë se grupi i auditimit nuk është përqendruar në evidentimin e mangësive të punës së DH/AB - së si strukturë.

2.2 Përkufizimet dhe terminologjia

Termat e mëposhtëm kanë këto kuptime: - “Angazhimi i auditimit” i referohet një detyre specifike auditimi, detyrave të ndryshme të auditimit ose rishikimit, proceseve dhe veprimtarive, ku përfshihen shërbimet e sigurisë e të këshillimit. - “Auditimi financiar” përfshin vlerësimin e saktësisë, plotësisë dhe ligjshmërisë së veprimeve financiare. - “Auditimi i performancës” përfshin një vlerësim të ekonomicitetit, efektivitetit dhe efiçencës së veprimtarisë dhe përdorimin e fondeve nga njësia e sektorit publik në përmbushjen e objektivave. - “Auditimi i përputhshmërisë” përfshin vlerësimin nëse veprimtaritë e njësisë së sektorit publik janë në përputhje me ligjet, aktet nënligjore, aktet e brendshme dhe rregulloret. - “Auditimi i sistemit të kontrollit të brendshëm” përfshin një vlerësim në thellësi të përshtatshmërisë dhe efektivitetit të kontrollit të brendshëm, si në sistemet financiare, ashtu dhe në ato jofinanciare. - “Auditimi i teknologjisë së informacionit” përfshin vlerësimin e kontrolleve të menaxhimit në infrastrukturën e teknologjisë së informacionit, në lidhje me ruajtjen e aseteve, integritetin e të dhënave dhe operimin në mënyrë efektive për të arritur qëllimet dhe objektivat e njësisë publike. - “Auditues i brendshëm” është profesionisti i kualifikuar dhe i certifikuar sipas kërkesave të përcaktuara në ligjin nr. 114/2015 ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’. - “Bordi i Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik” ka të njëjtin kuptim dhe funksionon sipas përcaktimeve në ligjin “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin”. - “Efektivitet” është masa në të cilën arrihen objektivat ose lidhja ndërmjet ndikimit të planifikuar dhe ndikimit aktual për një aktivitet të caktuar.

14


- “Efiçencë” është raporti më i mirë ndërmjet rezultateve dhe burimeve të përdorura për arritjen e tyre. - “Ekonomi” është minimizimi i kostos së burimeve të përdorura për kryerjen e veprimtarisë, duke ruajtur cilësinë. - “Karta e Auditimit” është një akt administrativ që miratohet me urdhër të titullarit të njësisë publike, në të cilën përcaktohen statusi organizativ, qëllimi, misioni, objektivat e punës, përgjegjshmëria dhe përgjegjësitë e njësisë së auditimit të brendshëm. - “Kodi i Etikës” është një akt administrativ që miratohet me urdhër të titullarit të njësisë publike, në të cilin janë të përcaktuara qartë rregullat e sjelljes dhe parimet që duhet të udhëheqin punën e audituesve të brendshëm. Kodi i etikës i referohet Kodit të Etikës të publikuar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm. - “Kontrolli i brendshëm” ka të njëjtin kuptim si në ligjin “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin”. - “Menaxhimi financiar dhe kontrolli” ka të njëjtin kuptim si në ligjin “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin”. - “Njësi të qeverisjes së përgjithshme” ka të njëjtin kuptim sipas përcaktimeve në ligjin “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë”. - “Standardet ndërkombëtare për auditimin e brendshëm” u referohen standardeve ndërkombëtare për praktikat profesionale të audituesve të brendshëm të Institutit të Audituesve të Brendshëm. - “Titullari i njësisë në shoqëritë tregtare” është organi përgjegjës për përcaktimin e politikave të shoqërisë, sipas ligjit për tregtarët dhe shoqëritë tregtare. - “Titullar i njësisë publike” është kreu i organit qendror të njësisë publike. Në kuptim të ligjit nr. 114/2015 ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’, titullar i njësisë publike që drejtohet me organ vendimmarrës kolegjial, por që nuk organizohet si shoqëri tregtare, konsiderohet ky organ.

2.3 Kriteret2.3.1 Kriteret e politikës

- Strategjia Sektoriale për Menaxhimin e Financave Publike 2014 – 2020, miratuar me VKM nr. 908, datë 17.12.2014 “Për Miratimin e Strategjisë Sektoriale për Menaxhimin e Financave Publike 2014 – 2020”;- Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015 – 2020, miratuar me VKM nr. 348, datë 11.05.2016 “Për Miratimin e Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015 – 2020.- Plani Strategjik për Vitet 2014 - 2018 për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik- Plani Vjetor 2014 i konsoliduar “Për veprimtarinë e auditimit të brendshëm në sektorin publik”

15


- Plani Vjetor 2015 i konsoliduar “Për veprimtarinë e auditimit të brendshëm në sektorin publik”- Plani Vjetor 2016 i konsoliduar “Për veprimtarinë e auditimit të brendshëm në sektorin publik”.

2.3.2 Kriteret e monitorimit dhe raportimi

- Raport mbi Funksionimin e Sistemeve të Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik në Njësitë e Qeverisjes së Përgjithshme për vitin 2015, përgatitur nga Drejtoria e Përgjithsme e Harmozinimit të Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik pranë Ministrisë së Financave. - Raportet e Vlerësimit të Performancës së Procesit të Trajnimit të Vijueshëm Profesional për Audituesit e Brendshëm Publik në Sektorin Publik për vitin 2016.- Raport Monitorimi i Njësisë së Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Transportit.

2.3.3 Kriteret teknike

- Ligji nr. 114/2015, ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’,- Ligji nr. 10296, datë 08.07.2010 “Për Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin” i ndryshuar- VKM nr. 83, datë 03.02.2016 “Për Miratimin e Kritereve të Krijimit të Njësive të Auditimit të brendshëm nëSektorin Publik”;- VKM nr. 116, datë 17.02.2016 “Për Mënyrën e Organizimit, Funksionimit dhe Përbërjen e Komisionit të Kualifikimit të Audituesve të Brendshëm në Sektorin Publik dhe Përcaktimin e Tarifave të Trajnimit”;- VKM nr. 160, datë 02.03.2016 “Për Mënyrën e Funksionimit, Kompetencat dhe Përbërjen e Komitetit të Auditimit të Brendshëm në Njësitë Publike”;- VKM nr. 353, datë 11.05.2016 “Për një Ndryshim në VKM nr. 83, datë 03.02.2016 Për Miratimin e Kritereve të Krijimit të Njësive të Auditimit të brendshëm nëSektorin Publik”;- Urdhër nr. 86, datë 10.12.2015 “Për Miratimin e Kodit të Etikës për Audituesit e Brendshëm ne Sektorin Publik”;- Urdhër nr. 89, datë 28.12.2015 “Për Miratimin e Metodologjisë për Monitorimin e Performancës së Njësive Publike”;- Urdhër nr. 3, datë 08.01.2016 “Për Miratimin e Rregullores për Trajnimin e Vijueshëm Profesional për Audituesit e Brendshëm ne Sektorin Publik”;- Urdhër nr. 37, datë 16.03.2016 “Për Miratimin e Rregullores për Certifikimin e Audituesve të Brendshëm në Sektorin Publik”;- Urdhër nr. 62, datë 19.05.2016 “Për Miratimin e Gjurmës së Auditimit për Procedurat e Certifikimit të Audituesve të Brendshëm ne Sektorin Publik”;- International Standards for the Professional Practice of Internal Auditing, The Institute of Internal Auditors

16


- Deklarata e Limës- INTOSAI GOVs 9100 Standards for Internal Control in the Public Sector- INTOSAI GOVS 9120 Internal Control: Providing a Foundation for Accountability in Government- INTOSAI GOVS 9130 Guidelines for Internal Control Standards for the Public Sector – Further Information on Entity Risk Management- INTOSAI GOVS 9140 Internal Audit Independence in the Public Sector- INTOSAI GOVS 9150 Coordination and Cooperation betëeen SAIs and Internal Auditors in the Public Sector

2.3.4 Kriteret e tjera/Praktikat më të mira

- International Monetary Fund Working Paper, The Role of Internal Audit in Government Financial Management: An International Perspective;- A Comparative Analysis of the EU Public Sector Internal Audit Methodology and Requirements;- Internal Auditing: History, Evolution and Prospects, The Institute of Internal Auditors Foundation;- The Internal Audit Function: An Integral Part of Organizational Governance, T Flemming Ruud; - Value for Money in the Government, Building on Basics, OECD 2015;- Value of Internal Auditing: Assurance, Insight and Objectivity, The Institute of Internal Auditors.

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave në observacionin e paraqitur me shkresën nr. 12019/2, dt. 20.12.2016, shprehet: “Theksojmë se të gjitha dokumentet i janë dhënë grupit të punës të Kontrollit të Lartë të Shtetit, të cilat duhet të ishin konsideruar nga ana e tyre. Për të vlerësuar cilësinë dhe perfomancën e DH AB-së, mund dhe duhet të ishin përdorur këto kritere...”. Sqarojmë se grupi i auditimit ka marrë në konsideratë gjatë punës së tij të gjitha dokumentet e nevojshme për hartimin e projektraportit dhe raportit të auditimit të vendosura në dispozicion nga DH/AB. Po ashtu, kriteret e përdorura për të analizuar çështjen kryesore të këtij auditimi, e cila është bashkëpunimi institucional midis auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm në sektorin publik në respektim dhe zbatim të standardeve të auditimit përkatëse, janë përcaktuar në programin e auditimit nr. 896/3, datë 28.10.2016, miratuar nga Kryetari i KLSH-së. Observacioni i paraqitur nga DH/AB është përqendruar në dhënien e mendimeve sesi duhej bërë auditimi nga ana e KLSH-së dhe jo mbi konkluzionet e këtij auditimi, duke mos konsideruar fokusin, pyetjen kryesore dhe nën pyetjet e programit të auditimit.

17


2.4 Piramida e pyetjeve audituese

18


2.5 SKEMA E AUDITIMIT2.5.1 Qasja/metodologjia e auditimit

Për këtë auditim performance, grupi i auditimit ka përzgjedhur si qasje më të përshtatshme për arritjen e objektivave të auditimit qasjen kah problemit. Filozofia që do të udhëheq këtë auditim është: ‘‘Auditimi i brendshëm në sektorin publik është një nga elementet kyç të sistemeve të kontrollit të brendshëm për njësitë publike i cili promovon llogaridhënien dhe i siguron mbështetje menaxhimin’’.Përmes këtij auditimi synojmë të analizojmë shkallën e koordinimit të punës audituese midis auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm të përfaqësuar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, duke u mbështetur në kërkesat specifike të standardeve ndërkombëtare të auditimit INTOSAI, veçanërisht Dekalrata e Limës, INTOSAI GOVs 9100, 9120, 9130, 9140, 9150 të cilat trajtojnë në detaj specifikat e veçanta të marrëdhënies që duhet të ekzistojë midis dy llojeve të auditimit.Duke u bazuar në Modelin e tre Linjave Mbrojtëse të zhvilluar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm – ‘‘The Three Lines of Defence Model’’,

i cili identifikon auditimin e brendshëm si linjë të tretë mbrojtëse në shërbim të menaxhimit për të siguruar ekzistencën e një sistemi të kontrollit të brendshëm funksional, do të shqyrtojmë rolin dhe pozicionin e auditimit të jashtëm kundrejt auditimit të brendshëm dhe anasjelltas. Është e një rëndësie të veçantë shqyrtimi i kësaj marrëdhënieje, pasi nëse auditimi i brendshëm dhe ai i jashtëm veprojnë të koordinuar me njëri tjetrin, në përputhje me hapësirat e garantuara nga kuadri ligjor, atëherë auditimi i jashtëm mund të

19


funksionojë si një vijë shtesë mbrojtëse e cila i jep garanci menaxhimit të subjektit.

2.5.2 Metodat/teknikat audituese

Metodat dhe teknikat audituese që do të përdoren janë si vijon:

- rishikime dhe analiza të strategjive, planeve dhe raporteve të auditimit të brendshëm;- rishikimi dhe analizimi i bazës ligjore vendase dhe të huaj, si dhe i standardeve ndërkombëtare të auditimin e brendshëm (e të jashtëm) dhe rolin e tij në llogaridhënie;- konsultime me përdoruesit e punës së auditimit të brendshëm dhe drejtues të njësive të auditimit të brendshëm;- intervista gjysmë të strukturuara me drejtues në fushën e auditimit të brendshëm;- rishikim dhe analizim i literaturës bashkëkohore të huaj lidhur me praktika të tjera në menaxhimin e auditimit të brendshëm në sektorin public;- konsultime me ekspertë të fushës, dhe- raste studimore.

2.6 Rezultatet e parashikuara

Rezultatet e parashikuara të këtij auditimi synojnë të ofrojnë një vlerësim sa më realist dhe të bazuar në fakte të performancës së auditimit të brendshëm në sektorin publik, duke venë në pah problematikat dhe duke ofruar rekomandime dhe bashkëpunim kundrejt Drejtorisë së Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm.

2.6.1 Impakti për Kuvendin dhe Qeverinë

Impakti i synuar për Qeverinë dhe Kuvendin është informimi lidhur me zhvillimin aktual të auditimit të brendshëm në sektorin publik dhe me impaktin që ka gjeneruar Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit në këtë fushë me punën e saj. Përmes raportit të auditimit dhe rekomandimeve mendojmë të analizojmë në mënyre objektive dhe profesionale problematikat e ndeshura nga kjo strukturë dhe të sygjerojmë përmirësime të veprimtarisë së saj aty ky është e përshtatshme.

2.6.2 Impakti për publikun dhe palët e interesit

Falë auditimit të auditimit të brendshëm dhe rolit të tij në llogaridhënie, synojmë informimin e taksa paguesve lidhur me cilësinë e sistemeve të kontrollit të brendshëm në administratën shtetërore me qëllim garantimin e përdorimit efektiv, eficient dhe me ekonomicitet të fondeve publike.

20


2.6.3 Forma e publikimit

Në përfundim të auditimit do të përgatitet Raporti Përfundimtar i Auditimit, i cili i dërgohet subjektit nën auditim: Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm.Një përmbledhje e Raportit Përfundimtar të Auditimit publikohet në ëebsite-in e KLSH-së dhe rrjetet sociale të Departamentit të Auditimit të Performancës.Raporti Përfundimtar i Auditimit është pjesë dhe e Raportit të veprimtarisë vjetore të KLSH-së.Gjithashtu, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimi do të jenë pjesë e ëorkshop-eve periodike të Departamentit dhe KLSH-së.Pas vendimit të marrë nga Kryetari i KLSH-së për këtë auditim dhe dërgimit të Raportit dhe Rekomandimeve subjekteve të audituara, do të përgatitet një artikull për në median e shkruar.

