Wojciech Brocki

Zakład Gospodarki Rybackiej Wydział Nauk o

Żywności i Rybactwa ZUT w Szczecinie

W Unii Europejskiej (także w Polsce) obowiązujedefinicja zawarta w Rozporządzeniu PE i Rady(UE) NR 508/2014 w sprawie EuropejskiegoFunduszu Morskiego i Rybackiego (art3Definicje, pkt 14) -„łodziowe rybołówstwoprzybrzeżne” oznacza połowy prowadzone przezstatki rybackie o długości całkowitej poniżej 12metrów i niekorzystające z rybackich narzędziciągnionych”. Jest to tzw. definicja pomocowa,co oznacza, że statki spełniające te wymogi sąuprawnione do korzystania ze środków UE.

Legislacja międzynarodowa dotycząca rybołówstwa, wtym także przybrzeżnego obejmuje akty prawne ocharakterze: ogólnym i szczegółowym. Te pierwszedotyczą rybołówstwa pośrednio albo fragmentarycznie,natomiast drugie są poświęcone wyłącznie rybołówstwu.Do pierwszej grupy należą m.in. Deklaracja sztokholmska(1972), Konwencja CITES (1973), Konwencja Prawa Morza(1982), Deklaracja z Rio (1992), Agenda 21 (1992), Ramowakonwencja w sprawie zmian klimatu (1992) i Konwencja obioróżnorodności (1992) wraz z Mandatem z Jakarty (Wsprawie morskiej i przybrzeżnej bioróżnorodności -1998), atakże Deklaracja z Johannesburga (2002) i dokumentypochodne, związane z Rio+10 i Rio+20.

Najważniejszym dokumentem jest Kodeks odpowiedzialnegorybołówstwa (1995). Jego celem było ustanowienie zasad istandardów dotyczących ochrony, zarządzania i rozwoju całegorybołówstwa.

W rozdziale 6- Zasady ogólne w punkcie 6.18 zawarto następującezalecenie: uznając ważny wkład rybołówstwa rzemieślniczego imałej skali w zatrudnienie, zarabianie na życie i dostarczaniepożywienia, państwa powinny chronić prawa do bezpiecznegobytu ludzi utrzymujących się z rybołówstwa, zwłaszcza tychzaangażowanych w rybołówstwo realizowane na własnepotrzeby, małej skali i rzemieślnicze, zapewniając impreferencyjny dostęp do tradycyjnych łowisk i zasobówznajdujących się w wodach będących pod jurysdykcją tychpaństw.

Nadrzędnym dokumentem w UE jest Traktat ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dziennik Urzędowy UE z26.10.2012 r. C 326/47). Traktat przewiduje wyłączną lubdzieloną kompetencję w określonej dziedzinie. W przypadkukompetencji wyłącznej (np. zachowanie morskich zasobówbiologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa, art.3.1.d) jedynie Unia stanowi prawo, a państwa członkowskiesą zobowiązane do jego wykonywania ustanawiającodpowiednie akty prawne. W ramach kompetencji dzielonej(np. rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowaniamorskich zasobów biologicznych art. 4.2.d oraz środowisko-art. 4.2.e) państwa członkowskie wykonują swojąkompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonuje tejkompetencji.

Głównym dokumentem regulującym zasadyfunkcjonowania rybołówstwa w Unii Europejskiej jestRozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)NR 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawiewspólnej polityki rybołówstwa. W preambuledokument ten nawiązuje do międzynarodowychporozumień i konwencji stanowiących podstawyzrównoważonego rozwoju.Kwestie związane zespecyfiką finansowania gospodarki morskiej irybołówstwa zawiera Rozporządzenie ParlamentuEuropejskiego i Rady (UE) NR 508/2014 z dnia 15 maja2014 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego iRybackiego

Rybołówstwo przybrzeżne zarówno w nowej jak istarej Wspólnej polityce rybołówstwa potraktowanomarginalnie ze względu na fakt, że odbywa się ono wprzeważającej większości w pasie wód znajdującychsię w odległości nie przekraczającej 12 mil morskichod lądu. Wody te stanowią zwykle morze terytorialneznajdujące się w gestii państwa przybrzeżnego.Dlatego tez podejście Unii do rybołówstwaprzybrzeżnego stanowi odzwierciedlenie trzeciego zwyżej przedstawionych (Traktat 2012) podejść, czyliwspierającego.

