DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA1.Pitanje prezentiranja rezultata proisteklih iz aktivnosti diplomatske slube.

-Jedan od vidova diplomatske prakse koji je mogao imati obiljeje javne ili tajne diplomatije su rezultati izraeni u pisanim dokumentima, tj. meunarodnim ugovorima izmeu Crne Gore i drugih drava. -Ova dimenzija diplomatske prakse ima svoj bilateralni i multilateralni vid. -Ugovorni odnosi dvostranog karaktera mnogo jasnije izraavaju osnovne karakteristike spoljnopolitike orijentacije zemlje i glavne zadake prema kojima je njena diplomatija usmjerena. -Ugovornu aktivnost ini specifinom injenica da su meunarodni ugovori pravni akti, tj. da predstavljaju izvore prava, odnosno instrumente putem kojih drave manifestuju svoju volju da stvaraju meunarodno-pravnu normu, to sa ostalim vidovima diplomatske djelatnosti najee nije sluaj. - Pri izricanju vrijednosnih sudova o rezultatima ugovorne aktivnosti Crne Gore uvijek treba imati u vidu: mehanizme diplomatske prakse kojima su oni ostvarivani, istorijske okolnosti koje su ih uslovile, karakter subjekata koji su bili njihovi nosioci, projektovane i ostvarene ciljeve

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA2 Znaaj diplomatije u uem smislu, i drugih dravnih organa u ugovornoj aktivnosti.- Ugovorne aktivnosti se odvijaju na meunarodnom planu u okviru ministarstva inostranih poslova ili diplomatskih misija na strani, ve i na relaciji drugih ministarstava: finansija, pota itd. -Nosioci poslova u ovim oblastima, ne spadaju u uu grupu subjekata za meunarodno predstavljanje.-Po ovlaenju vlade, a u ime drave, oni mogu konstituisati odreene obaveze ugovornog karaktera. -Razliiti ekonomski i finansijski odnosi koji su u toj formi ustanovljeni i bez izraenih obiljeja diplomatskog karaktera, zbog njihovog znaaja ne mogu se posmatrati i izvan dometa diplomatije.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA3. Ugovorna aktivnost kao pokazatelj diplomatske prakse-Diplomatija je sredstvo spoljne politike iju sutinu ine pregovori. Pregovori su i jedna od karakteristika ugovorne aktivnosti, odnosno najvanija faza u postupku sklapanja meunarodnih ugovora.-Ocjenu o uspjenosti pregovaraa, pa time i o rezultatima diplomatije, mogue je dati kroz kvantifikaciju ostvarenih rezultata, tj. sa stanovita broja i vrste postignutih sporazuma. Ugovori su neposredni pokazatelji uspjenosti diplomatske prakse.-U odnosu na ugovornu oblast, diplomatija se, ipak, pojavljuje kao mnogo ire podruje. Dok se god pregovori vode, diplomatija postoji. S druge strane, meunarodni ugovor je stvoren tek onda kada je ostvarena saglasnost volja izmeu subjekata pregovaraa. -Sumaran pregled meunarodnih ugovora upuuje na subjekte prema kojima je diplomatska aktivnost zemlje bila usmjerena i ciljeve koji su se ugovornim putem eljeli ostvariti.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA4. Uslovi za postojanje meunarodnog ugovaora-Da bi postojao punovaan meunarodni ugovor, potrebno je da barem dvije drave sudjeluju u zakljuivanju akta, da budu meunarodni subjekti. - Ius contrahendi kao jedan od glavnih atributa spoljne dravne suverenosti Crne Gore ostvaren je tek s meunarodnim priznanjem. -Crna Gora je i prije meunarodnog priznanja ulazila u ugovorne odnose ali u pogledu tih akata moe se iznijeti generalni stav, tj. moe im se osporiti karakter meunarodnopravnih dokumenata, s obzirom na to da nije rije o sporazumima nastalim izmeu subjekata meunarodnog prava.- Osim to u odnosima te vrste ostvarenim do 1878. takav kapacitet Crna Gora nije posjedovala, u najveem broju sluajeva u tom statusu nijesu bili ni njeni ugovorni partneri, predstavnici lokalnih vlasti -Crna Gora ipso jure, u period poslije zvaninog priznanja, formalno uzev, ula sa, relativno ugovorno neregulisanim odnosima..

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA5. Ugovorni status poslije Berlinskog kongresa -Stepen ostvarene nezavisnosti u odnosu na vrhovnu osmansku vlast uticao je na potpuno slobodan status u odnosu na ustanovljene ugovorne odnose Osmanskog Carstva kao drave prethodnice.