21


3. SHTJELLIMI I PYETJEVE AUDITUESE3.1 A JANË TË PËRSHTATSHME KUADRI LIGJOR, RREGULLATIV DHE STANDARDET E APLIKUESHME NË AUDITIMIN E BRENDSHËM DHE TË JASHTËM PUBLIK PËR NJË MBULIM TË PLOTË TË KËTIJ FUNKSIONI NË SHQIPËRI?

Auditimi i brendshëm në sektorin publik në Shqipëri rregullohet sipas ligjit nr. 114/2015 “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik” i cili përcakton fushën e zbatimit, rolin, parimet e përgjithshme, standardet dhe metodologjinë, llojet e shërbimit të auditimit të brendshëm dhe organizimin e tij, kriteret e punësimit dhe certifikimit të audituesve të brendshëm, të drejtat dhe përgjegjësitë e tyre dhe aspekte të tjera. Ky ligj përcakton standardet e zbatueshme të hartuara nga Instituti i Audituesve të Brendshëm. Nga të dhënat e konsoliduara për organizimin e NJAB në njësitë e qeverisjes së përgjithshme, deri në fund të vitit 2015 numri i NJAB në sektorin publik përbëhet nga 103 njësi që funksionojnë në njësi të qeverisjes qendrore dhe lokale. Tabela e mëposhtme jep informacion të detajuar mbi ecurinë e procesit të krijimit të strukturave audituese në subjektet publike për katër vitet e fundit:

Sipas të dhënave të Planit Strategjik 2015 - 2019 i konsoliduar “Për veprimtarinë e Auditimit të Brendshëm në sektorin Publik” numri i auditimeve të planifikuar për periudhën strategjike është: Për vitin 2015 gjithsej 1705 auditime, për vitin 2016 gjithsej 1624 auditime, për vitin 2017 1666 auditime; për vitin 2018, 1630 auditime dhe për vitin 2019, 1674 auditime.

Numri i njësive shpenzuese

Numri i objekteve për t’u audituar nga NJAB

Planifikuar për auditim sipas viteve (4+1)

Viti 2015

Viti 2016

Viti 2017

Viti2018

Viti 2019

97 1848 1705 1624 1666 1630 1674

22

NJAB Viti 2012

Viti 2013 Viti 2014 Viti 2015

Institucione Qendrore

14 16 16 16

Institucione të Vartësisë

31 30 31 40

Prefektura & N/Prefektura

15 15 14 14

Institucione të Pavarura

8 8 8 8

Pushteti Vendor 41 37 31 25Gjithsej 109 106 100 103


Burimi i të dhënave në këtë tabele është Realizimi i programit nga NJAB për vitin 2015

Sipas Raportit të Konsoliduar të Veprimtarisë Audituese për vitin 2015, dhe të dhënat e pasqyrës Nr. 2.5, realizimi i programit nga strukturat e AB, paraqiten në tabelën e mëposhtme:

Auditime Gjithsej Auditimet sipas llojit

Plan FaktTë

plotaPërputhshmëri

Performance

Financiare

Zbatim Rekom Të tjera

Pl Fak Pl Fak Pl Fak Pl Fak Pl Fak Pl Fak1,60

91,51

5953

815 254 261 50 43 93 64 213 252 46 80

Auditimi i jashtëm publik në Shqipëri përfaqësohet nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, institucion kushtetues, i cili nëpërmjet auditimeve, synon përdorimin me efektivitet, eficiencë dhe ekonomicitet të fondeve publike, pronës publike dhe asaj shtetërore, zhvillimin e një sistemi të përshtatshëm të menaxhimit financiar, kryerjen si duhet të aktiviteteve administrative, si dhe informimin e autoriteteve publike dhe publikut, nëpërmjet publikimit të raporteve të tij.Kontrolli i Lartë i Shtetit ushtron aktivitetin e tij sipas përcaktimeve të Ligjit nr. 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit” në përputhje me kushtetutën, ligjet dhe standardet ndërkombëtare të auditimit të INTOSAI-t. Standardet e INTOSAI-t përcaktojnë për KLSH kuadrin e referimit metodologjik dhe teorik për miratimin e manualeve të auditimit, përcaktimin e praktikave më të mira dhe kryerjen e auditimeve me cilësi sa më të lartë në dobi të taksapaguesve. Nga pikëpamja formale funksioni i auditimit në sektorin publik është i përcaktuar ligjërisht dhe sigurohet përgjithësisht si nga auditimi i jashtëm dhe i brendshëm. Me qëllim një mbulim sa më të plotë dhe të koordinuar të aktivitetit të dy formave të auditimit nga Ministria e Financave dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit është nënshkruar një marrëveshje bashkëpunimi nr. 191/5 prot., më datë 08.05.2012 e cila përcakton hapësira të tjera, përveç auditimit individual në të cilat duhet të shpalose aktiviteti i profesionit të auditimit në sektorin publik qoftë ai i brendshëm apo i jashtëm. Pavarësisht mbulimit me auditim të garantuar nga kuadri kushtetues, legjislativ, rregullator dhe standardet respektive të auditimit, nuk mund të thuhet se shterohet totalisht dinamika e ndërveprimit midis këtyre dy formave të auditimit në përpjekje për tu ofruar taksapaguesve siguri se fondet shpenzohen sipas dispozitave ligjore në fuqi dhe me ekonomicitet, eficiencë dhe efektivitet. Pikërisht lidhur me dinamikat e ndërveprimit midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm, pra bashkëpunimit do të diskutohet në pyetjet audituese në vijim.

23


3.1.1 A është i përshtatshëm kuadri ligjor aktual dhe rregullativ për një bashkëpunim efektiv të auditmit të jashtëm dhe të brendshëm?

Auditimi publik në Republikën e Shqipërisë është një sistem i përbërë nga auditimi të brendshëm si pjesë organizative e pavarur e njësive publike dhe auditimit të jashtëm, përfaqësuar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit. Kuadri ligjor i auditimit të brendshëm dhe të jashtëm publik përcakton mënyrat dhe fushat e bashkëveprimit dhe koordinimit të punës audituese.Për të verifikuar sesa ky kuadër ligjor krijon hapësirat për një bashkëveprim dhe koordinim të punës midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm publik, grupi i auditimit ka marrë në shqyrtim legjislacionin përkatës që rregullon këto dy funksione:

Auditimi i brendshëm, i rregulluar me Ligjin nr. 114/2015, “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik”, është një veprimtari e pavarur që jep siguri objektive dhe ofron këshillim për menaxhimin e projektuar për të shtuar vlerën e për të përmirësuar veprimtarinë e njësisë publike. Auditimi i brendshëm ndihmon njësinë publike për të arritur objektivat, nëpërmjet një veprimtarie të disiplinuar dhe sistematike, për të vlerësuar e përmirësuar frytshmërinë e menaxhimit të riskut, si dhe proceset e kontrollit e të qeverisjes.Bazuar në Ligjin nr. 114/2015, misioni i auditimit të brendshëm është dhënia e sigurisë së arsyeshme për titullarin e njësisë së sektorit publik, në mënyrë të pavarur dhe objektive, si dhe këshilla për përmirësimin e veprimtarisë dhe efektivitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm në njësinë e sektorit publik. Neni 25 i këtij ligji, specifikon marrëdhënien e auditimit të brendshëm me Kontrollin e Lartë të Shtetit bazuar në parimet e komunikimit të vazhdueshëm, angazhimit, mirëkuptimit dhe besimit të ndërsjelltë. Fushat në të cilat ky bashkëveprim përcaktohet në ligj, janë:

a) shkëmbimi i planit të konsoliduar të auditimit, me synim shmangien e mbivendosjeve;b) shkëmbimi i informacionit dhe i raporteve të auditimit; c) zhvillimi i metodologjive të auditimit dhe trajnimi i përbashkët.

Struktura përgjegjëse për harmonizimin e auditimit të brendshëm në sektorin publik, Drejtoria e Përgjithshme e Harmozinimit të Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik pranë Ministrisë së Financave, ka hartuar “Manualin e Auditimit të Brendshëm”, i cili është miratuar me urdhër të Ministrit të Financave nr.100 datë 25.10.2016.Ky manual, në përputhje me ligjin e auditimit të brendshëm përfshin rregullimin e marrëdhënieve midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm në Shqipëri. Këshut pika 2.7.1 specifikon se Kontrolli i Lartë i Shtetit mund të mbështetet në punën e auditimit të brendshëm.

24


Auditimi i jashtëm, i rregulluar me Ligjin nr. 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, ushtrohet nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, institucion kushtetues, i cili, nëpërmjet auditimeve, synon përdorimin me efektivitet, eficiencë dhe ekonomicitet të fondeve publike, pronës publike dhe asaj shtetërore, zhvillimin e një sistemi të përshtatshëm të menaxhimit financiar, kryerjen si duhet të aktiviteteve administrative, si dhe informimin e autoriteteve publike dhe publikut, nëpërmjet publikimit të raporteve të tij.Referuar nenit 16 të Ligjit nr. 154/2014, KLSH në ushtrim të kompentencave të tij, vlerëson funksionimin e përgjithshëm të sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm në organet subjekte të auditimit, duke dhënë opinione dhe rekomandimet e duhura. Duke mos cenuar të drejtën për të kryer vetë auditimet, KLSH mund të përdorë gjetjet e auditimeve të kryera nga organe të tjera audituese, vetëm në rastet kur standardet e përdorura për këto auditime janë në përputhje me standardet e veta dhe ato ndërkombëtare të auditimit.Bashkëpunimi me auditimin e brendshëm të institucioneve publike, është një element që është pjesë e pandarë e ligjit nr. 154/2014. Kështu, neni 8 përcakton se Kontrolli i Lartë i Shtetit, në funksion të ushtrimit të veprimtarisë së tij, bashkëpunon me institucione të tjera të larta të auditimit apo me organizata profesionale, vendase apo ndërkombëtare. Ky bashkëpunim nënkupton anëtarësimin, pjesëmarrjen në formë të përshtatshme për auditimin, shkëmbimin e eksperiencave dhe kryerjen e trajnimeve të përbashkëta.Përveç specifikimeve ligjore të të dy formave të auditimit, edhe parimet ku audituesit publikë mbështeten janë në bashkërendim. Kështu, parimet mbi të cilat mbështetet funksionimi i auditimit të brendshëm janë:

1. Parimi i ligjshmërisë, që nënkupton respektimin e Kushtetutës, legjislacionit shqiptar dhe marrëveshjeve ndërkombëtare, ku Republika e Shqipërisë është palë;

2. Parimi i paanësisë, që nënkupton pasqyrimin objektiv, transparent dhe të vërtetë të të gjitha fakteve dhe rrethanave, që lidhen me veprimtarinë e njësisë publike të audituar, pa u ndikuar nga interesi personal ose pikëpamjet e të tretëve;

3. Parimi i integritetit, që nënkupton ndershmëri, objektivitet, aftësi, shmangie e konfliktit të interesave në ushtrimin e veprimtarisë audituese;

4. Parimi i pavarësisë dhe objektivitetit, që nënkupton pavarësi në ushtrimin e veprimtarisë audituese dhe dhënien e mendimeve e të gjykimeve objektive gjatë kryerjes së auditimeve;

5. Parimi i profesionalizmit dhe zhvillimit të vazhdueshëm profesional, i cili kërkon zbatimin e standardeve me kujdesin e duhur profesional, si dhe përpjekje të vazhdueshme për formimin e zhvillimit professional, rritjen dhe përmirësimin e njohurive të çdo audituesi;

25


6. Parimi i kompetencës, që nënkupton zotërimin dhe përdorimin e njohurive, aftësive dhe eksperiences së duhur në ushtrimin e veprimtarisë audituese;

7. Parimi i konfidencialiteti, që nënkupton respektimin e fshehtësisë së të dhënave dhe dokumenteve të administruara gjatë auditimit si konfidenciale.

Bazuar në këto parime, roli i auditimit të brendshëm është dhënia mbështetje titullarit të njësisë publike në arritjen e objektivave të njësisë:- duke përgatitur planet strategjike dhe vjetore për auditimin e

brendshëm, bazuar në vlerësimin objektiv të riskut, si dhe kryerjen e auditimeve në përputhje me planin e miratuar;

- duke vlerësuar përshtatshmërinë dhe efektivitetin e sistemeve e të kontrolleve, duke u fokusuar kryesisht në:- identifikimin, vlerësimin dhe menaxhimin e riskut nga

titullari i njësisë publike;- përputhshmërinë e veprimtarisë së njësisë publike në

kuadrin rregullator;- ruajtjen e aseteve;- besueshmërinë dhe gjithëpërfshirjen e informacionit

financiar dhe operacional;- kryerjen e veprimtarisë së njësisë publike me ekonomi,

efektivitet dhe eficiencë;- përmbushjen e detyrave dhe arritjen e qëllimeve;

- duke dhënë rekomandime për përmirësimin e veprimtarisë dhe efektivitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm të njësisë publike;

- duke ndjekur zbatimin e rekomandimeve të dhëna.Neni 41 i ligjit nr. 154/2014, përcakton edhe parimet e detyrës së audituesve të jashtëm publik:

1. Në ushtrimin e detyrës së tyre, audituesit shtetërorë dhe ekspertët e jashtëm, të kontraktuar nga KLSH duhet të jenë të pavarur dhe nuk duhet t’i nënshtrohen asnjë kufizimi apo presioni në lidhje me opinionet e tyre.

2. Marrëdhënia profesionale ndërmjet audituesve dhe subjekteve të audituara duhet të bazohet në ndershmërinë, integritetin, konfidencialitetin dhe pavarësinë nga subjekti i audituar, në përputhje me legjislacionin për parandalimin e konfliktit të interesave në ushtrimin e funksioneve publike.

Ndër kompetencat e Kontrollit të Lartë të Shtetit, janë:- auditimi i sistemeve të auditimit të brendshëm në sektorin publik

(neni 10, ligji nr. 154/2014) - t’i propozojë inspektimit financiar dhe njësive të auditimit të

brendshëm publik të kryejnë inspektime dhe auditime brenda kompetencave të tyre.

26


Përshtatshmëria e kuadrit ligjor për një bashkëveprim midis auditimit të jashtëm dhe të brendshëm publik, shtrihet në disa elementë, që referuar praktikave më të mira ndërkombëtare, vendosin themelet e nevojshme për një bashkëpunim efektiv midis këtyre dy strukturave:

1. Përkushtimit - Bashkëpunimi efektiv midis audituesve të brendshëm dhe atyre të jashtëm publikë mund të arrihet nëse të dy palët kanë vullnetin për zhvillimin e këtij bashkëpunimi dhe ofrimin e auditimeve efektive.

