Wstępny ramowy projekt Narodowego Programu Zdrowia na lata ... · zdrowie, przyjęto, że człowiek, w przeważającym stopniu, sam decyduje o swoim zdrowiu. "Odżyło", więc znane

Wstępny ramowy projekt

Narodowego Programu Zdrowia

na lata 2006-2015

Ministerstwo Zdrowia Państwowy Zakład Higieny

2

Spis treści Wstęp .................................................................................................................... 3

I. WPROWADZENIE......................................................................................... 6

1. Podstawy koncepcji Narodowego Programu Zdrowia ................................ 6

1.1. Czym jest zdrowie? ...................................................................................... 6

1.2. Czynniki warunkujące zdrowie .................................................................. 7

1.3. Promocja zdrowia ........................................................................................ 8

2. Koncepcja celów i konstrukcja Narodowego Programu Zdrowia ............. 9

2.1. Cele Narodowego Programu Zdrowia ..................................................... 11

Uzasadnienie wyboru celów operacyjnych ..................................................... 14

Cel operacyjny nr 1 ........................................................................................... 14







Cel operacyjny nr 8. .......................................................................................... 26

Cel operacyjny nr 9. .......................................................................................... 27

Cel operacyjny nr 10. ........................................................................................ 28










3

Wstęp

Polska wchodziła w okres przemian ustrojowych w szczególnie trudnej

sytuacji zdrowotnej społeczeństwa. U progu lat 90. wskaźniki stanu zdrowia

ludności były zdecydowanie niekorzystne, w porównaniu do rozwiniętych

krajów Europy.

W 1990 r., w odpowiedzi na strategię Światowej Organizacji Zdrowia

"Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku", opracowano w Polsce, po raz pierwszy,

Narodowy Program Zdrowia (NPZ). Była to pierwsza próba zjednoczenia

wysiłków różnych resortów, instytucji centralnych, organizacji pozarządowych

oraz społeczności lokalnych wokół ochrony, utrzymania i poprawy zdrowia

społeczeństwa.

Dokonujące się w naszym kraju w ostatniej dekadzie zmiany polityczne,

ekonomiczne i społeczne niosły ze sobą nie tylko nowe wyzwania i nowe

możliwości ale także zagrożenia dla zdrowia wielu ludzi. Powodowało to

konieczność nowelizacji Narodowego Programu Zdrowia, której dokonano w

1993 i 1996 roku. W ostatnich latach przeprowadzono analizę oczekiwanych

efektów i korzyści zdrowotnych wynikających z realizacji Narodowego

Programu Zdrowia. Wykazała ona wzrost przeciętnego dalszego trwania życia i

zmniejszające się zagrożenie chorobami układu krążenia. Równocześnie poziom

niektórych wskaźników (np. umieralności niemowląt) osiągnięto wcześniej niż

planowano. Nadal jednak dzieli nas znaczny dystans od krajów Unii

Europejskiej, co wskazuje na potrzebę dalszych, intensywnych działań dla

poprawy zdrowia społeczeństwa. Służyć ma temu m.in. kontynuacja realizacji

Narodowego Programu Zdrowia, z udziałem wszystkich sektorów gospodarki,

jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, organizacji

religijnych i wszystkich obywateli. Monitoring Narodowego Programu Zdrowia

prowadzony od roku 1998 do chwili obecnej wykazał, że niektóre z celów

operacyjnych mimo osiągniętych pozytywnych wyników musi być

4

kontynuowana nadal, niektóre z celów muszą być zmodyfikowane, zaś zmiany

demograficzne i ekonomiczne skłaniają do dodania nowych celów dotyczących

ludzi starszych, problemów macierzyństwa i zwiększenia dzietności polskich

małżeństw. Jednym z podstawowych celów powinno być wyrównywanie różnic

terytorialnych i społecznych w zakresie sytuacji zdrowotnej. Służyć temu będzie

powszechny bezpłatny dostęp do powszechnego standardu badań

profilaktycznych i udostępnienie posiadanej i tworzonej przez samorządy

infrastruktury służącej budowaniu i umacnianiu zdrowia. Proponuje się też

wzmocnienie roli jednostek samorządu terytorialnego i działań społeczeństwa

obywatelskiego, wykorzystania „biznesu dla zdrowia” a więc producentów

artykułów prozdrowotnych dla sportu powszechnego i szeroko pojętej higieny.

Zakłada się również szczególną rolę środków przekazu społecznego.

Obecna, czwarta już wersja Narodowego Programu Zdrowia na lata 2005-

2015, powstała w okresie po wdrożeniu wielu reform wielu reform:

administracyjnej, ochrony zdrowia, ubezpieczeń społecznych, systemu edukacji,

które w kolejnych latach podlegały kolejnym modyfikacjom. Aktualny zapis

programu nawiązuje do:

• Światowej Deklaracji Zdrowia, przyjętej, także przez Polskę, w 1998 r.

na Światowym Zgromadzeniu Zdrowia, w której potwierdzono, że

"zdrowie jest jednym z podstawowych praw jednostki ludzkiej";

• Strategii " Zdrowie 21 - zdrowie dla wszystkich w XXI wieku " -

określającej kierunki polityki zdrowotnej w Regionie Europejskim

Światowej Organizacji Zdrowia.

Generalnie, koncepcja NPZ jest zgodna z merytorycznymi założeniami

programu Unii Europejskiej, dotyczącego monitorowania stanu zdrowia

(Decyzja 1400/1997/WE) oraz nowej strategii zdrowia publicznego

zaproponowanej przez Komisję Europejską określonej m.in. w programie

Zdrowia Publicznego i wystąpieniach programowych Komisarzy ds. Zdrowia i

Konsumentów UE: Davida Byrne i Markosa Kyprianou.

5

Narodowy Program Zdrowia, opracowany w początku XXI wieku,

określa główne kierunki polityki zdrowotnej państwa, co nadaje mu szczególną

rangę w stosunku do innych programów polityki zdrowotnej oraz stwarza szansę

na bardziej skuteczną realizację jego zadań.

Podstawowym warunkiem osiągnięcia celu strategicznego i celów

operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia jest włączenie się do jego

realizacji wielu działów administracji rządowej i funkcjonujących w ich ramach

instytucji, organizacji pozarządowych, a przede wszystkim samorządów i

społeczności lokalnych. Coraz większe znaczenie w realizacji zadań zawartych

NPZ zaczyna też pełnić Narodowy Fundusz Zdrowia. Rolą rządu jest tworzenie

warunków i wspomaganie tych działań. Tylko wspólnym wysiłkiem i przy

ścisłym współdziałaniu możemy poprawić stan zdrowia Polaków, a tym samym

jakość ich życia.

6

I. WPROWADZENIE

1. Podstawy koncepcji Narodowego Programu Zdrowia

1.1. Czym jest zdrowie?

Ogólnie przyjęta definicja Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ) określa

zdrowie jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i

społecznego, a nie tylko nie występowanie choroby lub niepełnosprawności.

Zdrowy człowiek ma większe szansę na: samorealizację, satysfakcjonujące

pełnienie ról społecznych, dobrą adaptację do zmian środowiska oraz radzenie

sobie i kierowanie tymi zmianami.

W wydanych, w ostatnich dwóch dekadach, dokumentach

międzynarodowych1[1] podkreśla się, że zdrowie jest:

• wartością dla jednostki - warunkiem wstępnym dla dobrego

samopoczucia i odpowiedniej jakości życia (rozumianej jako sprawne

funkcjonowanie do późnej starości, umożliwiające większą wydajność

w pracy i lepsze zarobki oraz satysfakcję z życia)

• „Zdrowie jest podstawowym prawem każdego człowieka"2[2];

• zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa - tylko zdrowe

społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać

się2;

• "Dobre zdrowie obywateli jest podstawą zrównoważonego rozwoju

społecznego i gospodarczego Państwa".

Zdrowie nie jest stanem statycznym i nie jest nam dane raz na zawsze.

Zgodnie z nowoczesnym podejściem biopsychospołecznym, zdrowie i choroba

są dwoma krańcami tego samego "kontinuum". Każdy człowiek zajmuje pewną

1[1] W tym m.in.: ŚOZ - "Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku" (1984), "Karta Ottawska" (1986), 2[2] Światowa Deklaracja Zdrowia (1998), ŚOZ - "Zdrowie 21 - zdrowie dla wszystkich w XXI wieku (1999).

