KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆPChuyên ngành: Quản trị kinh doanh quốc tế

XUẤT KHẨU NẤM CỦA VIỆT NAM

SANG THỊ TRƢỜNG CHÂU ÂUHọ và tên sinh viên: Bùi Mai Nguyên Anh Mã số sinh viên: 0852015003 Khóa: 47 Lớp: Anh 1 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: ThS. Trần Quốc Trung

TP. Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2012

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG CƠ SỞ II TẠI TP. HỒ CHÍ MINH

MỤC LỤC

Trang

Ý KIẾN CỦA NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1

Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ SỰ CẦN THIẾT NGHIÊN CỨU

HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU NẤM CỦA VIỆT NAM SANG THỊ TRƢỜNG

CHÂU ÂU .................................................................................................................. 4

1.1. Tiềm năng và vai trò của thị trƣờng châu Âu đối với sản phẩm nấm của

Việt Nam..................................................................................................................... 4

1.1.1. Tiềm năng của thị trường châu Âu đối với hoạt động xuất khẩu nấm của Việt

Nam .......................................................................................................................... 4

1.1.2. Vai trò của thị trường châu Âu trong cơ cấu thị trường xuất khẩu nấm Việt

Nam .......................................................................................................................... 5

1.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động xuất khẩu nấm của Việt Nam sang

thị trƣờng châu Âu .................................................................................................... 6

1.2.1. Các yếu tố vĩ mô ............................................................................................... 6

1.2.2. Các yếu tố vi mô ............................................................................................... 8

1.3. Sự cần thiết phải nghiên cứu hoạt động xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị

trƣờng châu

Âu........................................................................................................ 15

1.3.1. Tạo điều kiện thuận lợi để phát triển nghề trồng nấm trong nước .................. 15

1.3.2. Phát huy lợi thế của Việt Nam trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm .. 16

1.4. Kinh nghiệm của Trung Quốc trong phát triển ngành nấm ........................ 17

1.4.1. Lý do chọn Trung Quốc .................................................................................. 17

1.4.2. Kinh nghiệm phát triển ngành nấm của Trung Quốc ...................................... 18

1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ................................................................ 19

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU NẤM CỦA VIỆT NAM SANG THỊ

TRƢỜNG CHÂU ÂU GIAI ĐOẠN 2005 – 2011 ................................................. 23

2.1. Tình hình xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trƣờng châu Âu giai đoạn

2005 – 2011 ............................................................................................................... 23

2.1.1. Khối lượng xuất khẩu ...................................................................................... 23

2.1.2. Kim ngạch xuất khẩu ...................................................................................... 25

2.1.3. Cơ cấu mặt hàng nấm xuất khẩu ..................................................................... 27

2.2. Phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động xuất khẩu nấm của Việt

Nam sang thị trƣờng châu Âu ................................................................................ 30

2.2.1. Các yếu tố vĩ mô ............................................................................................. 30

2.2.2. Các yếu tố vi mô ............................................................................................. 38

2.3. Đánh giá thực trạng ......................................................................................... 50

2.3.1. Kết quả đạt được ............................................................................................. 50

2.3.2. Những trở ngại ................................................................................................ 52

Chƣơng 3: GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU NẤM CỦA VIỆT NAM

SANG THỊ TRƢỜNG CHÂU ÂU GIAI ĐOẠN 2012 – 2020 ............................. 57

3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp ................................................................................... 57

3.1.1. Triển vọng xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị trường châu Âu ...................... 57

3.1.2. Những vấn đề cần giải quyết liên quan đến mặt tồn tại trong thực trạng xuất

khẩu nấm Việt Nam sang thị trường châu Âu giai đoạn 2005 – 2011 ...................... 57

3.2. Các nhóm giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị trƣờng

châu Âu giai đoạn 2012 –

2020 ............................................................................... 60

3.2.1. Nhóm giải pháp vĩ mô .................................................................................... 60

3.2.2. Nhóm giải pháp vi mô ..................................................................................... 73

KẾT LUẬN .............................................................................................................. 81

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 82

PHỤ LỤC ................................................................................................................. 91

Ý KIẾN CỦA NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

.................................................................................................................................

.....

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nội dung Nghĩa tiếng Việt

ASEAN - BAC

ASEAN

Business Advisory Council

Hội đồng tư vấn kinh doanh

ASEAN

CIS

Commonwealth of Independent

States

Khối Thịnh vượng chung của

các Quốc gia Độc lập

CNF (Incoterm) Cost and Freight

(điều khoản Incoterm) Cước phí

và Tiền hàng

EC European Commission Hội đồng châu Âu

EU European Union Liên minh châu Âu

FTA Free Trade Agreement Hiệp định Thương mại Tự do

GDP Gross Domestics Product Tổng sản phẩm quốc nội

GlobalGAP

Global Good Agricultural

Practices

Thực hành Nông nghiệp tốt toàn

cầu

GSP

Generalized Preferences

System of

Hệ thống Ưu đãi phổ cập

HS Harmonized System Hệ thống Hài hòa (thuế quan)

ISO International Stan

MFN Most Favoured Nation Ưu đãi tối huệ quốc

PCA

Partnership Agreement

and Cooperation

Hiệp định đối tác và hợp tác

REACH

Registration, Evaluation,

Authorisation and Restriction of

Chemicals

Quy định đăng ký, đánh giá và

cấp phép hoá chất

VCCI

Vietnam Chamber of Commerce

and Industry

Phòng Thương mại và Công

nghiệp Việt Nam

WTO World Trade Organisation Tổ chức Thương mại Thế giới

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

STT Tên bảng biểu Trang

Bảng 2.1.

Cơ cấu mặt hàng nấm Việt Nam xuất khẩu sang thị

trường EU phân theo mã HS giai đoạn 2005 – 2009

28

Bảng 2.2.

Một số văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến

hoạt động sản xuất nông nghiệp và kinh doanh xuất

khẩu

34

Bảng 2.3

Biểu thuế nhập khẩu đối với sản phẩm nấm các loại của

Việt Nam vào thị trường EU phân theo mã HS

36

Biểu đồ 1.1. Tỉ lệ tiêu thụ nấm giữa các nước năm 2010 5

Biểu đồ 1.2.

Cơ cấu thị trường xuất khẩu nấm của Việt Nam năm

2011

6

Biểu đồ 1.3

Sản xuất nấm của Trung Quốc và Thế giới trong giai

đoạn 2005 – 2010

18

Biểu đồ 2.1.

Khối lượng nấm xuất khẩu sang thị trường EU so với

tổng lượng nấm xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn

2005 – 2011

23

Biểu đồ 2.2.

Kim ngạch xuất khẩu nấm sang thị trường EU so với

tổng kim ngạch xuất khẩu nấm của Việt Nam trong giai

đoạn 2005 – 2011

25

Biểu đồ 2.3.

Cơ cấu mặt hàng nấm xuất khẩu sang thị trường EU

theo kim ngạch 5 tháng đầu năm 2010

29

Biểu đồ 2.4.

Mức độ quan tâm của doanh nghiệp kinh doanh xuất

khẩu nấm sang thị trường châu Âu đối với việc nâng

cao chất lượng nguồn nhân lực

42

Biểu đồ 2.5.

Mức độ quan tâm của doanh nghiệp kinh doanh xuất

khẩu nấm sang thị trường châu Âu đối với một số hoạt

động xúc tiến xuất khẩu

43

Biểu đồ 2.6.

Tần suất tham dự các hội chợ, triển lãm chuyên ngành

trong nước và tại châu Âu của các doanh nghiệp kinh

doanh xuất khẩu nấm

44

Kênh Biểu đồ 2.7.

Âu

phân phối xuất khẩu nấm của Việt Nam sang châu

45

Biểu đồ 2.8.

Đánh giá của doanh nghiệp xuất khẩu nấm vào thị

trường châu Âu về vấn đề hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm

xuất khẩu với các doanh nghiệp cùng ngành

46

Biểu đồ 2.9.

Đánh giá của doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm

về sự liên kết, hỗ trợ sản xuất và xuất khẩu giữa các

doanh nghiệp trong ngành

47

Biểu đồ 2.10.

Khối lượng nấm cung cấp trên thị trường EU

từ sản xuất trong khối và nhập khẩu trong giai đoạn

2005 – 2009

50

Sơ đồ 1.1. Quy trình nuôi trồng nấm cơ bản 9

Sơ đồ 2.1.

Các hoạt động trong giai đoạn sau thu hoạch nấm ở Việt

Nam

41

Sơ đồ 3.1.

Vòng luẩn quẩn do năng lực cạnh tranh yếu kém của

sản phẩm nấm Việt Nam

59

Sơ đồ 3.2. Mô hình liên kết bốn nhà trong sản xuất nấm 63

Sơ đồ 3.3.

Phân bố khu vực tập trung sản xuất nấm theo tiêu chuẩn

GlobalGAP trên cả nước

70

Sơ đồ 3.4 Các bước xây dựng thương hiểu của Doanh nghiệp 74

Sơ đồ 3.5.

Các kênh phân phối sản phẩm rau quả tươi tại thị trường

EU

78

1

LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài

Việt Nam là quốc gia có nhiều tiềm năng để phát triển ngành nấm phục vụ xuất

khẩu, với thời tiết quanh năm thuận lợi trồng nhiều loại nấm cho giá trị xuất khẩu

cao trên cả nước cùng nguồn nguyên liệu dồi dào từ các phụ phế phẩm trong trồng

trọt như rơm rạ, mùn cưa, bã mía,.... Nấm đã được Chính phủ nước ta phê duyệt là

sản phẩm quốc gia (Trường Giang, 2011), cần phải áp dụng chính sách đầu tư về

mọi mặt để tạo điều kiện phát triển theo Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia

đến năm 2020. Tuy vậy, cho đến nay, ngành nấm Việt Nam vẫn chưa có được

hướng đi vững chắc cũng như vẫn chưa được khai thác đúng với tiềm năng vốn có,

và vì thế, xuất khẩu nấm của Việt Nam cũng chưa đạt được sự phát triển đúng mức.

Thực tế cho thấy, trong 6 năm trở lại đây (2005 – 2011), xuất khẩu nấm của nước ta

sang thị trường các nước trên thế giới vẫn có xu hướng tăng tuy nhiên chỉ thu về

mức kim ngạch bình quân khá khiêm tốn khoảng 20 triệu đô la Mỹ (USD) trong

một năm. Nguyên nhân chủ yếu là do sự chậm phát triển của ngành nấm trong nước

trong thời gian qua với việc sản xuất manh mún, chất lượng không ổn định và chưa

có kế hoạch phát triển vững chắc (Trường Giang, 2011). Ngoài ra, về lâu về dài,

hoạt động xuất khẩu yếu kém cũng đồng thời hạn chế sự phát triển của ngành nấm.

Do vậy, đẩy mạnh xuất khẩu chính là tạo động lực phát triển lâu dài cho ngành nấm

trong nước, trong đó, việc lựa chọn thị trường xuất khẩu để xác định mục tiêu phấn

đấu đóng vai trò rất quan trọng trong việc điều chỉnh các phương thức sản xuất và

kinh doanh nhằm đáp ứng tốt nhất nhu cầu, nâng cao chất lượng hoạt động của

ngành.

Châu Âu là một trong những thị trường tiêu thụ nhiều nấm nhất trên thế giới,

đặc biệt là EU với vị trí thứ hai sau Trung Quốc về tiêu thụ nấm toàn cầu năm 2011

(thống kê của tổ chức Lương Nông Liên hiệp quốc). Bên cạnh đó, xu hướng tiêu

dùng các sản phẩm hữu cơ, có lợi cho sức khỏe đang ngày một lớn mạnh trong cộng

đồng người tiêu dùng châu Âu khiến cho việc tiêu dùng các sản phẩm “sạch” và

giàu dinh dưỡng như nấm cũng không ngừng tăng lên. Chính vì thế, đây được xem

là thị trường tiềm năng của sản phẩm nấm xuất khẩu Việt Nam.

Vì những lý do nêu trên, việc nghiên cứu đề tài “Xuất khẩu nấm của Việt

Nam sang thị trƣờng châu Âu” sẽ mang nhiều ý nghĩa trong việc thúc đẩy, vực

2

dậy sự phát triển của ngành nấm đồng thời mở ra nhiều cơ hội để sản phẩm nấm

Việt Nam tạo dựng thương hiệu uy tín trên thị trường thế giới, xây dựng nên hướng

đi lâu dài, bền vững cho ngành nấm để có thể cạnh tranh với các nước khác.

2. Mục đích nghiên cứu

Đề xuất giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu nấm của Việt Nam sang

thị trường châu Âu, quan trọng nhất là EU, giai đoạn 2012 – 2020.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Phân tích tiềm năng và vai trò của thị trường châu Âu đối với hoạt động xuất

khẩu nấm Việt Nam đồng thời nghiên cứu các yếu tố từ vi mô đến vĩ mô trong nước

và trên thị trường châu Âu có ảnh hưởng đến xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị

trường châu Âu, đặc biệt là thị trường EU;

- Phân tích thực trạng xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trường châu Âu,

cụ thể là thị trường EU giai đoạn 2005 – 2011;

- Khái quát hóa các giải pháp được đề xuất nhằm áp dụng chung để đẩy mạnh

xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị trường châu Âu giai đoạn 2012 – 2020.