2. Komunikimit - Komunikimi është një proces i dyanshëm, i cili referuar ISSAI 9140, përfshin:

a. Shkëmbimin e raporteve dhe vendimeve të auditimitb. Në rrethana të caktuara, dhënien e aksesit në programet dhe

dokumentacionin e auditimit në dispozitat e konfidencialitetit3. Mirëkuptimit të përbashkët - Audituesit duhet të kuptojnë

objektivat, shtrirjen, teknikat, metodat dhe terminologjinë për të lehtësuar mbështetjen ndaj njëri tjetrit. Sipas standardeve ndërkombëtare të auditimit audituesit e brendshëm dhe të jashtëm publikë duhet të përdorin teknika, metoda dhe terminologji të ngjashme për të lehtësuar bashkëpunimin dhe koordinimin efektiv.

4. Besimit - Duhet të ketë besim të përbashkët duke pranuar mbështetjen e auditimit të brendshëm dhe të jashtëm në standardet përkatëse profesionale. Besimi i përbashkët do të thotë që çdo informacion që shkëmbehet, të trajtohet profesionalisht,me integritet dhe me etikë profesionale.

Bashkëpunimi efektiv midis auditimit të jashtëm dhe të brendshëm publik sjell përfitime, të tilla si:- shkëmbim të ideve dhe njohurive;- forcim të mundësisë së përbashkët për të promovuar qeverisjen e

mirë dhe praktikat e llogaridhënies, si dhe forcimin e njohjes nga menaxhimi të rëndësisë së kontrolleve të brendshme;

- auditime efektive bazuar në:- promovim i njohjes së qartë të rolit të auditimeve- dialog informues mbi risqet e hasura nga institucionet, duke

sjellë auditime më të përqendruara dhe për rrjedhim rekomandime të frytshme;

- njohje e dypalshme e rezultateve të punës audituese, rezultate që mund të ndikojnë në planet ose programet e ardhshme respektive;

- auditime eficiente bazuar në:- koordinim të auditimit të brendshëm dhe të jashtëm publik

nëpërmjet koordinimit të planeve dhe komunikimeve;- shtrirje specifike e audituesve të KLSH-së dhe të strukturave

të auditimit të brendshëm;- reduktim të dublikimeve të mundshme të punës audituese;- minimizim të “ndërprerjeve të punës” në subjektin e audituar;- përmirësim dhe maksimizim të mbulimit të auditimit bazuar në

vlerësimin e risqeve dhe në identifikimin e risqeve thelbësore;

27


- mbështetje e përbashkët mbi rekomandimet e auditimit, që mund të rrisë efektivitetin e shërbimit të auditimit.

Auditimi është themeli i një qeverisje të mirë publike. Duke ushtruar vlerësime objektive dhe të paanshme mbi përdorimin me efektivitet dhe përgjegjshmëri të burimeve publike për arritjen e rezultateve të kërkuara, audituesit ndihmojnë institucionet publike të garantojnë llogaridhënie dhe integritet, të përmirësojnë veprimtarinë dhe të ofrojnë besim tëk taksapaguesit dhe palët e interesit. Një auditim publik efektiv forcon qeverisjen duke rritur mundësinë e taksapaguesve për patur institucione publike llogaridhënëse. Audituesit kryejnë funksione veçanërisht në ato aspekte të qeverisjes që janë të rëndësishme për promovimin e besimit, paanësisë dhe sjelljes së përshtatshme të zyrtarëve publikë duke reduktuar riskun e korrupsionit. Në këtë ëmnyrë, është e rëndësishme që auditimi të kryhet në mënyrë të përshtatshme me një mandate të gjerë për arritjen e objektivave. Referuar praktikave më të mira të bashkëpunimit të auditimit të jashtëm dhe të brendshëm publik, veprimtaritë e auditimit duhet të kenë:1. Pavarësi organizative. Pavarësia organizative lejon që auditimi të kryhet pa ndërhyrje nga subjekti nën audititim. Së bashku me objektivitetin, pavarësia organizative ndihmon në saktësinë e punës së audituesve dhe jep mundësinë që e mbështetjes në rezultatet e raporteve të auditimit. Pavarësia e auditimi të jashtëm publik në Shqipëri, përcaktohet në Ligjin nr. 154/2014, “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, neni 4, Statusi i Institucionit: “KLSH është institucioni më i lartë shtetëror i auditimit të jashtëm në Republikën e Shqipërisë, i pavarur, i cili ushtron kompetencat e tij duke iu nënshtruar Kushtetutës dhe ligjeve në fuqi”; neni 9, Plani i Auditimeve: “KLSH vendos në mënyrë të pavarur dhe në çdo kohë për planin e veprimtarisë së tij”. Pavarësia e auditimit të brendshëm, përcaktohet në Ligjin nr. 114/2015, “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik”, neni 2: “Auditimi i brendshëm është një veprimtari e pavarur që jep siguri objektive dhe ofron këshillim për menaxhimin e projektuar për të shtuar vlerën e për të përmirësuar veprimtarinë e njësisë publike”; neni 5, Misioni: “Misioni i auditimit të brendshëm është të japë siguri të arsyeshme për titullarin e njësisë së sektorit publik, në mënyrë të pavarur dhe objektive, si dhe këshilla për përmirësimin e veprimtarisë dhe efektivitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm në njësinë e sektorit publik”; neni 7, Parimet e përgjithshme të funksionimit të auditimit të brendshëm, pika ç: “Auditimi i brendshëm në sektorin publik ushtrohet dhe mbështetet mbi parimin e...pavarësisë dhe objektiviteti, i cili nënkupton pavarësi në ushtrimin e veprimtarisë audituese dhe dhënien e mendimeve e të gjykimeve objektive gjatë kryerjes së auditimeve”; neni 10, Organizimi i shërbimit të auditimit të brendshëm, pika 2: “ Njësia e auditimit të brendshëm është e pavarur funksionalisht dhe raporton në mënyrë të drejtpërdrejtë tek titullari i njësisë publike”.

28


Referuar standardeve ndërkombëtare, sido që të jetë struktura e qeverisjes, nevoja për pavarësi dhe objektivitet të auditimit të brendshëm është kritike për të garantuar taksapaguesit dhe palët e interesit mbi saktësinë e punës audituese, besueshmërinë, faktet, rezultatet dhe paanshmërinë. Natyra e auditimit të brendshëm dhe roli i tij në ofrimin e informacionit të paanshëm dhe të saktë mbi përdorimin e fondeve dhe shërbimeve publike, kërkon që veprimtaria e auditimit të brendshëm të kryhet pa ndërhyrje ose presion nga institucioni nën auditim. Mbajtja e marrëdhënieve korrekte me menaxhimin dhe stafin e të gjitha niveleve të institucionit është thelbësore për efektivitetin e funksionit të auditimit të brendshëm. Duke ofruar informacion të paanshëm dhe vlerësime objektive mbi përgjegjshmërinë dhe efektivitetin e përdorimit të burimeve publike, auditimi i brendshëm ndihmon institucionet publike për arritjen e niveleve të duhura të llogaridhënies, integritetit, përmirësimin e veprimtarisë, si dhe në forcimin e besimit të takspaguesve.Manuali i Auditimi të Brendshëm, i miratuar me Urdhrin nr. 100, dt. 25.10.2016, të Ministrit të Financave, specifikon pavarësinë e auditimit të brendshëm në institucionet publike:Njësitë e Auditimit të Brendshëm në sektorin publik janë të pavarura nga pikëpamja funksionale dhe organizative:Pavarësia Funksionale, nënkupton që, strukturat e auditimit janë të pavarura në planifikimin, kryerjen, raportimin e rezultateve dhe rekomandimet e auditimit nga subjekti që auditohet. Kryerja e auditimit duhet të zhvillohet sipas kuadrit ligjor e rregullator dhe Standardeve Ndërkombëtare, të miratuara nga Ministri i Financave dhe nuk i nënshtrohet asnjë ndikimi tjetër nga individë me autoritet, qofshin këta brenda apo jashtë njësisë. Audituesit respektojnë strukturat në njësinë që auditohet, rregullat e etikës dhe sjelljes në administratën publike.Pavarësia Organizative, nënkupton që brenda njësisë publike njësitë e auditimit raportojnë direkt tek titullari i njësisë publike i cili është niveli më i lartë i drejtimit në njësinë që auditohet. Njësitë e auditimit nuk mund të angazhohen në detyra të tjera brenda saj të cilat nuk lidhen me funksionimin e auditimit të brendshëm. Ato janë pjesë e strukturave të menaxhimit dhe jo e strukturave operacionale të njësisë.Nga rishikimi i legjislacionit mbi auditimin e brendshëm dhe parimin e pavarësisë së tij, gjykojmë që dispozitat ligjore e kufizojnë këtë pavarësi deri në raportim tek titullari i njësisë publike dhe më tej tek njësia përkatëse në Ministrinë e Financave, pas marrjes së aprovimit nga titullari. Kuadri ligjor ekzistues për auditimin e brendshëm, nuk parashikon mundësinë e mosmarrëveshjeve referuar kryerjes së auditimit dhe rezultateve të tij midis audituesve të brendshëm dhe titullarit të subjektit të audituar. Sipas praktikave më të mira të legjislacionit ndërkombëtar, audituesit e brendshëm, në rast se puna audituese, gjetjet dhe rekomandimet e tyre konsiderohen si jo të përshtatshme, ose refuzohen nga titullari i njësisë, tek i cili ata

29


raportojnë, mund të drejtohen në struktura më të larta, që në analogji me auditimin e brendshëm publik në Shqipëri, është Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm në Ministrinë e Financave.Në mungesë të specifikimeve ligjore për mënyrën e raportimit të kontradiktave të auditimit të brendshëm dhe të menaxhimit në një institucion publik, edhe Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm nuk ka të dhëna mbi mundësinë e ekzistencës së këtyre kontradiktave. Referuar Ligjit nr. 114/2015, “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik”, neni 14, Përgjegjësitë e drejtuesit të njësisë së auditimit të brendshëm, përcakton, midis të tjerash, që drejtuesi i njësisë së auditimit të brendshëm përgatit raportin vjetor, që i dërgohet Drejtorisë së Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm, raport i cili përmban:- angazhimet e auditimit,- shmangiet nga plani, arsyet dhe argumentet përkatëse,- vlerësimin e sistemeve të kontrollit brenda njësisë publike dhe për

rekomandimet për përmirësim,- veprimet e ndërmarra nga titullari i njësisë publike për zbatimin e

rekomandimeve, si dhe çdo rekomandim të pazbatuar.Pra, në rast se titullari i njësisë publike nuk pranon elementë të punës audituese, të gjetjeve apo të rekomandimeve të auditimit të brendshëm, nuk ekziston asnjë specifikim ligjor se ku duhet të drejtohet audituesi i brendshëm ose drejtuesi i njësisë së auditimit të brendshëm. Të dhënat e paraqitura nga DHAB në Ministrinë e Financave, si dhe deklarimet në intervista me stafin e kësaj drejtorie, konstatohet se drejtuesit e njësive të auditimit të brendshëm në njësitë publike/ stafi përkatës, nuk kanë raportuar në DHAB për gjetje/rekomandime të papranuara, fakt që lë hapësirë për mundësinë e cënimit të pavarësisë.

2. Mandati. Përgjegjësitë dhe detyrat e auditimit publik, referuar praktikave më të mira duhet të jenë të përcaktuara në kuadrin ligjor, ku të jenë përshkruar edhe procedurat dhë kërkesat e raportimit si dhe detyrimin e subjektit të audituar për të bashkëpunuar me audituesin.Sipas nenit 29, të ligjit nr. 154/2014, KLSh duhet t’i ofrojë gjithnjë mundësinë për të komenuar mbi projekt raportin e auditimit, përpara hartimti të Raportit përfundimtar të auditimit. Neni 32 përcakton se KLSh paraqet raportet e auditimit të subjekti përkatës, dhe nëse e konsideron si të nevojshmë, këto raporte ia përcjell strukturave më të larta, si Presidentit të Republikës, Kryeministrit, Këshillit të Ministrave, etj. Mandati i KLSh-së është i përcaktuar qartë dhe i kufizuar, sipas nenit 26, pika 3, ku specifikohet se KLSh nuk mund të kërkojë dokumente apo informaicone dhe as të shkojë fizikisht në subjekte, që nuk janë objekt auditimit. Po ashtu, KLSh nuk mund të ndërhyjë në vetëdeklarimin e subjekteve tatimore, por jep rekomandim për sa i përket vlerësimit dhe rivlerësimit të tyre.Procedurat e raportimit dhe bashkëpunimi me subjektin e audituar, për auditimin e brendshëm kanë trajtë tjetër, pasi njësia e auditimit të

30


brendshëm, referuar nenit 10 të ligjit nr. 114/2015, duhet të ekzistojë në të gjitha njësitë publike (kur nuk është pjesë e strukturës organizative të njësisë, shërbimi i auditimit kryhet nga institucioni epror ose nga njësi tjetër publike). Njësia e auditimit të brendshëm raporton në mënyrë të drejtëpërdrejtë tek titullari i njësisë publike.

3. Akses në dokumentacion. Auditimi publik duhet të ketë akses të pakufizuar në informacionin mbi subjektin ose çështjen e audituar. Neni 26 i ligjit nr. 154/2014 përshkruan aksesin e pakufizuar të KLSh-së në të gjitha dokumentet zyrtare, shkresore dhe elektronike, në bazat e të dhënave, që konsiderohen të nevojshme në funksion të ushtrimit të kompetencave dhe detyrave të tij ligjore. Veprimtarisë së auditimit të brendshëm në një njësi publike, referuar nenit 12 të ligjit nr. 114/2015, duhet ti vihet në dispozicion i gjithë informacioni dhe dokumentet e nevojshme që duhen për përmbushjen e angazhimit të auditimit.