7

pozycję między biegunem "absolutnego zdrowia" i "całkowitej choroby". Aby

zbliżyć się do "absolutnego zdrowia", czyli osiągnąć w pełni swój potencjał

zdrowia, każdy człowiek, we wszystkich okresach swego życia, powinien starać

się swoje zdrowie:

chronić i utrzymać - zapobiegać chorobom (profilaktyka),

doskonalić - umacniać, poprawiać, pomnażać, zwiększać jego potencjał

(promocja zdrowia),

przywracać - w przypadku choroby (leczenie i rehabilitacja).

Narodowy Program Zdrowia uwzględnia te trzy obszary aktywności i

określa zadania dla państwa, samorządów lokalnych, organizacji

pozarządowych, które powinny pomagać ludziom w podejmowaniu tych

działań.

1.2. Czynniki warunkujące zdrowie

Zdrowie człowieka zależy od wielu, różnorodnych, wzajemnie

powiązanych czynników. W powszechnie znanej koncepcji "pól zdrowia",

zaproponowanej w 1973 r. przez Lalonde’a w Kanadzie, wyróżnia się cztery

główne grupy tych czynników: styl życia (ok. 50% "udziału"), środowisko

fizyczne (naturalne i stworzone przez człowieka) i społeczne życia, pracy, nauki

(ok. 20%), czynniki genetyczne (ok. 20%), służba zdrowia (ok. 10%).

Koncepcja ta stanowiła fundament dla nowej filozofii i strategii zdrowia,

rozwijanej w ostatnim ćwierćwieczu. Przenosiła ona punkt ciężkości ze służby

zdrowia na wiele innych podmiotów.

Uznając, że styl życia w największym stopniu bezpośrednio determinuje

zdrowie, przyjęto, że człowiek, w przeważającym stopniu, sam decyduje o

swoim zdrowiu. "Odżyło", więc znane od dawna hasło "Twoje zdrowie w

Twoich rękach". Okazało się jednak, że nawet najbardziej świadomi ludzie nie

są w stanie sami, w warunkach współczesnego świata, w pełni ochronić,

8

utrzymać i doskonalić swoje zdrowie. Pojawiła się zatem konieczność działań

wspomagających, dzięki którym "zdrowe wybory mogą być łatwiejszymi

wyborami". Zobowiązuje to polityków, zarządzających na różnych poziomach i

w różnych organizacjach, do budowania odpowiedniej polityki zdrowotnej dla

ułatwiania ludziom dokonywania wyborów sprzyjających ich zdrowiu.

W ostatnich latach co raz częściej podkreśla się, że głównymi

determinantami stylu życia zdrowia i chorób są warunki społeczno-

ekonomiczne. W krajach najbogatszych, o wysokim poziomie wykształcenia

społeczeństwa, ludziom lepiej się powodzi, dłużej żyją, występuje u nich mniej

chorób i niepełnosprawności niż w krajach biednych. Obecnie przyjmuje się, że

największym zagrożeniem dla zdrowia jest ubóstwo i niski poziom

wykształcenia 3[4]. Redukowanie skutków ubóstwa i nierówności społecznych

powinno znaleźć się w centrum polityki zdrowotnej Państwa. Dążenie do

równości w zdrowiu jest jednym z pierwszych zadań w strategii ŚOZ "Zdrowie

21". Realizacja tych postulatów jest trudna w okresie rozwoju gospodarki

rynkowej, która w swym początkowym okresie powoduje rozwarstwienie

społeczeństwa. Wymaga to większej troski i zaangażowania wszystkich

podmiotów tworzących i realizujących politykę społeczną i zdrowotną

1.3. Promocja zdrowia

Podstawą poprzedniej i obecnej wersji Narodowego Programu Zdrowia

jest koncepcja promocji zdrowia. Zgodnie z Kartą Ottawską promocja zdrowia

jest to proces umożliwiający ludziom:

3[4] Zdrowie 21 - zdrowie dla wszystkich w XXI wieku. Wprowadzenie do polityki zdrowotnej dla wszystkich w Regionie Europejskim Światowej Organizacji Zdrowia. Zdrowie Publiczne 1999, t. 59, supl. 1.

9

• zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikowania własnych

problemów zdrowotnych), w celu poprawy zdrowia - przez

podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu,

kształtowanie potrzeby i kompetencji do rozwiązywania problemów

zdrowotnych i zwiększania potencjału zdrowia.

Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań:

• budowanie zdrowotnej polityki publicznej,

• tworzenie środowisk życia i pracy (nauki) sprzyjających zdrowiu,

• zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz zdrowia,

• rozwijanie u ludzi umiejętności (osobistych i społecznych)

służących zdrowiu,

• reorientacja służby zdrowia.

Integralnymi składnikami promocji zdrowia są: edukacja zdrowotna,

zapobieganie chorobom i lokalna polityka zdrowotna. Promocję zdrowia określa

się także jako sztukę interwencji w systemy społeczne i zachęcanie ich, aby

rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk. W tym kontekście Narodowy

Program Zdrowia zmierza do "wbudowania" zdrowia w różne systemy

społeczne (np. polityka, ekonomia, edukacja, kultura fizyczna, nauka, rodzina) i

istniejące w nich organizacje, przez zintegrowanie zdrowia z podstawowymi

celami danego systemu lub organizacji.

2. Koncepcja celów i konstrukcja Narodowego Programu Zdrowia

Narodowy Program Zdrowia jest podstawowym elementem polityki

zdrowotnej. Obecna, znowelizowana wersja określa priorytetowe kierunki

działań w Polsce na lata 2005 - 2016 w zakresie:

• umacniania zdrowia i wyrównywania różnic terytorialnych i

społecznych poprzez wpływ na styl życia a także wyrównywania szans

osób starszych i niepełnosprawnych,

10

• wczesnego wykrywania i leczenia najczęściej występujących w

odwracalnych ich stadiach ze szczególnym uwzględnieniem świadczeń

podstawowej opieki zdrowotnej i pomocy doraźnej w stanach zagrożenia

życia,

• ochrony zdrowia ludności przed najczęstszymi zagrożeniami.

Narodowy Program Zdrowia zawiera w sobie cele populacyjne wspólne

dla innych, specjalistycznych programów o zasięgu ogólnokrajowym, takich jak

np.: POLCARD, Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych,

Rządowy program polityki zdrowotnej i społeczno-ekonomicznej prowadzącej

do zmniejszenia konsumpcji tytoniu, Krajowy Program Zapobiegania

Narkomanii, Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych, Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, Krajowy Program

Zapobiegania Zakażeniom HIV i Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na

AIDS i inne. Wiele zadań zawartych w tych programach zostało włączonych do

NPZ.

Systematyczne monitorowanie efektów Narodowego Programu Zdrowia

pozwala stwierdzić jakie skutki populacyjne w zakresie stanu zdrowia

społeczeństwa osiągnięto dzięki wszystkim wymienionym wyżej programom.

11

2.1. Cele Narodowego Programu Zdrowia

W obecnej koncepcji NPZ utrzymano wcześniejsze, ustalone w 1996

r.4[6] ogólne założenia koncepcji i zapisu celów. Dokonano niezbędnych

modyfikacji, dostosowując cele i zadania do aktualnych potrzeb i nowych

podejść. Uwzględniono także tendencje, które uwidoczniły się w ostatnich

latach w programach innych krajów, które wyrażają się w podejściu do

formułowania celów poprzez wyróżnienie grup wieku, dla których

podejmowane działania powinny mieć odmienny charakter. Wyróżnione grupy

to kobiety w wieku rozrodczym, noworodki, dzieci i młodzież (1-19), populacja

w wieku produkcyjnym (20-60, 65) i osoby starsze (60 i więcej lat). Większą niż

dotychczas uwagę zwrócono na populację w wieku produkcyjnym, która

powinna być w jak najlepszej kondycji zdrowotnej by zapewnić byt pozostałym

grupom populacyjnym. Jest to niezwykle istotne z punktu widzenia

ekonomicznego gdyż istniejące tendencje demograficzne powodują

zmniejszanie się liczebne tej grupy względem pozostałych. Drugą zmianą w

układzie nowego NPZ jest wprowadzenie nowej grupy celów operacyjnych,

które dotyczą zadania angażujących działalność systemu ochrony zdrowia w

zakresie wykrywania nieprawidłowości i stanów chorobowych poprzez

przesiewy populacyjne wykonywane w ramach działalności poz i lekarzy

rodzinnych (oraz medycyny szkolnej). Trzecia grupa celów związana jest z

poprawą działania systemu ochrony zdrowia w aspekcie jej odbioru

społecznego.