4. Đối tƣợng, phạm vị nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: hoạt động xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị

trường châu Âu, cụ thể là thị trường EU. Theo số liệu của Cơ quan thống kê Liên

hiệp quốc, trong giai đoạn 2005 – 2009, nhập khẩu nấm của Việt Nam từ các nước

ngoài khối EU thuộc châu Âu chỉ chiếm khoảng 7% so với nhập khẩu từ các nước

trong khối. Hơn nữa, trong số các nước nhập khẩu ngoài khối, nổi bật có Nga,

Ukraine,... tuy nhiên số liệu thống kê được không đáng kể. Chính vì vậy, đối tượng

nghiên cứu của đề tài phần lớn tập trung vào đại diện tiêu biểu là thị trường EU, từ

đó khái quát thành các giải pháp áp dụng cho khu vực châu Âu.

- Thời gian: thực trạng trong giai đoạn 2005 – 2011 và giải pháp cho giai đoạn

2012 – 2020.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Nghiên cứu tại bàn sử dụng số liệu thứ cấp từ sách báo, tạp chí chuyên ngành

trực tuyến, các trang thống kê của Liên hiệp quốc và Hội đồng châu Âu;

- Tổng hợp, tham khảo ý kiến đóng góp của các chuyên gia trong các lĩnh vực

có liên quan;

3

- Khảo sát thực tế bằng email về thực trạng hoạt động của 52 doanh nghiệp

kinh doanh xuất khẩu nấm. Doanh nghiệp được khảo sát nằm trong sự quản lý của

Hiệp hội Rau quả Việt Nam.

6. Bố cục khóa luận

Khóa luận gồm có 3 chương:

- Chương 1: Cơ sở khoa học và sự cần thiết nghiên cứu hoạt động xuất khẩu

nấm của Việt Nam sang thị trường châu Âu;

- Chương 2: Thực trạng xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trường châu Âu

giai đoạn 2005 – 2011;

- Chương 3: Các giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị

trường châu Âu giai đoạn 2012 – 2020.

Trong quá trình học tập, nghiên cứu để thực hiện khóa luận với đề tài này, tác

giả đã nhận được nhiều sự quan tâm giúp đỡ vô cùng quý báu. Tác giả xin chân

thành cảm ơn Quý Thầy, Cô trường Đại học Ngoại thương đã tận tình giảng dạy

trong suốt thời gian học tập tại trường. Đặc biệt, tác giả xin gửi lời tri ân đến Thạc

sĩ Trần Quốc Trung, người đã nhiệt tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả xác định

hướng nghiên cứu thích hợp cho đề tài cũng như trong suốt cả quá trình thực hiện

khóa luận.

Do hạn chế về thời gian nghiên cứu cũng như năng lực chuyên môn nên khóa

luận không tránh khỏi những tồn tại, thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được những ý

kiến đóng góp, chỉ bảo của Quý Thầy, Cô và người đọc để khóa luận được hoàn

chỉnh hơn.

4

Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ SỰ CẦN THIẾT NGHIÊN CỨU

HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU NẤM CỦA VIỆT NAM SANG THỊ TRƢỜNG

CHÂU ÂU

1.1. Tiềm năng và vai trò của thị trƣờng châu Âu đối với sản phẩm nấm của

Việt Nam

1.1.1. Tiềm năng của thị trƣờng châu Âu

Châu Âu, với diện tích gần 10,6 triệu km2 gồm 57 quốc gia chiếm 12,26% dân số

thế giới (857 triệu người - số liệu năm 2011), là châu lục có nền kinh tế phát triển

cao với GDP danh nghĩa năm 2010 đạt mức 19,92 nghìn tỉ USD, đóng góp 32,4%

vào GDP toàn cầu. Căn cứ vào sự khác biệt về mức thu nhập và đặc điểm kinh tế

của các nước trong khu vực, thị trường châu Âu có thể được phân chia thành hai

khối thị trường chính là Liên minh châu Âu (EU) và Khối thịnh vượng chung các

quốc gia độc lập (CIS).... Được đánh giá là thị trường chung lớn nhất thế giới, thị

trường EU là một liên hiệp về Hải quan và tiền tệ, cho phép hàng hóa, dịch vụ, con

người và vốn được di chuyển một cách tự do dưới sự điều hành của các định chế

chung, các hệ thống quy định, chính sách, luật lệ mang tính hoà hợp chung. Thị

trường EU có 27 quốc gia thành viên (tính đến thời điểm nghiên cứu), đóng góp vào

GDP Thế giới 16,24 nghìn tỉ USD, chiếm 81,52% GDP toàn khu vực châu Âu trong

năm 2010 (theo thống kê của Quỹ tiền tệ Quốc tế).

Đối với hoạt động xuất khẩu nấm của Việt Nam nói riêng, thị trường châu Âu,

mà quan trọng là EU, được xem là thị trường tiềm năng và đóng vai trò quan trọng

trong chiến lược phát triển lâu dài của ngành nấm Việt Nam. Tiềm năng đó được

biểu hiện cụ thể qua các điểm sau:

Thứ nhất, liên minh châu Âu đang là thị trường nhập khẩu rau hoa quả hàng đầu

thế giới với nhu cầu không ngừng tăng lên. Sự sụt giảm trong sản lượng sản xuất

rau quả do thời tiết xấu trong những năm gần đây của Tây Ban Nha, Đức,... cùng

với xu hướng tiêu dùng rau quả nhiệt đới ngày một tăng lên đã khiến cho một số

nước trong khu vực chuyển sang nhập khẩu rau củ quả từ các nước sản xuất rau quả

nhiệt đới. Hơn nữa, người tiêu dùng châu Âu ngày càng ưa chuộng các sản phẩm

hữu cơ có lợi cho sức khỏe, trong đó có sản phẩm nấm với giá trị dinh dưỡng cao và

giá cả hợp lý.

Thứ hai, EU là khu vực tiêu thụ nấm cao thứ hai trên thế giới chỉ sau Trung

Quốc, theo số liệu thống kê năm 2010 của Tổ chức Lương Nông Liên hiệp quốc.

Biểu đồ 1.1. Tỉ lệ tiêu thụ nấm giữa các nƣớc năm 2010

(Nguồn: Tổ chức Lương Nông Liên hợp quốc – FAO)

Trong năm 2010, tiêu thụ nấm trên thế giới ước tính khoảng 3,4 triệu tấn, trong

đó Trung Quốc, EU và Hoa Kỳ là ba thị trường dẫn đầu với tỉ lệ tương ứng là 38%,

31% và 14%. Các quốc gia còn lại trong những nước tiêu thụ nấm nhiều nhất là

Canada, Nhật Bản, Liên Bang Nga,... cũng chỉ chiếm tỉ lệ rất nhỏ, khoảng 2 – 3%.

1.1.2. Vai trò của thị trƣờng châu Âu trong cơ cấu thị trƣờng xuất khẩu nấm

Việt Nam

EU là thị trường quan trọng của sản phẩm nấm Việt Nam, chiếm tỉ trọng cao

trong cơ cấu thị trường xuất khẩu. Trong số 25 quốc gia nhập khẩu mặt hàng nấm

của Việt Nam vào tháng 01/2010, Italia là thị trường đạt mức cao nhất về khối

lượng và kim ngạch, chạm mức 436,6 tấn, kim ngạch 889,9 nghìn đô la, tăng 489%

về lượng và 510,6% về kim ngạch so với cùng kỳ 2009 (Rau, Hoa, Quả Việt Nam,

2010). Ngoài ra, chỉ tính riêng trong 9 tháng đầu năm 2011, mức kim ngạch xuất

khẩu rau củ quả của Việt Nam vào thị trường EU là 57 triệu USD, tăng 10,3% so

với cùng kỳ 2010. Trong đó, riêng mặt hàng nấm đạt mức kim ngạch 4,3 triệu đô la,

chiếm 7,54% tổng kim ngạch xuất khẩu rau củ quả (Rau, Hoa, Quả Việt Nam,

2010). Bên cạnh đó, trong cả năm 2011, EU là thị trường nhập khẩu nấm lớn thứ 3

của Việt Nam, sau Hoa Kỳ và Trung Quốc, chiếm khoảng 15% tổng kim ngạch nấm

xuất khẩu.

Canada, 3%

Hoa Kỳ, 14%

Các nước khác, 14%

Trung Quốc, 38%

EU, 31%

5

Biểu đồ 1.2. Cơ cấu thị trƣờng xuất khẩu nấm của Việt Nam năm 2011

(phân theo kim ngạch xuất khẩu)

(Nguồn : Tổng hợp từ Cơ quan thống kê Liên hợp quốc và các báo cáo thường

niên của Hiệp hội Rau quả Việt Nam, và trang tin Rau Hoa Quả Việt Nam)

Trong thời gian tới, tình hình xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trường châu

Âu, đặc biệt là EU, được dự báo vẫn duy trì tốc độ tăng do ảnh hưởng phần lớn từ

xu hướng tiêu thụ ngày càng nhiều các loại rau quả hữu cơ có lợi cho sức khỏe của

người dân châu Âu. Một lý do khác là do các sản phẩm nấm của Việt Nam có lợi

thế giá rẻ hơn so với các nước khác, trong khi người tiêu dùng châu Âu rất quan tâm

đến vấn đề giá cả khi tiêu dùng kể từ sau cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008, và

gần đây là khủng hoảng nợ công năm 2011 (Thông tin thương mại giao nhận vận

tải, 2010). Điều này chứng tỏ, trong tương lai, thị trường châu Âu vẫn giữ vai trò

quan trọng trong cơ cấu thị trường xuất khẩu nấm của Việt Nam.

1.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động xuất khẩu nấm của Việt Nam sang

thị trƣờng châu Âu

1.2.1. Các yếu tố vĩ mô

1.2.1.1. Về phía Việt Nam

a. Lợi thế trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm

Trong ngoại thương, sở hữu lợi thế nhất định trong sản xuất một mặt hàng nào đó

có ý nghĩa rất quan trọng đối với một quốc gia trong việc củng cố và thúc đẩy hoạt

động xuất khẩu mặt hàng đó sang các quốc gia khác. Đối với các nước đang phát

triển như Việt Nam, thì việc khai thác hiệu quả những lợi thế có được trong các

Các nước

Nhật Bản

khác 9%

12%

Hoa Kỳ 35%

EU 15%

Trung Quốc 29%

6

7

ngành hàng nhằm phục vụ cho sản xuất xuất khẩu đóng vai trò quyết định để đảm

bảo giao thương với các nước trên thế giới.

Trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm của Việt Nam, những điều kiện

thuận lợi cho sự phát triển có thể kể đến là:

- Lợi thế về điều kiện tự nhiên, nguồn nguyên liệu;

- Lợi thế về nguồn lao động nông nghiệp dồi dào;

- Lợi thế về chính sách hỗ trợ của Chính phủ;

- Giá trị kinh tế do hoạt động sản xuất nấm mang lại cao;

- Sự mở rộng của thị trường nấm trong nước và trên thế giới;...

b. Chính sách của Chính phủ

Môi trường pháp lý có tác động trực tiếp đến sự phát triển của tất cả các ngành

trong nền kinh tế của một quốc gia. Môi trường pháp lý có thuận lợi thì nền kinh tế

mới có thể có nhiều điều kiện thuận lợi hơn để phát triển. Các chính sách của Chính

phủ, một nhân tố nằm trong môi trường đó, có tác động thúc đẩy sự phát triển của

các ngành thông qua các biện pháp hỗ trợ tích cực, nhưng đồng thời cũng gây khó

khăn cho hoạt động của ngành bằng các qui định ràng buộc khắt khe.

Đối với hoạt động sản xuất và kinh doanh nấm xuất khẩu nói riêng, cũng như các

mặt hàng nông sản nói chung, Chính phủ đã ban hành các chính sách hỗ trợ tích cực

cho người nông dân và doanh nghiệp. Các chính sách được ban hành hướng đến các

vấn đề về hỗ trợ nguồn vốn, thu hút đầu tư phát triển nông nghiệp nông thôn, thúc

đẩy xúc tiến thương mại của các doanh nghiệp vừa và nhỏ,...

1.2.1.2. Phía thị trƣờng châu Âu

a. Thuế quan nhập khẩu đối với mặt hàng nấm

Thuế nhập khẩu là loại thuế mà một quốc gia hay vùng lãnh thổ đánh vào hàng

hóa có nguồn gốc từ nước ngoài trong quá trình nhập khẩu. Tại thị trường EU, thuế

suất thuế nhập khẩu phụ thuộc vào loại hàng và xuất xứ của hàng nhập khẩu.