4. Rezultatet. Auditimi publik duhet të ketë gjetje të mjaftueshme lidhur me përgjegjësinë e auditimit. Ky element nuk duhet lënë nën kontrollin e subjektit nën auditim sepse buxheti ndikon në kapacitetin e veprimtarisë së auditimit për kryerjen e detyrave të tij.Referuar Rregullores së Brendshme të KLSh-së, miratuar me Vendim të Kryetarit të KLSh, nr. 85, datë 30.06.2015, auditimet e kryera nga audituesit e KLSh-së, i ushtrohen kontrollit nga struktura përkatëse, për sigurimin e cilësisë.Referuar Manualit të Auditimit të Brendshëm, vlerësimi i sigurisë mund të bëhet i brendshëm dhe i jashtëm. I brendshëm, kryhet nga vetë njësia e auditimit të brendshëm në formën e vetë vlerësimit ose monitorimit të vazhdueshëm, qoftë edhe nga struktura të tjera të njësisë publike me njohuri mbi auditimin e brendshëm. Po ashtu, mund të kryhet edhe vlerësimi i sigurisë i jashtëm nga struktura përgjegjëse për harmonizimin e auditimit të brendshëm.

5. Auditues objektivë dhe kompetentë. Objektiviteti dhe kompetenca është e rëndësishme në auditimin publik. Audituesit duhet të jenë të paanshëm dhe të shmangin konfliktin e intersit. Gjithashtu audituesit duhet të jenë profesionalë dhe të kenë kualifikimin e përshtatshëm për mbulimin e punës audituese.

Referuar nenit 41, pika 2 të ligjit nr. 154/2014, audituesit e KLSh-së me subjektet e audituara duhet të ruajnë marrëdhënie në përputhje me legjislacionin për parandalimin e konfliktit të interesave në ushtrimin e funksioneve publike. Kualifikimi dhe trajnimi profesional, është një nga elementët më me rëndësi për audituesit e KLSh-së, ku sipas nenit 392 të ligjit nr. 154/2014, punonjësit trajnohen sipas planeve të institucionit, në përputhje me nevojat e evidentuara.

31


Kuadri ligjor i auditimit të brendshëm, ka të përcaktuar qartë specifikat për konfliktin e interesave që mund të shkaktohet në ushtrimin e punës audituese. Neni 18, i ligjit nr. 114/2015 specifikon mënyrën e raportimin në rast të konfliktit të interesit.Kompetenca e audituesve publikë, të brendshëm dhe të jashtëm, lidhet ngushtë me llojin e auditimit që ata do të mbulojnë. Në legjislacionin përkatës të auditimit të brendshëm dhe të jashtëm, pra ligjit nr. 114/2015 dhe ligjit nr. 154/2014, përcaktohen lloje të njëjtë auditimi që mund të kryhen:

a. Auditim financiar- Vlerësim i saktësisë, plotësisë, dhe ligjshmërisë së veprimeve

financiare (përkfuzim ligji nr. 114/2015)- Përcaktim nëse rezultatet dhe gjendja financiare e raportuar e

subjektit që auditohet si dhe përdorimi i burimeve janë paraqitur saktë dhe në pëpruthje me rregullat e raportimit financiar (përkfuzim ligji nr. 154/2014)

Siç konstatohet, auditimi i jashtëm, ka të legjitimuar dhënien e opinionit për pasqyrat financiare të subjekteve të audituara, ndë ndryshim nga auditimi i jashtëm.

b. Auditim i përputhshmërisë- Vlerësimin nëse veprimtaritë e njësisë së sektorit publik janë në

pajtim me ligjet, aktet nënligjore, aktet e brendshme dhe rregulloret (përkfuzim ligji nr. 114/2015)

- Përcaktimi nëse të ardhurat dhe shpenzimet kanë qenë në përputhje me ligjin e Buxhetit të Shtetit, me aktet përkatëse ligjore dhe nënligjore dhe me parimet e ligjit për menaxhimin financiar dhe kontrollin; nëse janë zbatuar parimet e përgjithshme të sistemit të menaxhimit financiar të sektorit publik dhe të sjelljes së zyrtarëve të sektorit publik. (përkfuzim ligji nr. 154/2014)

c. Auditimi i performancës- Vlerësim të ekonomicitetit, efektivitetit dhe eficiencës së

veprimtarisë dhe përdorimin e fondeve nga njësia e sektorit publik në përmbushjen e objektivave (përkfuzim ligji nr. 114/2015)

- Përcaktim nëse programet, organizimi i punës dhe proceseve, veprimtaritë dhe sistemet e menaxhimit të subjekteve të sektorit publik operojnë në përputhje me parimet e ekonomicitetit, eficiencës dhe efektivitetit (përkfuzim ligji nr. 154/2014)

d. Auditim i teknologjisë së informacionit- Vlerësimin e kontrolleve të menaxhimit në infrastrukturën e

teknologjisë së informacionit, në lidhje me ruajtjen e aseteve, integritetin e të dhënave dhe operimin në mënyrë efektive për të arritur qëllimet dhe objektivat e nëjsisë publike (përkfuzim ligji nr. 114/2015)

32


- Mbledhja dhe vlerëismi i provave, për të përcaktuar nëse një sistem kompjuterik mbron asetet, ruan integritetin e të dhënave, lejon që synimet e sybjektit që auditohet të arrihen në mënyrë efektive dhe përdor burimet në mënyrë eficiente (përkfuzim ligji nr. 154/2014)

Përveç llojeve të përbashkëta të auditimit, auditimi i brendshëm përcakton në legjislacion e organizimit dhe funskionimit, ligji nr. 114/2015 auditimin e sistemit të kontrollit të brendshëm- vlerëism në thellësi të përshtatshmërisë dhe efektivitetit të kontrollit të brendshëm, si në sistemet financiare, ashtu dhe në ato jofinanciare.Duke analizuar të dhënat faktike të marra nga evidencat e auditimit të jashtëm dhe të brendshëm publik, pas hyrjes në fuqi të ligjeve përkatëse, konstatojmë që ka diferenca në sasinë e auditimeve të kryera sipas llojeve, konkretisht:

Lloji i auditimit Auditimi i jashtëm

Auditim i brendshëm

Auditim i plotë /zbatim rekomandime/ të tjera - 76 %Financiar 8,2 % 4 %Përputhshmërie 82 % 17 %Performance 8.2 % 3 %Teknologji Informacionit 1.6 % -

Auditim i brendshëm, është përqendruar më së shumti në kryerjen e auditimeve të plota, në auditimin e zbatimit të rekomandimeve të auditimeve të mëparshme dhe në auditime të tjera, që kryesisht janë tematike. Konstatohet mungesa e kryerjes së auditimeve të teknologjisë së informacionit, e cila, bazuar në intervistat me personelin e Drejtorisë Qendrore të Harmonizimit të Auditimti të Brendshëm, ka ardhur për shkak të mungesës së profesionistëve që mund të marrin si përgjegjësi zhvillimin e një auditimi të tillë (në rastet kur ky lloj auditimi është kryer, janë kontraktuar ekspertë të jashtëm të fushës).

Për krijimin dhe zhvillimin e një sistemi modern, funksional dhe efektiv të kontrollit të brendshëm financiar publik, nisur nga nevoja për koordinimin e përpjekjeve të përbashkëta për forcimin e luftës kundër korrupsionit në administratën publike në Shqipëri, si dhe për rritjen e bashkëpunimit ndërmjet KLSH-së dhe Ministrisë së Financave, këto dy institucione, duke përfaqësuar auditimin e jashtëm dhe të brendshëm në adminsitratën publike shqiptare, më datë 08.05.2012, nënshkruan Marrëveshje Bashkëpunimi, me objektiv:

- lehtësimin e bashkëpunimit dhe bashkërendimin e aktiviteteve të palëve me qëllim eliminimin e mbivendosjeve dhe shkëlmbimin e të dhënave që lidhen me fushat me interes të përbashkët, sipas parashikimeve të legjislacionit në fuqi;

33


- krijimin e një kuadri i cili do të shtojë vlerën, ndikimin dhe përfitimet e auditimeve apo inspektimeve të kryera nga palët, duke siguruar në të njëjtën kohë që inspektimi financiar, auditimi i brendshëm dhe auditimi i jashtëm të kryejnë dhe ushtrojnë përgjegjësitë dhe rolet përkatëse.

Mënyrat e arrijtes së objektivave të kësaj Marrëveshjeje, janë përcaktuar si më poshtë:

- takime, mbledhje bashkëpunimi- mbështetje e auditimit të jashtëm në punën e auditimit të

brendshëm- rënien dakort për shkëmbimin e informacionit dhe

dokumentacionit- trajnimin e përbashkët të audituesve.

Kjo Marrëveshje është bazuar mbi Ligjin nr. 8270, dt. 23.12.1997, “Për Kontrollin e Lartë të Shtetit”, i ndryshuar, Ligjin nr. 9720, dt. 23.04.2007, “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik”, i ndryshuar dhe Ligjin nr. 10294, dt. 01.07.2010, “Për inspektimin financiar publik”. I gjithë kuadri ligjor i sipërpërmendur ka pësuar shfuqizim, duke u zëvendësuar me legjislacionin e ri:1. Ligji nr. 154/2014, “Për organzimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”,2. Ligji nr. 112/2015, “Për inspektimin financiar publik”3. Ligji nr. 114/2015, “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik”.Nga auditimi dhe nga intervistat me personelin përkatës, konstatojmë që përpjekjet për mbarëvajtjen dhe avancimin e kësaj marrëveshjeje kanë qenë të pakta referuar mbledhjeve dhe shkëmbimit të informacionit, përveç atij që palët e kanë detyrim ligjor për ta transmetuar.Gjithsesi, gjatë vitit 2015 dhe vitit 2016, Ministria e Financave, në programet e saj për certifikimin dhe trajnimin e audituesve të brendshëm në shkallë vendi, ka përfshirë edhe tematika për Kontrollin e Lartë të Shtetit. Nga analiza e përmbajtjes së temave të trajnimit të KLSh-së dhe Ministrisë së Financave lidhur me auditimin e jashtëm dhe të brendshëm, konstatohet nivel i ulët i specifikimit të bazës ligjore, standardeve, procedurave dhe metodologjisë se ku mbështeten këto dy struktura, në mënyrë që si audituesit e brendshëm ashtu dhe ata të jashtëm publikë, të kenë njohuritë e mjaftueshme për mandatin dhe shtrirjen auditimit përkatës. Po ashtu, referuar nenit 16, të ligjit nr. 154/2014 ku specifikohet që: “Kontrolli i Lartë i Shtetit, në ushtrim të kompetencave të tij, vlerëson funskionimin e përgjithshëm të sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm në organet subjekte të auditimit, duke dhënë, sipas rastit, opinionet dhe rekomandimet e duhura”, në mungesë të ushtrimit të trajnimeve të përbashkëta të vazhdueshme me audituesit e brendshëm, krijohen vështirësi për audituesit e jashtëm në dhënien e një opinioni të përshtatshëm mbi funksionimin e auditimit të brendshëm në njësitë publike.

34


Pra, nga auditimi dhe rishikimi i kuadrit ligjor të sistemit të auditimit publik në Shqipëri, i përbërë nga auditimi i brendshëm dhe auditimi i jashtëm, konkludojmë që specifikmet ligjore përkatëse krijojnë hapësirat e përshtatshme për vendosjen dhe vijueshmërinë e bashkëveprimit, me qëllim dhënien e një sigurie të plotë mbi funksionimin dhe aktivitetin e institucioneve publike në Shqipëri.

Ministria e Financave në observacionin e paraqitur me shkresën nr. 12019/2, dt. 20.12.2016, shprehet për mospranim të rekomandimit për zhvillimin e trajnimeve të përbashkëta të audituesve të jashtëm publik (të KLSH-së) dhe audituesve të brendshëm, duke dhënë si arsyetim dallimet thelbësore që ekzistojnë midis auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm si dhe mbi referencat në lloje të ndryshme standardesh. Sqarojmë se ky rekomandim jepet pikërisht për këtë arsye, në mënyrë që audituesit e jashtëm të kenë njohuri të plota mbi bazën ligjore, rregullatore dhe mbi standardet e auditimit të brendshëm gjatë dhënies së opinionit të tyre mbi funksionin e auditimit të brendshëm. Po ashtu, edhe audituesit e brendshëm, duke kryer trajnime të përbashkëta me audituesit e jashtëm, dhe nga audituesit e jashtëm, do të përfitojnë njohuritë e duhura mbi mandatin dhe funksionet e auditimit të jashtëm publik.

Gjetje

Në programet e trajnimit për certifikimin e audituesve të brendshëm publikë në shkallë vendi të organizuara nga Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave janë përfshirë njohuri bazë për funksionin e auditimit të jashtëm publik dhe përmbajtja e tyre adreson aspekte të cekëta të veprimtarisë së auditimit të jashtëm publik në përgjithësi, si për shembull çfarë është auditimi i jashtëm dhe nevoja për auditimin e jashtëm, duke mos trajtuar konkretisht aspektet më të rëndësishme të funksionit të auditimit të jashtëm në Shqipëri, si edhe duke mos përmendur aspak marrëdhënien konkrete midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm, standardet përkatëse dhe ku ato takohen me njëri tjetrin, dhe rolin e gjithësecilit në llogaridhënie.

Konkluzioni

Kuadri ligjor i përditësuar i auditimit të brendshëm dhe të jashtëm ka krijuar kushtet e nevojshme për bashkëpunim, për koordinim të punës audituese më qëllim mbulimin me auditim për të promovuar transparencën dhe llogaridhënien lidhur me përdorimin e fondeve publike, por në kuadër të këtyre ndryshimeve ligjore dhe rregullative veçanërisht në fushën e auditimit të brendshëm duhen intensifikuar trajnimet.

35


Rekomandimet:

1. Me qëllim ndërgjegjësimin dhe aftësimin profesional të audituesve të brendshëm në fushën e auditimit të jashtëm publik në Shqipëri, rolit të tij në llogaridhënie, marrëdhëniet e bashkëpunimit midis auditimit të brendshëm dhe auditimit të jashtëm, shkëmbimin e njohurive dhe eksperiencave në fushën e standardeve, metodologjive dhe teknikave të auditimit, Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave të anagazhohet në përditësimin e përmbajtjes së Kurrikulave trajnuese certifikuese për audituesit e brendshëm në fushën e auditimit të jashtëm.2. Duke synuar dhënien e një kontributi cilësor dhe impakt-prodhues të përbashkët në mirëqeverisje dhe llogaridhënie në përfitim të taksapaguesve shqiptarë, Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave, të marrë masa dhe të angazhohet në kryerjen e trajnimeve të përbashkëta me Kontrollin e Lartë të Shtetit duke synuar shtjellimin e metodologjive dhe teknikave të auditimit me qëllim favorizimin e përdorimit punës së njëri-tjetrit.3. Duke synuar një realizim sa më efektiv të trajnimeve të përbashkëta në fushën e auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm publik në Shqipëri, Kontrolli i Lartë i Shtetit në bashkëpunim me strukturat përgjegjëse pranë Ministrisë së Financave të punojnë për ngritjen e një Grupi Pune, i cili të ketë për objekt të veprimtarisë së tij propozimin, hartimin dhe ndjekjen e një Plani Trajnimesh, në favor të rritjes së besueshmërisë së punës audituese të gjithsecilit.