„Istniejące przepisy ograniczające dostęp do zasobów wobrębie stref 12 mil morskich państw członkowskichfunkcjonowały w sposób zadowalający, przyczyniającsię do ochrony zasobów poprzez ograniczenienakładu połowowego w najbardziej wrażliwychstrefach wód Unii. Przepisy te chroniły równieżtradycyjną działalność połowową, od której wznacznej mierze zależy społeczny i gospodarczyrozwój niektórych społeczności stref przybrzeżnych.Przepisy te powinny zatem nadal mieć zastosowanie.Państwa członkowskie powinny dążyć do zapewnieniapreferencyjnego dostępu dla rybołówstwaprowadzonego na niewielką skalę, tradycyjnego lubpołowów przybrzeżnych” (Rozporządzenie 1380/2013,art. 19).

Rybołówstwo przybrzeżne spełnia następujące funkcje:

- jest źródłem pożywienia,- jest źródłem zatrudnienia,- jest źródłem dochodów,- może stanowić źródło rekreacji,- może stanowić czynnik aktywizujący rozwójspołeczno-gospodarczy regionu,

- jest elementem dziedzictwa kulturowego.

Ostatnie dwie funkcje decydują o specyfice rybołówstwa przybrzeżnego.

Niektóre unijne przepisy dotyczące rybołówstwa przybrzeżnego nie mającharakteru obligatoryjnego, nawołują i motywują państwa członkowskiedo szczególnego traktowania tej części sektora rybackiego, wręczwzywają do „pozytywnej dyskryminacji”(Rezolucja 2012, pkt 41).Wyrazem tego podejścia są rezolucje Parlamentu Europejskiego:

-Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie rybołówstwa przybrzeżnego i problemów wspólnot rybaków zajmujących się połowami przybrzeżnymi (2004/2264(INI)) z 15 czerwca 2006 roku;

-Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie wkładu wspólnej polityki rybołówstwa na rzecz wytwarzania dóbr publicznych (2011/2899(RSP));

-Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 22 listopada 2012 r. w sprawie łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego i tradycyjnego łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego oraz reformy wspólnej polityki rybołówstwa (2011/2292(INI)).

Podstawę prawną funkcjonowania rybołówstwa, w tymtakże przybrzeżnego, w Polsce stanowi Ustawa z dnia 19grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskim, która w art. 2.1.(Użyte w ustawie określenia) a także w innych miejscach niezawiera pojęcia rybołówstwo przybrzeżne. Definiuje pojęcierybołówstwa morskiego, w skład którego wchodzą:rybołówstwo komercyjne, rybołówstwo rekreacyjne, połowyorganizmów morskich prowadzone w celach badańnaukowych, zarybianie oraz chów lub hodowla ryb iwprowadzanie do polskich wód morskich obcychorganizmów. Pozostałe akty prawne w randze ustaw, toUstawa z dnia 10 lipca 2015 roku o zmianie ustawy oorganizacji rynku rybnego i Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. owspieraniu zrównoważonego rozwoju sektora rybackiego zudziałem Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego

Rybołówstwo przybrzeżne zostało uwzględnione wUstawie z dnia 3 kwietnia 2009 r. o wspieraniuzrównoważonego rozwoju sektora rybackiego z udziałemEuropejskiego Funduszu Rybackiego (Dz.U. 2009 nr 72 poz.619). W artykule 3, pkt 1 w osi priorytetowej 1, ppkt ddotyczy środków na rybactwo przybrzeżne, w ramachktórego mogą być realizowane operacje w zakresieokreślonym w art. 26 ust. 3 i 4 rozporządzenia nr1198/2006, wyszczególniającym osie priorytetowe.

Obowiązującym aktem wykonawczym do ww. ustawy jestRozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25czerwca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybuprzyznawania, wypłaty i zwracania pomocy finansowej narealizację środków objętych osią priorytetową 1 – „Środki narzecz dostosowania floty rybackiej”

Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o wspieraniuzrównoważonego rozwoju sektora rybackiego zudziałem Europejskiego Funduszu Morskiego iRybackiego, także nie wspomina nic o przybrzeżnymrybołówstwie łodziowym.