Biểu thuế quan của EU có các mức thuế khác nhau được tính cho 3 nhóm nước:

- Nhóm thứ 1: áp dụng đối với nhập khẩu từ các nước có thực hiện quy chế tối

huệ quốc (MNF);

- Nhóm thứ 2: thuế quan ưu đãi, áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ các nước

đang phát triển được hưởng đơn thuần ưu đãi từ Hệ thống ưu đãi thuế phổ cập

8

(GSP) của EU;

- Nhóm thứ 3: là thuế quan đặc biệt, thực hiện đối với hàng nhập khẩu từ một

số nước đang phát triển được hưởng ưu đãi GSP kèm với những ưu đãi theo hiệp

định song phương.

Việt Nam nằm trong nhóm nước được hưởng thuế quan ưu đãi từ EU, và nhóm

hàng nông sản, trong đó có mặt hàng nấm, cũng thuộc nhóm hàng được hưởng ưu

đãi GSP. Nhờ đó, hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam có thể được miễn thuế nhập

khẩu hoặc được giảm thuế.

b. Các rào cản phi thuế quan đối với mặt hàng nấm

Thị trường EU có những những quy định rất nghiêm ngặt được đưa ra nhằm đảm

bảo sức khoẻ thực vật và con người trong khối EU. Cụ thể, EU đang đưa ra nhiều

quy định chặt chẽ đối với các sản phẩm nhập khẩu, như Quy định REACH về đăng

ký, đánh giá và cấp phép sử dụng hóa chất, Luật truy xuất nguồn gốc từ khai thác

thủy sản (IUU), Quy định về giết mổ động vật (Animal Welfare), Luật về quản lý

rừng và buôn bán lâm sản (FLEGT),...

Đối với nhóm hàng nông sản của Việt Nam nói chung và sản phẩm nấm nói

riêng, khi xuất khẩu vào thị trường EU bắt buộc phải đáp ứng các tiêu chuẩn về chất

lượng (hệ thống ISO 9000), an toàn vệ sinh thực phẩm (tiêu chuẩn HACCP), bảo vệ

môi trường,...nhằm bảo vệ người tiêu dùng của EU. Những rào cản kỹ thuật này

được xem là một trong những trở ngại lớn nhất cho sản phẩm nấm Việt Nam khi

thâm nhập vào thị trường EU và gây không ít khó khăn cho các doanh nghiệp kinh

doanh xuất khẩu nấm Việt Nam trong công tác chuẩn bị nguồn hàng đủ tiêu chuẩn

để đáp ứng.

1.2.2. Các yếu tố vi mô

1.2.2.1. Về phía ngƣời nông dân sản xuất nấm xuất khẩu

Là một yếu tố không thể thiếu trong chuỗi giá trị của sản phẩm nấm, người nông

dân sản xuất nấm đóng vai trò rất quan trọng, quyết định đến sản lượng cũng như

chất lượng nấm cung ứng ra thị trường, đặc biệt là những thị trường nhập khẩu khó

tính như EU với nhiều tiêu chuẩn và quy định ràng buộc đòi hỏi trình độ và năng

lực sản xuất phải cao mới có thể đáp ứng tốt. Tác động của người nông dân sản xuất

nấm đến hoạt động xuất khẩu nấm sang thị trường EU được tác giả phân tích thông

9

qua 3 khía cạnh: quy mô sản xuất, kỹ thuật lai tạo giống và nuôi trồng nấm, và cách

thức thu hoạch, bảo quản.

a. Quy mô sản xuất

Sản lượng nấm hàng năm cung ứng cho hoạt động xuất khẩu phụ thuộc rất nhiều

vào quy mô sản xuất của người nông dân trồng nấm trên cả nước. Việc người nông

dân sản xuất nhỏ lẻ, xem trồng nấm là một công việc thay thế các vụ mùa khác lúc

nhàn rỗi, hay là tập trung đầu tư để sản xuất với quy mô lớn, đảm bảo nguồn cung

ổn định cho thị trường có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động thu mua của các doanh

nghiệp xuất khẩu cũng như công tác hỗ trợ của Chính phủ trong việc tìm kiếm đầu

ra ổn định cho người sản xuất nấm.

Lựa chọn quy mô sản xuất phù hợp cũng chịu ảnh hưởng nhiều bởi yếu tố tâm lý

của người sản xuất, đồng thời một phần bị tác động từ các yếu tố bên ngoài như

hoạt động của các cơ sở thu mua, các chính sách hỗ trợ hoạt động sản xuất nấm của

Chính phủ,...

b. Kỹ thuật lai tạo giống, nuôi trồng nấm

Nếu như quy mô sản xuất tác động chủ yếu đến sản lượng nấm được sản xuất

cung ứng cho thị trường, thì yếu tố về kỹ thuật trong lai tạo và nuôi trồng nấm lại

đóng vai trò là nhân tố quyết định chất lượng của các sản phẩm nấm, đáp ứng nhu

cầu, thị hiếu của nhiều đối tượng khách hàng và thậm chí, yếu tố này cũng ảnh

hưởng đến việc lựa chọn quy mô sản xuất của người nông dân.

Quy trình nuôi trồng nấm cơ bản mà người nông dân phải áp dụng được cụ thể

hóa bằng mô hình sau:

Sơ đồ 1.1. Quy trình nuôi trồng nấm cơ bản

Chuẩn bị nguồn giống

Nuôi cấy Chăm sóc Thu hái Chuẩn bị nguyên liệu

(Nguồn: Lê Thị Nghiêm, 2007)

Trong đó, mỗi công đoạn đều có những quy trình kỹ thuật riêng đòi hỏi người

nông dân phải thực hiện đúng và đầy đủ nhằm đảm bảo sản xuất ra những sản phẩm

10

nấm chất lượng tốt và ổn định. Cụ thể, công tác chuẩn bị giống nấm bao gồm một

quy trình phức tạp với nhiều công đoạn cần sự tỉ mỉ, chi tiết của người sản xuất.

Riêng công đoạn chuẩn bị nguyên liệu và nuôi cấy thì tùy thuộc vào từng loại nấm

được trồng, mỗi loại có một cách thức chuẩn bị nguồn cơ chất và biện pháp chăm

bón, theo dõi trong quá trình nuôi, ủ khác nhau. Nếu không nắm bắt tường tận,

người nông dân sẽ dễ dàng gặp thất bại, sản lượng và chất lượng nấm thu được

không như ý.

Tuy nhiên, nếu chỉ tuân theo quy trình truyền thống đã có từ lâu ở nước ta để

nuôi trồng, người nông dân chỉ tạo ra những sản phẩm nấm có chất lượng không

đồng đều, khó có thể đáp ứng yêu cầu về xuất khẩu. Nhằm đảm bảo chất lượng nấm

xuất khẩu thỏa mãn các quy định khắt khe của thị trường EU thì trình độ, kỹ thuật

nuôi trồng của người nông dân phải cao, phải vững để có thể điều chỉnh cách thức

nuôi trồng phù hợp và không ngừng phát triển giống mới để đáp ứng nhu cầu của

thị trường này.

c. Cách thức thu hoạch, bảo quản

Trong quá trình sản xuất, chất lượng nấm chịu ảnh hưởng nhiều từ yếu tố kỹ

thuật nuôi trồng (giống, nguyên liệu tạo cơ chất, cách chăm sóc,...), ngoài ra còn có

yếu tố kỹ thuật thu hoạch và vận chuyển. Bên cạnh đó, trong quá trình sơ chế, bảo

quản nấm luôn chịu ảnh hưởng của các yếu tố làm biến đổi chất lượng và số lượng

gây nên sự thất thoát, ảnh hưởng không ít đến thu nhập của người nông dân và đồng

thời làm giảm chất lượng nấm xuất khẩu. Thêm vào đó, những thói quen sau thu

hoạch của người nông dân trong các khâu thu hái, vận chuyển, bảo quản và sơ chế

cũng có thể gây tổn thất lớn cho sản phẩm nấm. Mức độ hao hụt trong bảo quản phụ

thuộc nhiều yếu tố như chất lượng ban đầu của nông sản, cơ sở vật chất phục vụ cho

việc bảo quản, kỹ thuật và thời gian bảo quản (Nguyễn Thu Huyền, 2009).

Vì vậy, thu hoạch và bảo quản sau thu hoạch có tác động trực tiếp đến chất lượng

nấm trước khi được bán cho các cơ sở thu mua chế biến, qua đó gián tiếp gây ảnh

hưởng đến hoạt động sản xuất nấm phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Tùy

từng loại nấm và tùy mục đích sự dụng mà sau khi thu hoạch, người nông dân áp

dụng các biện pháp bảo quản, sơ chế nhằm giảm thiểu thất thoát cũng như đảm bảo

chất lượng nấm được duy trì ổn định cho đến khi được bán cho các cơ sở thu mua,

11

chế biến. Ngoài ra, việc đảm bảo chất lượng nấm trong khâu nuôi trồng đã khó,

công tác duy trì chất lượng đó trong quá trình bảo quản để đáp ứng các tiêu chuẩn,

qui định khắt khe trong xuất khẩu, đặc biệt là các tiêu chuẩn của thị trường EU, còn

khó hơn nhiều lần.

1.2.2.2. Về phía các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm Việt Nam

Tương tự như người nông dân sản xuất nấm, các doanh nghiệp kinh doanh xuất

khẩu cũng là một nhân tố quan trọng trong chuỗi giá trị của sản phẩm nấm Việt

Nam, nhưng có sự khác biệt cơ bản về vai trò trong việc thúc đẩy hoạt động xuất

khẩu nấm sang các thị trường nhập khẩu trên thế giới. Trong phạm vi nghiên cứu,

yếu tố về doanh nghiệp được tìm hiểu thông qua chất lượng nguồn nhân lực, hoạt

động xúc tiến xuất khẩu, kênh phân phối xuất khẩu sản phẩm nấm, và sự liên kết

của các doanh nghiệp trong ngành.

a. Chất lƣợng nguồn nhân lực

Trong kinh doanh, năng lực cạnh tranh đóng vai trò rất quan trọng giúp doanh

nghiệp có thể tồn tại lâu dài trên thị trường với nhiều đối thủ khác. Trong những

cách tạo ra năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, thì lợi thế thông qua con người

được xem là yếu tố căn bản và nguồn lực từ con người là yếu tố bền vững và khó

thay đổi nhất trong mọi tổ chức (Đoàn Gia Dũng, 2008).

Nguồn nhân lực đóng góp cho sự thành công của doanh nghiệp trên các khía

cạnh chất lượng cao, dịch vụ tốt, khả năng đổi mới, kỹ năng trong công việc cụ thể

và năng suất của đội ngũ nhân viên. Tuy vậy, không phải tổ chức nào cũng có thể

thành công ở hầu hết tất cả các khía cạnh trên về nguồn nhân lực và thường các

doanh nghiệp lựa chọn các trọng tâm phù hợp với tầm nhìn và chiến lược kinh

doanh. Ví dụ có doanh nghiệp đề cao các yếu tố về năng suất, kỹ năng có tính

chuyên nghiệp, và cũng có doanh nghiệp lại đề cao dịch vụ tốt, chất lượng cao, khả

năng đổi mới của đội ngũ nhân viên,... (Đoàn Gia Dũng, 2008).

Đối với các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm thì kỹ năng và năng suất

của nguồn nhân lực trong các khâu quản lý, nghiên cứu, chế biến và sản xuất sản

phẩm xuất khẩu có tác động rất lớn đến năng lực kinh doanh của doanh nghiệp, một

nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành kinh doanh xuất khẩu

nấm trong nước.

12

b. Hoạt động xúc tiến xuất khẩu sản phẩm nấm

Xúc tiến xuất khẩu là một hình thức của xúc tiến thương mại quốc tế bên cạnh

xúc tiến nhập khẩu và xúc tiến đầu tư. Khái niệm xúc tiến xuất khẩu được phát biểu

ở nhiều góc độ khác nhau, nhưng theo cách hiểu tổng quát nhất thì xúc tiến xuất

khẩu là một bộ phận của xúc tiến thương mại gồm các hoạt động được thiết kế để

tăng xuất khẩu của một quốc gia hay một doanh nghiệp, thường đợc thể hiện và kết

hợp chặt chẽ ở quy mô quốc gia cũng như quy mô hoạt động ở các doanh nghiệp.

Hoạt động xúc tiến xuất khẩu không chỉ giữ vai trò là động lực thúc đẩy phát

triển kinh tế - xã hội của đất nước mà còn có ý nghĩa quan trọng đối với bản thân

doanh nghiệp. Thứ nhất, xúc tiến xuất khẩu định hướng và đi đầu trong tìm hiểu thị

trường và phát triển mặt hàng tiềm năng nhằm đẩy mạnh xuất khẩu. Thứ hai, xúc

tiến xuất khẩu là công cụ hữu hiệu thúc đẩy hoạt động bán hàng qua biên giới, tạo

lợi thế cạnh trạnh cho doanh nghiệp trên thị trường quốc tế. Thứ ba, xúc tiến xuất

khẩu góp phần liên kết các tổ chức, các hoạt động đơn lẻ với nhau cùng tham gia

phát triển xuất khẩu.