- Na Crnu Goru nijesu prenijete obaveze koje u sluaju stvaranja nove drave od dijela teritorije ve postojee, po naelima meunarodnog prava (po osnovu pravila o sukcesiji drava u materiji ugovora), prelaze na dravu nasljednicu. -Srbija je morala privremeno da preuzme prava i obaveze iz nekih trgovinskih ugovora iji je ugovorni subjekt bilo Osmansko Carstvo da potuje ugovorno stanje vezano za njenu teritoriju, iako u zasnivanju, odnosno konstituisanju takvih ugovornih odnosa ona nije uestvovala. -Osim toga, sticanjem nezavisnosti Srbija se nije oslobodila ni reima kapitulacija, Tako su strani konzularni predstavnici i poslije sticanja nezavisnosti mogli da pruaju konzularnu zatitu svojim dravljanima u Srbiji, tj. da im sude u graanskopravnim i nekim krivinopravnim sporovima

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA6. Nivo ugovornog kapaciteta Crne Gore poslije 1878.-Obaveze preuzimanja dijela osmanskog javnog duga vezanog za oblasti koje su joj pripojene. - Produenje vanosti ugovornih odnosa u kojma je ugovorni subjekt bila Crna Gora.- Ugovor o ekstradiciji krivaca izmeu Crne Gore i Austro-Ugarske iz 1872, ali se ne moe zanemariti ni vanost nekih ranijih ugovora: o razgranienju, potansko-telegrafskom saobraaju i drugih koji su predstavljali znaajan osnov za nove ugovorne odnose zemlje. - Meutim, injenica da su neki od do tada zakljuenih ugovora u neizmijenjenom obliku nastavili da se primjenjuju u postkongresnom periodu, osim kontinuiteta dravnosti, potvruje i ve tada ostvaren stepen ugovorne samostalnosti. -Period svog zvaninog postojanja Crna Gora je tako zapoela i sa djelimino izgraenim elementima vlastitog ugovornog poretka.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA7. Nova ugovarana praksa Crne Gore -Crna Gora je razvila ivu ugovornu aktivnost. Sa vie od dvadeset drava regulisane su razliite kategorije odnosa: javnopravnih, privatnopravnih, politikih, ekonomskih, kulturnih. -Postajui potpisnica brojnih multilateralnih konvencija, broj stranaka ugovornica u odnosima sa Crnom Gorom je znatno proiren, pa je i njen ukupan ugovorni kapacitet obogaen. -Sa pozicija suverene drave, tj. kao jedna od lanica meunarodne zajednice, i ona je uestvovala u stvaranju novih normi meunarodnog pozitivnog prava. To je bila bitna novina u njenoj ugovornoj praksi u odnosu na dotadanje ugovorno stanje. -Ukupni ugovorni kapacitet Crne Gore i u kvantitativnom i u kvalitativnom smislu u postkongresnom periodu znaajno je proiren. -Za razliku od poetnih i preteno politikih ugovora, koji su se ticali statusa teritorija i razgranienja, sve je vie bilo privrednih ugovora, finansijskih, trgovinskih, saobraajnih -U periodu od 1878. do 1918. Crna Gora je zakljuila vie od 180 razliitih politikih, ekonomskih, privrednih, prosvjetno-kulturnih meunarodnih ugovora s drugim dravama ili s pojedinim stranim graanskim ili pravnim licima -privatnopravne ugovore s elementima inostranosti.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA8.Procedure preuzimanja ugovornih obaveza: a) klasian nain-Podrazumijeva tri, odnosno etiri faze: pregovore, potpisivanje ugovora i ratifikaciju koju je najee pratila razmjena ratifikacionih instrumenata, poslije ega je ugovor stupao na snagu. - Faza pregovora se zavravala potpisom usvojenog teksta. Potpisivanje ugovora moglo je da znai i njegovo d stupanje na snagu, ili, utvrivanje konanog teksta.-Potpisivanje je u nekim sluajevima vreno pod uslovom naknadnog odobrenja knjaza, odnosno vlade (ad referendum).-Da bi stupio na snagu ugovor je trebalo ratifikovati. Do donoenja Ustava iz 1905. godine i ratifikaciju ugovora je vrio knjaz. Od donoenja Ustava iz 1905. ratifikacija je podijeljena izmeu knjaza i Narodne skuptine. Prema lanu 7 Ustava knjaz je bio obavezan da ratifikuje ugovore o miru i savezu koji je mogao saoptiti Skuptini ukoliko i kada interes i sigurnost zemlje to doputaju. Za ostale kategorije ugovora, tj. za trgovinske ugovore kao i one ije izvrenje iziskuje kakvo plaanje iz dravne kase ili izmjenu zemaljskih zakona ili kojima se ograniavaju javna ili privatna prava crnogorske drave, potrebno je bilo odobrenje Narodne skuptine. Ratifikaciju ugovora Skuptina je vrila u formi zakona.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA9. Procedura ugovornog obavezivanj: b) u uproenoj formi-Radilo se samo o izmjeni pismenih nota putem kojih su stranke ugovornice postizale sporazum o predmetu ugovornog odnosa. -Ima i sluajeva zakljuivanja ugovora ne samo u pismenoj formi ve i na osnovu usmenog sporazuma. Kao primjer takvog naina ugovornog obavezivanja u literaturi se istie sporazum izmeu crnogorske vlade i opunomoenog predstavnika Bugarske na crnogorskom dvoru iz 1912, kojim je rijeeno pitanje ratnog saveznitva i finansijske pomoi koju Bugarska ima tromjeseno da daje Crnoj Gori za svo vrijeme rata i mobilizacije. -Ugovori koji su na jedan od prethodnih naina sklapani zakljuivani su na rok ili bez roka. U nekima su postojale odredbe o otkaznom roku, koji je iznosio est mjeseci ili godinu dana. -Od ukupnog broja nama poznatih meunarodnih ugovora Crne Gore, koji su proizali kao rezultat njene diplomatske aktivnosti, mi smo obratili panju na neke od njih razvrstane po grupama: ugovore o miru i dravnim granicama, o trgovini i plovidbi, potansko-telegrafskom saobraaju, zaduivanju zemlje u inostranstvu, autorskom pravu, ekstradiciji

