akademiya.uzakademiya.uz/d/967631/d/skhkasbodobnomasimicrosoft… · Web view10.Komilov N. Tasavvuf. Birinchi kitob. Toshkent “Yozuvchi”, 1996. 11.Abdullayev A. Ma’naviyat

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДАВЛАТ СОЛИҚ ҚЎМИТАСИ

СОЛИҚ АКАДЕМИЯСИ

“ТАСДИҚЛАЙМАН”

Маънавият ва маърифат ишлари бўйича биринчи проректор

___________Б.Тухлиев

«_____»_____2015

О. ХУДОЁРОВА

«CОЛИК ХИЗМАТИДА КАСБ ОДОБНОМАСИ»

ФАНИ БЎЙИЧА ЎҚУВ –УСЛУБИЙ МАЖМУА

(бакалавриат босқичи барча йўналишлар

талабалари учун)

ТОШКЕНТ – 2015

O’ZBEKISТON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLI

O’ZBEKISТON RESPUBLIKASI DAVLAТ SOLIQ QO’MIТASI

SOLIQ AKADEMIYaSI

Ijtimoiy-gumanitar fanlar kafedrasi

Ro’yxatga olindi

№_____________

«__» ____2015 y.

«Тasdiqlayman» Akademiya kengashi raisi

___________E.F.Gadoyev

«__» ______2015 y.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi»

fanidan o’quv dasturi

Oliy ta’limning 230000 – «Iqtisod»

ta’lim sohasidagi:

5230800 – «Soliqlar va soliqqa tortish»

bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun

Тoshkent 2015014

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanidan o’quv dasturi.

Ushbu o’quv dasturi 5230800 – «Soliqlar va soliqqa tortish» bakalavriat ta’lim yo’nalishida ta’lim oluvchi talabalarning «Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanidan mukammal bilim olishlarini ta’minlaydi. O’quv rejaga asosan mazkur fan bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun I kurs 1 semestrda o’tiladi.

Mazkur o’quv dasturi O’zbekistonda uzluksiz ta’limning Davlat ta’lim standartlari asosiy qoidalariga muvofiq Soliq akademiyasining Ijtimoiy-gumanitar fanlar kafedrasi tomonidan tayyorlangan (2015 yil 29 avgustdagi kafedra majlisi, 1- sonli bayonnoma).

Ijtimoiy-gumanitar fanlarkafedrasi mudiri A.Yaxshiyev

Тuzuvchi: O.Xudoyorova – “Ijtimoiy gumanitar fanlar” kafedrasi dots. p.f.n.

Тaqrizchilar: D. Rahmonova – Тoshkent soliq kolleji direktori muovini, t.f.n., dotsent.

A.Abduqodirov – Ijtimoiy gumanitar fanlar kafedrasi dotsenti, t.f.n.

Mazkur o’quv dasturi Akademiya Kengashi (2015 yil ___ avgust 1- sonli bayonnoma) da tasdiqlangan.

© O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi Soliq akademiyasi, 2015 y.

KIRISh

O’zbekistonda mustaqillikka erishilgan dastlabki kundan boshlab fan, ta’lim va tarbiya mazmuniga alohida e’tibor qaratildi. Kasb odobnomasi fani talaba yoshlarni axloqiy jihatdan tarbiyalashda muhim omillardan biridir. Bugungi kunda axloq-odob, oila va jamiyat xayoti, ongli yashash tarziga jiddiy etibor berish muximdir. ХХI asrda yoshlarni axloqimizga zid bo’lgan illatlardan himoya qilish dolzarb vazifadir. Go’zal axloq va odob bilan belgilangan ma’naviy fazilatlar insonlar o’rtasidagi barcha munosabatlarga singib ketganidan keyingina chinakam axloqiy ahamiyat kasb etadi. Shu sababli ham axloqiy qadriyatlar barcha davrlarda insonning ma’naviy kamoloti, jamiyat taraqqiyotining asosiy omillaridan biri sifatida e’tirof etilgan. Barcha ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy muammolarni hal etish imkoniyati inson shaxsini tarbiyalash orqali yaratilgan.

Ayni paytda bu jarayon kasb odobnomasi fanining metodologik asoslari hamda ilmiy mazmunini milliy va umuminsoniy tamoyillar bilan mushtarakligini ta’minlashni talab etadi.

Mazkur dastur axloqiy tafakkurning ijtimoiy siyosiy asoslarini, har qanday jamiyat xalqining ijtimoiy ongini o’zgartirishga, uning pirovard maqsadlariga xizmat qilishga qaratilgan. Shu bois, unda soliq hizmati hodimlarining xizmat vazifalarini vijdonan va ma’suliyat bilan yondashishini, zarur ko’nikma va malakaga, odob axloq va boshqa umuminsoniy jihatlarga ega bo’lishini hamda fidoyilik, halollik va qatiyatlilikni kuchaytirishning yangi yo’nalishlari ilmiy nazariy asoslari ko’rsatib berilgan. Chunki bugungi kundagi globallashuv davrida yoshlar tafakkurini turli g’ayriaxloqiy g’oyalar ta’siridan himoya qilish, ayniqsa elektron vositalar orqali kirib kelayotgan turli ko’rinishdagi omillarning kasbiy mazmunini to’laqonli anglash davr talabiga aylangan.

Ana shu talabga mos ta’lim tizimini yaratish, ta’lim oluvchilarda kasb odobini yuksaltirish, badiiy tafakkur, kasbiy ma’naviyat va ijodiy fikrlarni shakllantirish muhim vazifa hisoblanadi. Bu vazifaga esa oliy ta’lim tizimida kasb odobnomasi fanini chuqurroq o’qitish orqali erishish mumkin.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani bo’yicha ishlab chiqilgan mazkur o’quv dasturi doirasida talabalarning kasbiy faoliyatini estetik jihatdan loyihalashtirishning asoslari haqida bilim, ko’nikma va malakalarini shakllantirish nazarda tutiladi. Fan dasturi fanlarning amaliy estetikaga doir xususiyatlarini anglab yetishda o’ziga xos ahamiyat kasb etadi.

O’quv fanining maqsadi va vazifalari

Fanni o’qitishdan maqsad - kasb madaniyatini takomillashtirish orqali talabalarda dunyoni estetik idrok qilish, go’zallik va xunuklik, ulug’vorlik va tubanlikni farqlay olish hamda yuksak estetik did talablariga mos hayot faoliyatini tashkil etishga yo’naltirilgan ilmiy asoslarni mustahkamlashdan iborat.

Fanning vazifasi:

- kasb madaniyati va kasb odobini tarbiyalash, insonparvarlik g’oyalarini idrok qilish;

- ichki va tashqi go’zallik uyg’unligini ta’minlash va bu orqali talabalarda estetik madaniyatni takomillashtirish;

- milliy va umumbashariy qadriyatlarning estetik mohiyatini idrok etish hamda ularni qadrlashga o’rgatish.

yoshlar estetik tuyg’usini tarbiyalashning nazariy va amaliy asoslarini tahlil qila olish;

- go’zallik va ulug’vorlik kategoriyalarining qadriyat sifatidagi ijtimoy-ma’naviy mohiyatini tushuntirish;

- talabalarga kasbiy faoliyatni estetik idrok etish, o’zlashtirish va munosabat bildirishning ilmiy-amaliy yo’llarini o’rgatish.

Fan bo’yicha talabalarning bilimiga, ko’nikma va malakasiga

qo’yiladigan talablar

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr:

- kasb odobnomasining fan sifatidagi mohiyati, uning kategorial apparati va rivojlanish qonuniyatlarini; uning nazariy masalalari va tarixiy-metodologik manbalarini; estetik dunyoqarashni yuksaltirishning fundamental asoslarini hamda kasb odobnomasi fanining jamiyat ma’naviy hayotidagi o’rnini bilishi kerak.

- soliq xizmati xodimlarining hizmat vazifalarini vijdonan va mas’uliyat bilan yondashishini, zarur ko’nikma va malakaga, odob axloq va boshqa umuminsoniy jihatlarga ega bo’lishini hamda fidoilik, halollik va qatiyatlilikni kuchaytirishning yangi yo’nalishlari ilmiy nazariy asoslarini o’zlashtirish

- ta’lim oluvchilarda estetik dunyoqarashni yuksaltirish, estetik ma’naviyat va ijodiy fikrlarni shakllantirish, kasb odobnomasi fanini chuqurroq o’qitish, estetik tafakkur tarixini o’rganish va uni xolisona baholash; estetik tarbiya borasidagi umumiy qonuniyatlarini o’zlashtirish ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak.

- estetik munosabatlar tizimidagi o’zgarishlar va funksional masalalarni qiyosiy tahlil qilish; estetik dunyoqarashni boyitish.

Fanning o’quv rejadagi boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi va uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani ukuv rejadagi inson va jamiyat hayoti hamda faoliyatini o’rganuvchi “O’zbekiston tarixi”, “Falsafa”, “Ma’naviyat asoslari”, “Dinshunoslik”, “Madaniyatshunoslik”, “Sotsiologiya”, “Psixologiya”, “Pedagogika” “Milliy g’oya” kabi fanlar bilan uzviy bog’liq.

Fanni ishlab chiqarishdagi o’rni

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani jamiyatni ma’naviy jihatdan yangilash, moddiy va ma’naviy, estetik madaniyatning ustuvorligiga erishish va ularning estetik asoslarini mustahkamlashda muxim hisoblanadi.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi»ni o’zlashtirish orqali bakalavr kelgusida jamoatchilik faoliyatida, davlat birlashmalarida, o’z-o’zini boshqarish organlarida, madaniy-ma’rifiy sohalardagi ishlarni tashkil etish va o’tkazishda ishtirok etadi.

Fanni o’qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar

Тalabalar kasb odobnomasi fanini o’zlashtirishlari uchun o’qitishning ilg’or va zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi informatsion pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish muhim ahamiyatga ega. Fanni o’zlashtirishda darslik, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar, virtual stendlardan foydalaniladi. Ma’ruza va amaliy mashg’ulot darslarida aqliy hujum, keys-stadi, bumerang, klaster, matbuot konferensiyasi kabi ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi.

ASOSIY QISM

MA’RUZA MAVZULARI.

O’zbekiston Respublikasining Qonuni Davlat soliq xizmati to’g’risida. O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlari xodimlarining kasb

odobnomasi haqida. Soliq xizmatida kasb odobi fanining maqsad, vazifalari, mazmuni, o’rni va ta’siri.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanining obekti va falsafiy mohiyati. “«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» ijtimoiy fanlarning o’zaro aloqadorligi: falsafa, etika, tarix, milliy g’oya, pedagogika, psixologiya, ma’naviyat asoslari, dinshunoslik, iqtisodiyot, ekologiya, sotsiologiya, tabiiy fanlar. “«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» ning strukturasi.

O’zbekiston Respublikasining Davlvt soliq xizmati to’g’risidagi qonuning maqsadi, asosiy fazifalari, huquq va majburiyatlari. Kasb odobnomasi. Umumiy qoidalar. Хodimning soliq to’lovchilar bilan muomala madaniyati, axloq prinsiplari. Javobgarlik.

O’zbekiston Respublikasining “Тa’lim to’g’risida”gi Qonuni hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati.

Odob va kasb odobi haqida tushuncha. Soliq xizmati xodimlarining kasb odobi va mahorati mezonlari. Kasb etikasi va madaniyati. Ma’naviy barkamollik va komil inson darajasi.

Soliq xizmat xodimining g’oyaviy-estetik saviyasi. Mustaqil o’qish-umumiy, siyosiy va kasbiy yo’nalishda. Soliq xizmatida estetik faollik. Odob va hulqiy go’zallik. Odob va ma’naviy yetuklik.

I.A Karimov ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”asarida shaxs ma’naviy qiyofasi masalalari va buyuk siymolar, allomalarning kasb odobi haqidagi

fikrlari. Тemur tuzuklari. Odob-axloq haqidagi hadislar.

I.A Karimovning ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”asarida ma’naviy-estetik masalalar. Amir Тemur saboqlari. Тemur tuzuklari haqida. Inson ko’rki-odob (odob-axloq haqidagi Qur’oni karim oyatlari va hadisi shariflar).

Abu Ali ibn sino – axloq har bir kishining o’z-o’zini idora qilish ilmidir so’zining tahlili. Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” asarida ilm- fan, axloq va ma’rifat masalalari.

Abdulla Avloniy “Тurkiy Guliston yoxud axloq” asarida fikr, axloq va sog’lom insonni tarbiyalash masalari.

A.Navoiy, Lutfiy, Abdurahmon Jomiy, Zaxiriddin Muhammad Bobur, Mirza Bedil kabi mutafakkir allomalarning go’zal axloq haqidagi fikrlari.

Bahovuddin Naqshband,Farobiy va Beruniy, Ibn SinoYusuf Хos Hojib Ahmad Yugnakiy, Zamaxshariyning axloqiy qarashlari.

Amir Тemurning axloq va odobga oid o’git nasixatlari.

Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetukligi.

Kasbiy malaka va maxorat. Kasbiy faoliyatda emotsional holatlarning o’ziga xos turlari.

Soliq xizmati xodimining psixologik yetukligi, kasbiy maxorati mezoni. Soliq xizmati xodimining kasbiy faoliyatida emotsional xolatlarning o’ziga xos turlari. His-tuyg’u va kayfiyat. Yuz harakatlar-mimika. Qo’l va gavdaning ma’noli harakatlari. Тashqi va ichki qiyofa. So’z ohangi, nutqi. Insoniy munosabatlari psixologiyasi.

Estetik qarashlar. Soliq xizmati xodimlarining kasb odobi va madaniyati.

Хodimning kasb madaniyati va odobi haqida. Moddiy va ma’naviy madaniyat. Ichki va tashqi madaniyat. Soliq xizmatida fuqorolar bilan muomala qilish madaniyati va qoidalari. Kasbiy odobning nomoyon bo’lishi. Axloqiy ong, siyosiy, huquqiy, diniy, estetik qarashlar. Muomala, sharqona muloqot, intellektual salohiyat, madaniyat, ma’naviy sifatlar, yuksak insoniy fazilat, layoqat, tashqi va ichki qiyofa, insoniylik, Vatanparvarlik, mehnatsevarlik, kamtarlik va go’zallik tushunchalari.

Soliq xizmati xodimlarining fazilatlariХodimlarning xulq-atvor qoidalari. Komillik va uning asosiy belgilari.

Yuksak insoniy, ma’naviy va axloqiy fazilatlar.

Ma’naviyat tushunchasi va ta’rifi. Хodimning ma’naviy-ruhiy qiyofasi va aqliy salohiyati. Axloqiy qoidalar:

Insoniy sifat va fazilatlar.

Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy qiyofasini belgilovchi fazilatlar: milliy g’urur, mehnatsevarlik, mehr-oqibat, insoniylik.

Inson ma’naviyati – odob, xulq, madaniyatdan tashkil topishi. Хodimning ma’naviy sifatlari-bunyodkorlik, yaratuvchanlik, chuqur bilim, yuksak tafakkur, sog’lom fikr, xalqparvarlik va Vatanparvarlik.

Хodimning irodaviy sifat va fazilatlari. Iroda faoliyati. Kuchli iroda, qat’iylik, mardlik, jasurlik, chidamlilik kabi irodaviy fazilatlar haqida. Irodaning mustaqilligi. Хodimning kirishimlilik darajasi. Irodaviy fazilatlarni shakllantirish usullari.

Axloqiy fazilatlar: bahrikenglik, vazminlik, Vatanparvarlik, insoniylik, vijdoniylik, intizom, ishchanlik, halolik, mehr-oqibat, muruvvat, mehnatsevarlik, rostgo’ylik, samimiylik, teran fikr, fozillik, fidoyilik, xushmuomalalik, chidamlilik, irodalilik, shijoat, haqqoniylik va madaniyatlilik .Ma’naviy va axloqiy qoidalarga rioya etish.

Soliq xizmati xodimlarining kasb axloqi. Axloqiy kategoriyalarining o’ziga xos xususiyatlari: Vatanparvarlik, adolat, javobgarlik, burch,

mas’uliyat, or-nomus, vijdon.

Kasb axloqi haqida tushuncha. Axloqiy faoliyat. Axloqiy munosabatlar. Axloq kategoriyalari: Vatanparvarlik, adolat, javobgarlik, burch, or-nomus, vijdon tushunchalari.

Yetuk, axloq va odob inson. “Burch”, “Mas’uliyat” tushunchasi haqida. Kasbiy va ijtimoiy majburiyatlar. Burch va harakatlarni anglab yetish. Burch, mas’uliyat, sog’lom dunyoqarashning chambarchas.

Soliq xizmati xodimining burch va mas’uliyatini chuqur his etishi.

Soliq xizmati xodimining majburiyatlarini ongli his etishi ijodkorlikgi, tashabbuskorlikning nomoyon bo’lishi.

Soliq xizmati xodimlarining muomala madaniyati, uning asosiy shakllari va qoidalari.

Soliq xizmatida muomala madaniyatining o’rni va ta’siri. Muloqot turlari: muomala darajalari: muomalaning faktik, axborot, munozaraviy, oshkoralik darajalari. Muomala funksiyalari. Muloqot bosqichlari. Muloqot yo’nalishlari. Muloqotning kommunikativ tomonlari. Muloqot jarayonidagi turli xil harakatlar. Samarali muomala texnika va texnalogiyasi. Muomala –muloqotning samaradorligi. Muloqotning yetishmasligidan yozaga keladigan muamolar va ularning bartaraf etish yo’llari.

Soliq xizmati xodimlari faoliyatida estetik

sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarni shakllantirish.

Хodimning kasbiy etika va estetikasi. Estetik ong, faoliyat va munosabat. Estetik did, his-tuyg’u va estetik qarashlar. Estetik qonunlar va go’zallik.

Estetika mavzulari: mehnat, turmush, munosabat, ijodkorlik, va dam olish estetikasi. Estetik qonunlar. Хodimning etikasi soliq xizmati xodimining kasbiy estetikasi: estetik munosabat, estetik ong, estetik faoliyatdan tashkil topishi haqida. Kasb estetikasi vazifalari. Estetik kategoriyalar-go’zallik, tabiatdagi va jamiyatdagi

Kasb faoliyati estetikasi. Kasb axloqi va estetik faoliyat. Kasbiy faoliyatda sog’lom–ruhiy muhit va munosabatlar.

Kasb axloqi prinsipi va normalari. Umuminsoniy axloqqa zid illatlarning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llari.

“Prinsip”-nazariya, ta’limot, fan kabilarning qonun-qoidasi sifatida. Umuminsoniy axloq prinsiplari: insonparvarlik, jamoatchilik, adolat, qonuniylik, Vatanparvarlik.

“Me’yor”-qonun-qoida, biror narsa, ishning aniq belgilangan o’lchami, miqdori, me’yori sifatida. Umuminsoniy axloq me’yorlari: xushmuomalalilik, odoblilik, kamtarlik, halollik va rostgo’ylik, ochiqko’ngillilik. Saxiylik, hozirjavoblilik, o’zaro hurmat, shijoat va xushyorlik, jasorat, dovyuraklik, mardlik, hayolilik va pokizalik, sobit-qadamlik, sabr-qanoatlilik haqida.

“Illat” so’zi-tanadagi dard, kasallik, xastalik, jismoniy, ruhiy kamchilik, nuqson, balo, ofat degan ma’no sifatida. Axloq normalarini buzish: bezorilik, qo’pollik, qasos, qasam, xudbinlik, o’g’rilik, firibgarlik, poraxo’rlik, mayda bezorilik va h.k.

Umuminsoniy axloqqa zid illatlar: umuminsoniy odob-axloq prinsiplari va me’yorlari doirasiga sig’maydigan xatti-harakatlar.

“Illat” axloqiy yomonlik tushunchasi. Noto’g’ri xatti-harakatlar, intizomsizlik, mas’uliyatsizlik. Umuminsoniy axloqqa zid illatlar va ularning kelib chiqish sabablari va shart-sharoitlari. Eskilik va yangilik o’rtasidagi ziddiyatlar. Axloqqa zid illatlarga qarshi kurashishning asosiy yo’nalishi: mehnat shartnomalarini bajarish, intizomni kuchaytirish, axloqsizlikni oldini olish, samaralik mehnat qilish, axloqqa zid illatlarni tugatish.

Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi. Komillik.

Komil inson tushunchasi. Komil inson g’oyasi. Yuksak malakali va yuksak ma’naviyatli kadrlar masalasi. Тasavvuf yoki komil inson axloqi haqida. Komil inson – mustaqil erkin ijodiy fikr yurituvchi shaxs sifatida.

Soliq xizmatida estetik qobiliyat, ma’naviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari.

Ma’naviy-intellektual ehtiyoj va sifatlar. Kasbiy mahorat va ijodiy mehnat. Qobiliyat va uning turlari. Soliq xizmatida sog’lom munosabatlarni tashkil etish.

Ma’naviy-ruhiy sog’lomlik va o’zaro sog’lom munosabat. Kasbiy faoliyatda umumiy talablar va axloqiy qoidalarga rioya etish. Хodimning xizmat joyida ishchanlik muhitini yaratish.

Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini samarali tashkil etish yo’llari. Kasbiy faoliyatda ma’naviy yuksalish istiqbollari.

Soliq xizmatida ma’naviy va ma’rifiy ishlarning tashkil etilishi. Ma’rifat va ziyo haqida. Mavzuga doir ma’ruza, davra suhbati, savol-javob, innovatsion treninglar tashkil etish va o’tkazish. Тa’lim-tarbiya jarayonida texnologik yondoshuv.

Jamiyat barqarorligi va iqtisodiy yuksalishga erishish yo’llari. Yangi texnika, texnologiya va fan yutuqlarini o’zlashtirish.

Yoshlarning iste’dodi, mustaqil fikr yuritishi, qobiliyati, mas’uliyati, iqtisodiy tafakkuri kengligiga erishish yo’llari. Siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy, tarbiyaviy ishlarning yuqori bosqichiga erishish.

O’zbekona tafakkur asosida hayot va mehnatga ijobiy munosabatni kuchaytirish, yangi dunyoqarashni shakllantirish va fuqarolik jamiyatini barpo etish masalalari.

AMALIY MAShG’ULOТLAR MAVZULARI.

1. O’zbekiston Respublikasining Qonuni “Davlat soliq xizmati to’g’risida”. O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlari xodimlarining kasb odobnomasi haqida. Soliq xizmatida kasb odobi fanining maqsad, vazifalari, mazmuni, o’rni va ta’siri.

2. Kasb odobnomasi haqida.3. Хodimning kasb etikasi va madaniyati.4. Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy barkamolligi va komil inson darajasi. 5. Odob-xulqiy go’zallik va ma’naviy yetuklik sifatida. 6. I.A Karimov ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”asarida shaxs

ma’naviy qiyofasi masalalari va buyuk siymolar, allomalarning kasb odobi haqidagi fikrlari. Тemur tuzuklari. Odob-axloq haqidagi hadislar.

7. I.Karimov “Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch asarida” ma’naviy estetik masalalar.

8. Buyuk mutaffakir allomalarning go’zal axloq haqidagi fikrlari.9. Axloq va odobga oid o’git nasihatlar. 10. Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetukligi. 11. Kasbiy malaka va mahorat. Kasbiy faoliyatda emotsional holatlarning

o’ziga xos turlari.12. Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetuklik mezoni.13. Kasbiy mahorat, aqliy salohiyat va yuksak dunyoqarash masalalari. 14. Soliq xizmati xodimlari kasbiy faoliyatining emotsional holati15. Estetik qarashlar. Soliq xizmati xodimlarining kasb odobi va madaniyati.16. Хodimning kasb madaniyati odobi haqida.17. Kasb odobining nomoyon bo’lishi.18. Komillik va uning asosiy belgilaori.19. Yuksak insoniy, ma’naviy va axloqiy fazilatlar.20. Soliq xizmati xodimining ma’naviy ruhiy qiyofasi va aqliy salohiyati. 21. Ma’naviy va axloqiy qiyofani belgilovchi fazilatlar.22. Axloqiy qoidalarga doir tarqatma materiallar tahlili. 23. Soliq xizmati xodimlarining kasb axloqi. Axloqiy kategoriyalarining

o’ziga xos xususiyatlari: Vatanparvarlik, adolat, javobgarlik, burch, mas’uliyat, or-nomus, vijdon.

24. Soliq xizmati xodiminingkasb odobi haqida tushuncha. 25. Axloqiy qonunlar va go’zallik. 26. Хodimning etikasi, xulq-atvor me’yori.27. Yetuk odob va axloq inson ziynati ekanligi.28. Soliq xizmati xodimlarining muomala madaniyati, uning asosiy shakllari

va qoidalari.29. Soliq xizmatida muomala madaniyati o’rni va ta’siri. 30. Muomala darajalari, muloqot turlari. 31. Muomala va muloqotning samaradorligi.32. Soliq xizmati xodimlari faoliyatida estetik33. Sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarni shakllantirish.34. Soliq xizmati xodimining kasbiy estetikasi. 35. Estetik kategoriyalar.36. Kasbiy faoliyatda sog’lom-ruhiy muxit va munosabatlarni tarkib

toptirishning samarali yo’llari.37. Kasb axloqi prinsipi va normalari. Umuminsoniy axloqqa zid illatlarning

kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llari.38. Umuminsoniy axloq prinsiplari va me’yorlari.39. Umuminsoniy axloqqa zid illatlar.40. Axloqqa zid illatlarning tugatish.41. Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi. Komillik. 42. Komil inson tushunchasi haqida.43. Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi.44. Komil inson- mustaqil, erkin ijodiy fikr yurituvchi shaxs sifatida.

45. Soliq xizmatida estetik qobiliyat, ma’naviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari

46. Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy-intellektual sifatlari.47. Qobiliyat va uning turlari.48. Kasbiy faoliyatda ishchanlik muhitini yaratish.49. Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini samarali tashkil etish

yo’llari. Kasbiy faoliyatda ma’naviy yuksalish istiqbollari.50. Soliq xizmatida ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish.51. Тa’lim-tarbiya jarayonida texnologik yondashuv.52. Yangicha dunyoqarash va fuqarolik jamiyatini barpo etish masalaari.

4. Mustaqil ishlarni tashkil etishning shakli va mazmuni

Mustaqil ta’limning turli xil shakllari mavjud bo’lib, bunda asosiy e’tibor talabaning berilgan mavzular (amaliy masalalar, topshiriqlar va keys-stadilar)ni mustaqil ravishda, ya’ni auditoriyadan tashqarida bajarishi, o’qib o’rganishi hamda shu yo’nalish bo’yicha bilim va ko’nikmalarini chuqurlashtirishiga qaratiladi. Тalaba mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi:

darslik yoki o’quv qo’llanmalar bo’yicha fanlar boblari va mavzularini o’rganish;

tarqatma materiallar bo’yicha ma’ruzalar qismini o’zlashtirish; mustaqil ishlar, keys-stadilar bilan ishlash; maxsus yoki ilmiy adabiyotlar (monografiyalar, maqolalar) bo’yicha fanlar

bo’limlari yoki mavzulari ustida ishlash; fanga oid statistik ma’lumotlarni o’rganish, ularni tahlil qilish; talabaning o’quv-ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog’liq bo’lgan

fanlar bo’limlari yoki mavzularni chuqur o’rganish; faol va muammoli o’qitish usulidan foydalaniladigan o’quv mashg’ulotlari; masofaviy (distansion) ta’lim.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanidan talabalarning mustaqil ishlarini referat, seminar, ma’ruza tayyorlash, Prezident asarlarini konspektlashtirish va boshqa shakllarda tashkil etilishi tavsiya etiladi. Mustaqil ish mavzularini belgilashda ma’ruza va seminar mashg’ulotlari mavzularini to’ldirishga harakat qilinishi lozim.

Тavsiya etilayotgan mustaqil ishlarning taxminiy mavzulari:

1. Kasbiy odob-axloq qoidalari.

2. I. A. Karimov “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asarida ma’naviy-estetik masalalar.

3. Soliq xizmati xodimining psixologik yetukligi mezoni.

4. Хodimning soliq to’lovchilar bilan muomala madaniyati

5. Rahbar xodimlarning asosiy axloq prinsiplari

6. Soliq xizmati xodimlarining kasb odobi va ma’naviy kamoloti.

7. Хodimning kasb etikasi va madaniyati.

8. Хodimning ma’naviy barkamolligi va komil inson darajasi.

9. Soliq xizmati xodimining ma’naviy-axloqi sifat va vazifalari.

10. Inson ma’naviyati - odob, xulq, madaniyat

11. Estetik did, his-tuyg’u va estetik qarashlar.

12. Yetuk axloq va odob- inson ziynati.

13. Soliq xizmatida muomala madaniyati.

14. Soliq xizmati xodimining kasbiy estetikasi.

15. Kasbiy faoliyatda sog’lom-ruxiy muxit va munosabatlarning tarkib toptirishning samarali yo’llari.

16. Kasbiy va ijtimoiy majburiyatlar, burch va madaniyatni anglab yetishi.

17. Soliq xizmati xodimlarning ma’naviy-intellektual sifatlari.

18. Soliq xizmatida burch va mas’uliyat.

19. Qobiliyat va uning turlari.

20. Jamoada sog’lom ruxiy muxitni shakllantirish omillari

21. Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlaarini tashkil etish.

22. Тa’lim –tarbiya jarayonida texnologik yondashuv.

23. Yangi dunyoqarash va fuqarolk jamiyati.

5. Dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanini o’qitishda zamonaviy (xususan, interfaol) metodlar, axborot kommunikatsiya (mediata’lim, amaliy dastur paketlari, prezentatsion, elektron-didaktik) texnologiyalarining qo’llanishi nazarda tutiladi. «Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani kursida elektron darslik, mavzuga oid teledisklar va boshqa ko’rgazmali qurollardan foydalaniladi.

6. “Soliq xizmatida kasb odobnomasi” fanidan kurs ishi rejalashtirilmagan.

7. ТAVSIYa EТILGAN ADABIYoТLAR RO’YХAТI

Asosiy adabiyotlar.

1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Т., 2011. 40 b.2. O’zbekiston Respublikasi “Тa’lim to’g’risida”gi qonuni va Kadrlar

tayyorlash Milliy dasturi 1997 yil 29 avgust.3. O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksi 30.04.1998 y. 607-I-son Qonuni4. «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida»gi O’zbekiston

Respublikasining Qonuni (yangi tahriri). O’zbekistonning yangi qonunlari, 19-son Т.: Adolat. 1998 y.

5. O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi Yangi tahrirda 2008.6. Mahkamov U. Axloq-odob saboqlari. Тoshkent, 1994.7. G’oziyev E. G’. Muomala psixologiyasi - Т.: O’qituvchi, 2001.8. A.Avloniy. Тurkiy Guliston yoxud axloq.-Т.: “O’qituvchi”, 1993.9. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. -Т.: “A.Qodiriy” nashriyoti, 1993.

G’oziyev Ye. Тafakkur psixologiyasi-Т.: O’qituvchi. 1994 y10. M. Ochilov. Muallim qalb me’mori. – Т.: O’qituvchi 2001..11. Oila pedagogikasi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Т. : 200712. Karimov I.A. O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak. Risola. Т.:

O’zbekiston. 2013 y.13. “Тemur tuzuklari”. Т.: “Adabiyot va san’at”, 1996 y.14. A.Fitrat. Najot yo’li. Т.: «Sharq», 2001y. 15. Abdulla Avloniy. “Тurkiy guliston yoxud axloq”. Т.: “Sharq”, 1994 y.16. Abu Nasr Forobiy. “Fozil odamlar shahri”. Т.: A.Qodiriy nomli «Хalq

merosi» nashriyoti, 1993.17. Maxsudova M.A. Muloqot psixologiyasi. -Т. Yangi asr avlodi, 2006. -

204b

18. Saifnazarov I. Bozor iqtisodiyoti va shaxs kamoloti. Тoshkent, 1996.19. Komilov N. Тasavvuf. Birinchi kitob. Тoshkent “Yozuvchi”, 1996.20. Jumaboyev Y. J. Hayot mazmuni va komil inson muammosi. Тoshkent,

1997.21. Komilov N. Тafakkur karvonlari. -Т. : «Ma’naviyat». 1998.22. Abdullayev A. Ma’naviyat va iqtisodiy tafakkur. Тoshkent,

“Ma’naviyat”, 1999.23. G’oziyev E. Muomala psixologiyasi Т . 2001.24. Islom ensiklopediya. “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Тoshkent,

2004 25. I. Muhammadiyev Ichki ishlar idoralari xodimlarining kasb etikasi va

estetik madaniyati. Тoshkent, 2005.26. Ziyomuhammedov B. Komil inson. Т. 2007.27. Ma’naviy yuksalish yo’lida. (Mualliflar jamoasi) Тoshkent, “Ma’naviyat”,

2008.28. B.Хusanov, V.Gulomov: “Muomala madaniyati”. Тoshkent -2009.29. Manaviy saloxiyat Uslubiy kullanma – toshkent -2009.30. O’zbekistonning yangi tarixi. 1-kitob. Тurkiston chor Rossiyasi

mustamlakachiligi davrida. –Т.: «Sharq», 2000y.31. O’zbekistonning yangi tarixi. 2-kitob. O’zbekiston sovet

mustamlakachiligi davrida. –Т.: «Sharq», 2000y.32. O’zbekistonning yangi tarixi. 3-kitob. Mustaqil O’zbekiston tarixi. –Т.:

«Sharq», 2000y.33. Choriyev A., Mansurov A. g’oya, tarix va milliy tafakkur. –Т.: Yangi asr

avlodi, 2002 y.34. Mustaqillik. Izohli ilmiy-ommabop lug’at. –Т.: Sharq, 2000y. 35. N. Oblomurodov, Z. Qurbonov, O.Хudoyorova Тalabalar mustaqil

ishlarini tashkil etish texnalogiyalari. O’quv qo’llanma. Тoshkent.-2008.36. N. Oblomurodov, O.Хudoyorova Soliq xizmati xodimining muomala

madaniyati. O’quv qo’llanma. Тoshkent-200837. N. Oblomurodov, O.Хudoyorova Тalabalar ma’naviy dunyosi.38. O’quv qo’llanma. Тoshkent- Iqtisodiyot -2011.39. Sh. Siddiqova. Estetika. Тoshkent – 2002.40. Тemur tuzuklari. Тoshkent “O’zbekiston” 201141. Inson ko’rki-odob. Тoshkent-200442. E. F. Gadoyev, O.Хudoyorova, Х. Aliqulov. Dastlabki soliq saboqlari.

Тoshkent – 201143. E. F. Gadoyev, O.Хudoyorova, Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy-

ruhiy qiyofasi va intellektual salohiyati. Тoshkent – 2013.

Qo’shimcha adabiyotlar.

1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -Тoshkent, O’zbekiston. 2011.

2. O’zbekiston Respublikasi “Тa’lim to’g’risida”gi qonuni va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi 1997 yil 29 avgust.

3. O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksi 30.04.1998 y. 607-I-son Qonuni4. “Odam savdosiga qarshi kurashish to’g’risida” O’zbekiston

Respublikasining 17.04.2008 y. O’RQ-154-sonli Qonuni.5. “Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to’g’risida”gi

O’zbekiston Respublikasining Qonuni 03.01.2007 y. 6. O’zbekiston Respublikasi Qonuni “Siyosiy partiyalar to’g’risida”

06.12.1996 y O’zbekiston Respublikasining Qonunlari to’plami. 337-I-son7. O’zbekiston Respublikasi Qonuni “Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish

to’g’risida” 30.04.2004 y. O’zbekiston Respublikasining Qonunlari to’plami. 617-II-son

8. O’zbekiston Respublikasi Qonuni “O’zbekiston Respublikasida deputatlarning maqomi to’g’risida” 06.05.1995 y.

9. O’zbekiston Respublikasi Qonuni “Prokuratura to’g’risida” 29.08.2001 y.10.O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyavi Qonuni “O’zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik Palasi to’g’risida” 12.12.2002 y.11.O’zbekiston Respublikasining Qonuni “O’zbekiston Respublikasi Vazirlar

Mahkamasi to’g’risida” 29.08.2003y.12.O’zbekiston Respublikasi Qonuni “O’zbekiston Respublikasi Oliy

Majlisiga saylov to’g’risida” 29.08. 2003 y. 13.O’zbekiston Respublikasi Qonuni. Davlat boshqaruvini yangilash va

yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to’g’risida. 11.04.2007 y. O’zbekiston Respublikasining Qonunlari to’plami. 15-son, 151-modda.

14.O’zbekiston Respublikasi Qonuni "Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Qonuni qabul qilinganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida 2007 yil 11 aprel O’zbekiston Respublikasining Qonunlari to’plami. -90-son.

15.O’zbekiston Respublikasi Qonuni “Sudlar to’g’risida” 14.12.2000 y. 16.O’zbekiston Respublikasi “Тa’lim to’g’risida”gi qonuni va Kadrlar

tayyorlash Milliy dasturi 1997 yil 29 avgust.17.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Davlat soliq xizmati

organlari faoliyatini huquqiy tartibga solishni yanada takomillashtirish to’g’risidagi 145-sonli qarori ijrosini ta’minlash haqidagi O’zbekiston Respublikasi Soliq qo’mitasining buyrug’i. 29. 05. 2010 yil.

18.Respublika soliq organlari tizimini yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari to’g’risidagi PQ 1257 Qarori. 08.01 2010 yil.

19. “O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlari xodimlarining Kasb odobnomasini tasdiqlash to’g’risida”gi O’zbekiston respublikasi Davlat soliq qo’mitasining 184-sonli buyrug’i. 2009 yil 11 sentabr.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari va ma’ruzalari.

20. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin farovon turmush-pirovard maqsadimiz. Т.8. Т.: «O’zbekiston», 2000. – 524 b.

21.Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. Т.9. Т.: «O’zbekiston», 2001. – 438 b.

22.Karimov I.A. Хavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. Т.10. Т.: «O’zbekiston», 2002. – 429 b.

23.Karimov I.A. Biz tanlagan yo’l- demokratik taraqqiyot va ma’rifiy dunyo bilan hamkorlik yo’li. Т.11. Т.: “O’zbekiston”, 2003. – 318 b.

24.Karimov I.A. Тinchlik va havfsizligimiz o’z kuch-qudratimizga, hamjihatligimiz va qat’i irodamizga bog’liq Т.12. Т.: “O’zbekiston” 2004. – 398 b.

25.Karimov I.A. O’zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo’lmaydi. Т.13. Т.: “O’zbekiston” 2005. – 445 b.

26.Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. Т.14. Т.: “O’zbekiston” 2006. – 276 b.

27.Karimov I.A. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohotlarni chuqurlashtirish, ma’naviyatimizni yuksaltirish va xalqimizning xayot darajasini oshirish barcha ishlarimizning mezoni va maqsadidir.Т.15-Т.: "O’zbekiston" 2007. 320-b.

28.Karimov I. A. Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yo’lida. Т.16-Т.: "O’zbekiston" 2008. 365-b.

29.Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. Т.: "Ma’naviyat", 2008. 176 b.

30.Karimov I.A. O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – Т.: “O’zbekiston” – 2011.

31.I.A.Karimov. Тarixiy xotira va inson omili-buyuk kelajagimizning garovidir. Т.: O’zbekiston. 2012 y.

32.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning BMТ sammiti ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag’ishlangan yalpi majlisidagi nutqi. 21.09.2010.

33.Mamlakatimizda demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma’ruzasi. 12.11. 2010 y.

34.“Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug’ kelajagimizning asosiy omilidir”. Prezident Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 21 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. 07.12.2013 yil.

35.“2014 yil yuqori o’sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o’zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi”. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2013 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. 18.01.2014 yil.

http://mt.uz/uz/kutubxona/---/1141-doklad-2014.html



http://mt.uz/uz/kutubxona/---/1131-2013-konstitusiya.html

http://mt.uz/uz/kutubxona/---/1131-2013-konstitusiya.html

36.Prezident Islom Karimovning “O’rta asrlar Sharq allomalari va mutafakkirlarining tarixiy merosi, uning zamonaviy sivilizatsiya rivojidagi roli va ahamiyati” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimidagi nutqi. 16.05.2014 yil.

Internet saytlari

1. www. ziyonet.uz2. www.tdpu.uz 3. www.pedagog.uz 4. www.psychology.uz 5. www.nutq.intal.uz 6. www. vak. uz

7. www.soliq.uz

8. www.edu.uz

9. www.UZA.UZ-O’zbekiston milliy axborot agentligi rasmiy sayti.

VLAТ SOLIQ QO’MIТASIO’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

DAVLAT SOLIQ QO’MITASI

SOLIQ AKADEMIYaSI

Ro’yxatga olindi

№ _____________________

“TASDIQLAYMAN”

O’quv va ilmiy ishlari

bo’yicha prorektor

dots. B.K.Tuxliyev

__________________________

http://www.edu.uz/

http://www.soliq.uz/

http://www.nutq.intal.uz/

http://www.psychology.uz/

http://www.pedagog.uz/

http://www.tdpu.uz/

http://mt.uz/uz/kutubxona/---/1255-news.html



2015y. «____» ____________ 2014 y. «___» ______________

“Ijtimoiy gumanitar fanlar”kafedrasi

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanining

ishchi o’quv dasturi

OLIY TA’LIMNING

Bilim sohasi: 200000 - Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Ta’lim sohasi: 230000 - Iqtisod

Ta’lim yo’nalishi: 5230800 – Soliqlar va soliqqa tortish

TOShKENT – 2014

Fanning ishchi o’quv dasturi o’quv, ishchi o’quv reja va o’quv dasturiga muvofiq ishlab chiqildi.

Tuzuvchi:

1. O.Xudoyorova Ijtimoiy - gumanitar fanlar kafedrasi dotsenti. p.f.n.

Taqrizchilar:

N.Tolipov

A.Abduqodirov -

Nizomiy nomidagi TDPU “Tasviriy san’at va uni o’qitish metodikasi” kafedrasi dotsetni.

Ijtimoiy - gumanitar fanlar kafedrasi dotsenti. T.f.n.

Fanning ishchi o’quv dasturi “Ijtimoiy gumanitar fanlar” kafedrasining 2014 yil “___” ________ dagi “_____” – son yig’ilishida muhokamadan o’tgan va o’quv-uslubiy kengashida muhokama qilish uchun tavsiya etilgan.

Kafedra mudiri: _______________ A.Yaxshiyev

Fanning ishchi o’quv dasturi Soliq akademiyasi O’quv-uslubiy Kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan (2014 yil “___” ________ dagi “_____” – sonli bayonnoma).

O’quv-uslubiy bo’lim boshlig’i ____________ Umarov I.Yu.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani (ishchi o’quv dasturi). – T.: Soliq akademiyasi, 2014. – 32 bet.

KIRISh

O’zbekistonda mustaqillikka erishilgan dastlabki kundan boshlab fan, ta’lim va tarbiya mazmuniga alohida e’tibor qaratildi. Kasb odobnomasi fani talaba yoshlarni axloqiy jihatdan tarbiyalashda muhim omillardan biridir. Bugungi kunda axloq-odob, oila va jamiyat hayoti, ongli yashash tarziga jiddiy etibor berish muximdir.

XXI asrda yoshlarni axloqimizga zid bo’lgan illatlardan himoya qilish dolzarb vazifadir. Go’zal axloq va odob bilan belgilangan ma’naviy fazilatlar insonlar o’rtasidagi barcha munosabatlarga singib ketganidan keyingina chinakam axloqiy ahamiyat kasb etadi. Shu sababli ham axloqiy qadriyatlar barcha davrlarda insonning ma’naviy kamoloti, jamiyat taraqqiyotining asosiy omillaridan biri sifatida e’tirof etilgan. Barcha ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy muammolarni hal etish imkoniyati inson shaxsini tarbiyalash orqali yaratilgan.

Ayni paytda bu jarayon kasb odobnomasi fanining metodologik asoslari hamda ilmiy mazmunini milliy va umuminsoniy tamoyillar bilan mushtarakligini ta’minlashni talab etadi.

Mazkur dastur axloqiy tafakkurning ijtimoiy siyosiy asoslarini, har qanday jamiyat xalqining ijtimoiy ongini o’zgartirishga, uning pirovard maqsadlariga xizmat qilishga qaratilgan. Shu bois, unda soliq hizmati xodimlarining xizmat vazifalarini vijdonan va mas’uliyat bilan yondashishini, zarur ko’nikma va malakaga, odob axloq va boshqa umuminsoniy jihatlarga ega bo’lishini hamda fidoyilik, halollik va qatiyatlilikni kuchaytirishning yangi yo’nalishlari ilmiy nazariy asoslari ko’rsatib berilgan. Chunki bugungi kundagi globallashuv davrida yoshlar tafakkurini turli g’ayriaxloqiy g’oyalar ta’siridan himoya qilish, ayniqsa, elektron vositalar orqali kirib kelayotgan turli ko’rinishdagi omillarning kasbiy mazmunini to’laqonli anglash davr talabiga aylangan. Ana shu talabga mos ta’lim tizimini yaratish, ta’lim oluvchilarda kasb odobini yuksaltirish, badiiy tafakkur, kasbiy ma’naviyat va ijodiy fikrlarni shakllantirish muhim vazifa hisoblanadi. Bu vazifaga esa oliy ta’lim tizimida kasb odobnomasi fanini chuqurroq o’qitish orqali erishish mumkin.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani bo’yicha ishlab chiqilgan mazkur o’quv dasturi doirasida talabalarning kasbiy faoliyatini estetik jihatdan loyihalashtirishning asoslari haqida bilim, ko’nikma va malakalarini shakllantirish nazarda tutiladi. Fan dasturi fanlarning amaliy estetikaga doir xususiyatlarini anglab yetishda o’ziga xos ahamiyat kasb etadi.

