Dr hab. Aleksandra Tokarz PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI. WYKŁAD

Co to jest motywacja? Definicje, komponenty, modele

Szeroka definicja motywacji

Energia wzbudzenia: AKTYWACJA Ukierunkowanie wysiłków ku wybranemu

celowi: NASTAWIENIE NA CEL Selektywna uwaga skierowana na

odpowiednie bodźce: SELEKTYWNA UWAGA

Szeroka definicja motywacji

Zmniejszona wrażliwość na bodźce nieodpowiednie: SELEKTYWNA UWAGA

Organizacja reakcji w zintegrowany wzorzec lub sekwencję: ZACHOWANIE ZORGANIZOWANE

Wytrwała aktywność dopóki warunki wstępne nie ulegną zmianie: ZACHOWANIE REGULOWANE PRZEZ CEL

Ph. Zimbardo,1980

Motywacja a terminy pokrewne„Emocje”

„Proces emocjonalny jest jednym z podstawowych zasobów motywacji u zwierząt wyższych, jest rodzajem motywacji, która powstaje na podstawie złożonej aktywności neuronalnej raczej niż na podstawie pierwotnie określonego stanu chemicznego lub określonego stanu receptorów, jak to jest w przypadku popędów cielesnych i fizjologicznych takich jak głód, pragnienie, ból czy potrzeba soli”

[Leeper, 1948]

Motywacja a terminy pokrewne„Emocje”

Wzbudzane są sytuacyjnie Istnieje dla nich określona kategoria

stymulatorów Określić dla nich można zbiór reakcji lub

tendencji do działania Mają aspekt energetyczny, towarzyszy im

silny przypływ energii

Motywacja a terminy pokrewne„Emocje” a „Motywacja”

Reakcja emocjonalna zależna jest od stanu organizmu czy jednostki, jego dyspozycji emocjonalnych i motywacyjnych

Istnieją pożytki z łącznego analizowania procesu motywacyjnego i emocjonalnego [Lazarus]

Emocje, motywacja i potrzeby są niezbędne w analizie mechanizmów dynamiki zachowania

Motywacja a terminy pokrewne„potrzeba”

POTRZEBA JAKO STAN NIEDOBORU „Potrzeba (organiczna) jest stanem niedostatku lub

nadmiaru w organizmie” (Woodworth, 1963) Jest to przykład rozumienia typowy dla zwolenników

teorii redukcji popędu: potrzeba – popęd – reprezentacja psychologiczna – pobudzenia aktywacyjne – osiągnięcie celu – redukcja potrzeby

Takie rozumienie potrzeby wprowadza semantyczną sprzeczność

Motywacja a terminy pokrewne

„potrzeba”

POTRZEBA JAKO PROCES MOTYWACYJNY „Potrzeba jest to napięcie wewnątrz organizmu,

które prowadzi do zorganizowania pola działania odpowiednio do pewnych podniet lub celów: pobudza aktywność skierowaną na ich osiągnięcie” (McKinnon)

W tej definicji jest analogia do wektorowych definicji motywacji, podkreślających jej aspekt kierunkowy i funkcjonalny

Motywacja a terminy pokrewne„potrzeba”

POTRZEBA W ZNACZENIU OBIEKTYWNYM

Jest rozpatrywana z uwagi na obiektywne warunki przetrwania, rozwoju lub dobrostanu. Np.: definicja Tomaszewskiego:

Zależność człowieka od otoczenia po jakimkolwiek względem określa się jako potrzebę”

Motywacja a terminy pokrewne„potrzeba”

Potrzeba jest pojęciem relacyjnym, opisującym układ człowiek – przedmiot – warunki.

Jej wyjaśnienie odwołuje się do teleonomii „Potrzebą człowieka realizującego dowolny

cel jest każdy warunek tego celu dający się określić obiektywnie.” [Kocowski, 1982, s.9]

Przegląd definicji motywacji wg przypisywanych jej funkcji

Funkcje pobudzające motywacji:

„Motywacja to siła napędowa tkwiąca poza zachowaniem” [Madsen, 1974]

Funkcja ukierunkowująca: Zachowanie zorientowane na cele

„Możemy definiować zachowanie motywowane w terminach końca, celu lub zamiaru zachowania” [Lester, 1973]

Przegląd definicji motywacji

Funkcja ukierunkowująca „Motyw jest definiowany jako względnie stały

bodziec, który rządzi zachowaniem organizmu, dopóki nie odpowie on w taki sposób, że nie jest już poddawany wpływowi tego bodźca” (Carr, 19250

Podniety – bodźce powiązane treściowo i funkcjonalnie z zachowaniem motywowanym

Adaptacyjne konsekwencje zachowania

Przegląd definicji motywacji

Funkcja ukierunkowująca: definicje wektorowe [pobudzenie+ukierunkowanie]

„O zjawisku motywacji mówimy wtedy, gdy zachodzi: 1)podtrzymanie kierunku zachowania, 2) wzrost poziomu energii”

Duffy, 1947.