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA10. Ugovori o miru i dravnim granicama-Pripadaju kategoriji politikih ugovora. Za predmet regulisanja imaju neki od politikih interesa drave: uspostavljanje mira, tj. vraanje u mirnodopsko stanje, rjeavanje teritorijalnih pitanja, graninih sporova, statusa stanovnika ili vojske u pojedinim oblastima i druga pitanja proizala neposredno iz rata ili nametnuta buduim meusobnim susjedskim odnosima. -Ugovori o miru po svojoj osnovnoj sadrini predstavljaju akte putem kojih strana koja je pobijedila namee svoju volju pobijeenoj strani. -U zavrnom aktu Kongresa (l. 42) bio je odreen i rok, od 20 dana od dana ratifikacije Ugovora, u kome je trebalo napustiti teritorije koje je zaposjela Knjaevina. U istom roku trebalo je da Turci predaju teritorije koje su po ovom ugovoru pripale Crnoj Gori. -Granice dravne teritorije utvrene u zavrnom aktu Kongresa bilo je potrebno oznaiti na terenu. Meunarodna komisija, sastavljena od predstavnika Rusije, Engleske, Austrije, Francuske, Njemake i Italije trebalo je da izvri razgranienje izmeu Crne Gore i Osmanskog Carstva, odnosno sprovede u djelo taj dio odluka Berlinskog kongresa.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZAKarta jugoistone Evrope nakon Berlinskog kongresa

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA11.Spor oko Podgorice i druga granina pitanja-Spor je rijeen je na sastanku u Virpazaru 31. januara 1879. Rezultat dvodnevnih pregovora izaslanika Crne Gore i Turske bio je Protokol potpisan 2. februara 1879.

- Njime su regulisana pitanja predaje teritorija koje su, shodno odlukama Berlinskog kongresa, pripale Crnoj Gori odnosno Osmanskom Carstvu, a koje su bile u vojnom posjedu jedne ili druge drave.

-Protokol je sadrao odredbe o povlaenju vojski, rokovima povlaenja iz pojedinih garnizona (osmanske iz abljaka, Spua i Podgorice i crnogorske iz Ulcinja). Prema odredbama Protokola iz Virpazara, crnogorska vojska je 7. februara ula u abljak.

-Spu i kula na Veljem Brdu zaposjednuti su 8. februara prije podne, a Malo Brdo i Podgorica poslije podne. Istog dana crnogorska vojska je osmanskim jedinicama predala Ulcinj s teritorijom do Bojane.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA12.Pitanje predaje Plava i Gusinja. -Odugovlaenje oko izvrenja ove obaveze Turci su pravdali protivljenjem albanskog stanovnitva koje je podsticala Albanska liga. Dalje odbijanje Osmanskog Carstva da izvri predaju Plava i Gusinja dovee do krize -Predlgana je ispravka crnogorsko-turske granice u dijelu Gruda i Hota koji bi pripao Crnoj Gori.-Novo rjeenje koje je Porta nudila baziralo se na isplati novane naknade Crnoj Gori za neustupanje Plava i Gusinja. -Diplomatske aktivnosti koje su u nastavku voene u cilju iznalaenja rjeenja za sporna pitanja bili su ukljueni predstavnici drugih velikih sila :Oni su rezultirale su engleskim predlogom o razmjeni Plava i Gusinja za teritoriju Ulcinja.-Sporazum o predaji Crnoj Gori grada i podruja Ulcinja potpisan je u Kunji 25. oktobra 1880. izmeu zapovjednika turskih trupa, Bedri-bega, i zapovjednika crnogorskih trupa, Nikole Matanovia

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA13. Preciziranje granine linije izmeu Jadranskog mora i Skadarskog jezera. -Turske je u radu na razgranienju odstupi od linije lorda Granvila od 26. VI 1880. na osnovu koje je postignut sporazum o razmjeni teritorija izmeu Crne Gore i Osmanskog Carstva.- Prema novim osmanskim zahtjevima, asko jezero, zatim cio tok rjeice koja iz njega izvire i uliva se u Bojanu", i "cio tok Bojane do utoka u More, trebalo je da pripadnu Osmanskom Carstvu.- Granica od mora do Jezera, koja je ila tokovima rijeke Bojane i rjeice koja izvire iz Skadarskog jezera i uliva se u Bojanu, ne bi bila povuena thalnjeg-om ve desnom obalom tih voda, to znai da bi Crna Gora od njih bila odvojena.. -Na sastanku komisije za razgranienje od 28. januara 1881. naen je kompromis u pogledu kopnene linije izmeu askog jezera i ostrva Gorica Topal. Sporazum o tome sadran je u Protokolu br. 28-Komisije za razgranienje. Pitanje thalveg-a Bojane kao granice izmeu Crne Gore i Osmanskog Carstva u dijelu izmeu mora i jezera rijeeno je Protokolom usvojenim na sastanku Komisije od 4. februara 1881

