Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
3
3
Wsparcie dzienne dla rodzin
w województwie małopolskim Badanie małopolskich placówek wsparcia dziennego
Kraków 2016
3
3
Autorzy opracowania: Karolina Fiut
Agnieszka Górniak Katarzyna Wolak
Wydawca: Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego
Departament Polityki Regionalnej
Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego
ul. Wielicka 72B, 30-552 Kraków
tel. (+48) 12 29 90 900, fax (+48) 12 29 926
Opracowanie w wersji elektronicznej dostępne na stronie
www.obserwatorium.malopolska.pl
Egzemplarz bezpłatny Przy publikowaniu danych z publikacji prosimy o podawanie źródła.
Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
3
Wstęp ...................................................................................................................................................... 5 Wykaz definicji ....................................................................................................................................... 6 Wykaz skrótów ....................................................................................................................................... 7 Wprowadzenie ....................................................................................................................................... 8
Metodologia badania ........................................................................................................................... 8 Wsparcie dzienne dzieci i młodzieży w województwie małopolskim ................................................. 11 Liczba placówek wsparcia dziennego w województwie małopolskim ............................................... 16
Podstawowe informacje na temat badanych placówek wsparcia dziennego ............................... 19 Rozmieszczenie terytorialne.............................................................................................................. 19 Rodzaj placówek wsparcia dziennego oraz ich zasięg oddziaływania ............................................. 19 Organy prowadzące i długość funkcjonowania PWD ........................................................................ 23 Realizacja wymagań lokalowych i sanitarnych.................................................................................. 24 Ocena ogólnej sytuacji placówek wsparcia dziennego w perspektywie respondentów badania
jakościowego ..................................................................................................................................... 26 Finanse badanych placówek wsparcia dziennego .......................................................................... 28
Budżet ................................................................................................................................................ 28 Źródła finansowania .......................................................................................................................... 30 Wydatki na PWD ............................................................................................................................... 31 Sytuacja finansowa placówek wsparcia dziennego w opinii respondentów badania jakościowego . 33
Charakterystyka podopiecznych badanych placówek wsparcia dziennego ................................. 35 Wiek podopiecznych .......................................................................................................................... 35 Sposoby dotarcia podopiecznych do placówek................................................................................. 36 Diagnoza podopiecznych .................................................................................................................. 38 Problemy podopiecznych i ich rodzin ................................................................................................ 40 Charakterystyka podopiecznych placówek wsparcia dziennego – wyniki badania jakościowego .... 44 Długość i częstotliwość korzystania ze wsparcia .............................................................................. 45 Zapotrzebowanie na nowe placówki ................................................................................................. 46 Przyczyny braku lub niedoboru PWD w opinii respondentów badania jakościowego ...................... 55
Kadra badanych placówek wsparcia dziennego .............................................................................. 57 Zasoby kadrowe ................................................................................................................................ 57 Zapotrzebowanie kadrowe ................................................................................................................ 60 Dokształcanie pracowników .............................................................................................................. 64
Funkcjonowanie badanych placówek wsparcia dziennego ............................................................ 67 Godziny i dni otwarcia placówek ....................................................................................................... 67 Wyposażenie placówek ..................................................................................................................... 68 Oferta placówek ................................................................................................................................. 72 Modele współpracy z rodzinami podopiecznych ............................................................................... 74 Kształtowanie kompetencji kluczowych ............................................................................................. 75 Zajęcia specjalistyczne ...................................................................................................................... 76 Posiłek ............................................................................................................................................... 78 Braki w ofercie ................................................................................................................................... 79 Zapotrzebowanie na nowe zajęcia oraz programy ............................................................................ 80
Wpółpraca z innymi instytucjami ....................................................................................................... 83 Instytucje współpracujące.................................................................................................................. 83 Praca z rodzicami podopiecznych ..................................................................................................... 88
Rekomendacje ..................................................................................................................................... 90 Spis Wykresów ...................................................................................................................................... 94 Spis Map ................................................................................................................................................ 94 Spisa Tabel ............................................................................................................................................ 95
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
4
Autorzy raportu składają serdeczne podziękowania za pomoc w realizacji badania pn. „Wsparcie
dzienne dla rodzin w województwie małopolskim. Badanie małopolskich placówek wsparcia
dziennego” oraz opracowaniu raportu wszystkim przedstawicielom małopolskich placówek wsparcia
dziennego, które wzięły udział w badaniu z także: Małopolskiemu Urzędowi Wojewódzkiemu,
Regionalnemu Ośrodku Polityki Społecznej w Krakowie oraz Wojewódzkiemu Urzędowi Pracy w
Krakowie.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
5
WSTĘP
Rodzina – podstawowa komórka społeczna – to jednocześnie naturalne środowisko rozwoju każdego
człowieka. W ogólnym interesie społecznym jest, aby ją chronić i wspierać w pełnieniu podstawowych
funkcji. Istotne jest tutaj podkreślenie wspólnego dążenia do polepszenia jakości życia potrzebujących
rodzin. Skuteczne udzielanie wsparcia rodzinie powinno koncentrować się, więc wokół wzmacniania
posiadanych przez rodzinę zasobów. Misją instytucji pomocy społecznej jest pomaganie
potrzebującym, ale nie wyręczanie ich w wywiązywaniu się ze swoich obowiązków.
Wśród instytucji systemu pomocy społecznej placówki wsparcia dziennego stanowią kluczowy
element w udzielaniu wsparcia rodzinom. To miejsca, w których dzieci mogą liczyć na uwagę
i zaangażowanie wychowawców, a ich rodzice i opiekunowie na pomoc w sprawowaniu opieki oraz
przezwyciężaniu problemów wychowawczych. Sprawne i profesjonalne funkcjonowanie takich
placówek przyczynia się do poprawy warunków osobistego rozwoju wielu potrzebującym, młodym
ludziom. Jednak, aby takie instytucje faktycznie wychodziły na przeciw diagnozowanym potrzebom i
problemom, niezbędne są działania systemowe.
W skali województwa małopolskiego mamy do czynienia z nierównomiernym rozkładem tego typu
instytucji, co powoduje, że małopolskie rodziny mają nierówny dostęp do oferowanego dla nich
wsparcia. Dotychczasowo zbierane dane na temat liczebności PWD były niewystarczające, aby
odpowiedzieć na kluczowe pytania odnośnie realnego zapotrzebowania na ich usługi oraz ogólnego
kierunku, w którym powinien iść rozwój oferowanych usług.
Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego podjęło się próby zdiagnozowania aktualnej
sytuacji małopolskich placówek wsparcia dziennego w województwie małopolskim. Oprócz wartości
poznawczej badania, głównym jego efektem ma być opracowanie przez Regionalny Ośrodek Polityki
Społecznej w Krakowie przyszłego i modelowego standardu pracy placówek wsparcia dziennego
w województwie małopolskim. Obecnie, poza podstawowymi wytycznymi odnośnie wymagań
kwalifikacji kadr w tego typu placówkach, określonymi w Ustawie o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej1, nie ma w skali regionu dokumentu, który określa zbiór zasad ich ogólnego
funkcjonowania. Mimo, iż ustawodawca pozostawia dużą dowolność w sposobie organizacji pracy
placówek wsparcia dziennego, w środowisku osób pracujących w tego typu instytucjach,
zaobserwowano oczekiwania odnośnie określenia wytycznych w zakresie organizacji i
usystematyzowania pracy takich instytucji.
Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja będzie pomocna oraz dostarczy informacji potrzebnych do
ukształtowania wyobrażenia na temat obecnej oraz oczekiwanej sytuacji placówek wsparcia
dziennego w województwie małopolskim.
1 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
6
WYKAZ DEFINICJI
Placówka Wsparcia Dziennego – to jednostka organizacyjna wspierania rodziny i systemu
pieczy zastępczej, o której mowa w Ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która
nieodpłatnie udziela wsparcia rodzinie poprzez objęcie dziecka opieką i wychowaniem. Pobyt dziecka
w placówce wsparcia dziennego jest dobrowolny, chyba, że zostanie ono do niej skierowane przez
sąd. W placówce wsparcia dziennego pod opieką jednego wychowawcy, w tym samym czasie, nie
może przebywać więcej niż 15 dzieci. W przypadku placówek o zasięgu gminnym, kontrolę nad nimi
sprawuje wójt, natomiast w przypadku placówek o zasięgu powiatowym, kontrolę sprawuje starosta
powiatowy.
Placówki wsparcia dziennego może prowadzić:
❶ gmina lub powiat,
❷ podmioty, którym gmina lub powiat zleciły prowadzenie tego typu placówek na podstawie
art. 190 Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
(Dz. U. z 2015 r. poz. 332),
❸ podmioty, które uzyskały zezwolenie od wójta lub starosty na prowadzenie placówki
wsparcia dziennego.
Placówka wsparcia dziennego może być prowadzona w formie:
❶ opiekuńczej – podstawowe cele to zapewnianie dziecku opieki, pomocy w nauce,
organizacji czasu wolnego, zabawy, zajęć sportowych jak również pobudzanie rozwoju
zainteresowań. Placówka jest często realizowana w formie kół zainteresowań, świetlic,
klubów czy ognisk wychowawczych;
❷ specjalistycznej – do celów należą organizacja zajęć socjoterapeutycznych,
terapeutycznych, korekcyjnych, kompensacyjnych oraz logopedycznych. Bardzo często
ten rodzaj placówki wsparcia dziennego realizuje indywidualne programy korekcyjne,
psychokorekcyjne czy psychoprofilaktyczne, w tym terapię pedagogiczną, psychologiczną
i socjoterapię;
❸ pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę – podstawowy cel to
prowadzenie działań animacyjnych i socjoterapeutycznych;
❹ łączone formy – placówka wsparcia dziennego może łączyć powyższe formy
działalności.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
7
WYKAZ SKRÓTÓW
CSR – (Corporate Social resposibility) Społeczna odpowiedzialność biznesu
FGI – (ang. Focus group interview ) Zogniskowany wywiad grupowy
GUS – Główny Urząd Statystyczny
IDI – (ang. Individual in-depth interview) Indywidualny wywiad pogłębiony
JST – jednostka samorządu terytorialnego
MORR – Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego
MRPiPS – do 2015 r. funkcjonuje pod nazwą Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
natomiast od 2015 r. funkcjonuje pod nazwą Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki
Społecznej
MUW – Małopolski Urząd Wojewódzki
OPS – Ośrodek Pomocy Społecznej
OZPS – Ocena Zasobów Pomocy Społecznej
PCPR – Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
PWD – Placówka Wsparcia Dziennego
ROPS – Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej
RPO WM 2014-2010 – Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na
lata
2014-2020
UMWM – Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego
WM – województwo małopolskie
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
8
WPROWADZENIE
Metodologia badania
Badanie pt. „Wsparcie dzienne dla dzieci i młodzieży w Małopolsce2 – obecne i przyszłe standardy
usług” zainicjowano jako formę wsparcia realizacyjnego Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 (RPO WM); Działanie 9.2; Poddziałanie 9.2.1. „Usługi
społeczne
i zdrowotne w regionie” oraz małopolskiego programu strategicznego „Włączenie społeczne”;
przedsięwzięcia strategicznego 2.1.1. „Rozwój oferty wsparcia rodziny ze szczególnym
uwzględnieniem dzieci i młodzieży”. Planowane wsparcie finansowe z RPO WM dla placówek
wsparcia dziennego ma być przeznaczone m. in. na powstanie nowych placówek wsparcia dziennego
(PWD)3 oraz na rozwój oferty już funkcjonujących. Obecnie brakuje aktualnych, danych dotyczących
sposobów funkcjonowania oraz organizacji pracy takich placówek w województwie małopolskim.
W celu poprawnego zdefiniowania polityki publicznej, w tym działań strategicznych, niezbędne było
pozyskanie danych i informacji, aby planowana interwencja była jak najbardziej adekwatna do
rzeczywistych potrzeb w zakresie działania PWD i udzielania przez nie wsparcia potrzebującym
rodzinom. Do najważniejszych celów badania należą:
❶ zdiagnozowanie aktualnej oferty i standardów pracy małopolskich PWD;
❷ scharakteryzowanie podopiecznych oraz ich opiekunów korzystających ze wsparcia
oferowanego przez PWD;
❸ określenie zasobów kadrowych oraz finansowych PWD,
❹ określenie systematyki pracy PWD oraz poziomu zainteresowania oferowanym przez PWD
wsparciem;
❺ zidentyfikowanie potrzeb w zakresie wsparcia dziennego dzieci i młodzieży;
❻ zidentyfikowanie barier w zaspokojeniu zdiagnozowanych potrzeb;
❼ przedstawienie systemu opieki oraz instytucji wspierających rozwój dzieci i młodzieży.
Różne instytucje publiczne dysponują danymi na temat liczby i działań PWD w województwie.
W raporcie wykorzystywane są dane z Głównego Urzędu Statystycznego, Regionalnego Ośrodka
Polityki Społecznej w Krakowie oraz Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Poszczególne instytucje
wykorzystują różne metodologie zbierania danych, co powoduje, że zakresy baz danych różnią się
między sobą i nie mogą być w pełni stosowane wymiennie. Definicyjne różnice zostały szerzej
opisane w rozdziale pt. „Liczba placówek wsparcia dziennego w województwie małopolskim”.
Na potrzeby opracowania niniejszego raportu wykorzystano operat udostępniony przez Małopolski
Urząd Wojewódzki w Krakowie. Były to jedyne dostępne dane na podstawie, których możliwa była
realizacja badania. Przede wszystkim ze względu na kwalifikowanie PWD do rejestru zgodnie z
przepisami Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz na aktualność danych
(IV.2016 r.). W rejestrze MUW funkcjonowało 121 PWD na obszarze województwa małopolskiego, w
tym 108 o zasięgu gminnym oraz 13 o zasięgu powiatowym, według stanu na 30.IV.2016 r.
2 W raporcie sformułowania: „Małopolska”, „województwo małopolskie” oraz „WM” są stosowane zamiennie.
3 W raporcie sformułowania: „Placówka wsparcia dziennego” oraz „PWD” są stosowane zamiennie.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
9
Badanie zostało zrealizowane w trzech etapach:
❶ Badanie ilościowe wśród małopolskich PWD
Cel: charakterystyka placówek wsparcia dziennego w tym zebranie danych nt. zasad
i form funkcjonowania; zdiagnozowanie potencjału kadrowego, poziomu finansowania,
sposobów współpracy z podopiecznymi i ich opiekunami oraz z innymi instytucjami. Ta
część badania miała charakter eksploracyjny i umożliwiła nakreślenie aktualnej sytuacji
PWD w województwie małopolskim oraz pozwoliła na oszacowanie wybranych
wskaźników. Przeprowadzona analiza ilościowa była punktem wyjścia dla kolejnych
dwóch etapów badawczych.
Kwestionariusz ankiety został rozesłany drogą internetową (CAWI) do wszystkich PWD
wykazanych w zestawieniu MUW4. Na potrzeby analizy udało się pozyskać 89
uzupełnionych kwestionariuszy (wskaźnik zwrotu – 73,6%). Uzyskane informacje
obejmują stan na koniec 2015 r. Kwestionariusz był wypełniany przez respondentów
zgodnie
z wiedzą na koniec 2015 roku.
❷ Badanie ilościowe wśród podopiecznych wybranych małopolskich PWD
Cel: poznanie opinii podopiecznych na temat funkcjonowania placówki wsparcia
dziennego, do której uczęszczają oraz oczekiwań w zakresie ich oferty.
Kwestionariusz ankiety został rozesłany do PWD, które zgodziły się wziąć udział w
badaniu. Otrzymano ankiety od 39 PWD przedstawiające charakterystykę 757
podopiecznych
w wieku od 10 do 18 lat, z czego 409 respondentów stanowiły dziewczynki (54%), a 348
kwestionariuszy wypełnili chłopcy.
Wykres 1. Wiek podopiecznych, którzy wypełnili ankietę, wg płci
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru N = 757 podopiecznych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania MORR
4 Badanie ilościowe zrealizowano we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Pracy przy użyciu oprogramowania CADAS.
17%
16%
15%
13%
8%
11%
9%
5% 6%
chłopcy
10 lat
11 lat
12 lat
13 lat
14 lat
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
10
❸ Badanie jakościowe wśród reprezentantów PWD oraz instytucji z nimi
współpracującymi, czyli przedstawiciele organizacji pozarządowych prowadzących
więcej, niż 1 PWD, ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie
oraz reprezentanci profesji mających bezpośrednią styczność z potencjalnymi
podopiecznymi placówek, czyli asystenci rodzinny czy pedagodzy szkolni.
Cel: zdiagnozowanie aktualnej oferty i standardów pracy PWD; charakterystyka
uczestników korzystających ze wsparcia w tego typu placówkach; zidentyfikowanie potrzeb
w zakresie wsparcia dziennego dzieci i młodzieży w województwie małopolskim;
zidentyfikowanie barier w zaspokojeniu zdiagnozowanych potrzeb w zakresie wsparcia.
W ramach tej części badania zostało zrealizowanych 28 wywiadów indywidualnych (IDI)
z przedstawicielami PWD i instytucji współpracujących z nimi oraz 3 zogniskowane
wywiady grupowe (FGI) z kierownikami PWD. W przypadku tej części badania dobór
respondentów uwzględniał istotność uczestnictwa przedstawicieli z każdego z
małopolskich subregionów.
W niniejszym raporcie wykorzystano dane pozyskane z takich instytucji jak: Regionalny Ośrodek
Polityki Społecznej w Krakowie, Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie i Główny Urząd
Statystyczny oraz zestawiono je z wynikami badania przeprowadzonego przez Małopolskie
Obserwatorium Rozwoju Regionalnego.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
11
Wsparcie dzienne dzieci i młodzieży w województwie małopolskim
Rodziny borykające się z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi mogą liczyć na wsparcie wielu
instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych. Organizacja wsparcia dziennego dla rodzin
należy do zadań gminy lub powiatu, niemniej jednak istnieje wiele innych instytucji pełniących takie
same lub podobne funkcje względem rodziny.
Ograniczanie zasobów w kontekście udzielania wsparcia dziennego rodzinom tylko do instytucji
pomocy społecznej, finansowanych z sektora publicznego, byłoby niemiarodajne i dalekie od
rzeczywistości. Dużym bogactwem w zakresie oferty i wsparcia charakteryzują się organizacje
pozarządowe i kościelne, zajmujące się pomocą społeczną, w tym pomocą rodzinom i osobom w
trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywaniem ich szans, jak i działalnością w obrębie systemu pieczy
zastępczej. Według danych publikowanych na stronach portalu ngo.pl5 w województwie małopolskim
tego typu podmiotów jest 1 109 (5 miejsce w porównaniu do pozostałych regionów)6.
W ramach realizacji zadań z wyżej wymienionego zakresu organizacje pozarządowe prowadzą
świetlice. Termin „świetlica” jest bardzo pojemny i określa różnego rodzaju podmioty, które działają na
podstawie różnych aktów prawnych, a tym samym realizują rozmaite cele. Do podstawowych typów
świetlic należą:
❶ świetlice szkolne – najbardziej znany rodzaj świetlicy. Ich zadaniem jest wspieranie
szkoły w realizacji zadań statusowych. Podstawą prawną funkcjonowania świetlic jest
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Dz. U. Nr 95, poz. 425) oraz
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych
statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624).
❷ świetlice wiejskie – pełnią funkcję centrów kultury lokalnej, organizują czas wolny
zarówno dzieciom, jak i dorosłym. Mają funkcję integracyjną – organizują życie społeczne
gminy. Mogą być zakładane zarówno przez jednostki samorządu terytorialnego, jak i
organizacje pozarządowe oraz organizacje formalne. Nie ma podstawy prawnej, która
dokładnie reguluje sposób zakładania świetlicy wiejskiej – jest to zależne od rodzaju
podmiotu, który ją zakłada.
❸ świetlice kulturalne – organizację takich świetlic reguluje Ustawa z 25 października
1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. Nr 114, poz. 493).
Ich zadaniem jest działalność kulturalna, która w rozumieniu ustawy polega na tworzeniu,
upowszechnianiu i ochronie kultury. Tego rodzaju świetlice są tworzone często np. przy
domach kultury, mogą być także zakładane przez organizacje pozarządowe. Korzystają
z nich dzieci i dorośli.
Według danych GUS w województwie małopolskim notuje się najwyższą liczbę obiektów kultury, tj.
centrów, domów, ośrodków kultury a także różnego rodzaju klubów oraz świetlic, w stosunku do
pozostałych regionów. W 2015 r. było ich 444, z których 426 było prowadzonych przez instytucje
publiczne, a pozostałe 18 były prowadzone przez podmioty prywatne. Podobnie, pod względem
różnego rodzaju kół (klubów), w których są prowadzone zajęcia dodatkowe dla dzieci
i młodzieży, Małopolska w 2015 r. zajęła trzecie miejsce w kraju (za województwami mazowieckim
oraz śląskim) z liczbą 2 415 kół (klubów) , które miały łącznie 47 234 członków.
5 Baza organizacji pozarządowych, placówek, urzędów i instytucja, Dostępna na: http://bazy.ngo.pl/
6 Stan na 01.12.2016 r.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
12
Mapa 1. Liczba obiektów kultury w powiatach w województwie małopolskim w 2015 r., wg GUS
N = 444
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Dzieci i młodzież, wymagające bardziej specjalistycznej opieki, mogą uczęszczać do ośrodków
socjoterapii. W 2015 r. w województwie małopolskim funkcjonowały w sumie 3 takie placówki,
w których było 196 miejsc statutowych i z których skorzystało 186 wychowanków. Najwięcej w kraju
takich ośrodków było w województwach: mazowieckim (16), dolnośląskim (15) i łódzkim (10). Z kolei
po przeliczeniu liczby wychowanków w stosunku do liczby młodzieżowych ośrodków socjoterapii,
Małopolska w stosunku do pozostałych województw zajęła 4 miejsce z wynikiem ok. 62 wychowanków
na jedną placówkę.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
13
Mapa 2. Liczba wychowanków młodzieżowych ośrodków socjoterapii w przeliczeniu na jeden ośrodek socjoterapii
w 2015 r.
N = 4 224
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
W działania na rzecz organizacji wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży angażują się również
podmioty biznesowe. Popularne jest zakładanie fundacji korporacyjnych lub działów odpowiedzialnych
za prowadzenie polityki społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Forma udzielania wsparcia
przez tego typu podmioty często polega na organizacji konkursów grantowych na najlepsze działania,
inwestycje na rzecz społeczności lokalnej lub programy wolontariatu pracowniczego. Według wyników
badania MORR, pt. „Zachowania proekologiczne oraz działania w ramach społecznej
odpowiedzialności biznesu wśród małopolskich przedsiębiorców”, 74% małopolskich firm wśród
podmiotów gospodarczych prowadzących CSR zadeklarowało, że ich firma prowadzi działania na
rzecz społeczności lokalnych7.
7 Stan na 2016 r.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
14
Wykres 2. Obszary prowadzenia działań z zakresu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, wskazane
przez małopolskie firmy, które wzięły udział w badaniu w 2016 r.
1%
29%
42%
51%
59%
64%
74%
76%
90%
inne
eko-znakowanie i znakowanie społeczne
programy etyczne dla pracowników
zagadnienia konsumenckie
prawa człowieka
praktyki z zakresu pracy
społeczności lokalne
środkowisko
uczciwe praktyki biznesowe
Rodzaj pytania: wielokrotnego wyboru
N = 255 małopolskich firm
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania MORR pt. „Zachowania proekologiczne oraz działania w ramach społecznej
odpowiedzialności biznesu wśród małopolskich przedsiębiorców”
Wyniki badań jakościowych, przeprowadzonych na zlecenie Małopolskiego Obserwatorium Rozwoju
Regionalnego, dowiodły, że na terenie Małopolski placówki wsparcia dziennego korzystają ze
wsparcia finansowego podmiotów sektora biznesowego. Jako przykład opisano współpracę
z przedstawicielami:
❶ Fundacji Tesco Dzieciom, która prowadzi dwa programy w ramach, których PWD
otrzymują pomoc na realizację swoich zadań statutowych. Pierwszy z programów to
„Zdrowo jeść by rosnąć w siłę” polega na organizowaniu pomocy w zakresie dożywiania
dzieci ze świetlic środowiskowych oraz ognisk wychowawczych. Kolejnym programem jest
konkurs grantowy pt. „Decydujesz, pomagamy” – w ramach niego przyznawane jest
finansowania na różnego rodzaju inicjatywy na rzecz społeczności lokalnych8.
„Ja na przykład brałam udział w takim programie Fundacji „Tesco Dzieciom” pod nazwą
"Zdrowo jeść by rosnąć w siłę." I my piszemy ofertę, zatwierdzają i dostajemy pieniądze na
dziewięć miesięcy po tysiąc pięćset złotych miesięcznie. To jest dużo, z tym, że dziesięć
procent możemy przeznaczyć na środki higieniczne a pozostałe na żywienie w formie kart
podarunkowych. I wyznaczony jest sklep Tesco, no i tam wychowawcy chodzą i robią zakupy.
Jest to bardzo fajna forma. Z tym, że oprócz tego, że są pieniądze to jeszcze jest troszeczkę
tych zajęć edukacyjnych, zajęć warsztatowych i pogadanki. Musi być wszystko
udokumentowanie na dyskietce i co miesiąc przekazywane: prace plastyczne, dyskietka, oraz
raport. Jest trochę pracy z tym, ale to jest fajna sprawa, bo tysiąc pięćset złotych to jest dużo.
Warunkiem jest dwadzieścioro dzieci, czyli ja się mieszczę.”
FGI_1
8 Więcej na ten temat pod adresem: http://www.fundacjatesco.pl/
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
15
❷ Fundacji Kulczyk– w tym programu dożywiania dzieci pt. „Żółty talerz” zrzeszający
szereg organizacji pozarządowych w Polsce9.
„Pochwalę się jeszcze, że od pierwszego września, takie szczęście mieliśmy, że
w województwie małopolskim sześć palcówek TPD10
, zostało zakwalifikowanych do realizacji
programu Fundacji (przypis. autor) Kulczyka pod nazwą „Żółty Talerz” i na cały rok mamy
sporo pieniążków, oprócz tych, co dostajemy na podwieczorki – na zdrowe podwieczorki – na
dożywianie dzieci.”