36


3.1.2 A e lejojnë standardet ndërkombëtare të auditimit të brendshëm dhe ato të jashtëm bashkëpunimin midis dy llojeve të auditimit?

Në fushën e auditimit të brendshëm dhe të jashtëm janë zhvilluar standarde të cilat udhëheqin punën audituese dhe përdoren nga audituesit dhe strukturat përkatëse si pika referimi të detyrueshme me qëllim kryerjen e punës audituese. Standardet për auditimin e brendshëm8 janë hartuar dhe zhvilluar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm dhe ato janë pjesë e kornizës së standardeve dhe metodologjisë së auditimit të brendshëm të miratuar nga Ministri i Financave dhe të sanksionuar në nenin 8, të ligjit nr. 114/2015 “Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik”. Instituti i Audituesve të Brendshëm është një shoqatë profesionale ndërkombëtare e krijuar që prej vitit 1941 me rreth 160 anëtarë e cila ka si mision të sajin:- promovimin e vlerës profesionistët e auditimit të brendshëm të shtuar në organizatat e tyre;- sigurimin e mundësive të plota dhe gjithëpërfshirëse profesionale dhe arsimore për zhvillim, njohuri të standardeve dhe udhëzimeve të tjera të praktikës profesionale, si dhe programeve të certifikimit;- hulumtimin, përhapjen dhe promovimin e njohurive në lidhje me auditimin e brendshëm dhe rolin e tij në kontrollin, menaxhimin e riskut, si dhe qeverisjen të praktikuesve dhe palëve të interesuara;- edukimi i praktikuesit dhe audienca të tjera relevante mbi praktikat më të mira në auditimin e brendshëm;- bashkimin e audituesve të brendshëm nga të gjitha vendet për të ndarë eksperienca dhe përvoja të profesionit.

Në fushën e auditimit të jashtëm publik, institucionet supreme të auditimit lidhur me standardet e zbatueshme në këtë profesion bazohen në standardet ndërkombëtare të auditimit të hartuara nga INTOSAI, Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve Supreme të Auditimit. Në këtë organizatë është anëtarësuar edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit i cili me ndryshimet e reja ligjore ka inkorporuar në të edhe detyrimin ligjor të zbatimit të standardeve të INTOSAI-t në kryerjen e punës audituese si një garanci e shtuar e profesionalizmit, pavarësisë dhe llogaridhënies ndaj parlamentit dhe taksapaguesve shqipëtar.

Në këtë konktekst, pavarësisht kornizave referuese lidhur me standardet e zbatueshme të cilat janë të ndryshme për auditimin e brendshëm dhe për auditimin e jashtëm, si nga ana e Institutit të Audituesve të Brendshëm dhe nga ana e INTOSAI-t është vënë në dukje nevoja për njohje reciproke të fushëveprimit të gjithsecilit, si edhe veçanërisht nevoja për bashkëpunim dhe koordinim në punën audituese.

8 Standardet e auditimit të brendshëm janë të organizuara në Kornizën e Praktikës Profesionale Ndërkombëtare .

37


Për sa i takon standardeve të auditimit të brendshëm ato parashikojnë në standardin 2050 ‘Koordinimi’, se Drejtuesi i auditimit të brendshëm do duhet të shpërndajë informacion dhe të koordinohet me ofruesit e brendshëm dhe të jashtëm të shërbimeve të sigurisë dhe të këshillimit për të garantuar mbulimin e duhur dhe për të minimizuar mbivendosjen e përpjekjeve.

Po kështu në INTOSAI Gov 9150 nga ana e INTOSAI-t evidentohet nevoja për të arritur një koordinim dhe bashkëpunim të mjaftueshëm midis institucioneve supreme të auditimit dhe auditimit të brendshëm duke ofruar udhëzime konkrete sesi ky bashkëpunim mund të realizohet në respekt të veçorive dhe kërkesave profesionale të të dyja formave të auditimit.Fakti që institucionet supreme të auditimit dhe audituesit e brendshëm kanë role dhe funksione të përcaktuara në mënyra të ndryshme nuk është i mjaftueshëm për të shmangur bashkëpunimin, pasi këto dy forma auditimi kanë një qëllim të përbashkët i cili është promovimi i mirë qeverisjes përmes kontributeve në transparencë dhe llogaridhënie lidhur me përdorimin e fondeve publike në përputhje me kuadrin ligjor në fuqi, si dhe me ekonomicitet, eficiencë dhe efektivitet. Gjithashtu fakti që këto dy lloje auditimi kryejnë punë audituese në fusha të përbashkëta nuk duhet të ndikojë negativisht duke krijuar mbivendosje të punës audituese, por duhet shfrytëzuar me qëllim përkthimin e saj në mundësi koordinimi dhe bashkëpunimi, në mënyrë që puna e secilës palë të mund të përmirësohet. Bashkëpunimi me auditimin e brendshëm nga këndvështrimi i një SAI është esencial. Ai është akoma më esencial në kuadrin ligjor në të cilin operon Kontrolli i Lartë i Shtetit pasi është detyrim ligjor i KLSH-së të kryej vlerësimin e auditimit të brendshëm sipas përcaktimeve të nenin 16 të ligjit organik ku shprehimisht thuhet se:1. Kontrolli i Lartë i Shtetit, në ushtrim të kompetencave të tij, vlerëson funksionimin e përgjithshëm të sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm në organet subjekte të auditimit, duke dhënë, sipas rastit, opinionet dhe rekomandimet e duhura.2. Në funksion të përmbushjes së detyrave të tij, dhe pa cenuar të drejtën për të kryer vetë auditimet, Kontrolli i Lartë i Shtetit mund të përdorë gjetjet e auditimeve të kryera nga organe të tjera audituese.3. Kontrolli i Lartë i Shtetit i merr në konsideratë këto gjetje, vetëm në rast se standardet e përdorura për këto auditime janë në përputhje me standardet e veta dhe ato ndërkombëtare të auditimit.

Përfitimet e bashkëpunimit nga të cilat përfitojnë si auditimi i brendshëm dhe auditimi i jashtëm kanë të bëjnë jo vetëm me shkëmbimin e ideve dhe eksperiencave dhe forcimin e aftësive të përbashkëta për të promovuar mirëqeverisjen dhe praktikat

38


llogaridhënëse, por gjithashtu edhe kryerjen e auditimeve më efektive duke:- promovuar njohjen respektive të roleve dhe kërkesave të të dyja llojeve të auditimeve- krijuar dialog të informuar lidhur me risqet me të cilat përballen organizatat me qëllim kryerjen e auditimeve të mirë fokusuara;- koordinuar në mënyrë më të përshtatshme aktivitetin e auditimit të brendshëm dhe të jashtëm si resultat i koordinimit në fazën e planifikimit dhe komunikimeve të vazhdueshme;- ulur mundësitë e duplikimeve të punës audituese;- minimizuar ndërhyrjet në subjektin e audituar;- përmirësuar dhe maksimizuar mbulimin me auditim të subjekteve duke u bazuar në vlerësimin e riskut;- promovuar suportin e përbashkët për zbatimin e rekomandimeve të auditimit që mund të ketë një impakt pozitiv në efektivitetin e aktiviteteve audituese. Standardi INTOSAI GOV 9150 evidenton përfitimet e përbashkëta midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm, si edhe risqet e mundshme të cilat mund të minojnë ecurinë e tij. Të përmbledhura ato janë:- kompromentimet e mundshme të konfidencialitetit, pavarësisë dhe objektivitetit;- konflikti i mundshëm i interesit;- ngatërrimi i përgjegjësive;- përdorimi i standardeve të ndryshme profesionale lidhur me pavarësinë dhe auditimin;- keqinterpretimi i përfundimeve të punës gjatë përdorimit të punës së secilit;- diferenca të mundshme në përfundimet ose opinionet lidhur me një të njëjtën çështje;- mundësia që gjetjet potenciale të një audituesi të komunikohen paraprakisht një pale të jashtme, para se të jetë konsoliduar evidenca e mjaftueshme në mbështetje të këtyre gjetjeve;- mos konsiderimi i pengesave ose kufizimeve të vendosura në audituesin tjetër në përcaktimin e shtrirjes së koordinimit dhe bashkëpunimit.Kuadri i referimit të INTOSAI-t përveç përfitimeve dhe pengesave të mundshme që mund të ndikojnë ka hartuar si pike referimi për institucionet supreme të auditimit në fushën e koordinimit dhe bashkëpunimit një kornizë e cila bazohet në katër parime bazë.Koordinimi dhe bashkëpunimi midis auditimit të brendshëm janë ndërtuar në bazë të përkushtimit, komunikimi, mirekuptimi i përbashkët dhe besimi.

Përkushtimi Bashkëpunimi efektiv në mes të auditorëve të brendshëm dhe SAI-

t mund të arrihet vetëm në qoftë se të dy palët janë të gatshëm

39


dhe të përkushtuar për zhvillimin e shërbimeve të koordinuara dhe efektive të auditimit.

Inkurajimi mund të përmirësojë mundësinë e koordinimit dhe bashkëpunimit të suksesshëm ndërmjet audituesve të brendshëm dhe SAI-t.

Komunikimi Komunikimi është një proces i dyanshëm. Komunikimi i rregullt dhe i hapur midis SAI-t dhe audituesve të

brendshëm është esencial në sigurimin e suksesit të koordinimit dhe bashkëpunimit. Audituesit duhet të vendosin së bashku lidhur me kohën dhe natyrën e këtij komunikimmi

Komunikimi mund të përfshijë:- shkëmbimin e raporteve të auditimit dhe letrave të menaxhimit;- ose në disa situata, garantimi i aksesit në programet e auditimit respektive dhe dokumentet e auditimit duke përshirë në këtë akses kushte të përshtatshme dhe të mjaftueshme lidhur me konfidencialitetin dhe diskrecialitetin.

Mirëkuptimi i Përbashkët Audituesit duhet të kuptojnë objektivat, qëllimet, teknikat, metodat

dhe terminokogjine respective të auditimit për të lehtësuar përdorimin e punës së njëri tjetrit;

Është e rekomandueshme për SAI-t dhe auditimin e brendshëm që të përdorin teknika, metoda dhe terminologji të ngjashme me qëllim lehtësimin e kooperimit dhe bashkëpunimit efektiv.

Besimi Duhet të ketë besim të përbashkët i mbështetur në pranimin se

auditimi i brendshëm dhe i jashtëm veprojnë nën kornizën e standardeve relevante ndërkombëtare.

Duhet të ketë besim që çdo informacion i shkëmbyer trajtohet me profesionalizëm dhe integritet në përputhje me udhëzimet etike dhe profesionale. Ky shkëmbim informacioni duhet të përfshijë dispozita të mjaftueshme diskrecionare dhe konfidencialitetit.

Mënyrat e bashkëpunimit të sugjeruara nga standardet varen nga situatat e ndryshme në të cilat operojnë dy llojet e auditimit, duke përfshirë konsideratat mbi pavarësinë dhe kufizimet legjislative respective. Në vartësi të këtyre konsideratave mënyrat e koordinimit dhe bashkëpunimit të sugjeruara nga standardi INTOSAI Gov përfshijnë:- komunikimi planit të auditimit/strategjive të auditimit si për shembull angazhimi i përbashkët në seanca planifikimi të përbashkëta;- takime të rregullta midis SAI-t dhe audituesve të brendshëm;- aranzhime për shkëmbimin e informacionit si për shembull hartimi i procedurave të konsultimit;- komunikimi i raporteve të auditimit respektive;

40


- organizimi i programeve dhe kurseve të trajnimit të përbashkëta, si dhe shpërndarja dhe ndarja e materialeve të trajnimit;- zhvillimi i metdologjive; - shpërndarja e materialeve të trajnimeve, metodologjive dhe programve të punës së auditimit;- garantimi i aksesit në dokumentet e auditmit;- shkëmbimi i përkohshëm i stafit (ose trajnimi në punë);- përdorimi i disa aspekteve të punës së secilit për të përcaktuar natyrën, kohën dhe shtrirjen e procedurave të auditimit;- bashkëpunimi në disa procedura auditimi, si për shembull mbledhja e evidencave të auditimit ose testimi i të dhënave.Për sa i takon këndvështrimit të auditimit të brendshëm në Udhëzuesin Praktik 2050 - 1 - Koordinimi - publikuar në qartësim të kuptimit të standardit 2050 ndër të tjera thuhet se audituesi i jashtëm mund të bazohet në punën e audituesit të brendshëm në kryerjen e punës së tij audituese. Në këtë situatë njësia e auditimit duhet të ofrojë informacione të mjaftueshme për ti lejuar audituesit të jashtëm të kuptojë teknikat, metodat dhe terminologjinë me qëllim lehtësimin e përdorimit të punës së kryer nga auditimi i brendshëm.Me qëllim koordinimin efektiv të punës dhe nxitjen e përdorimit të punës audituese të njëri tjetrit sugjerohet përdorimi dhe dakordësimi mbi metodologji, teknika dhe terminologji të ngjashme ose të njëjtë në kryerjen e auditimeve.Gjithashtu sugjerohet që aktivitetet e planifikuara të auditimit të brendshëm dhe të jashtëm duhet të diskutohen për tu siguruar një mbulim të mjaftueshëm me auditim të fushave me risk dhe për të evituar duplikimin e punës në masën më të madhe të mundshme.

Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe Ministria e Financave kanë nënshkruar një marrëveshje bashkëpunimi nr. 191/5 prot., më datë 08.05.2012 lidhur me aspektet e ndryshme të koordinimit dhe bashkëpunimit në fushën e auditimit e cila fokusohet kryesisht në aspektin e shkëmbimit të planeve strategjike dhe planeve të auditimit dhe trajnimin e stafit, trajnimet e përbashkëta, takime dhe mbledhje bashkëpunimi si dhe mbështetjen e punës së auditimit të jashtëm në punën e auditimit të brendshëm. Kjo marrëveshje ka qenë operative dhe funksionale për të strukturat e përfshira në të, në veçanti për sa i takon shkëmbimit të informacioneve, planeve dhe raporteve të auditimit., por konstatohet se nga ana e të dy institucioneve mungojnë propozime konkrete për sa i takon aspekteve kyçe të bashkëpunimit midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm. Në veçanti është evidentuar se ekziston dhe është i konsoliduar besimi se operimi sipas standardeve të ndryshme pengon zhvillimin dhe vendosjen në praktikë të teknikave dhe metodologjive audituese të përbashkëta, ndërkohë që këto standarde nxisin aktorët e përfshirë të angazhohen me qëllim përcaktimin e dhe detajimin e tyre. Bashkëpunimi dhe koordinimi i punës audituese në këtë këndvështrim, pra duke u angazhuar për të përcaktuar teknika dhe metodologji auditimi të

41


përbashkëta do të shërbente në avantazh si të KLSH duke shtuar besimin mbi cilësinë e punës së auditimit të brendshëm dhe duke rritur shkallën e përdorimit të punës së auditimit të brendshëm, ashtu edhe në avantazh të auditimit të jashtëm në forcim të pavarësisë profesionale të secilit auditues në ushtrimiin e detyrave të tij. Në mbështetje të këtij këndvështrimi vijnë përsëri standardet e auditimit të cilat përmendin disa fushat kyçe ku auditimi i brendshëm dhe i jashtëm mund të bashkëpunojnë. Këto janë:

në fushën e kontrolleve të brendshme; përputhshmëria e pasqyrave finaniare me kuarin ligjor dhe

rregullator në fuqi; treguesit e performancës dhe studimet e performancës; qeverisja publike; menaxhimi i riskut:- dokumentimi i sistemit dhe proceseve të subjektit të audituar;- zhvillimi i procedurave të auditimit;- kryerja e procedurave të auditimit;- hetimet e mashtrimit dhe akuza korrupsioni.

Me qëllim arritjen e kësaj shkalle bashkëpunimi dhe koordinimi mund të punohet me qëllim për të studiuar hapësirat e zhvillimit të metodologjive dhe teknikave të duke parë edhe mundësinë e kryerjes së auditimeve në zbatim të tyre për të testuar saktësinë e tyre.

Gjetje

Pavarësisht, nënshkrimit të marrëveshjes së bashkëpunimit nr. 191/5 prot., më datë 08.05.2012 midis Ministrisë së Financave dhe Kontrollit të Lartë të Shtetit lidhur me bashkëpunimin kryesisht në shkëmbimin e planeve strategjike, planeve të auditimit, trajnimin e stafit, trajnimet e përbashkëta, takime dhe mbledhje bashkëpunimi si dhe mbështetjen e punës së auditimit të jashtëm në punën e auditimit të brendshëm me qëllim shmangien e mbivendosjeve dhe dublikimin e punës audituesve, në përfitim të mirëqeverisjes, transparencës dhe llogaridhënies, konstatohet se kanë munguar propozime konkrete përsa i takon aspekteve kyçe të bashkëpunimit midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm dhe se ekziston e është i konsoliduar besimi se operimi sipas standardeve të ndryshme pengon zhvillimin dhe vendosjen në praktikë të teknikave dhe metodologjive audituese të përbashkëta. Standardi 2050 i auditimit të brendshëm, bashkëpunimin me auditimin e jashtëm e cilëson si një mënyrë për të siguruar një mbulim të mjaftueshëm me auditim dhe për të shmangur mbivendosjet në punën audituese. Udhëzuesi Praktik 2050 – 1, në paragrafin 4 cilëson si një mënyrë efiçiente përdorimin e teknikave, metodologjive dhe terminologjive të ngjashme, me qëllim një koordinim efektiv të punës për të favorizuar dhe lehtësuar punën e gjithsecilit dhe për të nxitur gjithashtu besimin reciprok në profesionalizmin e ushtruar gjatë punës audituese. Nga

42


këndvështrimi i standardeve të auditimit të jashtëm, INTOSAI Govs 9150 nuk ekziston një pengesë e tillë dhe SAI-t inkurajohen në këtë drejtim.

Konkluzioni

Bashkëpunimi dhe koordinimi i punës audituese në këtë këndvështrim, pra duke u angazhuar për të përcaktuar teknika dhe metodologji auditimi të përbashkëta do të shërbente në avantazh si të KLSH duke shtuar besimin mbi cilësinë e punës së auditimit të brendshëm dhe duke rritur shkallën e përdorimit të punës së auditimit të brendshëm, ashtu edhe në avantazh të auditimit të brendshëm në forcim të pavarësisë profesionale të audituesve të brendshëm në ushtrimin e detyrave të tyre.

Rekomandimi

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave, në cilësinë e strukturës përgjegjëse për hartimin dhe propozimin e metodologjive, standardeve dhe teknikave të auditimit në sektorin e auditimit të brendshëm publik në Shqipëri, me qëllim nxitjen e mëtejshme të bashkëpunimit dhe koordinimit në përfitim të llogaridhënies dhe mirëqeverisjes, për të evituar mbivendosjet dhe dublikimet e punës audituese, të angazhohet për të evidentuar hapësirat e zhvillimit të metodologjive dhe teknikave të përbashkëta në fushën e auditimit në zbatim të standardeve, duke nxjerrë në pah edhe mundësitë për të kryer auditime të pilotuara së bashku me Kontrollin e Lartë të Shtetit për të testuar saktësinë e tyre, me qëllim nxitjen e përdorimit të punës së njëri tjetrit.

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave në observacionin e paraqitur me shkresën nr. 12019/2, dt. 20.12.2016, shprehet se për sa i takon rekomandimit për hartimin dhe propozimin e metodologjive standardeve dhe teknikave të auditimit të përbashkëta në fushën e auditimit, ai nuk pranohet pasi dy llojet e auditimeve mbështeten në standarde të ndryshme. Lidhur me këtë pikë, grupi i auditimit sqaron se për sa i takon standardeve të auditimit të brendshëm ato parashikojnë në standardin 2050 koordinimin dhe bashkëpunimin me auditimin e jashtëm si një mënyrë për të siguruar një mbulim të mjaftueshëm me auditim dhe për të shmangur mbivendosjet në punën audituese. Në plotësim të këtij standardi është miratuar Udhëzuesi Praktik 2050 – 1, në paragrafin 4 konsideron si një mënyrë efiçiente përdorimin e teknikave, metodologjive dhe terminologjive të ngjashme me qëllim një koordinim efektiv të punë për të favorizuar dhe lehtësuar punën e gjithsecilit dhe për të nxitur gjithashtu besimin reciprok në profesionalizmin e ushtruar gjatë punës audituese. Nga këndvështrimi i standardeve të auditimit të brendshëm,

43


INTOSAI Govs 9150 nuk ekziston një pengesë e tillë dhe SAIt inkurajohen në këtë drejtim. Nisur nga hapësirat e krijuara nga standardet e auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm, gjykojmë se ekzistojnë mundësi bashkëpunimi në këtë fushë për tu dakordësuar në të ardhmen.

44


3.1.3 A ndryshojnë aktet ligjore dhe nënligjore lidhur me auditimin e brendshëm dhe të jashtëm në sinkroni dhe harmonizim të njëri tjetrit?

Kuadri ligjor që përcakton dhe përkufizon, rolin, fushëveprimin dhe përgjegjësitë e auditimit të brendshëm dhe të jashtëm në Shqipëri është azhurnuar së fundmi. Në fushën e auditimit të brendshëm është miratuar ligji nr. 114/2015, ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’, si dhe janë miratuar në zbatim të tij akte nënligjore të cilat përcaktojnë në detaj tiparet e këtij profesioni në kontekstin shqiptar. Konkretisht janë miratuar: - VKM nr. 83, datë 03/02/2016 "Për miratimin e kritereve të krijimit të njësive të auditimit të brendshëm në sektorin publik";- VKM nr. 116, datë 17.02.2016 "Për mënyrën e organizimit, funksionimit dhe përbërjen e komisionit të kualifikimit të audituesve të brendshëm në sektorin publik dhe përcaktimin e tarifave të trajnimit";- VKM nr. 160, data 02.03.2016 "Për Mënyrën e Funksionimit, Kompetencat dhe Përbërjen e Komitetit të Auditimit të Brendshëm në Njësitë Publike";- VKM nr. 353, datë 11.05.2016 "Për një ndryshim në VKM nr. 83, dt. 03/02/2016 "Për miratimin e kritereve të krijimit të njësive të auditimit të brendshëm në sektorin publik".Së fundmi është miratuar Manuali i Auditimit të Brendshëm me urdhër të Ministrit të Financave nr. 100, datë 25.10.2016 për “Miratimin e Auditimit të Brendshëm në Sektorin Publik”.Për sa i takon Kontrollit të Lartë të Shtetit në vitin 2014 është miratuar ligji nr. 154/2014 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit” i cili reflekton më shkallën me të lartë parimet bazë të INTOSAI-t lidhur me praktikën e auditimit të jashtëm dhe në përputhje me auditon në përputhje me Kushtetutën, ligjet, aktet nënligjore, manualet në fuqi, si dhe standardet ndërkombëtare të auditimit.Pra, së fundmi në vendin tonë janë ndërmarrë hapa vendimtare lidhur me përcaktimin sipas standardeve më të mira bashkëkohore të rolit, përgjegjësive dhe fushëveprimit të auditimit të brendshëm dhe të jashtëm në sektorin publik, por ecuria e tyre konkrete dhe praktike është orientuar sipas dy drejtimeve të cilat, pavarësisht kryqëzimeve të mundshme të ofruara nga marrëveshja e bashkëpunimit ende nuk kanë arritur një shkallë sinkronie dhe harmonizimi të tillë që të mund të tejkalojë skepticizmin që ekziston për punën e auditimit të brendshëm, për aq kohë sa strukturat e auditimit të brendshëm në vendin tonë janë të varura nga titullari i njësisë në të cilën ato veprojnë dhe ende nuk janë përmbushur detyrimet për certifikimin e cilësisë së auditimit të brendshëm në përputhje standardet për auditimin e brendshëm, me Manualin për Vlerësimin e Cilësisë së Auditimit të Brendshëm të hartuar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm dhe me Manualin e Auditimit të Brendshëm të miratuar së fundmi.

45


Konkretisht në standardin 1300 – Sigurimi i Cilësisë dhe Programet e Përmirësimit i cili shprehet se: Drejtuesi i auditimit të brendshëm duhet të zhvillojë dhe të mirëmbajë programin e siguri dhënies dhe përmirësimit të cilësisë, i cili mbulon të gjitha aspektet e veprimtarisë së auditimit të brendshëm, duke përfshirë këtu edhe një vlerësim të jashtëm të pavarur të punës së auditimit të brendshëm, i cili ende nuk është vendosur në praktikë në fushën e auditimit të brendshëm në sektorin publik në Shqipëri. Standardi 1310 – Kërkesat Sigurimit të Cilësisë dhe Programeve të Përmirësimit shprehet se: Sigurimi i cilësisë dhe programet e përmirësimit duhet të përfshijnë si vlerësime të brendshme ashtu dhe të jashtme. Për sa i takon vlerësimit të jashtëm të auditimit të brendshëm në sektorin publik standardet e zhvilluara nga Instituti i Audituesve të Brendshëm dhe të reflektuara në Manualin e Auditimit të Brendshëm të miratuar në Shqipëri parashikojnë në Standardin 1312, Vlerësimet e Jashtme Vlerësimet e jashtme duhet të kryhen të paktën një herë në 5 vjet nga një vlerësues i kualifikuar dhe i pavarur ose nga një skuadër vlerësuesish nga jashtë organizatës. Sipas Manualit të Sigurimit të cilësisë vlerësimet e jashtme mund të jenë në formën e një vlerësimi të plotë të jashtëm, ose një vetë-vlerësim me vlefshmëri të pavarur të jashtme.Në kushtet aktuale nga ana e Drejtorisë së Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm nuk janë ndërmarrë ende hapa për të përzgjedhur mënyrën më të përshtatshme për të kryer vlerësimin e jashtëm të punës së auditimit të brendshëm pavarësisht përcaktimeve të standardit 1312 i cili shprehet se një vlerësues i kualifikuar apo ekipi i vlerësimit tregon kompetencë në dy fusha: praktikën profesionale të auditimit të brendshëm dhe procesin e vlerësimit të jashtëm. Kompetenca mund të demonstrohet me anë të një përzierje të përvojës dhe mësimit teorik.Gjithashtu nuk është përcaktuar afati kohor për të kryer vlerësimin e jashtëm të auditimit të brendshëm. Pra, standardi nuk përcakton konkretisht se cili duhet të jetë vlerësuesi i jashtëm, por përcakton si ai duhet të jetë i pavarur, jashtë organizatës, duhet të ketë njohuri dhe praktikë profesionale në fushën e auditimit të brendshëm dhe në procesin e vlerësimit të jashtëm.Një vlerësim i jashtëm i pavarur i auditimit të brendshëm shërben si një garanci e shtuar lidhur me cilësinë e punës së auditimit të brendshëm në të gjitha aspektet e saj të rëndësishme dhe gjeneron besueshmëri tek përdoruesit e punës së auditimit të brendshëm.

Gjetje

Me miratimin e Manualit të Auditimit të Brendshëm me Urdhër të Ministrit të Financave nr. 100, datë 25.10.2016, në Kapitullin 7 është përcaktuar procesi i sigurimit të cilësisë së punës së auditimit të

46


brendshëm i cili nuk është në përputhje dhe në zbatim të Udhëzuesit Praktik 1312 – 1 (Practice Advisory 1312-1) të hartuar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm. Forma e përzgjedhur për sigurimin e cilësisë është vetëvlerësimi me validim të jashtëm të kryer nga Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm, pa përjashtuar vlerësimin e plotë të jashtëm për të cilin nuk është përcaktuar kush do ta kryejë, si do ta kryejë dhe me çfarë metodologjie. Validimi i jashtëm i kryer nga DH/AB bie ndesh me standardin i cili kërkon që vlerësuesi i jashtëm të jetë, në të dyja format e vlerësimit, i pavarur dhe jashtë organizatës. Standardi nuk përcakton konkretisht se cili duhet të jetë vlerësuesi i jashtëm, por përcakton si ai duhet të jetë i pavarur, jashtë organizatës ose sistemit të auditimit të brendshëm, duhet të ketë njohuri dhe praktikë profesionale në fushën e auditimit të brendshëm dhe në procesin e vlerësimit të jashtëm. Një vlerësim i jashtëm i auditimit të brendshëm shërben si një garanci e shtuar lidhur me cilësinë e punës së auditimit të brendshëm në të gjitha aspektet e saj të rëndësishme dhe gjeneron besueshmëri tek përdoruesit e punës së auditimit të brendshëm, si edhe në llogaridhënie.