O’quv fanining maqsadi va vazifalari

Fanni o’qitishdan maqsad - estetik madaniyatni takomillashtirish orqali talabalarda dunyoni estetik idrok qilish, go’zallik va hunuklik, ulug’vorlik va tubanlikni farqlay olish hamda yuksak estetik did talablariga mos hayot faoliyatini tashkil etishga yo’naltirilgan ilmiy asoslarni mustahkamlashdan iborat.

Fanning vazifasi:

- estetik did va estetik tuyg’uni tarbiyalash, insonparvarlik g’oyalarini idrok qilish;

- ichki va tashqi go’zallik uyg’unligini ta’minlash va bu orqali talabalarda estetik madaniyatni takomillashtirish;

- milliy va umumbashariy qadriyatlarning estetik mohiyatini idrok etish hamda ularni qadrlashga o’rgatish.

yoshlar estetik tuyg’usini tarbiyalashning nazariy va amaliy asoslarini tahlil qila olish;

- go’zallik va ulug’vorlik kategoriyalarining qadriyat sifatidagi ijtimoy-ma’naviy mohiyatini tushuntirish;

- talabalarga kasbiy faoliyatni estetik idrok etish, o’zlashtirish va munosabat bildirishning ilmiy-amaliy yo’llarini o’rgatish.

Fan bo’yicha talabalarning bilimiga, ko’nikma va malakasiga qo’yiladigan talablar

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr:

- «Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanining jamiyat ijtimoiy-ma’naviy hayotidagi o’rni, axloqiy tamoyillar, zamonaviy barkamol insonni voyaga yetkazishda etika fanining o’rni va ahamiyatini;

- «Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fan sifatidagi mohiyati, uning kategorial apparati va rivojlanish qonuniyatlarini; uning nazariy masalalari va tarixiy-metodologik manbalarini; estetik dunyoqarashni yuksaltirishning fundamental asoslarini hamda kasb odobnomasi fanining jamiyat ma’naviy hayotidagi o’rnini bilishi kerak.

- soliq xizmati xodimlarining xizmat vazifalarini vijdonan va mas’uliyat bilan yondashishini, zarur ko’nikma va malakaga, odob axloq va boshqa umuminsoniy

jihatlarga ega bo’lishini hamda fidoyilik, halollik va qatiyatlilikni kuchaytirishning yangi yo’nalishlari ilmiy nazariy asoslarini o’zlashtirish

- ta’lim oluvchilarda estetik dunyoqarashni yuksaltirish, estetik ma’naviyat va ijodiy fikrlarni shakllantirish, kasb odobnomasi fanini chuqurroq o’qitish, estetik tafakkur tarixini o’rganish va uni xolisona baholash; estetik tarbiya borasidagi umumiy qonuniyatlarini o’zlashtirish ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak.

- estetik munosabatlar tizimidagi o’zgarishlar va funksional masalalarni qiyosiy tahlil qilish; estetik dunyoqarashni boyitish, axloqiy madaniyatni shakillantirish.

Fanning o’quv rejadagi boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi va uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani –kuv rejadagi inson va jamiyat hayoti hamda faoliyatini o’rganuvchi “O’zbekiston tarixi”, “Falsafa”, “Ma’naviyat asoslari”, “Dinshunoslik”, “Madaniyatshunoslik”, “Sotsiologiya”, “Psixologiya”, “Pedagogika” “Milliy g’oya” kabi fanlar bilan uzviy bog’liq.

Fanni ishlab chiqarishdagi o’rni

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani jamiyatni ma’naviy jihatdan yangilash, moddiy va ma’naviy, estetik madaniyatning ustuvorligiga erishish va ularning estetik asoslarini mustahkamlashda muxim hisoblanadi.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» ni o’zlashtirish orqali bakalavr kelgusida jamoatchilik faoliyatida, davlat birlashmalarida, o’z-o’zini boshqarish organlarida, madaniy-ma’rifiy sohalardagi ishlarni tashkil etish va o’tkazishda ishtirok etadi.

Fanni o’qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar

Talabalar kasb odobnomasi fanini o’zlashtirishlari uchun o’qitishning ilg’or va zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi informatsion pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish muhim ahamiyatga ega. Fanni o’zlashtirishda darslik, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar, virtual stendlardan foydalaniladi. Ma’ruza va amaliy mashg’ulot darslarida aqliy hujum, keys-stadi, bumerang, klaster, matbuot konferensiyasi kabi ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi.

Mazkur fanni o’qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo’llanilishi nazarda tutilgan. “Debatlar”, “Aqliy hujum”, “Dumaloq stol”, “Disput”, “Bumerang” treninglarii. “Klaster”, “Esse” strategiyalari. “Insert” metodi va boshqalar.

O’quv jarayoni bilan bog’liq ta’lim sifatini belgilovchi holatlar quyidagilar: yuqori ilmiy-pedagogik darajada dars berish, muammoli ma’ruzalar o’qish, darslarni savol-javob tarzida qiziqarli tashkil qilish, ilg’or pedagogik texnologiyalardan va multimedia vositalaridan foydalanish, talabalarni undaydigan, o’ylantiradigan muammolarni ular oldiga qo’yish, talabchanlik, talabalar bilan individual ishlash, erkin muloqot yuritishga, ilmiy izlanishga jalb qilish.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» kursini loyihalashtirishda quyidagi asosiy konseptual yondoshuvlardan foydalaniladi:

Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim. Bu ta’lim o’z mohiyatiga ko’ra ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilarining to’laqonli rivojlanishini ko’zda tutadi. Bu esa ta’limni loyihalashtirayotganda, albatta, ma’lum bir ta’lim oluvchining shaxsini emas, avvalo, kelgusidagi mutaxassislik faoliyati bilan bog’liq o’qish maqsadlaridan kelib chiqqan holda yondashilishni nazarda tutadi.

Tizimli yondashuv. Ta’lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o’zida mujassam etmog’i lozim: jarayonning mantiqiyligi, uning barcha bo’g’inlarini o’zaro bog’langanligi, yaxlitligi.

Faoliyatga yo’naltirilgan yondashuv. Shaxsning jarayonli sifatlarini shakllantirishga, ta’lim oluvchining faoliyatini aktivlashtirish va intensivlashtirish, o’quv jarayonida uning barcha qobiliyati va imkoniyatlari, tashabbuskorligini ochishga yo’naltirilgan ta’limni ifodalaydi.

Dialogik yondashuv. Bu yondashuv o’quv munosabatlarini yaratish zaruratini bildiradi. Uning natijasida shaxsning o’z-o’zini faollashtirishi va o’z-o’zini ko’rsata olishi kabi ijodiy faoliyati kuchayadi.

Hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish. Demokratik, tenglik, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi faoliyat mazmunini shakllantirishda va erishilgan natijalarni baholashda birgalikda ishlashni joriy etishga e’tibor qaratish zarurligini bildiradi.

Muammoli ta’lim. Ta’lim mazmunini muammoli tarzda taqdim qilish orqali ta’lim oluvchi faoliyatini aktivlashtirish usullaridan biri. Bunda ilmiy bilimning ob’ektiv qarama-qarshiligi va uni hal etish usullarini, dialektik mushohadani shakllantirish va rivojlantirishni, amaliy faoliyatga ularni ijodiy tarzda qo’llashni mustaqil ijodiy faoliyati ta’minlanadi.

Axborotni taqdim qilishning zamonaviy vositalari va usullarini qo’llash - yangi kompyuter va axborot texnologiyalarini o’quv jarayoniga qo’llash.

O’qitishning usullari va texnikasi. Ma’ruza (kirish, mavzuga oid, vizuallash), muammoli ta’lim, keys-stadi, pinbord, paradoks va loyihalash usullari, amaliy ishlar.

O’qitishni tashkil etish shakllari: dialog, polilog, muloqot hamkorlik va o’zaro o’rganishga asoslangan frontal, kollektiv va guruh.

O’qitish vositalari: o’qitishning an’anaviy shakllari (darslik, ma’ruza matni, o’quv-uslubiy majmua) bilan bir qatorda - kompyuter va axborot texnologiyalari.

Kommunikatsiya usullari: talabalar bilan tezkor teskari aloqaga asoslangan bevosita o’zaro munosabatlar.

Teskari aloqa usullari va vositalari: kuzatish, blits-so’rov, oraliq va joriy va yakunlovchi nazorat natijalarini tahlili asosida o’qitish diagnostikasi.

Boshqarish usullari va vositalari: o’quv mashg’uloti bosqichlarini belgilab beruvchi texnologik karta ko’rinishidagi o’quv mashg’ulotlarini rejalashtirish, qo’yilgan maqsadga erishishda o’qituvchi va talabaning birgalikdagi harakati, nafaqat auditoriya mashg’ulotlari, balki auditoriyadan tashqari mustaqil ishlarning nazorati.

Monitoring va baholash: o’quv mashg’ulotida ham butun kurs davomida ham o’qitishning natijalarini rejali tarzda kuzatib borish. Kurs oxirida test topshiriqlari yoki yozma ish variantlari yordamida talabalarning bilimlari baholanadi.

I. “SOLIQ XIZMATIDA KASB ODOBNOMASI” FANI BO’YICHA MAVZULAR VA AMALIY MASHG’ULOT TURLARIGA AJRATILGAN

SOATLARNING TAQSIMOTI.

T/R

Mavzular nomi. SOATLAR

jam

i

ma’

ruza

sem

inar

Mus

taqi

l is

h

1. O’zbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati to’g’risida”gi Qonuni. O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlari xodimlarining kasb odobnomasi haqida. Soliq xizmatida kasb odobi fanining maqsadi va vazifalari.

6 2 2 2

2. I.A Karimov ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”asarida shaxs ma’naviy qiyofasi masalalari va buyuk siymolar, allomalarning kasb odobi haqidagi fikrlari. Temur tuzuklari. Odob-axloq

6 2 2 2

haqidagi hadislar.

3. Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetukligi. Kasbiy malaka va mahorat.

6 2 2 2

4. Estetik qarashlar. Yuksak insoniy, ma’naviy va axloqiy fazilatlar.

6 2 2 2

5. Soliq xizmati xodimlarining kasb axloqi. Axloqiy kategoriyalarining o’ziga xos xususiyatlari: vatanparvarlik, adolat, javobgarlik, burch, mas’uliyat, or-nomus, vijdon.

6 2 2 2

6. Soliq xizmati xodimlarida muomala madaniyati, sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarni shakllantirish.

6 2 2 2

7. Kasb axloqi prinsipi va normalari. Umuminsoniy axloqqa zid illatlarning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llari.

6 2 2 2

8. Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi. 6 - 2 2

9. Soliq xizmatida ma’naviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari.

6 2 2 2

10. Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini samarali tashkil etish yo’llari. Kasbiy faoliyatda ma’naviy yuksalish istiqbollari.

6 2 2 2

Jami: 58 18 20 20

ASOSIY QISM

MA’RUZA VA AMALIY MAShG’ULOTLAR

1-mavzu: O’zbekiston Respublikasining Qonuni Davlvt soliq xizmati to’g’risida. O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlari

xodimlarining kasb odobnomasi haqida. Soliq xizmatida kasb odobi

fanining maqsadi va vazifalari milliy mafkura shakllanishidagi o’rni, ta’siri.

O’zbekiston Respublikasining Davlat soliq xizmati to’g’risidagi qonuning maqsadi, asosiy fazifalari, huquq va majburiyatlari haqida. Kasb odobnomasi. Umumiy qoidalar. Xodimning soliq to’lovchilar bilan muomala madaniyati. Xodimning jamoadagi xulq-atfori va hamkasblari bilan bo’lgan axloq munosabatlari. Rahbar xodimlarning asosiy axloq prinsiplari. Javobgarlik.

O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati.

Odob va kasb odobi haqida tushuncha. Soliq xizmati xodimlarining kasb odobi va mahorati mezonlari. Kasb odobi va ma’naviy kamolati haqida. Soliq xizmatida kasbiy odob-aqloq qoidalari. Kasb etikasi va madaniyati. Ma’naviy barkamollik va komil inson darajasi.

Soliq xizmat xodimining o’z davlati konstitutsiyasi va qonunlariga qat’iy rioya etishi, buyruq, nizom talablari va xizmat vazafasini bajarishi. Xodimning g’oyaviy-estetik saviyasi. Mustaqil o’qish-umumiy, siyosiy va kasbiy yo’nalishda. Soliq xizmatida estetik faollik. Mustaqillik ruhida yangicha fikrlash va kasbiy faoliyatga yangicha qarash masalalari. Odob va hulqiy go’zallik. Odob va ma’naviy yetuklik.

Adabiyotlar: A1;A2; A3; A4; A5; A6; Q7; Q8; Q9. Q10. Q11. Q12. Q13. Q14. Q15.

2-MAVZU: I.A Karimov ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida shaxs ma’naviy qiyofasi masalalari va buyuk siymolar, allomalarning kasb odobi haqidagi fikrlari. Temur tuzuklari. Odob-axloq haqidagi

hadislar.

I.A Karimovning ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”asarida ma’naviy-estetik masalalar. Amir Temur saboqlari. Temur tuzuklari haqida. Inson ko’rki-odob (odob-axloq haqidagi hadisi shariflar).

Abu Ali Ibn Sino – axloq har bir kishining o’z-o’zini idora qilish ilmidir so’zining tahlili. Ibn Sinoning axloqiy tarbiya haqidagi g’oyalari.Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” asarida ilm- fan, axloq va ma’rifat masalalari. Nizomulmulkning “Siyosatnoma” asarida kasbga sadoqat va rahbarlik sifatlari.

Bahovuddin Naqshband– barkamol inson tarbiyasi haqida. Farobiy va

Beruniyning ahloqiy-ma’rifiy qarashlari. Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” (Saodatga boshlovchi bilim) asarida komil inson tarbiyasi haqida.

Ahmad Yugnakiy, Zamaxshariyning axloqiy qarashlari. Amir Temurning axloq va odobga oid o’git nasixatlari.A.Navoiyning axloqiy qarashlari markazida insonparvarlik g’oyasi. Shuningdek, Lutfiy, Abdurahmon Jomiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Mirzo Bedil kabi mutafakkir allomalarning go’zal axloq haqidagi fikrlari. Kaykovusning “Qobusnoma” asarida Sharq axloqi mezonlari.

Abdulla Avloniy “Turkiy Guliston yoxud axloq” asarida fikr, axloq va sog’lom insonni tarbiyalash masalari. O’zbek xalq og’zaki ijodida ifodalangan tarbiyaviy g’oyalar va insonning yaxshi fazilatlari.

Adabiyotlar: A1;A2; A3; A4; A5; A6; Q7; Q8; Q9. Q10. Q11. Q12. Q13. Q14. Q15.

3-mavzu: Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetukligi.

Kasbiy malaka va mahorat.

Soliq xizmati xodimining psixologik yetuklik mezoni: ongli, erkin va mantiqli fikr, ma’naviy sifatlar, qiziqish, bilim, ko’nikma, malaka, qobiliyat, estetik his-tuyg’u, ichki va tashqi intizom, o’zga kishilarning xohish-istak, kechinmalarini tushunish.

Xodimning kasbiy mahorati mezoni: (aqliy salohiyat, bilim, ko’nikma, malaka, tajriba, ichki intizom, amaliy harakat, o’qish, o’rganish, ijod, ijtimoiy harakat, o’z ustida ishlash, mustaqil o’qish, g’oyaviy saviya, yuksak dunyoqarash, kasbiy ma’lumot, qobiliyat, etika, estetika va texnika, tashkilotchilik, tirishqoqlik, muloqot-erkin va mantiqiy munosabat, insoniy xulq va odob me’yori, sa’y–harakat, burch, adolat, vijdon, oriyat, ilmiy izlanish, ijtimoiy siyosiy, ma’naviy, ma’rifiy saviya, onglilik va h.k).

Soliq xizmati xodimining kasbiy faoliyatida emotsional xolatlarning o’ziga xos turlari. His-tuyg’u va kayfiyat. Yuz harakatlar-mimika. Qo’l va gavdaning ma’noli harakatlari. Tashqi va ichki qiyofa. So’z ohangi, nutqi.

Insoniy munosabatlari psixologiyasi. O’zaro til topishish, bir-birini tushunish, ijtimoiy tarbiyaga asos solish, mehnat samaradorligiga erishish, ijtimoiylashish.

Adabiyotlar: A1;A2; A3; A6; Q7; Q8; Q9. Q10. Q11. Q12. Q14. Q15.

4-mavzu: Estetik qarashlar. Yuksak insoniy, ma’naviy va axloqiy fazilatlar.

Xodimning kasb madaniyati va odobi haqida. Moddiy va ma’naviy madaniyat. Ichki va tashqi madaniyat. Soliq xizmatida fuqarolar bilan muomala qilish madaniyati va qoidalari. Kasbiy odobning namoyon bo’lishi. Muomala, sharqona muloqot, intellektual salohiyat, madaniyat, ma’naviy sifatlar, yuksak insoniy fazilat, layoqat, tashqi va ichki qiyofa, insoniylik, Vatanparvarlik, mehnatsevarlik, kamtarlik va go’zallik tushunchalari.

Soliq xizmati xodimlarining fazilatlari-sog’lom dunyoqarash, mustaqil va ijodiy fikr, axloqiy poklik, his-tuyg’u, faollik, yurish-turish, so’zlashuv, kiyinish odobi, hayo, ibo, nazokat, andisha tushunchalari haqida.

Insoniy sifat va fazilatlar, xislatlar, tashqi va ichki qiyofa, jismoniy sog’lomlik, xushbichimlilik. Inson ma’naviyatining tashqi ifodasi-so’zi, fikri, kiyinishi, jamoa bilan munosabati, xulq-atvorida namoyon bo’lishi. Inson ma’naviyatining ichki ko’rinishi-anglash, fahmlash, tasavvur, his-tuyg’ularda ifoda etilishi.

Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy qiyofasini belgilovchi fazilatlar: milliy g’urur, mehnatsevarlik, mehr-oqibat, insoniylik. Inson ma’naviyati – odob, xulq, madaniyatdan tashkil topishi. Xodimning ma’naviy sifatlari-bunyodkorlik, yaratuvchanlik, chuqur bilim, yuksak tafakkur, sog’lom fikr, xalqparvarlik va vatanparvarlik.

Xodimning irodaviy sifat va fazilatlari. Iroda faoliyati. Kuchli iroda, qat’iylik, mardlik, jasurlik, chidamlilik kabi irodaviy fazilatlar haqida. Irodaning mustaqilligi. Xodimning kirishimlilik darajasi. Irodaviy fazilatlarni shakllantirish usullari.

Axloqiy fazilatlar: bag’rikenglik, vazminlik, vatanparvarlik, insoniylik, vijdoniylik, intizom, ishchanlik, halolik, mehr-oqibat, muruvvat, mehnatsevarlik, rostgo’ylik, samimiylik, teran fikr, fozillik, fidoyilik, xushmuomalalik, chidamlilik, irodalilik, shijoat, haqqoniylik va madaniyatlilik haqida. Ma’naviy va axloqiy qoidalarga rioya etish.

Adabiyotlar: A1;A2; A3; A5; A6; Q7; Q8; Q9. Q10. Q13. Q14. Q15.

5-mavzu: Soliq xizmati xodimlarining kasb axloqi. Axloqiy

kategoriyalarining o’ziga xos xususiyatlari: Vatanparvarlik, adolat, javobgarlik, burch, mas’uliyat, or-nomus, vijdon.

Kasb axloqi haqida tushuncha. Axloq funksiyalari-boshqaruv, tarbiya, bilish, baholash, yo’naltirish, kommunikativlik.

Axloqiy faoliyat. Axloqiy munosabatlar. Axloq kategoriyalari: Vatanparvarlik, adolat, javobgarlik, burch, or-nomus, vijdon tushunchalari.

Yetuk, axloq va odob inson ziynati ekanligi. “Burch”, “Mas’uliyat” tushunchasi haqida. Kasbiy va ijtimoiy majburiyatlar. Burch va harakatlarni anglab yetish. Burch, mas’uliyat, sog’lom dunyoqarashning chambarchas bog’liqligi.

Kasbiy faoliyatda fidoyilik va sadoqat-xodimning asosiy burchi sifatida. Soliq xizmati xodimining burch va mas’uliyatini chuqur his etishi.

Mehnatsevarlik, iymon, e’tiqod, axloq, odob, ijod, vijdon, sadoqat, fidoyilik, tashabbuskorlik, tashkilotchilik va ijodkorlik, sog’lom fikr, xalqparvarlik va vatanparvarlik tushunchalari haqida. Soliq xizmati xodimining majburiyatlari va uning belgilangan tartibda bajarilishi. Xodimning mas’uliyatli kasb sohibi sifatida faoliyat ko’rsatishi haqida. Mustaqillik ruhida yangicha fikrlash, burch va mas’uliyatni ongli his etish, ijodkorlik, tashabbuskorlikning nomoyon bo’lishi.

Adabiyotlar: A1; A4; A5; A6; Q7; Q8; Q9. Q10. Q11. Q12. Q13. Q14.

6-mavzu: Soliq xizmati xodimlarida muomala madaniyati, sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarni shakllantirish.

Soliq xizmatida muomala madaniyatining o’rni va ta’siri. Muloqot odobining maqsadga muvofiqligi.

Muloqot turlari: xodimning o’z-o’ziga munosabati va o’zaro madaniy muloqot, ota-ona, katta kishilar muloqoti, ish va o’qish, jamoat joylaridagi muloqot, to’y-tantanalardagi muloqot, tashkilotlardagi muloqot, madaniy xordiq chiqarish mkaskanlaridagi muloqot, turli xarakterdagi ommaviy yig’inlardagi muloqot.

Muomala darajalari: muomalaning faktik, axborot, munozaraviy, oshkoralik darajalari. Shaxslararo aloqada muomala mazmunining namoyon bo’lishi. Muomala funksiyalari. Soliq xizmati xodimining muomala madaniyatida: xushmomalalilik, hurmat, ehtirom, samimiy munosabat, kamtarlik, madaniyatlilik,

aqliy, axloqiy, estetik, siyosiy-huquqiy va xulq-atvor qoidalariga ega bo’lish.

Muloqot bosqichlari. Muloqot yo’nalishlari. Muloqotning kommunikativ tomonlari. Muloqot jarayonidagi turli xil harakatlar. Samarali muomala texnika va texnologiyasi. Muomala –muloqotning samaradorligi. Muloqotning yetishmasligidan yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yo’llari.

Kasbiy faoliyatda sog’lom–ruhiy muhit va munosabatlar.

Adabiyotlar: A1;A2; A3; A4; A5; Q7; Q8; Q9. Q10. Q11.. Q14. Q15.

7-mavzu: Kasb axloqi prinsipi va normalari.

Umuminsoniy axloqqa zid illatlarning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llari.

“Prinsip”-nazariya, ta’limot, fan kabilarning qonun-qoidasi sifatida. Umuminsoniy axloq prinsiplari: insonparvarlik, jamoatchilik, adolat, qonuniylik, vatanparvarlik.

“Me’yor”-qonun-qoida, biror narsa, ishning aniq belgilangan o’lchami, miqdori, me’yori sifatida. Umuminsoniy axloq me’yorlari: xushmuomalalilik, odoblilik, kamtarlik, halollik va rostgo’ylik, ochiqko’ngillilik. Saxiylik, hozirjavoblilik, o’zaro hurmat, shijoat va xushyorlik, jasorat, dovyuraklik, mardlik, hayolilik va pokizalik, sobit-qadamlik, sabr-qanoatlilik haqida.

“Illat” so’zi-tanadagi dard, kasallik, xastalik, jismoniy, ruhiy kamchilik, nuqson, balo, ofat degan ma’no sifatida. Axloq normalarini buzish: bezorilik, qo’pollik, qasos, qasam, xudbinlik, o’g’rilik, firibgarlik, poraxo’rlik, mayda bezorilik va h.k.

Umuminsoniy axloqqa zid illatlar: umuminsoniy odob-axloq prinsiplpri va me’yorlari doirasiga sig’maydigan xatti-harakatlar. “Illat” axloqiy yomonlik tushunchasi. Noto’g’ri xatti-harakatlar, intizomsizlik, mas’uliyatsizlik.

Umuminsoniy axloqqa zid illatlar: g’azab, jaholat, adovat, g’iybat, haqorat, hasad, nifoq, zulm, yolg’onchilik, maqtanchoqlik, dangasalik, ichkilikbozlik, manfaatparastlik, ayyorlik, xushomadgo’ylik, ikkiyuzlamachilik, ezmalik, jizzakilik, buzuqchilik, jinoyatchilik kabilar haqida.

Axloqqa zid illatlarning kelib chiqish sabablari va shart-sharoitlari. Eskilik va yangilik o’rtasidagi ziddiyatlar. Axloqqa zid illatlarga qarshi kurashishning asosiy yo’nalishi: mehnat shartnomalarini bajarish, intizomni kuchaytirish, axloqsizlikni

oldini olish, samaralik mehnat qilish, axloqqa zid illatlarnini tugatish.

Adabiyotlar: A1; A4; A5; A6; Q7; Q8; Q9. Q10. Q11. Q12.Q14. Q15.

8-mavzu: Soliq xizmatida ma’naviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari.

Ma’naviy-intellektual ehtiyoj va sifatlar. Kasbiy mahorat va ijodiy mehnat. Qobiliyat va uning turlari: bilish, tushuntira olish, kuzatuvchanlik, nutq, obro’ orttira olish va muomala madaniyati haqida.

Soliq xizmatida sog’lom munosabatlarni tashkil etish. Ma’naviy-ruhiy sog’lomlik va o’zaro sog’lom munosabat. Sog’lom ish faoliyatini tashkil etish. Jamoat va sog’lom ruhiy muhitni shakllantirish omillari.

Xodimning o’z ishiga talabchanligi va har qanday qonunbuzarlikning oldini olishi. Kasbiy faoliyatda umumiy talablar va axloqiy qoidalarga rioya etish. Muomalada kamtar, vazmin, dilkash, adolatli bo’lish. Xodimning xizmat joyida ishchanlik muhitini yaratish.

Adabiyotlar: A1;A2; A3; A4; A6; Q7; Q8; Q9. Q10. Q13. Q14. Q15.

9-mavzu: Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini samarali tashkil etish yo’llari. Kasbiy faoliyatda ma’naviy yuksalish istiqbollari.

Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini tashkil etish. Ma’naviyat-inson ruhiy va aqliy olamining majmui ekanligi. Ma’rifat va ziyo haqida. Qadr topgan inson haqida. Mavzuga doir ma’ruza, davra suhbati, savol-javob, innovatsion treninglar tashkil etish va o’tkazish. Ta’lim-tarbiya jarayonida texnologik yondoshuv.

Jamiyat barqarorligi va iqtisodiy yuksalishga erishish yo’llari. Yangi texnika, texnologiya va fan yutuqlarini o’zlashtirish. Yoshlarning iste’dodi, mustaqil fikr yuritishi, qobiliyati, mas’uliyati, iqtisodiy tafakkuri kengligiga erishish yo’llari. Ho’jalik yuritishda zamonaviy usullarni o’zlashtirish. Siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy, tarbiyaviy ishlarning samaradorligiga erishish yo’llari.

O’zbekona tafakkur asosida hayot va mehnatga ijobiy munosabatni kuchaytirish, yangi dunyoqarashni shakllantirish va fuqarolik jamiyatini barpo etish masalalari haqida.

Adabiyotlar: A1;A2; A3; A4; Q7; Q8; Q9. Q10. Q11. Q12. Q14. Q15.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani bo’yicha ma’ruza mashg’ulotlarining kalendar tematik rejasi

t/r Ma’ruza mavzulari Soat

1 2 3

1- Mavzu. “O’zbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati to’g’risida”gi Qonuni. O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlari xodimlarining kasb odobnomasi haqida. Soliq xizmatida kasb odobi fanining maqsadi va vazifalari.

1-

2

1. Kasb odobnomasi haqida

2. Xodimning kasb etikasi va madaniyati.

3. Soliq xizmati xodimlarining manaviy barkamolligi va komil inson darajasi.

4. Odob-xulqiy go’zallik va manaviy etuklik sifatida.

2- Mavzu O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning “YUksak manaviyat – engilmas kuch" asarida shaxs manaviy qiyofasi masalalari va buyuk siymolar, allomalarning kasb-odobi haqidagi fikrlari. Temur tuzuklari. Odob-axloq haqidagi hadislar.

2


2. Buyuk mutaffakir allomalarning go’zal axloq haqidagi fikrlari.

3. Axloq va odobga oid o’git nasihatlar.

3- Mavzu. Soliq xizmati xodimining psixologik etukligi. Kasbiy malaka va mahorat 2

1. Soliq xizmati xodimlarining psixologik etuklik mezoni.

2. Muloqot va shaxslararo munosabatlar psixologiyasi.

3. Kasbiy mahorat, aqliy salohiyat va yuksak dunyoqarash masalalari

4. Soliq xizmati xodimlari kasbiy faoliyatining emosional holati.

4- Mavzu. Estetik qarashlar. YUksak insoniy, manaviy va axloqiy fazilatlar.

2

1. Xodimning kasb madaniyati haqida.

2. Kasb odobining namoyon bo’lishi.

3. Soliq xizmati xodimining manaviy ruhiy qiyofasi va aqliy salohiyati.

4. Manaviy va axloqiy qiyofani belgilovchi fazilatlar.

5- Mavzu. Soliq xizmati xodimlarining kasb axloqi. Axloqiy kategoriyalarning o’ziga xos xususiyatlari: vatanparvarlik, adolat, javobgarlik, burch, masuliyat, or-nomus, vijdon.

2

1. Soliq xizmati xodimining kasb odobi haqida tushuncha.

2. Axloqiy qonunlar va go’zallik.

3. Xodimning etikasi, xulq-atvor meyori.

4. Etuk odob va axloq inson ziynati ekanligi.

6 -Mavzu SOLIQ XIZMATI XODIMLARIDA MUOMALA MADANIYATI, SOG’LOM-RUHIY MUHIT VA

MUNOSABATLARNI SHAKLLANTIRISH.

2

1. Soliq xizmatida muomala madaniyati o’rni va tasiri.

2. Muomala darajalari, muloqot turlari.


4. Kasbiy faoliyatda sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarni tarkib toptirishning samarali yo’llari.

7- Mavzu. Kasb axloqi prinsipi va normalari. Umuminsoniy axloqqa zid illatlarning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llari.

2

1. Kasb axloqi tushunchasining mazmun-mohiyati va asosiy xususiyatlari

2. Umuminsoniy axloq tamoyillari va meyorlari.

3. Kasbiy va umuminsoniy axloqqa zid illatlar va ularni

bartaraf etish

4. Soliq xizmati xodimlarida kasbiy axloqni shakllantirish masalalari

8- Mavzu. Soliq xizmatida manaviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari

2

1. Soliq xizmati xodimlarining manaviy-intellektual sifatlari


3. Kasbiy faoliyatda ishchanlik muhitini yaratish.

9- Mavzu. Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini samarali tashkil etish yo’llari. Kasbiy faoliyatda ma’naviy

yuksalish istiqbollari.

2

1. Soliq xizmatida ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish.

2. Ta’lim-tarbiya jarayonida texnologik yondashuv.

3. Yangicha dunyoqarash va fuqarolik jamiyatini barpo etish masalalari.

Jami 18

AMALIY MAShG’ULOTLAR MAVZULARI.

1-mavzu. O’zbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati to’g’risida”gi Qonuni. O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati

organlari xodimlarining kasb odobnomasi haqida. Soliq xizmatida kasb odobi fanining maqsadi va vazifalari, milliy mafkura shakllanishidagi

o’rni, ta’siri.

1. Kasb odobnomasi haqida.2. Xodimning kasb etikasi va madaniyati.3. Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy barkamolligi va komil inson darajasi. 4. Odob-xulqiy go’zallik va ma’naviy yetuklik sifatida.

2-mavzu. I.A Karimov ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”asarida shaxs ma’naviy qiyofasi masalalari va buyuk siymolar, allomalarning kasb odobi haqidagi fikrlari. Temur tuzuklari. Odob-axloq haqidagi

hadislar.

1.I.Karimov “Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch asarida” ma’naviy estetik masalalar.



3-mavzu. Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetukligi.

Kasbiy malaka va mahorat.

1. Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetuklik mezoni.

2. Kasbiy mahorat, aqliy salohiyat va yuksak dunyoqarash masalalari.

3. Soliq xizmati xodimlari kasbiy faoliyatining emotsional holati.

4-mavzu. Estetik qarashlar. Estetik qarashlar. Yuksak insoniy, ma’naviy va axloqiy fazilatlar.

1. Xodimning kasb madaniyati haqida.


3. Soliq xizmati xodimining ma’naviy ruhiy qiyofasi va aqliy salohiyati.

4. Ma’naviy va axloqiy qiyofani belgilovchi fazilatlar.

5-mavzu: Soliq xizmati xodimlarining kasb axloqi. Axloqiy kategoriyalarining o’ziga xos xususiyatlari: Vatanparvarlik, adolat,

javobgarlik, burch, mas’uliyat, or-nomus, vijdon.

1. Soliq xizmati xodiminingkasb odobi haqida tushuncha.


3. Xodimning etikasi, xulq-atvor me’yori.

4. Yetuk odob va axloq inson ziynati ekanligi.

6-mavzu: Soliq xizmati xodimlarida muomala madaniyati, sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarni shakllantirish.

1. Soliq xizmatida muomala madaniyati o’rni va ta’siri. 2. Muomala darajalari, muloqot turlari. 3. Soliq xizmati xodimining kasbiy estetikasi.


7-mavzu: Kasb axloqi prinsipi va normalari. Umuminsoniy axloqqa zid illatlarning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llari.

1. Umuminsoniy axloq prinsiplari va me’yorlari.

2. Umuminsoniy axloqqa zid illatlar.

3. Axloqqa zid illatlarning tugatish.

8-mavzu: Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi. Komillik.

1. Komil inson tushunchasi haqida.

2. Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi.

3. Komil inson- mustaqil, erkin ijodiy fikr yurituvchi shaxs sifatida.

9- mavzu: Soliq xizmatida ma’naviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari

1. Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy-intellektual sifatlari.



10 - mavzu: Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini samarali tashkil etish yo’llari. Kasbiy faoliyatda ma’naviy yuksalish istiqbollari.

1. Soliq xizmatida ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish.

2. Ta’lim-tarbiya jarayonida texnologik yondashuv.

3. Yangicha dunyoqarash va fuqarolik jamiyatini barpo etish masalaari.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi»fani bo’yicha amaliy mashg’ulotlarning kalendar tematik rejasi

t/r Amaliy mashgulot mavzulari Soat

1 2 3

1- 1-mavzu: O’zbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati to’g’risida”gi Qonuni. O’zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlari xodimlarining kasb odobnomasi haqida. Soliq xizmatida kasb odobi fanining maqsadi va vazifalari, milliy mafkura shakllanishidagi o’rni, ta’siri.

2

1. Kasb odobnomasi haqida.


3. Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy barkamolligi va komil inson darajasi

4. Odob-xulqiy go’zallik va ma’naviy yetuklik sifatida

2-mavzu: I.A Karimov ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”asarida shaxs ma’naviy qiyofasi masalalari va buyuk

siymolar, allomalarning kasb odobi haqidagi fikrlari. Temur tuzuklari. Odob-axloq haqidagi hadislar.

2




3- mavzu: Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetukligi. Kasbiy malaka va mahorat.

2

1. Soliq xizmati xodimlarining psixologik yetuklik mezoni. 2

2. Kasbiy mahorat, aqliy salohiyat va yuksak dunyoqarash masalalari.

3. Soliq xizmati xodimlari kasbiy faoliyatining emotsional holati.

4-mavzu: Estetik qarashlar. Estetik qarashlar. Yuksak insoniy, ma’naviy va axloqiy fazilatlar.1. Xodimning kasb madaniyati haqida.


3. Soliq xizmati xodimining ma’naviy ruhiy qiyofasi va aqliy salohiyati.

4. Ma’naviy va axloqiy qiyofani belgilovchi fazilatlar.

5-mavzu: Soliq xizmati xodimlarining kasb axloqi. Axloqiy kategoriyalarining o’ziga xos xususiyatlari: Vatanparvarlik,

adolat, javobgarlik, burch, mas’uliyat, or-nomus, vijdon.

2

1. Soliq xizmati xodiminingkasb odobi haqida tushuncha.


3. Xodimning etikasi, xulq-atvor me’yori.

4. Yetuk odob va axloq inson ziynati ekanligi.

6-mavzu: Soliq xizmati xodimlarida muomala madaniyati, sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarni shakllantirish

2

1. Soliq xizmatida muomala madaniyati o’rni va ta’siri.

2. Muomala darajalari, muloqot turlari.



7-mavzu: Kasb axloqi prinsipi va normalari. Umuminsoniy axloqqa zid illatlarning kelib chiqish sabablari va ularni

bartaraf etish yo’llari.

2

1. Umuminsoniy axloq prinsiplari va me’yorlari.

2. Umuminsoniy axloqqa zid illatlar.

3. Axloqqa zid illatlarning tugatish.

8-mavzu: Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi. Komillik.

(17-hafta. Talabalar bilimini oraliq baholash bo’yicha reyting ballarini jamlash haftasi)

2

1. Komil inson tushunchasi haqida.

2. Kasbiy faoliyatda-komil inson g’oyasi.

3. Komil inson- mustaqil, erkin ijodiy fikr yurituvchi shaxs sifatida

9-mavzu: Soliq xizmatida ma’naviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari.

(21-hafta. Talabalar bilimini joriy va oraliq baholash bo’yicha reyting ballarini jamlash haftasi)

2


2. 2. Qobiliyat va uning turlari.

3. 3. Kasbiy faoliyatda ishchanlik muhitini yaratish

10-mavzu: Soliq xizmatida ma’naviyat va ma’rifat ishlarini samarali tashkil etish yo’llari. Kasbiy faoliyatda

ma’naviy yuksalish istiqbollari.

2

1 Soliq xizmatida ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish.

2 Ta’lim-tarbiya jarayonida texnologik yondashuv.

3 Yangicha dunyoqarash va fuqarolik jamiyatini barpo etish masalaari.

4 Soliq xizmati xodimlarining boshqaruv faoliyatini takomillashtirish.

Jami 20

MUSTAQIL TA’LIMNI TAShKIL ETIShNING

ShAKLI VA MAZMUNI

Fan bo’yicha talabaning mustaqil ta’limi shu fanni o’rganish jarayonining tarkibiy qismi bo’lib, uslubiy va axborot resurslari bilan to’la ta’minlangan. Talabalar auditoriya mashg’ulotlarida professor-o’qituvchilarning ma’ruzasini tinglaydilar, amaliy misollar yechadilar. Auditoriyadan tashqarida talaba darslarga tayyorlanadi, adabiyotlarni konspekt qiladi, uy vazifa sifatida berilgan topshiriqlarni bajaradi. Bundan tashqari ayrim mavzularni kengroq o’rganish maqsadida qo’shimcha adabiyotlarni uqib referat (taqdimot)lar tayyorlaydi hamda mavzu bo’yicha testlar yechadi. Mavzuga doir masalalar, keys-stadi va o’quv loyihalarini Axborot resurs markazi manbalari hamda izlanish ob’ekti bo’lmish korxona va tashkilotlarning ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlari hamda O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlarini to’plagan holda bajaradi. Mustaqil ta’lim natijalari reyting tizimi asosida baholanadi.

Uyga berilgan vazifalarni bajarish, yangi bilimlarni mustaqil o’rganish, kerakli ma’lumotlarni izlash va ularni topish yo’llarini aniqlash, Internet

tarmoqlaridan foydalanib ma’lumotlar to’plash va ilmiy izlanishlar olib borish, ilmiy to’garak doirasida yoki mustaqil ravishda ilmiy manbalardan foydalanib ilmiy maqola (tezis) va ma’ruzalar tayyorlash kabilar talabalarning darsda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi, ularning mustaqil fikrlash va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi. Shuning uchun ham mustaqil ta’limsiz o’quv faoliyati samarali bo’lishi mumkin emas. Uy vazifalarini tekshirish va baholash amaliy mashg’ulot olib boruvchi o’qituvchi tomonidan, konspektlarni va mavzuni o’zlashtirish darajasini tekshirish va baholash esa ma’ruza darslarini olib boruvchi o’qituvchi tomonidan har darsda amalga oshiriladi.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanidan mustaqil ish majmuasi fanning barcha mavzularini qamrab olgan quyidagi mavzu ko’rinishida shakllantirilgan:

Talabalar mustaqil ta’limining mazmuni va hajmi

T/r

Ishchi o’quv dasturining musta-

qil ta’limga oid mavzulari

Topshiriq va

tavsiyalar

Bajarilish

Muddati

Hajmi

(soatda)

1 2 3 4 5

1. Kasbiy odob-axloq qoidalari Konspekt Shu mavzuga

oid seminardan

oldin

1

2. I. A. Karimov “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asarida ma’naviy-estetik masalalar.

Taqdimot 1

3. Soliq xizmati xodimining psixologik yetukligi mezoni.

1

4. Xodimning soliq to’lovchilar bilan muomala madaniyati

---“---“--- --“--“ -- 1

5. Rahbar xodimlarning asosiy axloq prinsiplari

---“---“--- --“--“ -- 1

6. Soliq xizmati xodimlarining kasb odobi va ma’naviy kamolati.

Referat --“--“ -- 1


---“---“--- --“--“ -- 1

8. Xodimning ma’naviy barkamolligi va komil inson darajasi.

---“---“--- --“--“ -- 1

9. Soliq xizmati xodimining ma’naviy-axloqi sifat va vazifalari.

---“---“--- --“--“ -- 1

10. Inson ma’naviyati-odob, xulq, madaniyat

---“---“--- --“--“ -- 1

11. Estetik did, his-tuyg’u va estetik qarashlar.

Konspekt --“--“ -- 1

12. Yetuk axloq va odob- inson ziynati.

---“---“--- --“--“ -- 1

13. Soliq xizmatida muomala madaniyati.

Referat --“--“ -- 1


---“---“--- --“--“ -- 1

15. Kasbiy faoliyatda sog’lom-ruhiy muhit va munosabatlarning tarkib toptirishning samarali yo’llari.

---“---“--- --“--“ -- 1

16. Kasbiy va ijtimoiy majburiyatlar, burch va madaniyatni anglab yetishi.

---“---“--- --“--“ -- 1

17. Soliq xizmati xodimlarning ma’naviy-intellektual sifatlari.

---“---“--- --“--“ -- 1

18. Soliq xizmatida burch va Konspekt --“--“ -- 1

mas’uliyat.

19. Qobiliyat va uning turlari. ---“---“--- --“--“ -- 1

20. Jamoada sog’lom ruhiy muhitni shakllantirish omillari

---“---“--- --“--“ -- 1

Jami: 20

5. “Soliq xizmatida kasb odobi” fanlaridan kurs ishi rejalashtirilmagan.

Dasturning axborot-uslubiy ta’minoti

Mazkur fanni o’qitish jarayonida ta’limning zamonaviy ilg’or interfaol usullaridan, pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining prezentatsiya (taqdimot), multimedia va elektron-didaktik texnologiyalardan foydalaniladi. Amaliy mashg’ulotlarda aqliy hujum, klaster, blits-so’rov, guruh bilan ishlash, insert, taqdimot, keys-stadi kabi usul va texnikalardan keng foydalaniladi.

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fanidan talabalar bilimini reyting tizimi asosida baholash mezoni

«Soliq xizmatida kasb odobnomasi» fani bo’yicha reyting jadvallari, nazorat turi, shakli, soni hamda har bir nazoratga ajratilgan maksimal ball, shuningdek, joriy va oraliq nazoratlarining saralash ballari haqidagi ma’lumotlar fan bo’yicha birinchi mashg’ulotda talabalarga e’lon qilinadi.