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA14. Ugovori o graninim pitanjima s Austro-Ugarskom.-Granina linija utvrena l. 28 Berlinskog ugovora i bilateralnim aktima precizirana na terenu. -Granica je bila, djelimino obnovljena stara granica izmeu Crne Gore i Austrije.Modifikacije suslovljene teritorijalnim proirenjem u Hercegovini (Niki i dio teritorije u njegovoj okolini), i primorju (Bar sa okolinom) pa je zato izmijenjena i granica s Austro-Ugarskom.- Zapisnikom o razgranienju izmeu Crne Gore i Austro-Ugarske, sainjenim u Zupcima 17. novembra 1879. godine, mjeovita komisija je utvrdila granine linije od Vrsute do rijeke eljeznice i dalje do mora. -Odlukama Berlinskog kongresa Austro-Ugarska je dobila mandat nad Bosnom i Hercegovinom. Iako pravo okupacije ovih teritorija nije znailo ukidanje osmanskog suvereniteta nad njima, ipak je 29. maja 1880. izmeu austrougarske i crnogorske vlade sainjen protokol kojim je utvrena granica izmeu Crne Gore i Hercegovine. -Na osnovu Protokola od 29. maja 1880. austrougarsko-crnogorska komisija, na elu sa Vilhelmom Sauervaldom i Stevanom Zimonjiem, iste godine izvrila je razgranienje na terenu

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA15. Prava po osnovu lana 29 Berlinskog ugovora.

- Beka vlada je tim lanom, dobila znaajne kompetencije u pogledu pomorske i sanitarne kontrole crnogorske obale, uz pravo konzularne zatite njenih brodova, -Austro-Ugarska je eljela da uini i korak dalje ustanovljenjem mjeovite austrougarske i knjaevsko-crnogorske luke kapetanije koja bi administrativno bila potinjena pomorskoj vladi u Trstu.- Sporazumom o sprovoenja lana 29 Berlinskog ugovora od 20. januara 1880. je rijeeno da Bar i njegovo podruje ne smiju biti pribjeite stanovnicima zlonamjernim prema Monarhiji, a crnogorski luki ured u Baru mogao je da vri poslove pomorske sanitarne policije.Austro-Ugarska je imala pravo pomorske sanitarne inspekcije luke Bar i crnogorske obale. -Ovlaenja predviena lanom 29 Berlinskog ugovora Austro-Ugarska je nakon pripajanja Ulcinja Crnoj Gori proirila i na taj dio crnogorske obale. -Od navedenih ogranienja Crna Gora se oslobodila tek 1908, nakon to je Austro-Ugarska izvrila aneksiju Bosne i Hercegovine. Time je bio aboliran lan XXIX.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA16.Diplomatske aktivnosti u danima prije poetka Balkanskih ratova.-Potpisivanjem Politike i Vojne konvencije sa Srbijom u septembru 1912, kao i postizanjem sporazuma o savezu sa Bugarskom. -S poetkom I balkanskog rata, nakon uspjenih vojnih akcija u dubini Sandaka i Metohije, crnogorska vojska je krajem oktobra 1912. zapoela viemjesenu opsadu Skadra.-Odlukom Konferencije ambasadora u Londonu, od 17. decembra 1912, stvarana je autonomna Albanija pod daljim suverenitetom ili sizerenstvom sultana i pod kontrolom velikih sila,-Poetak konanog raspleta skadarske krize bila je njegova predaja Crnogorcima na osnovu sporazuma izmeu Esad-pae i knjaza Danila od 22. aprila 1913.- Sporazum je regulisao povlaenje osmanske vojske i stanovnika Skadra ,lina prava i slobodu vjeroispovijesti onima koji ostanu.Predaja grada izvrena je 9. maja 1912.-Ugovorom o miru u Londonu balkanske drave su ne svojom voljom, pravo o odreivanju granice Albanije i preciziranjue svih ostalih pitanja u vezi s njom ostavile velikim silama.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZACrnogorska zastava na Skadarskoj tvravi