FGI_3
Więcej na temat poszczególnych programów oraz strategii społecznej odpowiedzialności biznesu
poszczególnych firm można przeczytać na portalach branżowych, które publikują coroczne raporty na
temat wybranych dobrych praktyk CSR:
❶ Forum darczyńców – http://www.forumdarczyncow.pl/
❷ Forum odpowiedzialnego biznesu – http://odpowiedzialnybiznes.pl/
❸ Firma edukacyjno – doradcza CSR Info – http://www.csrinfo.org/
W Małopolsce działają różnego rodzaju instytucje, zajmujące się organizacją czasu wolnego dla dzieci
i młodzieży oraz udzielaniem im szeroko pojętego wsparcia. Obecnie w tego typu działania angażują
się podmioty reprezentujące wszystkie sektory: publiczny, prywatny oraz pozarządowy.
9 Więcej na ten temat pod adresem: http://kulczykfoundation.org.pl/
10 TPD – towarzystwo przyjaciół dzieci
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
16
Liczba placówek wsparcia dziennego w województwie małopolskim
Dane na temat liczby placówek wsparcia dziennego są ściśle zależne od sposobu ich definiowania
oraz zastosowanej metodologii ich zliczania. Instytucje publiczne, które we własnym zakresie zbierają
podstawowe informacje na temat liczby PWD, w tym kosztów działalności, miejsc statutowych oraz
osób korzystających z ich oferty to GUS, ROPS i MUW.
Największą liczbę placówek wsparcia dziennego na terenie województwa małopolskiego oszacował
Główny Urząd Statystyczny, wg którego w Małopolsce w 2015 r. było 225 takich placówek (o 2
PWD mniej niż na koniec 2014 roku), dysponującymi 7 744 miejscami dla podopiecznych,
dającymi możliwość skorzystania 7 372 podopiecznym. Pod względem ilości placówek wsparcia
dziennego Małopolska zajęła 7 lokatę w kraju. W zestawieniu z liczbą mieszkańców, w województwie
małopolskim na jedną PWD przypada ok. 15 tys. mieszkańców, co w rankingu województw lokuje
Małopolskę na 10 miejscu. Należy jednak podkreślić, iż w statystykach prowadzonych przez GUS są
zaliczane również podmioty nieposiadające formalnego statusu PWD, ale realizujące podobne lub
analogiczne zadania.
Kolejnym źródłem są dane zebrane podczas realizacji ustawowego badania Ocena Zasobów Pomocy
Społecznej przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie. Przedmiotowym
badaniem są objęte wszystkie małopolskie ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra pomocy
społecznej w województwie. Najświeższe dane wskazują, że w 2015 r. było w sumie 130 PWD
(o 6 PWD więcej niż w 2014 r.), dysponujących 5 418 miejscami, z których skorzystało 5 530
podopiecznych11.
Wykres 3. Liczba PWD w województwie małopolskim wg GUS oraz ROPS w Krakowie
223 228 223 217 226
186
227 225
122109
124 130
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
liczba PWD wg GUS liczba PWD wg ROPS
Źródło: Bank Danych Lokalnych oraz Internetowy Obserwator Statystyk Społecznych, ROPS Kraków,
http://www.obserwator.rops.krakow.pl/
Ze względu na dostępność danych kontaktowych do placówek wsparcia dziennego,
przeprowadzone przez MORR badanie bazowało na wykazie placówek sporządzonego
przez MUW w Krakowie. Według danych MUW w Małopolsce na koniec kwietnia w 2016 r.
było 121 PWD, w tym 108 o zasięgu gminnym i 13 o powiatowym. Działały one na terenie 61
gmin i 21 małopolskich powiatów (zza wyjątkiem powiatu tatrzańskiego). W stosunku do danych na
11
Internetowy Obserwator Statystyk Społecznych, ROPS Kraków, http://www.obserwator.rops.krakow.pl/, Dostęp: 29.08.2016 r.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
17
koniec października 2015 r. liczba PWD zmalała, wówczas w rejestrze widniały 132 PWD w regionie (-
11 PWD), w tym 116 działało w zasięgu gminy (8 PWD), a 16 w zasięgu powiatu (-3 PWD). Najwięcej
PWD miało swoje siedziby w Krakowie (34), Tarnowie (9) oraz w powiatach: tarnowskim (8),
oświęcimskim i wielickim (8), natomiast najmniej PWD – po 1 placówce, działało na terenie powiatów:
limanowskiego, proszowickiego oraz Nowego Sącza.
Mapa 3. Rozmieszczenie terytorialne PWD w gminach Małopolski w 2015 r.
a) wg GUS
N = 225
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
b) wg ROPS
N = 130
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ROPS
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
18
c) Wg MUW (stan na 30.IV.2016 r.)
N = 121
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MUW
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
19
PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT BADANYCH PLACÓWEK WSPARCIA
DZIENNEGO
Rozmieszczenie terytorialne
W badaniu MORR wzięło udział 89 PWD z 20 powiatów i 51 gmin, natomiast ankiety nie wypełniły
w sumie 32 placówki z 10 gmin, do których wysłano kwestionariusz. Pozostałych 121 małopolskich
gmin nie posiadało placówek wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży zawartych w rejestrze
Wojewody.
Mapa 4. Rozmieszczenie terytorialne PWD w gminach i powiatach Małopolski
b) udział PWD w badaniu MORR (stan na 30 czerwca 2016 r.)
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Rodzaj placówek wsparcia dziennego oraz ich zasięg oddziaływania
Placówki wsparcia dziennego wg Ustawy o systemie wspierania rodziny i pieczy zastępczej pod
względem prawnym mogą posiadać gminny bądź powiatowy zasięg oddziaływania. Na potrzeby
badania kategorie zasięgu oddziaływania PWD zostały uzupełnione o dwie dodatkowe, niewskazane
przez ustawodawcę – dzielnicową oraz osiedlową. W analizie zostały one ujęte na podstawie
deklaracji respondentów w ankiecie – subiektywnego określenia, jaki, zdaniem respondentów,
placówki mają realny zasięg działania. Najczęściej małopolskie PWD wskazywały na gminny zasięg,
co potwierdziło zarówno wyniki przeprowadzonej ankiety, jak i dane publikowane przez inne instytucje.
W wykazie MUW, gminne PWD stanowiły większość (89,3%), natomiast wśród ankietowanych przez
MORR placówki o mniejszym zasięgu oddziaływania, tj. gminnym osiedlowym i dzielnicowym
stanowiły w sumie ponad 90%.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
20
Wykres 4. Zasięg oddziaływania badanych PWD w 2015 r.
68,5%
16,9%
9,0%
5,6%
gminny
dzielnicowy
powiatowy
osiedlowy
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N=89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Na potrzeby opracowania została stworzona klasyfikacja liczby miejsc statutowych w małopolskich
PWD. Zgodnie z wspomnianym rejestrem MUW, na koniec kwietnia 2016 r. było w sumie 5 168 miejsc
statutowych w małopolskich PWD (średnio ok. 43 miejsc na jedną placówkę). Przeważały placówki
posiadające od 31 do 50 miejsc statutowych (62,8%). Drugie pod względem popularności były PWD
posiadające od 51 do 70 miejsc statutowych (15,7%),a kolejne to te posiadające od 71 do 100 (9,9%
PWD).
Podobne wyniki uzyskano na podstawie analizy własnej MORR. Biorące udział w badaniu
PWD posiadały średnio 46 miejsc statutowych. W sumie naliczono 4 102 miejsc, z czego 63,5%
miejsc oferowały opiekuńcze PWD, 23,5% miejsc oferowały specjalistyczne PWD, 0,6% miejsc
oferowały placówki realizujące pracę podwórkową. Pozostałe 12,4% miejsc oferowały PWD łączące
różne formy działalności. Zróżnicowanie PWD pod względem dysponowania miejscami statutowymi
wahało się od 10 do 265 miejsc statutowych w placówce. Przeważały jednak podmioty, w których
liczba miejsc statutowych była niższa od średniej grupowej – dominowały placówki posiadające mniej,
niż 50 miejsc statutowych (78,7%). Największe placówki, tj. posiadające powyżej 100 miejsc
statutowych zanotowano w gminach: Bochni, Tarnowie, Trzebini (po 1 PWD) oraz w Krakowie (4
PWD).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
21
Wykres 5. Liczba miejsc statutowych w małopolskich PWD w 2016 r.
a) wg MUW
N=121
Źródło: opracowanie własne na podstawie wykazu MUW
b) wg badania ankietowego MORR w 2015 r.
N=89 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
2,5%
62,8% 15,7%
9,9%
2,5% 6,6%
10 miejsc
od 11 do 30 miejsc
od 31 do 50 miejsc
od 51 do 70 miejsc
od 71 do 100 miejsc
ponad 100 miejsc
1,1%
58,4% 21,3%
9,0%
2,2% 7,9%
10 miejsc
od 11 do 30 miejsc
od 31 do 50 miejsc
od 51 do 70 miejsc
od 71 do 100 miejsc
ponad 100 miejsc
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
22
Mapa 5. Rozmieszczenie przestrzenne małopolskich PWD wg zasięgu działania oraz liczby miejsc statutowych
w 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Ustawodawca wyróżnił 3 formy działania placówek: opiekuńczą, specjalistyczną oraz pracy
podwórkowej realizowanej przez wychowawcę. Dopuszczono również możliwość łączenia
wymienionych w Ustawie form funkcjonowania , tj. przykładowo posiadanie jednocześnie charakteru
placówki o profilu specjalistycznym i opiekuńczym. W województwie małopolskim są placówki
reprezentujące wszystkie wspomniane formy działalności. Najbardziej popularne są opiekuńcze
placówki wsparcia dziennego (67,4% ankietowanych PWD oraz 77,7% PWD
wymienionych w rejestrze MUW). W grupie badanych podmiotów 73 z nich miały profil placówki
opiekuńczej lub łączyły go z inną formą działalności, były one zlokalizowane na terenie 17 powiatów
oraz 47 gmin. Najwięcej opiekuńczych PWD było na terenie Krakowa (18 PWD) oraz Oświęcimia,
Wadowic i Tarnowa (po 3 PWD). W Małopolsce działają również placówki o profilu
specjalistycznym (14,6% ankietowanych PWD oraz 19,0% z rejestru MUW). Wśród
badanych placówek te o profilu specjalistycznym lub łączące go z innego rodzaju działalnością były
zlokalizowane na terenie 12 powiatów oraz 19 gmin, z czego najwięcej zanotowano w gminach:
Kraków (5 PWD), Tarnów (3 PWD) oraz Oświęcim i Wadowice (po 2 PWD). W badaniu tylko 1
placówka specjalizowała się w pracy podwórkowej wychowawcy, a 4 pozostałe łączyły tą formę pracy
z dziećmi z innego rodzaju działalnością (PWD w gminach: Bystra-Sidzina, Dobczyce, Kraków i
Tarnów). Stosunkowo niewielką popularność pracy podwórkowej oraz łączenia jej z innymi formami
pracy wykazują również dane w rejestrze Wojewody (odpowiednio 0,8%i 2,5%). Wśród
ankietowanych placówek 15,7% łączyło różne formy działalności, a ich podopieczni
mogli liczyć zarówno na podstawową opiekę, jak i specjalistyczną pomoc.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
23
Tabela 1. Badane PWD wg ich rodzaju działalności – rejestr MUW oraz badanie MORR, stanu na koniec 2015 r.
Rodzaj placówki Zestawienie
PWD MUW
% Zestawienie
PWD MORR
%
opiekuńcza 94 77,7% 61 68,5
specjalistyczna 23 19,0% 14 15,7
pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę 1 0,8 1 1,1
połączone formy 3 2,5 13 14,6
suma 121 100 89 100
Dane z MUW: N=121
Dane MORR: N=89
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR i wykazu MUW
Organy prowadzące i długość funkcjonowania PWD
Zadania z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej realizują jednostki organizacyjne
samorządu terytorialnego, które samodzielnie mogą organizować pracę placówek wsparcia dziennego
lub zlecić realizację tego zadania podmiotom zewnętrznym np. organizacjom pozarządowym lub
kościelnym. Istnieje możliwość, że tego typu placówki mogą funkcjonować bezpośrednio
w strukturach lub w połączeniu z poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej
tj. przykładowo z powiatowymi centrami pomocy rodzinie czy gminnymi, miejskimi lub miejsko-
gminnymi ośrodkami pomocy społecznej.
Ankietowane PWD były najczęściej prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego (43,8%
PWD) lub przez organizacje pozarządowe (42,8% PWD). Pozostałe z nich w większości były
prowadzone przez podmioty kościelne (11,2% PWD).
Tabela 2. Organy prowadzące badane PWD w 2015 r.
Organ prowadząc PWD Ilość %
samorząd terytorialny 39 43,8
organizacja pozarządowa 38 42,8
podmiot kościelny 10 11,2
osoba prawna 1 1,1
inny podmiot 1 1,1
suma 89 100
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N=89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Z przeprowadzonej analizy wynika, że średnia długość funkcjonowania PWD w
Małopolsce wyniosła 15,5 lat. Najdłuższy staż – 31 lat działalności – wykazała placówka
funkcjonująca od 1985 roku w Krakowie. Wśród ankietowanych placówek 9 z nich (12,2%) wykazało
ponad 20-letni i staż działalności. Większość z nich funkcjonowało w Krakowie (5 PWD), a pozostałe
w Wadowicach (2 PWD), Miechowie i Andrychowie (po 1 PWD). W Małopolsce najbardziej popularne
są placówki funkcjonujące od 6 do 10 lat (prawie 40% ankietowanych podmiotów). Najwięcej z grupy
ankietowanych PWD zostało założonych w latach 2006 – 2008 (17 PWD).
Przestrzenna analiza średniego czasu funkcjonowania PWD, które wzięły udział w badaniu
ankietowym MORR, wskazuje, że w 50% małopolskich gmin średni okres funkcjonowania PWD
wyniósł od 6 do 10 lat, w 14% gmin od 11 do 16 lat, natomiast w zaledwie 5% gmin średnia długość
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
24
istnienia PWD wahała się w granicach 16-18 lat. Tylko w czterech gminach PWD funkcjonowały
średnio dłużej niż 20 lat (gminy: Olkusz, Andrychów, Lipnica Wielka oraz Kamienica).
Mapa 6. Średnia długość funkcjonowania małopolskich PWD w 2015 r.
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Realizacja wymagań lokalowych i sanitarnych
W Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej12 zostały określone wymagania lokalowe
i sanitarne jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzona placówka wsparcia dziennego.
Zgodnie ze wspomnianą wcześniej ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz jej
nowelizację13
organy prowadzące publiczne i niepubliczne placówki wsparcia dziennego winny
dostosować organizację i standardy placówek do obowiązujących przepisów. Na podstawie
wprowadzonych przepisów:
publiczne PWD, które powstały przed dniem 1 stycznia 2012 r., powinny do dnia 1 stycznia
2015 r. dokonać zmian organizacyjnych w zakresie dokumentów powołujących oraz statutów,
placówki niepubliczne w obecnym kształcie mogły funkcjonować nie dłużej niż do 30 czerwca
2015 r. Do tego czasu, aby móc dalej funkcjonować, miały w taki sposób zorganizować
placówkę, aby ta zapewniała dzieciom bezpieczne i higieniczne warunki pobytu. Ponadto,
12
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 października 2015 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych, jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzona placówka wsparcia dziennego, Dostępny na: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20150001630&min=1 13
Ustawa z dnia 25 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2014 poz. 1188)
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
25
należy dodać, że sytuacja każdej placówki powinna być rozpatrzona indywidualnie –
w szczególności biorąc pod uwagę jej specyfikę oraz liczbę dzieci, które do niej uczęszczają.
Należy jednak wskazać, że terminy na dostosowanie warunków lokalowych są
systematycznie przedłużane,
dla placówek wsparcia dziennego (publicznych i niepublicznych) prowadzonych na podstawie
zlecenia lub na mocy zezwolenia, powstałych po 1 stycznia 2012 r. i przed dniem 19 września
2014 r. nic się nie zmienia i do tych placówek zastosowanie znajdują przepisy w brzmieniu
obowiązującym przed dniem wejścia w życie nowelizacji z dnia 25 lipca 2014 r.,
dla placówek wsparcia dziennego zarówno publicznych jak i niepublicznych (prowadzonych
na podstawie zlecenia lub na mocy zezwolenia), które powstały po dniu 19 września 2014 r.
i przed dniem 5 września 2015 r. zastosowanie znajdą przepisy obowiązujące przed dniem
wejścia w życie nowelizacji. Od 5 września 2015 r. będą one zobowiązane spełniać nowe
wymagania. W praktyce oznacza to, że od 5 września 2015 r. muszą spełniać warunki
określone w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 18 b ust 3 ustawy,
placówki wsparcia dziennego, które powstały po dniu 5 września 2015 r. muszą spełniać
standardy z rozporządzenia, o którym mowa powyżej. Reasumując placówki te mają czas do
wskazanej powyżej daty, aby – w porozumieniu z samorządem gminnym – przystosować
placówkę do wymagań, jakie samorząd ten postawi.
Wykres 6 Odpowiedź na pytanie, czy placówki realizują wymagania lokalowe i sanitarne
.
84,3%
10,1%
5,6%
tak
nie
nie wiem
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W województwie małopolskim 84,4% badanych PWD zadeklarowało, iż spełniało wymagania
ustawowe. Zatem większość PWD spełnia określone przez ustawodawcę wymagania, niepokojący
jest jednak fakt, iż 15,6% PWD nie spełnia lub nie ma zdania w tej kwestii. Niektórzy respondenci,
którzy wzięli udział w badaniu jakościowych, zwracali uwagę na problem z wywiązywaniem się z
wymogów ustawowych odnośnie warunków lokalowych i określali je jako trudne do realizacji.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
26
Mapa 7. Spełnianie wymagań lokalowych i sanitarnych, określonych w rozporządzeniu Ministra MPiPS przez
badane PWD w 2015 r.
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Ocena ogólnej sytuacji placówek wsparcia dziennego w perspektywie respondentów badania jakościowego
Wyniki przeprowadzonego badania jakościowego dostarczyły wiele wniosków na temat ogólnej oceny
respondentów, biorących udział w badaniu dotyczącym aktualnej sytuacji placówek wsparcia
dziennego w województwie małopolskim. W badaniu uczestniczyli respondenci zarówno bezpośrednio
zaangażowani w pracę poszczególnych placówek wsparcia dziennego, czyli kierownicy wybranych
PWD, jak i reprezentanci instytucji współpracujących z małopolskimi PWD. Wszyscy uczestnicy
badania potwierdzili, iż istnieje duża potrzeba funkcjonowania tego typu placówek, ponieważ
odgrywają bardzo ważną rolę w procesie organizowania wsparcia dla rodzin, w szczególności
tych będących pod opieką instytucji pomocy społecznej. Zdaniem badanych, rolą placówek
wsparcia dziennego jest uzupełnianie deficytów wychowawczych rodzin korzystających z pomocy
społecznej. Usługi pełnione przez PWD mają dwa wymiary:
❶ praktyczny – sprawowanie dziennej opieki nad dziećmi, pomoc w odrabianiu lekcji,
organizacja czasu wolnego, dożywianie;
❷ wychowawczy – kształtowanie postaw u podopiecznych oraz przekazywania
odpowiednich wzorców zachowań.
Ogólna sytuacja placówek wsparcia dziennego w województwie małopolskim, zdaniem niektórych
respondentów, jest bardzo zróżnicowana, co jednocześnie wpływa na jakość udzielanego rodzinom
wsparcia w poszczególnych częściach Małopolski. Jedną z przyczyn dużego zróżnicowania sposobu
organizacji pracy jest brak obowiązujących regulacji odnośnie standardów pracy placówek wsparcia
dziennego na poziomie regionalnym oraz krajowym. Zdaniem badanych jedynym aktem prawnym,
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
27
w którym są zawarte podstawowe wytyczne odnośnie sposobu organizacji PWD, jest Ustawa
o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w której zawarto podstawowe regulacje odnośnie
wymaganych kwalifikacji kadr tego typu placówek oraz maksymalnej liczby dzieci, pozostającej pod
opieką jednego wychowawcy (jak wcześniej wskazano – 15). Istnieją również dodatkowe regulacje
odnośnie wymaganych warunków higienicznych i sanitarnych w lokalach, w których organizowane są
placówki wsparcia dziennego.
Na podstawie wyników badania jakościowego stwierdza się, iż istnieje potrzeba
wypracowania ogólnego modelu pracy placówek wsparcia dziennego, przydatnego do
wdrożenia w poszczególnych warunkach lokalnych. Pożyteczny byłby również katalog
dobrych praktyk zawierający przykłady efektywnych rozwiązań czy to w aspekcie ich
oferty czy sposobu pracy z dziećmi i ich rodzicami/ opiekunami prawnymi. Takie
rozwiązania ułatwiłyby jednoznaczne nakreślenie katalogu zadań tego typu placówek oraz
obowiązków ich pracowników. Tego typu potrzeba została zasygnalizowana m.in. przez asystentów
rodzinnych. Zdaniem niektórych z nich na terenie województwa małopolskiego funkcjonują placówki,
których kadry nie angażują się w pełni w proces wychowywania swoich podopiecznych i ograniczają
swoje usługi do zaspokojenia tylko podstawowych potrzeb dzieci i młodzieży.
„Jest z tym bardzo różnie. Pokutuje to, że nie ma standardów. Kiedyś jak placówki
funkcjonowały w systemie pomocy społecznej, to były określone standardy, one nie były
bardzo rozbudowane, ale były pewne wskazówki do pracy. Obecnie to ograniczono do kilku
zdań w ustawie i temat jest otwarty. Na szczęście został standard, że pracownicy muszą być
wykwalifikowani, mieć doświadczenie w pracy z dziećmi (…). Bardzo często w mniejszych
lokalnych środowiskach praca kończy się na zapewnieniu opieki, zagospodarowaniu czasu
wolnego, pomocy w nauce i dożywianiu. Dysproporcje między placówkami są bardzo duże.”
IDI MUW
Dobrą praktykę zaobserwowano w powiecie wielickim na terenie, którego placówki wsparcia
dziennego są dotowane przez PCPR i aby podnieść jakość współpracy instytucji, polepszyć przepływ
informacji są organizowane grupy robocze dla kadr zarządzających PWD. Jednym z rezultatów
prac grupy było ujednolicenie dokumentacji na podstawie, której placówki prowadzą
sprawozdawczość odnośnie postępów pracy z podopiecznymi. Korzyścią tego było usprawnienie
procesu zarządzania systemem wsparcia dziennego w powiecie wielickim. Widząc realne efekty
takiego rozwiązania respondenci zaproponowali, aby podobne regulacje zostały wprowadzone na
wyższym regionalnym, a nawet krajowym poziomie.
„Nie ma zgrzytów, tylko była kwestia wypracowania jednolitych dokumentów (…) wśród
placówek. Każda z placówek ma swoją specyfikę – chodzi o środowisko. Jedna placówka
kładzie nacisk na pracę z rodzicami, inna placówka może mieć potrzebę skupiać się na czymś
innym. Natomiast fajnie by było mieć możliwość ujednolicenia dokumentów, na których się
pracuje. Nawet jeżeli by chodziło o obszar województwa. (…) ale na naszym poziomie jest to
ujednolicone, właśnie dzięki tej grupie wsparcia dla pracowników. Mówimy o dokumentach, na
których pracują placówki wsparcia dziennego, ponieważ przepisy są niejasne. Fajnie by było,
gdyby to było na podstawie odgórnych rekomendacji, wzorców.”
IDI PCPR_1
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
28
FINANSE BADANYCH PLACÓWEK WSPARCIA DZIENNEGO
Budżet
W województwie małopolskim funkcjonują zarówno bardzo zasobne placówki wsparcia dziennego,
których budżet znacznie odbiega od średniej wojewódzkiej: 178,8 tys. zł, jak i te o znacznie
mniejszych budżetach oraz zasobach materialnych – w 2015 r. 44,0% badanych placówek
dysponowało budżetem rocznym nie przekraczającym 100 tys. zł, z których budżety ok. 15% były
niższe niż 50 tys. zł. 33,3% placówek miało do dyspozycji budżet o wartości od 100 do 200 tys. zł,
natomiast 6 placówek (7,1%) dysponowało budżetem wynoszącym od 600 tys. do 1 mln zł.
Tabela 3. Wysokość budżetów badanych PWD w 2015 r.
Kwota Ilość PWD %
do 100 tys. zł 37 44,1
100 tys. – 200 tys. zł 28 33,3
200 tys. – 300 tys. zł 8 9,5
300 tys. – 600 tys. zł 5 6,0
600 tys. – 1 000 tys. zł 6 7,1
suma 84 100
Rodzaj pytania: otwarte
N = 84
Brak danych = 5
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W 2015 r. w grupie ankietowanych placówek te o opiekuńczym profilu działalności miały
przeciętnie niższy budżet (średnia wyniosła 119 tys. zł), niż w przypadku tych o
pozostałych formach działalności (średnia wyniosła 310 tys. zł). Porównując średnią
wysokość budżetów wśród podmiotów prowadzących PWD, prowadzone przez samorząd gminny lub
powiatowy opiekuńcze PWD miały nieco wyższy średni roczny budżet (ok. średnio 137 tys. zł), od tych
prowadzonych przez innego rodzaju podmioty, tj. organizacje pozarządowe i kościelne oraz osoby
prawne (ok. średnio 106 tys. zł). W przypadku placówek specjalistycznych, mieszanych oraz pracy
podwórkowej zaobserwowano odwrotną zależność. PWD prowadzone przez organizacje
pozarządowe, kościelne oraz osoby prawne wykazały średnio wyższy budżet (ok. 388 tys. zł) niż PWD
prowadzone przez samorząd gminny i powiatowy (ok. średnio 185 tys. zł). Wnioskując na temat
budżetów badanych placówek wsparcia dziennego należy podkreślić, iż znaczna większość z nich
(ponad 70%) ma niższy budżet, niż wyliczona średnia dla całej grupy badanych placówek. Ponadto 6
placówek, które wykazały najwyższe budżety, liczące ponad 600 tys. zł znajdują się w największych
miastach regionu: w Krakowie (5 PWD) oraz Tarnowie (1 PWD).