Prezentowany poniżej zarys problematyki objętej NPZ będzie

uszczegółowiany o obejmie dla każdego z celów:

• Oczekiwane efekty (zmiany stanu wyjściowego)

• Oczekiwane korzyści zdrowotne (docelowe mierniki zdrowia)

4[6]Ministerstwo Zdrowia. Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny Narodowego Programu Zdrowia: Narodowy

Program Zdrowia 1996-2005, Warszawa, wrzesień 1996

12

• Zadania

• Wskaźniki do monitorowania

Cel strategiczny

Tak jak w poprzednim programie przyjęto jeden nadrzędny, długofalowy

cel strategiczny "Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności".

Dla osiągnięcia tego celu wytyczono trzy główne kierunki:

• zmniejszanie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych,

• kształtowanie prozdrowotnego stylu życia,

• tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu.

I. Cele ogólne 1. Zmniejszenie różnic terytorialnych i społecznych w stanie zdrowia;

2. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji

pozarządowych na rzecz zdrowia społeczeństwa.

II. Cele dotyczące czynników ryzyka i działania w zakresie promocji zdrowia 3. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności;

4. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz

zmniejszenie występowania otyłości;

5. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu;

6. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód

zdrowotnych spowodowanych alkoholem;

7. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym

szkód zdrowotnych;

8. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy;

9. Poprawa stanu sanitarnego kraju;

10. Zmniejszenie liczby wypadków i ograniczenie ich skutków;

13

11. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym.

III. Cele dotyczące wybranych populacji 12. Poprawa opieki nad matką i dzieckiem;

13. Usprawnienie wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki

nad dziećmi i młodzieżą;

14. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;

15. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnym;

IV. Cele dotyczące działania systemu ochrony zdrowia 16. Poprawa jakości i efektywności usług świadczonych w ochronie zdrowia;

17. Rozbudowanie kadr i infrastruktury dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji

zdrowotnej;

18. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z

chorobami nowotworami, układu krążenia w tym udarami mózgowymi,

chorobami układu oddechowego oraz chorobami narządu ruchu;

19. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.

14

Uzasadnienie wyboru celów operacyjnych

Cel operacyjny nr 1

Zmniejszenie różnic terytorialnych i społecznych w stanie zdrowia;

Przemiany ekonomiczne i społeczne w tym także problemy związane z

bezrobociem i wykluczeniem społecznym spowodowały niespotykane dotąd

różnice w stanie zdrowia, zarówno w wymiarze terytorialnym jak i

poszczególnych grup społecznych. Jedną z przyczyn takiego stanu jest

stratyfikacja dochodów i wynikająca z tego inna struktura celów i możliwości

inwestowania w zdrowie.

Realizacja tego celu powinna uwzględnić inną alokację środków na cele

społeczne i zdrowotne tak aby wspierać najsłabsze grupy populacyjne. Powinno

to być również celem jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli i

organizacji pozarządowych.

Próba wyrównania nierówności w zdrowiu dotyczy odbywać się będzie

poprzez realizację wielu innych celów operacyjnych Narodowego Programu

Zdrowia i stworzy możliwość aktywizacji zawodowej i ekonomicznej znacznej

liczby osób w tym w szczególności młodzieży. Cel ten będzie służył

stopniowemu wyrównaniu poziomu życia między innymi poprzez możliwość

dostępu do kształcenia i do przerwania błędnego koła dziedziczenia wiedzy.

Zdrowie w nowoczesnych społeczeństwach spostrzegane jest jako kapitał

i najlepsza inwestycja.

15

Cel operacyjny nr 2

Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji

pozarządowych na rzecz zdrowia społeczeństwa;

Zarówno gmina jak i powiat jako wspólnoty mieszkańców są w stanie

lepiej identyfikować lokalne problemy zdrowia publicznego z racji na małą

liczbę mieszkańców, znajomość lokalnej specyfiki zarówno ekonomicznej,

społecznej jak i kulturowej. Reforma administracji terenowej z 1999 roku nadała

każdemu szczeblowi administracji samorządowej szereg kompetencji w

prowadzeniu polityki prozdrowotnej. Konstytucyjne zasady pomocniczości oraz

domniemania wykonywania zadań publicznych przez samorząd terytorialny, a

w ramach samorządu domniemania wykonywania tych zadań przez gminę

powodują, że stopnie samorządu lokalnego są uporządkowane względem siebie

według zasady subsydiarności wzajemnego uzupełniania się i samodzielności w

polityce prozdrowotnej. Oznacza to, że inicjatywy dotyczące problematyki

szeroko pojętego zdrowia publicznego powinny mieć charakter oddolny

wychodzący od wspólnoty obywatelskiej.

Większa adaptatywność do potrzeb społeczeństwa jak i też obywatelski

charakter funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego tworzą szerokie

ramy do skutecznej polityki prozdrowotnej z zaangażowaniem ogółu wspólnoty

mieszkańców. By zaktywizować i wzmacniać działania prozdrowotne na

szczeblu lokalnym niezbędne wydaje się wspieranie nowoczesnych środków

przekazu społecznego takich jak internet, gazety, radio czy telewizja. Środki te

odgrywają fundamentalny wpływ na opinię publiczną, kształtują postawy i

zachowania.

Organizacje pozarządowe (NGO) stanowią obywatelskie wsparcie

państwa w obszarach newralgicznych, gdzie działania centralne nie potrafią

zaspokoić potrzeb społecznych. Inicjatywa powstawania takich organizacji ma

również charakter oddolny w związku z czym organizacje te identyfikują we

16

właściwy sposób potrzeby grup społecznych. Korzystanie jak i też rozwijanie

dialogu i wsparcia tych organizacji wydaje się być niezbędne w prowadzeniu

nowoczesnej polityki zdrowotnej.

W Polsce z racji historycznych tradycja inicjatyw obywatelskich jak i też

samorządności jest dosyć skromna. Pomimo znacznych sukcesów zarówno w

rozwoju idei samorządu terytorialnego jak i też organizacji samorządowych

nadal należy wspierać jak i rozwijać ten sektor życia publicznego.

Doświadczenia wielu państw (Dania, Szwecja) ukazują, że delegowanie i

wspieranie wielu obszarów polityki prozdrowotnej na szczebel samorządu

lokalnego przynosi wymierne skutki w zdrowotności populacji.

17

Cel operacyjny nr 3

Zwiększenie aktywności fizycznej ludności;

Aktywność i sprawność fizyczna łączy w sobie aspekty zdrowotne,

zmiany stylu życia, prewencji patologii społecznych, wartości etycznych takich

jak „fair play”, przestrzeganie reguł, działania zespołowego i pozytywnych

wzorców osobowych. Jest też elementem osiągania wielu celów zdrowotnych

dotyczących stylu życia takich jak eliminowanie narkomanii, alkoholizmu,

przeciwdziałanie otyłości a także przygotowanie szczególnie w aspekcie zmian

demograficznych do aktywnego i długiego życia zawodowego.

W Narodowym Programie Zdrowia w latach 1996 – 2005 pomimo

poprawy wielu wskaźników stanu zdrowia populacji i zmniejszenia

umieralności w Polsce pozostaje w dalszym ciągu aktualne. Wzrost aktywności

fizycznej w czasie wolnym nie osiągnął poziomu określonego w poprzedniej

edycji NPZ miał mały wpływ na zmniejszenie w porównaniu z 1995 rokiem

umieralności z powodu chorób układu krążenia. Pośrednio o małym wpływie

aktywności fizycznej na umieralność z różnych przyczyn świadczyć może mały

spadek umieralności z powodu raka jelita grubego. Jak wiadomo u osób

aktywnych fizycznie ten nowotwór występuje rzadziej niż u osób mało

aktywnych.

Uważa się również, iż w populacji polskiej narasta odsetek osób otyłych.

Ruch jest jednym z dwu, jeśli nie podstawowym czynnikiem zapobiegający

otyłości, a tym samym zwiększenie aktywności fizycznej ludności będzie

równocześnie sprzyjać zmniejszeniu odsetka osób otyłych w populacji.