Hoạt động xúc tiến xuất khẩu của doanh nghiệp trong ngành kinh doanh xuất

khẩu nấm thể hiện qua một số hình thức:

- Xây dựng và phát triển thương hiệu của doanh nghiệp;

- Tham gia hội chợ, triển lãm chuyên ngành trong nước và các nước châu Âu;

- Sử dụng các công cụ quảng bá trực tuyến;...

c. Kênh phân phối xuất khẩu

Kênh phân phối xuất khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc mang sản phẩm của

doanh nghiệp đến gần hơn với người tiêu dùng tại nước nhập khẩu. Việc nắm bắt,

quản lý chặt chẽ các kênh phân phối không chỉ giúp doanh nghiệp bán được nhiều

sản phẩm hơn mà còn là cơ sở để doanh nghiệp tăng khả năng kiểm soát tòn bộ

chuỗi giá trị của sản phẩm mình sản xuất ra. Căn cứ vào hình thức, các kênh phân

phối được chia thành 2 loại là kênh phân phối trực tiếp và kênh phân phối thông qua

trung gian.

- Kênh phân phối trực tiếp: bán hàng đến thẳng người tiêu dùng sau cùng. Các

hình thức phân phối trực tiếp có thể áp dụng như: bán đến từng nhà, bán trực tiếp tại

các cửa hàng trưng bày sản phẩm, bán hàng thông qua đặt hàng qua điện thoại,...

13

- Kênh phân phối thông qua trung gian: hàng hóa được đưa đến người tiêu

dùng cuối cùng thông qua các trung gian như đại lý, nhà bán lẻ, nhà bán buôn,...

Thị trường nhập khẩu EU với các mặt hàng rau quả Việt Nam có hệ thống phân

phối khá phức tạp, đòi hỏi các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm vào thị

trường này phải tìm hiểu kỹ lưỡng để có cách thức tiếp cận tốt nhất. Việc lựa chọn

kênh phân phối phù hợp sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng hình ảnh,

thương hiệu của doanh nghiệp trên thị trường khó tín như EU.

d. Sự liên kết của các doanh nghiệp trong ngành nấm

Liên kết doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong thời kỳ hội nhập để tạo nên

sức mạnh chung của mỗi ngành hàng, mỗi lĩnh vực cũng như xây dựng nên những

thương hiệu uy tín cho sản phẩm, ngành hàng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh ở

thị trường trong nước và quốc tế. Đồng thời, liên kết doanh nghiệp là nhân tố không

thể thiếu cho sự phát triển bền vững không chỉ của riêng các doanh nghiệp mà còn

của cả quốc gia.

Lợi ích mà doanh nghiệp có được khi chủ động liên kết với các doanh nghiệp

khác trong ngành được cụ thể như sau:

- Giảm chi phí và tối đa hóa lợi nhuận;

- Đẩy mạnh và đảm bảo tăng trưởng bền vững;

- Tăng vị thế trong cạnh tranh;

- Ngăn khả năng bị loại trừ;

- Xây dựng văn hóa doanh nghiệp phù hợp;... (Phan Huy Tâm, Trần Lê Minh

Phương, 2010).

Tuy nhiên, nếu doanh nghiệp không nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề

liên kết, duy trì tình trạng sản xuất kinh doanh riêng lẻ, chỉ quan tâm đến hình

ảnh

thương hiệu riêng của mình và cạnh tranh không lành mạnh với các doanh nghiệp

cùng ngành, thì khả năng doanh nghiệp thất bại trước sự canh tranh gay gắt của các

doanh nghiệp khác trên thế giới cũng như hạn chế trong mở rộng quy mô hoạt động

do không đáp ứng nổi các đơn hàng lớn từ đối tác nước ngoài là rất cao. Trên đà

phát triển chung của ngành hiện nay, các doanh nghiệp xuất khẩu nấm cần nắm bắt

rõ vấn đề này vì đây không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mỗi doanh nghiệp mà còn

hạn chế sự phát triển chung của ngành.

14

1.2.2.3. Tại thị trƣờng châu Âu

a. Xu hƣớng tiêu dùng

Nghiên cứu, tìm hiểu thông tin thị trường có ý nghĩa rất lớn đối với việc xâm

nhập thị trường của doanh nghiệp. Đây là công tác quan trọng giúp doanh nghiệp

xác định được phân đoạn thị trường mà mình hướng tới khi quyết định kinh doanh.

Đối với hoạt động kinh doanh xuất khẩu thì nghiên cứu thị trường đóng vai trò còn

quan trọng hơn nhiều lần vì nếu như không nắm bắt thông tin về thị trường nhập

khẩu, doanh nghiệp sẽ xác định hướng kinh doanh không phù hợp, sản phẩm sản

xuất ra không đáp ứng thị hiếu, nhu cầu, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp, và vì

vậy, ảnh hưởng rất nhiều đến sự phát triển chung của ngành.

Đối với kinh doanh xuất khẩu các mặt hàng nông sản, trong đó có mặt hàng nấm,

thì cần phải tìm hiểu rõ tập quán và thị hiếu của người tiêu dùng tại thị trường nhập

khẩu để có thể đáp ứng tốt nhu cầu, tạo uy tín lâu dài cho doanh nghiệp. Đặc biệt,

đối với thị trường khó tính như EU, xu hướng tiêu dùng các sản phẩm nông sản có

tác động lớn đến hoạt động sản xuất xuất khẩu nông sản của các doanh nghiệp trong

nước, thúc đẩy các doanh nghiệp này tạo ra những mặt hàng đáp ứng được nhu cầu

của thị trường.

b. Nguồn cung cấp sản phẩm nấm trên thị trƣờng châu Âu

Trong kinh doanh xuất khẩu, các doanh nghiệp chịu sức ép trực tiếp từ các đối

thủ cạnh tranh cả trong nước nhập khẩu lẫn các nước trên thế giới. Trong đó, gay

gắt nhất vẫn là sự cạnh tranh đến từ các đối thủ cùng nhắm vào thị trường nhập

khẩu mà doanh nghiệp đang hướng đến. Điều đó đòi hỏi doanh nghiệp muốn trụ

vững phải nâng cao năng lực cạnh tranh của mình nhằm gia tăng ưu thế của doanh

nghiệp so với đối thủ trên thị trường nhập khẩu.

Trên thế giới hiện nay có nhiều nhà phân phối cùng cung cấp nấm vào thị trường

EU, đáng kể đến là các thị trường hàng đầu như Trung Quốc, Thái Lan,... Do đó,

khi xuất khẩu vào thị trường này, các doanh nghiệp Việt Nam chịu sức ép tổng hợp

từ phía các đối thủ trên. Trước áp lực cạnh tranh từ nhiều phía, các doanh nghiệp

Việt Nam phải đứng vững, duy trì và phát huy năng lực xuất khẩu thì khả năng

thành công trên thị trường mới cao và qua đó, hoạt động của ngành mới có thể tiếp

tục phát triển.

15

1.3. Sự cần thiết phải nghiên cứu hoạt động xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị

trƣờng châu Âu

1.3.1. Thúc đẩy sự phát triển nghề trồng nấm trong nƣớc

Hoạt động xuất khẩu một mặt hàng nói chung có tác dụng thúc đẩy sự phát triển

sản xuất hàng hóa đó trong nước thông qua tác động khuyến khích đầu tư cơ sở vật

chất, kỹ thuật và các nguồn lực cần thiết cho sự phát triển. Sự tiến bộ trong hoạt

động sản xuất hàng hóa trong nước đáp ứng nhu cầu xuất khẩu có ảnh hưởng rất lớn

đến vấn đề thu hút lao động, giúp giải quyết công ăn, việc làm, đảm bảo an ninh

kinh tế - chính trị của quốc gia. Đồng thời, khi người lao động đã ổn định được việc

làm, nâng cao trình độ tay nghề sẽ tác động trở lại, thúc đẩy sự phát triển của ngành

lên một tầm cao mới.

Nghề trồng nấm nước ta đã tồn tại từ lâu, nhưng đến nay chỉ có thể được đánh

giá là đang phát triển và chưa có hướng đi vững chắc do tác động của nhiều yếu tố

khách quan lẫn chủ quan. Điều này gián tiếp gây tổn thất tương đối lớn cho nền

kinh tế Việt Nam khi không khai thác được hết tiềm năng vốn có của ngành. Bên

cạnh đó, người nông dân cũng chịu ảnh hưởng không ít từ thực trạng trên. Hiệu quả

kinh tế từ việc sản xuất nấm mang lại cho người nông dân khá cao và ổn định do chi

phí đầu vào không cao, thấp hơn nhiều so với lợi nhuận thu về. Tuy nhiên, nếu nghề

trồng nấm không phát triển thì yếu tố thuận lợi từ hiệu quả kinh tế sẽ không được

khai thác triệt để nhằm góp phần xóa đói giảm nghèo cho người nông dân. Khi

không giải quyết được vấn đề về lợi ích của người sản xuất thì khi đó sự phát triển

của nghề trồng nấm trong nước sẽ gặp nhiều khó khăn hơn.

Mặt khác, phát triển ngành nấm còn góp phần bảo vệ môi trường. Việt Nam nằm

trong khu vực nhiệt đới ẩm, ít bị biến động lớn về thời tiết và khí hậu, nên có

nhiều

điều kiện cho nông nghiệp phát triển. Sự phát triển của nông nghiệp đặt ra nhiều

vấn đề, đặc biệt là các phế phẩm, phế liệu. Nguồn phế liệu này có thành phần chủ

yếu là chất xơ, là thức ăn chính cho nấm. Do đó, việc đốt bỏ hoặc thải bỏ dưới dạng

rác đều gây ra sự lãng phí. Nghiêm trọng hơn là khí thải, nước thải,... có thể gây ô

nhiễm môi trường xung quanh. Vì vậy, việc tận dụng các phế liệu này làm cơ chất

trồng nấm, nuôi trùn và phân bón, là vừa nhằm sử dụng hợp lý, xử lý hiệu quả

nguồn phế phẩm trong trồng trọt, vừa tạo ra nhiều sản phẩm trung gian giá trị cao.

16

Trong sản xuất nông nghiệp, việc tận thu một cách tối đa các phụ phế phẩm của

trồng trọt, tạo ra nhiều sản phẩm khác nhau, giải quyết vấn đề môi trường đang là

vấn đề thời sự và cũng là xu hướng chung của thế giới.

Chính vì vậy, nghiên cứu và tìm ra giải pháp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu nấm

nói chung, cũng như thúc đẩy xuất khẩu nấm sang thị trường châu Âu nói riêng, là

một biện pháp hiệu quả và bức thiết để góp phần giải quyết tình trạng trên. Khi đó,

không chỉ nghề trồng nấm có điều kiện phát triển tốt hơn, mà đời sống của người

nông dân sản xuất nấm cũng được cải thiện nhiều hơn.

1.3.2. Phát huy lợi thế của Việt Nam trong sản xuất và xuất khẩu nấm

Tiềm năng của nghề trồng nấm nước ta được đánh giá là rất dồi dào, thuận lợi

cho sự phát triển các hoạt động sản xuất và xuất khẩu (Phương Liên, 2010). Tiềm

năng đó được thể hiện ở các khía cạnh sau:

Một là lợi thế về nguồn nguyên liệu và điều kiện tự nhiên. Nước ta là một nước

nông nghiệp, nguồn phụ phế phẩm từ các sản phẩm nông nghiệp tạo ra hàng năm

gần như vô tận để phục vụ cho việc nuôi trồng các loại nấm. Bên cạnh đó, do nằm

trong khu vực nhiệt đới gió mùa nên gần như cả nước ta, khu vực nào cũng có điều

kiện phù hợp để nuôi trồng nhiều loại nấm có giá trị kinh tế như nấm rơm, nấm linh

chi, nấm mỡ,...

Hai là lợi thế về nguồn nhân lực. Hoạt động sản xuất nấm tạo nhiều cơ hội giải

quyết công ăn việc làm cho người nông dân. Hơn thế, nhờ lợi ích kinh tế do trồng

nấm mang lại mà nghề này có tiềm năng thu hút rất nhiều lao động, không chỉ trong

nuôi trồng mà còn sản xuất tại các cơ sở chế biến. Trong khi đó, Việt Nam là nước

có nguồn nhân lực dồi dào. Số liệu từ Tổng cục thống kê cho thấy, đến hết ngày

01/4/2010, dân số nước ta vào khoảng 86,92 triệu người. Đây không hẳn là lợi thế

của riêng hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm, mà còn là ưu thế chung của nền

kinh tế cả nước.

Ba là lợi thế từ chính sách hỗ trợ của Chính phủ. Chính phủ đã ban hành các

chính sách hỗ trợ cho từng đối tượng nhằm khuyến khích tăng năng suất của người

nông dân sản xuất nấm và các doanh nghiệp xuất khẩu nấm, đồng thời tạo điều kiện

cho sự phát triển lâu dài của ngành trong tương lai.

