Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LaimagendelamujerenlaliteratureespañoladelsigloXX
hastaelfinesdelFranquismo(1975)
ChristyWelk
Adviser:Dr.DonaldoUrioste
CaliforniaStateUniversityMontereyBay
Spanish
Spring2013
2
Tabladecontenidos
Abstracto………………………………………………………………………………………………………….….…3
Introducción………………………………………………………………………………………………….………..4
LasObrasporFedericoGarciaLorca:
Yerma……………………………………………………………………………………………………..……6
DoñaRositalaSoltera………………………………………………………………………………...…8
LasObrasporCarmenLaForet:
Nada……………………………………………………………………………………….…………………..11
LaMujerNueva…………………………………………………………………….……………………..13
Conclusión…………………………………………………………………….………………………………………15
Bibliografía……………………………………………………………………………………………………….…..16
Agradecimientos……………………………………………………………………………………………….…..18
3
Abstracto
Enestainvestigación,nosenfocaremosenlaimagendelamujerenlaliteratura
españoladelsigloXXhastafinesdelFranquismo,cuandomuereeldictadorespañol,
FranciscoFranco,yEspañaentraenunperiododedemocratización.Hastalamuerte
deFrancoen1975,lasmujeresenEspañasufrieronopresionesconstantesytenía
derechosmuylimitados.Aunquenotodoslosproblemasdegénerosehanresuelto,el
findeladictaduradeFrancomarcógranprogreso.Miinvestigaciónexaminarála
representacióndelamujerenlaliteratureespañolahastaelfinaldelFranquismo.
EnfocandonosenvariasobrasdelaliteraturacomoYermadeFedericoGarcíaLorcay
LaMujerNuevaporCarmenLaforetpodemosvercómoserelacionanlosproblemasde
géneroysexoenEspañaduranteesteperiodoconladictadurafranquista.
4
Introducción
Mitopicodecapstoneeslaimagendelamujerenlaliteraturaespañoladelsiglo
XXhastaelfinesdelFranquismo.Estoyinteresadaenestetemaporqueestudiéen
Granada,Españaelañopasado.Durantemitiempoallímegustabaaprendersobrela
historiaylaculturadeespañolaporliteraturayotrosformasdelarte.Tambiénvílas
diferentesenlosgeneraciónesdemujers.Misamigaserantandiferentequesus
madresysusabuelas.EntoncescuandoaprendésobreelperiodoFranquismo,quería
explorarmásquelavidadelamujer.AhoraEspañatienedemocracia,perolasombra
franquistayaestaensociedadcontemporaria.
Duranteelperiodofranquista,Españateníaleysypoliciesenforzarlamujer
modelo.Unaejemplodeunodelosleyeseselpermisomartial.Elpermisomartialdice
quesinpermisodeelmarido,mujeresnopodíatrabajar,comprarcosasgrandes,como
unacocheounfrigorífico,nitenertierraniviajarlejos(Solsten&Meditz,1990).Este
esunejemploqueelgobiernocontribuíaalaopresiondelamujer.
Otrosleyesqueafectólamujerfueronilegalanticonceptivos,abortoydivorcio
(Solsten&Meditz,1990).Todosdeestasleyesestuvieronpresentesdurantetodoel
periodofranquismoenEspañayconservaronelmodelodelaesposaymadreideal.
Antesdeempezarquieríaincluirunafotocreoqueexplicalafamiliaideal
duranteelperiodoenEspaña(Conde,“UnaFamiliaModelo”).Creoqueestafoto
resumelaspresionesalgunasdeestasfamiliastuvieronespecialmentelamujer.
5
Comopuedever,muchasdeestascaracterísticasrepresentanlasideas
catolicismo.EnEspañaenelsigloXX,lasideascatolicaeralaley(Cowans,2003).
Entoncesenestefoto,lamadreestaembarizadaporquenousabapreservativosni
teníaunaborto.Tambiénellateníabuenhumoryfidelidad,ledicequees“lareceta
contraeldivorcio”unfactorquenoesobligatorioparaelpadre.Mientrasquela
imagendelamadreesmásreevanteenmiinvestigación,todosdeestossonimportana
miinvestigación.