Kolejnym argumentem za utrzymaniem celu określanego jako

„Zwiększenie aktywności fizycznej ludności” w Narodowym Programie

Zdrowia są zachodzące zmiany demograficzne i zwiększający się w populacji

odsetek osób w podeszłym wieku. Aktywność fizyczna młodzieży pozostaje

oczywiście bardzo ważnym problemem społecznym, jednakże zwiększający się

18

w populacji odsetek osób starszych zmusza do większego zwrócenia uwagi na

aktywność fizyczną tej grupy ludności.

W dotychczasowych programach zbyt małą uwagę zwracano ponadto na

aktywność fizyczną osób niepełnosprawnych.

19

Cel operacyjny nr 4

Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz

zmniejszenie występowania otyłości;

Poprawa kondycji zdrowotnej ludności polskiej obserwowana w ostatnich

latach łączy się z korzystnymi zmianami w żywieniu (zmiana struktury spożycia

tłuszczu, zwiększenie spożycia owoców). Mimo to sytuacja w zakresie chorób

żywieniowo - zależnych jest w dalszym ciągu zdecydowanie mniej korzystna w

porównaniu z innymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Ma to swój

wyraz we wskaźnikach zgonów spowodowanych chorobami układu sercowo-

naczyniowego w tym udarów mózgu a także wysokiej umieralności z powodu

nowotworów złośliwych. Istotnie zwiększa się odsetek osób otyłych w

populacji, szczególnie niepokoi wzrost częstości występowania otyłości u dzieci

i młodzieży szkolnej. Omawiany cel operacyjny związany ze zmianą stylu życia

pozostaje w ścisłej korelacji z aktywnością fizyczną omawianą w celu nr 2.

Świadczy o tym zaktualizowana „piramida zdrowia”, która za podstawę dawnej

„piramidy żywieniowej” ma aktywność fizyczną i dostosowaną do niej dietę.

20

Cel operacyjny nr 5

Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu;

Palenie tytoniu zostało uznane za jeden z najważniejszych poddających

się redukcji czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz

nowotworów. Wiele krajów Europy wprowadza restrykcyjną politykę

ograniczającą możliwości palenia. W Polsce mimo pewnych sukcesów w

ograniczeniu palenia tytoniu należy pamiętać, że w większym stopniu dotyczyły

one mężczyzn niż kobiet. Niektóre, obserwowane w ostatnich kilkunastu latach,

korzystne zmiany w postawach wobec palenia tytoniu i wynikających z niego

schorzeniach były związane z wprowadzeniem w życie Ustawy o ochronie

zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (1995 r.),

rządowego Programu polityki zdrowotnej i społeczno-ekonomicznej

prowadzącej do zmniejszenia konsumpcji tytoniu w Polsce (1997 r.) oraz

kontynuowaniem na większą skalę kampanii i programów edukacyjno-

interwencyjnych mających na celu zmniejszenie rozpowszechnienie palenia

tytoniu w Polsce i ograniczenie jego zdrowotnych następstw (np. Światowy

Dzień Bez Tytoniu lub akcja „Rzuć palenie razem z nami”).

W zdrowotnej i społeczno-ekonomicznej polityce państwa mającej na

celu zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu i ograniczenie jego

zdrowotnych następstw, w tym w szczególności w działaniach edukacyjnych i

interwencyjnych, więcej miejsca powinno poświęcić się kobietom, silnie

uzależnionym, długoletnim palaczom oraz słabiej wykształconym warstwom

społeczeństwa. W przypadku kobiet zasadnicze znaczenie wydają się mieć

programy ukierunkowane na ochronę dzieci przed wymuszonym biernym

paleniem tytoniu, także ze strony palących kobiet w ciąży i młodych matek.

Dotychczasowe działania adresowane do osób silnie uzależnionych i gorzej

wykształconych powinny zostać natomiast wzmocnione m.in. poprzez

21

wdrożenie na większą skalę lokalnych programów edukacyjno-interwencyjnych

i programów realizowanych w miejscu pracy oraz upowszechnienie ogólnie

dostępnego lecznictwa odwykowego (minimalna interwencja w podstawowej

służbie zdrowia, bezpłatne poradnictwo telefoniczne, tanie lub przynajmniej

częściowo refundowane leki odwykowe).

22

Cel operacyjny nr 6

Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód

zdrowotnych spowodowanych alkoholem;

Nadmierne spożycie alkoholu niesie za sobą nie tylko skutki zdrowotne,

ale również uszkodzenia życia rodzinnego, zaburzenia zdrowotne członków

rodzin uzależnionych, wypadki drogowe i zawodowe oraz dodatkową

działalność służby zdrowia ocenianą na ok.10% obciążenia chorobami.

Corocznie z przyczyn związanych z alkoholem umiera w Polsce około 30 000

mężczyzn. Nastąpił wzrost liczby leczonych w psychiatrycznej służbie zdrowia,

w której około połowa pacjentów to leczeni z powodu zaburzeń związanych z

alkoholem. Opieką ambulatoryjną objętych jest ponad 160 000 osób. W ciągu

ostatnich kilkunastu lat liczba pacjentów wzrosła o ponad 70%, zaś pacjentów

jednorazowych zwiększyła się dwukrotnie. Problem ten nie może być

rozwiązany wyłącznie za pomocą działań służby zdrowia. Prezentowany jako

sukces finansowy wzrost dochodów budżetowych mimo obniżenia akcyzy na

alkohol był jednym z powodów zwiększenia dostępności i spożycia alkoholu

oraz wynikających z tego strat zdrowotnych i społecznych, które przez lata

będzie spłacać społeczeństwo.

W świetle wyników dotychczasowego monitoringu osiągnięcie,

oczekiwanych przez NPZ, efektów i korzyści zdrowotnych wymaga reorientacji

polityki wobec alkoholu i zmiany jej priorytetów.

Należy dążyć do zmniejszenia konsumpcji rzeczywistej do 6 litrów do

roku 2015. Bez znacznego ograniczenia poziomu konsumpcji, ponosić będziemy

bardzo wysokie koszty leczenia odwykowego, które jak wykazało ostatnie

dziesięciolecie, mimo istotnej poprawy jakości świadczeń, może okazać się

beczką bez dna.

23

Pilną rzeczą jest opracowanie programu ograniczania dostępności do

alkoholu zarówno poprzez politykę fiskalną jak i poprzez ograniczanie jego

fizycznej dostępności. Ograniczyć należy możliwości promocji alkoholu, w tym

jego reklamy. Program taki musi uwzględniać uwarunkowania zewnętrzne

związane z członkostwem w Unii Europejskiej.

24

Cel operacyjny nr 7

Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym

szkód zdrowotnych;

Używanie narkotyków szczególnie przez młodzież gimnazjalną oraz

uczniów szkół ponadgimnazajalnych niesie ze sobą powszechnie znane szkody

zdrowotne i społeczne a także powoduje powstanie niebezpiecznych związków

przestępczych godzących w system prawny. Monitoring Narodowego Programu

Zdrowia w latach 1996-2005 pozwala sformułować następujące wnioski:

• w zakresie ograniczenia popytu na narkotyki odnotować należy

spadek tempa wzrostu lub stabilizację eksperymentowania z

narkotykami wśród gimnazjalistów;

• kontynuacja zmian we wzorach używania narkotyków w kierunku

mniej destruktywnych a w szczególności zmniejszenia używania

narkotyków w iniekcjach rodzi nadzieje na ograniczenie

konsekwencji zdrowotnych w tym liczby nowych zakażeń na HIV;

• w zakresie ograniczenia podaży nie osiągnięto żadnych rezultatów

wręcz odwrotnie dostępności narkotyków rośnie.

Coraz bardziej stają się popularne narkotyki syntetyczne zwłaszcza amfetamina.

Zwiększyła się popularność heroiny przeznaczonej do palenia. Rosną także

rozmiary przetworów konopi. Coraz większego znaczenia nabierają problemy

zdrowotne będące wynikiem okazjonalnego używania narkotyków w tym także

konsekwencji funkcjonowania rynku narkotyków. Biorąc pod uwagę wzrost

rozpowszechnienia narkotyków syntetycznych można niestety spodziewać się w

dalszych latach trendu wzrostowego narkomanii. Wymaga to rozbudowy ofert

pomocy zarówno leczniczej jak i socjalnej. Doświadczenia wskazują na

potrzebę intensyfikowania działań w zakresie ograniczenia popytu na narkotyki,

zwiększenie dostępności leczenia szczególnie substytucjonalnego. Ważne są

25

również programy zapobiegania niedostosowaniu społecznego dzieci i

młodzieży oraz programy z zakresu bezpieczeństwa publicznego.