Bốn là lợi thế riêng có trong mối quan hệ thương mại giữa Việt Nam – EU. Như

17

đã phân tích, quan hệ Việt Nam – EU ngày một phát triển và bền chặt. Đây cũng là

cơ sở tạo tiềm năng phát triển bền vững cho hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm

của Việt Nam.

Vấn đề quan trọng đối với hoạt động xuất khẩu nấm là phải tạo điều kiện phát

triển ngành này, nhằm khai thác tối đa nguồn tiềm năng này, mang lại lợi ích lâu dài

cho nền kinh tế. Chính vì vậy, cần thiết phải có những biện pháp, chiến lược hữu

hiệu để phát triển xuất khẩu nấm sang các nước trên thế giới nói chung và sang thị

trường châu Âu nói riêng, đặc biệt là thị trường các nước thành viên EU.

1.4. Kinh nghiệm của Trung Quốc trong phát triển ngành nấm

1.4.1. Lý do chọn Trung Quốc

Thứ nhất, Việt Nam và Trung Quốc có nhiều nét tương đồng về điều kiện tự

nhiên, điều kiện kinh tế lẫn chính trị. Trung Quốc có vùng lãnh thổ rộng lớn, trải dài

qua nhiều khu vực khí hậu khác nhau, tạo nên sự khác biệt lớn giữa các vùng miền,

đặc biệt là điều kiện tự nhiên. Vì vậy, trong trồng trọt nói chung cũng như trong

nuôi trồng nấm nói riêng, mỗi vùng áp dụng một phương thức sản xuất riêng, phù

hợp nguồn lợi riêng có của vùng về nguyên liệu tự nhiên, khí hậu, công nghệ, nguồn

quỹ hoạt động và thị trường tiêu thụ. Có 3 trung tâm sản xuất nấm lớn nhất tại

Trung Quốc, mỗi trung tâm đều hình thành nên một phương thức sản xuất riêng biệt

của mình. Đó là các tỉnh Phúc Kiến, Quảng Đông và thủ đô Bắc Kinh. Trong đó,

tỉnh Phúc Kiến có nhiều nét tương đồng về điều kiện tự nhiên với nước ta nhất. Cả

hai cùng có khí hậu cận nhiệt đới, thời tiết ấm áp, khí hậu quanh năm thuận tiện

cho

phát triển nghề trồng nấm. Hiện nay, Phúc Kiến vừa là khu vực sản xuất nấm chủ

yếu của Trung Quốc với hơn 45 chủng loại nấm được nuôi cấy gieo trồng, đồng thời

cũng là nơi tập trung nhiều trung tâm nghiên cứu với nhiều cơ sở vật chất hạ tầng

hiện đại, tiên tiến phục vụ cho phát triển ngành nấm (Dinghuan Hu, 2009).

Thứ hai, Trung Quốc là một trong những quốc gia có nghề trồng nấm phát triển

lâu đời nhất. Sự phát triển của ngành nấm ở Trung Quốc gắn liền với những am

hiểu của con người về tự nhiên và sự tiến bộ trong công nghệ sản xuất. Bên cạnh

đó, người Trung Hoa đã bắt đầu nghiên cứu kỹ lưỡng về nấm từ cách đây rất lâu,

trong khoảng hơn 700 năm từ năm 200 TCN đến năm 500 sau CN (Dinghuan Hu,

2009).

Thứ ba, Trung Quốc là nước sản xuất nấm hàng đầu thế giới hiện nay.

Trong 10 năm gần đây, sản lượng nấm của Trung Quốc chiếm tỉ trọng ngày càng

cao trong tổng sản lượng nấm trên thế giới, từ gần 57,21% năm 2000 (khoảng 2,4

triệu tấn) đến hầu như chiếm lĩnh thị trường sản xuất nấm trên thế giới năm 2010

với mức sản lượng 4,2 triệu tấn, chiếm gần 70% cơ cấu sản phẩm này trên toàn thế

giới vào năm 2010.

Biểu đồ 1.3. Sản xuất nấm của Trung Quốc và Thế giới

trong giai đoạn 2005 – 2010

8

ĐVT: triệu tấn

6

4

2

0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 Thế giới Trung Quốc

(Nguồn: Tổ chức lương nông Liên hợp quốc – FAO)

Căn cứ vào những lý do đã đề cập, việc phân tích sự phát triển của ngành nấm

Trung Quốc để đạt được vị thế hàng đầu như hiện nay để có được những bài học

thiết thực cho nghề nuôi trồng nấm trong nước nhằm đẩy mạnh xuất khẩu mặt hàng

này là một việc làm có nhiều ý nghĩa đối với ngành nấm nước ta hiện nay.

1.4.2. Kinh nghiệm phát triển ngành nấm của Trung Quốc

Từ thực tiễn hoạt động, tổ chức ngành nấm của Trung Quốc, tác giả nhận thấy,

có những kinh nghiệm đáng học hỏi và phù hợp để Việt Nam vận dụng một cách

linh hoạt như sau:

Thứ nhất, Trung Quốc đã phát huy tốt nhất vai trò của chính quyền địa phương

trong việc đẩy mạnh phát triển nuôi trồng nấm quy mô nhỏ, giúp giải quyết công

ăn

việc làm cho phần lớn lao động nông thôn nghèo.

Có thể nói, sự tăng trưởng nhanh chóng như hiện nay của hoạt động sản xuất

nấm quy mô nhỏ ở Trung Quốc không thể có được nếu thiếu vai trò khuyến khích

và hỗ trợ tích cực của chính quyền các địa phương. Đối với các vùng nghèo, đây

còn là một động lực hiệu quả thúc đẩy sự phát triển nghề trồng nấm nhằm nâng cao

18

19

mức sống cho người dân vùng nông thôn, đồng thời gia tăng nguồn lợi tài chính cho

địa phương. Do đó, chính quyền nhiều nơi đã tăng cường hỗ trợ về nguồn vốn, kỹ

thuật công nghệ và các chính sách khuyến khích người nông dân tích cực tham gia

vào hoạt động sản xuất nấm. Và cũng vì thế, điều đó đã thúc đẩy sự phát triển của

ngành công nghiệp nấm của địa phương (Dinghuan Hu, 2009).

Xã Định Đào thuộc tỉnh Quảng Đông là một khu vực quốc gia chuyên sản xuất

giống nấm mỡ. Trong năm 2003, cả khu vực này đã phát triển hơn 300 hecta đất

dùng cho sản xuất, nuôi trồng nấm mỡ, với sản lượng hơn 4500 tấn và có hơn 3000

hộ nông dân tham gia nuôi trồng quy mô nhỏ. Sự phát triển của ngành công nghiệp

nấm đã thu hút hơn 30 nghìn lao động của toàn xã chủ động tăng gia sản xuất nấm,

đồng thời thúc đẩy sự đi lên của các ngành công nghiệp có liên quan như ngành

công nghiệp chế tạo máy, nghề trồng nấm, cũng như hoạt động của các nhà cung

cấp phân bón và nguyên liệu trồng nấm, các doanh nghiệp thu mua chế biến và các

tổ chức hợp tác xã kinh tế nông thôn,... Để có được thành công như vậy, chính

quyền địa phương xã Định Đào đã có nhiều đóng góp tích cực trong việc đầu tư xây

dựng, phát triển cơ sở hạ tầng cần thiết. Xã đã áp dụng nhiều cách thức để tạo lập

nên hệ thống các doanh nghiệp dẫn đầu, có ảnh hưởng lớn và tạo điều kiện để tăng

tốc ngành sản xuất nấm cũng như quy trình chuẩn hóa các sản phẩm nấm xuất khẩu.

Trong vài năm trở lại đây, xã Định Đào đã cho xây dựng nhiều xưởng đông lạnh,

kho trữ đông và nhiều doanh nghiệp chế biến khác với quy mô xã, đồng thời thành

lập Hiệp hội nấm cấp thị xã cũng như gần 70 tổ chức hợp tác xã kinh tế trồng nấm.

Ngoài ra, xã còn thu hút nguồn vốn gần 48 triệu NDT (khoảng 7,6 triệu USD) từ

Tập đoàn Lider (Tây Ban Nha) đầu tư vào dây chuyền sản xuất nấm với sản lượng

gần 8000 tấn/năm. Đến mùa kinh doanh nấm, các công ty dẫn đầu sẽ thành lập

những mạng lưới thu mua tại những làng nghề chủ yếu để mua nấm trực tiếp và như

vậy, người nông dân có thể bán sản phẩm của họ mà không cần phải vận chuyển xa.

Chính vì thế, đây không chỉ giúp người nông dân giải quyết vấn đề tìm đầu ra cho

sản phẩm nấm mà còn huy động được mọi nguồn lực để phát triển sản xuất nấm,

đồng thời đặt nền móng vững chắc cho sự mở rộng về chiều sâu cho hoạt động sản

xuất nấm theo hệ thống chuẩn hóa ở xã Định Đào (Dinghuan Hu, 2009).

Thứ hai, các nông trại sản xuất nấm với quy mô lớn ở Trung Quốc đã thành công

20

trong việc liên kết chặt chẽ với người nông dân, tạo đầu ra vững chắc cho sản phẩm

nấm, từ đó động viên, khuyến khích người nông dân gắn bó hơn với nghề, tạo điều

kiện cho sự lớn mạnh như hiện nay của ngành nấm.

Tại Trung Quốc, các nông trại trồng nấm với quy mô lớn là những nông trại có

quy mô sản xuất từ một hecta trở lên. Bên cạnh việc tự sản xuất, các nông trại này

còn đóng vai trò tạo động lực thúc đẩy sự sản xuất của các nông dân trong khu vực.

Cũng quan trọng như sản lượng mùa vụ nói chung, yếu tố công nghệ trong thu

hoạch và bảo quản nấm có vai trò rất lớn trong kỹ thuật trồng nấm. Trong khi đó,

thời gian bảo quản nấm tươi rất ngắn để đảm bảo chất lượng nguyên vẹn của nấm

sau thu hoạch. Chính vì vậy, thông qua việc cung cấp những chỉ dẫn kỹ thuật,

phương thức trồng trọt, cũng như hợp tác với hộ nông dân trong và ngoài khu vực

để tìm nguồn tiêu thụ nấm, các nông trại có thể tận dụng hiệu quả nguồn lao động từ

các hộ nông dân, đất canh tác và nguồn vốn hỗ trợ để mở rộng hoạt động kinh

doanh sản xuất nấm của họ và gia tăng thị phần so với đối thủ cạnh trạnh, đồng thời

thu được lợi nhuận từ việc trồng nấm (Dinghuan Hu, 2009).

Đa số các nông trại sản xuất nấm sở hữu trang thiết bị và công nghệ sản xuất tiên

tiến, đặc biệt, một số nơi có khả năng tái sản xuất việc trồng nấm và tạo nguồn cơ

chất cho nấm. Do đó, nhiều cơ sở đã thiết lập quan hệ hợp tác với người nông dân ở

khu vực xung quanh nhằm nâng cao năng suất và gia tăng thị phần, đồng thời giảm

thiểu thiệt hại do thất thoát sau thu hoạch. Họ bán giống nấm và cơ chất cho người

nông dân, đồng thời hướng dẫn kỹ thuật sản xuất cho những người này để họ yên

tâm nuôi trồng. Sau đó, các nông tại sẽ bán ra thị trường những sản phẩm nấm chất

lượng cao thu được từ người nông dân. Phương thức sản xuất này một mặt có thể hỗ

trợ những người nông dân sản xuất nấm quy mô nhỏ, mặt khác giúp các cơ sở nông

trại giảm thiểu chi phí quản lý và đầu tư trang thiết bị (Dinghuan Hu, 2009).

Thứ ba, Trung Quốc đã có sự đầu tư đúng mức cho công tác nghiên cứu, lai tạo

và phát triển các giống nấm đồng thời phát huy tốt vai trò quản lý của nhà nước và

các bên hữu quan.

Đánh giá cao vai trò của công tác nghiên cứu lai tạo giống, bên cạnh hỗ trợ các

cơ sở kinh doanh đầu tư vào cơ sở hạ tầng, chính phủ Trung Quốc còn thành lập

một loạt các trung tâm, viện nghiên cứu hiên đại, tiên tiến. Điển hình là:

21

- Viện Đất trồng và Phân bón thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Trung Quốc.

Nhiệm vụ của viện là triển khai các nghiên cứu ứng dụng liên quan đến kiến thức

đất đai, đất trồng trọt, phân bón, dinh dưỡng cho cây trồng, vi sinh vật trong đất,...

Bên cạnh đó, viện còn đảm nhận các nghiên cứu trên phạm vi cả nước nhằm giải

quyết các vấn đề thực tiễn trong nông nghiệp liên quan đến quản lý đất và phân bón.

- Viện Nghiên cứu nấm thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Thượng Hải.

Thành lập năm 1960, đây là một trong những viện nghiên cứu về nấm đầu tiên với

thế mạnh về lực lượng kỹ thuật toàn diện. Hiện tại, Viện đã và đang thực hiện các

công tác nghiên cứu chuyên sâu về lai tạo giống và cấy giống, công nghệ thông tin,

công nghệ sinh học, phương tiện nuôi trồng, kiểm soát dịch bệnh và sâu hại,...