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA17. Razgranienje sa Srbijom-Poslije Balkanskih ratova i osloboenja teritorije Sandaka od strane Srbije i Crne Gore, odnosno dobijanja zajednike granice, trebalo je izvriti meusobno razgranienje.- Sporazuma o srpsko-crnogorskoj granici potpisan je 30. oktobra 1913. godine, ime je utvrena granina linija koja je poinjala od granice sa Bosnom i Hercegovinom i ila do utoka Bijelog Drima na srpsko-crnogorsko-albanskoj tromei.- Nadlenost za kasnije povlaenje granica na terenu pripala je zajednikoj mjeovitoj komisiji. Ugovorom je odreeno da se eventualna sporna pitanja rjeavaju obraanjem carskoj ruskoj vladi, koja bi posredstvom jednog oficira presudila spor, a odluka bi bila obavezna za obje strane. -Zbog izbijanja I svjetskog rata, rad na terenu u vezi s preciziranjem granine linije shodno ugovoru nije zavren, mada je bio zapoet.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA18. Ugovori o trgovini i plovidbi -Prvi ugovor o trgovini i plovidbi Crna Gora je sklopila s Velikom Britanijom 1882, a zatim s Italijom 1883. Do kraja XIX vijeka zakljuene su jo dvije trgovinske konvencije sa Srbijom (1891. i 1895) i ugovor o trgovini i plovidbi sa Francuskom (1892).-Mali broj ugovora ove vrste do poetka XX vijeka svjedoi o slabijoj razvijenosti trgovinskog saobraaja izmeu Crne Gore i stranih drava. -Tako je u 1903. zakljuen i privremeni trgovaki ugovor imeu Crne Gore i Italije, a 1904. trgovake nagodbe s Francuskom i Belgijom. U 1905. novim ugovorom regulisani su trgovinski odnosi sa Srbijom. U 1907. zakljuen je ugovor o trgovini i plovidbi sa Njemakom, a u 1908. trgovinski ugovori sa Grkom i Holandijom. U 1909. ugovorni odnosi su uspostavljeni sa Osmanskim Carstvom, Bugarskom i Rusijom, a ponovo ureeni trgovinski odnosi izmeu Knjaevine Crne Gore i Velike Britanije. Do poetka I svjetskog rata ovakvi ugovori zakljueni su sa vajcarskom 1910. i Austro-Ugarskom 1911.-Klauzula najvieg povlaenja se mogla odnositi kako na robu, poljoprivredne i industrijske proizvode dviju drava, na njihov izvoz, uvoz, prevoz i opte carinske takse, tako i na povlastice koje su mogle biti date dravljanima jedne i druge ugovorne strane.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA19. Ugovori o potansko-telegrafskom saobraaju-Ugovori o potansko-telegrafskom saobraaju ne spadaju, u reprezentativne pokazatelje diplomatske prakse. Ovo zbog toga to su s jedne strane subjekti ugovornog odnosa obino uprave pota i telegrafa razliitih zemalja, -Njima se regulie itav niz tehnikih pitanja i oblasti potansko-telefonskog saobraaja, a ne politikih odnosa izmeu drava. -Meunarodnom potanskom konvencijom (9. oktobar 1874), osnovana i Svjetska potanska unija. Na mnogim kasnijim kongresima o potansko-telegrafskom saobraaju, ova materija je u normativnom smislu dopunjavana.- Ovi ugovori, bez obzira na to da li su zakljuivani na klasian nain ili razmjenom nota, stupali na snagu tek kada ih prihvate vlade drava ugovornica. -Crna Gora je bila potpisnica svih vanijih multilateralnih konvencija iz oblasti potansko-telegrafskog saobraaja. A kroz mnogobrojne bilateralne ugovore s raznim dravama: Austro-Ugarskom, Rumunijom, Francuskom, Osmanskim Carstvom, Srbijom, regulisala meusobni potansko-telegrafskim saobraaj.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA20. Ugovori o ekstradiciji krivaca