Konkluzioni

Një vlerësim i jashtëm i pavarur i auditimit të brendshëm shërben si një garanci e shtuar lidhur me cilësinë e punës së auditimit të brendshëm në të gjitha aspektet e saj të rëndësishme dhe gjeneron besueshmëri tek përdoruesit e punës së auditimit të brendshëm.

Rekomandime

1. Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm të marrë masa për të hartuar dhe miratuar një Udhëzues për Sigurimin e Cilësisë së punës së Auditimit të Brendshëm në përputhje me standardet e zbatueshme në këtë fushë;

2. Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm të hartojë dhe të propozojë pranë instancave përkatëse në Ministrinë e Financave udhëzimet përkatëse me qëllim krijimin e kornizave të përshtatshme për përafrimin me standardet lidhur me sigurimin e cilësisë së auditimit të brendshëm.

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave në observacionin e paraqitur me shkresën nr. 12019/2, dt. 20.12.2016, shprehet se për sa i takon rekomandimit për hartimin e një manuali për sigurimin e cilësisë së punë së auditimit të brendshëm është parimisht dakord, por thekson se kjo detyrë është realizuar me miratimin e Manualit të Auditimit të Brendshëm me Urdhër të Ministrit të Financave nr. 100, datë 25.10.2016, në kapitullin 7 të së cilit trajtohet vlerësimi i cilësisë.

47


Për sa më sipër, grupi i auditimit vendos në dukje se në hartimin rekomandimeve është bazuar në Manualin për Sigurimin e Cilësisë hartuar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm i cili në Kapitullin 3 Vetëvlerësim me Validim të Jashtëm dhe Kapitullin 4 Vlerësim i Plotë i Jashtëm, shtjellon qartë kuptimin e standardit për sigurimin e cilësisë: “Vlerësimet e jashtme mund të jetë në formën e një vlerësimi të plotë të jashtëm, ose një vetëvlerësim me validim të jashtëm të pavarur.”Për sa i takon vlerësimit të plotë të jashtëm manuali i hartuar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm parashikon që ky vlerësim të kryhet nga vlerësues të jashtëm të pavarur i përzgjedhur për këtë qëllim në përputhje dhe në zbatim të Udhëzuesin Praktik 1312 – 1 (Practice Advisory 1312-1). Ndërsa në kapitullin 3 të të njëjtit manual shpjegohet kuptimi i vetëvlerësimit me validim të jashtëm, i cili mund të kryhet nga vetë struktura e auditimit të brendshëm dhe të validohet përsëri nga një vlerësues i pavarur i jashtëm. Në këtë kontekst vërehet se, në Manualin e Auditimit të Brendshëm të miratuar së fundmi është përzgjedhur si formë më e përshtatshme për sigurimin e cilësisë vetëvlerësimi me validim të jashtëm të kryer nga Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm, pa përjashtuar vlerësimin e plotë të jashtëm për të cilin nuk është përcaktuar kush do ta kryejë, si do ta kryej dhe me çfarë metodologjie. Validimi i jashtëm i kryer nga DH/AB bie ndesh me standardin i cili kërkon që vlerësuesi i jashtëm të jetë, në të dyja format e vlerësimit, i pavarur dhe jashtë organizatës. Kjo mangësi është evidentuar në Manualin e Auditimit të Brendshëm dhe është prehur po atu. Nisur nga fakti që Kontrolli i Lartë i Shtetit ka detyrim ligjor vlerësimin e funksionimit të përgjithshëm të sistemeve të kontrollit dhe auditimit të brendshëm, në gjykimin e grupit të auditimit kjo mangësi mund të anashkalohet duke siguruar një zbatim të plotë të standardit lidhur me sigurimin e cilësisë së auditimit të brendshëm përmes një dakordësimi institucional në këtë pikë. Pra ajo që sugjerohet përmes rekomandimeve të mësipërme është rakordimi dhe dakordësimi lidhur me:- A mund ose do të jetë Kontrolli i Lartë i Shtetit vlerësuesi i jashtëm?- Nëse po, cila do të jetë metodologjia e përshtatshme për të ofruar këtë shërbim kundrejt auditimit të brendshëm dhe për të përmbushur detyrimin e vet ligjor?- A do të ishte i përshtatshëm hartimi i një Manuali për Sigurimin e Cilësisë së Auditimit të Brendshëm për këtë qëllim?- A do të ishte i nevojshme hartimi i udhëzimeve për tu përafruar me standardin e zbatueshëm në këtë pikë?Pra, në gjykimin e grupit të auditimit hartimi i një Udhëzues të veçantë Për Sigurimin e Cilësisë duke tentuar një qasje ndaj KLSH do të ishte në përfitim të auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm duke forcuar njohuritë reciproke për punën audituese të gjithsecilit dhe thelluar edhe me tepër bashkëpunimin.

48


4. Përmbledhje

Auditimi i brendshëm në sektorin publik në Shqipëri rregullohet sipas ligjit nr. 114/2015 “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik” i cili përcakton fushën e zbatimit, rolin, parimet e përgjithshme, standardet dhe metodologjinë, llojet e shërbimit të auditimit të brendshëm dhe organizimin e tij, kriteret e punësimit dhe certifikimit të audituesve të brendshëm, të drejtat dhe përgjegjësitë e tyre dhe aspekte të tjera. Ky ligj përcakton standardet e zbatueshme të hartuara nga Instituti i Audituesve të Brendshëm. Auditimi i jashtëm publik në Shqipëri përfaqësohet nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, institucion kushtetues, i cili nëpërmjet auditimeve, synon përdorimin me efektivitet, eficiencë dhe ekonomicitet të fondeve publike, pronës publike dhe asaj shtetërore, zhvillimin e një sistemi të përshtatshëm të menaxhimit financiar, kryerjen si duhet të aktiviteteve administrative, si dhe informimin e autoriteteve publike dhe publikut, nëpërmjet publikimit të raporteve të tij.Kontrolli i Lartë i Shtetit ushtron aktivitetin e tij sipas përcaktimeve të Ligjit nr. 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit” në përputhje me kushtetutën, ligjet dhe standardet ndërkombëtare të auditimit të INTOSAI-t. Standardet e INTOSAI-t përcaktojnë për KLSH kuadrin e referimit metodologjik dhe teorik për miratimin e manualeve të auditimit, përcaktimin e praktikave më të mira dhe kryerjen e auditimeve me cilësi sa më të lartë në dobi të taksapaguesve. Nga pikëpamja formale funksioni i auditimit në sektorin publik është i përcaktuar ligjërisht dhe sigurohet përgjithësisht si nga auditimi i jashtëm dhe i brendshëm. Me qëllim një mbulim sa më të plotë dhe të koordinuar të aktivitetit të dy formave të auditimit nga Ministria e Financave dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit është nënshkruar një marrëveshje bashkëpunimi nr. 191/5 prot., më datë 08.05.2012 e cila përcakton hapësira të tjera, përveç auditimit individual në të cilat duhet të shpalose aktiviteti i profesionit të auditimit në sektorin publik qoftë ai i brendshëm apo i jashtëm. Pavarësisht mbulimit me auditim të garantuar nga kuadri kushtetues, legjislativ, rregullator dhe standardet respektive të auditimit, nuk mund të thuhet se shterohet totalisht dinamika e ndërveprimit midis këtyre dy formave të auditimit në përpjekje për tu ofruar taksapaguesve siguri se fondet shpenzohen sipas dispozitave ligjore në fuqi dhe me ekonomicitet, eficiencë dhe efektivitet. Pikërisht lidhur me dinamikat e ndërveprimit midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm, pra bashkëpunimit do të diskutohet në pyetjet audituese në vijim.

3.1.1 A është i përshtatshëm kuadri ligjor aktual dhe rregullativ për një bashkëpunim efektiv të auditmit të jashtëm dhe të brendshëm?

49


Auditimi publik në Republikën e Shqipërisë është një funksion që ndahet midis auditimit të brendshëm si pjesë organizative e pavarur e njësive publike dhe auditimit të jashtëm, përfaqësuar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit.Auditimi i brendshëm është një veprimtari e pavarur që jep siguri objektive dhe ofron këshillim për menaxhimin e projektuar për të shtuar vlerën e për të përmirësuar veprimtarinë e njësisë publike. Auditimi i brendshëm ndihmon njësinë publike për të arritur objektivat, nëpërmjet një veprimtarie të disiplinuar dhe sistematike, për të vlerësuar e përmirësuar frytshmërinë e menaxhimit të riskut, si dhe proceset e kontrollit e të qeverisjes.Bazuar në Ligjin nr. 114/2015 “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik”, misioni i auditimit të brendshëm është dhënia e sigurisë së arsyeshme për titullarin e njësisë së sektorit publik, në mënyrë të pavarur dhe objektive, si dhe këshilla për përmirësimin e veprimtarisë dhe efektivitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm në njësinë e sektorit publik. Auditimi i jashtëm publik në Shqipëri ushtrohet nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, institucion kushtetues, i cili, nëpërmjet auditimeve, synon përdorimin me efektivitet, eficiencë dhe ekonomicitet të fondeve publike, pronës publike dhe asaj shtetërore, zhvillimin e një sistemi të përshtatshëm të menaxhimit financiar, kryerjen si duhet të aktiviteteve administrative, si dhe informimin e autoriteteve publike dhe publikut, nëpërmjet publikimit të raporteve të tij.Neni 41 i ligjit nr. 154/2014, përcakton edhe parimet e detyrës së audituesve shtetërorë:

1. Në ushtrimin e detyrës së tyre, audituesit shtetërorë dhe ekspertët e jashtëm, të kontraktuar nga KLSH duhet të jenë të pavarur dhe nuk duhet t’i nënshtrohen asnjë kufizimi apo presioni në lidhje me opinionet e tyre.

2. Marrëdhënia profesionale ndërmjet audituesve dhe subjekteve të audituara duhet të bazohet në ndershmërinë, integritetin, konfidencialitetin dhe pavarësinë nga subjekti i audituar, në përputhje me legjislacionin për parandalimin e konfliktit të interesave në ushtrimin e funksioneve publike.

Gjetje

Në programet e trajnimit për certifikimin e audituesve të brendshëm publikë në shkallë vendi të organizuara nga Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave janë përfshirë njohuri bazë për funksionin e auditimit të jashtëm publik dhe përmbajtja e tyre adreson aspekte të cekëta të veprimtarisë së auditimit të jashtëm publik në përgjithësi, si për shembull çfarë është auditimi i jashtëm dhe nevoja për auditimin e jashtëm, duke mos trajtuar konkretisht aspektet më të rëndësishme të funksionit të auditimit të jashtëm në Shqipëri, si edhe duke mos përmendur aspak marrëdhënien konkrete midis

50


auditimit të brendshëm dhe të jashtëm, standardet përkatëse dhe ku ato takohen me njëri tjetrin, dhe rolin e gjithësecilit në llogaridhënie.

Konkluzioni

Kuadri ligjor i përditësuar i auditimit të brendshëm dhe të jashtëm ka krijuar kushtet e nevojshme për bashkëpunim, për koordinim të punës audituese më qëllim mbulimin me auditim për të promovuar transparencën dhe llogaridhënien lidhur me përdorimin e fondeve publike, por në kuadër të këtyre ndryshimeve ligjore dhe rregullative veçanërisht në fushën e auditimit të brendshëm duhen intensifikuar trajnimet.

Rekomandime

1. Me qëllim ndërgjegjësimin dhe aftësimin profesional të audituesve të brendshëm në fushën e auditimit të jashtëm publik në Shqipëri, rolit të tij në llogaridhënie, marrëdhëniet e bashkëpunimit midis auditimit të brendshëm dhe auditimit të jashtëm, shkëmbimin e njohurive dhe eksperiencave në fushën e standardeve, metodologjive dhe teknikave të auditimit, Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave të anagazhohet në përditësimin e përmbajtjes së Kurrikulave trajnuese certifikuese për audituesit e brendshëm në fushën e auditimit të jashtëm.2. Duke synuar dhënien e një kontributi cilësor dhe impakt-prodhues të përbashkët në mirëqeverisje dhe llogaridhënie në përfitim të taksapaguesve shqiptarë, Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave, të marrë masa dhe të angazhohet në kryerjen e trajnimeve të përbashkëta me Kontrollin e Lartë të Shtetit duke synuar shtjellimin e metodologjive dhe teknikave të auditimit me qëllim favorizimin e përdorimit punës së njëri-tjetrit.3. Duke synuar një realizim sa më efektiv të trajnimeve të përbashkëta në fushën e auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm publik në Shqipëri, Kontrolli i Lartë i Shtetit në bashkëpunim me strukturat përgjegjëse pranë Ministrisë së Financave të punojnë për ngritjen e një Grupi Pune, i cili të ketë për objekt të veprimtarisë së tij propozimin, hartimin dhe ndjekjen e një Plani Trajnimesh, në favor të rritjes së besueshmërisë së punës audituese të gjithsecilit.

51


3.1.2 A e lejojnë standardet ndërkombëtare të auditimit të brendshëm dhe ato të jashtëm bashkëpunimin midis dy llojeve të auditimit?