W nowym programie operacyjnym, obowiązującym wlatach 2014-2020 nie widać bezpośredniegozainteresowania problemami rybołówstwaprzybrzeżnego (str. 101, pkt 4.2). Nie jest onowyodrębnione jako oddzielny środek, jak to miałomiejsce poprzednio. Zostało jedynie wplecione w inneśrodki. Stwarza to poważne zagrożenie dlafunkcjonowania w przyszłości i przetrwania polskiegorybołówstwa przybrzeżnego.

-Mimo wlewów mało liczebne roczniki dorsza, brak możliwościtechnicznych, żeby wypłynąć dalej od brzegu. Brak dorsza wstrefie przybrzeżnej, problem dotyka w szczególności łodzie do9,99 m. W 2015 roku wykorzystano 50 % TAC. Przy połowachnarzędziami pasywnymi pełnią one role stołówki dla fok;

-Rybacy przybrzeżni chcą zakazu trałowania w strefie do 6 Mm odbrzegu zamiast dotychczasowych 3 Mm (konflikt z rybakamiłowiącymi jednostkami powyżej 12 m długości), rentownośćpołowów przybrzeżnych rybaków łodziowych jest niższa niżmogących poławiać dalej od brzegu;

-Obawy przed powiększeniem powierzchni obszarów chronionychoraz zwiększeniem restrykcji połowowych na tych obszarach;

-Problem z gatunkami zwierząt chronionych: foki i kormorany. Stadokormoranów u ujścia Wisły liczyło kiedyś 200 sztuk, obecnie 11000. Każdyptak konsumuje 0,5 kg ryb dziennie, co w skali roku daje 1980 t, z czegookoło 10 % stanowią cenne smolty łososia i troci, które nie dożywają 2lat;

-W początkowym okresie ochrony było na Bałtyku 4000 fok, obecnie jest25000. Każda zjada rocznie około 2500 kg ryb – łącznie w ciągu roku fokibałtyckie zjadają 62500 ton ryb. Kiedyś obserwowano pojedynczeegzemplarze, obecnie widuje się stada liczące powyżej 100 sztuk;

-Połowy paszowe zakłócają równowagę w ekosystemie Bałtyku(ParticularlySensitive Sea Area), szczególnie wrażliwego obszarumorskiego według IMO. Status ten otrzymują akweny o szczególnymznaczeniu ekologicznym, społecznym, kulturalnym lub naukowym, któresą bardzo wrażliwe i mogą ulec zniszczeniu. Bałtyk jest zbyt małymmorzem, żeby eksploatować je podobnie jak łowiska peruwiańskie ichilijskie.

-Brak spójności między nową Wspólną polityką rybołówstwa i unijnymiregulacjami obowiązującymi na Bałtyku (wieloletni plan dla dorszabałtyckiego -Rozporządzenie 1098/2007 oraz Rozporządzenie w sprawieśrodków technicznych -2187/2005).

1. Generalnie rybołówstwo morskie powinno funkcjonować w oparciu o zasady gospodarki rynkowej i generować zyski. Ze względu na istnienie dużego ryzyka przyrodniczego oraz swoją specyfikę, rybołówstwo przybrzeżne wymaga dodatkowego wsparcia. Rybak łodziowy zawsze wraca do portu z którego wypłynął.

2. Zrównoważone – odpowiedzialne rybołówstwo wymaga uwzględnienia także aspektu ludzkiego, nie tylko rygorystycznie pojmowanych wymogów ochrony zwierząt.

3. Wszelkie zmiany w morskich obszarach chronionych powinny być konsultowane ze środowiskiem rybackim.

4. Połowy paszowe nie powinny mieć charakteru połowów ukierunkowanych, jeśli rybołówstwo na Bałtyku ma być prowadzone w sposób odpowiedzialny. Na paszę powinno się przeznaczać ryby, które nie zostały sprzedane do bezpośredniej konsumpcji.

5. Należy rozważyć rozszerzenie obszaru wyłączonego z połowów trałowych do 6 Mm od brzegu (uwzględniając interes większości rybaków).

6. Regionalizacji Wspólnej polityki rybackiej UE powinien towarzyszyć wzrost odpowiedzialności interesariuszy tej polityki na wszystkich szczeblach od decyzyjnych po rybaków.

Udział polskich rybaków w organizacji LIFE - Low Impact of Fishers of Europe dobrze rokuje na przyszłość.