Ngoài ra, còn các Viện và trung tâm nghiên cứu như Viện nghiên cứu Vi sinh

vật thuộc Viện Khoa học Trung Quốc, Trung tâm Thí nghiệm Nuôi trồng Nấm,

Viện nghiên cứu nấm Tam Minh (Phúc Kiến),... cũng đóng vai trò quan trọng

không kém trong công tác nghiên cứu, thử nghiệm và lai tạo giống nấm.

Bộ Nông nghiệp là cơ quan Nhà nước quan trọng quản lý về nông nghiệp, nông

thôn và sản xuất nông sản ở Trung Quốc. Nhằm đảm bảo sản xuất nấm an toàn, chất

lượng, đồng thời nâng cao trình độ sản xuất của ngành công nghiệp nấm trong

nước, Bộ Nông nghiệp Trung Quốc đã đầu tư thành lập một hệ thống các cơ quan

chuyên ngành trực thuộc Bộ như Trung tâm Kiểm tra Đánh giá Giám sát Chất lượng

hàng Nông nghiệp, Trung tâm Kiểm tra Đánh giá Giám sát Chất lượng Rau quả,

Trung tâm Kiểm duyệt Chất lượng Sản phẩm Nấm Quốc gia, Hiệp hội Nấm ăn

Trung Quốc,... (Dinghuan Hu, 2009).

Có thể thấy, với sự quan tâm đầu tư vào cơ sở vật chất cũng như hoàn thiện bộ

máy hoạt động, Trung Quốc đã vực dậy ngành nấm trong nước, đưa cây nấm lên

một tầm cao mới, trở thành một trong những mặt hàng chủ lực trong một thời gian

dài. Học tập từ Trung Quốc và rút ra bài học cho Việt Nam trong việc phát triển

ngành nấm trong nước có ý nghĩa rất nhiều đối với việc thúc đẩy xuất khẩu nấm của

nước ta sang thị trường châu Âu.

1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Ngành sản xuất nấm trong nước có phát triển vững mạnh thì mới có thể là bệ

phóng vững chắc cho hoạt động xuất khẩu nấm sang các nước trên thế giới. Từ

22

những nghiên cứu về kinh nghiệm phát triển ngành nấm của Trung Quốc ở chương

một, tác giả nêu lên 3 bài học nên áp dụng ở Việt Nam nhằm phát triển hoạt động

nuôi trồng, sản xuất nấm trong nước, tạo nội lực vững chắc đẩy mạnh xuất khẩu.

Thứ nhất, nâng cao vai trò của chính quyền địa phương các tỉnh thành trong việc

đẩy mạnh phát triển nuôi trồng nấm quy mô nhỏ của người nông dân, giúp giải

quyết việc làm cho phần lớn lao động nông thôn nghèo. Đồng thời, phát huy tối đa

vai trò của chính quyền địa phương trong công tác hỗ trợ, phổ biến và chỉ dẫn người

dân thực hành nuôi trồng nấm theo phương pháp hiện đại, cho hiệu quả kinh tế cao.

Thứ hai, đầu tư, tạo sự thuận lợi để người nông dân có điều kiện có thể xây dựng

các trang trại sản xuất nấm quy mô lớn, giúp giải quyết vấn đề đầu ra cho sản phẩm

nấm từ những nông dân sản xuất theo quy mô nhỏ.

Thứ ba, mạnh dạn đầu tư xây dựng các trung tâm, các viện nghiên cứu với cơ sở

vật chất, khoa học kỹ thuật hiên đại tiên tiến phục vụ cho công tác lai tạo và phát

triển giống nấm. Bên cạnh đó, tăng cường sự quản lý của Nhà nước bằng các biện

pháp, chính sách thiết thực, hiệu quả.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1

Trong chương một, tác giả đã khái quát được tiềm năng và vai trò của thị trường

châu Âu đối với việc phát triển hoạt động kinh doanh xuất khẩu nấm, đồng thời

phân tích tác động tổng quát các yếu tố gây ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến

việc nuôi trồng nấm của người nông dân cũng như hoạt động kinh doanh xuất khẩu

của các doanh nghiệp trong ngành nấm. Từ đó, tác giả đã nêu bật tầm quan trọng

của việc đẩy mạnh xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trường châu Âu đối với

sự

phát triển của ngành sản xuất nấm trong nước. Từ những yếu tố trên, cùng với việc

phân tích, đánh giá kinh nghiệm tổ chức, xây dựng và điều phối hoạt động của

ngành nấm Trung Quốc, tác giả đã tạo dựng cơ sở lý luận vững chắc làm tiền đề để

nghiên cứu thực trạng xuất khẩu nấm sang châu Âu ở chương hai và thông qua đó

đề xuất những giải pháp có liên quan trong chương ba.

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU NẤM CỦA VIỆT NAM SANG

THỊ TRƢỜNG CHÂU ÂU GIAI ĐOẠN 2005 – 2011

2.1. Tình hình xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trƣờng châu Âu giai đoạn

2005 – 2011

2.1.1. Khối lƣợng xuất khẩu

Biểu đồ 2.1. Khối lƣợng nấm xuất khẩu sang thị trƣờng EU so với

tổng lƣợng nấm xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn 2005 – 2011

ĐVT: nghìn tấn 35

30

25

20

15

10

5

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

(Nguồn: Tổng hợp từ Cơ quan thống kê Liên hợp quốc và các báo cáo thường niên

của Hiệp hội Rau quả Việt Nam)

Từ năm 2005 đến năm 2011, trong khi tổng lượng nấm xuất khẩu của Việt Nam

có sự biến động mạnh thì lượng nấm cung cấp sang thị trường EU khá ổn định, dao

động nhẹ theo chiều hướng tăng. Năm 2005, khối lượng nấm các loại Việt Nam

xuất khẩu sang thị trường EU ở mức 4,1 nghìn tấn (chiếm 16,7%) và tiếp tục tăng

đều đến mức 5,3 nghìn tấn trong năm 2007, chiếm tỷ trọng 26,3%. Sau đó, mức này

giảm gần 30% xuống vị trí thấp nhất trong giai đoạn 2005 – 2011 ở mức 3,9 nghìn

tấn vào năm 2008. Những năm tiếp theo, tình hình xuất khấu nấm sang thị trường

EU tăng dần, với mức 4,2 nghìn tấn năm 2009, bằng 130% so với năm 2008, và tiếp

tục tăng chạm đỉnh 5,6 nghìn tấn của cả thời kỳ (chiếm 22,7%). Năm 2011, lượng

xuất khẩu này có sự sụt giảm nhẹ xuống mức 5,1 nghìn tấn, giảm gần 9% so với

năm 2010. Nguyên nhân của sự giảm sút trong khối lượng nấm xuất khẩu từ 2006 –

5,6 5,1

0

4,1

4,7

SL nấm XK sang EU

5,3

3,9 4,2

23

Tổng SL nấm XK

24

2008 và trong hai năm 2010 – 2011 có thể được lý giải dựa vào tình hình kinh tế thế

giới trong cùng thời kỳ. Năm 2008, khủng hoảng tài chính bùng nổ trên toàn cầu,

khiến nhiều trung tâm tài chính tiền tệ lớn của thế giới ngưng hoạt động, gây ảnh

hưởng đến mức sống và thu nhập khiến nhu cầu tiêu thụ sản phẩm của người dân

châu Âu giảm đáng kể, trong đó có nhóm hàng nấm của Việt Nam. Đến năm 2010,

nền kinh tế dần phục hồi, và thế giới tương đối ổn định sau khủng hoảng. Điều này

lý giải cho sự tăng cao của mức sản lượng nấm xuất khẩu vào thị tường châu Âu

cùng năm đó. Tuy nhiên, vào đầu năm 2011, khủng hoảng nợ công lại bùng nổ ở

châu Âu, với sự sụp đổ của Hy Lạp và Ireland – hai nền kinh tế được đánh giá là

hình mẫu phát triển của châu lục này (Thu Hà, 2010). Trước khả năng bất ổn nợ

công sẽ lan rộng, người tiêu dùng châu Âu đã chọn biện pháp cắt giảm chi tiêu để

có thể vượt qua tình hình khó khăn. Điều này cũng chính là nguyên nhân của mức

sụt giảm nhẹ trong lượng nấm xuất sang thị trường này của Việt Nam.

Trong khi đó, sau khi ở mức 27,3 nghìn tấn trong năm 2006, cao hơn 111% so

với năm 2005, sản lượng nấm xuất khẩu ra thị trường thế giới của Việt Nam giảm

xuống đáng kể qua các năm tiếp theo và chạm đáy thấp nhất của giai đoạn tại mức

13,9 nghìn tấn vào năm 2008. Nguyên nhân chủ yếu là do tình hình khủng hoảng tài

chính trên toàn cầu đã gây ảnh hưởng đến hoạt động xuất nhập khẩu theo hướng

giảm nhằm hạn chế rủi ro thanh toán của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Sau giai

đoạn sụt giảm này, xuất khẩu nấm của nước ta tăng dần, với lượng tăng trung bình

4,97 nghìn tấn/năm qua các năm 2009 (18,8 nghìn tấn), 2010 (24,6 nghìn tấn) và

chạm mức cao nhất của toàn giai đoạn vào năm 2011 với sản lượng đạt 28,8 nghìn

tấn, tăng 17,2% so với năm 2010 và cao gấp 2,1 lần so với năm 2008.

Nhìn chung, mức sản lượng xuất khẩu các mặt hàng nấm Việt Nam sang thị

trường EU tuy có sự tăng trưởng ổn định nhưng số lượng ghi nhận được còn khá

nhỏ so với các nước cùng xuất khẩu mặt hàng này vào EU. Theo thống kê của Tổ

chức Lương nông Liên hiệp quốc, trong năm 2010, EU nhập khẩu gần 300 nghìn

tấn nấm cho tiêu dùng trong khối, lượng nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm khoảng

2%. Theo nhiều chuyên gia, thực trạng như trên là do ảnh hưởng của các nguyên

nhân sau:

Thứ nhất, mặt hàng nấm xuất khẩu của Việt Nam chưa có thương hiệu trên thế

25

giới, gây trở ngại cho các doanh nghiệp trong việc tiếp cận thị trường các nước

(Trần Nga, 2008). Hơn nữa, EU là một thị trường ưa chuộng những sản phẩm có tên

tuổi nổi tiếng, nên việc tiêu dùng một sản phẩm ít được biết đến như nấm của Việt

Nam ở thị trường này thấp hơn nhiều lần so với các sản phẩm khác cùng loại của

các quốc gia xuất khẩu nấm hàng đầu.

Thứ hai, sự thiếu liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp cũng như việc thiếu các

vùng nguyên liệu nấm trên cả nước đã khiến cho nhiều doanh nghiệp gặp hạn chế

trong việc thu mua, chế biến và xuất khẩu (Trần Nga, 2008).

Thứ ba, việc thiếu thông tin về thị trường EU đã hạn chế năng lực cũng như định

hướng của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm nhằm vào thị trường này.

Bên cạnh đó, do sự thiếu liên kết giữa các doanh nghiệp trong ngành nên có nhiều

doanh nghiệp dù có đơn đặt hàng lớn đến từ nhiều nước trong khối EU nhưng phải

từ chối do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, không đủ điều kiện để đáp ứng.

2.1.2. Kim ngạch xuất khẩu

Biểu đồ 2.2. Kim ngạch xuất khẩu nấm sang thị trƣờng EU so với

tổng kim ngạch xuất khẩu nấm của Việt Nam trong giai đoạn 2005 – 2011

ĐVT: triệu USD

35

30

25

20

15

10

5

6,3 5,9 0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

KNXK nấm sang EU

(Nguồn: Tổng hợp từ Cơ quan thống kê Liên hợp quốc và các báo cáo thường niên

của Hiệp hội Rau quả Việt Nam)

Trong giai đoạn 2005 – 2011, chịu ảnh hưởng từ sản lượng xuất khẩu sang thị

4,1 4,5 5,4

4,2 4,6

KNXK nấm sang các nước khác

26

trường châu Âu cũng như tình hình giá cả mặt hàng nấm trên thế giới nên kim

ngạch xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trường này cũng biến động và có xu

hướng tăng.