Na potrzeby raportu przeliczono wysokość budżetów z 2015 r. ankietowanych PWD w stosunku do
liczby miejsc statutowych jakimi dysponują. Również w takim zestawieniu widoczne są duże
dysproporcje pomiędzy małopolskimi placówkami. Wartości w badanej grupie wahają się od 700 zł na
1 miejsce statutowe (PWD w Bobowej) do 29,1 tys. zł na 1 miejsce statutowe. Średnia w grupie
wyniosła 3,7 tys. zł na jedno miejsce statutowe, jednak w ponad połowie PWD (56,0%) budżet w
przeliczeniu na jedno miejsce statutowe jest niższy, niż średnia wyliczona dla wszystkich
placówek, które podały kwotę swojego budżetu.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
29
Wykres 7. Wysokość budżetu badanych PWD w przeliczeniu na jedno miejsce statutowe w 2015 r.
17%
64%
17%
1%1%
od 0,7 tys. zł do 2 tys. zł
od 2 tys. zł do 5 tys. zł
od 5 tys. zł do 10 tys. zł
od 10 tys. zł do 20 tys. zł
powyżej 20 tys. zł
N = 84
Brak danych = 5
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Mapa 8. Przestrzenne rozmieszczenie rodzajów PWD w korelacji z ich średnim budżetem w Małopolsce
w 2015 r.
N = 84
Brak danych = 5
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
30
Źródła finansowania
Najczęściej małopolskie PWD były prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego
– 43,8% oraz organizacje pozarządowe – 42,7%. Dla 52,3% PWD w 2015 r. jedynym
źródłem dochodów były środki publiczne rozdysponowane przez instytucje samorządu
terytorialnego. Pozostałe placówki najczęściej łączyły różne formy dofinansowania, z których
najpopularniejsze były fundusze z darowizn (27,9% PWD), środków prywatnych (10,5% PWD) i
zbiórek publicznych (9,3% PWD). 8,1% ankietowanych PWD wskazało również innego rodzaju źródła
finansowania; szczególnie przychody z odpisu 1% podatku od osób fizycznych, granty z organizacji
pozarządowych oraz dofinansowania z organizacji kościelnych. W ogólnym ujęciu tylko 2 placówki
sięgnęły po środki zagraniczne np. fundusze norweskie. Większość PWD prowadzonych przez
jednostki samorządu terytorialnego posiadało dochody głównie z publicznego źródła, z których 39,1%
pozyskiwało dodatkowo fundusze z innych źródeł. Z kolei znaczna większość (80,0%) placówek
prowadzonych przez inne podmioty, niż jednostki samorządu terytorialnego (tj. organizacje
pozarządowe i kościelne oraz osoby prawne) miała bardziej zdywersyfikowane źródła dochodów.
Tabela 4. Źródła finansowania badanych PWD w 2015 r.
Pytanie wielokrotnego wyboru
N = 86 PWD
Brak danych = 3 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W celu prezentacji źródeł finansowania w PWD na poziomach gmin wyróżniono 3 główne kategorie
finansowania: publiczne, prywatne oraz inne (tj. kampania 1%, wpłaty rodziców, dotacje z fundacji
oraz projektów).
Źródła finansowania Liczba PWD %
Środki publiczne samorządu terytorialnego 84 97,7%
Darowizny 24 27,9%
Środki prywatne 9 10,5%
Zbiórki publiczne 8 9,3%
Inne 7 8,1%
Krajowe środki publiczne
(z wyłączeniem samorządu terytorialnego) 6 7,0%
Przychody z odpisu 1% PIT 6 7,0%
Zagraniczne środki publiczne 2 2,3%
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
31
Mapa 9. Przestrzenna prezentacja średniego budżetu małopolskich PWD oraz głównych źródeł finansowania w
2015 r.
N = 86 PWD
Brak danych = 3 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Wydatki na PWD
Na podstawie danych pozyskanych od Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, ze sprawozdania
rzeczowo-finansowego z wykonania przez gminy zadań z zakresu wspierania rodziny
i systemu pieczy zastępczej za II półrocze w 2015 r., rokrocznie sporządzanego dla Ministerstwa
Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej14, wydatki na utrzymanie placówek wsparcia dziennego
poniesione przez gminy w województwie małopolskim wyniosły w sumie 9 145 385 zł (o
1 139 025 zł więc, niż w poprzednim półroczu). 62,4% tych wydatków dotyczyło placówek
prowadzonych przez inne podmioty, niż gmina. Skala zróżnicowania poziomu finansowania
placówek wsparcia dziennego jest bardzo szeroka, od kwoty jaką poniosła gmina Kraków: 3 692 374
zł (40,4% wszystkich wydatków w skali regionu) po kwotę 125 zł, jaką poniosła gmina Biskupice.
Względnie wysokie finansowania wykazały gminy: Bochnia (889 775 zł), Trzebinia (499 048 zł) oraz
Tarnów (298 985 zł).
Biorąc pod uwagę koszty prowadzenia i utrzymania PWD warto również przytoczyć wyniki
realizowanego przez ROPS badania „Oceny Zasobów Pomocy Społecznej” za 2015 rok. Zgodnie
z analizą łączny koszt prowadzenia i utrzymania placówek wsparcia dziennego skali 14
Od 2005 r. instytucja funkcjonowała pod nazwą: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, natomiast od 2015 roku funkcjonuje
pod nazwą Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
32
województwa wyniósł 19 098 722 zł. Największy roczny koszt prowadzenia i utrzymania
placówek wsparcia dziennego wykazały ośrodki pomocy społecznej z gmin: Kraków (7 736 798 zł),
Trzebinia (987 584 zł), Tarnów (937 110 zł), Bochnia (889 774 zł) oraz Chrzanów (500 741 zł).
Rozbieżność przytoczonych kwot jest pochodną przyjętych definicji: „wydatków na utrzymanie”15
oraz
„kosztów utrzymania”16
.
Mapa 10. Wydatki z budżetu gmin w Małopolsce na PWD w II półroczu w 2015 r.
N = 121
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania rzeczowo-finansowego z wykonania przez gminę zadań z zakresu wspierania rodziny
i systemu pieczy zastępczej sporządzonego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, za okres 2015 r.
15
Wydatki na utrzymanie PWD są ustalane proporcjonalnie do powierzchni użytkowej lokalu w stosunku do powierzchni użytkowej wszystkich lokali w danym budynku, obciążające właściciela, obejmujące: opłatę za użytkowanie wieczyste gruntu, podatek od nieruchomości oraz koszty: konserwacji, utrzymania należytego stanu technicznego nieruchomości oraz przeprowadzonych remontów, zarządzania nieruchomością, utrzymania pomieszczeń wspólnego użytkowania, ubezpieczenie nieruchomości, Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2001 r. Nr 71, poz. 733 ze zm.), art.2. 16
Koszty są ponoszone na utrzymanie lokali mieszkalnych i użytkowych, koszty eksploatacji oraz koszty świadczonych usług, GUS, www.stat.gov.pl, Dostęp:30.09.16 r.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
33
Sytuacja finansowa placówek wsparcia dziennego w opinii respondentów badania jakościowego
Temat zróżnicowanej sytuacji finansowej małopolskich placówek wsparcia dziennego był często
poruszany przez uczestników badania jakościowego. Szczególnie, zdaniem respondenta
reprezentującego MUW, są obserwowalne dysproporcje pomiędzy placówkami mającymi swoją
siedzibę w dużych miastach, a tymi, które są zlokalizowane na terenie gmin wiejskich. Głównymi
przyczynami tego rodzaju różnic, zdaniem respondentów, były większe możliwości nawiązywania
współpracy oraz uzyskiwania dodatkowego finansowania, jakie mają placówki w większych miastach
oraz nastawienie władz lokalnych do kwestii funkcjonowania tego typu placówek na terenie
poszczególnych gmin.
„Kondycja PWD jest różna, w dużych ośrodkach jest lepiej, w małych gminach jest ciężko. To
jest jednak niełatwa sytuacja, poza dużymi aglomeracjami, bo tu jest wszystko w porządku
i możliwości są duże. Mamy sygnały, że w małych ośrodkach te pieniądze są niewielkie
i trudno coś atrakcyjnego zorganizować. Ponadto, lokalowo czasem nie domagają. Na
kontrolach są często sygnały, że środki są niewystarczające. Finansowanie PWD to jednak
zadanie lokalnych władz samorządowych. Może przydałoby się wsparcie sponsorów, ale
o takie trudno.”
IDI MUW
Są więc placówki, których sytuacja finansowa jest na tyle dobra, iż umożliwia satysfakcjonującą
realizację zadań PWD, na co przykładowo zwrócili uwagę respondenci reprezentujący PCPR-y
w powiecie wadowickim oraz tarnowskim.
„Nasze placówki są solidne (…). Można sobie wybrać placówkę, w której chce się
uczestniczyć. Z naszego punktu widzenia te placówki dobrze funkcjonują, zadowalająco”.
IDI_PCPR_1
„PWD nie zgłaszają wyjątkowych problemów finansowych. Oczywiście dodatkowe środki na
pewno byłyby spożytkowane, tym niemniej placówki są teraz na prawdę dobrze wyposażone.”
IDI_PCPR_2
Potrzeby finansowe zostały zgłoszone przez większość badanych respondentów. Zróżnicowana jest
jednak ich skala: od potrzeby uzupełnienia braków w wyposażeniu do problemów z utrzymaniem
płynności finansowej poprzez brak możliwości rozbudowania lub udoskonalenia oferty placówki.
Najczęściej problem deficytów finansowych wskazywano w kontekście:
zatrudniania dodatkowych specjalistów;
wydłużania czasu pracy placówek;
zapewnienia odpowiedniego, większego lokalu, który spełniałby oczekiwania podopiecznych;
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
34
organizacji transportu dla dzieci z ich rodzinnych domów do PWD znajdujących się na terenie
sąsiednich wsi lub gmin.
Kierownicy wybranych placówek wsparcia dziennego, którzy wzięli udział w organizowanych
wywiadach grupowych, również wspominali o problemach finansowych w ich placówkach. Dotyczyły
one przede wszystkim PWD z małych gmin oraz tych z relatywnie mniejszą liczbą podopiecznych.
Niektórzy respondenci podczas wywiadów podzielili się własnymi strategiami radzenia sobie z
problemem niewystarczających środków finansowych w postaci: szukania wsparcia u sponsorów
(lokalnych firm), ubiegania się o granty w ramach ogłaszanych konkursów i programów,
organizowanych zarówno przez instytucje publiczne, prywatne i pozarządowe. Do przykładów tego
typu działań zaliczono między innymi programy:
❶ Fundacja „Tesco Dzieciom” i jej Ogólnopolski Program Dożywiania
Potrzebujących Dzieci „Zdrowo jeść, by rosnąć w siłę”. Program działa od 2012
roku i jest skierowany do podopiecznych placówek wsparcia dziennego. PWD, która
korzystała z tego rodzaju wsparcia otrzymywała przez 9 miesięcy po 1500 złotych
miesięcznie, z czego 10% można było przeznaczyć na środki higieniczne, a pozostałe na
żywienie w formie kart podarunkowych17
;
❷ Program „Żółty Talerz” – program uruchomiony przez Kulczyk Foundation wraz
z pięcioma polskimi organizacjami pozarządowymi: Caritas, Banki Żywności, Towarzystwo
Przyjaciół Dzieci, Polski Czerwony Krzyż i SOS Wioski Dziecięce. Umożliwia wsparcie
działalności placówek wsparcia dziennego w zakresie dożywiania podopiecznych18
;
❸ Firma Ikea – jedna z PWD pozyskała z Ikei używane do działań marketingowych meble,
które zostały przekazane na wyposażenia placówki;
❹ Działalność Małopolskiej Federacji Świetlic (MFP) – organizacja pozarządowa
zrzeszającą szereg świetlic i placówek wsparcia dziennego. Jej celem jest prowadzanie
działań wspierających tego typu podmioty, organizowanie wspólnych akcji, aplikowanie
o środki oraz wymiana doświadczeń.
17
Więcej informacji na temat programu można znaleźć na stronie internetowej: www.fundacjatesco.pl 18
Więcej informacji na temat programu można znaleźć na stronie internetowej: www.kulczykfoundation.org.pl
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
35
CHARAKTERYSTYKA PODOPIECZNYCH BADANYCH PLACÓWEK WSPARCIA
DZIENNEGO
Wiek podopiecznych
Ze wsparcia ankietowanych PWD w 2015 r. skorzystało w sumie 4 48919 podopiecznych,
wśród nich minimalnie przeważały dziewczynki (2 214) i stanowiły 51,4% korzystających
ze wsparcia dzieci i młodzieży. Chłopców uczęszczających na zajęcia w PWD było 2 090
(48,5%). Wśród podopiecznych, ankietowanych placówek, najliczniejszą kategorią wiekową były
dzieci w wieku od 6 do 10 roku życia (46,1%) oraz od 11 do 15 roku życia (42,0%). Najmniejszy udział
stanowiły najmłodsze dzieci w wieku od 3 do 5 lat (1,4%) oraz młodzież powyżej 18 roku życia (2,4%).
Tabela 5. Podopieczni badanych PWD wg kategorii wiekowych oraz podziału na płeć w 2015 r.
Kategorie wiekowe Liczba dzieci
ogółem Liczba
chłopców Liczba
dziewczynek % ogółem
3 – 5 lat 59 35 24 1,4%
6 – 10 lat 1 984 1003 981 46,1%
11 – 15 lat 1 808 841 967 42,0%
16 – 18 lat 350 157 193 8,1%
powyżej 18 roku życia
103 54 49 2,4%
suma 4 30420 2 090 2 214 100,0%
Rodzaj pytania: otwarte
N = 89 PWD
Braki danych = dane szczegółowe dla 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
19
Suma dzieci i młodzieży korzystających ze wsparcia ankietowanych PWD. W przypadku danych szczegółowych (liczba dzieci
i młodzieży, korzystających ze wsparcia ankietowanych PWD w podziale na płeć oraz wiek), brakuje danych dla 185 dzieci z 1
ankietowanej PWD, która nie podała bardziej szczegółowych danych. Analizy dotyczące liczby dzieci i młodzieży,
korzystających ze wsparcia ankietowanych PWD w podziale na płeć oraz wiek dotyczą liczby podopiecznych, pomniejszoną
o 185 dzieci w przypadku, których brakuje danych na temat ich płci oraz wieku. 20
Liczba dzieci i młodzieży korzystających ze wsparcia ankietowanych PWD, pomniejszona o 185 (liczba dzieci
i młodzieży korzystających ze wsparcia ankietowanych PWD, dla których brakuje danych).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
36
Mapa 11. Rozmieszczenie terytorialne podopiecznych badanych PWD w 2015 r.
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Sposoby dotarcia podopiecznych do placówek
W różny sposób placówki wsparcia dziennego pozyskują swoich podopiecznych. Najczęściej
rodzice lub opiekunowie prawni samodzielnie zgłaszają swoje dzieci do PWD, co
potwierdziło 94,2% ankietowanych placówek. Popularne jest również samodzielne zgłoszenie
się dziecka do placówki (w 47,7% PWD). Z instytucji z otoczenia potrzebujących dzieci i młodzieży to
najczęściej pracownicy szkół oraz gminnych ośrodków pomocy społecznej sugerują korzystanie ze
wsparcia PWD, co potwierdziły kolejno 53,5% i 45,3% PWD. Najmniej popularne jest kierowanie
podopiecznych do placówek przez pracowników PCPR-ów (10,5% PWD) oraz przez sąd (5,6% PWD).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
37
Wykres 8. Odsetek podopiecznych pod względem sposobu dotarcia do badanych PWD w 2015 r.
Rodzaj pytania: pytanie otwarte
N = 4 173 podopiecznych z 86 PWD
Braki danych = 3 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W ramach badania MORR zapytano również podopiecznych, o to skąd się dowiedzieli o możliwości
skorzystania z oferty placówki wsparcia dziennego. Wynika, że najczęściej dowiadują się o niej od
swoich kolegów i koleżanek (42,9% ankietowanych) lub od swoich rodziców/ opiekunów
prawnych (34,2%).
Wykres 9. Źródła informacji o PWD wskazane przez badanych podopiecznych
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 757 podopiecznych PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
58,7%
26,2%
9,6%
5,0%
0,3% 0,2% 0,1% podopieczni zgłoszeni przez ich
rodziców/ lub opiekunów prawnych
podopieczni, którzy zgłosili sięsamodzielnie
podopieczni zgłoszeni przez szkołę
podopieczni zgłoszeni przez ośrodekpomocy społecznej
podopieczni zgłoszeni przezpowiatowe centrum pomocy rodzinie
podopieczni zgłoszeni przez sąd
inny
42,9%
34,2%
10,4%
5,7%
2,4% 2,4%
1,6% 0,4%
od kolegów lub koleżanek
od rodziców/ opiekunów
od pracowników mojej szkoły (np.nauczyciela, pedagoga szkolnego,psychologa szkolnego, dyrektoraszkoły)w inny sposób, od rodzeństwa
od pracowników pomocy społecznej
z reklamy (np. w telewizji, radio, natablicy ogłoszeniowej, z ulotki, nabillboardzie, itp.)
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
38
Diagnoza podopiecznych Dobrą praktyką jest przeprowadzanie diagnozy wśród swoich podopiecznych oraz monitoring ich
sytuacji rodzinnej, aby w jak najlepszy sposób dostosować oferowane wsparcie do ich realnych
potrzeb. W blisko połowie badanych placówek (48,9%) są opracowywane indywidualne
diagnozy dzieci będących stałymi uczestnikami zajęć. 18,1% placówek sporządzało takie
diagnozy tylko dla części
z nich. W sumie ponad 30% placówek nie sporządzało takich ocen swoich podopiecznych, z czego
17,1% przymierzało się do wdrożenia takich działań w przyszłości.
Wykres 10. Przeprowadzanie diagnozy podopiecznych w badanych PWD w 2015 r.
48,9%
18,1%
17,1%
15,9% tak, dla każdego indywidualnie
tak, dla części z nich
nie, ale przygotowujemy się do takichdziałań
nie
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W ramach przeprowadzanych diagnoz przez placówki wsparcia dziennego, bardziej
popularne jest koncentrowanie się na podopiecznych: ich problemach oraz zasobach.
Mniejszy udział ankietowanych placówek w swojej analizie brało pod uwagę szerszy kontekst
społeczny – trudności oraz możliwości i mocne strony rodzin podopiecznych. Dodatkowo wskazano
również, iż w niektórych placówkach (8,3%) jest monitorowany również stan emocjonalny dziecka oraz
zdrowie, a także sposób funkcjonowania w grupie rówieśniczej i w szkole.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
39
Tabela 6. Przedmiot diagnozy podopiecznych w badanych PWD w 2015 r.
Przedmiot diagnozy podopiecznych w PWD Liczba PWD Odsetek
badanych PWD
Problemy podopiecznych 55 91,7%
Możliwości i mocne strony podopiecznych 52 86,7%
Problemy rodzin, w których wychowują się podopieczni
46 76,7%
Możliwości i mocne strony rodzin, w których wychowują się podopieczni
29 48,3%
Inne 5 8,3%
Rodzaj pytania: wielokrotnego wyboru
N = 60 PWD przeprowadzających diagnozę swoich podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Skuteczność i przydatność diagnozy jest zależna nie tylko od sposobu jej przeprowadzania oraz
zakresu tematycznego, ale również od tego z jaką częstotliwością jest realizowana. Wśród
diagnozujących swoich podopiecznych placówek prawie połowa ankietowanych placówek
prowadziła diagnozę swoich podopiecznych raz na pół roku (47,5%), natomiast raz na rok
takie działania podejmowało 22,0% jednostek. Najmniej placówek (13,6%) prowadziło diagnozę
swoich podopiecznych raz w miesiącu.
Wykres 11. Częstotliwość prowadzenia diagnozy podopiecznych w badanych PWD w 2015 r.
13,6%
16,9%
22,0%
47,5%
raz w miesiącu
nieregularnie, kiedy jestpotrzeba
raz na rok
raz na pół roku
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 60 PWD przeprowadzających diagnozę swoich podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
40
Problemy podopiecznych i ich rodzin
Oferta placówek wsparcia dziennego jest adresowana do dzieci i młodzieży, które borykają się
z różnymi problemami i najczęściej nie otrzymują wystarczającego wsparcia ze strony rodziców
czy opiekunów wychowawczych. Wśród zdiagnozowanych trudności podopiecznych, jakie wskazali
respondenci, najczęściej wskazywano problemy z nauką w szkole (22,6%), a następnie: problemy
w relacjach z rówieśnikami (21,3%) oraz zaniedbanie ze strony rodziców (19,4%). Rzadziej
respondenci zwracali uwagę na problemy zakresu przemocy w rodzinie (9,7%) oraz niedożywienia
dzieci i młodzieży (9,2%).
Wykres 12. Problemy dzieci i młodzieży objętej wsparciem przez badane PWD w 2015 r.
Rodzaj pytania: wielokrotnego wyboru
N = 88 PWD, 381 odpowiedzi
Braki danych = 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Prawie we wszystkich badanych PWD podopieczni potrzebują pomocy w ramach nauki
w szkole oraz w budowaniu pozytywnych relacji ze swoimi rówieśnikami, na co wskazało
ponad 90% ankietowanych PWD.
4,6%
0,0%
1,0%
1,0%
2,9%
3,4%
3,4%
4,5%
9,2%
9,7%
19,4%
21,3%
22,6%
inne problemy
prostytucja
próby samobójcze
przestępczość
zażywanie narkotyków
spożywanie alkoholu
zaburzenia psychiczne
niepełnosprawność
niedożywienie
przemoc w rodzinie
zaniedbanie przez rodziców/ opiekunów
problemy w relacjach z rówieśnikami
problemy z nauką w szkole
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
41
Tabela 7. Problemy podopiecznych badanych PWD w 2015 r.
Problemy podopicznych PWD Liczba PWD
Odsetek badanych
PWD
Problemy z nauką w szkole 86 97,7%
Problemy w relacja z rówieśnikami 81 92,0%
Zaniedbanie przez rodziców/ opiekunów 74 84,1%
Przemoc w rodzinie 37 42,0%
Niedożywienie 34 38,6%
Niepełnosprawność 13 14,8%
Zaburzenia psychiczne 13 14,8%
Spożywanie alkoholu 11 12,5%
Zażywanie narkotyków 5 5,7%
Przestępczość 4 4,5%
Próby samobójcze 4 4,5%
Prostytucja 0 0%
Inne problemy 15 17,0%
Rodzaj pytania: wielokrotnego wyboru
N = 88 PWD
Braki danych = 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Do innych problemów, z którymi mieli do czynienia podopieczni z 15 uczestniczących w badaniu PWD
należały: uzależnienie od korzystania z komputera, nikotynizm, nadpobudliwość, brak zainteresowania
ze strony rodziców, którzy wyjechali za granicę lub długo pracują, samookaleczenie się, problemy
z zachowaniem czy trudna sytuacja materialna w rodzinie.
W 2015 r. najczęściej spotykanymi dysfunkcjami/ problemami rodzin podopiecznych
były: bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych – 18,8%, alkoholizm – 16,3%,
ubóstwo i bezrobocie – 15,4%. Znikomy odsetek problemów wśród podopiecznych dotyczył:
ciężkiej choroby (5,4% odpowiedzi), niepełnosprawności (3,4% odpowiedzi) czy przestępczości (2,4%
odpowiedzi). Wśród innych problemów zdiagnozowanych wśród rodzin podopiecznych stanowiących
ok. 2% odpowiedzi można wyróżnić: brak możliwości zapewnienia opieki nad dziećmi po szkole,
samotne rodzicielstwo, sieroctwo, niezaradność rodziców/ opiekunów, bierność rodziców/ opiekunów
w sytuacji problemów dzieci/ rodziny, brak zainteresowania rodziców/ opiekunów sprawami dzieci,
brak kontroli rodziców nad spędzaniem wolnego czasu przez dziecko.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
42
Wykres 13. Dysfunkcje/ problemy rodzin podopiecznych korzystających ze wsparcia badanych PWD w ciągu 2015 r.
2,0%
0,0%
0,7%
2,4%
3,4%
5,4%
9,8%
10,5%
15,4%
15,4%
16,3 %
inne
narkomania
przestępczość
niepełnosprawność
długotrwała lub ciężka choroba
zdarzenie losowe lub sytuacje
kryzysowe
przemoc w rodzinie
ubóstwo
bezrobocie
alkoholizm
bezradność w sprawach
opiekuńczo-wychowawczych
Rodzaj pytania: wielokrotnego wyboru
N = 88 PWD, 410 wskazań
Braki danych = 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Tabela 8. Dysfunkcje/ problemy rodzin podopiecznych korzystających ze wsparcia badanych PWD w ciągu 2015
r.
Dysfunkcje/ problemy rodzin podopiecznych korzystających ze wsparcia badanych PWD
Liczba PWD
Odsetek badanych
PWD
Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych 77 86,5%
Alkoholizm 67 75,3%
Bezrobocie 63 70,7%
Ubóstwo 63 70,8%
Przemoc w rodzinie 43 48,3%
Zdarzenie losowe lub sytuacje kryzysowe 40 44,9%
Długotrwała lub ciężka choroba 22 24,7%
Niepełnosprawność 14 15,7%
Przestępczość 10 11,2%
Narkomania 3 3,4%
Inne problemy 8 9,0%
Rodzaj pytania: wielokrotnego wyboru
N = 88 PWD
Braki danych = 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
43
Powyższe dane porównano z opublikowanymi przez ROPS wynikami badania pt. „Ocena Zasobów
Pomocy Społecznej za 2015 r.” - odsetek klientów pomocy społecznej, korzystających ze wsparcia
z danego powodu, w ogólnej liczbie klientów pomocy społecznej w województwie małopolskim.
Z 15 wymienionych w art. 7 Ustawy o pomocy społecznej21
przesłanek, które mają być podstawą do
udzielania świadczeń pomocy społecznej, wśród 5 najpopularniejszych były: ubóstwo (61,8%),
bezrobocie (42,0%), długotrwała choroba (38,2%), niepełnosprawność (31,0%) oraz
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (30,8%). Wyniki obu badań potwierdzają,
więc, iż problemy bezrobocia, ubóstwa i bezradności opiekuńczo-wychowawczej to jedne z
najczęstszych bolączek klientów różnych instytucji pomocy społecznej, również podopiecznych PWD.