Przegląd definicji motywacji

Funkcja „temporalna” motywacji

Przyszłościowa Perspektywa Czasowa [Zaleski,1991] PPC

Model Raynora:

Rozróżnia: bezpośrednie, , krótkoterminowe i przyszłościowe konsekwencje działań

Przegląd definicji motywacji

Funkcja „temporalna” motywacji PPC wg Raynora: Związki pomiędzy seriami zadań opisuje

ŚCIEŻKA KONTYNGENCYJNA [współzależna] LUB NIE KONTYNGENCYJNA [bez aspektu przyszłościowego i zależności]

Odróżnia HIERARCHIĘ ZADAŃI HIERARCHIĘ CZASU

Przegląd definicje motywacji

Świadomościowa: „Proces rządzący wyborem dokonywanym

przez osoby lub niższe organizmy pomiędzy alternatywnymi formami aktywności dowolnej”

[Vroom, 1964]

Przegląd definicji motywacji

Świadomościowe określenie motywacji:

„Pierwotnym kryterium motywacji, jedynym, jakie jest używane przez wszystkie istoty ludzkie w wyjątkiem behaviorystów, jest kryterium subiektywne. Jestem motywowany, kiedy czuję, pragnę chcę lub tęsknię, życzę sobie czegoś lub czegoś mi brak”

Maslow, 1955

Modele motywacji wg Madsena Model homeostatyczny Model podnietowy Model poznawczy Model humanistyczny

Współcześnie także: Ewolucjonistyczny Atrybucyjny Związany z „ja”

Model homeostatyczny

Najstarszy model motywacji, od „homeostazy” (W.B. Cannon,1915)

„zakłada, iż wszystkie procesy biologiczne - w tym także zachowanie – są determinowane przez zakłócenie „homeostazy” tj, optymalnego stanu równowagi w organizmie. Procesy biologiczne przebiegają dopóty, dopóki homeostaza nie zostanie przywrócona” (Madsen. 1980, s.613).

Przydatne terminy:

Zachowanie apetencyjne (apetytywne - appetitive):

„wstępna faza zachowania popędowego, wyrażająca się poszukiwaniem kontaktu z obiektem służącym do redukcji popędu (n. p. wypatrywanie ofiary)” [za: Strelau red. T.1, s. 584]

Zachowanie konsumacyjne (consumatory):„zachowanie spełniające; końcowa faza zachowania

popędowego, służąca ostatecznej redukcji popędu” [za: Strelau red. T.1, s. 584]

Przydatne terminy

Zachowanie przeniesione (przerzutowe) (redirected actions, displacement activities)

„zachowanie wyzwalane przez wzbudzenie dwóch lub więcej wzajemnie wykluczających się popędów, polegające na realizacji pełnego łańcucha działań popędowych na innym, niewzbudzającym konfliktu obiekcie” [za: Strelau red. T.1, s. 584]

n. p. jedzenie w sytuacji wzbudzenia agresji i strachu. Zachowania „toaletowe” u szczura w konflikcie między ucieczka a eksploracją

Model homeostatyczny

W terminach psychologicznych: zaburzenia równowagi wywołują potrzebę, które determinuje popęd. Popęd i procesy poznawcze determinują zachowanie, które „redukuje” lub „zaspokaja” potrzebę i przywraca homeostazę. (ibidem)

Zachowanie to ma fazę apetencyjną i konsumacyjną

Model popularny, biologistyczny, nadużywany (Hull, Freud)

Model podnietowy

Niektóre bodźce zewnętrzne mają wpływ dynamizujący (np. wywołują aktywację)

Ta aktywacja ( mobilizacja energetyczna organizmu) wraz z procesami poznawczymi determinuje zachowanie

Model podnietowy

Zachowanie to odnosi się do zewnętrznych bodźców dynamicznych („podniet”)

„Podniety” to n. p. „czynniki wzmacniające” i „obiekty spełniające”. Dzielą się na pierwotne („wrodzone”) i wtórne.

Model „podnietowy” motywacji odwołuje się do teorii hedonistycznych („prawo efektu”, „zasada przyjemności”)

Model podnietowy

Terminy specyficzne: np. odwołujące się do teorii uczenia się Hulla – Spence’a: motywacja związana z podnietą („K”), popęd, siła nawyku, (determinują) potencjał reakcji, zachowanie.