Tình hình biến động của kim ngạch xuất khẩu nấm giai đoạn 2005 – 2011 cũng

tương tự như diễn biến của khối lượng xuất khẩu nấm qua các năm. Tốc độ tăng

bình quân của kim ngạch xuất khấu nấm vào thị trường châu Âu trong những năm

2005, 2006, 2007 ổn định ở mức 1,3 triệu USD/năm. Đến năm 2008, khủng hoảng

tài chính bùng nổ, mức kim ngạch đó giảm xuống mức 4,2 triệu USD nhưng vẫn

cao hơn so với mức thấp nhất trong giai đoạn tại thời điểm năm 2005 (4,1 nghìn

USD). Tình hình kinh tế bất ổn khiến cho giá trung bình một số mặt hàng nông sản

trên thế giới, trong đó có nấm, tăng đồng loạt. Tại Việt Nam, mức giá trung bình

của mặt hàng nấm xuất khẩu vào khoảng 1,1 USD/kg, tăng gần 10% so với năm

2007. Chính lợi thế tăng giá đó đã giúp cho kim ngạch xuất khẩu nấm của Việt Nam

sang thị trường EU trong năm 2008 chỉ giảm khoảng 20% so với mức kim ngạch

của năm 2007. Những năm tiếp theo, giá trị xuất khẩu nấm của Việt Nam vào thị

trường EU tăng trở lại và đạt mức cao nhất trong giai đoạn vào năm 2010 với giá trị

mang về hơn 6,3 triệu USD, tăng 36,8% so với năm 2009 và gấp 1,5 lần kim ngạch

năm 2008. Trong năm 2011, tình hình xuất khẩu nấm sang EU tăng đều nhưng có

chiều hướng giảm so với năm 2010. Kết quả là năm 2011, kim ngạch nấm xuất

khẩu vào EU đạt mức 5,9 triệu USD, bằng 93% năm 2010.

Trong cả giai đoạn, xuất khẩu nấm sang thị trường EU đóng góp ổn định vào kim

ngạch chung của ngành kinh doanh xuất khẩu nấm với mức bình quân 18%/năm

(tính trên tổng kim ngạch). Năm 2008 tuy giá trị xuất khẩu chung của mặt hàng nấm

chỉ đạt 15,1 triệu USD nhưng kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này sang châu Âu

chiếm đến gần 22%. Nếu chỉ xét riêng trọng nội ngành thì sự đóng góp này rất

đáng

kể. Nhưng nếu đặt trong vị trí so sánh với các ngành hàng khác thì con số này quá

nhỏ và không phản ánh được tiềm năng phát triển của ngành.

Thực trạng như vậy phần lớn do tác động từ sự mất giá của mặt hàng nấm Việt

Nam so với các nước khác trên thế giới (Minh Huệ, 2010). Theo báo cáo của Hiệp

hội Rau quả trong các năm 2008, 2009, giá nấm của Việt Nam chỉ bằng khoảng 50

– 60% giá nấm xuất khẩu từ Trung Quốc, Thái Lan,... Một tấn nấm hương của Việt

27

Nam xuất khẩu vào thị trường EU chỉ được trả với giá 1.530 USD/tấn, trong khi đó,

mặt hàng cùng loại do Trung Quốc xuất khẩu được các nhà nhập khẩu ở thị trường

này tìm mua với mức giá 2.440 USD/tấn. Điều này có ảnh hưởng lớn đến kim

ngạch xuất khẩu nấm của nước ta trong giai đoạn 2005 – 2011. Vì vậy, trong những

năm tiếp theo, nước ta cần có những biện pháp nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh,

tạo vị thế cho sản phẩm nấm Việt Nam trên thị trường thế giới nhằm nâng cao giá

trị cho mặt hàng nấm, mang lại nguồn ngoại tệ từ xuất khẩu ngày càng tăng.

2.1.3. Cơ cấu mặt hàng nấm xuất khẩu

Từ năm 2005 đến năm 2011, cơ cấu mặt hàng nấm Việt Nam xuất khẩu sang thị

trường EU khá đa dạng. Tuy nhiên, do hạn chế về mặt thông tin, số liệu cập nhật

không đầy đủ đến năm 2011 nên tác giả phân tích cơ cấu mặt hàng nấm xuất khẩu

của Việt Nam sang thị trường EU từ số liệu của cơ quan thống kê Liên hiệp quốc

(2005 – 2009) và các báo cáo chuyên ngành trong nước (2010).

Theo ghi nhận của cơ quan thống kê Liên hiệp quốc, trong giai đoạn 2005 - 2009,

Việt Nam đã xuất khẩu sang EU bốn nhóm mặt hàng nấm các loại theo hệ thống mã

HS, bao gồm: các loại nấm tươi hoặc ướp lạnh, đông lạnh, nấm đã bảo quản tạm

thời nhưng chưa dùng ngay được và các loại nấm khô, ở dạng nguyên, cắt, thái lát,

vụn hoặc ở dạng bột, chưa chế biến thêm (bao gồm cả mộc nhĩ khô). Theo báo cáo

này, nhóm hàng được xuất khẩu nhiều nhất qua các năm là các loại nấm đã được

bảo quản tạm thời nhưng chưa dùng ngay (071151, 071159) trong đó phân nhóm

mang mã HS 071159 (các loại nấm khác, không tính nấm thuộc chi Agaricus

như

nấm mỡ) chiếm tỷ trọng cao nhất, mang về hơn 40% tổng kim ngạch cho xuất khẩu

nấm mỗi năm. Trong phân nhóm này, nổi bật nhất là mặt hàng nấm rơm muối (đóng

lon, đóng hộp) được xuất khẩu mạnh và đều đặn sang thị trường các nước EU. Đây

cũng chính là mặt hàng thế mạnh của ngành nấm Việt Nam do điều kiện nuôi trồng

thuận lợi, ít tốn kém. Chỉ tính riêng trong năm 2009, kim ngạch xuất khẩu nấm rơm

muối sang thị trường Italia đạt 3,5 triệu USD, tăng 75,2% so với năm 2008. Tổng

kim ngạch xuất khẩu nấm rơm đóng lon năm 2009 đạt 1,9 triệu USD, tăng 87,3%.

Nấm rơm đóng hộp đạt 1 triệu USD, tăng 769,6% (Trang thông tin thị trường hàng

hóa Việt Nam, 2010). Ngoài ra, các mặt hàng khác như mộc nhĩ khô, nấm tươi hoặc

ướp lạnh, đông lạnh các loại cũng chiếm tỷ trọng không nhỏ, từ 10 – 20% kim

28

ngạch xuất khẩu nấm sang thị trường EU hàng năm.

Bảng 2.1. Cơ cấu mặt hàng nấm Việt Nam xuất khẩu sang thị trƣờng EU

phân theo mã HS giai đoạn 2005 – 2009

ĐVT: tấn, %

Mã HS

Mô tả chung

Cơ cấu 2005 2006 2007 2008 2009

070951 Nấm tươi hoặc ướp lạnh

Khối lượng 361,5 411,2 301,3 471,4 334,3 Tỷ trọng 8,69 8,75 5,67 12,12 7,89

070959

Khối lượng 654,2 850,3 747,5 - 485,0 Tỷ trọng 15,72 18,09 14,06 - 11,45 07108061 Nấm

đông lạnh

Khối lượng 497,1 594,2 625,9 270,5 815,0 07108069 Tỷ trọng 11,94 12,65 11,77 6,95 19,23

Khối 071151

Nấm bảo lượng 378,1 quản tạm

Tỷ trọng 9,08 - 408,1 491,2 154,0 - 7,68 12,62 3,63

071159

thời, chưa ăn được

Khối lượng 1.522,1 1.860,5 2.232,8 1.799,9 1.528,0 Tỷ trọng 36,57 39,59 41,99 46,26 36,06

071231

Nấm khô, nguyên, cắt, thái lát, vụn hoặc bột, chưa chế biến thêm

Khối lượng 23,1 - - 31,5 -

Tỷ trọng 0,55 - - 0,81 -

071239

Khối lượng 457,8 678,4 510,4 374,6 657,2

Tỷ trọng 6,44 6,48 9,24 11,61 6,23

071232

Mộc nhĩ

Khối lượng 268,1 304,5 491,5 khô

Tỷ trọng 11,00 14,44 9,6 451,8 264,0 9,63 15,51

Tổng cộng

Khối lƣợng 4.161,9 4.699,1 5.317,5 3.890,9 4.237,5 Tỷ trọng 100 100 100 100 100

(Nguồn: Tổng hợp từ Cơ quan thống kê Liên hợp quốc)

Tính đến giữa năm 2010, xét theo chủng loại nấm thì nấm rơm vẫn chiếm tỉ trọng

cao nhất trong các loại xuất khẩu sang thị trường EU (kim ngạch 2,5 triệu USD

chiếm 71,4%). Kế đến là nấm mèo (cắt sợi) chiếm 7,05% và nấm sò chiếm 3,37%.

17,78% kim ngạch còn lại được mang về từ các loại nấm khác như mộc nhĩ khô,

nấm hương các loại, nấm linh chi,... Trong tháng 5/2010, Italia là nước nhập khẩu

duy nhất nấm rơm muối. Đơn giá xuất khẩu mặt hang này duy trì ở mức 2.200

USD/tấn (Transimex, CNF), tăng 16,2% so cùng kỳ 2009. Đơn giá xuất khẩu tăng

đã góp phần thúc đẩy kim ngạch mặt hàng này tăng theo (Trang thông tin thị trường

hàng hóa Việt Nam, 2010). Đến cuối năm 2010, xu hướng tăng lượng nấm các loại

xuất khẩu sang thị trường EU vẫn không ngừng, kết quả đạt mức kim ngạch 6,3

triệu USD như đã đề cập. Cơ cấu này vẫn được duy trì trong suốt cả năm 2011 vừa

qua, với mức kim ngạch được trang Rau Hoa Quả Việt Nam ghi nhận cho mặt hàng

nấm đóng lon các loại (chủ yếu là nấm rơm muối) là 4,3 triệu USD tính đến tháng

10/2011, giảm 23,8% so với cùng kỳ 2010.

Biểu đồ 2.3. Cơ cấu mặt hàng nấm xuất khẩu sang thị trƣờng EU

theo kim ngạch 5 tháng đầu năm 2010

Tổng kim ngạch 5 tháng đầu năm 2010: 3,5 triệu USD

(Nguồn: Tổng hợp từ trang tin Rau Hoa Quả Việt Nam)

Nhìn chung, với cơ cấu như vậy, mặt hàng nấm Việt Nam xuất khẩu sang thị

trường EU được đánh giá là đa dạng. Tuy nhiên, dù có khá nhiều chủng loại nấm

xuất khẩu nhưng khối lượng xuất khẩu hàng năm không cao làm cho kim ngạch thu

về còn tương đối thấp. Theo một số chuyên gia, một vài yếu tố có thể tác động đến

thực trạng này là:

Thứ nhất, kỹ thuật nuôi trồng, công nghệ sản xuất nấm xuất khẩu tại các hộ nông

dân và các doanh nghiệp còn lạc hậu, thiếu thốn làm cho sản lượng nấm tạo ra

không cao, không đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu sang thị trường EU (Trần

Nga, 2008).

Thứ hai, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, tự phát của đa số các hộ nông dân trồng nấm

của nước ta cộng với khả năng đáp ứng nhu cầu nhập khẩu từ thị trường EU có hạn

Nấm sò, 3,37%

Các loại khác, 18,18%

Nấm mèo, 7,05%

29

Nấm rơm muối 71,40%

30

của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm cũng như sự thiếu liên kết giữa

người nông dân và doanh nghiệp giải quyết đầu ra cho sản phẩm nấm đã làm hạn

chế nguồn cung nấm xuất khẩu đi các nước trên thế giới nói chung cũng như vào thị

trường EU nói riêng (Minh Huệ, 2008).

Thứ ba, sự đầu tư chuyên sâu cho hoạt động chế biến nấm xuất khẩu của các

doanh nghiệp còn khá mỏng (Hà Châu, 2010). Dù có hơn 50% doanh nghiệp kinh

doanh nấm theo hướng chế biến xuất khẩu, nhưng trong số đó chỉ có khoảng 13%

số công ty tập trung chủ yếu vào chế biến theo hướng công nghiệp hóa với dây

chuyền sản xuất hiện đại, còn lại phần lớn là sơ chế thủ công như cắt, gọt, rửa,

ngâm muối hoặc đông lạnh để xuất khẩu. Điều này lý giải cho thực trạng trong cơ

cấu mặt hàng nấm xuất khẩu của nước ta sang thị trường EU, có đến hơn 60% là

nấm nguyên liệu ở dạng tươi, đông lạnh hoặc khô, khi nhập khẩu sang các nước sẽ

được chế biến lại và phân phối dưới hình thức sản phẩm khác. Việc thiếu đầu tư vào

công nghệ chế biến không chỉ làm hạn chế khả năng tiêu thụ nguồn nấm nguyên

liệu do người nông dân sản xuất mà còn làm giảm năng lực đáp ứng nhu cầu của

khách hàng bằng việc đa dạng hóa sản phẩm, gây mất khả năng cạnh tranh của sản

phẩm nấm Việt Nam trên thị trường nước ngoài nói chung.

Để khắc phục tình trạng này, Việt Nam cần phải có những biện pháp lâu dài

nhằm khuyến khích sản xuất và xuất khẩu nấm đồng thời đầu tư vào công nghệ để

tạo ra nhiều giống nấm mới, đa dạng hóa hơn nữa nguồn hàng để khả năng đáp ứng

thị hiếu, nhu cầu của thị trường EU được tốt hơn.