Ankietowane placówki zapytano również o to, czy ich podopieczni pochodzą z wielodzietnych oraz
niepełnych rodzin. Ponad połowa z nich wskazała, iż dużo podopiecznych ich placówek pochodziła
z tego typu rodzin.
Wykres 14. Podopieczni pochodzący z rodzin wielodzietnych w badanych PWD w ciągu 2015 r.
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Wykres 15. Podopieczni pochodzący z rodzin niepełnych w badanych PWD w ciągu 2015 r
21
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593)
56,2%
42,7%
1,1%
tak, było dużo takich dzieci
tak, ale to były sporadyczneprzypadki
nie
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
44
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Charakterystyka podopiecznych placówek wsparcia dziennego – wyniki badania jakościowego
Wyniki badania jakościowego potwierdzają, iż najczęściej podopieczni placówek wsparcia dziennego
są przede wszystkim zaniedbane pod względem wychowawczym oraz ich potrzeby nie są w pełni
zaspakajane przez rodziców/ opiekunów prawnych. Rodziny korzystające ze wsparcia placówek
wsparcia dziennego często borykają się z licznymi problemami, z których najczęstsze to: ubóstwo
powiązane z bezrobociem, uzależnienia, w tym szczególnie alkoholizm, niewystarczające
kompetencje wychowawcze i stosowanie przemocy i ogólna wyuczona niezaradność życiowa.
W domach rodzinnych podopiecznych PWD często brakuje im uwagi, zainteresowania oraz ciepła
emocjonalnego niezbędnych do ich prawidłowego rozwoju osobistego. Dzieciom i młodzieży brakuje,
więc wzorców pożądanych społecznie postaw i zachowań.
Respondenci zwracali również uwagę, iż podopieczni znanych im PWD nierzadko pochodzą z rodzin
wielodzietnych lub niepełnych, w przypadku których nagromadzenie różnych problemów skutkuje
niedostatecznym wywiązywaniem się z obowiązków rodzicielskich. W rezultacie najczęstszymi
problemami, z którymi borykają się podopieczni placówek to kłopoty w funkcjonowaniu w szkole
(w tym zaległości w nauce) oraz problemy w relacjach z rówieśnikami. Niekorzystna sytuacja
życiowa często jest źródłem kompleksów oraz poczucia wstydu, co niekiedy wymaga nawet
specjalistycznej interwencji w celu poprawy ogólnego emocjonalnego samopoczucia.
“Dzieci przychodzą do nas, bo jest niewydolność wychowawcza. Czasem jest tak, że jedno z
rodziców albo oboje nadużywają alkoholu – uzależnienia.”
FGI_2
54,0% 43,8%
2,2%
tak, było dużo takich dzieci
tak, ale to były sporadyczneprzypadki
nie
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
45
„Mamy rodzinę 7-osobową. Mama świetna, tato nadużywał alkoholu i używał przemocy wobec
dzieci.”
FGI_3_2
Długość i częstotliwość korzystania ze wsparcia
Dzieci, które trafiły do PWD, najczęściej korzystały ze wsparcia do 3 lat – zadeklarowała
tak prawie połowa (46,1%) ankietowanych placówek. W blisko 30% placówek dzieci
i młodzież korzystały z udzielanego przez PWD wsparcia dłużej niż rok, w 16,8% placówkach rok,
natomiast w 7,9% placówkach do miesiąca. Analizując częstotliwość korzystania przez podopiecznych
ze wsparcia placówek okazuje się, że najwięcej podopiecznych skorzystało z oferty PWD kilka
razy w tygodniu – tak wskazało 65,2% PWD, a blisko w 1/3 placówek ich podopieczni
korzystali ze wsparcia codziennie.
Wykres 16. Częstotliwość korzystania dzieci i młodzieży ze wsparcia PWD w 2015 r.
65,2%
31,5%
1,1%
1%1,1%
0%
kilka razy w
tygodniu
codziennie
raz w tygodniu
raz na kilka
miesięcy
raz na miesiąc
raz na dwa
tygodnie
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
46
Zapotrzebowanie na nowe placówki
Obecnie żadna instytucja nie gromadzi danych na temat potencjalnego zapotrzebowania na ofertę
placówek wsparcia dziennego w województwie małopolskim. W badaniu MORR zapytano
respondentów o ich subiektywne poczucie odnośnie obserwowanego zapotrzebowania na wsparcie
dzienne wśród dzieci i młodzieży zamieszkującej teren działalności ich placówek.
Ankietowani z 59,6% PWD twierdzą, że ich placówka nie obejmuje wsparciem wszystkich
potrzebujących dzieci i młodzieży na terenie swojej działalności. 20,2% jest zdania, że
wszystkie dzieci mają zapewnioną opiekę, natomiast kolejne 20,2% nie wie jak wygląda sytuacja
związana
z zapewnieniem wsparcia dzieciom i młodzieży na ich obszarze.
Najczęściej deklarowaną przyczyną nieobjęcia wsparciem wszystkich dzieci i młodzieży
była niewystarczająca liczba miejsc w placówkach. Właśnie z tej przyczyny 30 placówek
zlokalizowanych na terenie 26 małopolskich gmin nie obejmowało swoim wsparciem wszystkich
potrzebujących dzieci i młodzieży. Najwięcej takich placówek zlokalizowanych jest w gminach: Kraków
(3 PWD), Oświęcim i Krzeszowice (po 2 PWD), w pozostałych 23 gminach po 1 PWD.
Mapa 12. Przestrzenna rozmieszczenie gmin w Małopolsce, które nie objęły wsparciem wszystkich
potrzebujących w swoich PWD z powodu braku miejsc w 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
47
Wśród innych przyczyn nieobjęcia wsparciem potrzebujących dzieci i młodzieży 19,0% odpowiedzi
dotyczyło niewystarczającej liczby pracowników w PWD oraz po 14,9% wskazywało na
korzystanie przez dzieci z innych form wsparcia oraz braku informacji o funkcjonowaniu
placówek. Wśród innych barier wskazano na: trudności z lokalizacją PWD (8,3% odpowiedzi) oraz
trudny dojazd (7,4% odpowiedzi), a także: zbyt małą ilość miejsca w lokalu, problemie
niedostosowania placówki do potrzeb osób niepełnosprawnych, niekorzystnych godzin
funkcjonowania świetlicy oraz w ubogiej ofercie programowej, co wyraźnie wskazuje na problemy
niedostatecznego finansowania niektórych PWD. W przypadku niektórych placówek, nie
obejmujących wsparciem wszystkich potencjalnych podopiecznych, problem polega na braku chęci
współpracy ze strony potrzebujących rodzin.
Wykres 17. Przyczyny nieobjęcia swoim wsparciem wszystkich dzieci z terenu badanych PWD w 2015 r.
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 65 PWD, 121 odpowiedzi
24 PWD nie odpowiedziało na pytanie
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Placówki wsparcia dziennego zostały zapytane czy i w jakikolwiek sposób badają poziom
zapotrzebowania na swoje usługi. Spośród 20,2% placówek, które nie wiedzą czy istnieje potrzeba
utworzenia kolejnej PWD na ich terenie, ponad ¾ zadeklarowało, że nie sprawdza jakie jest
zapotrzebowanie na usługi PWD na terenie swojego działania. Natomiast 17,6% PWD w ramach
sprawdzania popytu współpracuje w tym temacie z różnymi instytucjami, takimi jak: miejskie i gminne
ośrodki pomocy społecznej oraz placówki szkolne. Blisko 30% (26 placówek) wskazuje, że nie istnieje
potrzeba zwiększania liczby miejsc statutowych, ponieważ wszystkie dzieci potrzebujące wsparcia
zostały nim objęte. Z drugiej strony 23 zbadane placówki (25,8%) twierdzą, że powinna zostać
zwiększona liczba miejsc statutowych, aby móc udzielić wsparcia dzieciom i młodzieży z okolicy
adekwatnie do zapotrzebowania.
Do powodów braku zwiększania miejsc w placówkach można ponadto zaliczyć: brak zainteresowania
wśród dzieci, wolne miejsca w placówkach, niż demograficzny, brak chętnych, brak możliwości
lokalowych, zwiększenie świadomości instytucji współpracujących z rodzinami o takich placówkach,
objęcie wsparciem wszystkich dzieci. Dla blisko połowy (48,3%) placówek nie istnieje
potrzeba utworzenia kolejnej PWD na ich terenie, a 30,3% nie wie czy taka potrzeba istnieje. Z
punktu widzenia tego badania istotny jest fakt, iż 21,3% wskazuje, że istnieje potrzeba
7,4%
0,8%
1,7%
3,3%
5,0%
8,3%
14,9%
14,9%
19,0%
24,7%
inne
niekorzystne dni funkcjonowania PWD
mało atrakcyjna oferta PWD
niekorzystne godziny funkcjonowania PWD
niedostosowanie lokalu PWD do potrzeb dzieciniepełnosprawnych
niekorzystna lokalizacja PWD
brak wiedzy o istnieniu PWD wśród potrzebujących dzieci,młodzieży i ich rodziców/ opiekunów
dzieci i młodzież korzystają już ze wsparcia innychpodmiotów niż PWD
niewystarczająca liczba pracowników
brak miejsc w PWD
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
48
utworzenia nowych PWD na obszarze ich działania. Na terenie połowy małopolskich powiatów
zdeklarowano zapotrzebowanie na nowe placówki. Największe zapotrzebowanie zanotowano w
powiecie wielickim (4), wykazały je następujące gminy: Kłaj (2 placówki), Niepołomice i Gdów (po 1
placówce).
W powiecie chrzanowskim gmina Trzebinia wykazała zapotrzebowanie na 2 placówki, natomiast
w Krakowie wnioskuje się o utworzenie 2 kolejnych placówek wsparcia. W gminach: Krzeszowice,
Zembrzyce, Stryszawa, Lubień, Dobczyce, Bochnia, Szczucin, Wojnicz, Tarnów, Skrzyszów, Gorlice
zgłoszono zapotrzebowanie tylko na 1 dodatkową placówkę.
Mapa 13. Liczba PWD, które zgłosiły zapotrzebowanie na nowe placówki wsparcia dziennego
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
49
Mapa 14. Zapotrzebowanie na PWD w małopolskich gminach w korelacji ze średnią liczbą miejsc statutowych w
2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Zestawiając średnią liczbę miejsc statutowych w małopolskich PWD z zapotrzebowaniem na
dodatkowe placówki, widać, że spośród PWD, które wzięły udział w badaniu brak takiego
zapotrzebowania zgłosiło 37 gmin:
2 gminy (Wieliczka oraz Niedźwiedź), w których PWD dysponowały do 10 miejsc statutowych,
7 gmin (Babice, Ciężkowice, Proszowice, Gręboszów, Miechów, Wietrzychosławice oraz
Zakliczyn), w których zlokalizowane placówki posiadały od 11 do 20 miejsc statutowych,
15 gmin (Bukowno, Bolesław, Olkusz, Jerzmanowice-Przeginia, Chełmek, Kety, Wadowice,
Siepraw, Myślenice, Radłów, Wierzchosławice, Dębno, Tuchów, Bobowa, Grybów)
posiadających od 21 do 30 miejsc,
4 gminy (Biskupice, Stary Sącz, Maków Podhalański, Bystra-Sidzina) w których placówki
dysponowały średnio między 31 a 40 miejscami,
3 gminy (Andrychów, Sucha Beskidzka oraz Tarnów) ze średnią liczbą miejsc 41-50,
3 gminy (Zawoja, Klucze, Libiąż), które średnio posiadały w placówkach 51-60 miejsc,
3 gminy (Bochnia, Chrzanów oraz Oświęcim), w których placówki posiadały średnią liczbę
miejsc statutowych powyżej 60.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
50
Zapotrzebowanie na 1 dodatkową PWD zgłosiło 11 gmin, w tym:
3 gminy (Gdów, Szczucin, Lubień), których średnia liczba miejsc statutowych wahała się od
11 do 20 miejsc,
5 gmin (Sucha Beskidzka, Dobczyce, Niepołomice, Wojnicz, Skrzyszów,), w których PWD
posiadały średnio 21-30 miejsc statutowych,
2 gminy (Zembrzyce oraz Gorlice), w których PWD posiadały średnio 41-50 miejsc.
Zapotrzebowanie na 2 dodatkowe placówki zgłosiło 3 gminy:
2 gminy – Kraków oraz Trzebinia, na terenie których PWD posiadały średnią liczbę miejsc
statutowych powyżej 60 oraz
1 gmina – Kłaj, na obszarze której średnia ilość miejsc statutowych w PWD wahała się od 11
do 20 miejsc.
W trakcie badania jakościowego poruszono kwestię zbierania danych na temat potencjalnego
zapotrzebowania na usługi oferowane przez placówki wsparcia dziennego. Zapytano o nią zarówno
biorących udział w badaniu kierowników PWD jak i reprezentantów poszczególnych instytucji
z otoczenia. Uczestnicy wywiadów mieli jednak trudność ze wskazaniem konkretnych danych
dotyczących ogólnego zapotrzebowania na usługi świadczone przez PWD. Na terenie
województwa małopolskiego nie ma oficjalnego, sformalizowanego systemu zbierania
informacji na ten temat. Same placówki, zdaniem badanych respondentów, w większości nie robią
tego typu szacunków. Jedynym sposobem, zaproponowanym przez pracownika MUW, jest
wnioskowanie o potencjalnym zapotrzebowaniu na podstawie liczby rodzin w gminach, z
którymi pracują asystenci rodzinni. Zgodnie z art. 15 Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej, rolą asystenta rodziny jest udzielanie szeroko pojętego wsparcia oraz pomocy
rodzinom, które nie potrafią samodzielnie przezwyciężyć swoich problemów, w tym tych związanych z
niezaradnością życiową oraz niewydolnością wychowawczą. Z takich danych korzysta jedna z
organizacji pozarządowych, której reprezentant wziął udział w badaniu. Inne placówki pozyskują
informacje w trakcie nieformalnych kontaktów z przedstawicielami otaczających instytucji pomocy
społecznej i oświaty, których wiedza zazwyczaj nie jest wystarczająca w kontekście planowania
rozwoju oferty wsparcia dziennego w poszczególnych gminach i powiatach.
W kontekście zapotrzebowania ankietowani kierownicy OPS zgodnie zasugerowali, iż na podstawie
ich obserwacji PWD powinny powstawać szczególnie na terenach gmin wiejskich, aby
ułatwić mieszkającym tam dzieciom i młodzieży dostęp do opieki i wsparcia specjalistycznego. Jak
wskazują zebrane dane ilościowe, rozkład terytorialny placówek w Małopolsce jest nierównomierny i
wiele potencjalnych odbiorców ich usług ma utrudniony lub uniemożliwiony dostęp.
„Wszystkie te placówki które są, one funkcjonują na terenie miasta, mają swoje siedziby
i swoje miejsca, w których prowadzą zajęcia. A gmina jest obszarowo bardzo rozciągnięta
więc gdyby były w tych sołectwach, bądź we wsiach, że tak powiem okalających miasto, no to
by było super, bo wiadomo jest inny dostęp, a tutaj trzeba by było przywozić te dzieci. Tam by
było na miejscu prawda, więc na pewno byłoby to wskazane.”
IDI_OPS_5
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
51
Kierownicy PCPR – instytucji pełniących rolę powiatowych koordynatorów systemu wsparcia rodziny
oraz pieczy zastępczej również wskazują, że nie zbierają danych na temat zapotrzebowania na usługi
PWD. Najczęściej argumentowano to wskazaniem, że organizacja wsparcia dziennego rodzin
powinna być zadaniem przeznaczonym dla gmin. Niezależnie od braku konkretnych danych
podkreślano jednak iż, nowe PWD znalazłyby swoich podopiecznych. Podobne podejście wskazały
osoby reprezentujące PCPR z powiatów na terenie, których nie ma lub jest stosunkowo mała liczba
tego typu placówek.
"Rozmawiamy sobie na różnych spotkaniach z kierownikami ośrodków pomocy społecznej.
Nie zbieramy formalnie. Raczej jest to – i od początku było to zadanie gminy, niż powiatu.
Gminy też niekoniecznie lubią, jak się im zagląda w ich zadania, więc: w rozmowach
nieformalnych generalnie tak.”
IDI_PCPR_BEZ_PWD_2
Na brak standardów w zakresie pozyskiwania danych w zakresie zapotrzebowania na wsparcie
dzienne wskazali ankietowani przedstawiciele małopolskich organizacji pozarządowych prowadzących
PWD. Analizę ewentualnego popytu na ich usługi przeprowadzają w sposób nieformalny w oparciu
o wywiady środowiskowe i dostępne dane demograficzne. Szczególnym źródłem informacji są
pedagodzy szkolni, pracownicy gminnych ośrodków pomocy społecznej i kuratorzy. Ponadto,
pracownicy organizacji pozarządowych mają również bezpośrednią styczność z potencjalnymi
podopiecznymi. Wszystko to pozwala na podejmowanie decyzji o uruchamianiu kolejnych placówek
PWD, czy to w Małopolsce, czy to jak w przypadku jednej z biorących udział w badaniu organizacji
również w innych województwach.
„To znaczy to są takie analizy, ale oczywiście zawsze się odnosimy do kontekstu.(…)
Swoje takie bardziej rozeznanie. Czasem współpracujemy przy różnych zdarzeniach w
mieście z innymi organizacjami. Myślę, że po pierwsze trochę proporcjonalnie ilu młodych
ludzi jest w mieście i ile jest takich placówek. Oczywiście nie jest to 1 do 1, bo wiadomo, że
dzieci trafiają w jakimś procencie do placówek. Ale między innymi to jest jakieś przełożenie
wielkości.(…) Wiemy, że jeśli w sąsiedztwie są 3 placówki to my jesteśmy w jakimś
kontekście, czyli wiemy czy będziemy mieć więcej beneficjentów czy mniej, albo czym jest to
spowodowane, że my mamy więcej beneficjentów. Szukamy też odpowiedzi na takie pytania.”
IDI_NGO_2
Podsumowując, w trakcie wywiadów pojawiły się sugestie odnośnie sposobów przeprowadzenia
analizy lokalnego zapotrzebowania na ofertę PWD, które pomogłyby w ocenie tego, jaka jest
potencjalna skala potrzeb w tym zakresie na danym terenie:
analiza wykazu małopolskich placówek wsparcia dziennego, szczególnie pod kątem ich
braków lub niedostatecznej ilości na terenie poszczególnych gmin i powiatów;
analiza powszechnie dostępnych danych demograficznych na terenie gmin i powiatów;
analiza list rezerwowych działających placówek wsparcia dziennego;
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
52
przeprowadzenie wywiadów środowiskowych z asystentami rodzinnymi, pedagogami
i psychologami szkolnymi oraz innymi osobami pracującymi na co dzień z potencjalnymi
podopiecznymi placówek wsparcia dziennego.
Wskazany przez respondentów brak standardów oraz niepraktykowanie formalnej oceny
zapotrzebowania na usługi PWD w większości gmin i powiatów w Małopolsce powoduje duże
trudności w obiektywnej ocenie adekwatności aktualnej oferty względem realnego zapotrzebowania.
Niewystarczające obiektywne dane powodują, iż trudno odpowiedzieć na pytanie czy obecny system
wsparcia dziennego na terenie poszczególnych gmin i powiatów jest wystarczający.
„Trudno powiedzieć z uwagi na brak danych odnośnie zapotrzebowania. Część placówek miałaby
jakieś możliwości, ale skala możliwości jest też trudna do określenia. Na pewno są białe plamy na
mapie.”
IDI_MUW
Tym samym opinie respondentów na ten temat były intuicyjne i bazujące na nieformalnych
informacjach uzyskanych od osób bezpośrednio angażowanych w pracę z klientami instytucji pomocy
społecznej lub własnych obserwacji. Większość z nich wskazało jednak, iż istnieje powszechnie
duża potrzeba na usługi w zakresie wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży i warto
rozważyć inwestycje zarówno w kierunku powiększenia liczby miejsc statutowych już
działających placówek jak i powstanie nowych szczególnie na terenie gmin, na których
jest ich stosunkowo niewiele – sugerowana liczba miejsc statutowych to co najmniej 15 na jedną
PWD.
Na podstawie uzyskanych danych można wnioskować, iż w środowisku popularna jest
opinia, że tego typu placówki powinny być jak najbliżej miejsca zamieszkania ich
klientów lub nawet na terenie każdej gminy. Pogląd taki postulowały szczególnie osoby
bezpośrednio pracujące z potrzebującymi, tj. asystenci rodzinni, pedagodzy szkolni oraz pracownicy
organizacji pozarządowych. Ich zdaniem zminimalizowałoby to problemy komunikacyjne dzieci i
młodzieży z terenów wiejskich związane z dojazdem do PWD oraz z dostępem do specjalistycznej
pomocy.
„(…) powinny powstawać jak najbliżej miejsca zamieszkania, przy szkołach. To jest też związane
z kwestią udziału dzieci starszych.”
IDI_PCPR_1
„One by się przydały niżej (w gminach – przyp. autora). (…) Albo jeden na dwie gminy czy na trzy,
ale żeby to wszystko było bliżej ludzi.”
IDI_AR_3
„Myślę, że jest ogromna potrzeba powstawania takich placówek i im więcej tym lepiej. Każde
osiedle powinno mieć taką placówkę, bo sytuacji różnych, życiowych mamy bardzo dużo i te dzieci
zagubione szukają jakiejś tej swojej drogi.”
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
53
IDI_PS_3
„Powinny być na wsiach, ale wiem, że np. w gminie Kalwaria to jest taka placówka i jeszcze jedna
w tam pobliskich (gminach, przypis. autor) też jest. Natomiast na wsiach chyba nie ma – a powinny
być.”
IDI_NGO_5
Na chęć korzystania z oferty placówek wsparcia dziennego wskazują również uczestniczący
w badaniu podopieczni. Większość z nich pozytywnie oceniło działalność placówek, do
których uczęszczają. 64,3% z nich odpowiedziało, iż „bardzo lubi” spędzać czas w
placówce, a 28,0%,że „lubi”.
Wykres 18. Ocena placówek wsparcia dziennego przez badanych podopiecznych PWD
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 757 podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Ponadto 68,8% ankietowanych dzieci i młodzieży odpowiedziało, że mają znajomych,
którzy ich zdaniem chcieliby lub powinni skorzystać z pomocy placówki wsparcia
dziennego.
65%
28%
6%
0% 1%
0%
bardzo lubię
lubię
średnio lubię
nie lubię
bardzo nie lubię
brak odpowiedzi
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
54
Wykres 19. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy masz znajomych, którzy Twoim zdaniem chcieliby lub powinni skorzystać z pomocy PWD?”
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 757 podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Warto również dodać, iż ponad 95,0% ankietowanych podopiecznych poleciłoby swoim
koleżankom i kolegom skorzystanie z oferty placówki wsparcia dziennego, do której
uczęszczają.
Wykres 20. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy poleciłbyś swoim koleżankom i kolegom tą PWD?”
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 757 podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
69%
30%
1%
tak
nie
brak odpowiedzi
95%
4%
1%
tak
nie
brak odpowiedzi
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
55
Przyczyny braku lub niedoboru PWD w opinii respondentów badania jakościowego
Podczas wywiadów poruszono również wątek przyczyn braku lub niedoboru placówek wsparcia
dziennego w poszczególnych częściach województwa małopolskiego. Najczęściej były wymieniane
następujące powody:
❶ brak zainteresowania ze strony lokalnych władz – respondenci wskazywali, że
to gminy są odpowiedzialne za powoływanie PWD i stąd też urząd powinien być inicjatorem
tego rodzaju działań. Obserwowany jest różny stosunek rządzących do kwestii organizacji
podmiotów wsparcia dziennego. Niektóre gminy same inicjują powstanie PWD inne zaś
mimo powstałych inicjatyw obywatelskich odnoszą się do tej kwestii niechętnie;
„M: Czyli jak idą sygnały ze środowiska (do władz, przypis. autor), że jest taka placówka
potrzebna?
R10: Nie zawsze tak jest. Nie zawsze reagują na sygnały.”
FGI_1
❷ ograniczenia finansowe – niewystarczające środki finansowe w zasobach gmin
i powiatów przeznaczanych na pomoc społeczną, a w szczególności na placówki wsparcia
dziennego. Bariera finansowa wynika również z niedostatecznej wiedzy potencjalnych
zarządzających PWD na temat innych form finansowania tego typu placówek (np. z
grantów podmiotów sektora biznesowego, projektów organizacji pozarządowych lub
funduszy zagranicznych);
„Z mojego doświadczenia bardzo ciężko się współpracuje z burmistrzami, którzy byli
nauczycielami. To są ludzie, którzy powinni być proedukacyjni, a robi im się coś później, że są
w drugą stronę. I nie ma tam tej możliwości powołania, bo ciągle pani burmistrz twierdzi, że
nie ma pieniędzy.”
FGI_1
❸ niedobory kadrowe – trudność w dostępie do specjalistów, którzy pracowaliby w
takich placówkach. Wynika to przede wszystkim nie tyle z braku w dostępie do kadry
(respondenci raczej identyfikowali w swoim otoczeniu osoby, które mogłyby pełnić tego
typu zadania), co raczej z niewystarczających zasobów finansowych na opłacenie takich
pracowników;
„Nie ma braków kadrowych. Problem jest tylko, że nie zawsze wynagrodzenia są satysfakcjonujące
i zatrudnienie jest na pół etatu np. dla specjalisty.”