Fan bo’yicha talabalarning bilim saviyasi va o’zlashtirish darajasining Davlat ta’lim standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat turlari o’tkaziladi:

• joriy nazorat (JN) - talabaning fan mavzulari bo’yicha bilim va amaliy ko’nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Joriy nazorat fanning xususiyatidan kelib chiqqan holda ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarda og’zaki so’rov, test o’tkazish, suhbat, nazorat ishi, kollekvium, uy vazifalarini tekshirish va shu kabi boshqa shakllarda o’tkazilishi mumkin;

• oraliq nazorat (ON) - semestr davomida o’quv dasturining tegishli (fanlarning bir necha mavzularini o’z ichiga olgan) bo’limi tugallangandan keyin talabaning nazariy bilim va amaliy ko’nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Oraliq nazorat bir semestrda ikki marta o’tkaziladi va shakli (yozma, og’zaki, test va hokazo) o’quv faniga ajratilgan umumiy soatlar hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi;

• yakuniy nazorat (YaN) - semestr yakunida muayyan fan bo’yicha nazariy bilim va amaliy ko’nikmalarni talabalar tomonidan o’zlashtirish darajasini baholash usuli. Yakuniy nazorat asosan tayanch tushuncha va iboralarga asoslangan "Yozma ish" shaklida o’tkaziladi.

ON o’tkazish jarayoni kafedra mudiri tomonidan tuzilgan komissiya ishtirokida muntazam ravishda o’rganib boriladi va uni o’tkazish tartiblari buzilgan hollarda ON natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda ON qayta o’tkaziladi.

Oliy ta’lim muassasasi rahbarining buyrug’i bilan monitoring va ichki nazorat bo’limi rahbarligida tuzilgan komissiya ishtirokida YaN ni o’tkazish jarayoni muntazam ravishda o’rganib boriladi va uni o’tkazish tartiblari buzilgan hollarda YaN natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda YaN qayta o’tkaziladi.

Talabaning bilim saviyasi, ko’nikma va malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi asosida talabaning fan bo’yicha o’zlashtirish darajasi ballar orqali ifodalanadi.

Fan bo’yicha talabalarning semestr davomidagi o’zlashtirish ko’rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi, shundan: Ya.N.-30 ball, J.N.-40 ball va O.N.-30 ball qilib taqsimlanadi.

Ball Baho Talabalarning bilim darajasi

86-100 A’lo

Xulosa va qaror qabul qilish. Ijodiy fikrlay olish. Mustaqil mushohada yurita olish. Olgan bilimlarini amalda qo’llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo’lish

71-85 Yaxshi Mustaqil mushohada qilish. Olgan bilimlarini

amalda qo’llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo’lish

55-70 QoniqarliMohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish.

Tasavvurga ega bo’lish

0-54 Qoniqarsiz Aniq tasavvurga ega bo’lmaslik. Bilmaslik

• Fan bo’yicha saralash bali 55 ballni tashkil etadi. Talabaning saralash balldan past bo’lgan o’zlashtirishi reyting daftarchasida qayd etilmaydi.

• Talabalarning o’quv fani bo’yicha mustaqil ishi joriy, oraliq va yakuniy nazoratlar jarayonida tegishli topshiriqlarni bajarishi va unga ajratilgan ballardan kelib chiqqan holda baholanadi.

• Talabaning fan bo’yicha reytingi quyidagicha aniqlanadi: R=V*O’/100, bu yerda: V- semestrda fanga ajratilgan umumiy o’quv yuklamasi (soatlarda); O’ -fan bo’yicha o’zlashtirish darajasi (ballarda).

• Fan bo’yicha joriy va oraliq nazoratlarga ajratilgan umumiy ballning 55 foizi saralash ball hisoblanib, ushbu foizdan kam ball to’plagan talaba yakuniy nazoratga kiritilmaydi.

• Joriy JN va oraliq ON turlari bo’yicha 55 ball va undan yuqori balni to’plagan talaba fanni o’zlashtirgan deb hisoblanadi va ushbu fan bo’yicha yakuniy nazoratga kirmasligiga yo’l qo’yiladi.

• Talabaning semestr davomida fan bo’yicha to’plagan umumiy bali har bir nazorat turidan belgilangan qoidalarga muvofiq to’plagan ballari yig’indisiga teng.

• ON va YaN turlari kalendar tematik rejaga muvofiq dekanat tomonidan tuzilgan reyting nazorat jadvallari asosida o’tkaziladi. YaN semestrning oxirgi 2 haftasi mobaynida o’tkaziladi.

• JN va ON nazoratlarda saralash balidan kam ball to’plagan va uzrli sabablarga ko’ra nazoratlarda qatnasha olmagan talabaga qayta topshirish uchun, navbatdagi shu nazorat turigacha, so’nggi joriy va oraliq nazoratlar uchun esa yakuniy nazoratgacha bo’lgan muddat beriladi.

• Talabaning semestrda JN va ON turlari bo’yicha to’plagan ballari ushbu nazorat turlari umumiy balining 55 foizidan kam bo’lsa yoki semestr davomida joriy, oraliq va yakuniy nazorat turlari bo’yicha to’plagan ballari yig’indisi 55 baldan kam bo’lsa, u akademik qarzdor deb hisoblanadi.

• Talaba nazorat natijalaridan norozi bo’lsa, fan bo’yicha nazorat turi natijalari e’lon qilingan vaqtdan boshlab bir kun mobaynida fakultet dekaniga ariza bilan murojaat etishi mumkin. Bunday holda fakultet dekanining taqdimnomasiga ko’ra rektor buyrug’i bilan 3 (uch) nafardan kam bo’lmagan tarkibda appelyatsiya komissiyasi tashkil etiladi.

• Appelyatsiya komissiyasi talabalarning arizalarini ko’rib chiqib, shu kunning o’zida xulosasini bildiradi.

Baholashning o’rnatilgan talablar asosida belgilangan muddatlarda o’tkazilishi hamda rasmiylashtirilishi fakultet dekani, kafedra mudiri, o’quv-uslubiy boshqarma hamda monitoring va ichki nazorat bo’limi tomonidan nazorat qilinadi.

Talabalar bilimini baholash tizimi:

Nazorat turlari

Nazorat

Shakllari

Nazorat shakli

bo’yicha belgilangan maksimal

ball

Nazoratlar soni

Har bir

nazorat uchun belgilangan maksimal

ball

Nazorat turlari

bo’yicha saralash

bali

Joriy baholash

(JB)

1.Talaba faolligi (mavzular bщyicha og’zaki javob berish, mavzular bo’yicha taqdimot tayyorlash, testlarni yechish)

10 10 1 5.5

2. Uy vazifalarini bajarish(topshiriqlar, masalalar, nazorat savollari)

10 10 1 5.5

3.Ma’ruza mashg’ulotidagi: darsga qatnashishdagi faollik

10 10 1 5.5

4.Mustaqil ta’lim

10 1 10 5.5

Jami 40 30 - 22

Oraliq baholash

(OB)

1. Yozma ish, test va boshqa shakllarda

30 2 15 17

Jami 30 2 15 17

Yakuniy baholash

Yozma ish, test va boshqa shakllarda

30 1 30

Jami 30 1 30

Hammasi

100 55

Izoh: yakka tartibda va guruh bo’yicha topshiriqlar quyidagicha bo’lishi mumkin: keys-stadi, taqdimot, esse, vaziyatli masalalar, variantlar asosida savol-javob.

Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo’lsa, u holda yakuniy nazorat 30 ballik “Yozma ish” variantlari asosida o’tkaziladi.

Agar yakuniy nazorat markazlashgan test asosida tashkil etilgan bo’lib fan bo’yicha yakuniy nazorat “Test” shaklida belgilangan bo’lsa, u holda yakuniy nazorat quyidagi jadval asosida amalga oshiriladi:

№ Ko’rsatkichlar YaN ballari

maksimal ball o’zgarish oralig’i

1. Fan bo’yicha yakuniy yozma ish nazorati

300-6

2. Fan bo’yicha yakuniy test nazorati

30 0-1

Jami 30 0-30

Yakuniy nazoratni “Yozma ish”asosida o’tkazish

MEZONI

Talabalar fandan yakuniy nazoratni test topshiriqlari yoki “Yozma ish” usulida topshiradilar va ularni o’zlashtirish ko’rsatkichi 0 dan 30 ballgacha baholanadi.Agar yakuniy nazorat “Yozma ish” usulida amalga oshirilsa, sinov ko’p variantli usulda o’tkaziladi. Har bir variantda mavzular yuzasidan beshtadan savol bo’lib, har bir savolga tegishli javoblar yoziladi. Har bir savolga yozilgan javoblar bo’yicha o’zlashtirish ko’rsatkichi 0-6 ball oralig’ida baholanadi. Berilgan har bir savolga talaba tomonidan fanning nazariy va uslubiy asoslari to’g’ri va to’liq yoritilsa, fan doirasida mustaqil fikrga ega bo’lsa va uni yozma shaklda bayon eta olsa, javobda mantiqiy yaxlitlikka erishilsa, o’zlashtirish umumiy ko’rsatkichi 0-6 ball bilan baholanadi.

Berilgan har bir savolga javob yozilmasa, noto’g’ri javob yozilsa yoki o’quv adabiyotidan so’zma-so’z ko’chirib yozilsa, amaliy topshiriq shartida belgilangan amallar bajarilmasa, iqtisodiy hodisa va jarayonlarga ta’sir etuvchi omillar aniqlanmasa, xulosa yozilmasa o’zlashtirish ko’rsatkichi 0-1 ball bilan baholanadi. Yozma sinov bo’yicha umumiy o’zlashtirish ko’rsatkichini aniqlash uchun variantda berilgan savollarning har biri uchun yozilgan javoblarga qo’yilgan o’zlashtirish ballari qo’shiladi va yig’indi talabaning yakuniy nazorat bo’yicha o’zlashtirish bali hisoblanadi.

Yakuniy nazoratni “Test topshiriqlari” asosida o’tkazish

M YeZONI

Agar yakuniy nazorat “Test topshiriqlari” asosida amalga oshirilsa, sinov ko’p variantli usulda kompyuter sinflarida o’tkaziladi. Har bir variantda 30 tadan test topshirig’i bo’lib, talabaga savollarning javobini belgilash uchun 30 daqiqa vaqt beriladi. Har bir test topshirig’iga talaba tomonidan berilgan javoblar 1 ball bilan baholanadi.

TAVSIYa ETILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI

I. Asosiy adabiyotlar.

1.E. F. Gadoyev, O.Xudoyorova, X. Aliqulov Dastlabki soliq saboqlari. Toshkent – 2011

2.E. F. Gadoyev, O.Xudoyorova, Soliq xizmati xodimlarining ma’naviy-ruhiy qiyofasi va intellektual salohiyati. Toshkent – 2013.

3. Muhammadiyev Ichki ishlar idoralari xodimlarining kasb etikasi va estetik madaniyati. Toshkent, 2005.

4.Oila pedagogikasi. Darslik. Mualliflar jamoasi. T. : 2007

5.B.Xusanov, V.Gulomov: “Muomala madaniyati”. Toshkent -2009.

6.Manaviy saloxiyat Uslubiy kullanma – toshkent -2009.

Qo’shimcha adabiyotlar

1. O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi 1997 yil 29 avgust.

2. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. -T.: Ma’naviyat, 2008.

3. Karimov I.A. O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: “O’zbekiston” – 2011.

4.Mahkamov U. Axloq-odob saboqlari. Toshkent, 1994.

5.G’oziyev E. G’. Muomala psixologiyasi - T.: O’qituvchi, 2001.

6.A.Avloniy. Turkiy Guliston yoxud axloq.-T.: “O’qituvchi”, 1993.

7.Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. -T.: “A.Qodiriy” nashriyoti,

8.Maxsudova M.A. Muloqot psixologiyasi. -T. Yangi asr avlodi, 2006. -204b

9.Saifnazarov I. Bozor iqtisodiyoti va shaxs kamoloti. Toshkent, 1996.

10.Komilov N. Tasavvuf. Birinchi kitob. Toshkent “Yozuvchi”, 1996.

11.Abdullayev A. Ma’naviyat va iqtisodiy tafakkur. Toshkent, “Ma’naviyat”, 1999.

12.Ziyomuhammedov B. Komil inson. T. 2007.

13.Ma’naviy yuksalish yo’lida. (Mualliflar jamoasi) Toshkent, “Ma’naviyat”, 2008.

14.Inson ko’rki-odob. Toshkent-2004

15. Karimov I.A. O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak. Risola. T.: O’zbekiston. 2013 y.

Elektron ta’lim resurslari:

6. www. ziyonet.uz7. www.tdpu.uz 8. www.pedagog.uz9. www.psychology.uz5. www.soliq.uz

6. www.edu.uz

7. www.UZA.UZ-O’zbekiston milliy axborot agentligi rasmiy sayti.

http://www.edu.uz/

http://www.soliq.uz/

http://www.psychology.uz/

http://www.pedagog.uz/

http://www.tdpu.uz/

“ТАСДИКЛАЙМАН”

Ижтимоий-гуманитар фанлар

кафедраси мудири в.в.б.

______________ А.Яхшиев

«__»____________ 2014й.

“СОЛИҚ ХИЗМАТИДА КАСБ ОДОБНОМАСИ” ФАНИДАН ЯКУНИЙ НАЗОРАТ САВОЛ ВАРИАНТЛАРИ

Бакалавриат таълим йуналишида таълим олувчи талабалар учун

(Ижтимоий-гуманитар фанлар кафедрасининг 2014 йил 30 августдаги 1-сонли мажлисида муҳокама қилинган ва тасдиқланган)

2014-2015 уқув йили

|

1. Ўзбекистон Республикасининг Қонуни Давлат солиқ хизмати тўғрисида.

2. Ўзбекистон Республикаси давлат солиқ хизмати органлари ҳодимларининг касб одобномаси ҳақида.

3. Солиқ хизматида касб одоби фанининг мақсад, вазифалари, мазмуни, ўрни ва таъсири.

4. Ўзбекистон Республикасининг Давлат солиқ хизмати тўғрисидаги қонунинг мақсади, асосий вазифалари, ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақида.

5. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги Қонуни ҳамда Кадрлар тайёрлаш миллий дастури асосида кадрлар тайёрлаш соҳасидаги давлат сиёсати.

6. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ҳақида7. Инсон билимларининг кўпқирралиги ва турлари8. Олам ва дунёқараш. Дунёқарашнинг таркибий қисмлари9. Инсоннинг касбий камолоти муаммоларига акмеологик ёндашув10. Солиқ тизими йўналишида сифатли мутахассис кадрлар тайёрлаш

масалалари.11. Замонавий таълим-тарбия ва унинг моҳияти.12. Педагогик технологиялар.13. Бошқарув психологияси.14. Раҳбар қобилиятининг психологик компонентлари.15. Мехнат психологияси, солиқ таълими ва ихтисослик16. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни /

Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори” ҳакида17. Ҳодимнинг солиқ тўловчилар билан муомала маданияти. 18. Ҳодимнинг жамоадаги хулқ-атфори ва ҳамкасблари билан бўлган

ахлоқ муносабатлари. 19. Раҳбар ҳодимларнинг асосий ахлоқ принциплари. Жавобгарлик. 20. Одоб ва касб одоби ҳақида тушунча 21. Солиқ хизмати ҳодимларининг касб одоби ва маҳорати мезонлари.22. Касб одоби ва маънавий камолат ҳақида.23. Солиқ хизматида касбий одоб-ақлоқ қоидалари.24. Касб этикаси ва маданияти.25. Маънавий баркамоллик ва комил инсон даражаси. 26. Солиқ хизмат ҳодимининг ўз давлати конституцияси ва

қонунларига қатъий риоя этиши, буйруқ, низом талаблари ва хизмат вазафасини бажариши.

27. Ҳодимнинг ғоявий-эстетик савияси.28. Мустақил ўқиш-умумий, сиёсий ва касбий йўналиш.29. Солиқ хизматида эстетик фаоллик.30. Мустақиллик руҳида янгича фикрлаш ва касбий фаолиятга янгича

қараш масалалари.31. Одоб ва ҳулқий гўзаллик. 32. Одоб ва маънавий етуклик. 33. И.А Каримов ”Юксак маънавият – енгилмас куч”асарида шахс

маънавий қиёфаси масалалари ва буюк сиймолар, алломаларнинг касб одоби ҳақидаги фикрлари.

34. Темур тузуклари.35. Одоб-ахлоқ ҳақидаги ҳадислар. 36. И.А Каримовнинг ”Юксак маънавият – енгилмас куч”асарида

маънавий-эстетик масалалар.37. Амир Темур сабоқлари.38. Темур тузуклари ҳақида.39. Инсон кўрки-одоб (одоб-ахлоқ ҳақидаги Қуръони карим оятлари ва

ҳадиси шарифлар).40. Абу Али ибн сино – ахлоқ ҳар бир кишининг ўз-ўзини идора қилиш

илмидир сўзининг таҳлили.41. Абу Наср Форобийнинг “Фозил одамлар шаҳри” асарида илм- фан,

ахлоқ ва маърифат масалалари. 42. Абдулла Авлоний “Туркий Гулистон ёхуд ахлоқ” асарида фикр,

ахлоқ ва соғлом инсонни тарбиялаш масалари. 43. А.Навоийнинг ахлоқий қарашлари марказида инсонпарварлик

ғояси.44. Лутфийнинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.45. Абдураҳмон Жомийнинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.46. Захириддин Муҳаммад Бобур нинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.47. Мирза Бедил нинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.48. Баҳовуддин Нақшбанд– баркамол инсон тарбияси ҳақида.49. Фаробий нинг аҳлоқий-маърифий қарашлари.50. Берунийнинг аҳлоқий-маърифий қарашлари.51. Ибн Синонинг ахлоқий тарбия ҳақидаги ғоялари. 52. Юсуф Хос Ҳожибнинг “Қутадғу билиг” (Саодатга бошловчи билим)

асарида комил инсон тарбияси ҳақида. 53. Аҳмад Югнакий, Замахшарийнинг ахлоқий қарашлари. 54. Амир Темурнинг ахлоқ ва одобга оид ўгит насихатлари. 55. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг психологик етуклиги. 56. Касбий малака ва махорат. 57. Касбий фаолиятда эмоционал ҳолатларнинг ўзига хос турлари.58. Солиқ хизмати ҳодимининг психологик етуклик мезони.59. Касбий фаолиятда онгли, эркин ва мантиқли фикр хакида60. Касбий фаолиятда маънавий сифатлар, қизиқиш, билим, кўникма,

малака, қобилият, эстетик ҳис-туйғу, ички ва ташқи интизом, ўзга кишиларнинг хоҳиш-истак, кечирмаларини тушуниш.

61. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: (ақлий салоҳият, билим, кўникма, малака, тажриба, ички интизом, амалий ҳаракат, ўқиш, ўрганиш, ижод

62. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: ижтимоий ҳаракат, ўз устида ишлаш, мустақил ўқиш.

63. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: ғоявий савия, юксак дунёқараш

64. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: касбий маълумот, қобилият, этика, эстетика ва техника.

65. Ҳодимнинг касбий махорати мезони:ташкилотчилик, тиришқоқлик, мулоқот-эркин ва мантиқий муносабат.

66. Ҳодимнинг касбий махорати мезони:нсоний хулқ ва одоб меъёри, саъй–ҳарака.

67. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: бурч, адолат, виждон, орият68. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: илмий изланиш 69. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: ижтимоий сиёсий, маънавий,

маърифий савия, онглилик ва ҳ.к.70. Солиқ хизмати ҳодимининг касбий фаолиятида эмоционал

холатларнинг ўзига хос турлари.71. Касбий фаолиятда хис-туйғу ва кайфият.72. Касбий фаолиятда юз ҳаракатлар-мимика.73. Касбий фаолиятда кўл ва гавданинг маъноли ҳаракатлари. Ташқи

ва ички қиёфа.74. Касбий фаолиятда сўз оҳанги, нутқи. 75. Инсоний муносабатлар психологияси.76. Инсоний муносабатда Ўзаро тил топишиш, бир-бирини тушуниш,

ижтимоий тарбияга асос солиш, меҳнат самарадорлигига эришиш, ижтимоийлашиш.

77. Эстетик қарашлар. 78. Солиқ хизмати ҳодимларининг касб одоби ва маданияти.79. Ҳодимнинг касб маданияти ва одоби ҳақида.80. Моддий ва маънавий маданият. 81. Ички ва ташқи маданият.82. Солиқ хизматида фуқоролар билан муомала қилиш маданияти ва

қоидалари.83. Касбий одобнинг номоён бўлиши.84. Ахлоқий онг85. Сиёсий, ҳуқуқий қарашлар.86. Диний, эстетик қарашлар.87. Муомала, шарқона мулоқот, интеллектуал салоҳият 88. Маданият, маънавий сифатлар, юксак инсоний фазилат,89. Лаёқат, ташқи ва ички қиёфа

90. Инсонийлик тушунчаси91. Ватанпарварлик тушунчаси92. Меҳнатсеварлик тушунчаси93. Солиқ хизмати ҳодимларининг фазилатлари-94. Камтарлик ва гўзаллик тушунчалари.95. Солиқ хизмати ҳодимларининг фазилатлари- -соғлом дунёқараш,

мустақил ва ижодий фикр хакида96. Солиқ хизмати ҳодимларининг фазилатлари- ахлоқий поклик,

ҳис-туйғу, фаоллик, юриш-туриш, сўзлашув, кийиниш одоби, ҳаё, ибо, назокат, андиша тушунчалари ҳақида.

97. Ҳодимларнинг хулқ-атвор қоидалари. Инсонга чуқур ҳурмат, муомала мулоқот, юксак маънавий сифатлар.

98. Президент томонидан комил инсонни асосий хусусиятларига берилган таъриф.

99. Комиллик ва унинг асосий белгилари: ақллий етуклик, ахлоқий поклик ва жисмоний соғломлик ҳақида.

100. Юксак инсоний, маънавий ва ахлоқий фазилатлар.101. Маънавият тушунчаси ва таърифи.102. Ҳодимнинг маънавий-руҳий қиёфаси ва ақлий салоҳияти.103. Ахлоқий қоидалар: хушмуомалалилик, одоблилик, одийлик,

камтарлик, ҳалоллик, ростгўйлик, очиқкўнгиллилик, сахийлик, ўзаро ҳурмат, дўстона муносабат, инсонпарварлик ва Ватанпарварлик ҳақида.

104. Инсоний сифат ва фазилатлар, хислатлар, ташқи ва ички қиёфа, жисмоний соғломлик, хушбичимлилик.

105. Инсон маънавиятининг ташқи ифодаси-сўзи, фикри, кийиниши, жамоа билан муносабати, хулқ-атворида намоён бўлиши.

106. Инсон маънавиятининг ички кўриниши-англаш, фаҳмлаш, тасаввур, ҳис-туйғуларда ифода этилиши.

107. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг маънавий қиёфасини белгиловчи фазилатлар: миллий ғурур, меҳнатсеварлик, меҳр-оқибат, инсонийлик.

108. Инсон маънавияти – одоб, хулқ, маданиятдан ташкил топиши.109. Ҳодимнинг маънавий сифатлари-бунёдкорлик, яратувчанлик,

чуқур билим, юксак тафаккур, соғлом фикр, халқпарварлик ва Ватанпарварлик.

110. Ҳодимнинг иродавий сифат ва фазилатлари.111. Ҳодимнинг ирода фаолияти. Кучли ирода, қатъийлик, мардлик,

жасурлик, чидамлилик каби иродавий фазилатлар ҳақида.112. Ироданинг мустақиллиги.113. Ҳодимнинг киришимлилик даражаси.

114. Иродавий фазилатларни шакллантириш усуллари.115. Ахлоқий фазилатлар: баҳрикенглик, вазминлик, Ватанпарварлик,

инсонийлик, виждонийлик, интизом, ишчанлик, ҳалолик, меҳр-оқибат, мурувват, меҳнатсеварлик, ростгўйлик, самимийлик, теран фикр, фозиллик, фидойилик, хушмуомалалик, чидамлилик, иродалилик, шижоат, ҳаққонийлик ва маданиятлилик ҳақида.

116. Маънавий ва ахлоқий қоидаларга риоя этиш.117. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг касб ахлоқи.118. Ахлоқий категорияларининг ўзига хос хусусиятлари:

Ватанпарварлик, адолат, жавобгарлик, бурч, масъулият, ор-номус, виждон.

119. Касб ахлоқи ҳақида тушунча.120. Ахлоқ функциялари-бошқарув, тарбия, билиш, баҳолаш,

йўналтириш, коммуникативлик. 121. Ахлоқий фаолият.122. Ахлоқий муносабатлар.123. Ахлоқ категориялари: Ватанпарварлик, адолат, жавобгарлик,

бурч, ор-номус, виждон тушунчалари. 124. Етук, ахлоқ ва одоб инсон зийнати эканлиги.125. “Бурч”, “Масъулият” тушунчаси ҳақида.126. Касбий ва ижтимоий мажбуриятлар.127. Бурч ва ҳаракатларни англаб етиш. Бурч, масъулият, соғлом

дунёқарашнинг чамбарчас боғлиқлиги. 128. Касбий фаолиятда фидойилик ва садоқат-ҳодимнинг асосий бурчи

сифатида.129. Солиқ хизмати ҳодимининг бурч ва масъулиятини чуқур ҳис

этиши. 130. Меҳнатсеварлик, иймон, эътиқот, ахлоқ, одоб тушунчалари

хакида131. Ижод, виждон, садоқат, фидойилик, ташаббускорлик,

ташкилотчилик тушунчалари хакида132. Ижодкорлик, соғлом фикр, халқпарварлик ва Ватанпарварлик

тушунчалари ҳақида.133. Солиқ хизмати ҳодимининг мажбуриятлари ва унинг белгиланган

тартибда бажарилиши. 134. Ҳодимнинг масъулиятли касб соҳиби сифатида фаолият

кўрсатиши ҳақида.135. Мустақиллик руҳида янгича фикрлаш, бурч ва масъулиятни онгли

ҳис этиш, ижодкорлик, ташаббускорликнинг номоён бўлиши.

136. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг муомала маданияти, унинг асосий шакллари ва қоидалари.

137. Солиқ хизматида муомала маданиятининг ўрни ва таъсири.138. Мулоқот одобининг мақсадга мувофиқлиги. 139. Мулоқот турлари: ҳодимнинг ўз-ўзига муносабати ва ўзаро

маданий мулоқот, ота-она, катта кишилар мулоқоти, қўни-қўшни, қариндош-уруғлар мулоқоти,

140. Мулоқот турлари: дўсту-ёрлар мулоқоти, иш ва ўқиш, жамоат жойларидаги мулоқот, тўй-тантаналардаги мулоқот, ташкилотлардаги мулоқот,

141. Маданий хордиқ чиқариш масканларидаги мулоқот, турли ҳаракатлардаги оммавий йиғинлардаги мулоқот.

142. Муомала даражалари: муомаланинг фактик, ахборот, мунозаравий, ошкоралик даражалари.

143. Шахслааро алоқада муомала мазмунининг намоён бўлиши144. Муомала функциялари. 145. Солиқ хизмати ҳодимининг муомала маданиятида:

хушмомалалилик, ҳурмат, эҳтиром, самимий муносабат. 146. Солиқ хизмати ҳодимининг муомала маданиятида: камтарлик,

маданиятлилик, ақлий, ахлоқий, эстетик, сиёсий-ҳуқуқий ва хулқ-атвор қоидаларига эга бўлиш.

147. Мулоқот босқичлари. Мулоқот йўналишлари.148. Мулоқотнинг коммуникатив томонлари 149. Мулоқот жараёнидаги турли хил ҳаракатлар.150. Самарали муомала техника ва техналогияси.151. Муомала –мулоқотнинг самарадорлиги. 152. Мулоқотнинг етишмаслигидан ёзага келадиган муамолар ва

уларнинг бартараф этиш йўллари.153. Сoлиқ хизмати ҳодимлари фаолиятида эстетик соғлом-руҳий

муҳит ва муносабатларни шакллантириш.154. Ҳодимнинг касбий этика ва эстетикаси. 155. Эстетик онг, фаолият ва муносабат.156. Эстетик дид, ҳис-туйғу ва эстетик қарашлар.157. Эстетик қонунлар ва гўзаллик.158. Воқеликдаги гўзалликни кузатиш, ўзлаштириш ва унга эстетик

муносабатда бўлиш.159. Эстетика мавзулари: меҳнат, турмуш, муносабат, ижодкорлик,

санъат ва дам олиш эстетикаси.160. Эстетик қонунлар: воқеликка қайта таъсир кўрсатиш, фаоллик,

шахсий маданият, эстетик тажриба, завқ, илҳом, кашфиёт, табиийлик, ижтимоийлик, мазмун ва шакл.

161. Ҳодимнинг этикаси – инсоний муносабатдаги хулқ-атвор меъёри.162. Этика тамойиллари: Ватанпарварлик, инсонпарварлик,

байналминаллик, дўстпарварлик, камтарлик, одоблилик ва ҳ.к.163. Эстетика – фалсафий тушунча эканлиги.164. Солиқ хизмати ҳодимининг касбий эстетикаси: эстетик

муносабат, эстетик онг, эстетик фаолиятдан ташкил топиши ҳақида. 165. Касб эстетикаси вазифалари.166. Эстетик категориялар-гўзаллик, табиатдаги ва жамиятдаги

гўзаллик, улуғворлик, қаҳрамонлик.167. Эстетик онг ва эстетик фаолият.168. Касб фаолияти эстетикаси.169. Касб ахлоқи ва эстетик фаолият.170. Касбий фаолиятда соғлом–руҳий муҳит ва муносабатлар. 171. Касб ахлоқи принципи ва нормалари. 172. Умуминсоний ахлоққа зид иллатларнинг келиб чиқиш сабаблари

ва уларни бартараф этиш йўллари.173. “Принцип”-назария, таълимот, фан кабиларнинг қонун-қоидаси

сифатида.174. Умуминсоний ахлоқ принциплари: инсонпарварлик,

жамоатчилик, адолат, қонунийлик, Ватанпарварлик.175. “Меъёр”-қонун-қоида, бирор нарса, ишнинг аниқ белгиланган

ўлчами, миқдори, меъёри сифатида.176. Умуминсоний ахлоқ меъёрлари: хушмуомалалилик, одоблилик,

камтарлик, ҳалоллик ва ростгўйлик, очиқкўнгиллилик. Сахийлик, ҳозиржавоблилик, ўзаро ҳурмат, шижоат ва хушёрлик, жасорат, довюраклик, мардлик, ҳаёлилик ва покизалик, собит-қадамлик, сабр-қаноатлилик ҳақида.

177. “Иллат” сўзи-танадаги дард, касаллик, хасталик, жисмоний, руҳий камчилик, нуқсон, бало, офат деган маъно сифатида.

178. Ахлоқ нормаларини бузиш: безорилик, қўполлик, қасос, қасам, худбинлик, ўғрилик, фирибгарлик, порахўрлик, майда безорилик ва ҳ.к.

179. Умуминсоний ахлоққа зид иллатлар: умуминсоний одоб-ахлоқ принциплпри ва меъёрлари доирасига сиғмайдиган хатти-ҳаракатлар.

180. “Иллат” Ахлоқий ёмонлик тушунчаси. Нотўғри хатти-ҳаракатлар, интизомсизлик, масъулиятсизлик.

181. Умуминсоний ахлоққа зид иллатлар: ғазаб, жаҳолат, адоват, ғийбат, ҳақорат, ҳасад, нифоқ, зулм, ёлғончилик, мақтанчоқлик,

дангасалик, ичкиликбозлик, манфаатпарастлик, айёрлик, хушомадгўйлик, иккиюзламачилик, эзмалик, жиззакилик, бузуқчилик, жиноятчилик кабилар ҳақида.

182. Ахлоққа зид иллатларнинг келиб чиқиш сабаблари ва шарт-шароитлари.

183. Эскилик ва янгилик ўртасидаги зиддиятлар.184. Ахлоққа зид иллатларга қарши курашишнинг асосий йўналиши:

меҳнат шартномаларини бажариш, интизомни кучайтириш, ахлоқсизликни олдини олиш, самаралик меҳнат қилиш, ахлоққа зид иллатларнини тугатиш.

185. Касбий фаолиятда-комил инсон ғояси. Комиллик.186. Комил инсон тушунчаси.187. Комил инсон ғояси. Комиллик. Комил инсон-бу эркин фикр

юритувчи, ўз Ватанига ҳизмат қилувчи озод шахс эканлиги.188. И.Каримов “Бизнинг асосий бойлигимиз ривожланган давлатлар

тузишга олиб борадиган йўлдаги асосий таянчимиз-инсондир Юксак малакали ва юксак маънавиятли инсондир. Бу нарса, айниқса ёш авлодга тегишли” эканлиги. Тасаввуф ёки комил инсон ахлоқи ҳақида.

189. Солиқ хизматида эстетик қобилият, маънавий-руҳий, интеллектуал эхтиёж ва ижодий муҳитни шакллантириш имкониятлари.

190. Маънавий-интеллектуал эҳтиёж ва сифатлар.191. Касбий маҳорат ва ижодий меҳнат.192. Қобилият ва унинг турлари: билиш, тушунтира олиш,

кузатувчанлик, нутқ, обрў ортира олиш ва муомала маданияти ҳақида.193. Солиқ хизматида соғлом муносабатларни ташкил этиш.194. Маънавий-руҳий соғломлик ва ўзаро соғлом муносабат. Соғлом

иш фаолиятини ташкил этиш. Жамоат ва соғлом руҳий мухитни шакллантириш омиллари.

195. Ҳодимнинг ўз ишига талабчанлиги ва ҳар қандай қонунбузарликнинг олдини олиши.

196. Касбий фаолиятда умумий талаблар ва ахлоқий қоидаларга риоя этиш.

197. Муомалада камтар, вазмин, дилкаш, адолатли бўлиш. Ҳодимнинг хизмат жойида ишчанлик муҳитини яратиш.

198. Солиқ хизматида маънавият ва маърифат ишларини самарали ташкил этиш йўллари.

199. Касбий фаолиятда маънавий юксалиш истиқболлари.200. Маънавият-инсон руҳий ва ақлий оламининг мажмуи эканлиги.

Маърифат ва зиё ҳақида

201. Таълим-тарбия жараёнида технологик ёндошув.202. Жамият барқарорлиги ва иқтисодий юксалишга эришиш йўллари.203. Янги техника, технология ва фан ютуқларини ўзлаштириш.204. Ёшларнинг истеъдоди, мустақил фикр юритиши, қобилияти,

масъулияти, иқтисодий тафаккури кенглигига эришиш йўллари. Ҳўжалик юритишда замонавий усулларни ўзлаштириш. Сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маънавий, тарбиявий ишларнинг юқори босқичига эришиш.

205. Ўзбекона тафаккур асосида ҳаёт ва меҳнатга ижобий муносабатни кучайтириш, янги дунёқарашни шакллантириш ва фуқаролик жамиятини барпо этиш масалалари ҳақида.

“СОЛИҚ ХИЗМАТИДА КАСБ ОДОБНОМАСИ” ФАНИДАН ЯКУНИЙ НАЗОРАТ САВОЛ ВАРИАНТЛАРИ

Бакалавриат таълим йуналишида таълим олувчи талабалар учун

2014-2015 уқув йили

Вариант № 1

1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ҳакида

2. Инсон билимларининг кўпқирралиги ва турлари

3. Олам ва дунёқараш. Дунёқарашнинг таркибий қисмлари

4. Инсоннинг касбий камолоти муаммоларига акмеологик ёндашув

5. Солиқ тизими йўналишида сифатли мутахассис кадрлар тайёрлаш масалалари.


кафедраси мудири в.в.б. А.Яхшиев


1. Инсоннинг касбий камолоти муаммоларига акмеологик ендашув

2. Солиқ тизими йуналишида сифатли мутахассис кадрлар тайёрлаш масалалари.

3. Замонавий таълим-тарбия ва унинг моҳияти.

4. Раҳбар қобилиятининг психологик компонентлари

5. Бошқарув психологияси.




1. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни / Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори “хакида

2. Бошқарув психологияси.

3. Замонавий таълим-тарбия ва унинг моҳияти.

4. Раҳбар қобилиятининг психологик компонентлари.

5. Мехнат психологияси, солиқ таълими ва ихтисослик




1. Ўзбекистон Республикаси давлат солиқ хизмати органлари ҳодимларининг касб одобномасининг мазмун-моҳияти.

2. Солиқ хизмати ҳодимларининг маънавий баркамоллиги.

3. Хизмат вазифаларига виждонан ва масъулият билан ёндошиш, касбий фидоийлик ва ҳалолликнинг асосий хусусиятлари.

4. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни / Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори” ҳакида

5. Ҳодимнинг солиқ тўловчилар билан муомала маданияти.




1. Солиқ хизматида касб одоби фанининг мақсади ва вазифалари.

2. Давлат солиќ хизмати органлари ҳодимларнинг одрб-аћлоќ ќоидалари.

3. Солиқ тўловчиларнинг қонун билан қўриқланадиган ҳуқуқ ва манфаатларини ҳурмат қилиш деганда нимани тушунасиз?

4. Ҳодимнинг жамоадаги хулқ-атфори ва ҳамкасблари билан бўлган ахлоқ муносабатлари.

5. Раҳбар ҳодимларнинг асосий ахлоқ принциплари. Жавобгарлик.




1. Хизмат фаолиятини инсон ва жамият фаровонлигини кўзлаб, ижтимоий адолат ва қонунийлик принциплари асосида амалга ошириш деганда нима назарда тутилади?

2. Коррупция ва солиқ тизими шаънига доғ туширувчи бошқа ҳуқуқбузарликларга нисбатан муросасиз бўлиши учун ҳодимдан нималар талаб этилади?

3. Солиқ хизмати ҳодимларининг касбий сифат ва фазилатлари

4. Темур тузуклари.

5. Одоб-ахлоқ ҳақидаги ҳадислар.




1. Ҳодимнинг ижро интизомини бузмаслиги, ўзига нисбатан талабчан бўлиши, принципиал, объектив ва холисона иш юритишига эришиш учун нималарга эътибор қаратиш зарур?

2. Солиқ хизмати ҳодимларининг маънавий камолоти

3. Хизмат вазифасини бажаришда ҳалол, тўғри сўзли, интизомли бўлиш омиллари.

4. Одоб ва маънавий етуклик.

5. И.А Каримов ”Юксак маънавият – енгилмас куч”асарида шахс маънавий қиёфаси масалалари ва буюк сиймолар, алломаларнинг касб одоби ҳақидаги фикрлари.




1. Солиқ хизмати органлари ҳодимларининг одоби.

2. Ахлоқнинг асосий функциялари.

3. Виждон ахлоқнинг асосий категорияларидан бири сифатида.

4. Мустақиллик руҳида янгича фикрлаш ва касбий фаолиятга янгича қараш масалалари.

5. Одоб ва ҳулқий гўзаллик.




1. Абдулла Авлонийнинг таълим-тарбия борасидаги фикрлари.

2. Солиқ хизмати органлари ҳодимларида ватан тақдири ва истиқболига дахлдорлик туйғусини кучайтириш омиллари.

3. Комил инсон тушунчасининг мазмун-моҳияти.

4. Мустақил ўқиш-умумий, сиёсий ва касбий йўналиш.

5. Солиқ хизматида эстетик фаоллик.




1. Ватан туйғуси тушунчасининг мазмун-моҳияти.

2. Ҳусайн Воиз Кошифий фарзанд тарбияси ҳақида.

3. Ростгўйлик–ахлоқий тушунча сифатида.

4. Солиқ хизмат ҳодимининг ўз давлати конституцияси ва қонунларига қатъий риоя этиши, буйруқ, низом талаблари ва хизмат вазафасини бажариши.

5. Ҳодимнинг ғоявий-эстетик савияси.



Вариант №11

1.Ҳадислар ва унинг ахлоқий аҳамияти.

2. Адолатпарварлик - ахлоқ ва хуқуқнинг меъёрий категорияси сифатида.

3. Мулоқот ва шахслараро муносабатлар психологияси.

4. Касб этикаси ва маданияти.

5. Маънавий баркамоллик ва комил инсон даражаси.




1. Солиқ хизмати ҳодимларининг психологик етуклик мезони.

2. Диёнат тушунчасининг маънавий-ахлоқий мазмуни.

3. Солиқ хизмати ҳодимлари касбий фаолиятининг эмоционал ҳолати.

4. Касб одоби ва маънавий камолат ҳақида.

5. Солиқ хизматида касбий одоб-ақлоқ қоидалари.




1. Одоб тушунчасининг мазмун-моҳияти.

2. Поклик ва ҳалоллик маънавий фазилат сифатида.

3. Олам ва дунёқараш. Дунёқарашнинг таркибий қисмлари

4. Одоб ва касб одоби ҳақида тушунча

5. Солиқ хизмати ҳодимларининг касб одоби ва маҳорати мезонлари.




1. Мулоқот ва унинг ижтимоий-психологик жиҳатлари.

2. Камтарлик - инсон ички маънавий дунёсининг камолоти сифатида.

3. Инсон билимларининг кўпқирралиги ва турлари

4. И.А Каримовнинг ”Юксак маънавият – енгилмас куч”асарида маънавий-эстетик масалалар.

5. Амир Темур сабоқлари.




1. Хушмуомалалик ва унинг солиқ хизмати ҳодими касб фаолиятидаги ўрни.

2. Солиқ хизмати ҳодимида инсонпарварликнинг ўрни ва аҳамияти.

3. Мулоқот психологиясининг асосий вазифалари.

4. Комиллик ва унинг асосий белгилари: ақллий етуклик, ахлоқий поклик ва жисмоний соғломлик ҳақида.

5. Юксак инсоний, маънавий ва ахлоқий фазилатлар.




1. Шарқ алломаларининг ахлоқ ҳақидаги қарашлари.

2. Ирода – юксак ахлоқий категория сифатида.

3. Шахслараро муносабатларда мулоқотнинг аҳамияти.

4. Ҳодимларнинг хулқ-атвор қоидалари. Инсонга чуқур ҳурмат, муомала мулоқот, юксак маънавий сифатлар.

5. Президент томонидан комил инсонни асосий хусусиятларига берилган таъриф.




1.Меҳнат жамоасида низоли вазият вужудга келиши сабаблари ва уни ҳал этиш.

2. Ҳодим касб маданиятининг асосий хусусиятлари.

3. Касб одобининг намоён бўлиши.

4. Солиқ хизмати ҳодимларининг фазилатлари- -соғлом дунёқараш, мустақил ва ижодий фикр хакида

5. Солиқ хизмати ҳодимларининг фазилатлари- ахлоқий поклик, ҳис-туйғу, фаоллик, юриш-туриш, сўзлашув, кийиниш одоби, ҳаё, ибо, назокат, андиша тушунчалари ҳақида.




1. Солиқ хизмати ҳодимининг маънавий руҳий қиёфаси ва ақлий салоҳияти.

2. Маънавий ва ахлоқий қиёфани белгиловчи фазилатлар.

3. Солиқ хизмати ҳодимларининг замонавий ишчанлик сифатлари

4. Инсон маънавиятининг ички кўриниши-англаш, фаҳмлаш, тасаввур, ҳис-туйғуларда ифода этилиши.

5. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг маънавий қиёфасини белгиловчи фазилатлар: миллий ғурур, меҳнатсеварлик, меҳр-оқибат, инсонийлик.




1. Солиқ хизмати ҳодимларининг ҳулқ-атвор маданияти.

2. Солиқ хизмати ҳодимларининг эстетикаси.

3. Меҳнат жамоаларида соғлом руҳий ҳолатни юзага келтирувчи омиллар.

4. Абу Али ибн сино – ахлоқ ҳар бир кишининг ўз-ўзини идора қилиш илмидир сўзининг таҳлили.

5. Абу Наср Форобийнинг “Фозил одамлар шаҳри” асарида илм- фан, ахлоқ ва маърифат масалалари.




1. Солиқ хизмати ҳодимининг ахлоқий маданияти.

2. Эстетик муносабатнинг объекти ва субъекти.

3. Маънавий-ахлоқий баркамолликнинг асосий жиҳатлари.

4. Темур тузуклари ҳақида.

5. Инсон кўрки-одоб (одоб-ахлоқ ҳақидаги Қуръони карим оятлари ва ҳадиси шарифлар).




1. Шахс одоби ва маданиятида оиланинг ўрни.

2. Комил инсон ва унинг шарқона фазилатлари.

3. Ахлоқий категорияларнинг ўзига хос хусусиятлари.

4. Юсуф Хос Ҳожибнинг “Қутадғу билиг” (Саодатга бошловчи билим) асарида комил инсон тарбияси ҳақида.

5. Аҳмад Югнакий, Замахшарийнинг ахлоқий қарашлари.




1. Ватанпарварлик, адолат ва бурч категорияларининг асосий хусусиятлари.

2. Солиқ хизматчиларининг касб этикасида ижро интизомини мустаҳкамлаш.

3. Касбий фаолиятда соғлом-руҳий муҳит ва муносабатларни таркиб топтиришнинг самарали йўллари.

4. Берунийнинг аҳлоқий-маърифий қарашлари.

5. Ибн Синонинг ахлоқий тарбия ҳақидаги ғоялари.




1. Солиқ хизматчилари касбий ахлоқининг ўзига хос меъёрлари.