Esteinvestigaciónexaminacuatroobras:YermayDoñaRositalaSolteraoel
lenguajedelasfloresporFerdericoGarcíaLorcayNadayLaMujerNuevaporCarmen
Laforet.Despuésunfondoyunresumendelasobras,voyaexaminarlastemas,
factoresyrepresentaciónesdelasmujeres.Esteinvestigaciónterminaconuna
concluciónpararesumirlosresultados.
1.
2.
3.
4.
5.6.
7.
8.
6
Yerma
YermafueescritoporFedericoGarcíaLorcaen1934(Lorca,Yerma).Como
muchasobrasdeGarciaLorca,Yermaesunteatro.GarcíaLorcadescribióelteatro
comounpoematrágico(Ramírez,2008).
Enelteatro,Yerma,unamujerenlaEspañaruralquisoconcebirunhijo.Ella
llevabacasadamuchosañosysentíalapresiónportenerunhijo.Sumatrimonio
comenzoafallaryparapodersalvarsumatrimonio,ellahizounaperegrinaciónpara
podertenerlaposibilidaddeserfertil.Alfinal,elladescubrióquesumaridonunca
quisotenerhijos.Enloquecidaporobsesiónypresión,Yermaestranguloymatoasu
marido.ElteatroterminaconYermagritando,“Noosacerquéis,porquehematadoa
mihijo,¡yomismahematadoamihijo!”porqueYermanocreerenrecasarseentonces
conJuanmurióYermanuncavaatenerunaniño.
Elprimerfactorquerepresentalahistoriaeslapresiónquecargaunamujer
portenerhijos.Enlostreintas,el“trabajo”delasmujereseratenerhijosporsus
maridos(Valiente,p.3).ComoYermanotuvohijos,ellanotuvounpropósitoouna
maneradepasareltiempo,asíquelacasasesentíacomouna“prisión.”Yermarecibe
laculpapornopodertenerhijos.EnlaprimeraescenaVictor,unamigodelafamilia,
dijoquelacasa,“necesitaunhijo”.Otramujerenlacomunidadestaembarizaday
Victordijoqueelladebeseruna“ejemplo”paraYerma.TambiénéldijoaYerma“trata
más”.Enlasegundaescena,unachicaesconsideradacomounalocaporqueellano
queriaunmaridoohijos.Lachica“loca”dijoquelaúnicarazónellatieneunmaridoes
porquesupadreforzarellacasarseperoellaconsideraasímismayYermatener
suerteporquenotienenhijos
7
Lasegundatemaenlahistoriaespatriarcado.Comomuchasculturas,los
padreseligenlosmaridosporsushijas.Otroejemplodepatriarcadosonlosmaridos
quecontrolanlascasasdespuésdematrimonio.Enlahistoria,Juan,elmaridode
Yerma,nopermitequeYermasalgadelacasasola.CadavezYermasaledelacasa,
inclusoparaunpocotiempo,JuanlegritaaYermaydiciéndole"quépensaránlos
vecinos?"EstadeclaraciónimplicaqueYermaesinfiel.
Finalmente,apesardetodo,Yermaeramuyfielyrechazalaideadeunmarido
nuevoaúndespuesdequeellaestrangulaaJuan.Entoncesfidelidadeseltercerofactor
querepresentaenlahistoria.
8
DoñaRositalaSolteraoellenguajedelasflores
Lasegundaobra,DoñaRositalaSolteraoellenguajedelasfloresfueescritopor
FedericoGarcíaLorcaen1935(Laforet,DoñaRositalaSoltera).ComoYerma,Doña
RositalaSolteraesunteatroperoesteteatroqueoccureenGranada.Loesdescribió
unapoemade1900Granadadivididoenjardinesvarios,conescenasdecancióny
danza(Nickel, p. 522).GarcíaLorcadescribióelteatrocomounarepresentacióndeun
tratamientogrotescodelasmujeres(Nickel, p. 524).
Enelteatrocontréspartes,DoñaRositaesunamujerjovenyestaenamorada
consuprimo.Cuandoelprimorecibeinformacióndelosedadmayordesuspadresyla
ayudaellosnecesitanélvaaaméricadelsurparaayudarlos.Anteselprimosale,él
prometeRositaqueregresaráylepideloesperara.Rositaviveconsutíosricosysus
serviadoraquienhacargadoRositasuvidacompleta.