IDI_NGO_1
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
56
❹ brak lokali – problem jest szczególnie istotny w kontekście zmian w wymogach dla
nowotworzonych placówek, regulowanych rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z 13 października 2015 r. Respondenci jednak nie wykazywali wiedzy na temat
ewentualnych lokali w ich gminach lub powiatach, w których mogłyby zostać utworzone
nowe placówki wsparcia dziennego. Podawane były przykłady pojedynczych budynków
(najczęściej dawnych szkół). Podkreślano jednak, że zasoby lokalowe pozostają w gestii
gmin i to tam trzeba szukać stosownych informacji na ten temat.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
57
KADRA BADANYCH PLACÓWEK WSPARCIA DZIENNEGO
Zasoby kadrowe
W 89 ankietowanych PWD było w sumie zatrudnionych 517 pracowników. Wśród
pracujących najwięcej było wychowawców (43,1%) oraz kierowników, którzy pełnili dodatkowo funkcję
wychowawcy (11,8%). Wśród pozostałych profesji reprezentujących kadry badanych PWD byli:
pedagodzy (9,1%), psycholodzy (6,0%) oraz terapeuci (2,9%). Pozostały udział stanowiła kadra
zarządzająca (5,4%) oraz zróżnicowana grupa pracowników pozostałych profesji (21,1%), do których
zaliczono:
logopedów;
instruktorów zajęć edukacyjnych, muzycznych, artystycznych oraz sportowych;
różnego rodzaju terapeutów: np. arteterapeuci, socjoterapeuci;
nauczycieli/ edukatorów poszczególnych przedmiotów;
pracowników administracyjnych, w tym księgowych;
pracowników obsługi: osoby sprzątające, kucharze/ kucharki.
Wykres 21. Struktura kadr małopolskich badanych PWD w 2015 r.
Rodzaj pytania: pytanie otwarte
N = 89 PWD, 514 pracowników
Brak danych = 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Liczba pracowników zatrudnionych w małopolskich placówkach wsparcia dziennego jest bardzo
zróżnicowana. W grupie badanych placówek były zarówno takie, w których pracowało
po 1 wychowawcy, jak i takie, które zatrudniały ponad 10 pracowników, w tym specjalistów różnych
profesji. Dominowały jednak placówki o niewielkich zasobach kadrowych, tj. zatrudniających od 1 do 4
pracowników (45,0%). Stosunkowo dużo było takich, które zatrudniały od 5 do 10 pracowników
(38,3%), natomiast najmniejszy udział stanowiły PWD zatrudniające 10 i więcej pracowników (15,7%).
Należy zaznaczyć, iż liczba pracowników w danej placówce nie jest zależna od zasięgu jej działania –
43,1%
21,1%
11,8%
9,1%
6,0%
5,4% 2,9%
wychowawcy
pozostali pracownicy
kierownicy-wychowawcy
pedagodzy
psycholodzy
kierownicy
osoby prowadzące terapię
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
58
zarówno świetlice o zasięgu powiatowym jak i te o węższym zakresie oddziaływania, zatrudniały
zróżnicowaną liczbę osób.
Mapa 15. Suma pracowników badanych PWD i ich rozmieszczenie, wg gmin.
Rodzaj pytania: pytanie otwarte
N = 89 PWD
Brak danych = 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W większości badanych placówek (59 PWD) to ich kierownicy pełnili jednocześnie dodatkową funkcję
wychowawcy, a w 3 z nich byli nawet jedynymi wychowawcami podopiecznych. W badanych PWD
najczęściej (59,6%) było zatrudnionych po 1 lub 2 wychowawców, a w pozostałych 31,5% od 3 do 5
wychowawców. Tylko niewielki odsetek PWD (7,9%) zatrudniało 6 i więcej wychowawców. W podziale
terytorialnym na poziomie powiatów liczba pracowników PWD zależy od liczby placówek na danym
terenie. Jak wynika z zebranych danych najwięcej pracujących w placówkach wsparcia dziennego
było Krakowie (202) i w powiatach tarnowskim (57) i wielickim (42). Najmniej (poniżej 5 zatrudnionych)
było w powiatach: miechowskim (4), limanowskim i proszowickim (po 2) 22
.
Na podstawie przeprowadzonego badania można stwierdzić, że rodzaj działalności placówki wsparcia
dziennego (specjalistyczna lub opiekuńcza) ma znaczenie w kwestii poziomu zatrudniania
wyspecjalizowanych pracowników (tj. psychologów, pedagogów i terapeutów).
Tabela 9. Odsetek PWD zatrudniających poszczególnych specjalistów, wg rodzaju PWD
Rodzaj PWD Zatrudnianie psychologa
Zatrudnianie pedagoga
Zatrudnianie terapeuty
specjalistyczna 59,1% 50,0% 31,8%
opiekuńcza 20,7% 32,8% 5,2%
Rodzaj pytania: pytanie zamknięte
22
N = 89 PWD, Brak danych dla 1 ankietowanej PWD
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
59
N = 89 PWD
Brak danych = 1 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Ponad połowa małopolskich placówek (55,1%) korzystała z pomocy
wolontariuszy (w sumie 179 pracowników). Stanowili oni ponad 25,0% personelu
wszystkich ankietowanych PWD. Zatrudnianie wolontariuszy jest znacznie bardziej popularne w
placówkach prowadzonych przez podmioty inne, niż jst (w 64,5% takich placówek). Tylko 38,9% PWD
prowadzonych przez samorządy gminne i powiatowe korzysta z wolontariatu.
Najczęściej w danej placówce pracowało do 4 wolontariuszy, tak zadeklarowało 41,6% respondentów
– działali oni w 31 małopolskich gminach. W pozostałych 12,4% PWD liczba pracujących na
wolontariacie wahała się od 5 do 15. Gminą, która korzystała w najwyższym stopniu ze wsparcia
wolontariuszy był Kraków – 15 wolontariuszy. Ponadto PWD funkcjonujące na terenie 19 małopolskich
gmin nie posiadały w swoich zasobach kadrowych wolontariuszy.
Mapa 16. Wolontariusze działający w małopolskich PWD wg gmin.
Rodzaj pytania: pytanie zamknięte
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W 2015 r. najwięcej godzin tygodniowo przepracowali kierownicy PWD (również ci, pełniący rolę
wychowawcy) oraz wychowawcy. Średnia liczba godzin przepracowanych w tygodniu przez
kierowników badanych PWD wyniosła ok. 27 godzin (kierownicy-wychowawcy przepracowali średnio
ok. 26 godzin), natomiast wychowawcy przepracowali średnio ok. 20 godzin tygodniowo. Kolejna
grupa specjalistów, pracujących średnio ok. od 11 do 17 godzin tygodniowo dotyczyła pedagogów,
psychologów oraz opiekunów dziecięcych. Najmniejszą liczbę godzin przepracowywali specjaliści
prowadzący różnego rodzaju terapie (średnio ok. 3 godziny w tygodniu) oraz wolontariusze (średnio
ok. 4 godziny w tygodniu). Taki wymiar pracy kadr jest uzależniony od szeregu czynników, między
innymi od godzin pracy świetlic, które, jak wykazała analiza, w 2015 r. były czynne średnio
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
60
ok. 5 godzin dziennie. Zebrane dane umożliwiły również oszacowanie z jaką mniej więcej
częstotliwością w tygodniu pracują dani specjaliści. ¾ kierowników oraz kierowników-wychowawców
było codziennie na terenie PWD. Pozostali (pomijając kilka pojedynczych przypadków), pracowali
w placówkach po kilka dni w tygodniu. Podobnie 84,9% wychowawców pracowało codziennie,
a pozostali pełnili swoje obowiązki po kilka razy w tygodniu. Obecność pozostałych specjalistów była
bardziej zróżnicowana. O ile w przypadku 30 wykazanych pedagogów, 86,7% z nich pracowało
codziennie lub kilka dni w tygodniu, o tyle w przypadku psychologów, ponad połowa z nich (55,5%)
pracowała kilka razy lub raz w tygodniu. Kilkoro z nich pracowało rzadziej lub nieregularnie. Podobnie
kilka lub raz w tygodniu pracowały osoby prowadzące terapię i opiekun dziecięcy. Interesujące jest, iż
względnie często wolontariusze pracowali w placówkach wsparcia dziennego. Ponad połowa z nich
(57,1%) odwiedzała placówki kilka razy w tygodniu, a 16,3% robiła to codziennie. Pozostałe 26,5%
pracowało w placówce raz w tygodniu, kilka razy w miesiącu lub nieregularnie.
Zapotrzebowanie kadrowe
Ponad połowa respondentów (56,2%) wskazała, iż zasoby kadrowe ich PWD są
wystarczające, aby w pełni zaspokoić potrzeby wsparcia dzieci i młodzieży na terenie ich
działalności, natomiast 38,2% z nich identyfikowało braki w swoich zasobach. Pozostały
niewielki odsetek placówek (5,6%) przyznało, że nie ma zdania na ten temat.
Największe zapotrzebowanie dotyczyło wychowawców i psychologów (po 27,6% wskazań),
a następnie kolejno na: pedagogów (14,1% wskazań), logopedów (12,5% wskazań) oraz terapeutów
(9,4% wskazań). Wśród pozostałych profesji wymieniano również: opiekuna osób niepełnosprawnych,
kierownika, socjoterapeutę, rehabilitanta, specjalistę ds. projektów oraz osobę do pomocy w nauce.
Wykres 22. Odsetek PWD w których brakuje poszczególnych pracowników
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
1,1%
1,1%
6,7%
7,9%
9,0%
10,1%
18,0%
19,1%
kierownik
opiekun dziecięcy
osoba prowadząca terapię
pedagog
logopeda
inny pracownik
psycholog
wychowawca
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
61
Na podstawie przeprowadzonej analizy można w przybliżeniu oszacować jakie jest zapotrzebowanie
na pracowników poszczególnych profesji w grupie badanych placówek. W sumie brakuje co
najmniej 62 specjalistów w tym: 25 wychowawców, 15 psychologów, 7 pedagogów, 7
logopedów, 7 terapeutów oraz 1 opiekuna do dzieci. Najczęściej wskazywaną przyczyną
niewystarczających zasobów kadrowych był brak środków finansowych na opłacenie
zatrudnienia (57,9%). Innymi czynnikami uniemożliwiającymi zatrudnienie dodatkowych
specjalistów to: niskie płace (28,1% odpowiedzi), brak warunków lokalowych na pracę danego
specjalisty (8,8% odpowiedzi) oraz „ograniczenie ilościowe dzieci przebywających w placówce”, na co
zwrócił uwagę jeden respondent.
Mapa 17. Zapotrzebowanie na nowych pracowników w małopolskich PWD, wg gmin
Rodzaj pytania: pytanie otwarte
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Tabela 10. Zapotrzebowanie na nowych pracowników w badanych PWD, wg gmin
kierownicy wychowawcy psycholodzy pedagodzy terapeuci logopedzi inni profesjonaliści
Miechów Bochnia, Chełmek, Gdów, Gorlice, Grybów, Jerzmanowice-Przeginia, Kraków, Krzeszowice, Oświęcim, Radłów, Trzebinia, Wojnicz, Zawoja, Zambrzyce
Andrychów, Bochnia, Bukowno, Bystra Sidzina, Gdów, Gręboszów, Grybów, Kraków, Oświęcim, Skrzyszów, Trzebinia
Babice, Jerzmanowice-Przeginia, Myślenice, Skrzyszów, Szczucin, Trzebinia
Babice, Bukowno, Kraków, Myślenice, Siepraw, Skrzyszów
Gdów, Jerzmanowice-Przeginia, Kraków, Oświęcim,
Kraków (opiekun dziecięcy, rehabilitant), Oświęcim (specjalista ds. pisania projektów), Skrzyszów (nauczyciel/ korepetytor), Trzebinia (wychowawca dzieci niepełnosprawnych)
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
62
Rodzaj pytania: pytanie otwarte
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej reguluje wymogi odnośnie
kwalifikacji zawodowych, jakie powinni mieć pracownicy poszczególnych profesji
zasilających kadry placówek wsparcia dziennego.
Tabela 11. Wymogi ustawowe odnośnie kwalifikacji pracowników placówek wsparcia dziennego
kierownicy wychowawcy specjaliści
1. Wykształcenie wyższe na kierunku:
pedagogika, pedagogika specjalna,
psychologia, socjologia, praca
socjalna, nauki o rodzinie lub inny
kierunek, którego program obejmuje
resocjalizację, prace socjalną,
pedagogikę opiekuńczo-
wychowawczą lub
– na dowolnym kierunku,
uzupełnione studiami
podyplomowymi w zakresie
psychologii, pedagogiki, nauk
o rodzinie, resocjalizacji lub kursem
kwalifikacyjnym z zakresu
pedagogiki opiekuńczo-
wychowawczej.
1. Wykształcenie wyższe na kierunku:
pedagogika, pedagogika specjalna,
psychologia, socjologia, praca
socjalna, nauki o rodzinie lub inny
kierunek, którego program
obejmuje resocjalizację, prace
socjalną, pedagogikę opiekuńczo-
wychowawczą lub
– na dowolnym kierunku,
uzupełnione studiami
podyplomowymi w zakresie
psychologii, pedagogiki, nauk
o rodzinie, resocjalizacji lub
kursem kwalifikacyjnym z zakresu
pedagogiki opiekuńczo-
wychowawczej.
2. Co najmniej wykształcenie średnie
i udokumentuje co najmniej 3-letni
staż pracy z dziećmi
1. Pedagodzy – tytuł zawodowy magistra
na kierunku pedagogika albo
pedagogika specjalna
2. Psycholodzy – prawo wykonywania
zawodu psychologu w rozumieniu
ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o
zawodzie psychologa i samorządzie
zawodowym psychologów (Dz. U. poz.
763 i 1798 oraz z 2009 r. poza. 120 i
753)
3. Osoba prowadząca terapię –
udokumentowane przygotowanie do
prowadzenia terapii o profilu
potrzebnym w pracy z dzieckiem i
rodziną
4. Opiekun dziecięcy – ukończona szkoła
przygotowująca do pracy w zawodzie
opiekuna dziecięcego lub pielęgniarki
albo studia pedagogiczne.
Źródło: opracowanie własne na podstawie art. 24, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. 2011 Nr 149 poz. 887 z późń.
zm.)
Dodatkowo każdy z pracowników PWD powinien spełnić następujące wymogi formalne:
nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej
zawieszona lub ograniczona;
wypełnia obowiązek alimentacyjne – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej
wynika z tytułu egzekucyjnego;
nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne
przestępstwo skarbowe.
Zdaniem respondentów badania jakościowego, placówki wsparcia dziennego w województwie
małopolskim spełniają podstawowe wymogi dotyczące kwalifikacji zawodowych swoich
pracowników23. Nie ma więc problemów z zatrudnieniem wychowawców oraz kadry zarządzającej,
natomiast obserwowane są wyraźne utrudnienia w organizacji pracy specjalistów w PWD
23
Kwestię minimów kadrowych reguluje art. 25 ustawy z dn. 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
63
(tj. logopedów, psychologów dziecięcych, terapeutów oraz osób prowadzących zajęcia w
celu organizacji czasu wolnego). Podstawowymi tego przyczynami są niedostatecznie wysokie
wynagrodzenia, jakie mogą zaoferować PWD oraz utrudniony dostęp do wykwalifikowanych
pracowników szczególnie w przypadku placówek mających swoją siedzibę na terenie gmin wiejskich.
„Placówki nie zgłaszają takich problemów. Choć pewnie najbardziej palącą potrzebą jest
zatrudnianie logopedów, co jest w pierwszej kolejności robione.”
IDI_PCPR_2
„Dziewczyny są po pedagogikach, po różnych specjalnościach, natomiast stricte terapeuty np.
zajęciowego nie mamy. Brakuje terapeuty do pracy z tymi najcięższymi przypadkami.”
IDI_NGO_22
„(...) u nas na przykład nie ma pedagoga i nie ma psychologa, a jest niestety coraz więcej
takich przypadków, gdzie jest taka potrzeba. Potrzeba zatrudniania specjalistów.”
IDI_OPS_4
Dostęp do osób realizujących zawody wymagające bardziej zaawansowanych kwalifikacji jest
znacznie łatwiejszy w miastach. Zapewnienie specjalistycznej opieki logopedycznej,
psychologicznej i terapeutycznej w mniejszych miejscowościach oraz na terenach
wiejskich wymaga odpowiednich środków finansowych, których często placówkom
brakuje. Najczęściej PWD oferują specjalistom tylko części etatów, które dodatkowo powiązane są z
koniecznością dojazdów do pracy, natomiast oferowane wynagrodzenia są niewystarczające, aby
odpowiednio zachęcić osoby posiadające kwalifikacje do pracy.
„W dużych miejscowościach raczej nie, natomiast jest problem z terenami wiejskimi.
Spowodowane jest to oczywiście niewystarczającymi środkami na zapłatę odpowiednich
wynagrodzeń, ponieważ te osoby muszą dojeżdżać, dodatkowo nie będąc zatrudnionymi na
pełny etat.”
IDI_MUW
„(…) ja myślę, że specjaliści są. Tylko, jak będą finanse to zawsze znajdzie się specjalista.”
IDI_PS_1
Organizacja czasu wolnego, to dosyć dobrze u nas to funkcjonuje no i to wsparcie biologiczne
„Natomiast nie mamy wsparcia terapeutycznego, nie mamy tutaj takich specjalistów. (…)
dzisiaj jak mam pieniądze to ja znajdę logopedę, znajdę psychologa – bez problemu. To są
problemy finansowe.”
FGI_UZUPEŁNIENIE
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
64
Dobrą praktyką jest zintegrowanie systemu zarządzania placówkami wsparcia dziennego
na danym terenie, o czym opowiedział respondent reprezentujący PCPR w Wieliczce.
Współpracujące ze sobą PWD wymieniają się między sobą poszczególnymi pracownikami o
specjalistycznych kwalifikacjach, co powoduje, iż są oni dostępni dla większej liczby podopiecznych
na terenie powiatu wielickiego, a współpracujące instytucje mogą się dzielić kosztami zatrudnienia
specjalistów.
„Placówki współpracują ze sobą, więc jeśli nawet w jakiejś brakuje specjalisty, to korzysta się
z pomocy specjalisty z innej PWD”.
IDI_PCPR_1
W kontekście zatrudniania pracowników – specjalistów pojawiały się również opinie, iż pewnych osób,
wykonujących poszczególne zawody po prostu nie ma nie ma na danym terenie lub jest ich bardzo
mało (np. logopedzi, psychologowie dziecięcy lub poszczególni terapeuci).
„Psychologów dziecięcych ze specjalizacją z psychologii dziecięcej jest bardzo niewielu.”
IDI_OPS_2
Ostatnią, wspomnianą przez respondentów, barierą w zapewnianiu specjalistycznego wsparcia
w placówkach jest niewystarczające doświadczenie w pracy w przypadku osób, które potencjalnie
mogłyby się podjąć takiego zatrudnienia (np. wolontariusze lub absolwenci).
Dokształcanie pracowników
Większość małopolskich placówek wsparcia dziennego wspierało rozwój zawodowy
swoich pracowników – tak odpowiedziało 66,3% PWD. Najpopularniejszą formą wsparcia było
delegowanie pracowników na szkolenia lub konferencje (37,1% wskazań). Innymi popularnymi
działaniami były: organizacja szkoleń (23,2%), spotkania z ekspertami (16,4%) oraz dofinansowanie
kursów i szkoleń (15,5%). Najmniej popularną formą było dofinansowanie studiów podyplomowych
(2,6%), co z pewnością wiąże się z faktem, iż jest to kosztowna oraz czasochłonna forma
dokształcania. Respondenci zwracali uwagę również na innego rodzaju formy doszkalania np.
organizowanie grupy wsparcia. W większości badanych PWD podnoszenie kwalifikacji ich
pracowników było finansowane z budżetu placówki, tylko w jednej z nich kadra podnosiła swoje
kwalifikacji samodzielnie, z własnych funduszy.
Wykres 23. Odsetek PWD w których wspiera się rozwój zawodowy pracowników w 2015 r.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
65
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W przypadku pozostałych 32,6% PWD, które odpowiedziały negatywnie na pytanie o doszkalanie
swoich pracowników, najczęstszą wskazaną tego przyczyną był brak środków finansowych
(56,4% wskazań), a następnie kolejno: brak odpowiedniej oferty na rynku (17,9% wskazań) i brak
czasu na udział w szkoleniach (17,9% wskazań). Względnie rzadko przedstawiciele PWD twierdzili, że
nie ma potrzeby doszkalania pracowników (2,6% wskazań) czy też że nie ma z ich strony chęci na
takie działania (5,1% wskazań).
W grupie badanych placówek istnieje duża potrzeba podnoszenia kwalifikacji
pracowników, co potwierdziło 62,9% z nich (tylko 5,6% nie miało zdania w tej kwestii). W
ankiecie wymieniono szereg różnego rodzaju szkoleń/ kursów z zakresu: metod pracy z
poszczególnymi odbiorcami, przeprowadzania diagnozy, terapii czy treningu umiejętności społecznych
i komunikacji personalnej. Wyniki analizy pokazały, że największą popularnością cieszą się
szkolenia z zakresu pracy
z rodziną oraz indywidualnej pracy z dzieckiem, a także z socjoterapii i przeprowadzania
diagnozy.
Tabela 12. Zapotrzebowanie na szkolenia w badanych PWD w 2015 r.
Rodzaje kursów/ szkoleń Liczba PWD % PWD
Metoda pracy z rodziną 38 42,7%
Metoda indywidualnej pracy z dzieckiem 32 36,0%
Diagnoza dziecka 28 31,5%
Socjoterapia 25 28,1%
Trening zastępowania agresji 23 25,8%
Metoda pracy z grupą 22 24,7%
Diagnoza rodziny 21 23,6%
Trening umiejętności społecznych 18 20,2%
Indywidualny plan pracy 17 19,1%
Komunikacja interpersonalna 16 18,0%
Praca z ofiarami i sprawcami przemocy 15 16,9%
Metoda pracy ze środowiskiem lokalnym 14 15,7%
3,4%
6,7%
19,1%
21,3%
30,3%
46,1%
dofinansowanie studiów
inne
dofinansowanie kursów/ szkoleń
spotkania z ekspertami
organizacja szkoleń
delegacja na konferencje/ spotkania
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
66
Rodzaje kursów/ szkoleń Liczba PWD % PWD
Diagnoza grupy 12 13,5%
Projekt socjalny/ społeczny (tworzenie, realizacja,
monitoring) 10
11,2%
Metoda pracy podwórkowej (street working) 9 10,1%
Diagnoza społeczności lokalnej 9 9,0%
Praca z osobami uzależnionymi 8 7,9%
Ogółem PWD 89 100%
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 89 PWD, 317 odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Ankietowani wyróżnili również dodatkowe rodzaje szkoleń, na które zechcieliby wysłać swoich
pracowników. Dotyczyły one: logopedii, terapii integracji sensorycznej, organizacji zajęć
plastycznych, artystycznych oraz manualnych, a także obszarów związanych z autyzmem
oraz pracą z dziećmi chorującymi na autyzm.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
67
FUNKCJONOWANIE BADANYCH PLACÓWEK WSPARCIA DZIENNEGO
Godziny i dni otwarcia placówek
Analizowane placówki wsparcia dziennego były otwarte średnio 5 godzin dziennie w dni
powszednie. Najwięcej z nich (49 PWD) pracowało po 4 godziny dziennie. Najkrótszy dzienny
wymiar czasu pracy PWD to 3 godziny, zaś najdłuższy to 11 godzin. Prawie wszystkie
placówki były otwierane po południu i tylko kilka z nich było otwieranych o wcześniejszych porach
(1 PWD pracowała od godziny 7:00, a 5 PWD pracowało od godziny 10:00). Z kolei godziny
zamknięcia PWD to od 17:00 do 21:00. Można, więc wnioskować, iż były one otwarte adekwatnie do
zapotrzebowania dzieci i stanowiły atrakcyjną alternatywę w ramach organizacji ich czasu wolnego.
Bywały sytuacje, iż w dni wolne od nauki tj. w wakacje, ferie zimowe, święta, itp. PWD działały we
wcześniejszych godzinach niż zazwyczaj. Większość PWD, które wzięły udział w badaniu była
nieczynna w weekendy i tylko 9 z nich zlokalizowanych w gminach: Jerzmanowice-Przeginia, Gorlice,
Trzebinia, Olkusz, Oświęcim, Wadowice oraz Kraków pracowało w dni wolne od nauki, z czego tylko
2 placówki, zlokalizowane w gminach Olkusz i Oświęcim, oferowały zajęcia w soboty i w niedziele.
Zdaniem większości małopolskich placówek (58,4%) nie ma potrzeby zwiększania ich
wymiaru czasu pracy. Najczęściej zostało to uargumentowane wystarczającym wychodzeniem
naprzeciw potrzebom podopiecznych i ich rodzin. Szczególnie zwracano uwagę, że oprócz
podstawowych zajęć w tygodniu w poszczególnych placówkach były organizowane różnego rodzaju
wyjścia oraz wycieczki w weekendy oraz w dni wolne od nauki. Ponadto, zdaniem niektórych
respondentów, tego typu placówka nie powinna w całości zastępować rodziny, a tym
samym organizować podopiecznym ich cały wymiar czasu wolnego. Wśród pozostałych
respondentów 12,4% nie miała zdania na ten temat, a 29,2% twierdziło, iż dotychczasowy wymiar
pracy placówki jest niedostateczny. Zdaniem tej części respondentów należy wydłużyć czas pracy
PWD zarówno w roku szkolnym jak i w okresie wakacyjnym. Powtarzającym się argumentem była
potrzeba dostosowania oferty PWD do dzieci w różnych grupach wiekowych, które o
różnych porach kończą lekcje (np. w celu zagospodarowania czasu wolnego młodszym dzieciom,
które z reguły kończą wcześniej lekcje, niż dzieci starsze). Można więc wnioskować, iż istnieje
potrzeba otwarcia placówek również przed południem, aby młodsze dzieci mogły skorzystać z opieki
wychowawców. Podobnie zwracano uwagę, aby placówki były czynne również w soboty, ponieważ,
zdaniem ankietowanych, w tym czasie dzieci również potrzebują wsparcia.