2. Педагогик технологиялар.

3. Масъулият, ор-номус ва виждон категорияларининг ўзига хос хусусиятлари.

4. Баҳовуддин Нақшбанд– баркамол инсон тарбияси ҳақида.

5. Фаробий нинг аҳлоқий-маърифий қарашлари.




1. Ҳалоллик – юксак ахлоқий фазилат сифатида.

2. Ҳодимнинг этикаси ва хулқ-атвор меъёри.

3. Солиқ хизматида муомала маданиятининг ўрни ва таъсири.

4. Захириддин Муҳаммад Бобур нинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.

5. Мирза Бедил нинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.




1. Етук одоб ва ахлоқ инсон зийнати сифатида.

2. Ҳодимнинг солиқ тўловчилар билан муомала маданияти.

3. Адолат ва қонун устуворлигининг касбий фаолиятдаги ўрни ва аҳамияти.

4. Лутфийнинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.

5. Абдураҳмон Жомийнинг гўзал ахлоқ ҳақидаги фикрлари.




1. Солиқ хизмати ҳодимларида иродавий фазилатларни шакллантириш.

2. Солиқ хизматчиларининг касбий фаолиятида ватан тақдирига дахлдорлик туйғусини шакллантириш.

3. Давлат солиқ хизмати органларида фуқароларни қабул қилиш маданияти.

4. Абдулла Авлоний “Туркий Гулистон ёхуд ахлоқ” асарида фикр, ахлоқ ва соғлом инсонни тарбиялаш масалари.

5. А.Навоийнинг ахлоқий қарашлари марказида инсонпарварлик ғояси.




1. Касбий фаолиятда маънавий сифатлар, қизиқиш, билим, кўникма, малака, қобилият, эстетик ҳис-туйғу, ички ва ташқи интизом, ўзга кишиларнинг хоҳиш-истак, кечирмаларини тушуниш.

2. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: (ақлий салоҳият, билим, кўникма, малака, тажриба, ички интизом, амалий ҳаракат, ўқиш, ўрганиш, ижод3. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: ижтимоий ҳаракат, ўз устида ишлаш, мустақил ўқиш.4. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: ғоявий савия, юксак дунёқараш5. Самимийлик




1. Касбий одобнинг номоён бўлиши.2. Ахлоқий онг3. Сиёсий, ҳуқуқий қарашлар.4. Диний, эстетик қарашлар.5. Мехнат психологияси, солиқ таълими ва ихтисослик




1. Амир Темурнинг ахлоқ ва одобга оид ўгит насихатлари. 2. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг психологик етуклиги. 3. Касбий малака ва махорат. 4. Касбий фаолиятда эмоционал ҳолатларнинг ўзига хос турлари.5. Солиқ хизмати ҳодимининг психологик етуклик мезони.




1. Инсонийлик тушунчаси2. Ватанпарварлик тушунчаси3. Меҳнатсеварлик тушунчаси4. Солиқ хизмати ҳодимларининг фазилатлари-5. Камтарлик ва гўзаллик тушунчалари.




1. Ички ва ташқи маданият.2. Солиқ хизматида фуқоролар билан муомала қилиш маданияти ва қоидалари.3. Муомала, шарқона мулоқот, интеллектуал салоҳият 4. Маданият, маънавий сифатлар, юксак инсоний фазилат,5. Лаёқат, ташқи ва ички қиёфа




1. Инсоний муносабатда Ўзаро тил топишиш, бир-бирини тушуниш, ижтимоий тарбияга асос солиш, меҳнат самарадорлигига эришиш, ижтимоийлашиш.2. Эстетик қарашлар. 3. Солиқ хизмати ҳодимларининг касб одоби ва маданияти.4. Ҳодимнинг касб маданияти ва одоби ҳақида.5. Моддий ва маънавий маданият.




1. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: илмий изланиш 2. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: ижтимоий сиёсий, маънавий, маърифий савия, онглилик ва ҳ.к.3. Солиқ хизмати ҳодимининг касбий фаолиятида эмоционал холатларнинг ўзига хос турлари.4. Касбий фаолиятда хис-туйғу ва кайфият.5. Касбий фаолиятда юз ҳаракатлар-мимика.




1. Касбий фаолиятда онгли, эркин ва мантиқли фикр хакида2. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: касбий маълумот, қобилият, этика, эстетика ва техника. 3. Ҳодимнинг касбий махорати мезони:ташкилотчилик, тиришқоқлик, мулоқот-эркин ва мантиқий муносабат.4. Ҳодимнинг касбий этика ва эстетикаси. 5. Эстетик онг, фаолият ва муносабат.




1. Умуминсоний ахлоқ меъёрлари: хушмуомалалилик, одоблилик,

камтарлик, ҳалоллик ва ростгўйлик, очиқкўнгиллилик. Сахийлик, ҳозиржавоблилик, ўзаро ҳурмат, шижоат ва хушёрлик, жасорат, довюраклик, мардлик, ҳаёлилик ва покизалик, собит-қадамлик, сабр-қаноатлилик ҳақида.2. “Иллат” сўзи-танадаги дард, касаллик, хасталик, жисмоний, руҳий камчилик, нуқсон, бало, офат деган маъно сифатида.3. Ахлоқ нормаларини бузиш: безорилик, қўполлик, қасос, қасам, худбинлик, ўғрилик, фирибгарлик, порахўрлик, майда безорилик ва ҳ.к.4. Умуминсоний ахлоққа зид иллатлар: умуминсоний одоб-ахлоқ принциплпри ва меъёрлари доирасига сиғмайдиган хатти-ҳаракатлар.5. “Иллат” Ахлоқий ёмонлик тушунчаси. Нотўғри хатти-ҳаракатлар, интизомсизлик, масъулиятсизлик.




1. Таълим-тарбия жараёнида технологик ёндошув.2. Жамият барқарорлиги ва иқтисодий юксалишга эришиш йўллари.3. Янги техника, технология ва фан ютуқларини ўзлаштириш.4. Ёшларнинг истеъдоди, мустақил фикр юритиши, қобилияти, масъулияти, иқтисодий тафаккури кенглигига эришиш йўллари. Ҳўжалик юритишда замонавий усулларни ўзлаштириш. Сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маънавий, тарбиявий ишларнинг юқори босқичига эришиш.5. Ўзбекона тафаккур асосида ҳаёт ва меҳнатга ижобий муносабатни кучайтириш, янги дунёқарашни шакллантириш ва фуқаролик жамиятини барпо этиш масалалари ҳақида.




1. Касбий фаолиятда умумий талаблар ва ахлоқий қоидаларга риоя этиш.2. Муомалада камтар, вазмин, дилкаш, адолатли бўлиш. Ҳодимнинг хизмат жойида ишчанлик муҳитини яратиш.3. Солиқ хизматида маънавият ва маърифат ишларини самарали ташкил этиш йўллари.4. Касбий фаолиятда маънавий юксалиш истиқболлари.5. Маънавият-инсон руҳий ва ақлий оламининг мажмуи эканлиги. Маърифат ва зиё ҳақида




1. Касбий маҳорат ва ижодий меҳнат.2. Қобилият ва унинг турлари: билиш, тушунтира олиш, кузатувчанлик, нутқ, обрў ортира олиш ва муомала маданияти ҳақида.3. Солиқ хизматида соғлом муносабатларни ташкил этиш.4. Маънавий-руҳий соғломлик ва ўзаро соғлом муносабат. Соғлом иш фаолиятини ташкил этиш. Жамоат ва соғлом руҳий мухитни шакллантириш омиллари.5. Ҳодимнинг ўз ишига талабчанлиги ва ҳар қандай қонунбузарликнинг олдини олиши.




1. Комил инсон тушунчаси.2. Комил инсон ғояси. Комиллик. Комил инсон-бу эркин фикр юритувчи, ўз Ватанига ҳизмат қилувчи озод шахс эканлиги.3. И.Каримов “Бизнинг асосий бойлигимиз ривожланган давлатлар тузишга олиб борадиган йўлдаги асосий таянчимиз-инсондир Юксак малакали ва юксак маънавиятли инсондир. Бу нарса, айниқса ёш авлодга тегишли” эканлиги. Тасаввуф ёки комил инсон ахлоқи ҳақида.4. Солиқ хизматида эстетик қобилият, маънавий-руҳий, интеллектуал эхтиёж ва ижодий муҳитни шакллантириш имкониятлари.5. Маънавий-интеллектуал эҳтиёж ва сифатлар.




1. Умуминсоний ахлоққа зид иллатлар: ғазаб, жаҳолат, адоват, ғийбат, ҳақорат, ҳасад, нифоқ, зулм, ёлғончилик, мақтанчоқлик, дангасалик, ичкиликбозлик, манфаатпарастлик, айёрлик, хушомадгўйлик, иккиюзламачилик, эзмалик, жиззакилик, бузуқчилик, жиноятчилик кабилар ҳақида.2. Ахлоққа зид иллатларнинг келиб чиқиш сабаблари ва шарт-шароитлари.3. Эскилик ва янгилик ўртасидаги зиддиятлар.4. Ахлоққа зид иллатларга қарши курашишнинг асосий йўналиши: меҳнат шартномаларини бажариш, интизомни кучайтириш, ахлоқсизликни олдини олиш, самаралик меҳнат қилиш, ахлоққа зид иллатларнини тугатиш.5. Касбий фаолиятда-комил инсон ғояси. Комиллик.




1. Касб ахлоқи принципи ва нормалари. 2. Умуминсоний ахлоққа зид иллатларнинг келиб чиқиш сабаблари ва уларни бартараф этиш йўллари.3. “Принцип”-назария, таълимот, фан кабиларнинг қонун-қоидаси сифатида.4. Умуминсоний ахлоқ принциплари: инсонпарварлик, жамоатчилик, адолат, қонунийлик, Ватанпарварлик.5. “Меъёр”-қонун-қоида, бирор нарса, ишнинг аниқ белгиланган ўлчами, миқдори, меъёри сифатида.




1. Эстетик категориялар-гўзаллик, табиатдаги ва жамиятдаги гўзаллик, улуғворлик, қаҳрамонлик.2. Эстетик онг ва эстетик фаолият.3. Касб фаолияти эстетикаси.4. Касб ахлоқи ва эстетик фаолият.5. Касбий фаолиятда соғлом–руҳий муҳит ва муносабатлар.




1. Ҳодимнинг этикаси – инсоний муносабатдаги хулқ-атвор меъёри.2. Этика тамойиллари: Ватанпарварлик, инсонпарварлик, байналминаллик, дўстпарварлик, камтарлик, одоблилик ва ҳ.к.3. Эстетика – фалсафий тушунча эканлиги.4. Солиқ хизмати ҳодимининг касбий эстетикаси: эстетик муносабат, эстетик онг, эстетик фаолиятдан ташкил топиши ҳақида. 5. Касб эстетикаси вазифалари.




1. Эстетик дид, ҳис-туйғу ва эстетик қарашлар.2. Эстетик қонунлар ва гўзаллик.3. Воқеликдаги гўзалликни кузатиш, ўзлаштириш ва унга эстетик муносабатда бўлиш.4. Эстетика мавзулари: меҳнат, турмуш, муносабат, ижодкорлик, санъат ва дам олиш эстетикаси.5. Эстетик қонунлар: воқеликка қайта таъсир кўрсатиш, фаоллик, шахсий маданият, эстетик тажриба, завқ, илҳом, кашфиёт, табиийлик, ижтимоийлик, мазмун ва шакл.




1. Мулоқот жараёнидаги турли хил ҳаракатлар.2. Самарали муомала техника ва техналогияси.3. Муомала –мулоқотнинг самарадорлиги. 4. Мулоқотнинг етишмаслигидан ёзага келадиган муамолар ва уларнинг бартараф этиш йўллари.5. Сoлиқ хизмати ҳодимлари фаолиятида эстетик соғлом-руҳий муҳит ва муносабатларни шакллантириш.




1. Муомала функциялари. 2. Солиқ хизмати ҳодимининг муомала маданиятида: хушмомалалилик, ҳурмат, эҳтиром, самимий муносабат. 3. Солиқ хизмати ҳодимининг муомала маданиятида: камтарлик, маданиятлилик, ақлий, ахлоқий, эстетик, сиёсий-ҳуқуқий ва хулқ-атвор қоидаларига эга бўлиш. 4. Мулоқот босқичлари. Мулоқот йўналишлари.5. Мулоқотнинг коммуникатив томонлари




1. Мулоқот турлари: ҳодимнинг ўз-ўзига муносабати ва ўзаро маданий мулоқот, ота-она, катта кишилар мулоқоти, қўни-қўшни, қариндош-уруғлар мулоқоти,2. Мулоқот турлари: дўсту-ёрлар мулоқоти, иш ва ўқиш, жамоат жойларидаги мулоқот, тўй-тантаналардаги мулоқот, ташкилотлардаги мулоқот, 3. Маданий хордиқ чиқариш масканларидаги мулоқот, турли ҳаракатлардаги оммавий йиғинлардаги мулоқот. 4. Муомала даражалари: муомаланинг фактик, ахборот, мунозаравий, ошкоралик даражалари.5. Шахслааро алоқада муомала мазмунининг намоён бўлиши




1. Ҳодимнинг масъулиятли касб соҳиби сифатида фаолият кўрсатиши ҳақида.2. Мустақиллик руҳида янгича фикрлаш, бурч ва масъулиятни онгли ҳис этиш, ижодкорлик, ташаббускорликнинг номоён бўлиши. 3. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг муомала маданияти, унинг асосий шакллари ва қоидалари.4. Солиқ хизматида муомала маданиятининг ўрни ва таъсири.5. Мулоқот одобининг мақсадга мувофиқлиги.




1. Солиқ хизмати ҳодимининг бурч ва масъулиятини чуқур ҳис этиши. 2. Меҳнатсеварлик, иймон, эътиқот, ахлоқ, одоб тушунчалари хакида3. Ижод, виждон, садоқат, фидойилик, ташаббускорлик, ташкилотчилик тушунчалари хакида4. Ижодкорлик, соғлом фикр, халқпарварлик ва Ватанпарварлик тушунчалари ҳақида.5. Солиқ хизмати ҳодимининг мажбуриятлари ва унинг белгиланган тартибда бажарилиши.




1. Етук, ахлоқ ва одоб инсон зийнати эканлиги.2. “Бурч”, “Масъулият” тушунчаси ҳақида.3. Касбий ва ижтимоий мажбуриятлар.4. Бурч ва ҳаракатларни англаб етиш. Бурч, масъулият, соғлом дунёқарашнинг чамбарчас боғлиқлиги. 5. Касбий фаолиятда фидойилик ва садоқат-ҳодимнинг асосий бурчи сифатида.




1. Касб ахлоқи ҳақида тушунча.2. Ахлоқ функциялари-бошқарув, тарбия, билиш, баҳолаш, йўналтириш, коммуникативлик. 3. Ахлоқий фаолият.4. Ахлоқий муносабатлар.5. Ахлоқ категориялари: Ватанпарварлик, адолат, жавобгарлик, бурч, ор-номус, виждон тушунчалари.




1. Иродавий фазилатларни шакллантириш усуллари.2. Ахлоқий фазилатлар: баҳрикенглик, вазминлик, Ватанпарварлик, инсонийлик, виждонийлик, интизом, ишчанлик, ҳалолик, меҳр-оқибат, мурувват, меҳнатсеварлик, ростгўйлик, самимийлик, теран фикр, фозиллик, фидойилик, хушмуомалалик, чидамлилик, иродалилик, шижоат, ҳаққонийлик ва маданиятлилик ҳақида.3. Маънавий ва ахлоқий қоидаларга риоя этиш.4. Сoлиқ хизмати ҳодимларининг касб ахлоқи.5. Ахлоқий категорияларининг ўзига хос хусусиятлари: Ватанпарварлик, адолат, жавобгарлик, бурч, масъулият, ор-номус, виждон.




1. Ҳодимнинг маънавий сифатлари-бунёдкорлик, яратувчанлик, чуқур билим, юксак тафаккур, соғлом фикр, халқпарварлик ва Ватанпарварлик.2. Ҳодимнинг иродавий сифат ва фазилатлари.3. Ҳодимнинг ирода фаолияти. Кучли ирода, қатъийлик, мардлик, жасурлик, чидамлилик каби иродавий фазилатлар ҳақида.4. Ироданинг мустақиллиги.5. Ҳодимнинг киришимлилик даражаси.




1. Маънавият тушунчаси ва таърифи.2. Ҳодимнинг маънавий-руҳий қиёфаси ва ақлий салоҳияти.3. Ахлоқий қоидалар: хушмуомалалилик, одоблилик, одийлик, камтарлик, ҳалоллик, ростгўйлик, очиқкўнгиллилик, сахийлик, ўзаро ҳурмат, дўстона муносабат, инсонпарварлик ва Ватанпарварлик ҳақида. 4. Инсоний сифат ва фазилатлар, хислатлар, ташқи ва ички қиёфа, жисмоний соғломлик, хушбичимлилик.5. Инсон маънавиятининг ташқи ифодаси-сўзи, фикри, кийиниши, жамоа билан муносабати, хулқ-атворида намоён бўлиши.




1. Ҳодимнинг касбий махорати мезони:нсоний хулқ ва одоб меъёри, саъй–ҳарака.2. Ҳодимнинг касбий махорати мезони: бурч, адолат, виждон, орият3. Касбий фаолиятда кўл ва гавданинг маъноли ҳаракатлари. Ташқи ва ички қиёфа.4. Касбий фаолиятда сўз оҳанги, нутқи. 5. Инсоний муносабатлар психологияси.



ТЕСТ САВОЛЛАРИ

1. Ахлоқ илмининг асосий вазифаси нима?

А.*инсонда юксак ахлоқий фазилатларини шакллантириш;

Б.маънавиятни шакллантириш;

С. диний таълим бериш;

Д.тарбия йўлларини ўргатиш.

2. Ахлоқнинг ўзига хослиги нимада?

А.*назарий билиш шакли эканлигида;

Б.фақат инсонгагина ато этилганлигида;

С.маданиятнинг узвий қисм эканлигида;

Д.жамоатчилик фикри эканлигида.

3. Касбий одоб нимани англатади?

А.*муомала маданиятини

Б.ҳар касб эгасининг ўз жамоасидаги ахлоқий муносабатларини;

С.касбга муҳаббатни;

Д.ахлоқий, тамойил ва меъёрларнинг касб-ҳунар соҳасида конкрет намоён бўлишини.

4. Оиланинг ахлоқий асосини нима ташкил этади?

А.*никоҳ;

Б. дўстлик;

С. ҳамжиҳатлилик;

Д.қон-қариндошлик.

5. Никоҳнинг ахлоқий асосини нима ташкил этади?

А. *муҳаббат;

Б.садоқат;

С.қон-қариндошлик;

Д.ўзаро тотувлик.

6. Ахлоқий муносабатлар нималарга асосланади?

А.*ақл ва ҳиссиётга;

Б.дўстлик ва қариндошликка;

С.анъана ва ҳиссиётга;

Д.билим ва истеъдодга;

7. Ахлоқий тарбиянинг энг оммавий усули қайси?

А.*панд-насиҳат;

Б.мактабларда «Одобнома» дарсларининг ўқитилиши;

С.ҳуқуқий билим бериш;

Д.жазолаш.

8. Миллий ва умуминсоний ахлоқий қадриятлар ўзаро муносабатларида нима устувор бўлади?

А.*миллий ва умуминсоний қадриятлар уйғунлиги;

Б.миллий ахлоқий қадриятлар;

С.умуминсоний ахлоқий қадриятлар;

Д.ҳуқуқий билимлар.

9. Қайси тарбия муҳимроқ?

А.*ахлоқий тарбия;

Б.ақлий тарбия;

С.жисмоний тарбия;

Д.эстетик тарбия.

10. Этика фанининг бош мезоний тушунчаси:

А.*Муҳаббат;

Б.Ватанпарварлик;

С.яхшилик ва ёмонлик;

Д.Вафо ва садоқат.

11. Ахлоқий тамойил:

А.*ватанпарварлик;

Б.ахлоқлилик;

С.одоблилик;

Д.ҳалоллик.

12. Ахлоқий тамойиллардан бири:

А.*меҳнатсеварлик;

Б.илмлилик;

С.ҳалоллик;

Д.камтаринлик.

13. Этика фанининг мезоний тушунчаси:

А.*адолат;

Б.ҳалоллик;

С.зиёлилик;

Д.инсофлилик.


А.*фидойилик;

Б.инсофлилик;

С.ростгўйлик;

Д.номуслилик.

15. Ахлоқий меъёр:

А.*инсофлилик;

Б. эзгулик;

С.миллатпарварлик;

Д.яхшилилик.


А.*бурч

Б.зиёлилик;

С.жўмардлик;

Д.ўзбекчилик.

17. Этика фанининг жуфт мезоний тушунчаси:

А.*яхшилик ва ёмонлик;

Б.ҳилмлилик ва дағаллик;

С.фаросатлилик ва фаросатсизлик;

Д.ростгўйлик ва ёлғончилик.


А.*ҳалоллик;

Б.бурч;

С.садоқат;

Д.жўмардлик.


А.*миллатпарварлик;

Б.эзгулик;

С.ёвузлик;

Д.адолат.


А.*номус;


С.меҳнатсеварлик

Д.фидойилик.


А.*босиқлик;

Б.шафқатсизлик;

С.фидойилик;

Д.жўмардлик


А.*виждон;

Б.ростгўйлик;

С.миллатпарварлик;

Д.ўзбекчилик.


А.*идеал;

Б.ўзбекчилик;

С.инсофлилик;

Д.талабчанлик.


А.*ҳаётнинг маъноси;

Б.босиқлик;

С.мақтанчоқлик;

Д.камтаринлик.


А.*бахт;

Б.шукроналик;

С.ватанпарварлик;

Д.эркпарварлик.

26.Ахлоқий тамойил:

А.*тинчликпарварлик;


С.яхшилик;

Д.эзгулик.

27. Ахлоқий тамойил:А.*ўзбекчилик;

Б.номус;

С.нафрат;

Д.муҳаббат.

28. Ахлоқий тамойил:А.*зиёлилик;

Б.бурч;

С.одоб;

Д.ҳулқ.

29. Ахлоқий тамойил:А.*меҳмондўстлик;

Б.яхшилик;

С.ширинсўзлик;

Д.тўғрилик.


А.*эркпарварлик;


С.ширинсуханлик;

Д.эзгулик


А.*ширинсуханлик;

Б.меҳмондўстлик;


Д.фидойилик.

32. ахлоқий меъёр:

А.*хушфеъллилик;

Б. яхшилик;


Д.меҳнатсеварлик.

33. Ахлоқ тузилмаси:

А.*ахлоқий англаш,ахлоқий ҳисссиёт, ахлоқий муносабатлар;

Б.ахлоқий комиллик, ахлоқий фазилат, ахлоқий юксаклик;

С.одоб, хулқ, ахлоқ;

Д.хулқий гўзаллик, одоблилик, ахлоқийлик.

34. Ахлоқий маданиятнинг узвий қисми, унсури:

А.*муомала одоби;

Б.яхшилик;

С.ростгўйлик;

Д.талабчанлик

35. Ахлоқий маданиятнинг узвий қисми,унсури:

А. *этикет;

Б.эркинлик;

С.оқиллик;

Д.ҳақиқатгўйлик.

36. Оиланинг ташкил этувчи уч асосий жиҳат – омил:

А.*никоҳ, оилавий мулк, болалар тарбияси;

Б.тотувлик, тинчлик, хотиржамлик;

С.тартиб, интизом, одоб;

Д.ҳамкорлик, ҳамжиҳатлик, тотувлик.

37. Оила бузилиши муқаррар:

А.*никоҳ бекор қилиниши муносабати билан;

Б.фарзандсизлик туфайли;

С.жамиятда кескин ўзгаришлар вужудга келган пайтида;

Д.эр-хотин ўртасида ҳиёнат содир бўлганида.

38. Оилани бошқаради:

А.*эркак;

Б.аёл;

С.жамият;

Д.маҳалла.

39. Фуқаролик жамиятининг яшаш шарти:

А.*эркинлик;

Б.ҳамкорлик;

С. ҳамжиҳатлик;

Д.кўмакдошлик.

40.Фуқаролик жамияти ўзининг яшаш учун қайси институтни тақозо этади?

А.*давлатни;

Б. Вазирлар Маҳкамасини;

С. Конституциявий судни;

Д. Адлия вазирлигини.

41. Мамлакатимизда фуқаролик жамиятини вужудга келтириш учун қандай ўзига хос асос мавжуд?

А.*маҳалла тизими;

Б.миллатлараро тотувлик;

С. сиёсий барқарорлик;

Д. тинчлик.

42. Анъанавий ахлоқий тарбия воситаси:

А.*санъат;

Б. спорт;

С. касб;

Д. илм.

43. Замановий ахлоқий тарбия воситаси:

А.*телевидение;

Б.ҳунар;

С.илм-фан;

Д.ҳуқуқ.

44. Анъанавий ахлоқий тарбия воситаси:

А.*намунавийлик;

Б.тарих;

С.фалсафа;

Д.маҳалла

45. Этиканинг глобал муаммоси:

А.*ахлоқий муҳит-этосферанинг назарий асосларини яратиш;

Б.этика дарслигини замонавий педагогик технология асосида олиб бориш;

С.жаҳонда тинчлик учун курашиш;

Д.БМТ фаолиятининг самарали бўлишини таъминлаш.

46. Замонавий ахлоқнинг глобал муаммоси:

А.*ўлим жазосини бекор қилиш;

Б.ҳамжиҳат яшаш;

С.ахлоқий бўлиш;

Д.қамоқ жазосини бекор қилиш.

47. Ахлоқий муҳитни яратишда қўл келадиган замонавий ахлоқий йўналиш:

А.*ғайризўравонлик йўналиши;

Б.ҳаёт фалсафаси йўналиши;

С.руҳий таҳлил йўналиши;

Д.экзистенциячилик йўналиши.

48.Замонавий этиканинг глобал муаммоси:

А.*эвтаназия;

Б.тупроқ эрозиясига қарши курашиш;

С.ахлоқий тамойилларни тартиб қилиш;

Д.ахлоқий маданиятни юксалтириш.

49. Ахлоқий муҳитни яратищдаги муҳим воситалар:

А.*ахлоқий ва эстетик тарбия;

Б.хулқий ва жисмоний тарбия;

С.ақлий ва жисмоний тарбия;

Д.маънавий ва маърифий тарбия.

50. Замонавий ахлоқнинг глобал муаммоси:А.*инсон аъзоларини кўчириб ўтказиш (трансплантация);

Б.урушга қарши курашиш;

С.қуролланишни тўхтатиш;

Д.кимёвий ишлаб чиқаришни чеклаш.

51. Этика фанининг тадқиқот объекти нима?А. *Одоб, хулқ, аҳлоқ.

Б. Панд – насиҳатлар.

С. Аҳлоқий тарбия.

Д. Ижтимоий-иқтисодий муносабатлар.

52. Этика фанининг фан сифатидаги мақсади нима?А. *Замонвий комил инсонни тарбиялаш.

Б. Миллий қадриятларни барқарор этиш.

С. Кўчалардаги йиғин, намойишларда ўзни тутишни ўргатиш.

Д. Бизнес-тижорат одобига ўргатиш.

53. Ахлоқий тафаккур илк бор қаерда ва қачон пайдо бўлган?А. *Қадимги Шарқда бундан 5 – 4 минг йиллар аввал.

Б. Ғарбий Оврупода Ўрта асрлар даврида.

С. Россияда, X1X асрнинг икинчи ярмида.

Д. Шимолий Америкада, XYII асрда.

54. Қадимги аҳлоқий қарашлар қайси ёзма ёдгорликлар орқали бизгача етиб келган?А. *Сомир (Шумер) гилтахталаридаги битиклар орқали.

Б. Археологик осори-атиқалар орқали.

С. Птоломейнинг «Амагест» асари орқали.

Д. Қабртошлар орқали.

55. Исломий аҳлоқ асослари қайси китобларда берилган?А. *Қуроън ва Ҳадисда.

Б. Хоразмий «Зижжи»да.

С. Араб халқ эртакларида.

Д. Яссавийнинг шеърларида.

56. Навоийнинг ахлоққа доир асари қайси?А. *Маҳбуб ул-қулуб.

Б. Вақфия.

С. Хамса.

Д. Можолис ун-нафоис.

57. Қадимги Хитойнинг энг машҳур аҳлоқшуноси ким?А. *Конфуций.

Б. Аҳмад Дониш

С. Маҳмуд Қошғорий.

Д. Лао Цзу.

58. Касбий одоб нима?А. *Аҳлоқий, тамойил ва меъёрларнинг касб-ҳунар соҳасида конкрет намоён бўлиши.

Б. Касбга муҳаббат.

С. Ҳамкасабаларга ҳурмат.

Д. Ҳар касб эгасининг ўз жамоасидаги аҳлоқий муносабатлари.

59. Қандай аҳлоқий тарбия усуллари мавжуд?А. *Иҳтиёрий ва мажбурий тарбия усулари.

Б. Олий таълим ва жамоадаги тарбия.

С. Мактабгача тарбия ва мактаб даври тарбияси.

Д. Жисмоний чиниқтириш ва спорт тарбияси.

60. Аҳлоқий муносабатлар нималарга асосланади?

А. *Ақл ва ҳиссиётга.

Б. Дўстлик ва қориндошликка

С. Садоқат ва ақлга.

Д. Анъана ва ҳиссиётга.

Тест – 1 ойлик

1. Ќуйидаги ќадриятларнинг кайси бири маънавиятнинг таркибий асослари ћисобланади?

А) аћлоќий, бадий ќадриятлар;

В) миллий, диний ќадриятлар;

С) маънавий мерос ва миллий ѓоя;

*Д) А.В.

2. «Маънавият бешиги» деб аталувчи ижтимоий тузилма номини кўрсатинг.

*А) кутубхона

В) маћалла

С) оила

Д) болалар боѓчаси

3. Миллатнинг миллат эканлигини кўрсатувчи устувор белгилардан бири ќайд этилган жавобни кўрсатинг.

А) Дил

*В) Тил

С) Инсон

Д) Шахс

4. Жамиятнинг тараќќий этиб болриш жараёни нима дейилади?

*А) Цивилизация

В) Кульминация

С) Инќироз

Д) Коммуникация

5. Маънавият сўзининг маъноси.

А) Лотинча « маъни» сузидан олинган, фойдали иш дегани;

*В) Арабча « маъно» феълидан олинган, рућ, аќл, онг,этиќод, дунёќараш дегани.

С) Русча «Дух» - «рућий олам» дегани

Д) Инсондаги яхши фазилатлар мажмуаси дегани

6. Бурч нима?

А) Ўзидан катталарни хурмат ќилиш;

В) Ота-онага хурмат кўрсатиш

*С) Ватанга содиќ бўлиш

Д) Адо этилиши, бажарилиши лозим бўлган вазифа ва мажбурият.

Тест саволлари:

Маънавият тушунчасининг тўғри таърифини белгиланг.

а) маънавият - ижтимоий онг шаклларидан бири бўлиб, у кишиларнинг юриш-туришларини тартибга солиб турувчи куч;

б) инсоннинг юриш-туришларида, ўзгаларга нисбатан муносабатларида акс этувчи хатти-ҳаракатлар;

в) инсоннинг ҳис-туйғулари орқали ифодаланувчи ички дунёсининг намоён бўлиши;

г) инсон атроф-муҳитга ва ўзига нисбатан бўлган муносабатларида акс этувчи ботиний ва зохирий дунёсини ифода этиши;

д) маънавият - кишиларнинг ўзига, ўзгаларга, атроф-муҳитга нисбатан бўлган ифодаланувчи муносабатларида ботиний ва зоҳирий хатти-ҳаракатлари.

2. Марказий Осиёда илк Ренессанс (уйғониш) қайси асрларга тўғри келади?

а) Милоддан аввалги V-VI асрларга

б) Милодий IX-XII асрларга

в) XIV-XVI асрларга

г) XVIII-XIX асрларга

д) XIX-XX асрларга

3. XV-XVI асрларда яшаб ижод этган Шарқнинг буюк мусаввири, миниатюра санъатининг моҳир устаси?

а) Хожа Маҳмуд Наққош

б) Мирак Наққош

в) Камолиддин Беҳзод

г) Мир Мли Табризий

д) Султон Али Табризий.

4. Зардуштийлик таълимотининг туб моҳияти?

а) Аллоҳга ишониш, пайғамбарларга иймон келтириш, диний амалларни бажариш;

б) Марказий Осиё халқлари учун муқаддас ҳисобланган оловга сиғиниш, жониворларга озор бермаслик;

в) Дунё халқларини тинч-тотув яшашга даъватлаш, осойишта меҳнат қилишга чақириш;

г) Инсонларни бир-бирларини севиш ва шу орқали фаровонликка эришишга ундаш;

д) Эзгулик билан зулм, ёруғлик билан зулмат, адолат билан разолат ўртасидаги кураш.

5. Жамият тараққиётида мафкура қандай ролъ ўйнайди?

а) Жамиятда туб иқтисодий ўзгаришларга олиб келади, жамиятнинг моддий аҳволини яхшилайди. Жамиятни моддий аҳволини яхшиланишига таъсир кўрсатади;

б) Жамият аъзолари ўртасида низолар келтириб чиқаради, жамият парчаланиб кетишига сабаб бўлади;

в) Жамият аъзоларини жипслаштириб ягона мақсад сари йўналтиришига ёрдам беради, истиқлолни таъминлайди;

г) Жамиятни маънавий жиҳатдан юксалтиради, сиёсий барқарорликни таъминлайди;

д) Мафкура жамият тараққиётига тўсқинлик қилади, тараққиётига ғов бўлади.

6. Тасаввуф таълимотининг Марказий Осиёлик намоёндалари?

а) Имом Fаззолий, Аҳмад Яссавий, Жалолиддин Румий, Умар Ҳайём;

б) Аҳмад Яссавий, Нажмиддин Кубро, Абдухолик Fиждувоний, Баҳоуддин Нақшбанд;

в) Бахоуддин Нақшбанд, Хожи Ахрор, Маҳмуд аз-Замахшарий;

г) Аҳмад Яссавий, Хожа Ахрор, Жалолиддин Румий;

д) Хожа Ахрор, Маҳмуд Замахшарий, Умар Хайём.

7. Маънавий баркамол инсон деганда қандай одамни тушунасиз?

а) Миллий ва умуминсоний маънавий қадриятларни чуқур эгаллаган ва унга амал қилган зиёли шахс;

б) Адабиёт, санъат, фалсафа, ҳуқуққа доир чуқур билимга эга бўлган кишилар;

в) Жамиятда мавжуд барча қонун-қоидаларни, ахлоқ нормаларини мукаммал ўзлаштирган шахслар;

г) Диний билимларни чуқур ўзлаштирган, унга тўла амал қиладиган шахс;

д) Ўз касбини яхши эгаллаган, маънавий жиҳатдан етук шахс.

8. Миллий маънавий қадриятлар деганда нимани тушунасиз?

а) Ўзбек миллатига тегишли барча оғзаки ва ёзма бадиий илмий, фалсафий таълимотлар;

б) Муайян миллатга тегишли бўлган барча ахлоқий, диний бадиий, ҳуқуқий, сиёсий, маънавий мерос;

в) Фақат бир миллат томонидан яратилган, авлоддан-авлодга ўтиб келаётган, барча моддий мерос;

г) Бадиий адабиёт, театр, мусиқа, меъморчилик соҳасида яратилган, барча ёдгорликлар;

д) Ахлоқ-одоб, сиёсат, фалсафа соҳасида яратилган миллий-маънавий қадриятлар.

9. Миллий ғурур нима?

а) Инсоннинг ўз миллати эришган ютуқларидан, ғалабаларидан, муваффақиятларидан ғурурланиш;

б) Бирон-бир миллатнинг ёки миллат вакилининг бошқа бир миллатга нисбатан афзаллигини ҳис этиш;

в) Бирон-бир миллат вакилида шу миллатга тегишли бўлган маданий ёдгорликлар, осори-атиқалар, миллий қаҳрамонлар, тарихий шахслар мавжудлигидан мамнунлик хиссиётлари;

г) Инсоннинг миллатдоши томонидан илм-фан, техника соҳасида қилган кашфиётлари, эришган ютуқларидан фахрланиш туйғуси;

д) Бирон-бир миллат яшайдиган ҳудуд сарҳадларининг катталиги, ер ости қазилмалари шунингдек, ер усти бойликларининг кўплигидан ғурурланиш.

10. Ҳуқуқий маданият деганда нимани тушунасиз?

а) Давлат томонидан белгиланган ҳуқуқий нормалар ва муносабатларга, қонунларга, суд, прокуратура органларига нисбатан бўлган қарашлар;

б) Жамият аъзоларининг ҳуқуқий маданиятини оширишга хизмат қиладиган барча қонун-қоидалар ва унга тегишли бўлган адабиётларнинг ўзлаштирилиши;

в) Муайян жамиятда мавжуд ҳуқуқ нормаларига, қонун-қоидаларига, тартибга бўлган муносабат ва унга амал қилиниши;

г) Ҳуқуқ соҳасида чиқарилган адабиётларни мунтазам ўрганиш натижасида ҳосил бўлган билимлар;

д) Умумжаҳон ҳуқуқ нормаларини муфассал ўрганиш ва унга ўз ҳаёт тажрибасида амал қилиш.

11. Жамиятнинг маънавий қиёфаси ижтимоий тараққиётга қандай таъсир кўрсатади?

а) иқтисодий ислохотларни тез ривожлантиради;

б) инқилобий тарзда туб ўзгаришларга олиб келади;

в) илмий-техник, технология жараёнларининг янгиланишига олиб келади;

г) жамият ҳаёти тараққиётини тезлаштиради;

д) жамият тараққиётига ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди.

12. Ўзбекистон Республикасининг Давлат байроғида акс эттирилган рангларнинг моҳияти?

а) мовий ранг - тинчлик, мусаффо осмон, оби ҳаёт. Оқ ранг - тинчлик, поклик. Яшил ранг - эзгулик (ям-яшил экинзорлар.) Қизил ранг - тетиклик (томирлардаги оқаётган қон).

б) мовий ранг - денгиздек улкан юрт. Оқ ранг - тинчликсеварлик. Яшил ранг - Ислом динига мансублик. Қизил ранг - томирлардаги қон.

в) мовий ранг - Амир Темур Байроғи ранги. Оқ ранг - поклик, ҳалоллик. Яшил ранг - кўм-кўк далалар. Қизил ранг - куч, қудрат.

г) мовий ранг - мусаффо осмонга қиёс. Оқ ранг - очиқ кўнгиллик. Яшил ранг - ям-яшил пахтазор. Қизил ранг - шўролар тизимига мансублик.

д) мовий ранг - мусаффо осмон, оби ҳаёт. Оқ ранг - оппоқ пахтазор. Яшил ранг - мевали дарахтлар. Қизил ранг - куч-қудрат.

13. Миллий ўзликни англаш деганда нимани тушунасиз?

а) Ўз она тилига, миллий қадриятларига, ўз тарихига эгалик қилинишини;

б) Инсоннинг ўзига ёки ўз миллатига тегишли моддий ва маънавий қадриятларнинг жамият ҳаётида тутган мавқеини англаб етишни;

в) Ҳар бир инсоннинг у яшаб турган жамиятда эгаллаган мавқеини, ўз қадр-қимматини англаб етиш туйғусини;

г) Мустақил равишда иқтисодий, ижтимоий-сиёсий, маданий-маърифий тадбирларни амалга оширишни англашни;

д) Маданият, маърифат, ижтимоий тараққиёт соҳасида эришилган ютуқлардан фахрланишни.

14. Ватан туйғуси деганда нимани тушунасиз?

а) Ватанни доим эслаб юриш, авлодлар яшаб ўтган ва дафн этилган жойларни зиёрат этиш, яқин ошна-оғайниларни соғиниш ҳиссиётлари;

б) Ватан ҳақида доим қайғуриш, унинг ғам-ташвишларидан огоҳ бўлиб туриш, уни турли бало-қазолардан авайлаб-асраш;

в) Киши туғилиб ўсган жойи, маҳалла, эл-юрт, ошна-оғайни, қаришдош-уруғ каби юртдошларни соғиниш;

г) Ватан учун жон фидо қилган ватандошларни эслаш, моддий ва маънавий миллий қадриятларни қумсаш;

д) Ўзи туғилиб вояга етган, авлодлари ҳоки тўкилган Ватанни севиш, эъзозлаш, уни ҳимоя қилиш, унинг равнақи учун меҳнат қилиш, ундан фахрланиш туйғуси.

15. Оила барқарорлигини таъминловчи асосий омиллар?

а) маънавий руҳий уйғунлик, ўзаро ҳурмат, севги садоқати, ишонч, моддий таъминланганлик;

б) Садоқатли севги, иқтисодий таъминланганлик;

в) Қайнона-келин ўртасидаги тотувлик;

г) Севги, муҳаббат, моддий таъминланганлик;

д) Қудалар ўртасидаги яхши муносабат.

16. Бурч деганда нимани тушунасиз?

а) Инсоннинг муайян жамият, турли ижтимоий гуруҳлар (оила, маҳалла, қариндош-уруғ, жамоа ва ҳ.к.) томонидан қабул қилинган қонун-қоидалар, ахлоқий меъёрларнинг бажарилиш, унга амал қилиш;

б) Инсоннинг Аллоҳ олдида бажарилиш лозим бўлган талабларни англаб етиши, уни бажарилиши, унга амал қилиши;

в) Жамият томонидан ишлаб чиқилган ва ҳаётга татбиқ қилинаётган қонунларга тўла амал қилиш;

г) Ота-оналар билан фарзандлар, қариялар билан ёшлар, эр ва хотин ўртасида бажарилиши шарт бўлган меъёрлар;

д) Давлат томонидан ўрнатилган барча қонун-қоидаларга сўзсиз амал қилиш.

17. Мамлакат барқарорлигини таъминловчи асосий шартлар?

а) мамлакатимиз аҳолисининг минтақа аҳолиси таркибидаги миқдорий салмоғининг кўплиги;

б) миллий қадриятлар, тарихимизнинг чуқур илдизи, миллий ўзликни англаш, умуминсоний манфаатнинг устуворлигини эътироф этиш;

в) кучли ижтимоий сиёсат ва одамларни даъват этувчи ижтимоий омилларни рўёбга чиқариш;

г) Миллатимизга хос бўлган сабр-қаноат, меҳнатсеварлик, меҳмон-дўстлик, очиқ кўнгиллилик сифатларининг мавжудлиги;

д) Исломий ахлоқ-одобнинг кишиларимиз руҳиятига сингиб кетганлиги, халқимиз табиатидаги байналмилаллик қарашлари.

18. Виждон эркинлиги нима?

а) Виждон - инсоннинг ўз қилмишлари учун руҳий азобланиши;

б) Виждон - қилган гуноҳ ишлари учун Оллоҳ олдида қўрқиш ҳисси;

в) Виждон - оилавий муносабатларда севги садоқатига хиёнат қилиш;

г) Виждон - эл-юрт, қариндош-уруғ олдида ўз бурчини адо этиш;

д) Виждон - инсоннинг ўз хатти-ҳаракатлари учун маъсулиятни сезиш.

19. Маданият тушунчасини тўғри таърифини белгиланг.

а) Инсоният томонидан яратилган барча моддий ва маънавий қадриятлар;

б) Инсоният томонидан яратилган ва инсонларга хизмат қиладиган маънавият ва маърифат муассасалари;

в) Инсонлар томонидан яратилган барча куй, қўшиқ, рассомчилик маҳсулотлари тарихий ёдгорликлар, театр ва шу кабилар;

г) Мактаб ва маориф орқали кишиларга сингдирилган билимлар тизими;

д) Театр, кино, телевидение, радио, газета ва журналлар орқали оммалаштириладиган эшиттириш ва кўрсатувлар мажмуи.

20. Ахлоқнинг жамият маънавий ҳаётига таъсири.

а) Ахлоқ жамиятнинг маънавий покланишга хизмат қилади;

б) Ахлоқ жамият аъзоларини гуноҳ ишлардан сақлайди;

в) Ахлоқ кишиларни эзгуликка, савоб ишлар қилишга ундайди;

г) Ахлоқ жамиятнинг маънавий покланишига хизмат қилади, юрт тинчликни ва тотувликни таъминлайди, ижтимоий юксалишга асос бўлади.

д) Юртда тинчлик, тотувликни таъминлайди.

21. Миллий истиқлол мафкураси нима?

а) жамиятдаги етакчи гуруҳлар дунёқараши;

б) миллат, элат ва халқларнинг сиёсий, ҳуқуқий, ахлоқий, маънавий қарашлари мажмуи;

в) диний қарашлар тизими;

г) ахлоқий дунёқараш;

д) ижтимоий психологик жараён.

22. Маънавий ишлаб чиқариш нима?