ElSegundoactooccurequinceañosluego.Rositatodavíaestaesperandopara
sunovio.LatíadeRositadicequeelladeberomperseconsunovioenaméricadelsury
casarseunotrohombreenGranada.PeroRositadicequeellaamasunoviodemasiado
ypuedecontinuaesperar.
Rositarecibeunacartadesunovioquediceélnopuedevolverparalaboda
entoncevaamandarunpoderes,unapersonarepresentaalnovioenlaceremonio.
Rositaestatristeperoacuerdahacerlo.Ellaconsideraesocomounotropruebadesu
amor.
Enelterceroacto,diezañosmáspasadoyeltíomurió.LatíayAmahablan
comotristeloesqueRositanuncacasarse.Ellashablansobreunacartareciebanhace
unmesdeelprimodeRosita.Lacartadijoqueelprimosecasóunaotramujeren
9
américadelsurhastaochoañosynovaavovleraGranada.Latíayamanohandicho
Rositaya.LuegoRositaentreydicequeellasabesunovionoestavolviendoaGranada
yellahaperdidolaesperanzadecasarse.
LaprimeratemaenDoñaRositaesmatrimonio.Enestehistoria,Martrimonio
eslamásimportanteenunavidadelamujer(Solsten&Meditz,1990).Variasveces
diferentescaracteresdicequeRositanopuedeseralegresinmatrimonio.Esteesla
ideaqueunamujernotieneunpropósitomásqueserunaesposaymadre.Enla
Segundoacto,tréschicasdeunamujerenlacomunidaddiceronqueellassonamigas
conRositaporqueellatieneunnovioymujeresviajessinmaridosninoviossonnada.
Yluegoenlahistoriaeltíodicealatíaqueellossonmartrimonios,quémáspodia
querer,nopuedeexistiramordespuéstantosaños.
ElSegundofactorenlahistoriaespatriarcado.Enelterceroacto,eltíomurióy
nosotrosdescubrimoseltíohubóunahipotecadelacasaylosmueblesparafinanciar
supasatiempoderosassindiceranadie.Élpuedehaceresoporqueloshombres
controlaroneldineroduaranteesteperiodoenEspaña(Valiente,p.7).Porquedela
hipoteca,latía,AmayRositateníaquemoveraunacasamáspequeñaylatíaperdió
todo.
EnelSegundoacto,lamadredelastrésamigasdeRositadijocomoellaperdió
tododespuéssumaridomurióporqueellateníamuchadificilestrabajandoyganando
muchodinero.
Laterceratemarepresentaenlahistoriaestraición.ElnoviodelaRositasale
paraaméricadelsurynuncaregresa.Rositaesperaparasunovioviente‐cincoaños
porqueélpreguntaella.Perocuandosunovioestaenaméricadelsurélsecasacon
10
otramujerynodicenadieparaochoañosincluyendoRositaquienestaesperandoya.
AmaylatíanodiceRositaparaunmezporqueAmadijoqueeldolordeRositaserá
peorqueAmasentiócuandosumaridoyhijamurieron.
Finalmente,lasistemaclaseestapresentaenlahistoria.Entodaelteatro,la
servidora,Ama,estratamaldelatía.Amaesunaservidoraporquesumaridomurióy
necesitaeldinero.DespuéseltíodeRositamurió,latíayRositasonpobresynopuede
pagarAmanadamás.CuandolatíayRositatienenquemover,lohacenenlanocheasí
quenadiepuedevelos.
11
Nada
NadaesunanovelaposguerraporCarmenLaforetfueescritoen1944(Laforet,
Nada).Considerabasemi‐autobiográficodeelautor(Zamora,p.395).Nadaesuna
historiacomplecadaconmuchascaracteresyvoyaexplorarlaimagenentreAndreala
caracterprincipal.
Enlahistoria,unamujerjovende18años,Andrea,vaavivirenlacasadesu
abuelaenBarcelonaparaatenderlauniversidad.Lacasaesllenodegenteyanimales.
Envezdeviviendounavidalibreyemocionanteellapensóqueseenredóenel
trastornodelacasa.AndreahaceunaamigaricasellamadaEnaylahistoriatermina
conAndreatrasladarseaMadridconEnaparaescaparsufamilia.