Część ankietowanych zauważa potrzebę zwiększenia wymiaru czasu pracy PWD, jednak
zdaniem 36,0% z nich, istnieją 3 podstawowe bariery, które utrudniają urozmaicenie ich
oferty pod tym względem:
❶ brak środków finansowych na pokrycie kosztów związanych z zagwarantowaniem
miejsca pracy placówki w dodatkowych godzinach/ dniach (np. koszty wynajmu sali),
❷ problem z zatrudnieniem dodatkowej kadry, która pracowałaby w dodatkowym czasie,
❸ uzależnienie godzin pracy świetlic od czasu pracy instytucji, które użyczały lokal pod ich
działalność.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
68
Mapa 18. Średnia, dzienna liczba godzin pracy badanych PWD w 2015 r., wg gmin
Rodzaj pytania: pytanie otwarte
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Wyposażenie placówek
Lokalizacja PWD ma wpływ na sposób jej funkcjonowania. W różny sposób były organizowane
siedziby biorących udział w badaniu placówek. Największa grupa z nich – 38,2% PWD –
nieodpłatnie korzystała z pomieszczeń w budynkach należących do ich organów
prowadzących (np. jednostek pomocy społecznej, organizacji pozarządowych, itp.), 6,7% płaciło
swoim organom prowadzącym za użyczenie pomieszczeń. Spośród pozostałych, 37,1% odpłatnie
wynajmowało pomieszczenia od różnych instytucji, niebędących ich organami prowadzącymi, a 18,0%
placówek korzystało z tego typu pomieszczeń nieodpłatnie.
Rozpiętość liczby pomieszczeń w małopolskich PWD jest znaczna. Należy jednak zaznaczyć, że
w przypadku PWD posiadających filie została wzięta pod uwagę suma wszystkich pomieszczeń
zarówno tych w siedzibie placówki oraz w jej filiach. 32,9% placówek miało do dyspozycji więcej niż
5 pomieszczeń, w których organizowano zajęcia, a 31,8% wykazało na przedział od 1 do 3
pomieszczeń. Średnia powierzchnia badanych PWD wyniosła 196,2 m². Ponad połowa z nich
(57,5%) wykazała metraż większy niż 100 m².
Małopolskie PWD zostały poproszone o wskazanie wyposażenia jakim dysponują. Prawie wszystkie
placówki (ponad 90%) miały w swoim wyposażeniu książki, sprzęt sportowy (bardzo szeroki
asortyment od podstawowych przyrządów do zabawy tj. np. piłki, szarfy i paletki do gry, po
wyposażenie siłowni, stoły do ping-ponga, billarda, itp.) oraz sprzęt audio-video (telewizory,
radiomagnetofony, odtwarzacze DVD, konsole do gier, rzutniki, tablice interaktywne). Wysoki odsetek
badanych placówek (86,5%) posiadał również do dyspozycji podopiecznych komputery. Średnia liczba
komputerów na placówkę (lub zespół filii PWD) wyniosła 5 komputerów. Bywały jednak takie PWD,
które posiadają nawet do 30 komputerów przeznaczonych do dyspozycji dzieci. Większość PWD
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
69
(67,5%) jednak wykazała liczbę komputerów poniżej lub porównywalnie do średniej. Ponadto, jedna
trzecia respondentów (34,8%) wskazała dodatkowy innego rodzaju sprzęt wykorzystywany do pracy z
podopiecznymi. Obok różnego rodzaju gier planszowych, edukacyjnych, wyposażenia pracowni
muzycznych i artystycznych oraz innego rodzaju pomocy dydaktycznych wymieniano również
specjalistyczny sprzęt do pracy terapeutycznej, logopedycznej, EEG biofeedback.
O ocenę wyposażenia placówek wsparcia dziennego zapytano również ich podopiecznych. W grupie
ankietowanej młodzieży większość dobrze lub bardzo dobrze oceniło wyposażenie PWD,
do których uczęszczało (w sumie 80,3% badanych). 14,3% z nich natomiast oceniło
wyposażenie placówek jako wystarczające. Niewielki odsetek badanej młodzieży (mniej niż 5%) było
nieusatysfakcjonowanych z tego powodu.
Wykres 24. Ocena wyposażenia PWD przez ankietowanych podopiecznych
Rodzaj pytania: jednokrotnego wyboru
N = 757 podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Ponad połowa placówek (52,8%) identyfikowała braki w swoim wyposażeniu, a co 10 z
nich nie miała zdania na ten temat. Wśród wymienianych sprzętów, których brakowało,
najczęściej pojawił się sprzęt multimedialny i komputerowy wraz z oprogramowaniem. Wykazano
również zapotrzebowanie na wyposażenie kuchni (w tym meble, lodówkę, itp.) oraz różnego rodzaju
meble (np. szafki do szatni). Pozostałe, zgłaszane, potrzeby to przede wszystkim sprzęt sportowy
oraz pomoce dydaktyczne, które powinny zostać wymienione na nowsze lub bardziej nowoczesne.
Prawie wszyscy respondenci (89,4%) uważali, że to brak funduszy jest podstawową
przyczyną braków w wyposażeniu. Blisko co piąty z nich (21,3%) wskazał dodatkowo na
„brak miejsca w lokalu”, jako kolejny z powodów.
W kwestii wyposażenia, nieco inne potrzeby wykazali ankietowani podopieczni. Zapytano ich o to, co
by najchętniej dokupiliby do PWD do których przychodzą. Ich zdaniem, warto było by zaopatrzyć
placówki w różnego rodzaju sprzęt sportowy – 30,1% wszystkich odpowiedzi stanowiło przykład tego
typu asortymentu, tj. piłki, paletki, sprzęt do gier zespołowych, atlas do ćwiczeń, mata taneczna itp.
Popularny wśród ankietowanej młodzieży był również różnego rodzaju sprzęt multimedialny (26,1%
odpowiedzi odnosiło się do różnego rodzaju oprogramowania, sprzętu komputerowego, gier, konsoli
oraz sprzętu multimedialnego). Ponadto ankietowana młodzież chętnie wskazywała na sprzęt
44,6%
35,7%
14,3%
3,4% 1,1% 0,9%
bardzo mi się podoba
podoba mi się
jest wystarczające
jest niedostateczne
bardzo mi się niepodoba
brak odpowiedzi
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
70
muzyczny (15,9% odpowiedzi), książki i gry edukacyjne (10,2% odpowiedzi) i zabawki (9,3%
odpowiedzi). Wśród innych, pomysłów zaproponowano, aby dokupić jeszcze plecak, namiot lub
meble. Niektórzy ankietowani twierdzili, że nie ma potrzeby uzupełniania wyposażenia placówki
wsparcia dziennego, do której przychodzą (8,0% odpowiedzi).
Wykres 25. Zapotrzebowanie na nowych sprzęt, według badanych podopiecznych PWD
Rodzaj pytania: pytanie otwarte
N = 757 podopiecznych, 1 091 odpowiedzi
Brak danych = 2 podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
W opinii respondentów badania jakościowego, najczęściej samo wyposażenie placówek
zostało ocenione dobrze. Poszczególni respondenci sporadycznie zwracali uwagę na niewielkie
braki w asortymencie placówek w ich gminach (np. pod kątem sprzętu sportowego lub pomocy
naukowych). Ewentualne zastrzeżenia zgłaszano w stosunku do lokalizacji PWD np. w
kontekście utrudnionego dojazdu lub usytuowania w pobliżu ruchliwej drogi oraz braku
dostępu do miejsc do spędzania czasu na zewnątrz (place zabaw, boiska sportowe).
Respondenci zwracali również uwagę na problemy związane z zapewnieniem lokali, które spełniają
wymogi określone we wspomnianym wcześniej Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej24
.
„(…) placówki bardzo się starają, żeby to wyposażenie było w należytej i wysokiej jakości –
w wysokich standardach. (…) Generalnie wyposażenie jest dobre. Jest schludne, czyste
i dobrej jakości. Czasem jedynie warunki lokalowe mogłyby być lepsze.”
IDI_OPS_5
24
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 października 2015 r. w sprawie wymagań lokalowych i
sanitarnych, jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzona placówka wsparcia dziennego, Dostępny na:
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20150001630&min=1
9,3%
10,2%
15,9%
26,1%
30,1%
zabawki
książki i artykuły edukacyjne
sprzęt muzyczny
sprzęt multimedialny
sprzęt sportowy
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
71
„Jeśli czegokolwiek brakuje (brakuje, przypis. autor), to podstawowych przyborów
plastycznych – kredek, farb, pisaków. To są takie podstawowe, bieżące potrzeby. Może
brakuje jeszcze jakiś przyborów edukacyjnych. Tablice też by się przydały do pracy z
dziećmi.”
IDI_AR_2
„(…) pracujemy na tym co mamy, a oceniam, że mamy całkiem dobrą bazę. Wydaje mi się, że
mamy na tyle ładne to pomieszczenie, na tyle przestronne, że pomieścimy odpowiednią ilość
dzieci. (…) To, co jest potrzebne, to zwykle mamy, czy to jest pełna szafa różnych gier, czy to
są pomoce dydaktyczne, których też mamy sporo, czy to są piłki, czy to są rakietki do tenisa,
do badmintona – mamy takie rzeczy. Jeśli ulegną zniszczeniu – bo to jest sprzęt, który tam
gdzieś się zużywa – jeśli ulegną zniszczeniu, to zwykle zastępujemy go następnym sprzętem,
pozyskujemy sponsorów, bo nie tylko bazujemy na tym, co organ prowadzący nam
zaproponuje. Pozyskujemy różnych sponsorów na różne sprzęty.”
IDI_PS_3
Kwestia dogodnej lokalizacji PWD była poruszana podczas wywiadów przy okazji omawiania różnych
aspektów działalności PWD. To, gdzie się znajduje dana PWD ma duże znaczenie dla
powodzenia jej działalności. Zdaniem jednego z respondentów, reprezentującego środowisko
organizacji pozarządowych, placówki wsparcia dziennego powinny przyjąć rolę „współczesnych
podwórek”, czyli znajdować się dokładnie tam, gdzie potencjalni podopieczni odpoczywają po szkole i
spędzają swój czas wolny – gdzie czują się swobodnie. Dzisiejsze „podwórka” to nie tylko okolice
dużych blokowisk w miastach, ale też galerie handlowe i okolice sklepów lub instytucji publicznych na
wsi – a więc przestrzeń publiczna, z której chętnie korzystają dzisiejsze dzieci i młodzież w swoim
czasie wolnym. Takie podejście wynika również z chęci budowy korzystnego wizerunku PWD, jako
miejsca przyjaznego i łatwo dostępnego dla dzieci i młodzieży. Kluczowe jest więc, aby placówka
swoim wizerunkiem budziła pozytywne skojarzenia wśród podopiecznych.
„Można tworzyć placówki w pobliżu już istniejących obiektów wielofunkcyjnych: galerii
handlowych, obiektów sportowych, tak aby odczarować trochę ideę placówek i pokazać je
jako fajne miejsca i jednocześnie móc uatrakcyjnić ich ofertę. Trzeba tylko pamiętać, aby ta
oferta czemuś służyła, a nie była ofertą samą dla siebie.”
IDI_NGO_2
„I to nie musi być tak, że tam musi być psycholog, nie! Żeby to było przede wszystkim
w miejscu innym niż szkoła. Ja uważam, że szkoła niekoniecznie wszystkim dzieciom kojarzy
się dobrze, bo gro problemów dzieci przynoszą ze szkoły i jakby ten temat mają gdzie
przegadać.”
FGI_1
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
72
Oferta placówek
Oferta placówek wsparcia dziennego jest zależna od rodzaju jej działalności. Charakter zajęć w tego
typu instytucjach reguluje Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w której
ustawodawca wymienia dedykowane rodzaje zajęć i programów każdemu z trzech rodzajów
placówek.
Tabela 13. Rodzaje zajęć w placówkach wsparcia dziennego
Placówka opiekuńcza Placówka specjalistyczna Placówka pracy podwórkowej
opieka i wychowanie
zajęcia: socjoterapeutyczne ,
terapeutyczne, korekcyjne,
kompensacyjne, logopedyczne
działania socjoterapeutyczne
pomoc w nauce
indywidualne programy: korekcyjne,
psychokorekcyjne oraz
psychoprofilaktyczne
działania animacyjne
organizacja czasu wolnego (w tym
zabawa, zajęcia sportowe i rozwój
zainteresowań)
Źródło: opracowanie własne na podstawie art. 24, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. 2011 Nr 149 poz. 887 z późń.
zm.)
Ankietowana młodzież w większości bardzo wysoko oceniła to, jak bardzo lubi spędzać
czas
w PWD, do których uczęszcza. Ponad 90% z nich lubi lub bardzo lubi korzystać z
oferowanego przez placówki wsparcia.
Wykres 26. Rozkład odpowiedzi badanych podopiecznych na pytanie: „Jak bardzo lubisz spędzać czas w
placówce wsparcia dziennego?”
Rodzaj pytania: pytanie zamknięte
N = 757 podopiecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
65%
28%
6%
0% 1%
0%
bardzo lubię
lubię
średnio lubię
nie lubię
bardzo nie lubię
brak odpowiedzi
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
73
W ankiecie zapytano respondentów o przykłady poszczególnych działań. Ponad 90% respondentów
opisało sposoby realizacji podstawowych zadań ich placówki z zakresu opieki i wychowania
podopiecznych oraz organizacji pomocy w nauce i czasu wolnego.
❶ Opieka i wychowanie podopiecznych w badanych PWD – jest to jedna z
podstawowych funkcji placówek, z której w 2015 r. skorzystało ponad 4,3 tys. dzieci i
młodzieży25. Respondenci zwracali uwagę na zapewnianie bezpieczeństwa dzieciom oraz
organizacji wsparcia w rozwiązywaniu ich własnych oraz rodzinnych problemów oraz
edukacji w tym zakresie. Wśród wymienianych przez ankietowanych działań popularne było
również m. in. zapewnianie dożywiania oraz pomoc w odrabianiu zadań domowych. Wśród
wykorzystywanych metod wychowawczych najczęściej były wymieniane różnego rodzaju
zajęcia grupowe i indywidualne oraz pogadanki wychowawcze, niekiedy z udziałem
psychologa lub pedagoga. W wypowiedziach ankietowanych pojawiały się często
sformułowania stricte związane z procesem wychowywania tj.: modelowanie pożądanych
zachowań, kształtowanie właściwej podstawy etyczno-moralnej, budowanie pewności siebie
u podopiecznych, nauka asertywności i szeroko pojęta profilaktyka działań
nieakceptowanych społecznie.
❷ Pomoc w nauce w badanych PWD – to kolejna podstawowa funkcja jaką pełnią
PWD, skorzystało z niej w 2015 r. ponad 3,5 tys. dzieci i młodzieży26. Najczęściej w
analizowanych placówkach podopieczni mieli możliwość skorzystać z pomocy w odrabianiu
lekcji oraz nadrabianiu zaległości szkolnych w postaci konsultacji indywidualnych lub
grupowych oraz udziału w profesjonalnych korepetycjach udzielanych przez nauczycieli
poszczególnych przedmiotów.
❸ Organizacja czasu wolnego i rozwijanie zainteresowań podopiecznych
badanych PWD – najczęściej respondenci opisywali zróżnicowane zajęcia edukacyjne
oraz rekreacyjne, które były prowadzone zarówno w formie grupowej jak
i indywidualnej. Oprócz gier, zabaw i konkursów wychowankowie mogli skorzystać
z dużego wyboru zajęć rozwijających ich zainteresowania: sportowych, tanecznych,
artystycznych, fotograficznych, teatralnych, komputerowych, muzycznych, kulinarnych i
językowych. Łączono z zabawą działania profilaktyczne oraz edukacyjne. Bardzo popularne
(większość placówek) było korzystanie z kulturalnej oferty otoczenia (wszelkiego rodzaju
wyjścia do kina, muzeum, teatru) oraz organizacja wycieczek, kolonii, zielonych szkół, itp.
Niektóre placówki podkreślały jakimi metodami pracowały ze swoimi podopiecznymi (np.
pedagogika zabawy, „profilaktyka przez sztukę”). W 2015 r. w sumie ponad 4 tys.
dzieci skorzystało z takich możliwości27.
Do najczęstszych aktywności w placówkach PWD, ankietowane dzieci i młodzież zaliczyli
odrabianie lekcji (30,3% odpowiedzi) oraz zabawę z rówieśnikami (25,9% odpowiedzi).
Kolejne czynności, pod względem popularności w grupie ankietowanych podopiecznych to korzystanie
z oferty zajęć i warsztatów placówek wsparcia dziennego (w sumie ok. ¼ odpowiedzi badanych
podopiecznych).
25
Dane na ten temat wykazało 77 badanych PWD (86,5%). 26
Dane na ten temat wykazało 76 badanych PWD (85,4%). 27
Dane dla 76 badanych PWD (85,4%).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
74
Wykres 27. Najczęstsze aktywności badanych podopiecznych w PWD
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 757 podopiecznych, 1 758 odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Modele współpracy z rodzinami podopiecznych
Stosunkowo wysoki odsetek ankietowanych (73,0%) wykazało również szereg działań edukacyjnych
przeznaczonych dla rodziców i opiekunów prawnych podopiecznych. Respondenci opisali również
działania animacyjne, w które angażowano członków rodzin podopiecznych oraz otaczającą
społeczność lokalną. Na podstawie uzyskanych danych, na potrzeby raportu przyjęto założenie, iż w
grupie badanych PWD wykształciły się trzy podstawowe modele współpracy z rodzicami lub
opiekunami podopiecznych:
❶ Działania terapeutyczne – organizacja profesjonalnej, specjalistycznej pomocy w
postaci terapeutycznych grup wsparcia lub indywidualnych konsultacji z udziałem
psychologa, pedagoga lub logopedy. Spotkania te w niektórych placówkach miały charakter
regularny. Kadra placówek dbała o utrzymywanie stałego kontaktu z chętnymi do
współpracy rodzicami i np. wyznaczała konkretne godziny dyżurów. W ramach organizacji
pomocy psychologicznej, była nawiązywana, w niektórych przypadkach, współpraca z
punktem informacyjno-konsultacyjnym dla osób uzależnionych i ofiar przemocy w rodzinie
lub asystentami rodzinnymi.
❷ Pedagogizacja – organizacja różnego rodzaju działań edukacyjnych, mających na celu
rozpowszechnianie użytecznej, specjalistycznej wiedzy z zakresu wychowywania dzieci.
Podczas pogadanek i konsultacji indywidualnych były przekazywane różnego rodzaju
wskazówki wychowawcze oraz organizowane mediacje w ramach wspólnego
rozwiązywania konfliktów rodzinnych. Respondenci opisywali szereg zróżnicowanych
projektów edukacyjnych np. warsztaty „SPON bez barier”, „Akademia Rodzica”, organizacja
prelekcji na temat metod radzenia sobie z agresją lub zagrożeń na drodze. Jedna z
placówek wydawała własną gazetkę, adresowaną do rodziny oraz zorganizowała dni
otwarte dla rodziców i opiekunów prawnych.
30,3%
25,9%
14,3%
11,5%
9,3%
7,7%
0,9% odrabiam lekcje i przygotowuję się do szkoły
bawię się z moimi koleżankami/ kolegami
uczestniczę w zajęciach, które rozwijają moje hobby ipasje
biorę udział w różnego rodzaju zajęciach lub warsztatach
rozmawiam o swoich problemach
uprawiam lub trenuję sport
inne działania
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
75
❸ Działania animacyjne – organizacja różnego rodzaju działań animacyjnych, mających
na celu wspólne spędzanie wolnego czasu. Organizowano pikniki, festyny rodzinne oraz
przedstawienia z okazji poszczególnych świąt, natomiast sprawy bieżące omawiano
podczas organizowanych zebrań.
Badane PWD wykazały również przykłady działań na rzecz społeczności lokalnej i tak
58,4% z nich wskazało przykłady działań animacyjnych, a 36,0% wykazało przykłady
działań edukacyjnych. Tego typu aktywność placówek miała głównie charakter integracyjny oraz
promocyjny. Organizowane były m. in. różnego rodzaju wydarzenia, spotkania z okazji
poszczególnych świąt (np. Jasełka z okazji Bożego Narodzenia, itp.), festyny, warsztaty rodzinne oraz
występy wychowanków placówek. Świetlice włączały się również w przygotowanie imprez, o gminnym
i powiatowym zasięgu, organizowanych przez inne instytucje (np. szkoły, biblioteki, domy kultury, itp.).
W ramach integracji społecznej, wychowankowie badanych PWD mieli również okazje angażować się
w różnego rodzaju prace na rzecz społeczności lokalnej, np. uprawianie ogródka, rewitalizowanie
przestrzeni miejskiej – zorganizowanie ogrodu zabaw oraz akcje „sprzątania świata”.
Kształtowanie kompetencji kluczowych
Idea funkcjonowania placówek wsparcia dziennego odnosi się do udzielania szeroko pojętego
wsparcia rodzinie oraz pomoc w przezwyciężaniu poszczególnych problemów. PWD nie ma zastąpić
dziecku rodziny, co raczej wspomóc jej prawidłowe funkcjonowanie. Oprócz wielu zadań
praktycznych, które mają do zrealizowania tego typu placówki, oczekuje się od nich wielu działań
wychowawczych, w tym kształtowanie u swoich podopiecznych kluczowych kompetencji,
definiowanych, jako: „najważniejsze i najbardziej podstawowe umiejętności, które człowiek
powinien rozwijać w trakcie swojego życia, żeby osiągnąć sukces w życiu zawodowym i
prywatnym”28.
Do kluczowych kompetencji zalicza się:
porozumiewanie się w języku ojczystym,
porozumiewanie się w językach obcych,
kompetencje matematyczne,
kompetencje naukowo-techniczne,
kompetencje informatyczne,
umiejętność uczenia się,
kompetencje społeczne i obywatelskie,
inicjatywność i przedsiębiorczość,
świadomość i ekspresja kulturalna.
Na pytanie o to, które z kompetencji były kształtowane w ankietowanych PWD, ich
pracownicy najczęściej wskazywali: umiejętność uczenia się oraz kompetencje społeczne
i obywatelskie (ponad 90% przedstawicieli PWD wskazało obie kompetencje). Z
28
Definicja utworzona na podstawie zalecenia Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej z dnia 18.12.2006 r.,
Dostępny na: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006H0962
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
76
pozostałych najczęściej kształtowano: świadomość i ekspresję kulturalną (83,1%) oraz
porozumiewanie się w języku ojczystym (78,7%). Mniej popularne było kształtowanie pozostałych
kompetencji kluczowych, tj.: kompetencji informatycznych, inicjatywności i przedsiębiorczości (po
44,9%), kompetencji matematycznych (41,6%), porozumiewania się w języku obcym (39,3%),
kompetencji naukowo-technicznych (21,3%) oraz innego rodzaju (13,5%), taki, jak: kompetencje
religijne, przywództwo, inteligencja emocjonalna, szacunek do ludzi oraz inności, kultura osobista,
odwaga, poczucie własnej wartości, empatia i kształtowanie odpowiedzialności za własne
zachowania.
Zajęcia specjalistyczne
Oprócz wymienionych wcześniej podstawowych zadań, placówki prowadziły również szereg
specjalistycznych, terapeutycznych zajęć. Najwięcej ankietowanych wskazało organizację zajęć
kompensacyjnych (64,0%), polegających na likwidowaniu lub zmniejszaniu trudności rozwojowych
u dzieci i młodzieży poprzez pomoc w nauce, wyrównywanie braków w wiedzy i umiejętnościach
niezbędnych w procesie zdobywania wiedzy. Tego typu zajęcia koncentrowały się również w dużej
mierze na rozwoju emocjonalnym podopiecznych, nauki poprawnych zachowań społecznych oraz
kompensowaniu ewentualnych braków tym zakresie. Wśród placówek, które odpowiedziały na
to pytanie, szacuje się, iż prawie 1,5 tys. dzieci zostało objętych działaniami
kompensacyjnymi. W większość PWD, które odpowiedziały na to pytanie (blisko 60,0%) tego typu
zajęcia organizowano codziennie lub kilka razy w tygodniu.
Drugim co do popularności rodzajem zajęć było prowadzenie socjoterapii, polegającej na
kontakcie podopiecznego z osobami z jego otoczenia społecznego (inni podopieczni, personel,
najbliżsi). Zainteresowanie tym rodzajem zajęć wykazało ok. 57,3% badanych PWD. Takimi
działaniami objęto co najmniej 2,1 tys. podopiecznych. Zróżnicowana była częstotliwość
takich zajęć. W grupie placówek, które odpowiedziały na to pytanie (56,2%), 32,0% stanowiły PWD, w
których takie zajęcia odbywały się raz w tygodniu, 22,0% stanowiły placówki w których takie zajęcia
były kilka razy w miesiącu oraz po 18,0% stanowiły PWD, w których takie zajęcia były codziennie oraz
kilka razy w tygodniu. Zajęcia socjoterapeutyczne polegały na pracy z podopiecznymi oraz ich
rodzinami pod specjalistyczną opieką psychologa oraz pedagoga. Wykorzystywano zróżnicowane
metody terapeutyczne: np. arteterapię, muzykoterapie, psychodramę, zajęcia relaksacyjne, czy
trening umiejętności społecznych. Zajęcia z socjoterapii koncentrowały się głównie na uczeniu
umiejętności życia w grupie: zwiększania umiejętności z zakresu komunikacji interpersonalnej,
ponoszenia konsekwencji za własne zachowanie, radzenia sobie z własnymi emocjami, wchodzenia w
nowe role społeczne, itp.
Około połowy placówek (53,9%) prowadziło zajęcia korekcyjne, którymi było objęte ok. 1,3
tys. dzieci i młodzieży. W różny sposób były one jednak rozumiane przez respondentów. Część z
nich opisywała tego typu zajęcia jako organizowanie ćwiczeń fizycznych oraz różnych gier i zabaw
celem skorygowania wad postawy lub doskonalenia funkcji wzrokowo-ruchowych i słuchowo-
ruchowych oraz sprawność manualną. Inne osoby, biorące udział w badaniu interpretowały zajęcia
korekcyjne, jako formę pomocy w nauce wychowankom: ćwiczenie umiejętności czytania i pisania,
wspólne odrabianie lekcji, nadrabianie zaległości szkolnych. Kilka ankietowanych z kolei, potraktowało
zajęcia korekcyjne, jako okazję do działań na rzecz prawidłowego rozwoju emocjonalnego dzieci oraz
ich poprawnego funkcjonowania społecznego. Najwięcej PWD realizowała tego typu zajęcia kilka razy
w tygodniu (42,6%) lub codziennie (27,7%).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
77
Zajęcia terapeutyczne również cieszyły się względną popularnością w grupie badanych (40,4%
PWD), z których skorzystało co najmniej 1,1, tys. dzieci i młodzieży. W opisach takich działań
dominowało łączenie form terapii grupowej oraz indywidualnej. Spotkania indywidualne z dziećmi
prowadzone były przez psychologów, pedagogów oraz logopedów. Z kolei podczas terapii grupowych
wykorzystywano zróżnicowane metody i techniki terapeutyczne połączone z psychoedukacją:
bajkoterapia, arteterapia, muzykoterapia, dogoterapia, psychodrama, terapia zabawą, trening
umiejętności społecznych, stymulacja polisensoryczna. W grupie PWD, które odpowiedziały na
pytanie o częstotliwość tego typu działań, najwięcej z nich prowadzi terapię podopiecznych raz lub
kilka razy w tygodniu (60,6%). Około jedna piąta z nich prowadzi terapię codziennie.