-Sutina ekstradicije k je u predaji uinilaca krivinog djela od strane jedne drave drugoj da bi se na taj nain sprijeilo izbjegavanje krivinog gonjenja, odnosno izdravanja kazne. -Moe biti ugovorna ili zakonska. U prvom sluaju drave sporazumno odreuju krivina djela za koja se vri izruenje krivaca (metod enumeracije), odnosno za koja se ekstradicija moe uskratiti (metod eliminacije) - visina zaprijeene kazne (metod generalne klauzule). -Zakonska ekstradicija se primjenjuje na osnovu unutranjeg propisa onda kada ne postoji ugovorna ekstradicija, a obavlja se po pravilu na principima faktikog reciprociteta. -U periodu 1878-1918 Crna Gora je zakljuila samo dva ugovora ove vrste: Ugovor o izdavanju zloinaca izmeu Knjaevine Crne Gore i Kraljevine Italije od 22. avgusta 1892. i Ugovor o izdavanju zloinaca izmeu Knjaevine Crne Gore i Kraljevine Belgije od 3. decembra 1905.- Nacrt ugovora o ekstradiciji izmeu Crne Gore i SAD ostao je u projektu, iako je procedura njegovog donoenja 1911.bila zavrena. Nedostajala je ratifikacija Narodne skuptine.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA21. Ugovori o autorskim pravima-Materija autorskog prava regulie odnose u vezi s ostvarenim knjievnim, naunim i umjetnikim djelima. Ima cilj da zatiti autorsku svojinu, odnosno intelektualno stvaralatvo. Nastanak autorskog prava vezuje se za pojavu prve tamparije i prvih tampanih knjiga u XV vijeku. -Pitanje zatite autorskih prava ima i unutranji i spoljni vid. U prvom sluaju zabrana neovlaenog pretampavanja ili reprodukovanja, odnosno umnoavanja umjetnikog ili naunog djela na drugi nain, usmjerena je prema institucijama i pojedincima unutar drave. U drugom sluaju ta zabrana ima ire znaenje, tj. pravo autora se nastoji zatititi od neovlaene upotrebe njihovih djela u drugim zemljama. Prvi Zakon o autorskom pravu donijet je u Engleskoj 1709, a na meunarodnom planu ova materija je prvi put regulisana 1886. Bernskom konvencijom o zatiti knjievnih i umjetnikih djela.-Crna Gora do 1918. nije imala zakon o autorskom pravu kojim bi ova pitanja bila regulisana unutar zemlje. Ona je, meutim, 1. jula 1893. pristupila Bernskoj konvenciji o stvaranju meunarodne unije za zatitu knjievnih i umjetnikih djela (od 9. septembra 1886). Sem toga, putem bilateralnih ugovora pitanje zatite autorskih prava na meunarodnom planu bilo je rijeeno s Italijom i Francuskom.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA22. Ugovori sa Svetom Stolicom-lanom 27 Berlinskog ugovora bila je obezbijeena sloboda vrenja svih vjerskih obreda svim dravljanima Crne Gore i strancima.. -Pregovori za zakljuenje konkordata zapoeli su posredovanjem Juraja trosmajera. Na osnovu prepiske i naelnih dogovora sa Svetom Stolicom, sa crnogorskom verzijom ugovora u Rim je 28. juna 1882. otputovao crnogorski vladika Visarion. -Pregovori o konkordatu bili prekinuti na nekoliko godina. Ponovnim posredovanjem trosmajera i uz angaovanje Jovana Sundeia, tokom 1866. ipak je usaglaen tekst budueg ugovora. U njemu je obezbijeen nezavisan i u odnosu na dravu ravnopravan status katolike crkve u Crnoj Gori. -Konkordat, odnosno sporazum izmeu pape, tj. Svete Stolice, i Crne Gore, odnosno knjaza Nikole, potpisan je u Rimu 18. avgusta 1886. --Potpisali su ga u ime pape kardinal Ludoviko Jakobini, a u ime crnogorskog knjaza Jovan Sundei. -Arhiepiskop je u crkvenim poslovima neposredno i iskljuivo zavisio od Svete Stolice, a pod njegovom duhovnom jurisdikcijom bili su svi katolici u Crnoj Gori. Ugovorom je bilo predvieno da Arhiepiskop barski prije stupanja na dunost poloi zakletvu crnogorskom knjazu

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZAJovan Sundei

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA23. Ugovori finansijskog karaktera -Do 1878. ivot zemlje je poivao na subvencijama koje sjj tokom XVIII i u XIX vijeku slala Rusija.-S meunarodnim priznanjem, dravni organi su sada mogli da zakljuuju ugovore kojim su zaduivali zemlju u inostranstvu, uz obaveza o vraanja. -U nepromijenjenom iznosu produena redovna ruska subvencija Crnoj Gori, koja je po odluci ruskog cara iz 1872. iznosila 46.000 rubalja crnogorskoj vladi i knjazu Nikoli, 8.000 Bogosloviji, 5.500 Djevojakom institutu i 1.000 zlatnika - oko 3.000 rubalja Crkvi.-Prvo vee zaduenje na novim finansijskim osnovama uinjeno je kod ruske banke ve u drugoj polovini 1879 (18. septembra 1879). Tada je zakljuen zajam od 900.000 rubalja (1.100.000 fiorina), za naoruavanje vojske. Rok otplate iznosio je dvadeset godina, a kamatna stopa je utvrena na 5%. -Brzo su uslijedila dalja zaduivanja kod Austro-Ugarske, 11. juna 1881. vlada Knjaevine uzela je zajam kod Carsko-kraljevskoe zemaljske banke (Lender bankom) u iznosu milion fiorina. Bilo predvieno da se suma od 200.000 fiorina isplati odmah, a da se ostatak od 800.000 preda naknadno, tek nakon provjere zaloge koju nudi Crna Gora.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA24. Prezaduenost zemlje -Kod Mandele 1885. zakljuen je zajam u Trstu u iznosu od 8.000 fiorina uz kamatnu stopu od 14%. -Crna Gora da ponovo 1887. godine kod Lender banke zakljui zajam od 250.000 fiorina radi otplate anuiteta po prethodnom zajmu. Ovaj zajam je trebalo otplatiti u roku od trinaest godina, uz kamatnu stopu od 6,5%. -Crna Gora je sada u inostranstvu bila zaduena po osnovu tri zajma. Ruskoj banci je dugovala 600.000 rubalja glavnice i 275.795 rubalja interesa, dok milionski zajam Lender banci nije bio ni do pola isplaen, a sredstva drugog austrijskog zajma su utroena za pokrie prispjelih anuiteta. -U avgustu 1888. pokuano je zakljuivanje veeg zajma u Beu, od etiri miliona franaka uz 6% kamate i 2% amortizacije. Izlaz naen u zakljuivanju zajma kod Carigradske banke u iznosu od 600.000 franaka (300.000 fiorina). Zajam je zakljuen s rokom otplate od dvije godine uz kamatnu stopu od 9%. -U Rusiji 11/23. septembra 1889.zakljuen je novi zajam radi otplate nepovoljnih austrijskih zajmova i ostalih dugova Crne Gore. Za otplatu dugova Rusija je odobrila 1.000.000 rubalja, pod uslovima koji su bili identini onima pod kojima je bio zakljuen zajam iz 1879.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA25. Pokuaj sreivanja finansijskih prilika