26

Cel operacyjny nr 8.

Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy;

W 1999 roku Unia Europejska, Europejska Fundacja Nauki i Światowa

Organizacja Zdrowia określiły 11 priorytetowych obszarów badawczych

zdrowia środowiskowego dla krajów europejskich, wśród których znalazły się

problemy takie, jak: zmiany klimatyczne, ubytek ozonu stratosferycznego,

wpływ czynników środowiskowych na funkcje poznawcze, zanieczyszczenia

pyłowe powietrza, jakość powietrza pomieszczeń zamkniętych, jakość wód i

woda pitna, substancje zaburzające czynność hormonalną, ocena skutków

zdrowotnych narażenia na czynniki immunotoksyczne, ocena ryzyka

chemicznego i związane z tym problemy toksykologiczne.

Zapobieganie skutkom zdrowotnym zanieczyszczenia środowiska jest

zwykle działaniem długotrwałym. Ponieważ wyeliminowanie czynników

szkodliwych ze środowiska jest niemożliwe należy dążyć do ograniczenia ich

występowania poprzez wdrażanie odpowiednich programów. Taka strategia

została potwierdzona przez Unię Europejską w nowej polityce zdrowia

publicznego i zasadach przeciwdziałania chorobom zależnym od

zanieczyszczenia środowiska. Zgodnie z wytycznymi zapobieganie chorobom

środowiskowym powinno uwzględniać zarówno działania zmierzające do

zmniejszania zanieczyszczenia środowiska, jak również działania z zakresu

zdrowia publicznego mające na celu zmniejszenie narażenia ludności na

szkodliwe czynniki środowiskowe i ograniczenie ich skutków zdrowotnych.

Efektywność tego procesu uzależniona jest nie tylko od działań resortów

bezpośrednio z tą problematyką związanych tzn. zdrowia i środowiska, ale także

innych sektorów pośrednio wpływających na stan środowiska naturalnego i stan

zdrowia ludzi, np. jednostek samorządu terytorialnego i organizacji

pozarządowych.

27


Poprawa stanu sanitarnego kraju;

Stan sanitarny kraju mimo istotnej poprawy, jaka nastąpiła w latach 1995-

2003, wciąż jeszcze odbiega od standardów utrzymywanych w krajach Unii

Europejskiej. W związku z powyższym niezbędne są dalsze działania mające na

celu jego poprawę, podejmowane zarówno przez organy administracji rządowej,

jak i władze samorządowe. Analiza za lata 1995-2003 pozwoliła na ustalenie

obszarów zagrożenia, wskazując kierunki takich działań.

Bardzo ważne wydaje się być inspirowanie do koniecznych działań we

wskazanych kierunkach władz szczebla lokalnego jak i centralnego. Stworzy to

możliwości wykorzystania środków z budżetu Unii Europejskiej w postaci

funduszy strukturalnych. Innym ważnym czynnikiem wydaje się być umiejętna

alokacja wszystkich strumieni finansowych adresowanych dla rozwoju ochrony

sanitarnej ludności.

W oparciu o nowe, bądź znowelizowane przepisy, będą sieci

monitoringowe zgodne z wymogami Unii Europejskiej, które umożliwią

porównywanie i wymianę danych z innymi krajami Unii.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż rok 2004, jako rok akcesji Polski do

Unii Europejskiej, stanowi istotną cezurę, która powoduje, że począwszy od

2005 r. Narodowy Program Zdrowia zostanie zrealizowany już w zasadniczo

odmiennych warunkach. Wynikają z tego doniosłe konsekwencje, zarówno w

zakresie obowiązków, jak i możliwości, zwłaszcza w zakresie korzystania ze

środków pochodzących z budżetu Unii.

28


Zmniejszenie liczby wypadków i ich skutków;

Wypadki, zwłaszcza wśród dzieci i młodych ludzi, stanowią w krajach

rozwiniętych (w których udało się zmniejszyć umieralność i chorobowość z

powodu innych przyczyn) coraz większy problem zdrowotny, społeczny i

ekonomiczny (wysokie koszty leczenia i rehabilitacji ofiar wypadków). W

Polsce liczba zgonów z powodu wypadków, urazów i zatruć wynosi 26-28 tys.

rocznie. Corocznie zdarza się ponad:

- 50 tys. wypadków drogowych, w których ginie ponad 5 tys. osób, 60-70 tys.

osób zostaje rannych; na 100 wypadków ginie w Polsce 11 osób, wobec

przeciętnego wskaźnika w krajach Unii Europejskiej - 3,5,

- 86 tys. wypadków przy pracy, w tym 500 śmiertelnych i 1000 ciężkich,

- 145 tys. wypadków uczniów w szkole, w tym 90 śmiertelnych i 1,2 tys.

ciężkich.

W grupie wieku 11-15 lat urazu wymagającego pomocy medycznej,

doznaje (najczęściej w szkole i w domu) co czwarty nastolatek, a co trzeci

doznaje urazu nie wymagającego tej pomocy. W ostatnich latach częstość

wszystkich ww. wypadków zwiększyła się.

W wielu krajach zachodnich wdrożono, w ostatnich 10-15 latach

różnorodne programy prewencyjne, ukierunkowane na: wybrane grupy

wypadków, środowiska lub grupy wiekowe. Widoczne sukcesy uzyskano dzięki

skoordynowaniu działań wielu podmiotów, edukacji różnych grup

społeczeństwa oraz uznaniu roli czynników psychologicznych

i środowiskowych w powstawaniu wypadków. W ostatnich latach wskazuje się

na potrzebę nie tylko zapobiegania wypadkom, lecz także promocję

29

bezpieczeństwa (safety promotion)5. W Polsce dotychczasowe działania dla

zapobiegania wypadkom były niewystarczające.

Duże znaczenie w dla poprawy sytuacji w zakresie wypadków

komunikacyjnych, w wyniku których umiera najwięcej osób miał dotychczas

program GAMBIT6, który powinien być uwzględniony także w

znowelizowanym NPZ.

5 Według roboczej definicji Światowej Organizacji Zdrowia promocja bezpieczeństwa jest to proces działań na poziomie

lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym, podejmowanych przez jednostki, społeczności, władze, zakłady pracy, szkoły, organizacje pozarządowe i inne w celu uzyskania i utrzymania stanu bezpieczeństwa. Działania te obejmują wszystkie wysiłki, wspólnie ustalone i podjęte w celu zmodyfikowania struktur, środowiska (fizycznego, społecznego, technologicznego, politycznego, ekonomicznego i organizacyjnego) oraz postaw ludzi i ich zachowań związanych z bezpieczeństwem.

6 Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT

30


Promocja i zapobieganie zaburzeniom psychicznym;

Zdrowie psychiczne można charakteryzować poprzez 2 wymiary.

Pierwszy – pozytywne zdrowie psychiczne opisywany jest przez pozytywny

afekt i pozytywne rysy osobowości, które traktowane są jako zasoby jednostki

umożliwiające radzenie sobie z trudnościami i unikanie załamania stanu

zdrowia. Przykładowe zmienne charakteryzujące ten wymiar to: wysoka

samoocena, poczucie panowania nad sytuacją (mastery), poczucie koherencji,

poczucie skuteczności. Drugi wymiar – negatywne zdrowie psychiczne określa

występowanie zaburzeń psychicznych (wg klasyfikacji ICD-10) oraz innych

problemów i objawów (niekoniecznie spełniających kryteria zaburzeń

psychicznych).

W dotychczasowym NPZ oczekiwano, że do 2005 r. zmniejszy się

częstość występowania zaburzeń psychicznych. Jednak odnotowane tendencje

są zupełnie inne. Między latami 1998-2002 wzrastała liczba leczących się osób

w opiece ambulatoryjnej i całodobowej. Rosła również systematycznie liczba

pacjentów zarejestrowanych po raz pierwszy. Wskaźnik rozpowszechnienia i

zachorowalności na zaburzenia psychiczne wzrósł między 2001 a 2002 rokiem

odpowiednio o 17% i 14%. Analogiczne zjawisko miało miejsce w lecznictwie

całodobowym – wzrastała liczba leczonych pacjentów i pierwszorazowych

hospitalizacji (wskaźnik rozpowszechnienia hospitalizacji w 2002 r. wzrósł o

11% w stosunku do 2001 r.).