Najmniej popularnymi zajęciami specjalistycznymi oferowanymi przez małopolskie PWD były
ćwiczenia logopedyczne, którymi w 2015 r. objęto około 400 podopiecznych. Tylko jedna
trzecia ankietowanych placówek wykazała realizację tego rodzaju zajęć. Terapia logopedyczna
w większości PWD miała charakter indywidualny, w kilku placówkach była ona łączona z ćwiczeniami
wykonywanymi w grupach. W 2 placówkach zajęcia logopedyczne prowadził wolontariusz.
W połowie PWD, które realizowały takie zajęcia, były one organizowane raz w tygodniu. Jedna trzecia
z nich prowadziła te zajęcia nieco częściej bo kilka razy w tygodniu.
W ofercie badanych PWD, bardziej popularne były programy psychoprofilaktyczne
(realizowane w 59,9% badanych PWD), niż psychokorekcyjne (realizowane w 14,6%).
39,3% PWD realizowało innego rodzaju programy, np. swoje autorskie, kierowane nie tylko do dzieci i
młodzieży, ale również do ich rodzin i społeczności lokalnych.
Wśród odpowiedzi w ankiecie, niewiele było zawartych opisów ww. programów
psychokorekcyjnych, którymi objęto około 200 podopiecznych. Niektórzy przedstawiciele
placówek realizujących tego typu programy, wspomnieli, iż polegały one na redukcji niepożądanych
zachowań i nauki radzenia sobie z własnymi emocjami. Programy były realizowane w formie zajęć
grupowych lub indywidulanych. W jednej placówce każdy potrzebujący wychowanek miał opracowany
przez psychologa ds. młodzieży i dzieci zindywidualizowany program, adekwatny do jego potrzeb.
Częściej realizowane programy psychoprofilaktyczne objęły w 2015 r. około 1,3 tys.
wychowanków. Pracowano z dziećmi w grupie i indywidualnie, koncentrując się na profilaktyce
uzależnień oraz zachowań ryzykownych, eliminowania zagrożeń, oraz promowano wśród
wychowanków zdrowy tryb życia, uczono organizacji wolnego czasu, kształcono kompetencje
społeczne oraz budowania zdrowych relacji z ludźmi.
Wykres 28. Liczba PWD, realizujących poszczególne zajęcia specjalistyczne w 2015 r.
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
78
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Posiłek
Udzielane wsparcie przez PWD koncentruje się na wielu aspektach sprawowania opieki nad dziećmi.
Potrzeby dzieci i młodzieży są bardzo zróżnicowane i niekiedy dotyczą nawet najbardziej
podstawowych kwestii. Jak pokazują wyniki badania, bardzo popularne jest organizowanie dożywiania
w placówkach – w większości z nich (87,6%) były wydawane posiłki dla ich podopiecznych.
Najczęściej był to podwieczorek (w 79,8% PWD), rzadziej: obiad (w 21,3% PWD) i drugie śniadanie
(w 10,1% PWD).
Wykres 29. Posiłki wydawane w badanych PWD w 2015 r.
Rodzaj pytania: pytanie jednokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
28
30
36
47
49
57
zajęcia logopedyczne
innego rodzaju zajęcia
zajęcia terapeutyczne
zajęcia korekcyjne
socjoterapia
zajęcia kompensacyjne
79,8%
21,3%
10,1%
podwieczorek
obiad
drugie śniadanie
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
79
Braki w ofercie
Kwestie ewentualnych deficytów były podnoszone w różnych częściach wywiadów pogłębionych.
Najczęściej respondenci podejmowali następujące wątki:
Brak lub trudny dostęp do specjalistów (logopedów, psychologów dziecięcych,
terapeutów), szczególnie na terenach wiejskich. Jak wspomniano wcześniej, takich
specjalistów trudno jest pozyskać – z reguły zatrudniani są na część etatu, a proponowane im
wynagrodzenia są oceniane jako niskie. Taka kadra jest niezbędna, aby ułatwić
podopiecznym dostęp do specjalistycznej pomocy, na którą jest bardzo duże
zapotrzebowanie;
„Należy zarówno tworzyć nowe placówki, jaki i rozwijać dotychczas istniejące. Chodzi
o inwestycję zarówno w wyposażenie, czyli warsztat pracy, tablice interaktywne oraz w zajęcia
dodatkowe czy kadrę. Być może nawet kadra w pierwszej kolejności, ponieważ sprawni
organizacyjnie ludzie będą w stanie więcej zorganizować nawet przy mniejszych zasobach.”
IDI_AR_4
Warunki lokalowe – problem istotny, zwłaszcza w kontekście zmian w wymogach dla
nowotworzonych placówek regulowanych rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki
Społecznej29
;
Dostęp do infrastruktury sportowej oraz oferty instytucji kultury – szczególnie
w sytuacji, gdy na terenie danej gminy nie ma przykładowo boisk wielofunkcyjnych oraz nie
działają instytucje kultury, a konieczność dojazdu do innej gminy, która oferuje tego typu
obiekty wiąże się z wysokimi kosztami transportu dzieci;
Niewystarczająca liczba placówek o profilu specjalistycznym – ważnym kierunkiem
rozwoju systemu wsparcia dziennego w województwie małopolskim jest przekształcenie już
istniejących PWD w kierunku specjalistycznych placówek, co wiąże się z uzupełnianiem
oferty o usługi specjalistów (tj. logopedy, psychologa, terapeuty);
„Świetnie by było, gdyby było więcej specjalistycznych (placówek, przypis. autor), bo
opiekuńcze to jest taki nazwijmy to standard.”
IDI_PCPR_2
Potrzeba udoskonalenia oferty placówek wsparcia dziennego w aspekcie
organizacji zajęć sportowych, warsztatów rozwijających zainteresowania oraz
wycieczek – zdaniem niektórych respondentów, dużą popularnością wśród podopiecznych
cieszą się różnego rodzaju zajęcia sportowe oraz zorganizowane wyjścia z PWD. Zwiększenie
sportowego asortymentu placówek, liczby zajęć i wycieczek byłoby odpowiedzią na
obserwowane potrzeby podopiecznych.
29
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 października 2015 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych, jakie musi
spełniać lokal, w którym ma być prowadzona placówka wsparcia dziennego, Dostępny na:
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20150001630&min=1
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
80
„Myślę, że trzeba nadążać za potrzebami młodzieży, w tym momencie coraz większe
(znaczenie – przypis. autora) ma jednak ta kwestia sportowa, aktywność fizyczna, fitness tak
zwany.”
IDI_PCPR_2
„Jeśli chodzi o udoskonalenie to może tak jak mówię, częstsze wyjście z placówki, częstsze
wyjście na świat, pokazanie wielu rzeczy dzieciom, co rodzice im nie mają czas.”
IDI_PS_4
Poszerzanie oferty zajęć w placówkach wymaga odpowiednich inwestycji. Potrzebne jest opłacenie
kosztów związanych z zatrudnieniem prowadzących oraz organizacją odpowiedniego wyposażenia i
materiałów. Niekiedy udoskonalanie oferty zajęć wymaga zapewnienia dodatkowych funduszy,
ponieważ koszty ich organizacji znacznie wybiegają ponad podstawowe wydatki z budżetów
placówek. Kierownicy PWD, którzy wzięli udział w badaniu podkreślali, iż najczęściej
organizacja dodatkowych zajęć, dostosowanych do preferencji podopiecznych, wymaga
pozyskania środków finansowych z dodatkowych źródeł.
„Dzieci same sygnalizują, co moglibyśmy robić. I wtedy zatrudniamy jakiegoś wolontariusza,
który zrobi odpowiednie animacje. Jeżeli dzieci chcą się bawić w coś innego, niż w to, co się
bawią zawsze, to znajdujemy kogoś takiego. Ostatnio była dziewczyna, która bawiła się z nimi
ze sznurami, chustami i balonami. Dzieciom się to bardzo podobało i chciały jeszcze. (…) to
wszystko kosztuje – same materiały, np. paczka balonów. Potrzebne są duże pieniądze, żeby
zapewnić atrakcyjność zajęć. Za każdym razem trzeba dołożyć coś nowego, żeby zajęcia nie
były powtórzeniem tego, co już było. A oni się szybko nudzą.”
FGI_2
„To jest wystarczające, bo mamy te dwa półetaty płatne, ponadto mamy środki na zakup
pomocy, mamy na zwrócenie połowy kosztów strażnicy, bo tam działamy. Te środki są
wystarczające, natomiast jeżeli chcielibyśmy coś więcej, np. w okresie ferii czy wakacji, kiedy
dzieci jest więcej, to trzeba się o te środki starać i pisać projekty.”
FGI_2
Zapotrzebowanie na nowe zajęcia oraz programy
W małopolskich PWD istnieje zapotrzebowanie na dodatkowe zajęcia lub programy, co
wykazało 46,1% badanych PWD zlokalizowanych w gminach: Bolesław, Trzebinia, Chełmek,
Andrychów, Zawoja, Bystra-Sidzina, Tuchów, Gręboszów, Bobowa. Ankietowane PWD wykazały
zapotrzebowanie na takie zajęcia jak: zajęcia taneczne, sportowe, informatyczne, kulinarne, teatralne,
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
81
muzyczne, plastyczne, korekcyjno-kompensacyjne dla dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce,
logopedyczne, lingwistyczne, warsztaty fotograficzne, zajęcia terapeutyczne z psychologiem, a także
programy: specjalistyczne, profilaktyczne oraz psychokorekcyjne. Z drugiej strony nieco mniej
placówek (38,2%) nie wykazało zapotrzebowania na dodatkowe zajęcia lub programy, a
15,7% z nich nie miało zdania w tej kwestii.
Mapa 19. Zapotrzebowanie na zajęcia i programy wśród badanych PWD, wg gmin
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
Na potrzeby raportu, w wyniku analizy danych z ankiety, pogrupowano rodzaje zajęć dodatkowych
w przypadku których zgłoszono zapotrzebowanie. Największe potrzeby dotyczyły
specjalistycznych zajęć terapeutycznych, a więc spotkań grupowych i indywidualnych z
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
82
psychologami i logopedami (47,9% wskazań). Natomiast, ¼ opisów w ankiecie wykazała
zapotrzebowanie na zajęcia sportowe oraz te, rozwijające zainteresowania i hobby (taneczne,
kulinarne, fotograficzne, teatralne, wyjazdy edukacyjno-wypoczynkowe, nauka gry na instrumentach,
zajęcia z samoobrony). Kolejny rodzaj zajęć, na które wykazano zapotrzebowanie (18,8% wskazań),
to różnego rodzaju korepetycje, zajęcia nauki języka obcego oraz umiejętności informatycznych.
Ostatni typ zajęć, to szeroko pojęta psychoprofilaktyka, o której wspomnieli ankietowani z 4 PWD.
Dla prawie wszystkich badanych (92,7%), którzy zgłosili ww. zapotrzebowanie,
podstawowym powodem ich nie realizowania (lub niedostatecznej liczby tego typu
działań) był brak funduszy. Dodatkowo 34,1% z nich wskazało również na brak
dostępnych specjalistów, a 22,0% na brak warunków do realizacji tego typu zajęć/
programów. Braki w dostępie do specjalistów wskazały gminy: Tarnów, Myślenice, Wieliczka,
Wierzchosławice, Oświęcim, Gręboszów, Szczucin, Kłaj, Proszowice, Gdów, Sucha Beskidzka, Libiąż
oraz Kraków (brak zgłosiło 2 placówki).
Dane dotyczące studentów i absolwentów małopolskich szkół wyższych30
wg kierunków studiów
(zgodnie z klasyfikacją ISCED-F), które mogłyby przyczynić się do zniwelowania luki kadrowej
w małopolskich PWD pokazują, że w Małopolsce najwięcej jest absolwentów, którzy ukończyli studia
w zakresie pedagogiki (1 478 osób). W ich rozmieszczeniu przestrzennym widoczna jest oczywiście
dominacja Krakowa oraz miasta Tarnowa skupiającego filie najpopularniejszych małopolskich uczelni
wyższych kształcących we wskazanych zakresach.
Tabela 14. Studenci i absolwenci wg form studiów oraz podgrup kierunków studiów klasyfikacji ISCED-F
w 2015 r. w Małopolsce
Nazwa
Studenci kierunków Absolwenci kierunków:
pedagogicznych językowych opieki
społecznej pedagogicznych językowych
opieki społecznej
Podregion krakowski 537 0 0 270 0 0
Podregion m. Kraków 7 659 8 576 832 876 360 142
Podregion nowosądecki 711 339 0 0 0 0
Podregion oświęcimski 215 149 24 22 17 0
Podregion tarnowski 772 547 0 281 0 0
Podregion nowotarski 0 185 0 29 0 0
Małopolska 9 894 9 796 856 1 478 377 142
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Z perspektywy dzieci i młodzieży korzystających ze wsparcia PWD, największe
zapotrzebowanie jest na poszerzenie ich oferty: organizację wycieczek (27,1%
odpowiedzi) oraz warsztatów i zajęć (18,4%). W najmniejszym stopniu ankietowanie chcieliby
rozmawiać o swoich problemach (4,8% odpowiedzi).
30
Bank danych lokalnych (BDL)
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
83
Wykres 30. Rozkład odpowiedzi badanych podopiecznych na pytanie: „Co byś chciał robić w PWD?”
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 757 podopiecznych, 1 762 odpowiedzi
Źródło: Opracowanie na podstawie badania MORR
WPÓŁPRACA Z INNYMI INSTYTUCJAMI
Instytucje współpracujące
Najczęściej placówki współpracowały z instytucjami oświaty (87,6%) oraz pomocy
społecznej (88,8%). Wśród współpracujących z placówek oświatowych głównie były to szkoły, do
których uczęszczali wychowankowie oraz Kuratorium Oświaty, z czego w 76,4% przypadkach była to
stała współpraca (wymiana informacji o poszczególnych uczniach oraz ich rodzinach, udzielanie
wzajemnego wsparcia w pracy z podopiecznymi, organizacja wspólnych imprez), a w 11,7%
przypadkach współpracę nawiązywano okazjonalnie.
Badane PWD aktywnie współpracowały z jednostkami pomocy społecznej (głównie tymi o
gminnym zasięgu). Tylko 10,1% placówek wyróżniło poszczególnych pracowników takich instytucji
(pracownicy socjalni, asystenci rodzinni, poradnictwo specjalistyczne). W 75,3% przypadków była to
stała współpraca, a w 10,1% był to okazjonalny kontakt. Polegały one na wspólnych konsultacjach,
wymianie informacji na temat wychowanków i ich rodzin, uzyskiwaniu dofinansowania na działalność
PWD lub wspólnych działań animacyjnych.
Ankietowani opisali w badaniu współpracę również z innego rodzaju instytucjami: organizacjami
pozarządowymi (52,8% PWD), poradnictwem psychologicznym (44,9% PWD), policją (40,4% PWD),
instytucjami systemu wsparcia rodziny i pieczy zastępczej (30,3% PWD), służbą zdrowia (24,7%
PWD) oraz wymiarem sprawiedliwości (21,3% PWD). Respondenci wymienili również innego rodzaju
instytucje, z którymi nawiązali współprace, m.in. swoich sponsorów, w tym wiele firm prywatnych, straż
miejską, instytucje kultury i kluby sportowe, powiatową stację sanitarno-epidemiologiczną, parafie
i instytucje kościelne oraz urzędy gmin oraz ich organy.
1,4%
4,8%
7,2%
8,1%
16,3%
16,6%
18,4%
27,1%
inne
rozmawiać o swoich problemach
spożywać dodatkowy posiłek
brać udział w dodatkowych lekcjach lubkorepetycjach
korzystać z oferty ośrodków kultury (np.teatru, kina, domu kultury)
trenować sport
brać udział w zajęciach lub warsztatach,które rozwijają hobby i pasje
jeździć na wycieczki
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
84
Wyniki badania jakościowego potwierdzają, iż placówki wsparcia dziennego
współpracują z instytucjami ze swojego otoczenia, o czym zaświadczyli przedstawiciele
instytucji: ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie,
organizacji pozarządowych oraz asystentów rodzinnych i pedagogów szkolnych. Zdarzały
się jednak sytuacje, w których respondenci z poszczególnych grup nie mieli zbyt dużego kontaktu z
placówkami wsparcia dziennego z ich otoczenia, a tym bardziej świadomości na temat sposobu ich
funkcjonowania. Zależność taką zaobserwowano w szczególności w przypadku przedstawicieli
powiatowych centrów pomocy rodzinie na terenie powiatów, w których nie ma lub jest bardzo mała
liczba działających PWD. Brak współpracy oraz wiedzy na temat specyfiki funkcjonowania PWD
tłumaczono zwykle brakiem obowiązku organizacji i nadzoru tego typu instytucji.
„Nie możemy się na ten temat wypowiedzieć, bo nie mamy ani żadnego nadzoru, ani nie
współpracujemy.”
IDI_PCPR_BEZ_PWD_5
Z drugiej strony w przypadku powiatu, na terenie, którego działają placówki o zasięgu powiatowym,
zaobserwowano prężną współpracę pomiędzy nimi a PCPR. Opisywano przykład organizacji
zintegrowanego systemu zarządzania PWD oraz koordynowania współpracy pomiędzy
nimi przez PCPR-y. Ich reprezentanci wykazywali się świadomością procesów zachodzących
w placówkach działających na podległym im terenie, a także orientacją w zagadnieniach związanych z
powoływaniem i prowadzeniem tego typu instytucji. Z wypowiedzi przedstawicieli tych PCPR-ów
wynika, że współpracują ze wszystkimi PWD, które działają na terenie ich powiatów – niezależnie od
ich organu prowadzącego. Częstotliwość współpracy instytucji jest oceniana na taką, jaką wymuszają
potrzeby. Jak podkreślano PWD mogą generalnie liczyć na wsparcie i konsultacje kadry PCPR, jeśli
zachodzi taka konieczność. Nie ma natomiast wyznaczonych sztywnych, formalnych ram odbywania
spotkań czy konsultacji.
„W zależności od potrzeb, bywa, że kilka razy w miesiącu telefonicznie, a bywa też, że
częściej.”
IDI_PCPR_2
Wyzwaniem, któremu trzeba było sprostać była konieczność usystematyzowania dokumentacji o
podopiecznych, jakimi posługiwały się PWD działające na terenie jednego ze wspomnianych
powiatów. Zdaniem jednego z badanych usprawniło to proces zarządzania placówkami, toteż
zasugerowano wprowadzenie takiego rozwiązania na poziomie regionalnym, a nawet krajowym.
„Współpraca odbywa się bez przeszkód. Była tylko kwestia wypracowania jednolitych
dokumentów wśród placówek. Każda z placówek ma swoją specyfikę, chodzi o środowisko,
jedna placówka kładzie nacisk na pracę z rodzicami, inna placówka może mieć potrzebę
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
85
skupiać się na czymś innym. Na poziomie powiatowym udało się te dokumenty ujednolicić, ale
przydałoby się takie ujednolicenie na poziomie regionalnym i krajowym.”
IDI_PCPR_1
W przypadku pozostałych instytucji, a w szczególności ośrodków pomocy społecznej,
zdaniem respondentów, ich współpraca z placówkami wsparcia dziennego ogranicza się
przede wszystkim do kierowania dzieci do PWD, jeśli obserwuje się taką potrzebę. Dużą
rolę w tej kwestii odgrywają pracownicy socjalni oraz asystenci rodzinni, którzy mają bezpośrednią
styczność z potencjalnymi podopiecznymi. Podobne zadania realizują również pedagodzy szkolni,
którzy są źródłem informacji na temat podopiecznych i ich funkcjonowania w szkole. Jedynie w
przypadku PWD prowadzonej przez ośrodek pomocy społecznej, kontakty pomiędzy tymi instytucjami
są stałe, co wynika jednak z bezpośredniej roli nadzorczej, jaką ośrodek pełni wobec tej placówki. W
pozostałych przypadkach kontakty między PWD a instytucjami z ich otoczenia najczęściej są
inspirowane zaistnieniem konkretnych potrzeb i problemów poszczególnych klientów pomocy
społecznej.
„(…) my ze swojej strony mamy monitoring nad osobami, które korzystają ze świadczeń
pomocy społecznej i jeśli takie dziecko z rodziny korzystającej ze świadczeń pomocy
społecznej, lub objętych asystenturą rodziny korzysta z tych świetlic, to wtedy rzeczywiście no,
my o tym wiemy. (…) myślę, że to w szkole by się można było dowiedzieć.”
IDI_OPS_1
„Bardzo dobrze. Tam odpowiadają na nasze potrzeby. Mamy ciągły kontakt z tymi
placówkami. Pracownicy też mogą się kontaktować z centrum rodziny. Bardzo dobry kontakt
jest jeżeli występuje jakichś problem rzeczywiście, na bieżąco współpracujemy z osobą.”
IDI_OPS_5
„(…) pomagam w wytypowaniu osób, które by mogły w danej placówce brać udział w
zajęciach.”
IDI_AR_3
„(…) spotkania i wymiana informacji o podopiecznych. Główny kontakt jest telefoniczny, gdzie
przekazuję informację, takie coś czy nieobecny, co trzeba nadrobić, czego się uczyć.”
IDI_PS_5
Z wypowiedzi respondentów można również wnioskować o zachodzących zmianach
w funkcjonowaniu placówek wsparcia dziennego i ich rosnącej roli w systemie udzielania
wsparcia rodzinie. Bardzo duże znaczenie ma stosunek władz lokalnych do kwestii działalności
PWD, co w dużej mierze się przyczynia do jakości oferowanego przez nie wsparcia. Badanie
jakościowe małopolskich placówek wsparcia dziennego dowiodło, iż w województwie małopolskim
kwestia zapotrzebowania na placówki wsparcia dziennego na terenie gmin i powiatów jest
rozpatrywana w bardzo zróżnicowany sposób. Są gminy, w których władze są przychylne kwestii
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
86
działalności PWD wspierając ich starania na różne sposoby oraz są również takie, gdzie działania
placówek nie są uznawane jako priorytetowe lub co najmniej istotne.
„Wydaje mi się, że troszeczkę zmieniła się postawa samorządów. Widzą taką potrzebę tego
czasu wolnego dla dzieci i potrzebę organizowania takich placówek. Tylko ja mówię, jak
zwykle chodzi tutaj o pieniądze. Jest niestety za mało środków przeznaczonych na
funkcjonowanie takich placówek.”
IDI_OPS_4
„Zmiany są podyktowane głównie poprzez nowe lub nowelizowane akty normatywne. Także
tutaj placówki idą za duchem czasu i wykonują to, co nakłada ustawa. Przez to ciągle się
udoskonalają i podnoszą te swoje standardy.”
IDI_OPS_5
„(…) w naszym przypadku jest bardzo dobra współpraca z władzami, które widzą nasze
potrzeby. Mamy lokal, finansowane media, dostajemy dofinansowanie na zakupy, mamy
udostępniony autokar w czasie wakacji. To jest dla nas niezwykle cenne, bo płacimy tylko na
paliwo, które na przykład mamy od sponsorów. Ale zawsze się znajdzie jakichś oponent.”
FGI_3
„Kiedyś nie było obligatoryjne prowadzenie asystenta rodziny. I też gmina nie miała pieniędzy.
A jak się to zrobiło obligatoryjne, to się pieniądze znalazły. A rok wcześniej nie było. (…) Nadal
przeważają względy ekonomiczne. Jeżeli się zrobi kilometr drogi, to to widać, a jak pomoże
się dzieciom, to nie.”
FGI_3
Tabela 15. Współpraca badanych PWD z innymi instytucjami
Jednostki współpracujące Wspólne działania
Częstotliwość współpracy
(odsetek PWD, która podjęła się danego
rodzaju współpracy)
SŁUŻBA ZDROWIA
niepubliczne zakłady opieki
zdrowotnej
szpitale
pielęgniarki szkolne o
lekarze specjaliści
profilaktyka zdrowotna,
konsultacje i opieka medyczna
okazjonalny kontakt (15,7% PWD),
stała współpraca (7,9% PWD).
PORADNICTWO PSYCHOLOGICZNE
poradnie pedagogiczno-
psychologiczne
punkty informacyjno-
diagnozowanie podopiecznych oraz
członków ich rodzin
konsultacje psychologiczne,
okazjonalny kontakt (19,1% PWD),
stała współpraca (23,6% PWD).
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
87
Jednostki współpracujące Wspólne działania
Częstotliwość współpracy
(odsetek PWD, która podjęła się danego
rodzaju współpracy)
konsultacyjne dla osób
uzależnionych i ofiar przemocy
w rodzinie
ośrodki interwencji kryzysowej
Klinika Psychiatrii Dzieci i
Młodzieży
Krakowski Instytut
Psychoterapii
specjalistyczna pomoc
terapeutyczna
SYSTEM WSPARCIA RODZINY I PIECZY ZASTĘPCZEJ
powiatowej centra pomocy
rodzinie
asystenci rodzinni
inne placówki wsparcia
dziennego w okolicy
kuratorzy rodzinni
gminna komisja do spraw
profilaktyki/ i rozwiązywania
problemów alkoholowych.
konsultacje oraz wzajemnie
wsparcie
organizacja szkoleń i grup wsparcia
organizacja wypoczynku
wakacyjnego podopiecznych.
okazjonalny kontakt (10,1% PWD),
stała współpraca (19,1% PWD ).
POLICJA
komisariaty policji
dzielnicowi
organy policji ds. nieletnich
wymiana informacji na temat
podopiecznych oraz ich rodzin
organizowanie spotkań
i prelekcji dla wychowanków PWD
na tematy związane z
bezpieczeństwem
konsultacje w przypadku sytuacji
problemowych oraz przypadków
przemocy w rodzinie
okazjonalny kontakt (29,2% PWD),
stała współpraca (11,2% PWD).