Në fushën e auditimit të brendshëm dhe të jashtëm janë zhvilluar standarde të cilat udhëheqin punën audituese dhe përdoren nga audituesit dhe strukturat përkatëse si pika referimi të detyrueshme me qëllim kryerjen e punës audituese. Standardet për auditimin e brendshëm9 janë hartuar dhe zhvilluar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm dhe ato janë pjesë e kornizës së standardeve dhe metodologjisë së auditimit të brendshëm të miratuar nga Ministri i Financave dhe të sanksionuar në nenin 8, të ligjit nr. 114/2015 “Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik”. Instituti i Audituesve të Brendshëm është një shoqatë profesionale ndërkombëtare e krijuar që prej vitit 1941 me rreth 160 anëtarë.Në fushën e auditimit të jashtëm publik, institucionet supreme të auditimit lidhur me standardet e zbatueshme në këtë profesion bazohen në standardet ndërkombëtare të auditimit të hartuara nga INTOSAI, Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve Supreme të Auditimit. Në këtë organizatë është antarësuar edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit i cili me ndryshimet e reja ligjore ka inkorporuar në të edhe detyrimin ligjor të zbatimit të standardeve të INTOSAI-t në kryerjen e punës audituese si një garanci e shtuar e profesionalizmit, pavarësisë dhe llogaridhënies ndaj parlamentit dhe taksapaguesve shqipëtar. Në këtë konktekst, pavarësisht kornizave referuese lidhur me standardet e zbatueshme të cilat janë të ndryshme për auditimin e brendshëm dhe për auditimin e jashtëm, si nga ana e Institutit të Audituesve të Brendshëm dhe nga ana e INTOSAI-t është vënë në dukje nevoja për njohje reciproke të fushëveprimit të gjithësecilit, si edhe veçanërisht nevoja për bashkëpunim dhe koordinim në punën audituese. Për sa i takon standardeve të auditimit të brendshëm ato parashikojnë në standardin 2050 ‘Koordinimi’, se Drejtuesi i auditimit të brendshëm do duhet të shpërndajë informacion dhe të koordinohet me ofruesit e brendshëm dhe të jashtëm të shërbimeve të sigurisë dhe të këshillimit për të garantuar mbulimin e duhur dhe për të minimizuar mbivendosjen e përpjekjeve.Po kështu në INTOSAI Gov 9150 nga ana e INTOSAI-t evidentohet nevoja për të arritur një koordinim dhe bashkëpunim të mjaftueshëm midis institucioneve supreme të auditimit dhe auditimit të brendshëm duke ofruar udhëzime konkrete sesi ky bashkëpunim mund të realizohet në respekt të veçorive dhe kërkesave profesionale të të dyja formave të auditimit.Fakti që institucionet supreme të auditimit dhe audituesit e brendshëm kanë role dhe funksione të përcaktuara në mënyra të ndryshme nuk është i mjaftueshëm për të shmangur bashkëpunimin, pasi këto dy

9 Standardet e auditimit të brendshëm janë të organizuara në Kornizën e Praktikës Profesionale Ndërkombëtare .

52


forma auditimi kanë një qëllim të përbashkët i cili është promovimi i mirë qeverisjes pëmes kontributeve në transparencë dhe llogaridhënie lidhur me përdorimin e fondeve publike në përputhje me kuadrin ligjor në fuqi, si dhe me ekonomicitet, eficiencë dhe efektivitet. Gjithashtu fakti që këto dy lloje auditimi kryjnë punë audituese në fusha të përbashkëta nuk duhet të ndikojë negativisht duke krijuar mbivendosje të punës audituese, por duhet shfrytëzuar me qëllim përkthimin e saj në mundësi koordinimi dhe bashkëpunismi, në mënyrë që puna e secilës palë të mund të përmirësohet.

Gjetje

Pavarësisht, nënshkrimit të marrëveshjes së bashkëpunimit nr. 191/5 prot., më datë 08.05.2012 midis Ministrisë së Financave dhe Kontrollit të Lartë të Shtetit lidhur me bashkëpunimin kryesisht në shkëmbimin e planeve strategjike, planeve të auditimit, trajnimin e stafit, trajnimet e përbashkëta, takime dhe mbledhje bashkëpunimi si dhe mbështetjen e punës së auditimit të jashtëm në punën e auditimit të brendshëm me qëllim shmangien e mbivendosjeve dhe dublikimin e punës audituesve, në përfitim të mirëqeverisjes, transparencës dhe llogaridhënies, konstatohet se kanë munguar propozime konkrete përsa i takon aspekteve kyçe të bashkëpunimit midis auditimit të brendshëm dhe të jashtëm dhe se ekziston e është i konsoliduar besimi se operimi sipas standardeve të ndryshme pengon zhvillimin dhe vendosjen në praktikë të teknikave dhe metodologjive audituese të përbashkëta. Standardi 2050 i auditimit të brendshëm, bashkëpunimin me auditimin e jashtëm e cilëson si një mënyrë për të siguruar një mbulim të mjaftueshëm me auditim dhe për të shmangur mbivendosjet në punën audituese. Udhëzuesi Praktik 2050 – 1, në paragrafin 4 cilëson si një mënyrë efiçiente përdorimin e teknikave, metodologjive dhe terminologjive të ngjashme, me qëllim një koordinim efektiv të punës për të favorizuar dhe lehtësuar punën e gjithsecilit dhe për të nxitur gjithashtu besimin reciprok në profesionalizmin e ushtruar gjatë punës audituese. Nga këndvështrimi i standardeve të auditimit të jashtëm, INTOSAI Govs 9150 nuk ekziston një pengesë e tillë dhe SAI-t inkurajohen në këtë drejtim.

Konkluzioni

Bashkëpunimi dhe koordinimi i punës audituese në këtë këndvështrim, pra duke u angazhuar për të përcaktuar teknika dhe metodologji auditimi të përbashkëta do të shërbente në avantazh si të KLSH duke shtuar besimin mbi cilësinë e punës së auditimit të brendshëm dhe duke rritur shkallën e përdorimit të punës së auditimit të brendshëm, ashtu edhe në avantazh të auditimit të brendshëm në forcim të pavarësisë profesionale të audituesve të brendshëm në ushtrimin e detyrave të tyre.

53


Rekomandimi

Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm pranë Ministrisë së Financave, në cilësinë e strukturës përgjegjëse për hartimin dhe propozimin e metodologjive, standardeve dhe teknikave të auditimit në sektorin e auditimit të brendshëm publik në Shqipëri, me qëllim nxitjen e mëtejshme të bashkëpunimit dhe koordinimit në përfitim të llogaridhënies dhe mirëqeverisjes, për të evituar mbivendosjet dhe dublikimet e punës audituese, të angazhohet për të evidentuar hapësirat e zhvillimit të metodologjive dhe teknikave të përbashkëta në fushën e auditimit në zbatim të standardeve, duke nxjerrë në pah edhe mundësitë për të kryer auditime të pilotuara së bashku me Kontrollin e Lartë të Shtetit për të testuar saktësinë e tyre, me qëllim nxitjen e përdorimit të punës së njëri tjetrit.

54


3.1.3 A ndryshojnë aktet ligjore dhe nënligjore lidhur me auditimin e brendshëm dhe të jashtëm në sinkroni dhe harmonizim të njëri tjetrit?

Kuadri ligjor që përcakton dhe përkufizon, rolin, fushëveprimin dhe përgjegjësitë e auditimit të brendshëm dhe të jashtëm në Shqipëri është azhurnuar së fundmi. Në fushën e auditimit të brendshëm është miratuar ligji nr. 114/2015, ‘Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik’, si dhe janë miratuar në zbatim të tij akte nënligjore të cilat përcaktojnë në detaj tiparet e këtij profesioni në kontekstin shqiptar. Konkretisht janë miratuar: - VKM nr. 83, datë 03/02/2016 "Për miratimin e kritereve të krijimit të njësive të auditimit të brendshëm në sektorin publik";- VKM nr. 116, datë 17.02.2016 "Për mënyrën e organizimit, funksionimit dhe përbërjen e komisionit të kualifikimit të audituesve të brendshëm në sektorin publik dhe përcaktimin e tarifave të trajnimit";- VKM nr. 160, data 02.03.2016 "Për Mënyrën e Funksionimit, Kompetencat dhe Përbërjen e Komitetit të Auditimit të Brendshëm në Njësitë Publike";- VKM nr. 353, datë 11.05.2016 "Për një ndryshim në VKM nr. 83, dt. 03/02/2016 "Për miratimin e kritereve të krijimit të njësive të auditimit të brendshëm në sektorin publik".Së fundmi është miratuar Manuali i Auditimit të Brendshëm me urdhër të Ministrit të Financave nr. 100, datë 25.10.2016 për “Miratimin e Auditimit të Brendshëm në Sektorin Publik”.Për sa i takon Kontrollit të Lartë të Shtetit në vitin 2014 është miratuar ligji nr. 154/2014 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit” i cili reflekton më shkallën me të lartë parimet bazë të INTOSAI-t lidhur me praktikën e auditimit të jashtëm dhe në përputhje me auditon në përputhje me Kushtetutën, ligjet, aktet nënligjore, manualet në fuqi, si dhe standardet ndërkombëtare të auditimit.Pra, së fundmi në vendin tonë janë ndërmarrë hapa vendimtare lidhur me përcaktimin sipas standardeve më të mira bashkëkohore të rolit, përgjegjësive dhe fushëveprimit të auditimit të brendshëm dhe të jashtëm në sektorin publik, por ecuria e tyre konkrete dhe praktike është orientuar sipas dy drejtimeve të cilat, pavarësisht kryqëzimeve të mundshme të ofruara nga marrëveshja e bashkëpunimit ende nuk kanë arritur një shkallë sinkronie dhe harmonizimi të tillë që të mund të tejkalojë skepticizmin që ekziston për punën e auditimit të brendshëm, për aq kohë sa strukturat e auditimit të brendshëm në vendin tonë janë të varura nga titullari i njësisë në të cilën ato veprojnë dhe ende nuk janë përmbushur detyrimet për certifikimin e cilësisë së auditimit të brendshëm në përputhje standardet për auditimin e brendshëm, me Manualin për Vlerësimin e Cilësisë së Auditimit të Brendshëm të hartuar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm dhe me Manualin e Auditimit të Brendshëm të miratuar së fundmi.

55


Konkretisht në standardin 1300 – Sigurimi i Cilësisë dhe Programet e Përmirësimit i cili shprehet se: Drejtuesi i auditimit të brendshëm duhet të zhvillojë dhe të mirëmbajë programin e siguri dhënies dhe përmirësimit të cilësisë, i cili mbulon të gjitha aspektet e veprimtarisë së auditimit të brendshëm, duke përfshirë këtu edhe një vlerësim të jashtëm të pavarur të punës së auditimit të brendshëm, i cili ende nuk është vendosur në praktikë në fushën e auditimit të brendshëm në sektorin publik në Shqipëri. Standardi 1310 – Kërkesat Sigurimit të Cilësisë dhe Programeve të Përmirësimit shprehet se: Sigurimi i cilësisë dhe programet e përmirësimit duhet të përfshijnë si vlerësime të brendshme ashtu dhe të jashtme. Për sa i takon vlerësimit të jashtëm të auditimit të brendshëm në sektorin publik standardet e zhvilluara nga Instituti i Audituesve të Brendshëm dhe të reflektuara në Manualin e Auditimit të Brendshëm të miratuar në Shqipëri parashikojnë në Standardin 1312, Vlerësimet e Jashtme Vlerësimet e jashtme duhet të kryhen të paktën një herë në 5 vjet nga një vlerësues i kualifikuar dhe i pavarur ose nga një skuadër vlerësuesish nga jashtë organizatës. Sipas Manualit të Sigurimit të cilësisë vlerësimet e jashtme mund të jenë në formën e një vlerësimi të plotë të jashtëm, ose një vetë-vlerësim me vlefshmëri të pavarur të jashtme.Në kushtet aktuale nga ana e Drejtorisë së Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm nuk janë ndërmarrë ende hapa për të përzgjedhur mënyrën më të përshtatshme për të kryer vlerësimin e jashtëm të punës së auditimit të brendshëm pavarësisht përcaktimeve të standardit 1312 i cili shprehet se një vlerësues i kualifikuar apo ekipi i vlerësimit tregon kompetencë në dy fusha: praktikën profesionale të auditimit të brendshëm dhe procesin e vlerësimit të jashtëm. Kompetenca mund të demonstrohet me anë të një përzierje të përvojës dhe mësimit teorik.Gjithashtu nuk është përcaktuar afati kohor për të kryer vlerësimin e jashtëm të auditimit të brendshëm. Pra, standardi nuk përcakton konkretisht se cili duhet të jetë vlerësuesi i jashtëm, por përcakton si ai duhet të jetë i pavarur, jashtë organizatës, duhet të ketë njohuri dhe praktikë profesionale në fushën e auditimit të brendshëm dhe në procesin e vlerësimit të jashtëm.Një vlerësim i jashtëm i auditimit të brendshëm shërben si një garanci e shtuar lidhur me cilësinë e punës së auditimit të brendshëm në të gjitha aspektet e saj të rëndësishme dhe gjeneron besueshmëri tek përdoruesit e punës së auditimit të brendshëm.

Gjetje

Me miratimin e Manualit të Auditimit të Brendshëm me Urdhër të Ministrit të Financave nr. 100, datë 25.10.2016, në Kapitullin 7 është përcaktuar procesi i sigurimit të cilësisë së punës së auditimit të

56


brendshëm i cili nuk është në përputhje dhe në zbatim të Udhëzuesit Praktik 1312 – 1 (Practice Advisory 1312-1) të hartuar nga Instituti i Audituesve të Brendshëm. Forma e përzgjedhur për sigurimin e cilësisë është vetëvlerësimi me validim të jashtëm të kryer nga Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm, pa përjashtuar vlerësimin e plotë të jashtëm për të cilin nuk është përcaktuar kush do ta kryejë, si do ta kryejë dhe me çfarë metodologjie. Validimi i jashtëm i kryer nga DH/AB bie ndesh me standardin i cili kërkon që vlerësuesi i jashtëm të jetë, në të dyja format e vlerësimit, i pavarur dhe jashtë organizatës. Standardi nuk përcakton konkretisht se cili duhet të jetë vlerësuesi i jashtëm, por përcakton si ai duhet të jetë i pavarur, jashtë organizatës ose sistemit të auditimit të brendshëm, duhet të ketë njohuri dhe praktikë profesionale në fushën e auditimit të brendshëm dhe në procesin e vlerësimit të jashtëm. Një vlerësim i jashtëm i auditimit të brendshëm shërben si një garanci e shtuar lidhur me cilësinë e punës së auditimit të brendshëm në të gjitha aspektet e saj të rëndësishme dhe gjeneron besueshmëri tek përdoruesit e punës së auditimit të brendshëm, si edhe në llogaridhënie.

Konkluzioni

Një vlerësim i jashtëm i pavarur i auditimit të brendshëm shërben si një garanci e shtuar lidhur me cilësinë e punës së auditimit të brendshëm në të gjitha aspektet e saj të rëndësishme dhe gjeneron besueshmëri tek përdoruesit e punës së auditimit të brendshëm.

Rekomandime

1. Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm të marrë masa për të hartuar dhe miratuar një Udhëzues për Sigurimin e Cilësisë së punës së Auditimit të Brendshëm në përputhje me standardet e zbatueshme në këtë fushë;

2. Drejtoria e Harmonizimit të Auditimit të Brendshëm të hartojë dhe të propozojë pranë instancave përkatëse në Ministrinë e Financave udhëzimet përkatëse me qëllim krijimin e kornizave të përshtatshme për përafrimin me standardet lidhur me sigurimin e cilësisë së auditimit të brendshëm.

5. Grupi i Auditimit

Xhuljeta Çelaj, Përgjegjëse e grupit të AuditimitAulona Jonuzi, AnëtareYrjada Jahja, Anëtare

57


DREJTORI I DEPARTAMENTIT

Rinald MUÇA

58


Documents

· Web viewPër krijimin dhe zhvillimin e një sistemi modern, funksional dhe efektiv të kontrollit të brendshëm financiar publik, nisur nga nevoja për koordinimin e përpjekjeve