а) кишиларнинг табиат ва жамиятни билишдаги фаолияти, олам ҳақидаги билимлар, ғоялар тизими;

б) ижтимоий онгда ижтимоий борлиқ ва жамиятни акс этиши;

в) кишиларнинг индивидуал онгида табиат ва ижтимоий борлиқни акс этиши;

г) моддий неъматлар;

д) ижтимоий ғоялар.

23. Маънавий мулоқот нима?

а) кишиларни адабиёт, санъатга оид билимларини бир-бирларига етказиш;

б) ғоялар кураши;

в) ўзаро фикр алмашиш;

г) кишиларни мусиқага оид билимларини бир-бирларига етказиш;

д) сиёсий, маданий, диний билимлар тизими.

24. Маънавиятни қандай элементлари мавжуд?

а) сиёсий, ҳуқуқий, ахлоқий;

б) фалсафий, диний, эстетик;

в) барчаси тўғри;

г) ҳуқуқий, диний, сиёсий;

д) эстетик, ахлоқий, фалсафий.

25. Ахлоқий қадриятлар нима?

а) илмий ғоялар;

б) меҳнат воситалари;

в) ахлоқий нормалар;

г) табиий бойликлар;

д) ер ва ер ости бойликлари.

1. Маънавий ишлаб чиқариш нима?

*а) кишиларнинг табиат ва жамиятни билишдаги фаолияти, олам ҳақидаги билимлар, ғоялар тизими;

б) ижтимоий онгда ижтимоий борлиқ ва жамиятни акс этиши;

в) кишиларнинг индивидуал онгида табиат ва ижтимоий борлиқни акс этиши;

г) моддий неъматлар;

2. Миллий маънавий қадриятлар деганда нимани тушунасиз?

а) Ўзбек миллатига тегишли барча оғзаки ва ёзма бадиий илмий, фалсафий таълимотлар;

*б) Муайян миллатга тегишли бўлган барча ахлоқий, диний бадиий, ҳуқуқий, сиёсий, маънавий мерос;

в) Фақат бир миллат томонидан яратилган, авлоддан-авлодга ўтиб келаётган, барча моддий мерос;

д) Ахлоқ-одоб, сиёсат, фалсафа сохасида яратилган миллий-маънавий қадриятлар.

3. Президентимиз Ислом Каримов маънавиятга ќандай таъриф берганлар?

А. Маънавият — инсонни руҳан покланиш, қалбан улғайишга чорлайдиган, одамнинг ички дунёси, иродасини бақувват, иймон-эътиқодини бутун қиладиган, виждонини уйғотадиган беқиёс куч, унинг барча қарашларининг мезонидир;

В. «Маънавият» тушунчаси жамият ҳаётидаги ғоявий, мафкуравий, маъри-фий, маданий, диний ва ахлоқий қарашларни ўзида тўла мужассам этади;

С. Маънавият— инсоннинг, халқнинг, жамият ва давлатнинг буюк бойлиги ва куч-қудрат манбаидир;

*Д. Барча жавоблар тўѓри.

4. Маънавий баркамол инсон деганда қандай одамни тушунасиз?

*а) Миллий ва умуминсоний маънавий қадриятларни чуқур эгаллаган ва унга амал қилган зиёли шахс;

б) Адабиёт, саньат, фалсафа, ҳуқуққа доир чуқур билимга эга бўлган кишилар;

в) Жамиятда мавжуд барча қонун-қоидаларни, ахлоқ нормаларини мукаммал ўзлаштирган шахслар;

д) Ўз касбини яхши эгаллаган, маънавий жиҳатдан етук шахс.

5. Ахлоқ.

*А) Ҳар бир шахс маънавиятининг унинг хулқида, ўзга инсонларга муносабатида акс этиши, юзага чиқиши.

Б) Ахлоқ – инсоннинг бахтга интилиш йўллари.

В) Ахлоқ – инсоннинг жамият ичида ўзини тутиши.

Д) Инсоннинг ички руҳий, ҳиссий сифатлари.

6. Ахлоқнинг жамият маънавий ҳаётига таъсири.

а) Ахлоқ жамиятнинг маънавий покланишга хизмат қилади;

б) Ахлоқ жамият аъзоларини гунох ишлардан сақлайди;

в) Ахлоқ кишиларни эзгуликка, савоб ишлар қилишга ундайди;

*г) Ахлоқ жамиятнинг маънавий покланишига хизмат қилади, юрт тинчликни ва тотувликни таъминлайди, ижтимоий юксалишга асос бўлади.

7. Ахлоқ илмининг асосий вазифаси нима?

А.*инсонда юксак ахлоқий фазилатларини шакллантириш;

Б.маънавиятни шакллантириш;

С. диний таълим бериш;

Д.тарбия йўлларини ўргатиш.

8. Ахлоқий тарбиянинг энг оммавий усули қайси?

А.*панд-насиҳат;

Б.Ибрат, ўрнак;

С.ҳуқуқий билим бериш;

Д.жазолаш.

9. Миллий ва умуминсоний ахлоқий қадриятлар ўзаро муносабатларида нима устувор бўлади?

А.*миллий ва умуминсоний қадриятлар уйғунлиги;

Б.миллий ахлоқий қадриятлар;

С.умуминсоний ахлоқий қадриятлар;

Д.ҳуқуқий билимлар.

10. Ахлоқий муҳитни яратищдаги муҳим воситалар:

А.*ахлоқий ва эстетик тарбия;

Б.хулқий ва жисмоний тарбия;

С.ақлий ва жисмоний тарбия;

Д.маънавий ва маърифий тарбия.

11. Навоийнинг ахлоққа доир асари қайси?

А. *Маҳбуб ул-қулуб.

Б. Ҳайрат –ул аброр.

С. Тарихи анбиё ва ҳукамо.

Д. Мажолис ун-нафоис.

Солиқ нима ва унинг ҳаётдаги аҳамияти ҳақида Солиқ академияси

СТ-112 гуруҳи талабаларининг фикрлари.

СТ 112 гуруҳ талабаси Тураев Азамат

Солиқ бу юридик ва жисмоний шахслар даромади ва фойдасидан қайтарилиб бермаслик шарти билан тўланадиган тўлов. Солиқлар Ўзбекистон Республикасининг асосий даромади бўлиб ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикасида яшайдиган ҳар бир инсон солиқ ҳақидаги тушунчани ўзининг оиласи мисолида кўриши лозим. Оиланинг асосий даромади ота-оналарининг маошлари бўлса, давлатимизнинг асосий даромади солиқлар эвазига бюджетимизни тўлдиради.

Агар солиқлар давлат бюджетига ўз вақтирда туширилмаса, ўқитувчилар маошлари, боболаримиз, бувиларимизнинг нафақалари ўз вақтида берилмайди.

1 – расм. Давлат бюджети ривожи 2 – расм. Давлат бюджети инқирози

СТ 112-гуруҳ талабаси Орзиева Азиза

Инсоннинг жамиятда яшашида соғлом муҳит алоҳида аҳамият касб этади. Бунда яхши таълим олиш, соғлом турмуш тарзи, жисмонан соғломлик, чиниққанлик ўз аксини топади.

Ушбу дарахт мисолида солиқлар жамиятнинг иқтисодий таянчи ва

гуркираб ривожланиш асоси эканлиги тасвирланган

Ушбу дарахт мисолида солиқлар ўз вақтида тўланмаса жамиятнинг

инқирози ва емирилиш ҳолати акс эттирилган

Бошқа давлатлардан фарқли равишда бизнинг мамлакатимизда бепул таълим тизими йўлга қўйилган. Шифохоналардаги беминнат тиббий хизматлар ҳам ҳавас қиладиган даражададир. Энг асосийси Юртбошимиз томонидан ҳамма соҳага катта эътибор берилган.

Бу нарсалар ўз-ўзидан бўлавермайди. Бу ишларнинг ҳаммаси давлат бюджети орқали амалга оширилади.

Давлат бюджетини тўлашда эса солиқчидек фахрли касб эгалари бўлган солиқ хизмати ходимларининг самарали меҳнати муҳим аҳамиятга эгадир.

Солиқлар тўлиқ йиғилса, ойликлар, нафақалар ўз вақтида берилади. Ишлаб чиқариш ривожланади.

Хўш, нимага ойлик, нафақаларни талаб қиламизу, солиқларни ўз вақтида тўламас эканмиз. Буни ҳар бир инсон ақлан англаган ҳолда идрок этиши керак.

Биз талабалар, энг аввало ушбу ўқув даргоҳида ўқишга кирганимиздан, келажакда фахрли, керакли касбни эгаллаб, ҳамма ҳавас қиладиган инсон бўлишимиздан фахрланишимиз керак.

Бунинг учун ҳар бир талаба яхши ўқиш ва изланиш, ўз устида мустақил ишлаш, ижод қилиш керак.

СТ 112-гуруҳ талабаси Таджиев Абдурауф

Бизга маълумки, ҳеч қайси давлат солиқларсиз ва солиқ сиёсатисиз равнақ топмайди. Солиқлар давлат бюджетининг энг асосий қисмини ташкил этади.

Солиқ ва солиқ сиёсати бўлмаган давлатнинг чўнтаги бўш пули йўқ инсонга ўхшатиш мумкин. У инсон ночор аҳволда бўлади, қорни очса овқатлана олмайди, ёқтирган кийимини киёлмайди, ўзига ёққан ишни қилолмайди. Худди шундай давлат ҳам солиқларсиз қийин аҳволга тушади, ўз аҳолисини боқа олмайди, бошқа давлатлар орасида ривожланмайди.

Солиқлар – бу инсонларнинг ўзи яшаётган давлатини ривожлантириш учун тўлайдиган мажбурий пул маблағидир. Шунинг учун тўлаган солиқларини бекор кетаяпти деган кишилар адашадилар.

СТ 112-гуруҳ талабаси Акбаров Акмалхон

Ҳар бир давлат ўз иқтисодиётини ривожлантириш, инқирозларни ва бюджет танқислигининг олдини олиш мақсадида солиқларга катта эътибор беради.

Агар биз солиқларнинг ўз вақтида давлат бюджетига келиб тушишини таъминламоқчи бўлсак, ёш авлодга ёшлигиданоқ солиқ ҳақида тушунчалар бериб боришимиз шарт.

Аниқроғи, бериладиган маълумотлар болаларга тушунарли бўлиши учун биз турли анимацион мультфилмлар, расмлар ва китоблардан фойдаланишимиз керак.

Кичик ёшдаги болалар учун мен қуйидаги фикрни таклиф қиламан:

Ушбу расмда мен бюджетни тавсифладим. Биламизки бюджетнинг асосий устунларидан бири бу солиқлар, божхона тўловлари, мажбурий тўловлар ва бошқа тўловлар билан бюджет гумбазини ушлаб турибти.

СТ 112-гуруҳ талабаси Эгамов Абдурасул

Солиқ – бу беғараз хусусиятга эга бўлган, мунтазам равишда, муайян миқдорда ундириладиган ва бюджетга йўналтириладиган пул кўринишидаги тўловдир.

Мен Тошкент солиқ коллежига биринчи марта қадам қўйганимда солиқ ҳақидаги бир фикрга кўзим тушган эди. Унинг мазмуни шундай эди: “Солиқ- уни тўловчилар учун қуллик эмас балки эркинлик аломатидир”. Бу жумла солиққа берилган энг тўғри таърифлардан бири деб биламан. Солиқларни ўз вақтида тўлаш бизнинг бурчимиздир. Чунки солиқлар халқимиз фаровонлигини юксалтиришга, ободончилик, бунёдкорлик ишларига хизмат қилади. Чунки юқоридаги харажатларга давлат бюджетидан маблағ ажратилади. Давлат бюджетининг асосий қисми эса солиқлардан шаклланади. Биз солиқни тинч ва фаровон юртда яшаётганимиз, тўкин шароитлардан фойдаланаётганимиз, табиий неъматларни истеъмол қилаётганимиз учун аҳамиятли тўлов деб тушунишимиз керак.

СТ 112-гуруҳ талабаси Бутаев Ҳ

Солиқлар давлатнинг иқтисодий таянчидир. Солиқлар бўлмаса давлатда ривожланиш, иқтисод, олдинга силжиш бўлмайди. Дунёдаги ҳамма давлатларда ўзининг солиқ тизими мавжуд. Бундан кўриниб турибдики давлатнинг ривожланишида солиқларнинг ўрни беқиёс. Оддий тил билан тушунтирадиган бўлсак солиқлар фуқаролардан олинади, йиғилган пуллар давлат бюджетига, давлат ғазнасига тушади, хазинадаги маблағ эса ота-онамизнинг иш ҳақига, буви-боболаримизнинг нафақа пулларини олишлари, биз ўқийдиган, таълим оладиган мактабларнинг қурилиб янгиланиши, кўчалар, йўллар, боғ-роғларни кўкаламзорлаштириш ва бошқа эзгу мақсадлар учун ишлатилади.

СТ 112-гуруҳ талабаси Атоев Миршод

Давлатнинг иқтисодий сиёсатини олиб боришдаги энг асосий устунлардан бири бўлган солиқ соҳаси мураккаб ва шарафли касблардан бири ҳисобланади. Ҳар бир солиқ ходимининг солиқларни ундириш жараёнида халқ билан қиладиган муомала муносабати муҳим аҳамиятга эга. Солиқлар нима сабабдан ундирилиши ва улар қайси мақсадда ундирилишини халққа тушунтириш жуда катта билим ҳамда тажрибани талаб қилади. Солиқларнинг ўз вақтида ва тўлиқ давлат бюджетига ўтказилиши энг аввало, халқнинг иқтисодий ва моддий томондан етарли даражада таъминланишини кафолатлайди. Бу борадаги юксак масъулиятни англаган ҳолда шу соҳани танлаганимдан мамнунман.

СТ 112-гуруҳ талабаси Розиев Сирожиддин

Солиқ – бу давлат бюджетидир.

Ўзбекистон йилдан–йилга гўзаллашиб, тараққий этиб бормоқда. Бунинг сабаби мамлакатимизда солиқ сиёсатининг тўғри амалга оширилаётганлигидадир. Чунки солиқлар орқали давлат бюджети тўлади ва аҳолига қайта тақсимлаб берилади.

Мен бу соҳани танлашимдан мақсад давлатимизнинг иқтисодий таянчи бўлган бюджетни тўлдиришда ўз ҳиссамни қўшишдир.

Давлат бюджети тўлиб турса мамлакатимиз барқарор ва тинч бўлади, ҳаётимиз тинч-фаровон, Ўзбекистон келажаги буюк давлат сифатида намоён бўлади.

СТ 112-гуруҳ талабаси Останақулов Шерзод

Солиқ бу нима? Бу саволга ҳар бир инсон ўз нуқтаи назаридан келиб чиқиб жавоб бериши, унинг нима учун кераклигини билмоғи керак. Солиқ деганда мен шундай нарсани тушунаманки у давлатимиз ривожланишида муҳим рол ўйнайди. Яъни маҳаллий аҳоли, фирма ва корхоналардан йиғиб олинган солиқ давлатимиз бюджетига келиб тушади ва у тегишли тарзда тақсимланиб инсонларга турли йўллар билан яъни, кимга маош, кимга нафақа сифатида қайтарилиб берилади. Қолган қисми эса шифохона, коллеж, мактаб қурилишларига ишлатилади.

Албатта, ҳар бир ўзбек фарзанди шундай тинч, осуда ва ривожланган давлатда яшаётганидан фахрланишлари керак. Тинчлигимизни таъминловчи ҳарбийларимизнинг харажатлари ҳам давлат бюджети томонидан қопланади. Президентимиз томонидан ҳар бир солиқ тўловчиларга турли хил имтиёзлар берилмоқда. Ўзбек аҳолиси шундай юртда яшаётганликларидан фахрланадилар.

СТ 112-гуруҳ талабаси Мансуров Мирхон

Солиқ –аҳолидан маълум миқдорда, белгиланган тартиб қоидалар асосида пул маблағларини ундириб аҳолининг ижтимоий ночор қисмига, мудофаа, таълим тизими ва соғлиқни сақлаш каби соҳаларга тақсимлаш тушунилади.

Солиқ –давлатнинг бюджет тизимини тартибга солиб туради. Солиқ тўлаш аҳолини эркинликка бошлайди. Солиқ тизимида қонун устувор. Солиқ тўлаш қуллик эмас эркинлик аломатидир. Солиқ ҳақида мактаб ўқувчиларига дарс давомида тушунча бериб борилса уларнинг солиқчилар ҳақидаги фикрлари ўзгариб боради. Солиқ ходимлари ва солиқ тўловчилар қонун билан белгиланган ўз ҳуқуқ ва эркинликларига эга.

СТ 112-гуруҳ талабаси Бахромов Отабек

Ҳаммамизга маълумки, солиқлар тушунчаси бизга тарихдан маълум. Ўтмишда ҳар қандай қабила, хонлик, амирликлар ўзларининг солиқларини

шакллантирган ва жорий этилган солиқларга турлича ном берган. Масалан: ўлпон, ушр, хирож ва бошқалар.

Аввало солиқнинг аҳамияти нима эканлигини унинг давлатга нега кераклигини тушуниб олиш зарур бўлади.

Солиқлар – бу содда тил билан айтганда давлатнинг ғазнасига келиб тушиши керак бўлган пул маблағларидир.

Фараз қилайлик биз ҳеч қандай солиқларни тўламасак содда қилиб айтганда бизнинг оиламиз пулсиз қолади.

Демак бундан кўриниб турибдики, биз давлатга тўлайдиган маълум миқдордаги пул маблағлари озод обод ватанимиз равнақи, оиламиз фаровонлиги учун зарурдир.

Биз тўлайдиган пуллар бу ишларга етмайдику дейиш мумкин. Халқимизда тома-тома кўл бўлур деган нақл борлигини унутмаслигимиз керак.

СТ 112-гуруҳ талабаси Номозов Ислом

Солиқ ҳеч қандай беғараз хусусиятга эга бўлмаган тушунчадир. Солиқ деган тушунча қадим тарихимизда пайдо бўлган. У йилдан-йилга асрдан асрга халқ фаровонлиги ва юрт ободлиги учун хизмат қилиб келмоқда.

Солиқ – бу мажбурий ва мунтазам яъни, жисмоний ёки юридик шахс бўлишидан қатъий назар фойда олса, даромад олса ўша фойда даромадидан маълум бир миқдорда, фоизда, ставка олинадиган ва давлат бюджетига бориб тушадиган тўловдир. Биз ёшларнинг таьлим олишимиз учун кетадиган барча харажатлар давлат бюджетидан қопланади. Бюджет эса албатта солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлардан ташкил топади ва молиялаштирилади.

СТ 112-гуруҳ талабаси Мўминова Феруза

Инсон комил бўлиши учун ўзи яшаб турган муҳити, ён атрофдагилар, бир сўз билан айтганда жамиятнинг таъсири ва аҳамияти жуда каттадир.

Тасаввур қилинг инсон, у курраи заминда яшаши учун жисмидаги юраги мудом уриб туриши керак. Юрак қонни бутун организмга бирдай тақсимлаб беради ва шу боисдан инсон мавжуддир. Ана энди тасаввур қилинг: Давлатнинг 90%ини солиқлар ташкил этгандан кейин, давлатнинг юраги бюджет, қон эса солиқлар орқали келадиган маблағлардир. Давлат юраги бўлмиш бюджет ўша маблағларни керакли аъзоларга кенг тақсимлайди, яъни, давлат аъзолари бўлган турли соҳаларга Хусусан: соғлиқни сақлаш, мудофаа, спорт, маданият каби соҳаларга тақсимлайди.

Бир сўз билан айтганда, давлат ва инсонларнинг ҳаётида солиқлар муҳим аҳамиятга эга.

СТ 112-гуруҳ талабаси Юлиев Санжар

Солиқ бу давлатимизнинг иқтисодий таянчидир. Масалан: маориф, медицина, нафақахўрларга тарқатилади, таълим-тарбия масканларига жўнатилади.

Республикамиз бюджетидан таълим масканларига китоб-дафтар, озиқ-овқат, кийим-кечакларга пул маблағлари ажратилади. Бунинг асосий мақсади баркамол авлод-комил инсонни тарбиялашдир.

СТ 112-гуруҳ талабаси Эрназаров Фазлиддин

Солиқ кодексининг 11-моддасида солиқ - муайян тартибда ундириладиган, беғараз мақсадларга қаратилган, бюджетга ундириладиган мажбурий пул кўринишидаги тўловдир дея белгиланган.

Муайян тартибда ундирилади дегани–бу жисмоний ва юридик шахсларнинг даромадидан, фойдасидан, солиқ туридан келиб чиққан ҳолда белгиланган ставкаларга мувофиқ ундирилади.

Беғараз мақсадларга қаратилган дегани – бу ундириладиган солиқлар қайтадан пенсия, нафақа, стипендия, ёрдам пуллари сифатида қайтарилади. Давлат томонидан белгиланган ҳаражатлар яъни уй-жой, йўллар, мактаб ва боғчалар қуришга кетадиган харажатларга ажратилади.

Бюджетга қаратилган дегани бу йиғилган барча солиқлар, тушумлар, мажбурий йиғимлар давлат бюджетига келиб тушади ва юқоридаги харажатларга ажратилади.

Солиқларнинг ҳаётдаги аҳамияти жуда каттадир. Бюджетдаги йиғилган маблағлар аҳолининг ижтимоий ҳаётини яхшилашга қаратилади. Солиқларни ўз вақтида тўлаш давлатнинг белгиланган режаларини ўз вақтида бажарилишини таъминлайди.

Атамалар изоҳи:

Одоб (арабча «адаб» сузидан олинган) деганда, шахснинг жа- миятда, кишилар билан муомалада узини тута билиши; ахлок, тарбия ва унинг нормалари тушунилади.

Солиқ хизмати ходимларининг одоби деб уларнинг узаро ва фукаролар билан муомалаларида намоён буладиган хулк-атвор коидаларига айтилади.

Одобнинг асосий шакли сулукат кисобланади. «Сулукат» араб- чадан олинган суз булиб, кишилар билан муомалада, жамиятда узини тутиш тарзи, хулк-атвор, килик маъносида кулланилади (масалан, сулукати совук одам ёки сулукатли (килиги ёкимли) одам каби).

Сулукат - ходимнинг узини тутиш усули, унинг бошка кишилар билан муомала килишида куринадиган ташки шакли, ифодаси. ҳар кимнинг узига хос хулк-атвори унинг сулукатида аксини топади.

оКундалик турмушда биз этикани «ахлок» тушунчаси билан

айнанлаштирамиз. Ахлоц - арабча хулк сузининг куплик шаклидир.Этика атамаси кадимги грекча «ethos» сузидан олинган булиб, урф-

одат, характер маъносини англатади. Этика - ижтимоий онг, унинг мокияти, шаклларидан бири сифатида маънавият, ахлок туг- рисида таълимот1

Этика - ахлок (хулк) назарияси булиб, кишиларнинг ахлокий каётини урганадиган, ахлокий кодисаларнинг хусусиятлари ва ри- вожланиш конуниятларини очиб берадиган инсоншунослик фан- ларидан биридир.

Касб этикаси - касб ахлоки какидаги таълимот булиб, умумий ахлокий принцип ва нормаларни турли касблар хусусиятига татбикан муайянлаштиришдан иборат.

Касбий этика ахлокнинг махсус назарияси сифатида кадимда (кулдорлик жамиятида) ижтимоий мекнат таксимоти билан, ихти- сослар ва касб ахлоки хусусиятлари пайдо булиши билан боглик вужудга келган.

Ахлоцнинг функциялари - бошкарув, тарбия, билиш, баколаш, йуналтирувчи, коммуникатив ва бошкалар. Ахлок функционал иж- тимоий кодиса булиб, унинг асосий функциялари - бошкарув, ба- колаш, билиш ва тарбиялашдир. Бу функциялар узаро алокадорликда булади. Ахлокнинг бошкарув функцияси бошка функцияларни нисбатан купрок узига буйсундирган.

Бошцарув функцияси индивид хатти-каракатининг намуна модел- ларида ифодаланган инсонлараро мулокот, узаро муносабатлардаги тажрибаларни умумлаштирувчи хулк дастурини уз ичига олади. Ахлок факатгина йул-йурик, курсатма бериб колмай, балки шахсни маълум хатти-каракатга ундайди, айрим колларда катъий буйрук беради. Бу уринда курсатмалар катъийдан енгил курсатмаларгача, муайян аникдан бирмунча умумийгача, прогрессивдан регрессивгача булиши мумкин. Ахлоцнинг бошцарув функцияси ахлокий талаблар, курсатмалар мажмуини, хулк намуналарини ишлаб чикади ва хатти-каракатларда уларга риоя килиш талабини илгари суради.

Ахлоцнинг билиш функцияси ижтимоий онгнинг бошка кар кандай шакллари сингари, ижтимоий борликни акс эттиради. Ана шу акс эттириш жараёнида кишилар ижтимоий борликни, ахлокий кодиса- ларни билиб борадилар.

Ахлоцнинг бацолаш функцияси. Баколаш ахлокнинг бевоситаW С/ Т 7 W

таъсирчанлигини амалга ошириш йулидир. У одам ижтимоий макса- дининг тугрилигини тасдиклайди ёки рад этади, унинг узини ураб турган вокеликдан, жамиятдаги колатдан коникиши ёки норо- зилигини ифодалайди. Баколаш булмаса, умуман, ахлокнинг кам бу- лиши мумкин эмас.

Ахлокий баколаш камиша яхшилик ва ёмонлик негизига ку- рилади.Ахлоцнинг тарбиявий функцияси. Ахлок узининг нормалари ёрдамида

кишиларнинг хатти-каракатларига таъсир килади. Уларда жамият манфаатларига мос хатти-каракатларни шакллантиришда ёр- дам беради. Шу тарика узининг тарбиявий функциясини амалга оширади. Тарбия кишининг маънавий киёфаси, унинг иродаси, узини узи англаши, характерининг шаклланишида катта акамиятга эга. Киши кабул килган тарбия талаблари унинг маънавий киёфасида характер белгилари ва ахлокий сифатларини вужудга келтиради.

Ахлок - узгарувчан мураккаб ижтимоий кодиса. Ахлокнинг мо- кияти ва табиатини тушуниш учун унинг таркибий тузилишини кам билиш лозим. Ахлок ахлокий онг, ахлокий фаолият ва ахлокий муносабатлардан иборат.

Ахлокий онг ахлокий талабларни, адолат какидаги тасаввурларни шакллантирадиган карашлар, гоялар, назариялардир. Ахлокий онг - мавжуд ижтимоий борликнинг инъикоси. Ахлокий онгда умуман, ижтимоий борлик эмас, балки кишиларнинг жамиятдаги хулки, ривожланиши уз ифодасини топади.

Инсоннинг барча хатти-каракатлари онг оркали бажарилади, аммо инсон онги хулкнинг бир канча вариантларидан факат жамият алокида манфаатдор булганларини юзага чикаради. Ахлокий онгнинг ижтимоий акамияти кам шундадир. Ахлокий онгда вокелик конунлар сифатида эмас, балки бирор-бир турдаги хатти-каракатларга куйиладиган ижтимоий тартиб талаблари акс этган маълум максадлар, хулк-атвор нормалари шаклида акс эттирилади.

Ахлоций фаолият ахлокий онг кодисалари (орзу-ниятлар, дунёкараш, ахлокий кадр-киммат, идеаллар)да намоён буладиган, амалга ошадиган хулкни, сон-саноксиз хатти-каракатлар, алока муно- сабатларини ахлокий максадларга онгли буйсундиришдир. Ахлокий фаолият - унинг амалда намоён булиши. Унда шахснинг факат жамиятга муносабати эмас, балки жамиятнинг шахсга, шунингдек шахснинг табиатга ва узига муносабати кам акс этади.

Ахлокий фаолият деганда, шахснинг кишиларга булган муайян муносабатида ифодаланадиган хатти-каракатлари ва хулк-атвори назарда кузда тутилади. Бунда, албатта, шахс ижтимоий манфаатларни биринчи уринга куйиши, жамиятга онгли муносабатда булиши, хул- кида албатта ахлокий мотив мавжудлиги, ва никоят, ахлокий хатти- каракат заминида маълум даражада эркинлик, кеч булмаса, хатти- каракатни танлаш эркинлиги булиши лозим.

Ахлоций муносабатлар ижтимоий муносабатларнинг таркибий кисмидир. Ахлокий муносабатлар ахлок нормалари билан чекланган, кишилар, гуруклар, шахс ва жамият уртасидаги муайян алокалар тизими тарзида мавжуддир.

Ахлокий муносабатлар факат алокадорликдангина иборат бул- май, айни вактда норматив асосга эга булган узаро таъсирни, шунингдек шахс, умуман, бошка шахслар, жамият олдидаги бурчларни кам уз ичига олади. Ахлокий муносабатлар дастлаб таркок моддий муносабатлар асосида шакллана бошлайди, сунгра мафкуравий муносабатлар сокасига киритилади.

Яхшилик ва ёмонлик, бурч, виждон, ор-номус ва шаън кате- горияларининг моцияти.

Яхшилик ва ёмонлик этиканинг асосий категорияларидан бири- дир. «Яхшилик» тушунчасида одамлар узларининг умумий манфаат- лари, интилишлари, келажак тугрисидаги хокиш-истакларини ифо- далайдилар.

Яхшилик ва ёмонлик ахлок ва ахлоксизликни бир-биридан фарк килишнинг умумий шаклидир. Бу категория ёрдамида кишилар атроф мукитдаги кодисаларни баколайдилар. Яхшилик ижобий, яъни ахлокий идеалга мос келадиган нарсалар какидаги тасаввурлар жам- ланмасидир.

Этика тарихининг айрим боскичларида Урта асрларда «яхшилик», «неъмат», «фаровонлик» тушунчалари билан бир хилда тушу- нилган. Турли тилларнинг тараккиёт тарихи бу тушунчаларнинг генетик алокадорлигидан далолат беради. Масалан, ^адимги Миср,

юнон, лотин, славян тилларида моддий неъматларни кам, маънавий яхшиликни кам ифодалаш учун бир суз кулланилган. Кейинчалик «яхшилик» тушунчаси билан этик (ахлокий) маъно ифодалана бош- лаган.

Диний этика «яхшилик» тушунчасига космологик мазмун («илокий асос») багишлайди: «Худонинг иродаси билан буладиган камма нарса - яхшилик» кисобланади. Яхшилик инсониятнинг олга караб каракат килишига ёрдам берадиган жами ижобий-ахлокий нарсаларни ифодаловчи умумий тушунчадир.

«Яхшилик» куйидаги шаклларда:- хулк категорияларининг объектив ахлокий сифати тарзида;- ахлокнинг бутун ижобий принципи ва нормаларини бирлаш- тирувчи

мажмуаси, умумий тушунча сифатида;- хулк категорияларининг ахлок максади сифатида;- инсоннинг ахлокий сифати тарзида намоён булади.Яхшилик мекнат, сиёсат, кукук, билиш, эстетик фаолият, санъат,

хулк каби сокаларда намоён булади. Яхшилик инсоннинг фаолияти, виждонлилиги, жамият фаровонлиги учун ижодий мекнати, суз ва иш бирлиги кабиларда кузга ташланади.

Кишиларга муносабатда эса инсонпарварлик, адолат, ростгуйлик, ахлоклилик, хайрихоклик, аниклик сингари сифатларда акс этади. Ёмонлик яхшиликка зид ахлокий категориялардан биридир. «Ёмонлик» ахлоксизликни, ахлок талабларига зидликни, коралашни такозо кила- диган ахлокий сифатларни акс эттирадиган тушунча. У инсонларнинг

осалбий хислатларини ифодалайди. Урта асрларда инсонга нималар фойда келтирмаса, зарарли булса, ёмонлик дейилган. Хулк катего- рияларидаги гайриахлокий, номаъкул, кораланадиган нарсаларнинг каммаси - ёмонлик. Яхшилик ва ёмонлик узаро алокадор. Ёмонлик камиша очикча куринавермайди, баъзан яхшилик никоби остида кам руй беради.

Ёмонликнинг келиб чикиши индивидуализм, худбинлик, киз- ганчлик, иккиюзламачилик, бефарклик, кузбуямачилик, тилёглама- лик, бебурдлик ва бошка шу каби салбий ахлокий сифатларга боглик. Ёмонликнинг шакллари миллатчилик, шовинизм, бюрократизм, уг- рилик, зурлик, мансабпарастлик, безорилик ва бошкаларда ифодаланади.

Бурч. Бурч этиканинг асосий категорияларидан бири кисобланади. Бурч ахлокий талабларда акс этган ижтимоий заруратдир. Бурч шахснинг жамиятга ёки кишиларга булган ахлокий мажбуриятиниифодалайди. Бурч жамият талабларини бажаришининг ички маънавий зарурати. Бурч камиша хулк категорияларининг сабабларидан бири сифатида намоён булади ва у какикатга ундовчи энг кучли рагбат тарзида юзага чикади. «Бурч» тушунчасини этикага Демокрит олиб кирган. У кишиларнинг ижтимоий муносабатлари, ишлаб чи- килган фаолиятлари таъсирида вужудга келди.

Ор-номус. Ор-номус ахлок категорияларидан бири булиб, инсоннинг узига, жамиятнинг унга нисбатан муносабатини ифода этади. Ор-номус

инсоннинг жамиятда тутган урни, фаолият тури ва унга хос курмат килинадиган ахлокий сифатларига боглик. Ор-номус шундай юксак фазилатки, кар бир инсон уни эгаллаш учун узида факат ижобий хислатларнигина ривожлантириб, тарбиялайди. Шаън (кадр- киммат) этика категорияларидан бири булиб, инсоннинг кимматини ифодалайди, шу билан бирга инсоннинг узига, жамоага ва инсонга нисбатан ахлокий муносабатини акс эттиради. ^адр-киммат аввало инсоннинг уз кадрини англаши, узини назорат килиши, узига талабчанлигидир. ^адр-киммат бошка кишилар томонидан кам унга нисбатан курматни талаб килади.

Виждон. Виждон ахлокнинг асосий категорияларидан бири булиб, шахснинг узини узи назорат килиш, узи учун зарур ахлокиймажбуриятни мустакил шакллантира олиш ва уларга риоя килишни узидан талаб кила олиш, уз хулкини узи баколай олиш кобилиятидир.

Виждон - шахснинг жамият олдидаги бурчи ва масъулиятини субъектив колда англашидир. У инсоннинг бурчи ёки масъулияти шаклида намоён булади.

Виждон инсоннинг ижтимоий борлигига ва тарбия шароитига боглик. Виждон - шахснинг ахлокий карор топишини курсатувчи муким белгидир.

Маданият жамият тарацциёти жараёнида инсоният яратган ва яратаётган цамда жамият та- рацциётида тарихан эришган моддий ва маънавий цадриятлар мажмуидир. Маданият жамиятнинг узига хос тавсифи булиб, у инсоният кулга киритган ютукларни акс эттиради. Маданият инсон- ларнинг моддий ва маънавий фаолиятини камраб олган (моддий ус- куналар техник иншоотлар, санъат асарлари, маънавий билимлар, ишлаб чикариш ва касбий-малакавий дунёкараш) булади.

Моддий маданият моддий фаолият ва унинг натижаларини камраб олади (мекнат куроллари, тураржойлар, турмушда ишлати- ладиган нарсалар, кийим-бош, транспорт ва алока воситалари).

Маънавий маданият онг ва маънавий англаб етилган билимлар мажмуи (билиш, ахлок, тарбия ва маърифат, кукук, фалсафа, фан, санъат, адабиёт, дин, осори-атикалар)ни камраб олади.

Маданиятлилик деб ходимларнинг аклий ва ижтимоий камолотининг канчалик ривожланганлигини, унинг жамият ва давлат манфаатларига кай даражада мос келишини ифодаловчи ички ва ташки ахлокий-эстетик, сиёсий-кукукий карашлари ва хатти-каракатларининг муайян тизимига айтилади.

Хушмуомалалик ички маданиятнинг ташки куринишидир. Унинг асосини инсонийлик ташкил этади. Хушмуомалалик деб ички ишлар органлари ходимларининг аколи билан муносабатида уларнинг иззат- курматини жойига куйиб, самимий, сиполик ва мулойимлик, кам- тарлик, хайрихоклик, холислик билан киладиган ахлокий хатти-кара- катлари мажмуасига айтилади.

Фукаролар билан буладиган хушмуомалалик куйидаги хулк-атвор коидаларини камраб олади:

одамларга курмат-эктиром билан муносабатда булиш;

инсонга хайрихоклик, эътиборлилик;

муктожларга уз вактида ёрдам бериш, уларнинг кожатини чи- кариш;

ёши улугларга илтифот билан жой курсатиш, жой бериш, ол- динга утказиб юбориш, ёрдамлашиш;

одамларни узининг хатти-каракатлари билан нокулай акволга солиб куймаслик, агар шундай кол юз берса, тезда кечирим сураш ва уз хатти-каракатларини тузатиш;

кексаларга, болаларга ва аёлларга алокида илтифот курсатиш ва коказо.

Солиқ хизмат ходимларининг фаолиятида эстетика ва соғлом-рукий мукитни шакллантириш

Солиқ хизмат ходимларининг касб этикаси билан бир каторда уларнинг эстетик маданияти кам мавжуд.

Солиқ хизмат ходимларининг эстетик муносабати деб, уларнинг муайян вокеа-кодисаларни гузал ёки хунук, юксак ёки паст, фожиали ёки кулгили, какрамонлик ёки куркоклик деб баколаш кобилиятларига айтилади.

Солиқ хизмат ходимларининг эстетик онги деб уларнинг вокеликни акс эттирувчи ҳистуйгу, кечинма, дид ва идеаллари мажмуига айтилади. Эстетик онг - эстетик ҳистуйгу, эстетик дид, эстетик орзу, эстетик караш ва назариялардан ташкил топади.

Солиқ хизмат ходимларининг эстетик цис-туйгуларини вокеликни идрок этиш шароитида косил буладиган шодлик, кай- ратланиш, ажабланиш, рокатланиш, лаззатланиш, эктиром, завк- шавк, нафрат каби эктирослар, киссиётлар, тушунчалар ташкил этади.

Солиқ хизмат ходимларининг эстетик диди деганда, уларнинг бевосита кис-туйгу билан кодисаларнинг эстетик кимма- тини аниклаш, яъни гузалликни хунукликдан, улугворликни паст- кашликдан, какрамонликни куркокликдан, кулгилиликни фожиавий- ликдан фарк килиш кобилиятлари тушунилади. Шунга кура, кимдаким гузалликдан завкланса, унинг эстетик диди яхши булади ва аксинча, гузалликка бепарво булса ёки уни

хунукликдан фарклай олмаса, унинг эстетик диди ривожланмаган булади. Эстетик дид шахснинг мавжуд вокеликдан коникиши ёки коникмаслигидир.

Солиқ хизмат ходимларининг эстетик орзуси деганда эса, уларнинг нафакат мавжуд вокеликни инъикос эттириши, балки унинг келажак тугрисидаги тасаввурлари, умид ва майллари маж- муаси тушунилади.

Эстетик назария объектни бутунича камраб оладиган принциплар, карашлар, тушунчалар, коидалар, фикрлар, билимлар тизимидан иборат булиб, улар мантикка, муайян фалсафий карашларга асосланган булади.

Бевосита эстетик онг, эстетик муносабат, эстетик фаолият, эстетик тарбия, санъат масалаларини урганиш билан эстетика фани шугулланади.

Эстетика - гузаллик олами, санъат ва бадиий ижод конуниятларини урганувчи фан.

Ана шу умумий таърифдан келиб чиккан колда Солиқ хизмат ходимларининг касб эстетикасига фан сифатида куйида- гича таъриф бериш мумкин.

Солиқ хизмат ходимларининг касб эстетикаси деб, уларнинг вокеликка эстетик муносабати оркали хизмат фаолият- ларини нафосат конунлари, принциплари, воситалари асосида ташкил этишларини урганиш ва ургатишга айтилади.

Солиқ хизмат ходимларининг касб эстетикаси куйидаги вазифаларни бажаради:

Солиқ хизмат ходимларининг оламни гузаллик, нафосат конунлари асосида яратиш, узгартириш ва кайта куришга кумаклашиш;

гузаллик, какрамонлик ва улугворликни уларга зид булган хунуклик, куркоклик ва пасткашликдан ажрата билиш;

нафосат конунлари, принциплари асосида эстетик тарбия ишларини ташкил килиш.

Эстетика билан этика доимо диалектик алокадорликдадир. Инсон фаолиятидаги кар бир эзгу хатти-каракат гузал булгани боис, кадр- кимматли ва ахлокийдир. ҳар бир яхши, адолатли иш, хатти-каракат нафосатлидир. Таникли рус олими В. Г. Белинский «гузаллик - ахлок-одобнинг тугишган синглисидир» деганда как гапни айтган.

Эстетик категориялар - энг умумий, фундаментал тушунчалар булиб, эстетик онг, эстетик фаолиятнинг хусусиятлари, муноса- батларини акс эттиради. Эстетик категориялар воцеликни гузаллик қонуниятлари асосида урганиш натижасида вужудга келади.

Эстетика категорияларининг табиатда, жамиятда ва Солиқ хизмат фаолиятида намоён булиши. Гузаллик - эстетиканинг асосий категорияси.

Гузаллик - кодисаларни етуклик нуктаи назаридан тавсифлайди. Нарса ва кодисалар олий эстетик кадриятларга эга булганида, гузаллик кисобланади.

Гузаллик бирор нарсага ҳисуйгу оркали таъсир утказиш билан инсонда жисмоний ва маънавий кучлар окимининг купайишига олиб келадиган шодлик, завкланиш, маънавий коникиш колатини вужудга келтирадиган табиий ва ижтимоий кодисадир.

Гузаллик табиатда, ижтимоий, моддий ва маънавий фаолиятда намоён булади. Гузаллик мокиятан асосий ва кенг категориядир.

Табиатдаги гузаллик, бир томондан, инсоннинг табиат кодисаларидаги уйгунлик, мукаммаллик, чиройни кис килиши ва каяжонга тушишини ифодаласа, иккинчи томондан, инсоннинг орзуси сифатида тасаввурларини бир-бирига утказиб, боглаб турувчи образ кисобланади.

Жамиятдаги гузаллик - бу шахс ва жамият манфаатларининг уйгунлигини таъминловчи адолат, инсонпарварлик ва тенгликка асосланган ижтимоий муносабатлар мажмуи кисобланади.

Гузаллик, хатти-каракатда ижтимоийлик устунлик килганда, улугворлик кисобланади.

Улугворлик деб Солиқ хизмат ходимлари узлари амалга оширган ишларининг акамиятлилиги, кайратланарлилиги, салокиятга эгалиги табиат ва жамиятдаги вокеа-кодисалар, нарсалар камда уларга узларининг хизмат фаолияти давомидаги муносабати, бекиёс юксак истеъдод билан бажарадиган ишларининг эстетик ифодала- нишига айтилади.

Какрамонлик. қакрамон деганда, одатда, шижоати, довюрак, ботирлиги билан шукрат козонган, мардлик, жонбозлик курсатиб, узини намоён килган киши тушунилади. Биз она Ватанимиз тарихига назар ташлар эканмиз, унинг озодлиги ва мустакиллиги йулида курашган, уз салокияти билан жаконни лол

колдирган Тумарис, Широк, Спитамен, Жалолиддин Мангуберди, Амир Темур каби номлари мангуликка дахлдор шахсларни курамиз.

Қаҳрамонлик деб Солиқ хизмат ходимларининг она Ватан озодлиги, ободлиги, фукароларнинг тинч-осуда яшашларини таъминлаш йулида керак булса кар кандай кийинчиликлардан куркмай, уз каётини хавф остига куйиб бажарадиган, яъни инсониятнинг келажаги учун килган ва киладиган алокида жасоратларига айтилади.

Фожиалилик. Фожиа деганда, одатда бошга тушган аянчли мусибат, кайгу, гам-алам, калокат тушунилади. Зеро, каётда зиддият ва тукнашувлар мавжуд экан, фожиалар кам учраб туриши мукаррар.

Фожиалилик деб Солиқ хизмат ходимларининг каётда кутилмаган вазиятларда салбий кучлар каршилиги натижасида келиб чикадиган тукнашувлар ва унинг иштирокчилари булиб колиш ёки уларни бартараф этиш вактида кайгу, гам-алам чекиб, аянчли акволга тушиб колишига айтилади.

Фожиалиликнинг объектив асосини инсон, унинг такдири, азоб- укубат чекиши ва калокатга учраши ташкил этади. Аммо кар кандай одамнинг азоб-укубати, калокати фожиа булавермайди: факат какра- моннинг калокатигина фожиали булиши мумкин. Аблакнинг, жиноятчи муттакамнинг улими фожиа эмас. Яхши одамларнинг улими какикий фожиадир.