Elprimerofactordelahistoriaespatriarcado.Aunquenoestatanpresenteen
NadacomolasotrashistoriasquemuestraenlascarateresmasculinosFuertesy
débilescarateresfemininosdebules.Lamujerenlafamiliaconlamáspoderesla
abuelaporqueessucasaperoellaestamuydistanteylegustasushijosmásquelos
otrosmiembresdelacasa.
Lasegundatemaeslavidaalternandodiariamente.CadadíaAndrea
experimentadosdiferentesespacios,lacasafamiliarenlacalledeAribauconla
violenciayhombreyporotrolaUniversidadplenadeentretrenimiento
compañerismoygozo.LaviolenciaenlacasaAndreaexperimentaeselsuicidiodesu
tíomanipuladoraRomanenlafinaldelanovellaysuotrotíoJuanqueesabusiveasu
esposaGloria.Lafamiliaestapobreentoncesellosluchanconelhambreyelbebede
juanyGloriasiempreenpeligrodemuerte.
12
Unatemararaenlahistoriaeslaeducacióndelamujer.DespuéslaGuerracivil
enlosañoscuarentos,nomuchasmujeresrecibíanunaeducaciónuniversitariaperoen
lahistoriaAndreaatendelaUniversidad.Normalmentemujeressolomentefueron
esposasymadresperolatemadematrimonionoesgrandeenestenovela.Porquede
esto,Nadaeslaobramásdiferentequelasotrasobrashabladoenestatesis.
Finalmente,andreaexperiementadecepciónporquevaaBarcelonapara
atenderlaUniversidadenunaciudadqueellapensóesglamourosa.Peroencambio,
ellaviveenlacasadecalleAribauqueesoscuro,opresivoysucio.Andreavivíauna
vidadehambre,dramaycomoelnombredelanovella,nada.
13
LaMujerNueva
Lacuartaobra,LaMujerNuevaporCarmenLaforetfueescritoen1955
(Laforet,LaMujerNueva).Esunanovelafeministaysecubrequinceaños(Ferrer,
p.404).Esteobraesunpococomplecadoporquetieneescenasretrospectivao
flashbacks.
LahistoriaessobreunamujerdemedianaedaddeLeón,sellamaPaula,se
separadesumarido,moveaMadridqueserindependizarseydemostrarquepuede
valerseporsímisma.EllaexperimentaluchasbuscandoparaunpisoenMadridy
haciéndosecargodesuhijosola.Ensubúsquedaparaconvertirseaunamujer
independienteelladiscubrióreligiónyredescubriólapasión.
Elprimerfactorquerepresentalahistoriaeslareligión.Originalmente,Paula
noesreligiosa.Ellaasociallaiglesiaconsupadreabusivoysumadredébil.Luego,en
lahistoria,ellaconviertealcatolicismoporquedeunavisionellatieneeneltren.
Elsegundofactorestraición.Enunaescenaretrospectiva,Paularecuerda
enamorarseasumarido,Eulogio.DespuéssecasanenBarcelona,élabandonaPaula
cuandoellaestaembarizadayélvaaAmerica.EstefuedurantelaguerracivilyEulogio
yPaulafueconsideradacriminales.EstoesporqueEulogiovaaAmericaperoPaulafue
arrestadoytuvosubebéenlacárcel.Eulogionoregresaparanueveaños.
Eltercerofactoresmatrimonio.PorquesumatrimonioaEulogionoes
registrado,Paulapuedecasarseotrohombre.DespuesélregresaaLeon,Paulase
seperasumarido.Quenossitúaenelcomienzodelahistoriacuandoellaestaenel
tren.EllatieneunasuntoconelprimodeEulogio,sellamaAntonio.Paulaesperapara
laesposaenfermadeAntonioamorirasíqueellapuedecasarseAntonio.
14
Despuésellaconviertealcatolicismo,ellacontemplaparaelproximoañosidebía
casarseAntoniooserviraDiosylaiglesiaenalgunamanera.Eventualmenteella
decidaavolvarasumaridoEulogioycargasushijojuntospesarelpasadoporque
PaulacreequeesloqueDiosquiere.
Elultimofactorenlahistoriaesindependencia.ApesarPaulatieneunavida
complicada,ellahacelasdecisionespropias.