Grupą szczególnie wymagającą pomocy w świetle przedstawianych

danych jest młodzież (w większym stopniu dziewczynki) np. ze względu na

zagrożenie depresją, myślami samobójczymi, stresem psychologicznym.

Zagrożenia dla zdrowia psychicznego młodzieży są faktem (narastająca

31

przemoc, dostępność narkotyków, objawy pogarszającego się samopoczucia

psychospołecznego).

WHO rozróżnia umiejętności specyficzne, które pomagają radzić sobie z

takimi zagrożeniami jak kontakt z alkoholem, papierosami, narkotykami,

przemocą i umiejętności podstawowe, które pozwalają poradzić sobie z

wszystkimi życiowymi wymaganiami z którymi, na co dzień konfrontuje się

młodzież.

Przedstawione wyżej niekorzystne trendy uzasadniają w pełni potrzebę

dalszej realizacji omawianego celu operacyjnego.

32


Poprawa opieki nad matką i dzieckiem;

Od kilkunastu lat utrwala się w Polsce proces reprodukcji ludności

poniżej prostej zastępowalności pokoleń. Powodowane to jest dużym spadkiem

dzietności kobiet oraz współczynnika ich płodności, przy czym notowane w

ostatnich latach korzystne z punktu widzenia urodzeń zmiany w strukturze

kobiet w wieku rozrodczym (wzrost liczebności kobiet jako echo wyżu

demograficznego lat osiemdziesiątych) nie wyrównują spadku liczby urodzeń.

Długookresowa prognoza GUS trend ten potwierdza.

Za przyczynę nasilenia spadku poziomu płodności należy uznać

przeobrażenia zachodzące w naszym kraju, związane z transformacją ustrojowo-

gospodarczą, a zwłaszcza brak stabilizacji ekonomicznej, bezrobocie bądź

obawa utraty pracy przez młodych ludzi. Na sytuacje te ma również wpływ

obniżająca się skłonność do zawierania małżeństw. Stan ten pogarsza sytuacja

mieszkaniowa, a pewien wpływ maja także aspiracje edukacyjne młodych ludzi

( najpierw nauka, potem praca i dopiero rodzina. Opóźnia to decyzję o zawarciu

związku małżeńskiego i o posiadaniu dzieci. W efekcie przesuwa się wiek

urodzenia pierwszego dziecka co też ma wpływ na zmniejszenie się liczby

urodzeń.

W dalszym ciągu istnieje problem poprawy opieki nad matką i dzieckiem

zwłaszcza w środowiskach zaniedbanych. Program opieki perinatalnej, który

przyczynił się w ubiegłych latach do obniżenia poziomu umieralności

niemowląt powinien być w dalszym ciągu kontynuowany. W tym ostatnim

zakresie mogą pomóc działania NFZ w postaci kontraktowanych programów

zdrowotnych, co zostało zapoczątkowane w 2004 i kontynuowane w 2005 r.

33


Usprawnienie wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki

nad dziećmi i młodzieżą;

Stan zdrowia dzieci i młodzieży szkolnej oraz stan opieki zdrowotnej nad

nimi jest niezadowalający. Głównymi zagrożeniami życia uczniów są wypadki i

razy, zdrowia zaś zachowania zdrowotnie ryzykowne (używanie środków

uzależniających – tytoń, alkohol, narkotyki, przemoc w szkole) bądź

niewłaściwe zachowania zdrowotne (niska aktywność fizyczna, niekorzystne

nawyki żywieniowe), a także niedostosowanie społeczne.

Najczęściej występującymi w populacji szkolnej zaburzeniami, wadami i

chorobami są wady wzroku, próchnica zębów, choroby alergiczne, stres,

nerwice szkolne, zaburzenia statyki ciała, wady zgryzu, nadwaga i otyłość oraz

bulimia i jadłowstręt.

Koncepcje opieki zdrowotnej w środowisku szkolnym ulegają

permanentnym zmianom sprowadzając się obecnie do opieki pielęgniarskiej.

Uczniowie jako zbiorowość zostali pozbawieni opieki lekarskiej w szkole, z

indywidualnej opieki mogą korzystać w miejscu zamieszkania u lekarza poz.

Zaburza to w praktyce realizację zadań profilaktycznych.

Elementem pozwalającym na wczesną interwencję są badania

przesiewowe. Badania przesiewowe stały się powszechnie akceptowanym

elementem opieki zdrowotnej nad ludźmi zdrowymi i chorymi. W okresie

noworodkowym nie wymaga uzasadnienia wykonywanie badań w kierunku

fenyloketonurii i hypotyreozy. Wśród niemowląt i dzieci młodszych konieczna

jest ocena prawidłowości rozwoju psychoruchowego, tempa wzrastania, a w

wypadku dzieci z niskim ciężarem urodzeniowym także kontrola neurologiczna.

Wczesna diagnostyka neurologiczna jest warunkiem wczesnej rehabilitacji i

ograniczania niepełnosprawności np. dzieci z mózgowym porażeniem. Badanie

przesiewowe słuchu, zwłaszcza u wcześniaków, pozwala na wczesne

34

wychwycenie deficytów. Podobnie badanie okulistyczne wykonywane w tej

grupie noworodków może zapobiec ślepocie, związanej z rozrostem naczyń

siatkówki. Wydaje się także ważne zwiększenie roli pielęgniarki środowiskowej

w opiece nad małym dzieckiem, oprócz oceny jego rozwoju także kontrola

wykonania szczepień wg kalendarza szczepień.

U dzieci starszych, począwszy od wieku przedszkolnego, konieczna jest

także ocena rozwoju psychospołecznego, która wymaga współpracy z

wychowawcą, opiekującym się dzieckiem. Także poprawa organizacji

szczepień, które powinny być wykonywane na terenie szkoły.

W realizacji i monitorowaniu w.w zadań powinien pomóc wydatnie

proponowany cel operacyjny NPZ.

35


Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;

W ostatnich dziesięcioleciach w Europie wyraźnie zaznaczyła się

tendencja do starzenia się społeczeństw. W krajach europejskich, co 7 osoba ma

powyżej 65 lat, podczas gdy ilość osób w przedziale 0-19 wyraźnie się

zmniejsza, jak również zauważa się ostry spadek przyrostu naturalnego. Stale

rośnie przeciętna oczekiwana długość życia pogłębiając tym samym

dysproporcję między generacją poprodukcyjną i produkcyjną.

W związku ze spadkiem przyrostu naturalnego oraz wydłużaniem się

parametru trwania życia relatywny ciężar głównych grup zależnych w

społeczeństwie, czyli dzieci, młodzieży i osób starszych przesuwa się wyraźnie

w kierunku tych ostatnich. Problem starzenia się społeczeństw staje się tak

ważny, że WHO w 2002 roku zaprezentowało w Madrycie Ramową Politykę

dotyczącą Aktywnego Starzenia się. Przyjęto również dwa dokumenty:

Deklarację Polityczną i Międzynarodowy Plan Działania nt. Aktywnego

Starzenia się. Obydwa dokumenty zawierają przesłanie skierowane do

społeczeństw świata, aby wzmacniały zachowania społeczne nakierowane na

pełną akceptację i możliwości rozwoju osób starszych.

Podkreśla się potrzebę budowania możliwie jak najlepszych systemów

ochrony zdrowia, tak, aby osoby starsze mogły cieszyć się pełnią zdrowia,

poczuciem bezpieczeństwa i aktywnym uczestnictwem w życiu gospodarczym,

kulturalnym, społecznym i politycznym. Ważnym działaniem jest również

wspieranie międzygeneracyjnej solidarności, której efektem ma być realizacja

pełnego zabezpieczenia potrzeb socjalnych i ekonomicznych osób starszych.

Istotnym zadaniem stojącym przed państwami europejskimi jest także tworzenie

warunków ku temu, aby osoby starsze mogły z satysfakcją korzystać ze swego

36

pełnego potencjału zdrowotnego, jak również mieć możliwość dalszego

satysfakcjonującego pełnienia ról społecznych.