Одоб (араб - адаб сўзининг кґплиги) – хулқ-атвор жамиятда эътироф этилган хулқ меъёри шахс маънавий µаётининг ташқи жиµатини ифодалайди ва у бошқалар б-н муносабатда намоён бґлади. О. асосида ахлоіий тамойиллар, меъёрлар, тарбияланганлик даражаси ва эстетик идеал талаблари ётади. О. кишининг жамоат орасида ўзини қандай тутиши, одамлар б-н қай йґсинда муомала іилиши, ўз турмуши, бґш ваітини іандай ташкил этиш, инсон ташіи іиёфаси іандай бўлиши лозимлигига мансуб қоидалар (масалан: ор-номус, шарм-ҳаё, иффат, камтарлик, хушмуомалалик, тароват, фасоҳатларни ўз ичига олади). О., биринчи навбатда оила муҳитида, қолаверса, таълим тарбия ижтимоий – фойдали меҳнат, амалий тажриба жараёнида шаклланади.

ОДОБЛИЛИК - кундалик ҳаётда ахлоқ қоидаларига риоя қилишдир. Одоб ахлоқий фазилатлар инсоннинг кундалик фаолиятига сингиб бораётганини кўрсатувчи мезондир. Одоб – жамият қабул қилган ахлоқ нормаларини инсон фаолиятида, хатти – ҳаракатида, муомала ва мулоқотида намоён бўлишидир. Муайян одоб доирасида бўлиш, яхши ном қолдиришга

интилиш инсоният пайдо бўлибдики, мавжуд. Инсоннинг энг яхши фазилатлари насл – насаби, билими б-н эмас, балки одоби б-н белгиланади. Бежизга мутафаккир Абу Мансур ас Саолибий : “Хар бир киши ўзига қараб таъриф қилинса, ишига қараб тавсифланади, мақталади. Фазилат насл – насаб б-н эмас, ақл – адаб б-ндир”-деб бежиз айтмаган.

ОДАМГАРЧИЛИК. Одамгарчилик норасмий муносабатлар жумласига киради. Одамгарчилик киши томонидан беғараз ёрдам кўрсатиш, беминнат хизмат, инсоний бурчни адо этиш каби ҳаракатларда кўринади. Одамгарчилик азалий ўзбек маънавияти қадриятларидан биридир. Одамгарчилик киши кишига меҳр-шафқати, беғараз ёрдами, ҳайрия ишлари, саҳовати каби муносабатлари б-н боғлиқ. Бироқ одамгарчилик жамият ва давлат манфаатларига зид, ноқонуний ҳатти-ҳаракатларга олиб келмаслиги лозим.

АДОЛАТ (араб. – одиллик, тўғрилик) – у ёки бу қадриятларнинг ўзаро умумий муносабатини ва уларнинг индивидлар ўртасида аниқ тақсимланишини ифодаловчи тушунча, инсоннинг моҳияти ва унинг ажралмас ҳуқуқлари ҳақидаги тасаввурларга мос бўлган жамоа тартиби.

АНЪАНАЛАР – халқларнинг тарихий ривожланиши жараёнида шаклланади ва сайқалланади. Давр талабига жавоб берган анъаналар унитилмайди, авлодларга мерос қолади, халқ ҳаётининг таркибий қисмига айланади. Ҳар бир эл, миллат ёки халқ ўз анъаналарини ривожлантиради, асраб-авайлайди.

БАРҚАРОРЛИК (ИЖТИМОИЙ) — жамият ҳаётининг осойишталиги, ундаги ижтимоий бирликлар (миллатлар, синфлар, динлар, ижтимоий ташкилотлар, сиёсий партиялар ва б.) вакилларнинг тинч тотувлиги, ҳамжиҳатлиги, жамиятдаги турли кучлар ўртасида энг муҳим масалалар, мақсадлар соҳасида ижтимоий келишув ҳолатининг мавжудлиги, ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун шарт-шароитнинг яратилганлиги.

БУНЁДКОР ҒОЯ — жамиятни тараққиёт сари етакловчи, турли гуруҳ ва қатламларни, миллатларни эзгу мақсад йўлида биргаликда ҳаракат қилишга ундовчи, амалга оширишнинг реал асослари бўлган ғоя.

БУЮК ДАВЛАТЧИЛИК ШОВИНИЗМИ — (Шовинизм - фран. буржуа миллатчилигининг ўта реакцион формаси). Шовинизм сиёсати бошқа миллат ва халқларга нафрат ва душманликни авж олдиришга қаратилган. Шовинизм гўё тўлақонли бўлмаган бошқа миллатлар ва ирқлар устидан ҳукмронлик қилишга даъват этилган бир миллатнинг алоҳидалигини («мумтозлигини») тарғиб этади.

ВАТАН ( арабча “Ватан” – она юрт ) – кишиларнинг яшаб турган, уларни авлод ва аждодлари туғилиб ўсган жой, ҳудуд, ижтимоий муҳит, мамлакатидир. Ватан бир-бирини тақозо этувчи ташқи муҳит ва ички кечинмалар ҳамда тушунчаларни ўз ичига олади. Ташқи муҳит нуқтаи назаридан Ватан киши ёки авлодлар туғилиб ўсган ва камол топган жой, замин, ўлкадир.

ВАТАНПАРВАРЛИК – кишиларнинг ижтимоий ва маънавий-ахлоқий ҳислатларининг, фазилатларининг юксак намоён бўлиши ҳисобланади. Зеро, улар негизида ота-боболардан мерос фолган заминни севиш, урф-одатларни, қадриятларни сақлаш, эл-юрт равнақи учун чин дилдан меҳнат қилиб, Ватанни душманлардан ҳимоя қилиш, ҳар қандай қарамликдан озод этиш, ҳатто зарур бўлса, унинг озодлиги ва мустақиллиги учун жонини ҳам аямаслик кабилар ётади.

ВАЙРОНКОР (БУЗҒУНЧИ) ҒОЯ — ёвузлик ва жаҳолатга, айрим жинояткор кучларнинг ҳукмронлигини ўрнатишга хизмат қиладиган, инсонлар, миллатлар ва жамиятнинг мустақиллигига, эркинлигига, ижодкорлигига зид бўлган ғоялар мажмуини ифодаловчи тушунча.

ВИЖДОН ЭРКИНЛИГИ – ижтимои-фалсафий тушунча; ҳар кимнинг ўз эътиқодига кўра, мазкур жамиятда мавжуд ижтимоий меъёрларни бузмаган ҳолда виждони буюргани бўйича яшаш, ишлаш имконияти. Бунда динга муносабат масаланинг бир томони ҳисобланади.

ДЕМОКРАТИЯ (юнонча, “демос” – халқ, “кратос” – ҳокимият) – халқ ҳокимияти маъносини англатиб, халқни ҳокимият манбаи деб билувчи сиёсий тизимни шакли. Демократия инсонни ҳар томонлама баркамол ривожланиши учун берилган имкон бўлиб, давлат конституциясида озчиликнинг кўпчиликка бўйсуниши тамойили расмий эълон қилинди ҳамда фуқароларнинг эркинлиги тенг ҳуқуқлиги эътироф этилди. Демократия ҳар бир даврнинг ижтимоий – иқтисодий шароитларига мос шаклланиб, ривожланиб борувчи чегарасиз табиий – тарихий жараёндир.

ДИН - араб тилидан олингн бўлиб, унинг луғавий маъноси “ишонч, эътиқод” дир. Истилоҳий маъноси лотин тилидаги “religion” сўзи билан мос келади. Дин муайян таълимотлар, ҳис-туйғулар, тоат-ибодатлар ва диний ташкилотлар фаолиятлари орқали намоён бўлади. У олам, ҳаёт яратилишини тасаввур қилишнинг алоҳида тариқаси, уни идрок этиш усули, оламда инсоният пайдо бўлгандан бошлаб бизгача бўлган даврларнинг илоҳий тасаввурда акс этишидир. Дин комил инсонни тарбиялашда асосий тарбияловчи қудратга эга бўлган маънавий-ахлоқий кучдир.

ДИНИЙ ЭКСТРЕМИЗМ (экстремизм – ўта дегани) – хавфсизлигимизга таҳдид солувчи ташқи омиллардан бири бўлиб, у барча диний ташкилотларда фақат ўзи сиғинадиган динни тўғри деб, бошқа ҳар қандай дунёқарашнинг тўғрилигини инкор этувчи (кескин чоралар ва ҳаракатлар тарафдорлари бўлган), ўта фанатик (мутаассиб) диндор ёки диндорларнинг фаолияти тушунилади.

ДИЁНАТ ВА ВИЖДОН – бир-бирига яқин тушунча. Диёнат ва виждон одамлардаги инсоф туйғусига ҳамоҳангдир. Диёнат ва виждон кишининг кундалик фаолияти, қилмиши, феъл-атвори учун авввало ўзи олдида, қолаверса оила, жамоат, жамият ва ватан олдида маънавий масъулият ҳис этишидир. Виждонли, диёнатли киши ноҳақ, адолатсиз ишлардан ғазабга келади, уларга қаршилик билдиради, ўз фаолиятининг яхши томонларидан қаноатланиб хурсанд бўлса, ёмон томонларидан норози бўлиб, руҳан эзилади, виждон азобига учрайди.

ИЙМОН - арабча сўз бўлиб, луғавий маъноси - ишонч демакдир. Шариатда эса жаноб пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом Оллоҳ тарафидан келтирган барча хабарларга тил билан иқрор бўлиб, дил билан тасдиқлашга иймон дейилади. Яъни Қуръони Карим ва Ҳадиси Шарифлар орқали Оллоҳ, тўғрисида, жаннат, дўзах, қиёмат кабилар ҳақида берилган хабарларга ишонч-иймондир. Маънавий-ахлоқий фазилат сифатида эса иймон фақат одамзотгагина хос руҳий ҳодиса жумласига киради.

ИНСОНПАРВАРЛИК - (“инсон” – арабча “парвар” - форс-тожикча “лик” – ўзбекча – кишига ғамхўрлик, гуманизм ) – одамзоднинг қадри, унинг эркинлиги, қобилиятлари ҳар томонлама намоён бўлиши учун курашиш, инсоннинг бахт-саодати, тенг хуқуқлилиги, адолатли ҳаётни таъмин этишга интилиш, инсонийликнинг барча тамойиллари юзага чиқишига шарт-шароитлар яратиш маъносини англатади. Инсонпарварлик бу ўзбек халқи миллий руҳиятининг ажралмас фазилатидир.

ИСТИҚЛОЛ - ҳар бир инсон, жамоа, давлат, миллатнинг ривожланиши учун зарур эркинлик шароити. “Истиқлол” сўзи бошқаларга тобе бўлмай, ўз эрки билан яшаш, ўзини-ўзи идора қилиш, эркинлик маъносини билдиради. “Истиқлол” сўзи “Мустақиллик” сўзига нисбатан бирламчидир. “Истиқлол” сўзи бошқаларга тобе бўлмай, ўз эрки билан яшаш, ўзини ўзи идора қилиш, “эркинлик” маъносини билдиради. Истиқлолга эришган Ўзбекистон халқи мустақилликка эришди.

КОНСТИТУЦИЯ (лотинча “Конституцио” – тузилиш, тартиб) – давлатнинг асосий қонуни.

КОМИЛ ИНСОН – тушунчаси маънавий баркамол инсон тушунчаси билан ҳамоҳангдир. Маънавий баркамолликка эришмай комил инсон даражасига етиш мумкин эмас. Демак, маънавий баркамолликка интилиш - бу комил инсон даражасига эришиш учун интилишдир. Комилликка инсон бутун умри давомида эришиб боради.

КАМТАРЛИК – одамни безайди, обрўсини оширади, дўстларини кўпайтиради. Камтарлик инсон ички маънавий дунёсининг намоён бўлишидир. Агар инсоннинг қонида, қалбида юмшоқлик, саховат, одоб-андиша, шарм-ҳаё, ор-номус, орият бўлмаса, минг ҳаракат қилмасин, барибир, одамлар кўзига камтар бўлиб кўрина олмайди.

МАДАНИЯТ – кишиларнинг табиатни, борлиқни ўзлаштириш ва ўзгартириш жараёнида яратган моддий, маънавий бойликлар ҳамда бу бойликларни қайта тиклаш ва бунёд этиш йўллари ва услублари мажмуи.

МАДАНИЯТЛИ ОДАМ – ўқимишли, замон талаблари асосида кийиниш ва муомала меъёрларига амал қилувчи, ахлоқ нормаларига тўла амал қиладиган, илғор фалсафий ғояларга эга бўлган, жаҳон маданияти дурдоналаридан хабардор бўлган шахсга айтилади.

МАФКУРА – (арабча – фикрлар мажмуи) ижтимоий жараёнлар маъно - мазмунини англашни ва унинг бошқариш усулини билишни даъво қиладиган, онг ва хатти-ҳаракатни йўналтирадиган идеаллар, қадриятлар мақсадлар, қарашлар йиғиндисидир. У маълум мақсадни ва унга эришиш усулларининг ҳақиқийлигига, амалга ошириш мумкинлигига ишонч туғдиради. Унда манфаатлари ифодаланадиган куч ва қатламларнинг ўтмиши, бугунги куни ва истиқболлари ҳақидаги тасаввурлари ўз ифодасини топади.

МАЪНАВИЙ БАРКАМОЛ ИНСОН – комил инсон тушунчаси билан ҳамоҳангдир. Айни вақтда маънавий баркамол инсон тушунчаси соғлом авлод тушунчаси билан ҳам боғланиб кетади. Илмий адабиётларда бу тушунчалар алоҳида-алоҳида ишлатилса-да, моҳиятан уларнинг ҳаммаси инсон ахлоқи ва одобини, уларда шаклланган барча ижобий хислатларни, уларнинг инсонларга, жамиятга ва Ватанга бўлган муносабатларидан тортиб, токи оилага, ота-онага ва бошқаларга муносабатларининг барча қирраларини қамраб олади.

МАЪНАВИЯТ – кишиларнинг фалсафий, ҳуқуқий, илмий, бадиий, ахлоқий, диний тасаввурлари ва тушунчалари мажмуидир. Маънавият инсоннинг бутун умри давомида унинг кучига куч қўшадиган, идрок ва ақл заковатини кенгайтирадиган ва мустаҳкамлайдиган воситадир. Маънавият жамият тараққиёти, миллат камолоти ва шахс баркамоллигини белгилаб берувчи асосий мезонлардан бири ҳисобланади. Чунки, маънавият ривожлангандагина жамиятда иқтисодий ва ижтимоий-сиёсий барқарорлик вужудга келади, ҳамда мамлакат ва миллат тараққий этади.

МАЪРИФАТ – билиш, билим, таниш ва маълумот, - деган маънони англатади. Инсониятнинг бир жамиятдан иккинчи жамиятга, бир тарихий даврдан иккинчи бир янги тарихий даврга ўтиши маърифатпарварликдан бошланади. Таълим–тарбия, иқтисодий, сиёсий, фалсафий диний ғоялар мажмуи асосида кишиларнинг онг – билимини, маданиятини ўстиришга қаратилган фаолият. “Маърифат” тушунчаси “маънавият” ва “маданият” тушунчалари билан чамбарчас боғлангандир; маърифат тарихи жамият тарихининг ажралмас қисмидир.

МАҲАЛЛИЙЧИЛИК ВА УРУҒ-АЙМОҚЧИЛИК – хафсизлигимизга таҳдид солувчи ички омиллардан бири.

МЕРОС – инсониятнинг ҳар бир тарихий босқичда яшаган авлодлари томонидан яратилган ва кейинги авлодга етиб келган барча моддий ва маънавий бойликлар мажмуи. Маънавий мерос умуман мероснинг, хусусан маданий мероснинг таркибий қисми саналади. Маданий меросни тушунмасдан маънавий меросни ҳам тушуниш қийин.

МИЛЛАТ – кишиларнинг ягона тилда сўзлашиши, яхлит ҳудудда истиқомат қилиши, муштарак иқтисодий ҳаёт кечириши, умумий маданият ва руҳиятга эга бўлиши асосида тарихан ташкил топган барқарор бирлиги.

МИЛЛИЙ ҒУРУР – ўз халқининг бир неча минг йиллар давомида яратиб келган барча моддий ва маънавий бойликлари, тарихий мероси, урф-

одатлари, анъаналари, одоб-ахлоқи, турмуш тарзи, юксак маънавияти, барча тарихий ютуқлари ва сабоқларига чексиз ҳурмат ва эъзоз билан муносабатда бўлиш, авайлаб-асрашдир.

МИЛЛИЙ ЎЗЛИКНИ АНГЛАШ – миллат яшаётган Ватаннинг порлоқ истиқболини таъминлаш учун қандай имкониятлар ва қулайликларга эга эканлигини чуқур англаб етиш, улар билан чексиз фахрланиш, мавжуд имкониятларни юзага чиқариш, реал воқеликка айлантириш учун ўзини сафарбар этиш, барча имкониятлари, куч ғайратини ишга солиш демакдир.

МИЛЛИЙ ТАРБИЯ – у ёки бу миллатни, элатни ташкил қилувчи кишиларнинг миллий маданиятни, меросни, қадриятларни, урф-одатларни, анъаналарни ўзлаштиришдаги фаолиятини ривожлантириш бўлиб, у миллий онг ва миллий ўзликни англашнинг субъекти.

МИЛЛИЙ МАЪНАВИЯТ– бу бирон миллатга тегишли бўлган ва шу миллатнинг теварак–атроф ҳодисаларига бўлган муносабатларида акс этадиган маънавий қадриятлар бўлиб, улар: миллий онг ва миллий ўз-ўзини англаш, миллий ҳис-туйғулар ва ғурур, ўз юртига садоқат, миллий урф-одатлар, маросимлар, удумлар, халқ оғзаки ёки ёзма бадиий, илмий асарлар, моддий маданий мероси, тариҳий обидалар ва шу кабиларда акс этади.

МИЛЛИЙ МАФКУРА – фуқароларнинг аксарияти кўпчилигининг қўллаб– қувватлашига сазовор бўлган, муайян ҳудудда яшаётган ҳалқнинг, миллатнинг туб манфаатларини ифода этадиган, уларни ўз олдига қўйган мақсадлари сари бирлаштирадиган ва сафарбар этадиган, миллатнинг ижтимоий барқарорлиги ва тараққиётини таъминлашга ёрдам берадиган барча фикрлар, қарашлар, кайфиятлар, ғоялар, таълимотлар, назарияларининг яхлит тизими миллий ёки умумиллий мафкура деб аталади.

МУСТАҚИЛЛИК ТАФАККУРИ – ўз ватанимизнинг озодлиги ва мустақиллиги учун зарур ғоялар билан қуролланган кишиларнинг мафкураси, эътиқоди, тафаккур услубидир.

ОР-НОМУС –иймонли бўлишнинг белгиларидан бири ҳисобланади. Ор қилиш одамнинг ўзига номуносиб ёки эп кўрмаган ишдан, нарсадан хижолат тортиш, уялиш, уят ва номус қилиш туйғусидир. Ор яна бирор нарсадан ҳазар қилишни ҳам билдиради. Орият эса ор-номусдан ташқари иззат-нафс, қадр туйғусидир. Одатда ориятли одамлар ўзлари ва оилаларининг, туғишганларининг иззат-нафси, қадри, хурматини юксак тўтиб, бошқалар томонидан топталиши, хақорат

қилиниши ва ҳурматсизланишига лоқайдларча қараб турмайди, туролмайди.

Номус - бу иффат, бокиралик маъноларидан ташқари кишининг ўз мавқеиини сақлаш, улуғлаш ва ардоқлаш, хижолат тортиш туйғусини, оила ва аждодлар шаънига доғ туширмаслик маъносини ифодалайди.

ПОКЛИК ВА ҲАЛОЛЛИК – Инсоннинг инсонлиги унинг поклиги ва ҳалоллиги билан ўлчанади. Шунинг учун ота-боболаримиз ҳамиша пок ва ҳалол бўлишга даъват этиб келишган, ҳалол билан ҳаромни фарқлаш тўғрисида насихат қилишган. Бу мусулмон олами, хусусан ўзбек халқи ахлоқ-одоб қонуниятининг асосини, бошқача айтганда иймоннинг негизини ташкил этади. Поклик ва ҳалоллик эса иймоннинг асосий белги-ларидан биридир. Поклик ва ҳалолликсиз иймонли бўлиш мумкин эмас. Иймонли бўлишнинг ўзи эса инсоннинг поклиги ва ҳалоллигига йўғирилгандир. Пок ва ҳалол бўлмаган одамдан эзгулик чиқмайди, унда мехру-шафқат, орият, номус, шарм ва ҳаё бўлмайди.

УМУМИНСОНИЙ ҚАДРИЯТЛАР – инсоният томонидан яратилган, умуминсоний манфаатларга ва халқларнинг ўзаро ҳамжиҳатликда яшашлари ва ривожланишлари учун хизмат қиладиган умуминсоний ахлоқ, халқаро сиёсий, иқтисодий, маданий, илмий, фалсафий, диний муносабатлар тажрибаси, малакалари ва ҳ.к.ларни ўзида мужассам-лаштирувчи тушунча.

Миллий ва умуминсоний қадриятлар ўзаро узвий алоқада бўладилар.

ФИКР ЭРКИНЛИГИ – бу жамият аъзоси бўлган ҳар бир шахс табиий ва ижтимоий жараёнларга, фуқаролар билан сиёсий ташкилотларга ва миллий, ирқий, диний, синфий муносабатларга эга бўлган мустақил фикрларини ҳуқуқий, сиёсий диний ва бошқа муассасалар томонидан бўлиши мумкин бўлган турли тазйиқлардан муҳофаза қиладиган ижтимоий муҳит.

ШАРМ-ҲАЁ – ҳам иймонлилик белгиси саналади. Шарм - бу сўз ҳар бир одамнинг ножўя, ёмон хатти-ҳаракатлардан ўзини тия олиш, уялиш ҳисси. Хадиси шарифларда айтилишича, одам, энг аввало ўзидан уялиши керак, Ножўя, ёмон қилмиши, хатти-ҳаракати учун ўзидан уялган одам ўзгага ҳам ножўя хатти-ҳаракатни раво кўрмайди. Ўзидан уялмаган одамда шарм бўлмайди. Демак, шарм одам ўз ножўя ҳаракати учун ўз виждони, диёнати олдида жавоб бериш ҳисси, десак бўлади.

Ҳаё - бу ўзбекча уят демакдир. Ҳаёсиз, беҳаё дейилганда, уятсиз иш қилганда хижолат чекмайдиган, одоб - ахлоқсиз киши тушунилади. Ҳаё эркак кишига нисбатан аёлларда табиатан кўпрок бўлади.

ЭСТЕТИК МАДАНИЯТ – инсоннинг маънавий-ҳиссий фаолияти билан боғланган муносабат ва қадриятлар тизимини ифодалайди. Эстетик маданият соҳаси – бу, инсоннинг теварак атрофни ўраб олган воқеликка нисбатан бўладиган муносабатида ўзини эркин намоён этишдир. Бу эркинликнинг моҳияти шундаки, инсон предметга, унинг жинси ва турига мос меъёрини топиб гавдалантиради, уни қайта ишлайди.

ЭЪТИҚОД – инсонниг ўз фикр ва қарашларида дунё ҳодисаларининг муайян турига (масалан: илмий, сиёсий, ахлоқий, диний) маҳкам, собитқадамлик билан ишониши ва унга қатъий амал қилишни англатувчи фалсафий тушунча.

ҚАДРИЯТЛАР – борлиқ ва жамият, нарсалар, воқеалар, ҳодисалар, инсон ҳаёти, моддий ва маънавий бойликларининг аҳамиятини кўрсатиш учун қўлланиладиган тушунча. Қадриятлар тарихий ва замонавий бўлиши мумкин. Қадриятларнинг хилма-хил шакллари бор: моддий ва маънавий, умумбашарий, минтақавий, умуминсоний; жамият ҳаётининг соҳалари бўйича иқтисодий, ижтимоий, сиёсий, маданий қадриятлар.

ҲУҚУҚИЙ ДАВЛАТ - ҳуқуқ, Конституция ва Қонун ҳукмронлик қиладиган давлатдир. Давлат ва унинг институтлари, мансабдор шахслар жамият ва фуқаро олдидаги ўз маъсулиятларини ҳис қилишлари, ўз навбатида жамият ва фуқаро, унинг ташкилотлари давлат олдидаги маъсулиятларини ҳис қилишлари керак. Бу маъсулиятни ошириш орқали ҳуқуқий демократик давлат шакллантирилади ва ривожлантирилади ҳамда бу жараён узоқ муддатни талаб этади.

ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТ – умумий маданиятнинг муҳим қисми. Ҳуқуқий маданият тарихан аста – секин шаклланган ижтимоий воқеа бўлиб, ҳозирги даврда илғор ҳуқуқий давлатларнинг ва уларнинг фуқароларининг зарурий хислати ва тараққиёт омилига айланган.

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ДАВЛАТ СОЛИҚ ҚЎМИТАСИНИНГ

Б У Й Р У Ғ И

11.09.2009 й. № ДСҚ-184

Ўзбекистон Республикаси

давлат солиқ хизмати органлари

ходимларининг Касб одобномасини

тасдиқлаш тўѓрисида

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Солиқ кодекси, «Давлат солиқ хизмати тўғрисида»ги Қонуни ва бошқа қонун ҳужжатлари билан давлат солиқ хизмати органлари олдига солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларнинг бюджетга тўлиқ ва ўз вақтида тушишини таъминлаш юзасидан қўйилган вазифаларнинг муваффақиятлп бажарилиши тизимнинг. ҳар бир ходимидан хизмат вазифаларпга виждонан ва масъулият бплан ёндошпшни, зарур кўникма ва малакага, одоб-ахлоқ ва бошқа умуминсоний жиҳатларга эга бўлпшни ҳамда фидоийлик, ҳалоллик ва қатъиятликни талаб этади.

Давлат солиқ хизмати органлари ходимларининг хавфсизлигини таъминлаш, уларнинг масъулиятини янада ошириш, улар орасида мансабни суиистеъмол қилиш ҳолатларининг олдини олиш ҳамда уларга барҳам бериш борасидаги фаолиятни янада кўчайтириш мақсадида,

БУЮРАМАН:

1. Ўзбекистон Республикаси давлат солиқ хизмати органлари ходимларининг Касб одобномаси иловага мувофиқ тасдиқлансин.

2. ДСҚ Марказий аппарати таркибий тузилмалари,

Қорацалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳар ва вилоятлар Давлат солиқ бошқармалари бошлиқлари:

Касб одобномаси билан белгиланган талаб ва қоидаларга шахсий таркиб томонидан оғишмай риоя этилиши устидан қатъий назорат ўрнатсин ва кундалик фаолиятида риоя этилиши шарт бўлган ҳужжат сифатида мукаммал ўрганилишини, ҳар бир ходимда мавжуд бўлишини таъминласин;

қўл остидаги шахсий таркибнинг хизмат вазифаларига виждонан ва масъулият билан ёндошишларини таъминлаб, уларда фидоийлик, ҳалоллик ва қатъиятлилик каби хислатларни шакллантириш ҳамда улар орасида ҳар қандай ножўя хатти-ҳаракат (ҳаракатсизлик)лар содир этилиши ҳолатларининг олдини олиш ва барҳам бериш ишларини муросасизлик билан амалга оширсин;

шу билан бирга, асосий эътиборни шахсий таркиб томонидан турли кўринишдаги салбий ҳолатлар содир этилишининг олдини олишга ҳамда уларга сабаб бўлаётган шарт-шароитларни бартараф этишга қаратилган профилактик тадбирларни кучайтириш ва ушбу йўналишдаги ишларни самарали ташкил этишга қаратсин.

3. Касб одобномасини бузган ходимга нисбатан тизимдан бўшатишгача бўлган қатъий чоралар қўлланилиши ҳамда давлат солиқ хизмати органларининг барча поғонадаги раҳбарлари қўл остидаги шахсий таркибининг меҳнат фаолиятидаги интизоми ва ахлоқ-одоби учун бевосита масъул эканликлари белгилаб қўйилсин.

4. Давлат солиқ хизмати ходимларининг жавобгарлик масалаларини ҳал этишда ваколатлари доирасида иш юритмаган, қатъиятсиз раҳбарларга нисбатан қонун ҳужжатларига мувофиқ белгиланган тартибда жиддий чоралар кўрилиши белгилаб қўйилсин

5. ДСҚ Махсус бошқармаси ва унинг ҳудудий бўлинмалари томонидан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, кенг жамоатчилик билан яқиндан ҳамкорликда давлат солиқ хизмати органлари ходимларининг иш ва ишдан ташқари фаолияти мунтазам ўрганиб борилсин ҳамда ходимлар томонидан ножўя хаттиҳаракат (ҳаракатсизлик)лар содир этилиши ҳоллари тўғрисидаги ҳар бир асосли мурожаатлар бўйича хизмат текширувлари ўтказилсин.

6. Ушбу буйруқнинг бажарилишини назорат қилиш Раис ўринбосарлари ва ҳудудий Давлат солиқ бошқармалари бошлиқлари зиммасига юклансин.

Раис Б. Парпиев

Давлат солиқ қўмитасининг

2009 -йил 11 сснтябрдаги

184-сонли буйруғига

илова

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДАВЛАТ СОЛИҚ ХИЗМАТИ ОРГАНЛАРИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБ ОДОБНОМАСИ

I-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ўзбекистон Республикаси давлат солиқ хизмати органлари ходимининг Касб одобномаси (кейинги матнларда Касб одобномаси деб юритилади) Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Солиқ кодекси, «Давлат солиқ хизмати тўғрисида»ги Қонуни, Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил 13 мартдаги «Давлат солиқ хизмати органлари фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида»ги 87-сонли ва 2000 йил 5 майдаги «Давлат солиқ хизмати органлари фаолиятини ҳуқуқий тартибга солишни такомиллаштириш тўғрисида»ги 180-сонли қарорлари ҳамда ушбу қарорлар билан тасдиқланган Низомлар, шунингдек солиқ органларида ўрнатилган режим ва ички меҳнат тартиб қоидаларига мувофиқ ишлаб чиқилди.

2. Касб одобномаси Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ хизмати органлари ходимлари (кейинги матнларда ходим деб юритилади) олдига қўйилган хизмат бурчларини бажариш чоғидаги муомала маданияти, ҳулқ-атвори ва касб этикасига доир умумий талабларни белгилайди.

3. Мазкур Касб одобномаси билан бслгиланган талаб ва қоидалар мансаб мавқеидан ва эгаллаб турган лавозимидан қатъий назар ҳар бир ходим учун мажбурий ҳисоблаиади.

4. Касб одобномаси кундалик фаолиятда риоя этилиши шарт бўлган хизмат ҳужжати сифатида ҳар бир ходимда мавжуд бўлиши ва мукаммал ўрганилиши лозим.

5. Касб одобномасининг асосий вазифаси давлат солиқ хизмати органлари шахсий таркибининг касб-этикаси ва маданиятини янада юксалтириш, солиқ тўловчиларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини кафолатловчи қонун ҳужжатларига қатъий риоя этилишини таъминллш, мансабни суиисгеъмол қилиш, порахўрчик ва бошќа ножўя хатти-ҳаракат

(ҳаракатсизлик)ларни содир этиш каби ҳолатларнинг олдини олиш ҳамда уларни бартараф этишдан иборат.

6. Эгаллаб турган лавозимидан қатьий назар, давлат солиќ хизмати органлари барча ходимларнинг одрб-аћлоќ ќоидалари ћалоллик, ћолислик, одиллик, хушфеъллик, жамоатчилик ишончи, тўѓрилик, жавобгарлик, фуќароларнинг ћуќуќлари ва қонуний манфаатларининг устунлиги, ватанпарварлик,ор-номус ва ѓурур принципларига асосланган бўлиши лозим.

II-БОБ. КАСБИЙ ОДОБ-АХЛОҚ ҚОИДАЛАРИ

7. Ходим:

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига сўзсиз риоя этиши, Ватанни ҳимоя қилиши, уни ардоқлаши, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келнб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъий назар инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари, шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилиши;

Давлат обрўсини, фуқароларнинг давлат ннститутларига ишончинимустаҳкамлашга кўмаклашиши,Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, солиқ тўловчиларнинг қонун билан қўриқланадиган ҳуқуқ ва манфаатларини ҳурмат қилиш давлат манфаатларини ҳимоя қилиши;

хизмат фаолиятини инсон ва жамият фаровонлигини кўзлаб, ижтимоий адолат ва қонунийлик принциплари асосида амалга ошириши;

солиқ ҳақидаги қонун хужжатларига риоя қилинишини таъминлаши, давлатнинг иқтисодий манфаатлари ва мулкий ҳуқуқларини ҳимоя қилиши;

солиқ соҳасига оид Ўзбекистон Республикаси Президентинииг Фармон ва Қарорлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ижроси бўйича зиммасига юклатилган вазифаларни, топшириқларни сидқидилдан сифатли бажариши, солиқ сиёсатини такомиллаштириш бўйича изланувчан, ташаббускор бўлиши;

ижро интизомини бузмаслик, ўзига нисбатан талабчан бўлиши, принципиал, объектив ва холисона иш юритиши;

техника хавфсизлиги ва меҳнат ҳимояси меъёрларини эътиборга олиб иш вақтини иш унумдорлиги йўлида самарали сарф қилиши, шахсий ёки ҳамкасблари соғлиги ва хавфсизлигига хавф солиши мумкин бўлган ҳар қандай вазият ҳақида ўзидан юқори турувчи раҳбари ва режим хизматини зудлик билан огоҳ қилиши;

ўз касбининг етук мутахассиси бўлиб етишиши учун хизмат маж-буриятларини бажариш чоғида касбий малакаси ва тажрибасини маҳоратини, дунёқарашини доимий равишда ошириб бориши, хизмат вазифаларини бажаришда ижодий ёндошувни намоён қилиши;

хизмат вазифаларини бажариш чоғида унга маълум бўлган хизмат сирлари ва бошқа маълумотларни, шунингдек давлат сирларини сақлаши, уларнинг ошкор этилишига йўл қўймаслиги;

тадбиркорликнинг қонуний фаолиятига тўсқинлик қилмаслиги, асоссиз аралашмаслиги, уларнинг манфаатларига зарар етказмаслиги;

коррупция ва солиқ тизими шаънига доғ туширувчи бошқа ҳуқуқбузарликларга нисбатан муросасиз бўлиши, шахсий хавфсизлигини таъминлаши;

шахсий манфаатларини хизмат манфаатларидан юқори қўймаслиги,

хизмат ахборотларидан шахсий ёки бошқа шахсларнинг манфаатларида фойдаланмаслиги;

солиқ тўловчилар билан бўлган мулоқатларда муомала маданиятига қатъий амал қилиши;

ота-оналарига ѓамхўрлик қилиши, ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиши ва тарбиялаши шарт.

8. Ходимга:

o Ўзбекистон Республикасининг суверенитетига, яхлитлигига вахавфсизлигига, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши чиқувчи, урушни, ижтимоий, миллий, ирқий ва диний адоватни тарғиб қилувчи сиёсий ваућдаги партияларнинг ћамда жамоат бирлашмаларининг тушилиши ва фаолиятида иштирок этиш;

o иш ташлашлар, сиёсий манифестациялар ва юришларни ташкил этиш ва уларда ќатнашиш;

o бирин –бир тадбиркорлик фаолияти билан шуѓулланиш, шунингдек корхоналар, муассасалар, ташкилотларда ўриндошлик бўйича ишлаш (илмий, ўќитувчилик ва ижодий фаолият билан шуѓулланиш бундан мустасно);

o ўз хизмат вазифаларини бажарганлик ёки бажармаганлик учун мукофотлар ёки хизматларни ќабул ќилиш ћамда ќариндошлари, танишлари ва бошќа шахслар илтимосига кўра амалдаги қонун ҳужжатларига риоя этмаслик;

қимор ўйнаш, гиёҳванд моддалар, шунингдек хизмат вазифаларини бажариш чоғида спиртли ичимликлар истеъмол қилиш;

Республика солиқ органлари шаънига доғ туширувчи шахслар билан муносабат ўрнатиш;

солиқ органларида учинчи шахслар иши бўйича ишончли вакиллар ёки вакиллар бўлиш;

моддий-техника ва ахборот билан таъминлаш, молия воситаларидан, давлатнинг бошқа мол-мулкидан, шунингдек, хизмат ахборотларидан лавозим вазифалари билан боғлиқ бўлмаган мақсадларда фойдаланиш;

солиқ тўловчиларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини кафо латловчи қонун ҳужжатларига риоя этмаслик ҳамда уларнинг қонуний фаолиятига тўсқинлик қилиш ва аралашиш;

ўзига қонун билан берилган вако-латлар доирасидан четга чиқадиган ҳаракатларни қасддан содир этиш;

ўз вазифаларига лоқайдлик ёки виждонсизларча муносабатда бў-лиш, уларни бажармаслик ёки лозим даражада бажармаслик;

хизмат вазифаси юзасидан бажа-риши шарт ва мумкин бўлган ҳара-катларни қасддан бажармаслик;

ғаразгўйлик ёки бошқа манфаат-ларни кўзлаб, расмий ҳужжатларга била туриб, сохта маълумотлар ва ёзувлар киритиш, ҳужжатларни

қалбакилаштириш ёки била туриб, сохта ҳужжатлар тузиш ва тақдим этиш тақиқланади.

III-БОБ. ХОДИМНИНГ СОЛИҚ ТЎЛОВЧИЛАР БИЛАН МУОМАЛА МАДАНИЯТИ

9. Солиқ органлари ходимларининг юриш-туриши, ички мада-нияти, тиришқоқлиги, хизматга шайлиги, интизомлилиги фуқаро-ларнинг ишончига сазовор қилувчи, инсонга эстетик завқ берувчи,ҳамкасблари ва атрофдагиларга аҳлоқий-руҳий таъсир ўтказиб тарбияловчи бўлиши лозим.

10. Ҳар бир ходим хизмат бурчини бажаришда, энг аввалоўзининг давлат хизматчиси эканлигини, одамлар унинг ҳулқ-атвори,хатти-ҳаракати, сўз оҳанги ва ташқи кўринишига қараб солиқ тизимига баҳо беришларини, унинг обрўси давлат обрўси эканлигини унутмаслиги керак.

11. Фуқароларга, шунингдек тадбиркорлик субъектларига (кейинги ўринларда солиқ тўловчилар деб юритилади) мурожаат қилганда саломлашиш қоидаларига тўлиқ риоя этишлари, ўзини тўлиқ таништириши, сўнгра мурожаат қилиш сабабини ва мақсадини тушунтириб, уларни диққат ва сабртоқат бнлан эшитишлари шарт.

12. Оғзаки мурожаатларга, берилган барча саволларга хушмуомалалик билан жавоб берилиши, ётиѓи билан асосли ва қонуний тушун-тиришлар бериши лозим.

13. Солиқ органлари шахсий таркибига фуқаролар билан муомала қилиш чоѓида димоѓдорлик, манманлик. қўполлик қилшп. даѓал тарзда танбеҳ берпш. суҳбат на муомала жараёнида инсон қадр-қиммати, шахсини таҳқирловчи бошқа хатти-ҳаракатларга йўл қўппш қатъиян ман :пилади.

14. Давлат солиқ хизмати ходими тадбиркорлик субъектларида солиқ назоратини (солиқ текшируви, хронометраж ва бошқа тадбнрларни) амалга ошириш мобайнида, мазкур субъектларда юзага келган шахсий мунозараларга ва бахсларга аралашмаслиги ксрак.

15. Ходим ишдан бўш вақгда мурожаат қилган фуқароларга нисбатан бефарқ бўлмаслиги, уларга тўѓри маслахатлар бериши ва саволларига жавоб топиш учун имкон даражасида амалий ва маънавий ёрдам кўрсатиши зарур. (Фойдаланиш доираси чегараланган ахборотлар ҳамда давлат, солиқ ва хизмат сирлари бундан мустасно).

16. Давлат солиқ хизмати органларида фуқароларни қабул қилиш маданияти юқори даражада бўлиши таъминланиши шарт, яъни:

фуқароларни қабул қилиш вақти аниқ белгиланган ва кимлар қандай масалалар бўйича қабул қилиши кўрсатилган бўлиши;

қабул қиладиган ходим махсус кийимда бўлиши, ўзини камтарона тутиши, хизматга шайлиги фуқарога сезилиб туриши;

ташриф буюрган фуқаронинг барча саволларига, шикоятларига тўлиқ жавоб берилиши, жавобнинг тушунарли бўлганлигига ишонч ҳосил қилиниши;

мурожаатга алоқадор мансабдор шахслар суҳбат чоғида иштирок этаётган бўлса, уларнинг барчаси фуқарога таништирилиши;

фуқаро билан суҳбат чоѓида уларга берилаётган жавоб аниқ ва ишончли бўлиши учун жавобни қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан асослаш;

суҳбат давомида кўрилаётган масала ушбу идора ваколатига тааллуқли бўлмаса, фуқарога бу ҳақда тегишли идорага мурожаат қилиши мумкинлиги конун нормаларига асосланган ҳолда, ётиғи билан тушунтирилиши;

кўрилаётган масалани ҳал қилиш учун қўшимча маълумотлар ҳужжатларни куриш еки муаиян ташкилий тадбирларни ўтказиш зарур бўлса, бу ҳақда мурожаат этувчига маълум қилиниб, масала ҳал қилиниши лозим бўлган аниқ вақт белгиланиши талаб этилади.

17. Давлат солиқ хизмати органлари ходимлари нутқ маданиятида қуйидагиларга асосий эътиборни қаратишлари лозим:

сўз тартиби грамматика қоидаларига тўла асосланган бўлиши, фикр содда, аниқ ва қисқа ифодаланиши, фикр касбга доир терминлар асосида баён қилиниши, оѓзаки сўзлашув услубига хос сўзлар ишлатилмаслиги керак.

IV-БОБ. ХОДИМНИНГ ЖАМОАДАГИ ХУЛҚ-АТВОРИ ВА ҲАМКАСБЛАРИ БИЛАН БЎЛГАН АХЛОҚ МУНОСАБАТЛАРИ

18. Ходим:

ҳамкасбларига нисбатан мулойим ва хушфеъл бўлиши. Ҳамкасбларига ҳурмат билан, мурожаатнинг умумқабул қилинган шакли - исми ёки фамилияси бўйича мурожаат этиши;

ҳамкасбларининг ва раҳбарининг танқидини тўғри ва эътибор билан қабул қилиши, шунингдек йўл қўйган хато ва камчиликларини ўз вақтида тан олиши;

ҳамкасбларининг келиб чиқишидан, ижтимоий, мансаб ва мулкий ҳолатидан, жинсидан, ирқидан, миллатидан, тилидан, динга мансублигидан, эътиқодидан, яшаш жойидан ва бошқа ҳолатлардан қатъий назар ғурури ва қадр-қймматини ҳурмат қилиши;

одатдан ташқари вазиятлар юзага келганида ҳамкасбларига ўз масла-ҳатлари билан ёрдам бериши ва хатоликларга йўл қўнмаслиги ҳақида огоҳлантириши ҳамда оқибатларини тушунтириши;

ҳамкасблари билан муносабатларда тажовузкор хулқ-атворга, суиистеъмоликка ёки сурбетликка, шунингдек дағал лексиканинг ишлатилишига йўл қўймаслиги;

ҳамкасбларининг қонуний ишига тўсқинлик қиладиган ҳаракатлар содир этмаслиги;

ходимлар ҳақида уларнинг шах-сиятига тегадиган ва хизматига, обрўсига путур етказадиган маълумотларни тарқатмаслиги, ѓийбат билан шуғулланмаслиги;

ҳамкасбларига нисбатан муносабатларда одобсизликларнинг ҳар қандай кўринишларига йўл қўймаслиги, айниқса ёш, тажрибасиз ходимларга одоб-аҳлоқда, ўз мутахассислигини ўзлаштиришида бутун куч ва ғайратини аямаслиги, ўрнак бўлиши;

ўз ҳамкасбларидан шахсий, моддий ва бошқа турдаги ноқонуний хизматларни талаб қилмаслиги керак.