-Otplatu posljednjeg ruskog zajma preuzela je Dravna banka Rusije. Na taj nain je osloboen dio subvencija Crnoj Gori u iznosu od 60.000 rubalja koji je koriene za otplatu zajma-Uspostavljanje savremenog budetskog sistema u Crnoj Gori, - Milerova misija, stvorili su uslove da se dospjeli anuiteti po drugim zajmovima ponu isplaivati i iz vlastitih sredstava.-Obezbjeivanjem unutranjih prihoda putem carina i poreza poveane su finansijske mogunosti zemlje, i smanjena potreba za zaduivanjem u inostranstvu. -Bilo je i veih zaduivanja u novom obliku. Rije je o nekoliko emisionih zajmova: Londonskom odnosno prvom i drugom 5%, crnogorskom zajmu iz 1909, zatim o emisionom zajmu kod Povlaenog austrijskog zemljinog zavoda iz 1911, kao i dva zajma iz 1913.-Londonski emisioni zajam ine dva akta: Prvi ugovor o crnogorskom zajmu 5% od 29. jula i Drugi ugovor o crnogorskom zajmu 5% od 14. decembra iz 1909.-Ukupna zaduenost Crne Gore je u jesen 1915. iznosila 18.837.834 perpera. Ipak, u jugoslovensku dravu Crna Gora je ula sa dugom od 17.000.000 dinara u zlatu-Monetarnom konvencijom zakljuenom s Austro-Ugarskom u septembru 1912. ilo se ka formiranju monetarne unije izjednaavanjem vrijednosti nacionalnih valuta na odreenim podrujima.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA26. Djelatnost na uspostavljanju ugovora o savezu do 1912.-Prvi ugovor o svez datira iz 1866. Tada je Crna Gora takav ugovor zakljuila sa Srbijom: Ugovor a kasnije Sporazum o ratnom savezu iz 1876. -Prilikom posjete Sofiji radi politike smirivanja sklopljena je srpsko-bugarska Ugodba zakljuena izmeu kralja Aleksandra Obrenovia i kneza Aleksandra Batenberkog 16. februara 1897. -Poetkom marta 1897. lini sekretar bugarskog knjaza doao je na Cetinje a Knjaz Nikola je pozvan da kao trei slovenski vladalac na Balkanu pristupi Ugodbi, kako bi meu slovenskim vladarima bila uspostavljena bratska ljubav i sloga. Meutim, pitanja raspodjele teritorija evropskog dijela Osmanskog Carstva, bila su prepreka da se sporazum izmeu balkanskih drava odri i na postignutom nivou. -Novi pokuaj stvaranja saveza balkanskih drava uslijedio je ve 1904-5. godine. Aktivnost u tom pravcu bila je uslovljena veim brojem razliitih okolnosti.Prodor austrougarskog i njemakog kapitala u privredu balkanskih drava i Osmanskog Carstva, projekti Bea o izgradnji pruga na Balkanu guenje ustanka u Makedoniji 1903. od strane osmanskih vlasti. Reforme u Makedoniji na osnovu Mirctegkog sporazuma. nudio je manje od onoga to su ustanike vlasti traile

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA27. Ostali pregovori o savezu balkanskih drava-Pregovori o saveza izmeu Srbije i Crne Gore pokrenuti su u septembru 1903. -Na sporost u radu je uticala situacija u kojoj se nalazila Srbija nakon majskog prevrata 1903. godine i pogoranna meunarodni poloaja koji je iz toga proizaao. U aprilu 1904, srpska vlada je poslala nacrt ugovora kojim je trebalo regulisati odnose dvije drave pod naslovom Savezni ugovor izmeu Kraljevine Srbije i Knjaevine Crne Gore.U preambuli nacrta ugovora izmeu Srbije i Crne Gore istaknuto je naelo Balkan balkanskim narodima.-Crnogorska vlada, se saglasili s nacrtom ugovora, ali su predloili i neke izmjene. Knjaz Nikola je posebno elio pojaati uticaj Rusije. Takav stav je izraen time to se insistiralo na presudnoj ulozi ruskog cara u rjeavanju meusobnih sporova kao i da se poslije ratifikacije jedan primjerak ugovora dostavi ruskom caru na uviaj. Manifest austrijskog cara od 7. oktobra 1908. godine da svoju suverenost proiruje na Bosnu i Hercegovinu bitno uticati na promjenu odnosa izmeu dvije dinastije.-Na osnovu pisama razmijenjenih 9. i 16. oktobra izmeu srpske i crnogorske vlade, u Beogradu je 24. oktobra 1908. sklopljen savezniki ugovor izmeu Srbije i Crne Gore. Ugovor su potpisali serdar Janko Vukoti, i Petar Velimirovi, u ime vlade Srbije.Ugovora je imo j etiri lana.