Długiemu życiu, które stało się jednym z największych osiągnięć

współczesnego świata musi towarzyszyć stała możliwość poprawy zdrowia,

uczestnictwa w życiu społeczeństwa i bezpieczeństwa socjalnego.

Realizacja wskazanych powyżej idei wymaga działań nie tylko na

płaszczyźnie ochrony zdrowia i opieki socjalnej, ale także na płaszczyźnie

edukacji, polityki zatrudnienia i rynku pracy, zabezpieczenia społecznego,

warunków mieszkaniowych i bytowych, transportu, i usług, wymiaru

sprawiedliwości oraz rozwoju regionalnego. Aby osiągnąć zamierzone cele

należy dążyć do stworzenia efektu synergii poprzez wspieranie działań

międzysektorowych, budowanie wsparcia z zakresu międzygeneracyjnej

solidarności, niwelowaniu różnić ze względu na płeć, przynależność do subgrup

ekonomicznych i społecznych.

37


Tworzenie warunków dla aktywnego życia osobom niepełnosprawnym;

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i

Mieszkań w 2002 r. odsetek osób niepełnosprawnych stanowi 14,3 % ludności

Polski, oznacza to, że co siódmy mieszkaniec naszego kraju jest osobą

niepełnosprawną. Ta dramatycznie wysoka liczba osób niepełnosprawnych jest

kardynalną przesłanką do wzmacniania działań mających na celu włączanie

niepełnosprawnych w społeczne i ekonomiczne życie narodu.

Obserwuje się, że relacje pomiędzy zbiorowością a indywidualną

jednostką mogą pozytywnie oddziaływać na zachowania w obliczu

niepełnosprawności oraz możliwości funkcjonowania ludzi niepełnosprawnych.

W wyniku upodmiotowienia osób niepełnosprawnych ich potrzeby i dążenia

uzyskują rangę pierwszoplanowości. Zwiększanie wolności jednostek,

uprzywilejowanie wobec interesu zbiorowego czy reorganizacja na ich potrzeby

struktur instytucjonalnych, zwiększają społeczne zrozumienie dla potrzeb osób

niepełnosprawnych.

Z zasad zapewnienia zdrowych warunków życia i rozwoju

zrównoważonego wynika obowiązek kształtowania środowiska

odpowiadającego wymaganiom wszystkich członków danej społeczności. W

związku z powyższym osoby niepełnosprawne stanowiące znaczną część

społeczności nie powinny być dyskryminowane i pozbawiane należnych

im praw do uczestnictwa społecznego oraz rozwoju a także zaspokajania

potrzeb, w tym zwłaszcza w obszarze opieki zdrowotnej.

Na poziomie uogólnień potrzeby osób niepełnosprawnych można

sklasyfikować w dwóch grupach. Pierwsza grupa stanowi potrzeby związane z

leczeniem chorych np.: medyczne, lekarskie i pielęgniarskie. Druga grupa to

potrzeby socjalne i trudne do oddzielenia problemy społeczno – medyczne.

38

Zaspokajanie potrzeb zdrowotnych należących do kategorii potrzeb

zbiorowych odbywa się poprzez mechanizmy publiczne i nie tylko jest

uzależnione od opiekuńczej polityki państwa i jego ustawodawstwa, ale również

od strategii lokalnych organów samorządowych i ich zróżnicowanej kondycji

finansowej.

39


Poprawa jakości i efektywności usług świadczonych w ochronie zdrowia;

W Polsce nastąpiła niepożądana rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami

społeczeństwa w zakresie świadczeń zdrowotnych i możliwościami ich

zaspokojenia. Jednakże jeszcze bardziej niepożądanym zjawiskiem jest

rozpowszechniony pogląd, co do bezduszności i braku wrażliwości systemu

ochrony zdrowia na potrzeby pacjentów.

Wg WHO strukturę i funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia oceniać

należy przy pomocy trzech podstawowych kategorii wskaźników:

• Wskaźniki zmian sytuacji zdrowotnej ludności związane z

funkcjonowaniem systemu.

• Wskaźniki wrażliwości (sensitivity) systemu w odbiorze pacjenta –

czyli sposób traktowania pacjenta jak człowieka i cennego klienta.

• Wskaźniki rozmiaru i mechanizmu finansowania tzw. świadczeń i

procedur.

Z wyżej wymienionym celem wiąże się druga grupa wskaźników w skład,

której wchodzą następujące elementy:

1. Szanowanie godności pacjenta.

2. Przestrzeganie jego prawa do autonomii

• Prawo do informacji o swojej chorobie i alternatywnych sposobach

leczenia;

• Prawo do wszechstronnych konsultacji dotyczących leczenia;

• Wymóg wyrażenia przez pacjenta zgody na badania i leczenia;

• Prawo pacjenta do odmowy leczenia.

3. Prawo do poufności – informacje o stanie zdrowia i leczeniu, poza

wyjątkowymi sytuacjami, nie powinny być udostępniane nikomu bez zgody

pacjenta.

40

4. Szybkość reagowania systemu – natychmiastowa pomoc w nagłych

przypadkach i niezbyt długi, przewidywalny czas oczekiwania na

interwencję w pozostałych przypadkach.

5. Jakość świadczeń „pozaterapeutycznych” (czystość, przestrzeń, pożywienie

oraz odpowiednie wyposażenie pomieszczeń szpitalnych lub

ambulatoryjnych).

6. Dostęp do społecznego wsparcia w czasie leczenia (wizyty, praktyki religijne

itp.).

7. Swobodny wybór świadczeniodawcy.

Wydaje się, że uwzględnienie tego celu jest jednym z najważniejszych

zadań dla całego systemu ochrony zdrowia, a także jednostek samorządu

terytorialnego i środków masowej komunikacji. W realizacji tego celu należy

posługiwać się obiektywnymi wskaźnikami, stałym monitoringiem i

publikowaniem jego efektów.

41


Rozbudowanie kadr i infrastruktury dla potrzeb promocji zdrowia i

edukacji zdrowotnej;

Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna stosowana w celowy sposób do

potrzeb prewencji chorób i budowania pro zdrowotnego stylu życia

społeczeństwa są bardzo ważnymi narzędziami w podnoszeniu świadomości

zdrowotnej i poprawie stanu zdrowia obywateli. Mają znaczący wpływ na

umiejętności radzenia sobie ze zdrowiem oraz stan zdrowia jednostek i

zbiorowości.

W ostatnich latach, przy dość znacznym zainteresowaniu problematyką

zdrowia w społeczeństwie polskim, rozwinęło się wiele ważkich inicjatyw i

programów z dziedziny edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia. Prowadzonych

jest wiele działań, które przynoszą oczekiwane efekty, zarówno w sferze

poznawczej odbiorców jak też ich zachowań związanych ze zdrowiem.

Okresowa ocena realizacji zadań wyznaczonych w NPZ na lata 1996 –

2005 pozwala jednak na wskazanie kilku niepokojących zjawisk, które obniżają

w znaczący sposób skuteczność podejmowanych przedsięwzięć. Należą do nich

przede wszystkim:

• Promocja zdrowia nie uzyskała należytej rangi w działaniach

administracji rządowej i samorządowej,

• Odpowiedzialność za interwencje w dziedzinie edukacji zdrowotnej i

promocji zdrowia jest nierównomiernie rozłożona pomiędzy

administracją rządową, samorządową oraz innymi podmiotami i

została delegowana do struktur niższego szczebla, bez wsparcia

centralnego,

• Brak czytelnych zasad finansowania działalności prewencyjnej, w

dziedzinie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej,

42

• Brak mechanizmów kontroli i nadzoru nad istniejącymi bardzo

licznymi interwencjami z zakresu promocji zdrowia i edukacji

zdrowotnej, w tym także systemem szkolenia kadr kompetentnych w

tym zakresie.

We wnioskach i sugestiach dotyczących monitoringu Narodowego

Programu Zdrowia w latach 1996 – 2005 koordynatorzy celu operacyjnego nr 6

pt.,,Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań

w zakresie promocji zdrowia” - wskazali na konieczność rozwoju infrastruktury

pomocnej w realizacji zadań promocji zdrowia. Pod pojęciem infrastruktury

rozumiane są zarówno zasoby ludzkie (zwiększenie liczby profesjonalistów) i

baza wchodząca w skład systemu społecznego (ochrona zdrowia, opieka

społeczna, NGOS, system edukacji, instytucje naukowe, media, organizacje

samorządowe, związki wyznaniowe). Warunkiem międzysektorowej,

zróżnicowanej współpracy jest określenie zasad działania i funkcjonowania

wszystkich podmiotów realizujących wspólny cel poprzez spójną legislację i

zasady finansowania.