Inne terminy pokrewne „podniecie”: „wartość” Lewina, „kateksja” Freuda, „oczekiwanie – wartość” Atkinsona.

Model podnietowy

„ Motywy są modyfikatorami podniet tj, jeżeli wartość podniety umożliwiającej zaspokojenie danej potrzeby, ma pewną absolutną siłę, to może być bardziej atrakcyjna (przyciągająca) dla osoby z wysokim motywem dotyczącym tej potrzeby, i mniej atrakcyjna dla osoby ze słabym motywem dotyczącym tej potrzeby”

Model poznawczy

PROCESY POZNAWCZE DYNAMIZUJĄ PROCESY MOTYWACYJNE - I

„dysonans, czyli istnienie relacji niezgodności między danymi poznawczymi, jest sam w sobie czynnikiem motywującym.(...) Dysonans poznawczy może być rozumiany jako warunek poprzedzający, prowadzący do działania zorientowanego na redukcję dysonansu, tak jak głód prowadzi do działania zorientowane na zredukowanie go.

(FESTINGER, za: Madsen, 1980, s.232)

Model poznawczy - I

Np. Stwierdzenie empiryczne z teorii Festingera

„Dysonans powstały po podjęciu decyzji można zredukować przez zwiększenie atrakcyjności wybranej alternatywy, zmniejszenie atrakcyjności alternatywy odrzuconej lub też przez jedno i drugie”

(Za: Madsen, 1980, s.332)

Model poznawczy- II

PROCESY POZNAWCZE MAJĄ SWOJĄ „WEWNĘTRZNĄ – immanentną- MOTYWACJĘ” (intrinsic motivation)

Np. koncepcja Woodwortha: „teoria prymatu zachowania” „najbardziej podstawowy rodzaj motywacji polega n

aktywnym radzeniu sobie ze środowiskiem” „nawet bez „zewnętrznych” źródeł motywacji (jak potrzeby

i podniety) ) organizm byłby aktywny.

Analogicznie: Jean Piaget, Deci, Ryan

Model humanistyczny

Zakłada humanistyczną koncepcję psychologii - potrzebna koncepcja osoby dojrzałej i zdrowej, wyjście poza paradygmat naturalistyczny – G.W. Allport

Wysuwa hipotezę, że istnieje specjalna klasa motywacji ludzkiej

PODEJŚCIE ORGANICYSTYCZNE

Podejście organicystyczne

1. Jedność, oryginalność, spójność normalnej osobowości

2. Organizm jest swoistą całością

3. Jednostka jest motywowana samorealizacją

4. Organizm ma immanentne, potencjalne zdolności do rozwoju

Podejście organicystyczne

5. Ważne są nie tylko poszczególne funkcje ale wszystkie czynności organizmu

6. Więcej można się dowiedzieć z badania jednej osoby niż wielu

Model humanistyczny

Pojęcie „autonomii funkcjonalnej” motywacji Allporta

„ Według tej koncepcji u osób dorosłych, dojrzałych i zdrowych psychicznie, istnieje taka klasa motywacji, która jest funkcjonalnie niezależna od pierwotnej motywacji, obserwowanej u zwierząt” (za: Madsen, s.618)

Model humanistyczny

Maslowa hipoteza „potrzeb rozwoju” w odróżnieniu od „potrzeb niedoboru”.

Maslowa hipoteza samorealizacji „Kiedy wszystkie niższe w hierarchii potrzeby

zastana zaspokojone, wówczas zachowanie jednostki determinują całkowicie najwyższe potrzeby rozwoju, czyli potrzeby samorealizacji” (za: Madsen, s.442)

Komentarz do modeli współczesnych: podmiot i sprawca

Definicja podmiotu Tadeusza Tomaszewskiego (1977, s. 72, 73)

spoistość wewnętrzna jest większa niż spoistość jego powiązań ze światem zewnętrznym,

ma określoną tożsamość[...] posiada „indywidualność” osobowości. Wrocław: Ossolineum, 59 – 73.

Podstawowe odniesienie motywacji: podmiot i sprawca

ma pozycję w świecie otaczającym związki, jakie go łączą ze światem wpływ, jaki jego własna działalność wywiera na

otoczenie obiektywną swoją sytuację potrafi rozpoznać i

zrozumieć nowe bodźce interpretuje i selekcjonuje z uwagi

na postawione zadanie

Podstawowe odniesienie motywacji: podmiot i sprawca

Jakie uzupełnienie wnosi „rozumiejąca” definicja podmiotu M. Majczyny (2000, s.38,39)

konkretność samoistność Czasowość jedność (ujawnia się w konkretnych dokonaniach) cielesność centrum (punkt odniesienia aktywności) jedyność (podział jest niemożliwy) źródło (sprawstwo)