15
Conclusión
Aunquealgunosdelastemasdeesteobrassonrecurrentes,porejemplolatema
patriarcado,cadaunodeestasobrasretratanunaimagendiferentedelamujer.Yerma
fueunamujerdesesperadaportenerhijosyenloquecidapolaspresionesdela
sociedad.DoñaRositafueenamoradaypacienteparasunovioquenuncavuela.
AndreaenNadafuemujerjovenpromesaoprimidadeunacasaposguerrahorrible.Y
Paulaenlamujernuevaeramodernayindependientequecambiodefé.
Enlamayorparte,lasmujeresenlasobrasdeFedericoGarcíaLorcason
retratadossinesperanza,débilycomplaciente.YlasmujeresenlasobrasporCarmen
Laforetsonmásfuerte,complicadoydeterminadacambiarsudestino.Estosvisioneso
representacionesdiferentesentreautorespuededebersedeelgénerodelosautoreso
simplemente,losestilosdelasobras.Unanovelapuederepresentarunaluchainterna
másqueunteatro.TambiénGarcíaLorcaeraconocidoporescribirobrastragicasasí
quequizaslasmujeresensushistoriassonsimplementeelresultadodeunatrágica
historiaqueélqueríacontra(Ramírez, p. 298).
Cualquiermaneraestamospudimosexplorarlascondicionesylas
representacionesdelasmujeresenlaliteraturaespañoladelsigloXXhastafinesdel
Franquismoanteselperiododedemocratización.
16
Bibliografía
Conde,RubenAlejo.“UnaFamiliaModelo”FamiliayCriminologia.Photo.Retrieved
May2,2013fromEjabolPublications,
http://ejabolpublicaciones.blogspot.com/2012/04/familia‐y‐criminologia.html
Cowans,Jon.ModernSpain:ADocumentaryHistory.Philadelphia:Universityof
PennsylvaniaPress,2003.
Ferrer,OlgaP.“LamujernuevabyCarmenLaforetReview.”BooksAbroad,Vol.30.4
(Autumn,1956):p.404‐407
GarcíaLorca,Federico.DoñaRositalaSolteraoElLenguajedelasFlores.Madrid:
EditorialEspasaCalpe,S.A.,2008.Print.
García,LorcaFederico.Yerma.Warminster,Madrid:EdicionesCátedra,1976.Print.
Laforet,Carmen.Nada.Barcelona:EdicionesDestino,S.A.,2000.Print.
Laforet,Carmen.LaMujerNueva.Barcelona:EdicionesDestino,1967.Print.
Nickel,Catherine.“TheFunctionofLanguageinGarcíaLorca'sDoñaRositalasoltera.”
Hispania,Vol.66.4(December,1983):p.522‐531.Print.
Ramírez,Kimberly.“YermabyFedericoGarcíaLorcaAnalysis.”TheatreJournal,Vol.
60.2(May,2008):p.298‐300
Solsten,EricandMeditz,SandraW.(eds.)“SocialValuesandAttitudes,”U.S.Libraryof
CongressCountryStudyonSpain.WashingtonDC:LibraryofCongress,1990.
Valiente,Celia.“SpainattheVanguardinEuropeanGenderEqualityPolicies”.
ForthcominginGenderIssuesandWomen’sMovementsintheEnlargedEuropean
Union,ed.SilkeRoth.NewYork:BerghahnBooks,p.1‐17.
17
Zamora,RafaelVásquez.“AppearanceofCarmenLaforetontheSpanishLiterary
Scene.”BooksAbroad,Vol.30.4(Autumn,1956):p.394‐396
18
Agradecimientos
Yoquierotomarunpocotiempoparareconocervariospersonasquien
ayudamedurantemijornadaespañola.DonaldoUrioste,Ph.D.muchisimasgraciaspor
ayudandomeatravésdemienteraexpericenciadeeducacion.Siempreestaba
emocionadoydispuestaaayudarmeenmisesfuerzosacadémicos.GracíasaMaría
MaldonadoporestandoapartedemiañoextranjeroincreibleenGranada,nohabría
sobrevividosinti.MuchasGracíasaeldepartimientoWorldLanguagesandCultures
profesores,estudiantesyamigosporhaciendomitiempoaCSUMBinolvidaable.Voya
extrañartodosyCSUMB.GoOtters!