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA28. Vojna konvencija Crne Gore i Rusije (1910) -Vojnu konvenciju s Rusijom koju je u ime CrneGore 17. novembra 1910. potpisao ministar vojni, Ivo urovi, a u ime Rusije 2. decembra 1910. ministar Suhomilov. -Priroda ovog dokumenta drugaija od svih prethodnih, kako sa stanovita subjekata u ugovornom odnosu tako i u pogledu predmeta regulisanja. Konvencija je odreivala, uslove vojne pomoi Crnoj Gori, ali je imala i elemente saveznikog sporazuma, jer je obavezivala kraljevsku vladu da stavi na raspolaganje sve oruane snage kraljevine na prvi poziv ruskog cara. -Sporazum je bio opteg karaktera i u njemu nijesu bili naznaeni konkretni uslovi pod kojim e se ugovorne obaveze u navedenom dijelu poeti realizovati. Pozadina nastanka konvencije je miroljubiva politika Rusije s osnovnim ciljem da se izbjegnu ratni sukobi, odnosno odri ravnotea snaga i status quo na Poluostrvu, a na drugoj - elja da se, i pored iskazanog laviranja cetinjskog dvora izmeu Petrograda i Bea, sauva ruski uticaj u Crnoj Gori.- Osnovni principi takve spoljnopolitike linije Rusije doli su do izraaja na savjetovanju odranom poetkom 1908, povodom posjete knjaza Nikole Rusiji

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA29 Vojna konvencija Crne Gore i Rusije (1910) 2

-Zbog vojnog znaaja Crne Gore trebalo je odrati ruski uticaj Glavno sredstvo kojim se takav cilj mogao postii bila je ruska vojna subvencija. -Pitanje subvencije je bilo i neposredno postavljeno od strane knjaza Nikole zahtjevom da vojna pomo bude poveana sa 331.000 na milion rubalja. .Poto je sumnja u pogledu racionalnog troenja novca bila prisutna, podnosei ovaj zahtjev kao nain obezbjeenja potpune ruske kontrole, knjaz Nikola je ponudio da "sebe i svoje potomstvo pismeno vee za Rusiju", tj. zakljuenje vojne konvencije.-Poto je iznos odobrene subvencije ostao nepromijenjen, nije izmijenjen ni nain nadzora ni kontrola njenog troenja koji su bili ustanovljeni 1906. Zbog osnovnog interesa Rusije da omogui miran ekonomski razvoj, nezavisnost i vojno jaanje Crne Gore, zakljuenje vojne konvencije ocijenjeno je suvinim.-U odnosu na stavove, sa savjetovanju 1908, situacija je izmijenjena kroz nekoliko godina

DOMETI DIPLOMATIJE CRNE GORE U OBLASTI UGOVORNE AKTIVNOSTI I RAD NA STVARANJU VOJNO-POLITIKIH SAVEZA30 Vojna konvencija Crne Gore i Rusije (1910) 3-Donoenju niza novih zakona, Zakon o ustrojstvu vojske za Knjaevinu Crnu Goru (29. april 1910), Zakon o ustrojstvu vojnih sudova za Kraljevinu Crnu Goru (31. avgust 1910). -Potreba veeg vojnog i politikog prisustva Rusije u Crnoj Gori, kao i situacija na Balkanu, zahtijevali su poveanje vojne subvencije. -Odluku ruske vlade i pratila je bojazan od nenamjenskog troenja, pa se dolo do zakljuka da bi to vojnom konvencijom moglo biti sprijeeno. -Vojna pomo Crnoj Gori, osim novanog, imala je i svoj materijalni dio. -Iznosi iz kojih je ova bila sastavljena nijesu se mogli unijeti u redovan budet Kraljevine Prije podnoenja na odobrenje kralju Nikoli budet je trebalo da bude podnesen na ocjenu ruskom General-tabu.. Crone Gora se obavezala da za naelnika taba svoje armije za vrijeme rata mora primiti ruskog oficira koga imenuje ruski car. Osim nepozivanja instruktora iz sastava drugih armija, posebno znaajna je bila njena dunost da na prvi poziv i po naredbi ruskog cara stavi na raspolaganje sve vojne snage Kraljevine. S obzirom na to da razlozi donoenja konvencije nijesu bili u planiranju neke zajednike vojne akcije, ve se, naprotiv, eljela za njeno predupreivanje.-Crne Gore, kraljevska vlada je morala pristati na obavezu "da ne preduzima sa svojom vojskom nikakva ofanzivna dejstva bez prethodnog sporazuma sa Imperatorskom vladom, niti da zakljuuje vojne sporazume bez saglasnosti NJegovog Imperatorskog Velianstva" (l.7) )(

*