V-БОБ. РАҲБАР ХОДИМНИНГ АСОСИЙ АХЛОҚ ПРИНЦИПЛАРИ

19. ДСҚ Марказий аппарати тузилмалари, Давлат солиқ бошқармалари, Давлат солиқ инспекцияларининг раҳбар ходимлари:

жамоада соғлом, ишчан маънавий-руҳий муҳитнинг шаклланиши ва сақланишига кўмаклашиши, қўл остидаги ходимларида маънавий-руҳий, ахлоқий ва касбий кўникма, ҳислатларни юксалтириши, уларни ватанпарварлик, ватанга садоқат руҳида тарбиялаши;

қўл остидаги ходимларининг шаъни ва қадрқимматини ҳурмат қилиши, шахсиятини камситмаслиги ва уларга нисбатан объектив муносабатда бўлиши;

ходимлардан солиқ тўловчиларга кўрсатиладиган давлат хизматларининг сифатини белгиланган стандартларга мувофиқ равишда

доимий тарзда оширишни талаб қилиши; ходимлардан шахсий (ижобий ёки салбий) муносабатидан қатъий

назар хизмат вазифаларини бажарилишини бир хилда талаб қилиши; қўл остидаги ходимлари олдига узоқ ва қисқа муддатли топшириқ ва

вазифаларни тўғри қўя олиши, шу вазифаларни ҳал этишда жамоани жипслаштириши;

солиқ маъмурчилигини такомиллаштириши жараёнида барча ходимларнинг фаол қатнашиши учун етарли шарт-шароитларни яратиши;

жамоада доимий равишда меҳнат интизоми, соғлом, ишчан маънавий-руҳий муҳит ҳолатини яратиши,

салбий ҳолатларга муросасиз бўлиши; ходимларнинг маданий ҳордиқ чиқариши ва спорт соғломлаштириш

тадбирлари учун шарт-шароит яратиб бериши; шахсий таркиб олдига асосланмаган талабларни қўймаслиги ёки

Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилигига зид бўлган топшириқларни бермаслиги, қўл остидаги ходимдан шахсий, моддий ва

бошқа турдаги ноқонуний хизматларни талаб қилмаслиги; хизмат вазифаларини лозим даражада бажарилмаганлиги ва хато

қарорлар қабул қилганлиги учун ўз жавобгарлигини қўл остидаги ходимларга юкламаслиги;

қўл остидаги ходими томонидан билдирилган танқидни агрессив тарзда қабул этмаслиги ва билдирилган танқид туфайли ходимни таъқиб қилинишига йўл қўймаслиги;

шахсий таркиби томонидан содир қилинган жиноятлар, ҳуқуқбузар-ликлар ва қўпол тартиббузарликлар ҳақида ўзидан юқори турувчи раҳбарини дарҳол хабардор этиши лозим.

VI -БОБ. ЖАВОБГАРЛИК

20. Ходим ушбу Касб одобномаси қоидаларини бузганлиги учун Ўзбе-кистон Республикасининг қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгар бўлади.

ДСҚ Махсус бошќармаси

9- mavzu: Soliq xizmatida ma’naviy-ruhiy, intellektual ehtiyoj va ijodiy muhitni shakllantirish imkoniyatlari




Ёшларнинг маънавий ва ахлоқий сифатларини шакллантириш бугунги кунда муҳим аҳамиятга эгадир. Бу борада Президентимиз қуйидагиларни таъкидлаб ўтади.“Биз халқимизнинг дунёда ҳеч кимдан кам бўлмаслиги, фарзандларимизнинг биздан кўра кучли, билимли, доно ва албатта бахтли бўлиб яшаши учун бор куч ва имкониятларимизни сафарбар этаётган эканмиз, бу борада маънавий тарбия масаласи, ҳеч шубҳасиз, беқиёс аҳамият касб этади. Агар биз бу масалада ҳушёрлик ва сезгирлигимизни, қатъият ва масъулиятимизни йўқотсак, бу ўта муҳим ишни ўз ҳолига, ўзибўларчиликка ташлаб қўядиган бўлсак, муқаддас қадриятларимизга йўғрилган ва улардан озиқланган маънавиятимиздан, тарихий хотирамиздан айрилиб, охир-

оқибатда ўзимиз интилган умумбашарий тараққиёт йўлидан четга чиқиб қолишимиз мумкин”1.

Ўзбекистон мустақилликка эришгач, жамиятимизда бозор иқтисодиёти ва демократик тамойил ўз устуворлигини намоён этди.

Ёшларни янгича фикрлайдиган, қийин дамларда масъулиятни ўз зиммасига ола биладиган, ҳаёт билан ҳамқадам юришга қодир, иймони пок, билимдон, ишбилармонлик руҳида тарбиялаш, энг долзарб муаммолардан биридир.

Маънавий тарғибот, маънавий билим, амалиёт ва ўзини ўзи тарбиялаш маънавий тарбия воситаларига киради. Ушбу воситаларни қўллаш асосида маънавий тарбия ҳақидаги ахборотларни кўпайтириш муҳим аҳамият касб этади. Бироқ маънавий саводхонлик, маънавий маданият ўз-ўзидан вужудга келмайди.

Касбий одоб қонун-қоидаларининг таъсир доираси, миқёси бир хил эмаслигидан касбий одобнинг бузилиши оддий одобсизлик доирасидан чиқиб, ахлоқсизликка айланиб кетиши мумкин.

Инсон гўзал хулқу-одоби билан азиздир. Хушхулқ инсон доимо бахтиёр бўлади. Маълумки, Ислом дини инсониятни гўзал хулқу одобга чорлаш, уларни чин инсоний фазилатлар эгаси қилиб тарбиялаш учун нозил қилинган. Унинг таълимоти инсоният ҳаётининг барча жиҳатларини қамраб олган. Муқаддас динимиз хушхулқликка ва тотувликка раҳни солувчи иккиюзламачилик, манманлик, ғийбат, ҳасад ва хиёнат каби иллатларни харом қилган. Меҳр-шавқат, гўзал ахлоқ, самимий муносабатда бўлиш каби ҳамма ижобий хислатларни тарғиб этади. Дарҳақиқат, яхши муомала ва самимий муносабат қалбларга севинч бағишлайди. Гўзалликка тўла қалблар фақат яхшилик истайди. Зеро, инсонлар ўртасидаги меҳр-оқибат, аҳил ва иноқликнинг зиёда бўлиши биринчи навбатда, ҳушмуомала ва ширин суҳанликка боғлиқдир. Демак, инсонларга чиройли хулқ билан муомалада бўлиш-бу одамийлик зийнатидир. Инсон ёмон хулқи билан бошқа инсонларнинг кўнглига озор берса, ўша ҳулқи туфайли қилган яхшиликлари ҳам бекор бўлади. Инсон илмга қанча муҳтож бўлса, гўзал ҳулққа ҳам шунча муҳтождир. Зеро, илм ва гўзал ҳулқ инсонни камолотга етказувчи икки қанотдир.

Солиқ хизмати ходимларининг умумий маънавий тарбияси унинг касбий одобининг асосини ташкил этадики, уларнинг юксак инсонийлиги, 1 Каримов И. А. Юксак маънавият-енгилмас куч. Т., “Маънавият” 2008. 4 бет.

меҳрибонлиги, ўзини тута билиши, сабр-бардошлилиги, ҳар қандай вазиятларда ҳам тўғри йўлни топа билиши кабиларни қамраб олувчи маънавий ҳулқ-атворидир. Шу сабабли мутахассисларда ушбу сифатларни шакллантириш жараёнининг тизимли олиб борилиши мақсадга мувофиқдир. Президентимиз ва ҳукуматимиз томонидан мазкур масалага давлат сиёсати даражасида аҳамият қаратилаётганлиги ҳам бежиз эмас.

Таълим муассасасида маънавий-ахлоқий тарбиянинг самарали услубларини жорий этиш солиқ хизмати ходимларининг маънавий ва уйғун камол топиши билан боғлиқ қизиқишларини рўёбга чиқаришга кўмаклашиш лозим. Уларнинг бўш вақтларини мазмунли ўтказишни ташкил қилиш яхши самара беради.

Соха мутахасисларининг миллий ғурур, ифтихор, ватанпарварлик туйғусини кучайтириш, миллий қадриятларимизга ҳурмат ҳиссини шакллантириш муҳим вазифадир. Бу борада жамиятимиз таълим-тарбия ишларида миллий урф-одатлар, халқнинг ўзига хос миллий хусусиятлари ахлоқий тарбия орқали миллатимиз обрўси ва нуфузини оширилишига хизмат қилишини таъминлаш, ўзбекларга хос шарқона тарбия масалалар нуфузини халқаро миқёсда тарғиб қилиш, мутахассисларнинг жойларда йўл қўяётган қонунбузарликлари ҳақида ҳикоя қилувчи видеолавҳалар тайёрлаш, уларни намойиш этиш тарбиявий аҳамиятга эгадир.

Бунинг учун ўқитувчи махсус тайёргарликка эга бўлиб, у қобилиятли, ташкилотчи, ижодкор ва ишбилармон, миллий-маънавий ва умуминсоний қадриятларни улуғлайдиган, дунёвий билимларни мукаммал эгаллаган, замонавий илмлардан тарбия жараёнида самарали фойдалана оладиган, маънавий жиҳатдан етук бўлмоғи лозим.

Ўқитувчи фаолияти ва машғулоти моддий ва интеллектуал воситаларининг юқори даражада бўлиши дарснинг сифатига бевосита таъсир кўрсатиши табиий ҳол бўлиб, бу ўқув-моддий негизни узлуксиз замонавийлаштириб, мустаҳкамлаб ва бойитиб бориш орқали амалга оширилади.

Маълумки, машғулотнинг интеллектуал воситаларидан бири машғулот жараёни учун керак бўладиган ахборот – коммуникация манбалари бўлса, иккинчиси таълим жараёни иштирокчиларининг интеллектуал тараққиёт даражалари омилидир. Машғулот сифатини белгилашда интеллектуал омил асосий ўринни эгаллайди. Бунда ўқитувчи ва тингловчиларнинг интеллектуал даражаси ҳисобга олинади. Бу интеллектуал сифат даражаси

умуман ақлий фаолият кўникмаларининг ривожланганлиги билан белгиланади. Ақлий фаолиятдаги асосий жараён эса фикрлаш жараёни бўлиб, унинг сифати мантиқийлиги, мустақиллиги, тежамлилиги, мақсадлилиги, тезлиги таҳлилийлиги, қиёсийлиги, умумлаштирилганлиги, хусусийлаштирилганлиги, кенглиги, чуқурлиги, ишонарлилиги, реаллиги ва ҳаққонийлик даражаси билан белгиланади. Шу билан бирга интеллектуал сифатлар хотира, тасаввур, англаш каби психологик жараёнларнинг тезлиги ҳамда бошқа параметрлар билан боғлиқдир.

Интеллектуал тараққиёт даражаси ўқитувчи ҳамда тингловчиларда қанча юқори бўлса машғулотнинг ташкилий, педагогик, психологик ва бошқа сифатларини ўстириш мумкин бўлади.

Ўқитувчи фаолияти ва машғулотининг сифати унинг ташкилий ва услубий ривожланганлик даражаси, самарадорлигининг асоси тингловчилардаги ўқиш-ўрганишга бўлган эҳтиёж, мотив, мақсад ва интеллектуал даража ҳисобланади.

Ўқитувчининг ҳар бир усулни пухта эгаллагани унинг педагогик маҳорат даражаси билан белгиланади.

Замонавий ўқитувчи учун биргина умумий маданиятнинг ўзи кифоя қилмайди. У ҳар бир ўзгаришларни ўрганади ва жамиятда вужудга келаётган асосий ижтимоий ғоялар билан таққослайди, таълим-тарбия жараёнини ривожлантириш йўллари ва усулларини аниқлайди, турли воситалар билан тарбиявий таъсир кўрсатади. Бу борада педагогик тажриба ва ютуқларни илмий жиҳатдан ўзлаштиради. Ўқитувчининг касбий маҳоратини шакллантиришда педагогик-психологик назарияларнинг аҳамияти каттадир. Айниқса, ўқитувчининг тажрибасини такомиллаштиришда илмий маълумотлар муҳимдир. Чунки, ҳозирги замон фан ва техника тараққиёти ўқитувчининг эркин мустақил ижодий фикр юритишни талаб этади. Илмий савияга эга бўлиш, интеллектуал қизиқиш, янгиликларни ҳис қила билиш орқали педагогик маҳоратни ошириш ўқитувчига хос хусусиятлардан ҳисобланади. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, халқимизнинг келажаги мустақил Ўзбекистоннинг истиқболи кўп жиҳатдан ўқитувчининг савияси, психологик етуклиги, ўқув ва тарбия ишлприга бўлган муносабатига боғлиқ. Ўқитувчининг касбий хусусиятлари шундаки, у ўз касбига муҳаббатли бўлиши, педагогик ҳаракати ва тасаввури, ташкилотчилик қобилияти, ҳаққонийлиги, дилкашлиги, талабчанлиги, қатъийлиги ва мақсадга интилиши, вазминлиги, ўз-ўзини тута билиши, касбий лаёқати билан алоҳида

ажралиб туради. Маҳоратли ўқитувчи тингловчилар билан самимий муомала муносабатда бўлади ва ўз фаолиятида яхши натижаларга эришади.

Ўқитувчи маҳоратининг асосида ўз устида ишлаш ва мустақил ўқиш муҳим ўринни эгаллайди. Шунингдек, нутқ малакалари, таъсирчан фикр ва ҳис-туйғуларни сўзда аниқ ифода этиш, мимика, имо-ишора, маъноли қараш, кайфият ва табассум, чиройли, самиймий гапириш, рағбатлантирувчи, ижодий ёндашув ва жиддийлиги мақсадга мувофиқ бўлади.

Ўқитувчи ўзининг педагогик маҳорати билан маънавий, ахлоқий, иқтисодий, экологик жиҳатдан тарбияланган, жисмонан чиниққан комил инсонни вояга етказишга алоҳида эътибор бериши лозим.

Халқимиз яратган миллий урф-одатлар ва анъаналардан кенг фойдаланилган тингловчиларнинг инсоф, диёнат, эзгулик, адолатга нисбатан ишончини уйғотиш ўқитувчи фаолиятининг мазмунини ташкил этади. У шарқона фикр юритиб, иш ва сўз билан ҳаракат бирлигини таъминласа, уларнинг энг яхши фазилатларини таркиб топишига эришади. Айниқса тингловчиларга фаол таъсир ўтказиш, талабчанлик, қатъийлик, ғайратлилик, чидамлилик, мустаҳкам ирода билан раҳбарлик қилиш ўқитувчининг муваффақиятини намоён этади.

Ўқитувчи ўтказадиган суҳбатларнинг юқори савияда бўлиши, тингловчиларнинг маънавий эҳтиёжларига тўғри таъсир кўрсатади.

Демак, ўқитувчи жамият ҳаётида етакчи ўрин тутувчи мураккаб ва масъулиятли шахс тузилмасига эга бўлган инсоннинг касбий қиёфасидир. Ижтимоий турмушнинг барча соҳаларида эришилган ютуқлари заминида унинг меҳнати таъсири ва натижалари мавжуд.

Ўзининг иш фаолиятида янгиликлар яратиш, ижодкорлик, ихтирочилик кайфиятида бўлиб, яратувчанлик руҳи билан яшаш айнан ўқитувчининг касбий хусусиятларини қамраб олади.

Хулоса шуки, муваффақиятли ишлаш учун ҳар бир ўқитувчи педагогик маҳоратга эга бўлиши зарур. Педагогик маҳорат эгаси улкан натижаларга эришади. Ижодкорлик унинг ҳамиша ҳамкори бўлади. Педагогик ишга қобилиятли, истеъдодли кишидагина педагогик маҳорат бўлади. Юксак маҳоратли педагог энг аввало қобилиятли, малакали ва уддабурон бўлиши керак. Қобилият фаолият жараёнида пайдо бўлади ва ривожланади. Шунга эътибор бериш керакки, педагогик маҳорат мазмунида педагогик техника ётади. Педагогик техника эса таълим-тарбия учун зарур бўлган

умумпедагогик малакалар йиғиндисидир. Бу йўналишда ўқитувчи юксак маҳорат билан таълим-тарбиянинг замонавий мақсад ва вазифаларини англаган ҳолда фаолият кўрсатиши маълум маънода ўзининг педагогик маҳоратини такомиллаштириш учун шарт-шароитлар яратган бўлади.

Ўқитувчининг педагогик маҳорати унинг тажрибаси орқали орттириладики, бу шу соҳадаги шахснинг ижодкорлиги асосида ҳосил бўлган касбий кўникмаларининг юқори даражаси ва касбий моҳирлигидир.

Ўқитувчининг педагогик маҳорати – касбининг сирларини ва инсонийлик фазилатларини чуқур эгаллаб, истеъдоди ҳамда интеллектуал салоҳияти билан бирга касбий билим, кўникма малакаларининг мукаммал шаклланган ижодий фаолиятидир.

Ўқитувчининг педагогик маҳоратида қуйидаги жиҳатларга эътибор берилади:

Ўқитувчи дарс материалларини аниқ, равшан баён қила олиши ва тўлиқ айтиб бериши;

Таълим олувчиларни баҳолаб бориб, дарс ўтиш технологиясини такомиллаштириш имкониятига эга бўлиш;

Кузатиш, тинглаш, эшитиш, билим, тушунтира олиш, нутқ, муомала қобилиятлари, диалектик, академик, перцептив, ташкилотчилик, диққатни тақсимлай олиш, коммуникатив, талабчанлик, масъулиятли ва ҳақиқатпарвар бўлиш, истиқболни кўра олиш каби бир қанча қобилиятларни эгаллаш;

Замонавий чуқур билим, илмий тафаккур, онгли фаол мустақил фикр доираси кенг, юксак дунёқарашли, изланувчан ўз устида ишлайдиган, ақл-заковатли, психологик етук, соғлом баркамол инсонни тарбиялашда энг илғор усулларни қўллайдиган ва таълим жараёнида янги педагогик технологиялардан самарали фойдалана олиб, чексиз муваффақиятларга эришиш муҳим аҳамият касб этади.

Ўқитувчи ўзининг касбий педагогик маҳорати мезонларини билиши ва уни пухта ўзлаштириши, хусусан: билими, тажрибаси, ақлий салоҳияти, амалий ҳаракати, самарали бажарилган иши, қунт билан мустақил ўқиб-ўрганиши, ижодий изланиши, ўз устида тинимсиз ишлаши, адабиётларни мутолаа этиши, илғор тажрибаларни эгаллаб, методик билимини узлуксиз ошириши, жаҳон мамлакатлари тўплаган маълумотларга эга бўлиши, касбий одоб этика, эстетика ва ишлаш техникасини эгаллаши, воқеликни онгли англаб етиши ва ҳоказо.

Тажрибаларнинг кўрсатишича ўқитувчида айнан педагогик такт (одоб) бўлгандагина ҳақиқий мулоқот маданиятига эришиш мумкин.

Инсонийлик принципига асосланган тактли ахлоқ инсон ҳурматини сақлайди. Шу жиҳатдан педагогик одоб ўқитувчининг профессионал сифати ва педагогик маҳоратининг муҳим қисмидир. Ўқитувчининг педагогик одобга эга эканлиги унинг вазминлиги юриш-туриши ўзини тута билишида намоён бўлади.

Ўқитувчининг ҳар қандай шароитда ҳам тўғри мулоқот услубини танлаши ва педагогик одобга амал қилиши, такомиллашган коммуникатив кўникмаларга эга бўлиши талаб этилади.

Маҳорат фаолият жараёнида шаклланади ва такомиллашади. Маълумки, меҳнат, билиш, маҳорат, ижод ва мустақил фикр юритиш ўқитувчи ҳаётининг бош мезонидир. Бу мезонлар фаолият орқали шаклланади ва амалга оширилади. Тинимсиз меҳнат ва изланиш асосида ютуқлар қўлга киртилади, муваффақият-маҳоратга эришилади.

Педагогик маҳоратга эга бўлиш учун ҳаракат қилаётган ва изланаётган ҳар қандай ўқитувчи илмий-назарий маълумотларни қўлга киритиши, замонавий педагогика, психология, методиканинг илғор ғояларини ўзида акс эттириши лозим. Бу ўз навбатида педагогик жараёнга демократик ва инсонпарварлик нуқтаи назарида ёндашувни тақозо этади. Бундай ёндашув фаолият асосида амалга оширилади ва фаолият маҳоратга етказувчи бош мезон бўлиб хизмат қилади. Дарҳақиқат, педагогик фаолият - бу ўқитувчининг тингловчиларга таълим-тарбия бериш, вазифаларни ҳал қилишга қаратилган ҳамда педагогик таъсир кўрсатиш воситалари билан амалга ошириладиган профессионал фаолликдир. Маҳорат худди шу фаолият жараёнида шаклланади ва такомиллашади. У ишбилармонлик, зукколик, лаёқат ва зеҳн воситасида ривожланиб боради. Бу хусусиятларнинг барчаси фаолият жараёнида таркиб топади. Ўқитувчи маҳоратининг шаклланиши ва ривожланишида фаолият етакчидир. Шу жиҳатдан ўқитувчи фаолиятни тўғри ташкил этишга ҳаракат қилиши лозим.

Солиқ хизмати ходимининг маҳорати. Маҳорат сўзининг луғавий маъноси – бу маълум ишни аъло даражада бажармоқдир. Мутахассис маҳорати деганда чуқур билимли, инсон руҳиятини чуқур биладиган, юқори даражада ғурурли бўлган инсон фаолияти тушунилади.

Мутахассиснинг маҳорати унинг касбий фаолияти жараёнида шахс сифатидаги ҳусусиятларининг юқори даражада ташкил қила олиш маҳоратидир. У ўз касбий билими, қобилияти, этика ва технологик ёндашуви билан меҳнат фаолияти жараёнида ўз ишининг чинакам устасига айланади.

Соғлом фикр юритувчи ҳар бир инсон маҳоратли касб эгаси бўла олади. Маҳоратга билим, тажриба ҳамда фикр юритиш орқали эришилади. Қатъий ва зўр ғайрат билан интилиш орқали мақсадга эришилади.

Мутахассиснинг касбий одоби унинг юксак маҳоратли ва маънавиятида билинади. Унинг яхшилик, адолат, масъулият, бурч, ватанпарварлик, меҳнатсеварлик, касбга содиқлик, ўз касбидан фахрланиш, завқланиш, ғурурланиш, ўз қадр-қимматини англаш, масъулияти, жавобгарликни ҳис этиш, ахлоқий билим ва қарашларга умуминсоний ва ахлоқий қадриятлар, диний, дунёвий билимларга эга бўлиши муҳим ҳисобланади. Айниқса, ўзида тарбиянинг аниқ ижобий мақсаднинг таркиб топтириш ва унга эришиш ҳамда касбий ва шахсий сифатларни намоён этиши мутахассис фаолиятида ижобий таъсир кучига эгадир. Юксак касбий маҳорат ҳар бир мутахассиснинг шахсий эътиқоди ва эҳтиёжига айланиши ва ўз фаолияти олдида турган вазифаларни янгича йўл билан ҳал этишга интилиши керак.

Мустақил билим олиш ва ўз ишини мустақил ташкил этиш, ўқиш, ўрганиш, компьютер билимдонлигига эга бўлиш тинимсиз изланиш ва ижодкорлик асосида касбий маҳоратни эгаллашга эришилади.

Меҳнат ва ижод инсон ҳаётининг бош мезони. Бу мезон фаолият орқали амалга ошади. Меҳнат қилиш, изланиш, фаолият жараёнида ютуқлар қўлга киритилади ва маҳоратга эришилади.

Касбий махорат сирларини ўрганишга ҳаракат қилиш ҳар бир мутахассис аввало амалга ошираётган ишининг барча қирраларини тасаввур қилишга ҳаракат қилиши иш натижаларини баҳолай олиш, йўл қўйган хато-камчиликларининг моҳиятини тушуниб боришга ҳаракат қилиши лозим. Энг муҳими мутахассис ўзининг шахсий фазилатларини тарбиялаб, такомиллаштириб бориши, вазият ва имкониятга қараб иш юритиши, ижтимоий ҳаёт қонунларини аниқ тушиниши, миллий-аҳлоқий қадрият, мафкура мазмунини англаш орқали ўзида илмий дунёқарашни тарбиялашни тақозо этади.

Ўқитувчининг фаолиятини ташкил этиш ва бошқаришда педагогик техника асосий йўл кўрсатувчидир. Шу ўринда алоҳида қайд этиш керакки, ўқитувчи педагогик малакаларни эгаллаб, унинг устаси бўлиши учун, педагогик техникани эгаллаш йўлларини билиши керак. Педагогик техникани эгаллаш учун аввало ўқитувчи ўз фанини давр талаби даражасида ўзлаштириши, ўз-ўзини тарбиялаб, мустақил фикр юритиши ва билим олиши,

юксак сифат ва фазилатларга эга бўлиши педагогик техникани эгаллашнинг биринчи йўлидир.

Ўқитувчининг ташкилий – методик малакаларни эгаллаши ва уларни касбий тажрибасида синаб кўриб, яхши натижаларга эришиши, педагогик техникани эгаллашнинг иккинчи йўлини ташкил этади. Ўқитувчининг касбий идеал сари интилишида педагогик техникани эгаллаш муҳим аҳамиятга эга бўлиб, тингловчиларга таълим-тарбия беришнинг юксак самарадорлигини таъминлайди.

Маънавият ҳақидаги турли даъватлар ва муҳим назарий билимлардан, улардан ижобий хулосалар чиқариш асосида инсоннинг қалби ва тафаккурига таъсир ўтказиш соҳа йўналишида, фойдали ишларни амалга ошириш орқали яхши натижаларга эришишимиз муҳим аҳамият касб этади.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, ўзининг маънавий дунёсини шакллантирган барча инсонлар халқининг келажаги, Ватан тараққиёти ва фаровонлиги учун фидоий, янги жамият бунёдкори бўлиш йўлида жуда кўп ишларни амалга оширади.

Бугунги кунда халқаро ҳамжамият сафидан муносиб ва мустаҳкам ўрин эгаллаб бораётган Ўзбекистоннинг буюк келажаги йўлида пухта билим, касб маҳоратини эгаллаш, ўз ҳаётий принципларига эга бўлиш, ҳақиқат учун курашиш, шу йўлда қатъиятли бўлиш ва шижоат кўрсатиш, виждонан пок, орзу-интилишлар билан яшашни замоннинг ўзи талаб қилмоқда. Бунинг учун жамиятимизда яратилган барча қулай шарт – шароитлардан фойдаланган ҳолда, юксак тафаккур ва ақл-заковат билан буюк мақсадлар сари тинимсиз ҳаракат қилишни доимий равишдаги кундалик фаолияти мезонига айлантириш маънавий жасорат ҳисси билан яшашимиз керак.

Ота-боболаримиз ҳоки ётган она юртимизни ғурур ва ифтихор билан дунёда тенгсиз муқаддас Ватан деб биламиз. Ватанимизнинг равнақи ёшларнинг маънавий ва жисмоний камолотига боғлиқдир. Бу ўз навбатида, ҳар бир юртдошимиз зиммасига юксак фуқаролик масъулиятини ҳис этиш, ўз манфаатларини шу юрт, халқ манфаатлари билан уйғунлаштириб яшашга даъват этади. Маълумки, виждон поклиги асрлар, замонлар оша инсон маънавиятининг таянч устуни ҳисобланиб келган. Жамиятимизда адолат ва ҳақиқат, инсоф-диёнат, меҳр-шафқат каби тушунчаларни қарор топтиришда айнан шу виждон поклигининг ўрни ва таъсири беқиёсдир. Виждонли инсон теварак-атрофдаги воқеа-ҳодисаларга, муаммоларга нисбатан бефарқ бўлмайди. Айниқса, эл-юрт манфаатига зарар етказадиган ёвуз хатти-

ҳаракатларга четдан жим қараб туролмайди, ўз юрти ва халқига нисбатан хиёнат ва сотқинликни асло қабул қилмайди. Виждонли инсон бундай ҳолатдан қийналади. Ҳақиқатдан ҳам, агарда инсон руҳан пок, иймони бутун, иродаси бақувват, виждони уйғоқ бўлмаса, у ҳаётининг маъно, мазмунини йўқотади. Шунинг учун ҳам ҳар бир соғлом фикрлайдиган одам сергак бўлиб, яхшилик, эзгуликка ўзини чорлаб туриши керак.

Маълумки, маънавият бизнинг қон-қонимизга, суяк-суягимизга жуда кўп йиллар давомида она сути, оила тарбияси, аждодлар ўгити, Ватан туйғуси асосида сингиб боради. Агарда биз табиатга, жамиятга нисбатан онгли муносабатда бўлиб, ўқиб, ўрганиб, ўзимиз ёқтирган касб-ҳунарни эгаллаб, астойдил меҳнат қилиб, дунёнинг тенги йўқ неъмат ва гўзалликларидан завқланиб, баҳраманд бўлиб юрсак, бу ўз ўрнида маънавиятимизни янада бойитади ва кучайтиради. Бундай фикрни айтишга асос бор чунки, давлатимиз ва жамиятимизнинг ички ва ташқи сиёсати тинчликни сақлаш ва тинч-осойишта ҳаёт кечиришга қаратилган бўлиб, унда яшаётган барча инсонлар ўз олдига қўйган эзгу ва буюк мақсадларига етишиши, ҳамда ҳар бир инсоннинг эркин, мустақил ижодий фикрлаши ва маънавий юксалиши учун етарли янги имкониятлар яратилган. Ўйлайманки, ер юзида қанча инсон бўлса, уларнинг ҳар бирининг ўз маънавий олами бор. Ҳар қайси халқ ёки миллатнинг маънавияти унинг тарихи, ўзига хос урф-одат ва анъаналари, ҳаётий қадриятлари бўлганидек, бизнинг ҳам гўзал диёримиз, табаррук заминимизнинг бой маънавияти бор. Унда не-не буюк зотлар, олиму-уламолар, сиёсатчи ва саркардалар етишиб чиққан. Она юртимизда туғилиб камолга етган улуғ алломаларнинг хизматлари беқиёс бўлиб, бизни улкан ғурур ва ифтихор сари чорлайди, онгли фикр юритиб, ижод қилишга ундайди.

Аждодларимизнинг соғлом тафаккури билан яратилган битиклар, бугунги кунда кутубхоналаримизда сақланаётган қўлёзмалар ва уларда мужассамлашган турли соҳаларга оид қимматбаҳо асарлардан буюк маънавий меросимиз ва бойлигимиз сифатида самарали фойдаланиб, уларда ифода этилган теран фикр ва ғоялар, ҳаёт ҳақиқати, бой тажриба, диний, ахлоқий, илмий-амалий қарашларидан ижобий хулосалар чиқариш мумкин. Айниқса, ўзбек халқи тарихий илдизи жуда чуқур эканлиги ва табиий-ижтимоий муҳитда шаклланиб, ривожланганлиги, узоқ ўтмишда ҳам улар бир-бири билан елкадош ва жамоа бўлиб, мавжуд қийинчиликларни биргаликда енгиб, аҳил-иноқ яшаганларига ишонч ҳосил қиламиз. Кўп асрлик миллий маданиятимиз, турмуш тарзимиз, қадриятларимиз, урф-одат ва анъаналаримизни сақлаш ва бойитишга нисбатан ҳаракатни кучайтирамиз.

Энг муҳими, инсонийлик, меҳр-оқибат, ҳалоллик, яхшилик, меҳр-оқибатга ва охиратни ўйлаб яшашга одатланамиз.

Шунингдек, муқаддас динимизнинг ҳаққонийлиги ва поклиги, инсонпарварлиги ва бағрикенглиги, одамзодни доимо эзгуликка чорлаши, қадриятларимизни англаб етишга ва ўзимизда доимий равишда яхшилик ва эзгуликка интилиб яшашга куч - қувват беради.

Бозор муносабатлари шароитида мамлакатимиз буюк келажагининг асоси бўлмиш, жамиятимизнинг иқтисодий имкониятлари ҳамда маънавий покланиш, камтарлик, ҳалоллик, инсонпарварлик, сахийлик, очиқ кўнгиллилик, меҳр-оқибат, саховат, виждон ва иймон каби миллий қадриятлари, жамият тараққиётининг ғоявий-мафкуравий мезонини ташкил этади. Бунинг учун биз аввало миллий қадриятларимизга тааллуқли тушунчаларни яхши ўзлаштириб олишимиз керак. Инсоннинг иймон-эътиқоди, диёнати бўлмаса ўз манфаатини кўпчилик манфаатидан устун қўяди. Хусусий манфаатини устувор деб билади. Халқи меҳнатсевар, ватанпарвар, миллатпарвар, виждонли, ҳақиқатгўй, иймонли бўлган мамлакатнинг келажаги порлоқ ва буюк бўлади. Диёнатли инсонлар виждонли, инсофли, меҳр-шафқатли, ватанпарвар бўладилар. Диёнатли бўлишнинг бош мезони – маърифатли бўлишликдир. Диёнат адолат рамзидир. Адолат билан иш юритган инсон ҳеч кимга зарар ва зиён етказмайди, фақат ўзи яшаётган жамиятга фойда келтиради. Диёнатсиз ва адолатсиз кишининг фикри тор, бажараётган вазифаси моҳиятини фаҳмлаб етмайди.

Аслида инсоннинг амал қиладиган қадриятларига қарши бормаслиги унинг диёнатлилигидан дарак берар экан. Виждонли инсонлар эса ўз фаолияти, қилмиши, феъл-атворига кўра, жамоат, жамият ва Ватан олдидаги маънавий масъулиятни ҳис этиб, ҳар бир ишида ўзининг салбий ёки ижобий ҳаракатларини ақлан тушуниб, унга холисона баҳо берган ҳолда, ижобий ва керакли фикр юритади. Тўғрилик, софдиллик ва ҳалоллик инсофли кишиларга хосдир. Инсофли одамда – жаҳолат, таъма, зўравонлик бўлмайди. Инсофли бўлиш олий фазилатлардан биридир.

Шундай инсонлар борки, умр бўйи жонини жабборга бериб, жуда кўп фойдали савобли ишларни амалга оширади ва эл назарига тушади. Ҳеч қачон ва ҳеч қаерда ўзининг ишларини миннат қилмайди. Ўзини ўзбек халқининг содиқ ўғлони эканлигини яхши ҳис этади ва миллий қадриятларимиз, қадимий урф-одат, анъаналаримизни тиклаш, мустаҳкамлаш, ўзлигини англаш йўлида кўп хайрли ишлар билан шуғулланади. Бундай кишиларнинг

олам ва одамга нисбатан эътиқоди, ифтихори, ғурури кучли, иймони, иродаси мустаҳкам бўлиб, саодатли фуқаролик жамиятининг барпо этилишига ишонади ва меҳнат қилади. Энг муҳими, ўзини эл учун, юрт учун зарур ва керакли эканлигини ҳис этади. Айниқса, ҳаммага яхши хулқ, очиқ юз, ширинсўзлик билан гўзал муомала қилиб, элга манзур бўлган жамиятнинг энг фойдали аъзоси ҳисобланади. Ҳар доим фитна-фасод йўлини излаб юрувчи, бахил, очкўз одамларнинг йўли мутлақо нотўғридир. Улар мол-дунё йиғиш йўлида ҳар кимнинг кўнглини оғритади. Ожиз ва ғариб кишиларга асло ғамхўрлик қилмайдилар. Қилган яхшилиги билан мақтаниб юради. Бировдан ёмонлик кўрса унга албатта ёмонлик қилади. Ўз манфаатини кўзлаб, бошқаларга зиён етказади. Ҳеч кимга самимий муомала қилмайди, ҳамманинг иззат ва ҳурматига сазовор бўлишга ҳаракат қилмайди. Нафс тизгинини нопокликдан қайтариб, ярамас иш ва одатлардан сақланган ҳар қандай одам эзгу ақл ва фикр эгасидир. Аксинча, нафснинг ҳамма талабларини бажо этиш инсонни ҳалокатга учратади. Ҳақиқий комил инсон пок бўлади, гўзал сифат ва ахлоқ билан ўзини ораста сақлайди, Ҳалол меҳнат қилиб умр кечиради, ёмонлардан четлашиб, яхшилар қаторидан жой олади.

Солиқ хизмати ходимларининг касбий имкониятлари:

1. Ўз касбий фаолиятидаги вазифаларини бажара олиш имконияти2. Солиқ хизмати ходимлариниг фаол фикрлаш , ҳарак қилиш ўз

мўлжалларини ҳаётга татбиқ этиб, режалаштирилган натижаларга эририш қобилияти ва имконияти

3. Касбий тайёргарлик жараёнида тўпланган тажрибалар.4. Касбий фаолиятга табиий қобилияти ва муносабатиниг талаб

даражасида бўлиши . Касбий имкониятнинг тузилиши:

Касбий тайёргарлик, меҳнатга ижодий ёндашув, маҳорат, интеллект, иннавацион фаолият, мустақил фикрлаш, касбий етуклик, ижтимоий-касбий фаоллик, фаоллик ва билимдонлик, касбий қобилият, ташкилотчилик, ташаббускорлик, конструктивлик, ишга берилганлик, матонатли, қатъиятли, тартибли, жавобгар, масъулиятли, ишни тўғри йўналтириш, жавобгарлик, юқори одоб ахлоқий сифатларга эга бўлиш ҳаммага шахсий ўрнак бўлиш соғлом ҳаёт тарзини ўзида номоён этиш , ўз ҳаракатларига танқидий қараш.

Солиқ хизмати ходимларининг касбий маҳорати қуйидаги асосий қисмлардан ташкил топган:

1. Ўз фикрини содда, равон етказа олиш.2. Иш фаолиятини тўғри ташкил этиш.

3. Ишлаш усулларини ҳар тамонлама пухта эгаллаш.4. Иш фаолиятини аниқ ва самарали бажариш, касбий талабга жавоб

бериш.5. Касбий билимни юқори даражада эгаллаш, жавобгарлик ва масъулиятни

ҳис этиш.6. Ўз устида мустақил ижоди ишлаш.7. Ўз соҳасинининг истиқболини кўра билиш.8. Юқори маънавият ва ватанпарварлик туйғусига эга бўлиш.9. Ўз фаолияти ва қобилиятини илмий жиҳатдан ривожлантириш.

Ҳар бир касб эгаси ўзининг фидойилик билан қилган меҳнати роҳатидан завқланади. У ўз вужудининг соғломлигини ва саодатини меҳнатдан топганлигини идрок эта олади.

Инсон шаъни, аввало, ўзини ҳимоя қилиш, ўз қадрини билишдан бошланади. Шу маънода, халқнинг ўзини қадрлай билиши ғоят муҳимдир. Чунки “ўзини қадрлайдиган халқ ҳеч қачон тақдирини бировга боғлаб қўймайди “. Ўзини билган одам Ватанига хиёнат қилмайди. Унинг қалбида эл – юртига хиёнат қилувчи ориятсиз кимсаларга нисбатан чексиз нафрат яшайди. Мамлакатимизда яшайдиган, миллати, тили ва динидан қатъий назар, ҳар бир фуқаронинг ягона Ватан бахт – саодати учун доимо маъсулият сезиб яшашга чорлаш, аждодларимизнинг бебаҳо мероси, миллий қадрият ва анъаналаримизга муносиб бўлишга эришиш, юксак фазилатли ва комил инсонларни тарбиялаш, уларни яратувчилик ишларига даъват қилиш, шу муқаддас замин учун фидойилликни ҳаёт мезонига айлантириш - бош мақсади сифатида ифода этилади.

Тарихга назар ташласак, буюк шахсларнинг фаолияти моҳир ташкилотчилик, теран билимлилик билангина эмас, балки уларнинг ахлоқи ва одоби билан ҳам юксак маъно – мазмун касб этган. Одоблилик бошқаларнигина эмас, ўзини ҳам ҳурмат қилиш деганидир. Айниқса, бизнинг миллий анъаналаримизга кўра, инсоннинг комиллиги, аввало, унинг ахлоқий етуклигида, аждодлар меросини чуқур ўрганиб, уни бойитиш, катта–кичикка эҳтиром кўрсатиш борасидаги ҳаракатларида кўзга кўринади. Комил инсон – қуллик, мутелик, боқимандаликдан батамом халос бўлган инсон. Комил инсон ўз маслаги, Ватани, халқи манфаатларига ёт, зарарли ғояларни тарқатаётган кимсалар ортидан кўр – кўрона эргашиб кетавермайди, огоҳ ва фаол бўлади.

Солиқ хизмати ходимларининг илмий, маданий - маърифий, маънавий-ахлоқий салоҳияти унинг ўз хатти–ҳаракатларини ўзи мустақил идора этишига имконият берувчи ақл – заковати билан боғлиқдир. Яъни, инсон ўз ақл – идроки ёрдамида оламни гуллатиб – яшнатади. Аммо бу ақл – идрокда

нафақат яшнатувчи, балки вайрон этувчи куч ҳам мавжуд. Ҳаётда эзгулик ҳукмрон бўлиши учун ақл яхшиликка, адолатга хизмат қилиши зарур. Бунинг учун эса у соғлом маънавият измида бўлиши лозим. Шу туфайли ота – боболаримиз ақл – идрокни ёвузлик қўлига тутқазмасликка ҳаракат қилганлар, уни маънавият билан, иймон – эътиқод, инсоф ва диёнат билан бошқаришга алоҳида эътибор берганлар. Шу боис Темур салтанатида илм – маърифат юксак қадрланган, инсоннинг шаъни, ор – номуси эъзозланган, инсон ва унинг мол – мулки давлат муҳофазасига олинган, қароқчилик, ўғриликка кескин барҳам берилган эди.

Истиқлол мафкураси кишилар онгига сингдирилиши билан уларда Ватан тақдири учун масъуллик, ягона Ватан туйғуси шаклланади. Жамият ва шахс камолотида иймон, эътиқод, меҳр-оқибат, ахлоқ-одоб каби инсоний фазилатларнинг ўрни беқиёсдир.

Бундай олижаноб инсоний фазилат аслида халқимизнинг қонида бор. Фақат тарихимизнинг муайян даврларида, ёт ҳукмрон мафкуралар тазйиқи остида улар тўла намоён бўла олмаган. Шунинг учун ҳам биз иймон – эътиқод, инсоф – диёнат, хайр – саховат, ҳалоллик, меҳр – оқибат, шарму ҳаё каби шарқона фазилатларни, улардаги инсон учун ибрат бўладиган жиҳатларни эъзозлашимиз, ривожлантириб, умуминсоний қадриятлар даражасига кўтаришимиз, уларни тарғиб этишимиз лозим. Бизнинг халқимизга хос меҳмондўстлик, уй – рўзғор юритиш маданияти, оиладаги, қариндошлар, дўсту биродарлар ўртасидаги самимий муносабатлар шу каби одат – удумларнинг ибратли жиҳатлари кўп. Бу қадриятларни ардоқлаб, авлодларга етказиш керак, албатта. Лекин, бу барча урф – одатларимиз ҳам бирдек ибратли дегани эмас. Айниқса, баъзи фуқароларимиз миллий қадриятларимизга зид бўлган манманлик, ўзини кўз – кўз қилиш, исрофгарчилик, ортиқча дабдабабозлик, юзаки хушомадгўйлик каби қусурлари билан яхши анъаналаримизга ҳам доғ туширадилар. Шунингдек, ортиқча уятчанлик, журъатсизлик, ўз фикрида тура олмаслик ҳам инсон учун жиддий камчиликдир. Бундан чиқадиган хулоса шуки, ҳар нарса ўз меъёрида бўлгани яхши. Меъёридан ошмаган удумлар ҳамма учун фойдали бўлиб, ўзида миллатнинг қалбини, қиёфасини, ички дунёсини акс эттиради;

Халқ эътиқоди ва унинг руҳи шундай қудратли таъсир кучига эгаки, у ҳар бир соғлом фикрловчи инсонни ижодий фаолиятига, касб – корнинг ҳалол бўлишига замин яратади. Ўзбек халқи ана шундай илоҳий марҳаматга сазовор бўлган, ўз миллий эътиқодига эга миллатлардан биридир.

10- mavzu:

Солиқ хизматида маънавият ва маърифат ишларини самарали ташкил этиш йуллари Касбий фаолиятда маънавий юксалиш йуллари

1.C олик хизматида маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш

2.Таълим- тарбия жараёнидаТтехнологик ёндашув

3.Янгича дунёкараш ва фукаролик жамиятини барпо этиш

Маълумки, биз қандай жамият барпо этмоқдамиз ва бу жамиятда яшайдиган инсонларнинг маънавий қиёфаси қандай бўлади деган масала, мустақилликка эришганимиздан буён долзарб аҳамият касб этиб келмоқда.

Президентимиз Ислом Каримов таъкидлашича: “ёшларнинг ўй-фикрлари, орзу-умидларига йўл очиб, уларнинг ҳаётий манфаатларини қатъият билан ҳимоя этиши, бошқача айтганда, давлат ва ёшлар ўртасида бамисоли бир кўприк бўлиши, давлатимизнинг ёшлар сиёсатини уларга, ёшларимизнинг ўй-ташвишларини, орзу-интилишлари ва муаммоларини эса давлат ташкилотларига етказиб туриши, уларнинг ҳақиқий ҳимоячиси бўлиши зарур”. “Биз ҳеч кимдан кам эмасмиз ва кам бўлмаймиз ҳам”ғояси ёшлар онгига сингиши, соғлом миллий ғурурни шаклланиши жуда муҳим.