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
kuratorzy sądowi
sąd rodzinny
konsultacje i wymiana informacji na
temat dziecka lub jego rodziny
okazjonalny kontakt (11,2% PWD),
stała współpraca (10,1% PWD).
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
stowarzyszenia i fundacje o
lokalnym i ogólnopolskim
zasięgu oddziaływania.
organizowanie wspólnych imprez
oraz realizacja wspólnych
projektów i akcji charytatywnych
korzystanie z zasobów organizacji
oraz dofinansowania na
poszczególne działania
okazjonalny kontakt (6,7% PWD),
stała współpraca (28,1% PWD),
realizacja wspólnych projektów
lub programów (16,9% PWD).
Rodzaj pytania: pytanie wielokrotnego wyboru
N = 89 PWD
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania MORR
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
88
Praca z rodzicami podopiecznych
W badaniu poruszono również kwestie związane z prowadzeniem równoległej pracy z rodzicami
i opiekunami prawnymi podopiecznych. Najwięcej badanych PWD (50,6%) organizowało dla
nich specjalne zajęcia. Co 10 badana PWD realizowała osobny program wsparcia,
natomiast stosunkowo wysoki odsetek PWD (39,3%) nie realizowało tego typu działań.
Najczęstszą przyczyną nie uskuteczniania równoległej pracy z rodzicami był brak chętnych (21,3%
PWD) oraz brak środków finansowych na realizację tego typu działań (21,3% PWD). Ponadto,
niektóre z nich nie były dostosowane do realizacji tego typu działań (w 13,5% brakowało pracowników
do poprowadzenia tego typu zajęć: w 7,9% brakowało miejsca na realizację tego typu działań,
a w 5,6% PWD godziny pracy były niedostosowane do godzin dyspozycyjności rodziców).
Uczestnicy wywiadów pogłębionych zgodnie potwierdzili, że w placówkach wsparcia
dziennego generalnie jest organizowana praca z rodzicami i opiekunami podopiecznych.
Każda placówka samodzielnie rozstrzyga formy i zakres takiej współpracy. Najczęściej
kontakt z rodzicami jest podejmowany w trakcie rozmów podczas ich odwiedzin, przy okazji
odbierania dzieci do domów po skończonych zajęciach. Równie popularna jest organizacja grupowych
spotkań, podczas których omawiane są najważniejsze kwestie związane z procesem wychowywania
podopiecznych. Rodzice składają sprawozdania z efektów podejmowanych działań oraz informują o
zachodzących zmianach i postępach. Niekiedy tego typu warsztaty dla rodziców są prowadzone przez
specjalistów: psychologów, pedagogów oraz przedstawicieli instytucji współpracujących. Ponadto w
niektórych PWD rodzice mogą również liczyć na indywidualne wsparcie terapeutyczne oraz
organizację terapii rodzinnej.
„Jest tak, że przyjmując dziecko do placówki zobowiązują rodziców do czynnego
udziału. Praca z dzieckiem sama nie wystarcza. Też czasem trzeba porozmawiać z
rodzicem i go ukierunkować na postępowanie, w jakim kierunku, gdzie jest problem.
Kilka godzin dziennie to nie służy temu, że rodzic już nie musi robić. To by nie było
rozwiązaniem. Placówka ma pomóc rodzicom będącym w jakiejś tam sytuacji
kryzysowej w życiu, ale nie wyręczyć, bo wychowanie i zagwarantowanie tych
podstawowych potrzeb bytowych cały czas spoczywa na rodzinie. Ale kontaktują się,
mówią o postępach, wychowawcy placówek na pewno. Więc jakby ta współpraca jest,
ona musi być. Inaczej to nie zdałoby egzaminu.”
IDI_OPS_5
„Nasi rodzice korzystają z indywidualnych spotkań z wychowawcami. Mamy
psychologa, który jest psychoterapeutą systemowym, teraz akurat obejmuje jedną
rodzinę terapią systemową. Prowadzimy pracę nie tylko z dziećmi, ale również
z rodzinami. U nas od lat jest tak, że odbywają się cykliczne spotkania. Raz
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
89
w miesiącu warsztaty z rodzicami i wtedy jest obecny psycholog i pedagog. Tematyka
spotkań albo wypływa od nas z naszych obserwacji, albo jest zgłaszana przez
rodziców. Prosimy ich o to, by proponowali tematy, które ich interesują w danym
momencie. I to się też fajnie sprawdza. Na to potrzeba było troszkę czasu. Ale już po
tych 14 latach wygląda to dobrze. Dla nas jest miłe to, że rodzice sami przychodzą do
nas po pomoc i po wsparcie. Nie tylko odnośnie do dzieci, ale też problemów
życiowych.”
FGI_3
Należy również zaznaczyć, iż sama jakość współpracy w dużej mierze zależy od stopnia
zaangażowania samych rodziców i opiekunów podopiecznych. Niestety zachęcenie ich do
podjęcia wysiłku wspólnej pracy bywa trudnym zadaniem dla kadry PWD, co podkreślali kierownicy
PWD, biorący udział w wywiadach grupowych.
„Współpracujemy z innymi lokalnymi poradniami psychologiczno-pedagogicznymi i
tam też mogą skorzystać z pomocy psychoterapeuty, bądź przy PCPR w Wieliczce w
ośrodku Interwencji Kryzysowej, więc zaplecze jest. Gorzej jest jakby z motywacją i
chęcią uczestnictwa. Ale też nad tym pracujemy, wskazujemy nad czym należy się
skupić w jakich obszarach pracować, jak postępować, żeby jakiś efekt pożądany
uzyskać.”
FGI_1
„Więc żeby ściągnąć takiego rodzica to po pierwsze trzeba czasu, wytrwałości, ale
często on jest już tak "osaczony" przez te wszystkie opieki społeczne, kuratora, sądy,
że jak dzwonię i chcę zaprosić na spotkanie, bo chcę z mamą porozmawiać, bo widzę,
że jest jakiś problem u dziecka, to pierwsze pytanie: "O Boże, co on znowu zrobił?".
I cały czas mam wrażenie, że większość instytucji adresuje się do tego rodzica
z pretensjami. Więc żeby ci rodzice się nie bali do nas przychodzić po prostu, to
zapraszam i mówię, że w tym miesiącu na przykład Sławek polepszył się z ocenami.”
FGI_2
„Ale czasem też trzeba zrobić „łapankę”. Widzi się raz, drugi, trzeci taką dziwną,
niedobrą sytuację rodzic – dziecko, to się rozmawia z takim rodzicem, jak np. odbiera
dziecko. Są takie osoby, które nie chcą o tym rozmawiać, bo nie chcą się ośmieszyć.”
FGI_3
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
90
REKOMENDACJE
Rekomendacja Wyniki badania małopolskich placówek
wsparcia dziennego
Działania
ORGANIZACJA SYSTEMU WSPARCIA DZIENNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM
Rekomendacja nr 1
Zwiększenie liczby
małopolskich placówek
wsparcia dziennego, w
szczególności o profilu
W województwie małopolskim zaobserwowano
nierównomierny rozkład placówek wsparcia dziennego – są
gminy i powiaty, w których działa stosunkowo dużo PWD, a
są również takie, w których jest ich niewiele lub nie
występują wcale.
Dofinansowanie powstania
nowych placówek wsparcia
dziennego w szczególności
na terenie gmin i powiatów,
w których obserwowany jest
ich niedostatek bądź brak.
Premiowane powinny być
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
91
Rekomendacja Wyniki badania małopolskich placówek
wsparcia dziennego
Działania
specjalistycznym Zapotrzebowanie na dodatkowe PWD zgłosiły ankietowane
placówki z 14 małopolskich gmin. Zdaniem respondentów
badania jakościowego jest szczególna potrzeba na
zwiększenie liczby PWD o profilu specjalistycznym. W
województwie małopolskim jest ich tylko ok. 19,0% (dane z
rejestru MUW). Ze względu na zbyt małą liczbę placówek w
Małopolsce stwierdza się, że aktualnie działające PWD nie
obejmują wsparciem wszystkich potrzebujących dzieci i
młodzieży – takiej deklaracji udzieliło 59,5%
ankietowanych PWD.
szczególnie placówki o
charakterze specjalistycznym.
Zalecane jest, aby były one na
szczeblu powiatowym, aby
mogły objąć jak największą
liczbę podopiecznych.
Rekomendacja nr 2
Wypracowanie modelu
pracy placówek
wsparcia dziennego na
poziomie
województwa
małopolskiego , który
byłby na tyle ogólny,
aby można go było
wdrożyć biorąc pod
uwagę specyfikę
terenu oddziaływania
placówek wsparcia
dziennego jak i ich
charakteru.
Wyniki badania ilościowego i jakościowego dowiodły, że
placówki wsparcia dziennego w Małopolsce pracują według
różnych standardów. Zdaniem respondentów,
zaangażowanych w budowę systemu wsparcia dziennego
dla dzieci i młodzieży w województwie małopolskim,
brakuje dokumentu, który określałby standardy
ukierunkowujące pracę PWD. Opracowanie modelu pracy
PWD byłoby dużym ułatwieniem w organizacji pracy,
opracowaniu oferty i dostosowaniu jej do realnego
zapotrzebowania. Obserwowalne są różnice w sposobie
funkcjonowania placówek wsparcia dziennego w
Małopolsce, co jest również wynikiem braku bardziej
szczegółowych regulacji – Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o
wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, na mocy
której funkcjonują placówki wsparcia dziennego,
pozostawia dużą dowolność w zakresie ich organizacji.
„Jest z tym bardzo różnie. Pokutuje to, że nie ma
standardów. Kiedyś jak placówki funkcjonowały w
systemie pomocy społecznej, to były określone
standardy, one nie były bardzo rozbudowane, ale były
pewne wskazówki do pracy. Obecnie to ograniczono do
kilku zdań w ustawie i temat jest otwarty. Na szczęście
został standard, że pracownicy muszą być
wykwalifikowani, mieć doświadczenie w pracy z dziećmi
(…). Bardzo często w mniejszych lokalnych środowiskach
praca kończy się na zapewnieniu opieki,
zagospodarowaniu czasu wolnego, pomocy w nauce i
dożywianiu. Dysproporcje między placówkami są bardzo
duże.”
Opracowanie modelu pracy
dla placówek wsparcia
dziennego, działających na
terenie województwa
małopolskiego, wraz z
katalogiem dobrych praktyk
w zakresie zarządzania i
sposobów prowadzenia,
organizacji jak i
udoskonalanie ich oferty.
Raport pn. Wsparcie dzienne
dla rodzin w województwie
małopolskim może stanowić
bazę wiedzy odnośnie
dobrych praktyk, jak i na
potrzeby określenia
standardów pracy PWD.
Dokument określający model
byłby szczególnie pomocny
dla instytucji, które
otwierałyby swoje pierwsze
PWD, a na takie działania są
przeznaczone fundusze
unijne z RPO WM 2014-2020.
Rekomendacja nr 3
Opracowanie jednolitej
dokumentacji dla
placówek wsparcia
dziennego w skali
województwa
małopolskiego
Zaleca się wprowadzenie jednolitych standardów dla
placówek wsparcia dziennego w skali województwa
małopolskiego. Podobne rozwiązanie zaplanowano na
terenie powiatu wielickiego, gdzie działa stosunkowo dużo
placówek. Zdaniem respondentów badania jakościowego,
ma to znacznie ułatwić proces zarządzania tymi
Opracowanie dokumentu z
wytycznymi oraz wzoru
dokumentacji dla
sprawozdawczości
małopolskich placówek
wsparcia dziennego. Można
posiłkować się dokumentacją
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
92
Rekomendacja Wyniki badania małopolskich placówek
wsparcia dziennego
Działania
podmiotami: usprawnić proces przepływu informacji oraz
ograniczyć czas potrzebny do sporządzania dokumentacji w
ramach sprawozdawczości i przeprowadzania analizy/
ewaluacji.
„Nie ma zgrzytów, tylko była kwestia wypracowania
jednolitych dokumentów (…) wśród placówek. Każda z
placówek ma swoją specyfikę – chodzi o środowisko. Jedna
placówka kładzie nacisk na pracę z rodzicami, inna placówka
może mieć potrzebę skupiać się na czymś innym. Natomiast
fajnie by było mieć możliwość ujednolicenia dokumentów na
których się pracuje. Nawet jeżeli by chodziło o obszar
województwa. (…) Ale na naszym poziomie jest to
ujednolicone, właśnie dzięki tej grupie wsparcia dla
pracowników. Mówimy o dokumentach na których pracują
placówki wsparcia dziennego, ponieważ przepisy są niejasne.
Fajnie by było gdyby to było na podstawie odgórnych
rekomendacji, wzorców.”
wypracowaną w powiecie
wielickim. Wzór
dokumentacji mógłby być
częścią bądź załącznikiem
opracowanego modelu pracy
małopolskich PWD
(rekomendacja nr 2).
Dokument powinien zostać
wypracowany wspólnie przez
Urząd Marszałkowski
Województwa Małopolskiego,
Małopolski Urząd
Wojewódzki oraz Regionalny
Ośrodek Polityki Społecznej
w porozumieniu z PWD.
Rekomendacja nr 4
Organizacja i
dofinansowanie
dowozu
podopiecznych do
PWD
Jednym z problemów, z jakimi borykają się PWD jest
transport ich podopiecznych z domów rodzinnych do
placówek. Problem ten dotyczy w szczególności placówek
na terenach wiejskich o dużych odległościach pomiędzy
miejscowościami. Organizacja takiego transportu
umożliwiłaby skorzystanie większej liczbie dzieci i
młodzieży z oferowanego przez PWD wsparcia.
Dofinansowanie transportu
podopiecznych do placówek
wsparcia dziennego.
Rekomendacja nr 5
Organizacja spotkań
branżowych
adresowanych do
pracowników
małopolskich PWD
oraz instytucji
współpracujących z
nimi
Respondenci badania jakościowego wielokrotnie
podkreślali potrzebę spotykania się z pracownikami innych
PWD oraz instytucji współpracujących w celu wymiany
doświadczeń, promocji dobrych praktyk oraz
opracowywania wspólnych inicjatyw w zakresie
udoskonalania oferty wsparcia dziennego dla dzieci i
młodzieży w Małopolsce. Zaleca się organizowanie
cyklicznych spotkań kadr PWD zarówno w mniejszej skali –
powiatowej lub subregionalnej (np. szkolenia, superwizje,
grupy robocze) – jak i regionalnej skali (np. warsztaty lub
konferencje).
Organizacja cyklicznych
spotkań i szkoleń dla kadr
małopolskich PWD w skali
powiatowej, subregionalnej
oraz wojewódzkiej.
Projekt własny Urzędu
Marszałkowskiego
Województwa Małopolskiego
albo rekomendacja
opracowania projektu dla
Regionalnego Ośrodka
Pomocy Społecznej.
KADRA PLACÓWEK WSPARCIA DZIENNEGO
Rekomendacja nr 6
Wdrożenie działań na
rzecz zwiększenia
Wyniki badania jakościowego oraz ilościowego dowiodły, że
istnieje duże zapotrzebowanie na zapewnienie
specjalistycznej opieki w ramach oferty PWD, tj.
Zaleca się zintegrowanie
systemu zarządzania PWD na
danym terenie.
Współpracujące ze sobą
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
93
Rekomendacja Wyniki badania małopolskich placówek
wsparcia dziennego
Działania
zatrudniania kadry a w
szczególności
specjalistów w
małopolskich
placówkach wsparcia
dziennego
psychologów, pedagogów, logopedów i terapeutów.
Na podstawie przeprowadzonej analizy ilościowej szacuje
się, że brakuje co najmniej 62 pracowników, w tym: 25
wychowawców, 15 psychologów, 7 pedagogów, 7
logopedów, 7 terapeutów oraz 1 opiekuna do dzieci.
Najczęściej wskazywaną przyczyną niewystarczających
zasobów kadrowych był brak środków finansowych na
opłacenie zatrudnienia (57,9% ankietowanych PWD) lub
zbyt niskie płace (28,1% ankietowanych PWD).
Problem ten szczególnie dotyczy PWD zlokalizowanych na
terenie gmin wiejskich i wiejsko-miejskich, w przypadku
których specjalistom oferowane są najczęściej tylko części
etatów, które dodatkowo są powiązane z koniecznością
dojazdów do pracy. Oferowane obecnie wynagrodzenia są
niewystarczające, aby zachęcić osoby posiadające
kwalifikacje do pracy.
„W dużych miejscowościach raczej nie, natomiast jest
problem z terenami wiejskimi. Spowodowane jest to
oczywiście niewystarczającymi środkami na zapłatę
odpowiednich wynagrodzeń, ponieważ te osoby muszą
dojeżdżać, dodatkowo nie będąc zatrudnionymi na
pełny etat.”
placówki wymieniają się
między sobą poszczególnymi
pracownikami o
specjalistycznych
kwalifikacjach, co powoduje,
że są oni dostępni dla
większej liczby
podopiecznych, a
współpracujące instytucje
mogą się dzielić kosztami
zatrudnienia.
Rekomendacja nr 7
Wdrożenie działań na
rzecz doszkalania kadr
placówek wsparcia
dziennego
Większość ankietowanych PWD (62,9%) stwierdziło, że jest
duża potrzeba doszkalania kadr placówek wsparcia
dziennego, w szczególności w zakresie: pracy z rodziną oraz
indywidualnej pracy z dzieckiem, socjoterapii i
przeprowadzania diagnozy.
Dofinansowanie i/ lub
organizowanie szkoleń dla
pracowników małopolskich
placówek wsparcia
dziennego.
Projekt własny Urzędu
Marszałkowskiego
Województwa Małopolskiego
albo rekomendacja
opracowania projektu dla
Regionalnego Ośrodka
Pomocy Społecznej
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
94
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Wiek podopiecznych, którzy wypełnili ankietę, wg płci ........................................................................... 9
Wykres 2. Obszary prowadzenia działań z zakresu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, wskazane
przez małopolskie firmy, które wzięły udział w badaniu w 2016 r. ......................................................................... 14
Wykres 3. Liczba PWD w województwie małopolskim wg GUS oraz ROPS w Krakowie ...................................... 16
Wykres 4. Zasięg oddziaływania badanych PWD w 2015 r. .................................................................................. 20
Wykres 5. Liczba miejsc statutowych w małopolskich PWD w 2016 r. .................................................................. 21
Wykres 6 Odpowiedź na pytanie, czy placówki realizują wymagania lokalowe i sanitarne .................................. 25
Wykres 7. Wysokość budżetu badanych PWD w przeliczeniu na jedno miejsce statutowe w 2015 r.................... 29
Wykres 8. Odsetek podopiecznych pod względem sposobu dotarcia do badanych PWD w 2015 r. ..................... 37
Wykres 9. Źródła informacji o PWD wskazane przez badanych podopiecznych ................................................... 37
Wykres 10. Przeprowadzanie diagnozy podopiecznych w badanych PWD w 2015 r. ........................................... 38
Wykres 11. Częstotliwość prowadzenia diagnozy podopiecznych w badanych PWD w 2015 r. ........................... 39
Wykres 12. Problemy dzieci i młodzieży objętej wsparciem przez badane PWD w 2015 r. .................................. 40
Wykres 13. Dysfunkcje/ problemy rodzin podopiecznych korzystających ze wsparcia badanych PWD w ciągu
2015 r. ................................................................................................................................................................... 42
Wykres 14. Podopieczni pochodzący z rodzin wielodzietnych w badanych PWD w ciągu 2015 r. ........................ 43
Wykres 15. Podopieczni pochodzący z rodzin niepełnych w badanych PWD w ciągu 2015 r ............................... 43
Wykres 16. Częstotliwość korzystania dzieci i młodzieży ze wsparcia PWD w 2015 r. ......................................... 45
Wykres 17. Przyczyny nieobjęcia swoim wsparciem wszystkich dzieci z terenu badanych PWD w 2015 r. ......... 47
Wykres 18. Ocena placówek wsparcia dziennego przez badanych podopiecznych PWD .................................... 53
Wykres 19. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy masz znajomych, którzy Twoim zdaniem chcieliby lub powinni
skorzystać z pomocy PWD?” ................................................................................................................................. 54
Wykres 20. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy poleciłbyś swoim koleżankom i kolegom tą PWD?” ................ 54
Wykres 21. Struktura kadr małopolskich badanych PWD w 2015 r. ...................................................................... 57
Wykres 22. Odsetek PWD w których brakuje poszczególnych pracowników ........................................................ 60
Wykres 23. Odsetek PWD w których wspiera się rozwój zawodowy pracowników w 2015 r. ................................ 64
Wykres 24. Ocena wyposażenia PWD przez ankietowanych podopiecznych ....................................................... 69
Wykres 25. Zapotrzebowanie na nowych sprzęt, według badanych podopiecznych PWD ................................... 70
Wykres 26. Rozkład odpowiedzi badanych podopiecznych na pytanie: „Jak bardzo lubisz spędzać czas w
placówce wsparcia dziennego?” ............................................................................................................................ 72
Wykres 27. Najczęstsze aktywności badanych podopiecznych w PWD ................................................................ 74
Wykres 28. Liczba PWD, realizujących poszczególne zajęcia specjalistyczne w 2015 r. ...................................... 77
Wykres 29. Posiłki wydawane w badanych PWD w 2015 r. .................................................................................. 78
Wykres 30. Rozkład odpowiedzi badanych podopiecznych na pytanie: „Co byś chciał robić w PWD?” ................ 83
SPIS MAP
Mapa 1. Liczba obiektów kultury w powiatach w województwie małopolskim w 2015 r., wg GUS ........................ 12 Mapa 2. Liczba wychowanków młodzieżowych ośrodków socjoterapii w przeliczeniu na jeden ośrodek socjoterapii
w 2015 r. ................................................................................................................................................................ 13 Mapa 3. Rozmieszczenie terytorialne PWD w gminach Małopolski w 2015 r. ....................................................... 17 Mapa 4. Rozmieszczenie terytorialne PWD w gminach i powiatach Małopolski .................................................... 19 Mapa 5. Rozmieszczenie przestrzenne małopolskich PWD wg zasięgu działania oraz liczby miejsc statutowych w
2015 r. ................................................................................................................................................................... 22 Mapa 6. Średnia długość funkcjonowania małopolskich PWD w 2015 r. ............................................................... 24 Mapa 7. Spełnianie wymagań lokalowych i sanitarnych, określonych w rozporządzeniu Ministra MPiPS przez
badane PWD w 2015 r. ......................................................................................................................................... 26
WWW.OBSERWATORIUM.MALOPOLSKA.PL
3
3
95
Mapa 8. Przestrzenne rozmieszczenie rodzajów PWD w korelacji z ich średnim budżetem w Małopolsce w 2015 r.
.............................................................................................................................................................................. 29 Mapa 9. Przestrzenna prezentacja średniego budżetu małopolskich PWD oraz głównych źródeł finansowania w
2015 r. ................................................................................................................................................................... 31 Mapa 10. Wydatki z budżetu gmin w Małopolsce na PWD w II półroczu w 2015 r. ............................................... 32 Mapa 11. Rozmieszczenie terytorialne podopiecznych badanych PWD w 2015 r................................................. 36 Mapa 12. Przestrzenna rozmieszczenie gmin w Małopolsce, które nie objęły wsparciem wszystkich
potrzebujących w swoich PWD z powodu braku miejsc w 2015 r. ......................................................................... 46 Mapa 13. Liczba PWD, które zgłosiły zapotrzebowanie na nowe placówki wsparcia dziennego .......................... 48 Mapa 14. Zapotrzebowanie na PWD w małopolskich gminach w korelacji ze średnią liczbą miejsc statutowych w
2015 r. ................................................................................................................................................................... 49 Mapa 15. Suma pracowników badanych PWD i ich rozmieszczenie, wg gmin. .................................................... 58 Mapa 16. Wolontariusze działający w małopolskich PWD wg gmin. ..................................................................... 59 Mapa 17. Zapotrzebowanie na nowych pracowników w małopolskich PWD, wg gmin .......................................... 61 Mapa 18. Średnia, dzienna liczba godzin pracy badanych PWD w 2015 r., wg gmin ............................................ 68 Mapa 19. Zapotrzebowanie na zajęcia i programy wśród badanych PWD, wg gmin ............................................. 81
SPIS TABEL
Tabela 1. Badane PWD wg ich rodzaju działalności – rejestr MUW oraz badanie MORR, stanu na koniec 2015 r.
.............................................................................................................................................................................. 23 Tabela 2. Organy prowadzące badane PWD w 2015 r. ......................................................................................... 23 Tabela 3. Wysokość budżetów badanych PWD w 2015 r. .................................................................................... 28 Tabela 4. Źródła finansowania badanych PWD w 2015 r. ..................................................................................... 30 Tabela 5. Podopieczni badanych PWD wg kategorii wiekowych oraz podziału na płeć w 2015 r.......................... 35 Tabela 6. Przedmiot diagnozy podopiecznych w badanych PWD w 2015 r. ......................................................... 39 Tabela 7. Problemy podopiecznych badanych PWD w 2015 r. ............................................................................. 41 Tabela 8. Dysfunkcje/ problemy rodzin podopiecznych korzystających ze wsparcia badanych PWD w ciągu 2015
r. ............................................................................................................................................................................ 42 Tabela 9. Odsetek PWD zatrudniających poszczególnych specjalistów, wg rodzaju PWD ................................... 58 Tabela 10. Zapotrzebowanie na nowych pracowników w badanych PWD, wg gmin ............................................. 61 Tabela 11. Wymogi ustawowe odnośnie kwalifikacji pracowników placówek wsparcia dziennego ....................... 62 Tabela 12. Zapotrzebowanie na szkolenia w badanych PWD w 2015 r. ............................................................... 65 Tabela 13. Rodzaje zajęć w placówkach wsparcia dziennego .............................................................................. 72 Tabela 14. Studenci i absolwenci wg form studiów oraz podgrup kierunków studiów klasyfikacji ISCED-F w 2015
r. w Małopolsce ...................................................................................................................................................... 82 Tabela 15. Współpraca badanych PWD z innymi instytucjami .............................................................................. 86