Wyżej wymienione działania będą miały bezpośredni wpływ na zdrowie

poprzez zmianę postaw i zachowań (styl życia)na pro zdrowotne, poprawę

sytuacji zdrowotnej oraz aktywizację społeczną, której wyrazem będzie

utworzenie sieci współpracy interdyscyplinarnej na rzecz zdrowia. Poprawa

stanu zdrowia będzie mierzona wskaźnikami epidemiologicznymi.

43


Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z

chorobami nowotworami, układu krążenia w tym udarów mózgowych,

chorobami układu oddechowego oraz chorobami narządu ruchu;

Mimo niewątpliwego sukcesu w dziedzinie ograniczenia umieralności z

powodu chorób układu krążenia obserwowanego od 1991, Choroby układu

krążenia (CHUK) pozostają nadal najważniejszą przyczyna umieralności wśród

kobiet i mężczyzn w Polsce. Prawie, co drugi Polak umiera z powodu chorób

serca i naczyń, zaś z powodu CHUK umiera rokrocznie więcej osób niż z

powodu kolejnych pięciu przyczyn razem wziętych. CHUK są nadal

najważniejszą przyczyną umieralności przedwczesnej w Polsce.

Standaryzowane wskaźniki umieralności z powodu CHUK a zwłaszcza z

powodu choroby niedokrwiennej serca i chorób naczyniowych mózgu są nadal

znacznie wyższe niż w krajach „starej” Unii Europejskiej. CHUK stanowią

jedną z najważniejszych przyczyn absencji chorobowej, hospitalizacji oraz

inwalidztwa prawnego, wpływają także w znaczący sposób na jakość życia

Polaków, szczególnie osób w wieku średnim i podeszłym. Konsekwencją tego

są także ogromne wydatki z budżetu państwa i środków własnych obywateli na

leczenie CHUK.

Doświadczenia Polski a także wielu innych krajów wskazują, że istnieją

bardzo duże możliwości skutecznych działań profilaktycznych i leczniczych

prowadzących do znacznej redukcji umieralności (szczególnie umieralności

przedwczesnej) z powodu CHUK. Wymaga to wszakże konsekwentnych dobrze

skoordynowanych działań z zakresu promocji zdrowia, profilaktyki, leczenia

szpitalnego, ambulatoryjnego oraz rehabilitacji. Za wyborem tego właśnie celu

przemawia zatem cały szereg argumentów natury zdrowotnej, społecznej i

ekonomicznej oraz realne szanse osiągnięcia założonego celu.

44

Polska należy do nielicznych krajów, w których częstość niedokrwiennej

choroby serca zmniejsza się wolniej, niż w większości krajów rozwiniętych.

Szczególnym problemem jest przedwczesne występowanie tej choroby tzn. u

osób poniżej 65 roku życia. Jest ona główną przyczyną zgonów w Polsce.

Należymy także do nielicznych krajów w Europie, w których od dawna nie

maleje umieralność z powodu udarów mózgu. Przyczyną tej niepomyślnej

sytuacji jest przede wszystkim niedostateczne przeciwdziałanie znanym od

dawna prekursorom obu chorób: nadciśnieniu tętniczemu oraz zaburzeniom

gospodarki lipidowej. Opisaną sytuację może poprawić organizacja trwałego

systemu wczesnego wykrywania tych chorób i czynna opieka nad osobami

wymagającymi tej opieki.

Dostępne dane wskazują, że można zmniejszyć umieralność z powodu

raka piersi (do 40%) i raka szyjki macicy (do 80%) wprowadzając na skalę

populacyjną zorganizowane badania przesiewowe mammograficzne i

cytologiczne. Sukces w postaci zwiększenia udziału wczesnych stopni

zaawansowania, poprawy przeżyć 5-letnich i zmniejszenia umieralności w

pozostałych trzech nowotworach uzyskano stosując tzw. rutynowe skriningi.

Aby uzyskać ten sukces potrzebne są obok działań służby zdrowia również:

poprawa wiedzy społeczeństwa i lekarzy wyrażająca się m.in. w zwiększeniu

częstości samokontroli piersi i wykonywania badań przez lekarzy. Należy

również opracować standardy strategii skryningowych.

Badania profilaktyczne w obszarach określonych w.w celem Narodowego

Programu Zdrowia PZ prowadzi Narodowy Fundusz Zdrowia, prowadzone są

one także w ramach programu POLKARD i będą prowadzone w ramach

Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Zaproponowany

cel operacyjny będzie spinał te działania i pozwoli na monitorowanie skutków

zdrowotnych realizacji postawionych zadań.

45


Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym

Malejąca w okresie powojennym w Polsce umieralność i zachorowalność

na choroby zakaźne jest wciąż wyższa niż w bardziej rozwiniętych krajach

europejskich. Nadal problemem pozostaje gruźlica, będąca pierwszą przyczyną

zgonów spowodowanych chorobami zakaźnymi. Poważny problem stanowią

choroby szerzące się drogą naruszenia ciągłości tkanek, przede wszystkim

wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, oraz niektóre choroby przenoszone

drogą płciową. Nie zminimalizowano jeszcze w pełni występowania chorób

zakaźnych wieku dziecięcego, którym można zapobiegać przez szczepienia

ochronne.

W przypadku kilku chorób zakaźnych, na które zapadalność w ostatnich

latach wzrastała bądź nadal wzrasta, można przypuszczać, że wynika to nie tyle

z pogorszenia się sytuacji epidemiologicznej tych chorób, co z poprawy

wykrywalności i zgłaszalności w następstwie upowszechniania się i rozwoju

diagnostyki i/lub wzmocnienia nadzoru nad rejestracją danej choroby. Dotyczy

to m.in. takich chorób jak np.: wirusowe zapalenie wątroby typu C (po

gwałtownym wzroście liczby przypadków notowanych w pierwszych latach

prowadzenia rejestracji - do 5,1 na 100 tys. ludności w 1999 r. - wyraźny spadek

tempa wzrostu zapadalności w ostatnich pięciu latach.

W ostatniej dekadzie system zapobiegania chorobom zakaźnym w Polsce

jedynie dwukrotnie poddany został poważniejszej próbie: w sytuacji zagrożenia

epidemicznego po powodzi stulecia w 1997 r. oraz zagrożenia przeniesieniem

na obszar Polski epidemii błonicy szerzących się w latach dziewięćdziesiątych

na obszarach byłego Związku Radzieckiego. W obu sytuacjach system ten

sprawdził się. W obecnej dobie osiąganie korzyści NPZ w postaci

"niedopuszczenia do wystąpienia epidemii w wyniku zawleczeń zachorowań

46

niewystępujących w Polsce" może jednak okazać się bardzo trudne - nie tylko w

związku z pojawiającymi się nowymi zagrożeniami, takimi chorobami jak

gorączki krwotoczne, choroby prionowe czy SARS, przede wszystkim w

związku z pojawieniem się i utrzymywaniem zagrożenia wynikającego z

możliwości użycia broni biologicznej.

Dodatkowy niepokój budzą też sygnały ze strony specjalistów

monitorujących i oceniających sytuację epidemiologiczną chorób zakaźnych w

Polsce o wyraźnym pogorszeniu się w ostatnich latach czułości systemu

nadzoru. Zjawisko to (pomijając kwestię dezorganizacji systemu) łączone jest

przede wszystkim z drastycznym zmniejszeniem się liczby wykonywanych

badań diagnostycznych (a więc z pogorszeniem się wykrywalności), słabą

orientacją środowiska medycznego w przepisach regulujących zagadnienia

nadzoru epidemiologicznego i wynikających z tych przepisów obowiązkach

oraz ze świadomym zaniedbywaniem zgłaszania zachorowań przez niektóre

placówki i lekarzy.

Documents

Wstępny ramowy projekt Narodowego Programu Zdrowia na lata ... · zdrowie, przyjęto, że człowiek, w przeważającym stopniu, sam decyduje o swoim zdrowiu. "Odżyło", więc znane