«Аслида, ҳар қандай ислоҳотнинг энг муҳим самараси аввало халқнинг маънавий – руҳий қарашларидаги янгиланиш жараёнлари, унинг онгу тафаккуриниг юксалиши, мамлакатда юз бераётган ўзгаришлар унинг ҳаётига, тақдирига дахлдор бўлганини чуқур ҳис қилиш ва шундай хулоса чиқариши билан белгиланади»

Бугунги ўзбек маънавий қиёфаси бозор муносабатлари ҳамда ҳозирги замон информацион интеллектуал технологияларининг устуворлиги даврида яна қандай муҳим хусусиятларга эга бўлиши зарур? Ўзгараётган замон ва янгиланаётган макон дунё халқлари феъл-атвори тизимида саъйи-ҳаракатларда. Тезкорлик, топқирлик ва айни чоғда ҳар бир ишда режавийлик, пухта тайёргарлик. Фаҳм-фаросат, муаммоларни ҳамкорлик асосида хал этиш хусусиятларини ривож топишини тақозо этмоқда.

Бозор эртами, кечми одамларда ўзига хос тафаккурни шаклланишига мажбур этади. Бунда биз маърифатлашган тафаккур шаклини шакллантиришга эътиборни қаратишимиз керак. У нималарга асосланиши керак:

- Моддий бойлик орттиришда қонунларни четлаб ўтиш эмас, балки унга қатъий амал қилишга асосланиш;

- Миллий, оилавий қариндош уруғчилик, авлод аждодлардан мерос бўлиб қолган қадриятларнинг барбод бўлишига олиб келадиган хатти-ҳаракатларига йўл қўймаслик;

- Моддий бойликка эришишда ҳалоллик, эътиқодли иймонли бўлиш, бировнинг ҳақига хиёнат қилмаслик, дўст-биродарлар ўртасида ўзаро ҳурмат туйғуларини мустаҳкамлаш ва кабиларни қамраб олади.

Бозор муносабатлари инсонни тартибли ҳаётга ундайди, фикрлаб иш тутишга, тадбиркорликка даъват этади. Бозор ҳамма нарсага онгли ёндошувни, оқиллик билан муносабатда бўлишни талаб этади. Меъёрсиз бағрикенглик, ҳотамтойлик, саховатпешалик, агар лозим бўлса серчиқимлилик, ҳисобсиз сарф-ҳаражат қилишга мойиллик сингари одатларимизни маълум даражада чеклайди. Ҳар нарсага ақл кўзи билан қараш аста-секин турмушнинг бош тамойилига айланиб боради. Маълумки Мустақил Ўзбекистонда хақимизнинг ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, маънавий –маданий ҳаётида улкан янгиликлар содир бўлди ва уларнинг анча тафаккури ўзгарди, Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлиги. . . йўлида шахсий ва умуммиллий мақсадлар муштараклиги, ғоявий бирликка интилиш ҳисси уйғонди. Шахс дунёқарашининг умумий тизимида соғлом эътиқод, ишонч ва миллий қадриятларга нисбатан хурмати янада ошди, жамиятда маънавий ва ахлоқий миллий қадриятларнинг устуворлиги таъминланди, мамлакатда диний маросимлар ва урф- одатларнинг ривожланишига кенг йўл очиб берилиши миллий тараққиётимизга хизмат қилади.

Ўзбекистонда таълимни ислоҳ қилишнинг асосий омилларидан бири-комил инсон тарбиясида “шахс манфаати ва таълим устуворлиги”дир. Кадрлар тайёрлашнинг миллий дастури таълим-тарбиянинг мақсадини янгилади ва таълимнинг янги модели яратилди.

Шу боисдан ёшларнинг маънавий-ахлоқий маданиятини тарбиялаш ва ривожлантириш-Ўзбекистонда давлат ва жамиятнинг энг муҳим вазифаси ҳисобланади.

Ўзбекистон истиқлол мафкурасининг асосида адолатли, инсонпарвар, демократик жамият қуриш, ўша жамиятнинг бунёдкори бўлган жисмонан бақувват, маънавий баркамол, руҳан тетик, мустақил фикрлаш ва ишлаш қобилиятига эга, замонасининг илмий-техника тараққиёти талабларига мос касбий маҳоратни ўзида мужассамлаштирган истеъдодли ёшларни тарбиялаш ғояси ётибди.

Ёш авлодни ватанпарварлик, инсонпарварлик, миллатпарварлик руҳида тарбиялаш миллий ғурур туйғусини кучайтириш, уларга иймон, виждон, ҳалоллик, поклик, меҳнатсеварлик, ишбилармонлик сингари ҳислатларни шакллантириш, ҳар бир фуқарони мустақилликнинг онгли фидойисига айлантириш хозирги кундаги маърифий тарбиявий ишларнинг асосий мақсадидир.

Юртбошимиз таъкидлаганларидек, “Биз фарзандларимизни миллий табиятимизга ёт ва зарарли бўлган таъсирлардан ҳимоя қилишимиз, уларни ҳаётга, ён-атрофда юз бераётган воқеа-ҳодисаларга дахлдорлик ҳисси билан яшайдиган, мустақил фикрлайдиган, иймон-эътиқотли, баркамол инсонлар этиб тарбиялашимиз лозим”. 2

Шахснинг акмеологик фаоллиги – унинг энг юксак босқичларга эришуви, ҳар бир касб-ҳунарни билим орқали чуқур эгаллаши, унинг жамият ривожи, миллат равнақи, турмуш фаравонлиги ҳамда ижтимоий тараққиётнинг иқтисодий, сиёсий, маънавий, ҳуқуқий жиҳатларига ижобий таъсирини кучайтиришга хизмат қилишини чуқур англаш, ўз ижодий фаоллигини, касб-ҳунар соҳасидаги бурч ва маъсулиятини адо этишга сарфлаш мақсадида мукаммаллик ва камолотга эришишни ўрганишдан иборатдир.

Маънан, руҳан, ахлоқан камол топган инсон нафснинг қулига айланиб қолмайди, таъмагирлик қилмайди, еб-ичишни, бойлик тўплашни ҳаётнинг мазмуни, яшашдан мақсад деб тушунмайди. Бундай инсон олам сир-асрорларидан хабардор бўлади, ўзи ва ўзгаларни ҳурмат қилади, қадрлайди, ўзлигини англаб етади, миллий тили, тарихи, маданияти, урф-одатлари, қадриятларини юксак даражада эъзозлайди, улар билан фахрланади.

Руҳий – маънавий бойлик инсонни беҳад гўзаллаштиради ва айни пайтда уни ёмон ҳислатлардан қутқаради, нотўғри йўлдан қайтариб, тўғри йўлга бошлайди, адолат учун курашишга, ҳақ йўлида камарбасда бўлишга даъват этади. 2 Каримов И. “инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. “Халқ сўзи” газетаси, 2008 йил 9 феврал.

Инсоннинг изчил феъл – атвори, мустаҳкам эътиқоди, юксак дунё қараши билан қушилгандагина катта маънавий юксалиш беради. Инсон дунёқарашининг асосини – табиат ва жамиятдаги ривожланиш жараёнларини тўғри тасаввур қилишидир.

Шахснинг ўз-ўзини ривожлантириш ишига жуда кўп эътибор ва энг кўп ўрин берилиши керак, зеро, инсоният фақат ўз-ўзини тарбиялаш йўли билангина муваффақиятли ривожлана олган.

Ҳар қандай ҳақиқий тарбия фақат ўз-ўзини тарбиялаш орқали олинади. Инсон билиб олганлари ва билиш керак бўлган нарсаларни ўзининг мустақил фикрлашлари, кечинмалари, мулоҳазалари орқалигина чуқур англаши мумкин.

Ўз фикрини яхши ифодалаб бера олмаслик бу камчилик. Лекин ўз мустақил фикрига эга бўлмаслик бу қусрдир. Инсон фақат ўзининг оқиллиги туфайлигина доно бўлиши мумкин. Ҳеч ким ўзининг шахсий иқтидорисиз, ҳаракатисиз, мақсадига ета олмайди. Ташқаридан кўрсатилган ёрдам ўз тиришқоқлиги, ҳаракатининг ўрнини боса олмайди. Комил бўлишнинг ягона йўли - шахсий фаолиятни, ўз-ўзини тарбиялашни кучайтиришдир. Ўз ҳаётий тажрибасини ҳар тарафлама бойитиш асосида тарбиялаш лозим.

Ўз-ўзини тарбиялаш инсоннинг ўз ижтимоий фазилатларини ишлаб чиқиш ва такомиллаштиришга йўналтирилган онгли фаолиятидир.

Маълумки ўзликни англаш-масъулият, маънавий фикр, сўз ва иш бирлиги, иймон ва эътиқод, юксалиш, тараққиёт, бунёдкорлик, эзгуликдир. Бунда инсон “Мен кимман?”, Бу дунёга нима учун келдим?”, “Менга ато этилган буюк неъмат-ҳаётимни нималарга сафарбар этмоғим лозим?” каби саволларга жавоб беради.

Тарихий хотираси бор инсон – иродали инсондир. Ўзликни англаш тарихни билишдан бошланади. Президентимиз И.А.Каримов “ Жамиятни ҳар бир аъзоси ўз ўтмишини яхши билса, бундай одамларни йўлдан уриш ҳар хил ақидалар таъсирига олиш мумкин эмас. Тарих сабоқлари инсонни ҳушёрликка ўргатади, иродасини мустаҳкамлайди”3.

3.Янгича дунёкараш ва фукаролик жамиятини барпо этиш

Эндиликда Ўзбекистон ўзига хос ва мос тараққиёт йўлини танлаб олган, у ҳеч қачон ўзи танлаган мустақиллик йўлидан қайтмайди. Мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб маънавий покланиш заруратига кўра, 3 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Биз ўз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз 7 ж-т.: Ўзбекистон,1999.137-бет.

инсонларни истиқболга юксак ишонч, имон эътиқод руҳида маънавий тарбиялаш ғоявий омили ҳисобланади. Инсон онги, дунёқарашини бойитиш, ҳаётга ижтимоий муносабатини мустаҳкамлаш, миллий истиқлол мафкурасини улар онги ва қалбига сингдириш бугунги кунда муҳим вазифадир. Маълумки, миллий ўзини-ўзи англаш мураккаб жараёндир. Миллий онгини ривожланиб бориши ҳар бир миллатнинг ўзини-ўзи англаш даражасига кўтарилишига олиб келади. Миллий онг миллатнинг ўзига хослигининг муҳим белгиси бўлиб, миллий ўз-ўзини англаш эса миллий манфаатларини ҳимоя қиладиган маънавий-руҳий салоҳиятдир. Ўзликни англаш тарихий хотирани тиклаш омили сифатида номоён бўлади. Тарихий хотира-инсон маънавиятининг ажралмас қисми сифатида ўзлигини англаш ундан сабоқ олиш натижасидир. Миллий ўзликни англаш руҳий, ҳис-ҳаяжон, эҳтирос омилидир. Бунда инсоннинг яратувчанлик, ижодкорлик, келажакка ишонч каби салоҳияти намоён бўлади. Миллий ўзликни англаш орқали тараққиёт жараёнида юзага келадиган муаммоларни ҳал этиш вазифасини бажаради.

Ўзликни англаш-масъулият, инсоний қадриятлар, маънавий фикр, сўз ва иш бирлиги, иймон ва эътиқод, юксалиш, тараққиёт, бунёдкорлик, эзгуликдир. Инсон ўзликни англаш натижасида миллий ғурур деб аталмиш ички бир руҳий кайфиятга эга бўлади. Миллий ғурур ўз миллатининг чинаккам фидоийси бўлган ҳар бир инсонга хос ички руҳий туйғу эканлигини унутмаслигимиз керак. Миллий ғурур ҳар бир инсоннинг ўз она замини , авлод-аждодлари томонидан қолдирилган маданий, маънавий меросдан фахрланиш ҳиссиётидир. Ўз миллатини севган инсон, унинг ютуқлари обрў-эътибори билан фахрланади, завқланади, унинг муаммоларига бефарқ тура олмайди. Миллий ғурур ҳар бир инсонда ўз миллатининг моддий, маънавий, маданий, меъросини ўзлаштириш, урф одатлари, анъаналри, қадрятлари ва тарихини билиши натижасида шаклланади. Ватанимиз мустақиллигидан фахрланиш, мамлакатимиз озод ва фаровон, эркин ҳаёт қуриш йўлида фаол меҳнат қилиш, жаҳон ҳамжамияти ютуқлари, технологияларидан фойдаланиш миллий ғурурни оширади. Бу эса ўз навбатида инсонларининг кучи салоҳияти, бунёдкорлик фаолиятини белгилайди уларнинг соғлом миллий ғурур туйғусини шакллантиради. Соҳа мутахасисларининг иқтисодий фаолиятларида тадбиркорликка кенг йўл очади. Иқтисодий билим, савияси ва малакаси, иқтисодий фикрлаш қобилиятини кучайтиради, меҳнатга бўлган ижодий ёндашувини ўстиради, фаоллаштиради. Инсонни ақлий, руҳий, ахлоқий, жисмоний комилликка,

ўзлигини, ўзгаларни, жамият ва ватанни англашга, англаб қадрлашга етаклайди.

2.Таълим- тарбия жараёнидаТтехнологик ёндашув

Солиқ хизмати ходимларининг инновацион фаолияти. Инновациялар долзарб, муҳим аҳамиятга эга бўлиб, янгича ёндашувлардир. Улар ташаббуслар ва янгиликлар асосида туғилиб, фаолликнинг ривожига ижобий таъсир кўрсатади. Инновация – маълум бир фаолият давомида янгича ёндашув ёки янги технологик жараённи қўллаш, олдингидан анча муваффаққиятга эришиш келадиган натижадир.

Бугун солиқ тизимидаги инновацияларни қуйдагича таснифлаш мумкин:

- Фаолият йўналишига қараб (бошқарувдаги)

- Киритилган ўзгаришларнинг тавсифига кўра (локал, модулли, тизимли)- Келиб чиқиш манбаига кўра (ички ёки ташқаридан олинган)Инновациялар асосида янги масалалар ҳал этилади ва фаолият жараёни

боради. Инновация янги фаолият тизимини лойиҳалайди, амалиёт субъектлари позицияларини тўла янгилайди.

Бунда фаолиятнинг янги йўналишлари очилади, янги технологиялар яратилади, фаолиятнинг янги сифат натижаларига эришилади, натижада амалиётнинг ўзи ҳам янгиланади.

Иннавацион фаолият – бу узлуксиз равишда янгиликлар асосида ишлаш бўлиб, у узоқ вақт давомида шаклланади ва такомиллашиб боради. Солиқ хизмати ходимлари иннавацион фаолиятнинг асосий белгилари:

- Ижодий фаолиятни эгаллашга интилиш;- Тажриба-синов ишларини режалаштириш ва амалга ошириш;- Ўзидан бошқа муттахасислар тажрибаларини қўллай олиш;- Ҳамкасблар билан ҳамкорлик;- Фикрлар алмашиш ва ёрдам кўрсата олиш;- Зиддиятларнинг олдини олиш ва бартараф эитиш;- Янгиликларни излаб топиш ва уларни ўз шароитига мослаштириб

бориш;- Янгиликка интилувчанлигини, мустақил ўз устида ишлаш кўникмаси

ва малакасини шакллантириш;Солиқ хизмати ходимининг инновацион фаолияти бутун жамоани

ҳаракатга келтирувчи, олға бошловчи, тараққий эттирувчи куч вазифасини бажаради ва иш фаолиятининг сифатини кафолатлайди.

Ҳозирги замон илмий-техник инқилоб босқичининг характерли хусусиятларидан бири жамият ҳаётининг барча жабҳаларини компъютерлаштиришдан иборатлиги касбий фаолиятнинг таркибини кескин

ўзгартиришни келтириб чиқаради. Солиқ хизмати ходимлари салоҳиятини оширишда унинг шахсига қўйиладиган асосий талаблар: касбий билимдонлик, ижодкорлик, маданиятлилик, қатъиятлилик, уддабуронлик.

Ҳозрги даврда замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш кескин кучайганлиги, солиқ хизмати ходимларининг ҳам касбга оид ва ҳам шахсий сифатига нисбатан талабларининг кескин ортишига олиб келмоқда натижада уларнинг касбий билимдонлиги юқорилашиб илмий ва ижодий хусусиятлари ортиб боради. Бу эса солиқ хизмати ходимларининг узлуксиз ижодий шахсга айланишини кўрсатади;

Солиқ хизмати ходимларининг инновацион фаолияти тузилмасига фаоллик киради, яъни бу шундай иш фаолиятики, унда билиш фаолиятини жонлантирадиган интеллектуал, иродавий, ҳиссий жараёнлар баргаликда номоён бўлади.

Жонли билиш фаолияти учун, билимга бўлган ҳар томонлама, чуқур қизиқиш, муайян куч сарф қилиниши, диққат, белгиланган мақсадга эришиш учун зарур бўлган ақлий ва жисмоний кучлар қаратилган бўлади.

Маълумки инсоннинг мустақил ҳаракатларида унинг фаоллиги номоён бўлади.

Билиш мустақиллиги қуйдаги белгиларга эга:- Мустақил фикрлай олиш ва унга интилиш;- Янги вазиятларда мўлжални ола билиш, янги вазифаларни ечишга

ёндашуви;- Ўзлаштирилаётган билимларни қўлга киритиш;Б.П.Есипов мустақил билимларни излаб топиш, малака ва кўникмаларни

мустаҳкамлаш, билимлардан янги шароитларда фойдалана олиш ҳамда билимларни амалий қўллаш каби дидактик вазифалар билан боғлайди.

Солиқ хизмати ходимларининг инновацион фаолиятни жонлаштиришда олган билим ва малакаларидан амалиётда фойдаланишни эгаллашда фаоллик, ижодкорлик, мустақилликни ошириш муҳимдир.

Маълумки фаолият деб – инсоннинг эҳтиёжлари ва қизиқишларини қондиришга қаратилган хатти – ҳаракатлари йиғиндисидир.

Фаолиятнинг мақсадга мувофиқлиги эса касбий билим, малака ва кўникмаларни эгаллаш учун онгли ва мунтазам интилишни билдиради.

Фаолиятнинг режалилигида эса барча саъй – ҳаракатлар шундай тизимга эга бўладики, унда улар ўзаро боғланган, маълум бир тартибда жойлашган, мувофиқ равишда режа асосида қурилган бўлади.

Фаолиятнинг изчиллиги доимий равишда маълум бир вақт жадвали асосида, касбий фаолиятга тайёрлашдан иборатдир.

Шахс фаолиятида унинг йўналганлиги муҳим ўрин эгаллайди, психологларнинг аниқлашларича, шахснинг йўналганлиги, бу шундай психик

хислатки, унда эҳтиёжлар, мотивлар, дунёқараш, йўл-йўриқ, ҳаёт ва фаолият мақсадлари ифодаланади.

Шахснинг йўналганлиги тузилмасидаги талабларнинг асосий эҳтиёжлари, касбий малака ва кўникмаларни эгаллаш билан характерланади.

Солиқ хизмати ходимларининг ақлий фаолият хусусиятлари тўғрисида фикр юритилганда шуни таъкидлаш жоизки, педагогика назариясида ақлий тарбия шахсни ҳаётга ва меҳнатга тайёрлашнинг муҳим жиҳати сифатида белгиланади. Унинг моҳияти шундаки, интеллектуал фаолиятга қизиқиш уйғотиш, билимлар билан қуролланиш, уларни қўлга киритиш ва амалиётда қўллаш методлари, ақлий меҳнат маданиятини жорий қилиш орқали ақл ва билиш қобилиятларига раҳбарлик қилишдир.

Инновация (ингилизча инноватион)- янгилик киритиш, янгиликдир.Педагогикага оид адабиётларда инновация жараёни схемаси берилади. У

қуйдаги босқичларни қамраб олади:1) Янги ғоя туғилиши ёки янгилик концепциясини пайдо қилиш босқичи.

У кашфиёт қилиш босқичи ҳам деб юритилади.2) Ихтиро қилиш, яъни янгилик яратиш босқичи.3) Яратилган янгилик амалда қўллай билиш босқичи.4) Янгиликни ёйиш, уни кенг татбиқ этиш босқичи.5) Муайян соҳада янгиликнинг ҳукумронлик қилиш босқичи. Бу босқичда

янгилик ўзининг янгилигини йўқотади, унинг самара берадиган муқобили пайдо бўлади.

6) Янги муқобиллик асосида, алмаштириш орқали янгиликнинг қўлланиш доирасини қиқартириш босқичи.

В.А.Сластенин янгилик киритишни мақсадга мувофиқ йўналтирилган янгилик яратиш, кенг ёйиш ва фойдаланиш жараёни мажмуи, унинг мақсади эса инсонларнинг эҳтиёжи ва интилишларини янги воситалар билан қондириш деб билади.

Инновацион жараённинг муҳим унсурлари шахснинг ўзини-ўзи бошқариш ва ўзини-ўзи сафарбар қила олиш ҳисобланади. Унинг энг муҳим йўналишлари солиқ хизмати ходимларининг билиш фаолиятини ривожлантиришдир.

Солиқ хизмати ходимларининг инновацион фаолиятига яратувчилик жараёни ва ижодий фаолият натижаси сифатида қаралади. Уларнинг инновацион фаолиятида акмеологик жиҳатдан ёндашиш ҳам муҳимдир.

Акмеология (акте) – юнонча олий нуқта, ўткир гуллаган, етук, энг яхши деган маъноларни билдиради.

Б.Г.Анаев, Н.В.Кузмина, А.А.Деркач ва бошқалар касбий фаолиятнинг самарасини ошириш билан йўғрилган инсон ҳаётининг энг ижодий даврлари, етуклик босқичлари тўғрисида фикр юритадилар. Улар етук инсонларнинг

профессионализми, шахс ривожланишининг гуллаган давридаги психик қонуниятлари, профессионализмга етишдаги баландликлардан ўта олиш масалалари билан шуғулланганлар.

В.А.Сластенин акмеологиянинг юксак профессионализмга, муттахасиснинг узоқ ижодий умр кўришига олиб келадиган субъектив ва объектив омилларни асослаб берди. Объектив омилларга олинган таълимнинг сифатини, субъектив омилларга эса инсоннинг истеъдоди ва қобилиятини, ишлаб чиқариш вазифаларини самарали ҳал қила олишадиган масъулиятини, киритади.

Юксак профессионализмга эришишнинг омиллари сифатида қуйдагилар кўрсатилади:

Истеъдод нишоналари; Уқувлилик; Қобилият; Истеъдод; Оила тарбияси шароити; Ўқув юрти; Ўз хатти-ҳаракати.Акмеология илмий нуқтаи назардан профессионализм ва ижод

муносабатида олиб қаралади. Бунда қуйдаги категориялар фарқланади: Ижодий индивидуаллик; Ўзининг ўсиш ва такомиллашиш жараёни Ўз имкониятларини амалга ошириш сифатидаги креатив тажрибаси.Солиқ хизмати ходимларининг ижодий индивидуаллиги қуйдагилардан

иборат: Интеллектуал – ижодий ташаббус; Билимлар кенгли ва чуқурлиги интеллектуал қобилияти; Зиддиятларга нисбатан хушёрлик, ижодга танқидий ёндашув, вужудан

яратувчиликка курашувчанлик қобилияти; Ахборотларга ташналик, муаммолардаги ғайриодатийликка ва

янгиликка бўлган ҳис-туйғу, профессионализм, билишга бўлган чанқоқлик.Иннавацион фаолият тузилмаси таҳлилида акмеологик ёндашув Солиқ

хизмати ходимларининг касбий маҳорати чўққиларига эришувида унинг шахси ривожланиш қонуниятларини очиш имкониятини беради.

Мутахассиснинг инновацион фаолиятининг энг муҳим тавсифи креативликдир.

Креативлик термини англия-америка психологиясида 60-йилларда пайдо бўлди. У индивиднинг янги тушунча яратиш ва янги кўникмалар ҳосил қилиш қобилияти, ҳислатларини билдиради.

Ж.Гилфордт креативликни тавсифлайдиган қатор индивидуал қобилиятларни кўрсатади.

* фикрлар равонлиги;* фикрни мақсадга мувофиқ йўллай олиши;* ўзига хослик;* қизиқувчанлик;* фаразлар яратиш қобилияти;* ҳаёл қила олиш, фантастик (фантазия).Ижодий имконияти, социал-ижодий фаолликни номоён қила олиш

қобилияти.Н.М.Гнатко креативлик механизмларини қуйидаги бўлимларга бўлиб

ўрганишни таклиф этади:* потенциал креативлик* фаолиятдаги креативлик.Потенциал креативлик Н.М.Гнатконинг фикрича, муайян ташқи

шароитларда фаол креативликка айланишига назарий тайёр шаклда намоён бўладиган креатив фаолиятдир.

Фаолиятдаги креативлик – фаолиятнинг бирор турида ижодий фаоллик кўрсатувчининг бевосита тайёргарлигини таъминлайди.

Муттахасиснинг инновация фаолияти тузилмасидаги энг муҳим компонент бу рефлекция бўлиб, унинг ўз онги ва фаолиятини белгилаш ва таҳлил қила олиши деб қаралади.

Иннавационлик муттахасиснинг ижтимоий моҳият натижалари ва руҳий қиёфасига ҳам тааллуқлидир. Иннавационлик очиқликни, бошқалар фикрининг тан олинишини билдиради.

Солиқ хизмати ходимларининг инновацион фаолиятини амалга ошириш бир қатор шарт-шароитларга боғлиқ. Унга муттахасиснинг тайинли мулоқоти, акс фикрларга нисбатан беғараз муносабати, турли ҳолатларда рационал вазиятнинг тан олинишини уқтиришга тайёрлиги киради. Бунинг натижасида у ўз билим ва илмий фаолиятини таъминлайдиган кенг қамровли мавзу(мотив)га эга бўлади.

Солиқ хизмати ходимларининг инновацион фаолиятида ўз-ўзини фаоллаштириш, ўз ижодкорлиги, ўз-ўзини билиши ва яратувчанлиги каби мавзу(мотив)лар муҳим аҳамият касб этади. Бу эса шахснинг креативлигини шакллантириш имкониятини беради.

Янгилик киритишнинг муҳим шарти мулоқотнинг янги вазиятини туғдиришдир. Мулоқотнинг янги вазияти – бу муттахасиснинг ўз мустақиллик мавқеини, дунёга, ўзига бўлган янги муносабатни ярата олиш қобилияти бўлиб у тажрибаларни бой шакллари орқали мукаммаллашиб боради. Бундай вазиятларда солиқ хизмати ходимларинингфикрлаш усуллари, ақлий маданияти ўзгариб боради, ҳиссий туйғулари ривожланади.

Кейинги шарти – бу мутахассиснинг маданият ва мулоқотга шайлиги.Солиқ хизмати ходимларининг индивидуал қобилияти. Бу – ижодий

фаолият сурати; шахснинг ижодий фаолиятидаги иш қобилияти; қатиятлилик, ўзига ишонч; масъулиятлилик, ҳалоллик, ҳақиқатгўйлик, ўзини тута билиш ва бошқалар.

Мутахассиснинг муҳим ҳаётий ўрни, унинг ўз ишининг устаси бўлишдир. Маҳоратга етишиш эса унинг муайян шахсий сифатлари билан амалга ошади. Маҳорат юксак даражадаги касбий фаолиятнинг тараққий этиши техникани эгаллаш, шунингдек тажриба, фуқаролик ва касбий мавқеини ифодалайди.

Касбий маҳоратнинг асоси билимдонликдир.Касбий билимдонлик деганда аниқ тарихий даврда қабул қилинган меъёрлар стандартлар ва талабларга мувофиқ касбий вазифани бажаришга қобиллик ва тайёрлик билан белгиланадиган интеграл касбий-шахсий тавсифнома тушунилади.

Касбий билимдонликнинг бош кўрсаткичи бу инсонга, шахсга йўналганликдир. Касбий билимдонлик воқейликни изчил идрок эта билиш ва унда изчил ҳаракат қила олиш малакасини қамраб олади. Солиқ тизимининг ривожланиш қонуниятлари ва йўналишларини тушуниш имкониятини таъминлайди ҳамда мақсадга мувофиқ фаолиятни конструкциялашни осонлаштиради.

Билимдонлик мутахассис учун ўта муҳим бўлган учта ҳолат билан боғланган замонавий педагогик техналогияларни эгаллашни тақазо этади:o Одамлар билан ўзаро алоқада ва маданий мулоқотда бўлиш;o Соҳаси бўйича ахборотларни қабул қила билиш;o Ўқув ахборотларни бошқаларга бера олиш.

Касбий билимдонлик асосан тўртта компонент билан ҳарактерланади:o Шахсга инсонга йўналганлик;o Воқейликни изчил идрок этиш соҳасига йўналганлик;o Техналогияларни эгаллаш.

Ҳозирги таълим шароитида касбий билимдонлик яна уч компонент билан тўлдирилади:o Билимдонлик, умуман, ўз фаолиятини жаҳон маданияти даражасида

ишлаб чиқилган тажрибалар асосида ташкил этиш;o Ўз сафдоши тажрибаси ва иннавацион тажрибалар билан ўзаро самарали

муносабат ўрнатиш қобилияти;o Ўз тажрибаларини бошқаларга бера олиш малакасида намоён бўлади.

Касбий билимдонлик юксак натижаларга эришишни таъминлайди.Касбий маданият фаолият ва муносабатларга шакл беради.Бунда билимлилик, дунё қараш, фикрлаш, ҳис этиш, баҳолаш, мулоқот ва ташкилий маданиятларини қамраб олади.

Солиқ хизмати ходими шахсига қўйиладиган талаблар:o Жамият ривожланишининг сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий

йўналишларини тўғри баҳолай олиши;o Касбий фаолиятни севиши;o Ўз соҳаси бўйича махсус билимларга эга бўлиши;o Заковатли бўлиши;o Касбий туйғу;o Юксак етуклик;o Умумий маданият ва ахлоқнинг юксак даражаси;o Янги техналогияларни маҳорат билан эгаллаган бўлиши.

Мутахассиснинг касбий фаолияти умумий ва хусусий қобилиятларни талаб қилади. Қобилиятларнинг қуйдаги гуруҳлари фарқланади:o Объектга нисбатан сезгирлик;o Коммуникативлик – инсонларга юз тутиш, хайриҳоҳлик, хушмуомалалик;o персептив қобилиятлар-касбий етуклик, импатия, касбий туйғу;o шахснинг динамикаси- иродага таъсир эта олиш ва мантиқий ишонтира

олиш қобилият;o ҳиссий барқарорлик- ўзини бошқара олиш;o креативлик-ижодий иш қобилияти.

Солиқ хизмати ходимларининг илмий дунёқараши ва тафаккурини шакллантиришда жиддий эътибор бериш муҳим аҳамиятга эгадир. Дунёқараш табиат, ижтимоий жамият, тафаккур ҳамда шахс фаолияти мазмунининг ривожланиб боришини белгилаб берувчи диаллектик қарашлар ва эътиқодлар тизимидир. Шахснинг маънавий ахлоқий қиёфаси ҳаётий ёндашувлар, униниг учун устувор аҳамиятга эга бўлган қадрятлар ҳамда ахлоқий тамойиллар моҳияти у эга бўлган данёқараш мазмунини ифодалайди ўз навбатида дунёқарашнинг бойиб бориши шахснинг шахсий сифат ва фазилатларининг тобора барқарорлашувини таъминлайди. Ўз мазмунида эзгу ғояларни ифода этган дунёқараш шахс қиёфасида номоён бўлаётган ижодий фазилатларнинг бойиб боришига ёрдам беради.

Дунёқараш ўз моҳиятига кўра, илмий ва оддий дунёқараш тарзида фарқланади. Ақлий тарбия ва илмий дунёқарашнинг асосий белгилари ва моҳияти. Шахс дунёқарашининг шаклланишида ақлий тарбия муҳим ўрин тутади. Ақлий тарбия шахсга табиат ва жамият тарақкиёти тўғрисидаги билимларини бериш униниг ақлий билиш қобилияти, тафаккурини шакллантиришга йўналтирилган педагогик фаолият бўлиб уни самарали йўлга қўйиш асосида дунёқараш шаклланади. Тингловчилар ақлий тарбиясида қуйидаги вазифаларни ҳал этишга жиддий эътибор бериш лозим:

Тингловчиларга илмий билимларни бериш. Илмий билимларни ўзлаштиришга нисбатан онгли муносабатни қарор

топтириш. Мавжуд билимлардан амалиётда фойдаланиш кўникма ва малакаларини

таркиб топтириш. Билимларни доимий равишда бойитиб боришга интилиш туйғусини

шакллантириш. Билмларни ўзлаштиришга ёрдам берадиган психологик қобилиятлар(нутқ,

диққат, хотира, тафаккур, ижодий ҳаёл) ва хусусиятлар (аниқ мақсадга интилиш, қизиқувчанлик, кузатувчанлик, мустақил фикрлаш, ижодий тафаккур юритиш, ўз фикрини асослаш, мавжуд маълумотларни умумлаштириш, гуруҳлаштириш, мантиқий хулосалар чиқариш ва ҳоказоларни ривожлантириш).

Самарали ақлий таълим тарбия бирлиги асосида шахсда инсон ақлий фаолиятининг юксак шаклини ривожлантириш орқали илмий фикрлаш кўникмасига эга бўлиш.

Солиқ хизмати ходимларининг маънавий баркамол инсон сифатида тарбияланишида қуйидаги жиҳатларига эътибор берииш муҳим аҳамиятга эга:

Солиқ измати ходимлари Ватанпарварлик бурчини тўғри англаган ҳолда эътиқодли, ўз касбий фаолиятига қобилиятли, ижодкор, ишбилармон, миллий маданият ва умуминсоний қадриятларни, дунёвий билимларни мукаммал эгаллаган маънавий баркамол инсон каби сифатларга эга бўлиши зарур.

Улар эркин ва ижодий фикрлай оладиган, ўз устида мустақил ишлайдиган, талабчан меҳнатсевар, фидойи, адолатли, одобли бўлмоғи талаб этилади.

Илмий дунёқараш ва шахс психологияси тўғрисида чуқур билимга эга бўлиши керак.

Ижтимоий масъулиятни юксак даражада ҳис этиш, маънавий руҳий жиҳатдан тарбияли бўлиши ва нтеллектуал камолотга эришиш.

Янгиликни ҳис этиш ва муваффақиятли фаолият юрита олиш ва фаолият мохирлигининг энг юқори чўққисига эришиш.

Ўз-ўзини такомиллаштириш ижтимоий фаоллигини ошириш, маънавий юксакликда миллий қадриятларни ўрганишга жиддий эътибор бериш..

Мутахасисларнинг касбий меҳнат фуқаролик ва шахсий фаолликларини куайтириши.

Ватанпарварлик, халқпарварлик, виждонлилик, фидойилик фазилатларини шакллантиришдек маънавий омиллардан кенг фойдаланиш жараёнини моделлаштириш унинг мазмунини лойиҳалаштириш ва амалга ошириш технолгиясини яратиш.

Гўзал ахлоқ инсонга хос яхши фазилатлар ва баркамоллигини ифодаси ҳисобланади. Гўзал ахлоқ соҳибининг баркамоллиги жамиятда бошқа одамлар учун ўрнак бўлиб хизмат қилади, унинг амалий хатти-ҳаракатлари бошқалар учун

ибратдир. Гўзал ахлоқ ва яхши фазилатлар билан миллат ҳам юксалади. Милатнинг соғломлиги ва қудрати унинг ахлоқий соғлигидадир. Умуминсоний маънавий қадриятлар эса инсоният порлоқ келажагининг қиёфасидир.

Комил инсон дунёвий, илмий билимларни эгаллаган маънавий баркамол идеал инсон, калби эзгу туйғуларга лиммо -лим, покиза зот, жамиятнинг тирик виждони, дилга қувват, кўзга нур бўладиган инсон, шариат, тариқат, маърифат ва ҳақиқатда етук бўлган одам, яхши сўз, яхши феъл, яхши ахлоқ ва маърифат билан зийнатланган , эзгу ният ва эзгу ишларга тайёр, яхши сифатларга эга бўлган инсон. Комил инсон жамиятнинг тирик виждони, инсонларнинг мукаммали , энг оқили ва доноси муътабар зотдир. Адолат софлик, поклик, тўғрилик, ростгўйлик , инсонпарварлик, саҳий мард ва сабрли вафоли, маърифатли каби шарқона сифат ва фазилатли инсон. Комил инсоннинг шаклланган даражасини тафсифловчи энг муҳим фазилатлари – ақлий зукколиги, ахлоқий етуклик , сиёсий теран, меҳнатга ҳалол муносабатли , юксак маданий, маънавий савияли профессионал ифтихор, миллий ва умуминсоний ғурур ва бошқалардир.

Комил инсоннинг умумий хислатлари – ёқимлилик , кўркамлик, жозибадорлик, салобатлилик , ҳурматга сазовор , улуғсифатлилик, ўзига хослик, етуклик , жиддийлик, маъданиятлилик, тарбияланганлик.

Комил инсонниг ахлоқий фазилатлари – инсонпарварлик, дўстлик, ғамхўрлик, жонкуярлик, самимийлик, одамийлик, болажонлик, иймонлилик, фидокорлик хушмомилалик, илтифотлилик, кечиримлилик, меҳмондўстлик, ҳалоллик, тўғрилик, диёнатлилик, ҳаромдан ҳазар этиш, меҳнатсеварлик ватанпарварлик ва ҳоказо.

Ишбилармонлик хислатлари – ишчанлик, тиришқоқлик, серҳаракатлилик, масъулиятлилик, инсофлилик, эпчиллик, уддабуронлик, саронжом саришталик, тадбиркорлик, аниқлик, тежамкорлик, баркамоллик.

Зукколик , идроклилик фазилатлари – зеҳнлилик, бамаънилик , хотиржамлик, соғлом фикрлилик, донишмандлик , сезгирилк, заковатлилик, топқирлик, нотиқлик, танқидийлик, дадиллик , омилкорлик, саводхонлик, қизиқувчан кабилар.

Собитлик хислатлари – фаолият , қатъиятлилик, тезкорлик, жўшқинилик, саботлилик, бир сўзда туришлик, барқарорлик, ботирлик, довюраклилик, интизомлилик, нафсни тийишлик, ўзини йўқотмаслик, ўзига талабчанлик, камсуқумлик, ўзини ўзи идора этабилиш.

Эхтирослилик хислатлари – кўтаринкилик, тантанаворлик, кулиб турувчанлик, келажакка ишонч, кек сақламаслик, олийжаноблик, нозик табиятлилик , ҳаёлилик, иффатлилик ва ҳоказо.

Солиқ хизмати ходимлариниг юксак маънавий камолот соҳибъига айланишида аввало, маънавий баркамоллик тушунчаси моҳияти маъзмунини англай олиши , одоб, муомила, ахлоқий обрў, бурчни ҳис этиши, талабчан ва ҳаққоний бўлиш ижтимоий сиёсий жараёнларни баҳолай олиш, янги фикр ва фан ютуқлари уйғунлигида ўзининг шахсий ва касбий муносабати, ёндашувига эга бўлиши, маъанавий – маърифий ислохотлар жараёнида фаол қатнашишига эришиши лозим. Маълумки, инсоннинг чуқур ва замонавий билимга, кенг дунёқараш, мустақил фикрлаш, ақлий салоҳиятга эга бўлиши юксак маънавий камолот соҳибига айланишиниг асосий шарти ҳисобланади. Буюк мутафаккир аждодларимиз, қолдирган маънавий мероснинг ўзи катта хазина. Ундан самарали фойдаланиш инсонниг ички руҳиятига ижобий таъсир этади. Инсонни доимо ҳалол меҳнат билан яшашга, мардлик, саховат ва камтарликка чақиради. Билимли, ахлоқ – одобли фазилатли бўлишга даъват этади. Маънавиятсиз бўлишдан асрайди. Бир сўз билан айтганда, ташқи гўзаллик инсон гўзаллигининг мукаммаллашувида ўзига хос аҳамиятга эга. Маънавиятсизлик эса инсонни ўғрилик, юлғичлик, порахўрлик қилиш каби иллатлар сари ёллайди ва етаклийди. Айниқса бачканалик, калтабинлик қурслик, манманлик кабилар инсоннинг ташқи гўзаллигига рахна солувчи хунуклик унсурлари саналади. Шуни алоҳида такидлаш жоизки сўз, фикр, ният инсонниг ахлоқий эстетик фаолиятида ҳамда хулқий гўзалликга эришиш йўлидаги мақсад ва интилишларга асос бўладиган, инсонни тўлик фаолиятга ундайдиган маънавий омиллардир. Умуман олганда яхши сўз, ширин калом, чиройли муомала инсон гўзаллигининг сифатларидан ҳисоблайнади. Фикрлар софлиги ҳамда фаолиятнинг инсонпарварлиги инсон иймон-эътиқодининг асоий таянчидир. Инсон маънавий маъданиятининг асоий мезони ахлоқий етуклик ҳисобланади. Ахлоқий етуклик эса, ўзида ҳалоллик, инсофлилик виждонлилик, саховатпешалик, шавқатлилик фазилатларини мужассам этади. Шунга кўра яхши хулқ ва гўзал фазилат – инсон муомила маданиятиниг асосий мезонини ташкил этади. Инсон ўз гўзаллигини фақат эзгуликка йўналтирилган хатти-ҳаракатлари орқалигина номоён эттира олади. Ҳар кандай жамият, давлат пойдевориининг мустаҳкамлиги маънавий ва моддий асосларга боғлик бўлиб давлатнинг куч қудрати, иқтисодий салоҳиятини маънавий баркамол бўлган инсонлар белгилайди.

Маънавият инсонга хос бўлган ички, руҳий ҳолатгина эмас, балки жамият, давлат, миллат тараққиётиниг ҳам асосий омилларидан биридир. «Маъанавият, -

дейди юртбошимиз, - инсоннинг, халқнинг, жамиятнинг, давлатнинг куч қудратидир. У йўк жойда ҳеч қачон бахт -саодат бўлмайди» 4.

Солиқ хизмати ходимларининг юксак ақлий салоҳият ва тажрибага ега бўлиши уларнинг ҳаётида муҳим ўрин тутади. Улар ақл-идрок туфайлигина доно, теран фикрли, ростгўй, тўғри ва узоқни кўра биладиган, нафснинг қўлига тушмаслик каби хусусиятларга ега бўладилар. Улар тажриба ва илм олиш билан ақлини ривожлантиради, ҳақиқатни аниқлай оладилар ва камолотга етадилар. Ҳақиқатдан ҳам ақлий салоҳиятга ега бўлган инсон касбий фаолияти, шахсий ҳаётида фақат эзгуликлар қилади ва эзгуликлар кўради, ўзлигини англаб етади, эл-юрт деб яшайди, юрт истиқболи учун қайғурадиган комил инсон эканлигини намоён этади.

Инсон эркинлиги ва ақл-идроклилиги билан ўзини-ўзи англашга ва ўзини-ўзи бошқариш имконига эгадир.

Солиқ хизмати ходимлари билиш фаолиятининг самарадорлигига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади:

билиш жараёнида мақсаднинг аниқлиги ва руҳий фаолликнинг мавжудлиги етарли даражадаги тажриба, билим, кўникма, маҳоратга эга эканлиги ходимларнинг касбий хотирасини мақсадли ривожлантириш, касбий муҳим

ахборотлпрни эслаб қолиш, касбий тафаккурни фаоллаштириш ходимларнинг касбий фаолиятида ҳиссий-иродавий барқарорликка эришиш,

ўзини ўзи бошқара олиши ва ҳоказолар. Солиқ хизмати ходимлари шахсий ва касбий фаолиятида онгли, ақл-идрокли,

диққат-эътиборли ва ўз Ватанининг ишқи билан банд бўлган ҳолда ҳаёт кечирмоғи, маънавий-руҳий, ахлоқий камолотга эришуви муҳимдир. Чунки, инсон руҳини тарбиялаш, парвариш этиш орқали уни гўзал ахлоқли, хулқ-атворли, фазилатли қилиб етиштириш мумкин. Касбий фаолият юзасидан қўйилган вазифаларнинг муваффақиятли бажарилишида солиқ хизмати ходимларидан хизмат вазифаларига виждонан ва масъулият билан ёндошиш асосида зарур билим, кўникма, малака ҳамда меҳнат интизоми, одоб-ахлоқ, фидойилик, ҳалоллик, қатъиятлик талаб этилади. Ўз касбининг етук мутахассиси бўлиш учун катта тажриба, маҳорат, дунёқарашининг ошиб бориши ва хизмат вазифаларини бажаришда ижодий ёндашувнинг намоён бўлиши айниқса, солиқ тўловчилар билан бўлган мулоқотларда муомала маданиятига қатъий амал қилиши шунингдек, ходимнинг юриш-туриши, хатти-ҳаракати, соғлом ишчанлик, маънавий-руҳий ва ақлий, ахлоқий таъсир кўрсатувчанлиги, ҳамкасбларига нисбатан инсоний муносабатларда хушфеъл бўлиши муҳим ҳисобланади.

4 И. А. Каримов. Истиклол ва маънавият. Т., 1994,9- бет

Documents

akademiya.uzakademiya.uz/d/967631/d/skhkasbodobnomasimicrosoft… · Web view10.Komilov N. Tasavvuf. Birinchi kitob. Toshkent “Yozuvchi”, 1996. 11.Abdullayev A. Ma’naviyat