2.2. Phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động xuất khẩu nấm của Việt

Nam sang thị trƣờng châu Âu

2.2.1. Các yếu tố vĩ mô

2.2.1.1. Về phía Việt Nam

a. Lợi thế trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm

Sở hữu những ưu thế, thuận lợi nhất định có ý nghĩa rất lớn đến việc thúc đẩy sự

phát triển của ngành sản xuất nấm xuất khẩu ở nước ta hiện nay. Việt Nam là quốc

gia có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển ngành sản xuất nấm, được thể hiện qua

những lợi thế sau:

Thứ nhất, nước ta có điều kiện khí hậu phù hợp và nguồn nguyên liệu gần như vô

31

tận để nuôi trồng nấm quanh năm.

Việt Nam nằm trong vành đai nội chí tuyến, quanh năm có nhiệt độ cao và độ ẩm

lớn, rất thích hợp với đặc tính sinh học của đa số các loại nấm. Việt Nam có thể

được chia ra làm hai đới khí hậu lớn:

- Miền Bắc (từ đèo Hải Vân trở ra) là khí hậu nhiệt đới gió mùa, với 4 mùa rõ

rệt, thích hợp nuôi trồng các giống nấm ưa nhiệt độ thấp như nấm mỡ, nấm hương,

nấm sò,... phục vụ cho xuất khẩu. Tuy nhiên, sản lượng nấm đáp ứng nhu cầu xuất

khẩu còn hạn chế, số liệu thống kê được chưa đáng kể.

- Miền Nam (từ đèo Hải Vân trở vào) do ít chịu ảnh hưởng của gió mùa nên

khí hậu nhiệt đới khá điều hòa, nóng quanh năm và chia thành hai mùa rõ rệt (mùa

khô và mùa mưa), thuận lợi để nuôi trồng nhiều loại nấm ưa nhiệt độ cao như mộc

nhĩ, nấm rơm, nấm linh chi, nấm đầu khỉ,... (Lê Thị Nghiêm, 2007).

Như vậy, nước ta có điều kiện nuôi trồng hầu hết các loại nấm có giá trị xuất

khẩu lớn trên thế giới. Bên cạnh đó, nước ta còn có nguồn nguyên liệu dồi dào cung

cấp cho hoạt động sản xuất nấm. Là một nước nông nghiệp chuyên trồng lúa và các

loại cây lương thực, cây công nghiệp, hàng năm nước ta có nguồn phế phẩm nông

nghiệp rất lớn như: rơm rạ, mùn cưa, thân cây gỗ, thân lõi ngô, bông phế loại của

các nhà máy dệt, bã mía của các nhà máy đường... Nguồn phế phẩm này có thể tái

sử dụng tạo nguồn cơ chất để trồng nấm. Ước tính cả nước có trên 40 triệu tấn

nguyên liệu và nếu chỉ cần sử dụng khoảng 10 – 15% lượng nguyên liệu này để

nuôi trồng nấm thì trong 1 năm có thể tạo ra trên 1 triệu tấn nấm và hàng trăm ngàn

tấn phân hữu cơ. Tuy nhiên ở Việt Nam, phần lớn rơm rạ sau khi thu hoạch lúa đều

bị đốt bỏ ngoài đồng ruộng hoặc đổ xuống kênh, rạch, sông ngòi... gây lãng phí

cho

nền kinh tế đồng thời còn làm ô nhiễm môi trường (Phương Liên, 2010).

Thứ hai, Việt Nam có nguồn lao động dồi dào, sẵn sàng tham gia vào hoạt động

sản xuất nông nghiệp nói chung cũng như nuôi trồng nấm nói riêng.

Như đã đề cập, nước ta đang bước vào thời kỳ “cơ cấu dân số vàng” với nguồn

lao động lớn, chiếm gần 70% cơ cấu dân số cả nước. Bên cạnh đó, lực lượng lao

động nông thôn nhiều, công lao động rẻ, trong khi nghề sản xuất nấm xuất khẩu

hàng năm cần nguồn nhân công khoảng trên 3000 người. Ngoài ra, trồng nấm chỉ

đòi hỏi trung bình mỗi lao động tốn 30 – 40% quỹ thời gian, chưa kể mọi lao động

32

phụ đều có thể tham gia vào hoạt động nuôi trồng (Lê Thị Nghiêm, 2007), nên có

thể nói, nguồn lao động của ngành sản xuất nấm không hề thiếu và luôn sẵn có.

Thứ ba, nuôi trồng nấm mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người nông dân trong

khi vốn đầu tư đầu vào thấp, phù hợp để phát triển rộng khắp trong cả nước.

Vốn đầu tư để trồng nấm so với các ngành sản xuất khác không lớn, đầu vào chủ

yếu là nguồn nguyên liệu tạo cơ chất (rơm rạ, mùn cưa,...) và công lao động, chiếm

khoảng 70-80% giá thành một đơn vị sản phẩm. Để giải quyết việc làm cho một lao

động chuyên trồng nấm ở nông thôn hiện nay có thể đạt mức thu nhập từ 2,5 – 3

triệu đồng/tháng thì ước tính trung bình số vốn đầu tư ban đầu khoảng 30 triệu đồng và 100m2 diện tích nhà xưởng (Phương Liên, 2010). Chính nhờ hiệu quả kinh tế

mang lại tương đối cao, giúp giải quyết việc làm cho nhiều bộ phận dân cư, nên

ngành sản xuất nấm có điều kiện thuận lợi để phát triển rộng rãi trên cả nước.

Thứ tư, thị trường tiêu thụ nấm trong nước và trên thế giới ngày càng mở rộng.

Nấm là loại thực phẩm giàu protein, glucid, lipid, các axit amin, vitamin, khoáng

chất... đồng thời trong nấm còn có các hoạt tính sinh học giúp ngăn ngừa và trị một

số bệnh nan y như ung thư, tiểu đường, viêm gan,... nên nấm được xem là “rau

sạch”, “thịt sạch” và là “thực phẩm thuốc” (Phương Liên, 2010). Chính vì vậy, nhu

cầu tiêu thụ nấm của người dân trong nước ngày càng tăng. Trên thị trường quốc tế,

sản phẩm nấm mỡ, nấm rơm muối, sấy khô, đóng hộp của Việt Nam chỉ đáp ứng

được một phần rất nhỏ nhu cầu đang tăng ngày một nhanh. Trong đó, Italia là thị

trường tiêu thụ mạnh mặt hàng nấm rơm muối của Việt Nam và nhu cầu của thị

trường này cũng không ngừng tăng lên (Phương Liên, 2010). Việc có thị trường

rộng và ổn định là những điều kiện thuận lợi để hỗ trợ tốt cho sự phát triển nghề

trồng nấm trong nước, đồng thời góp phần thúc đẩy hoạt động xuất khẩu.

Thứ năm, Chính phủ Việt Nam rất quan tâm đến công tác hỗ trợ người nông dân

cũng như doanh nghiệp nhằm khuyến khích sản xuất, kinh doanh nấm xuất khẩu

trong cả nước. Tác động trực tiếp của yếu tố này sẽ được tác giả phân tích, làm rõ

trong phần sau.

Như vậy, với những lợi thế trên, tiềm năng phát triển thực sự của ngành nấm Việt

Nam là rất lớn. Tuy nhiên, hàng năm, nước ta chỉ sản xuất hơn 250.000 tấn nấm

phục vụ cho cả xuất khẩu lẫn tiêu dùng trong nước (Phương Liên, 2010). Trong đó,

33

sản lượng nấm cung cấp cho các thị trường nhập khẩu trên Thế giới chỉ vào khoảng

22,6 nghìn tấn/năm, trong đó xuất sang thị trường EU khoảng trên 4 nghìn tấn/năm.

Thực trạng như vậy thực sự chưa xứng với tiềm năng phát triển vốn có của ngành

kinh doanh nấm xuất khẩu Việt Nam. Chính vì thế, nước ta cần có những giải pháp

kịp thời và dài lâu để vực dậy sự năng lực phát triển tiềm tàng của ngành nấm, đồng

thời điều đó cũng góp phần hạn chế ô nhiễm môi trường do sản xuất nông nghiệp và

giải quyết công ăn việc làm cho người dân.

b. Chính sách của Chính phủ

Trong thời gian qua, Chính phủ Việt Nam đã có nhiều biện pháp hỗ trợ thúc đẩy

ngành nuôi trồng cũng như kinh doanh nấm xuất khẩu, xem đây như một phương

thức thực hiện xoá đói nghèo, đặc biệt ở các khu vực nông thôn. Bảng dưới đây liệt

kê một số chính sách có đề cập đến công tác hỗ trợ cho người nông dân trong sản

xuất nông nghiệp nói chung và khuyến khích hoạt động đầu tư, xúc tiến thương mại

của các doanh nghiệp. Theo đó, người nông dân nuôi trồng nấm và doanh nghiệp

kinh doanh xuất khẩu nấm sẽ được hưởng ưu đãi từ những chính sách sau:

- Chính phủ khuyến khích, hỗ trợ việc cho vay tín dụng đối với lĩnh vực nông

nghiệp, nông thôn thông qua các công cụ điều hành của Chính phủ (chính sách tiền

tệ, chính sách xử lý rủi ro phát sinh trên diện rộng trong lĩnh vực nông nghiệp, nông

thôn,...);

- Chính phủ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư tạo điều kiện phát triển các

ngành nghề trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn thông qua những ưu đãi về đất

đai, các biện pháp hỗ trợ cho hoạt động đầu tư (hỗ trợ về đào tạo nhân lực, phát

triển thị trường, dịch vụ tư vấn, khoa học công nghệ,...);

- Chính phủ hỗ trợ tối đa 100% lãi suất vốn vay trong 2 năm đầu cho các

khoản vay dài hạn của tổ chức, cá nhân qua hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và

Phát triển nông thôn để mua máy móc, thiết bị sản xuất trong nước nhằm giảm tổn

thất sau thu hoạch;

- Chính phủ sẽ cung cấp vốn, hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng (đường xá, cung cấp

điện nước, đảm bảo về môi trường,...), đào tạo lực lượng chuyên môn các cấp

hướng dẫn và dạy nghề cho lao động nông thôn, áp dụng tiến bộ kỹ thuật mới trong

nuôi trồng, hỗ trợ các hoạt xúc tiến thương mại,... cho hoạt động sản xuất hoặc kinh

34

doanh nông thôn có áp dụng Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt;...

Bảng 2.2. Một số văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến hoạt động

sản xuất nông nghiệp và kinh doanh xuất khẩu

Số/Ký hiệu

Ngày ban hành

Trích yếu

01/2012/QĐ-TTG 09/01/2012

Về một số chính sách hỗ trợ việc áp dụng Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt trong nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản

65/2011/QĐ-TTG 02/12/2011

V/v sửa đổi, bổ sung một số điều của QĐ số 63/2010/QĐ-TTG ngày 15 tháng 10 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ nhằm giảm tổn thất sau thu hoạch đối với nông sản, thủy sản

72/2010/QĐ-TTG 15/11/2010

V/v ban hành Quy chế xây dựng, quản lý và thực hiện Chương trình xúc tiến thương mại quốc gia

2011/QĐ-TTG 05/11/2010

V/v thực hiện thí điểm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu

63/2010/QĐ-TTG 15/10/2010

Về chính sách hỗ trợ nhằm giảm tổn thất sau thu hoạch đối với nông sản, thủy sản

61/2010/NĐ-CP 04/06/2010

Chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn

22/NQ-CP 05/05/2010

Về triển khai thực hiện Nghị định số 56/2009/NĐ-CP ngày 30 tháng 6 năm 2009 của Chính phủ về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa

41/2010/NĐ-CP 12/04/2010

Về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn

56/2009/NĐ-CP 30/06/2009

Về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa

108/2006/QĐ-TTG 19/05/2006

Quyết định về việc thành lập Ngân hàng Phát triển Việt Nam

(Nguồn: Tổng hợp từ trang tin vanban.chinhphu.vn)

Ngoài ra, các doanh nghiệp xuất khẩu cũng sẽ được hỗ trợ thông qua Chương

trình xúc tiến thương mại quốc gia nhằm thúc đẩy các hoạt động xúc tiến thương

35

mại, phát triển thị trường xuất khẩu và để xây dựng và nâng cao năng lực kinh

doanh. Các nhà xuất khẩu và sản xuất cũng có thể tiếp cận chương trình thực hiện

thí điểm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của Chính phủ trong giai đoạn 2011 – 2013

để ngăn ngừa, giảm thiểu rủi ro trong tín dụng xuất khẩu, góp phần bảo đảm an toàn

tài chính và thúc đẩy đầu tư. Tuy nhiên, trong hoạt động xúc tiến thương mại, vẫn

còn nhiều điểm chưa thỏa đáng mà các doanh nghiệp đang đối mặt kể từ khi Thông

tư 88/2011/TT – BTC của Bộ Tài chính ban hành ngày 17/6/2011 hướng dẫn cơ chế

tài chính hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để thực hiện chương trình xúc tiến thương

mại quốc gia. Cụ thể, Thông tư 88 quy định hỗ trợ 50% các khoản chi phí với mức

hỗ trợ tối đa không quá 6 triệu đồng/doanh nghiệp đối với việc tổ chức hội chợ triển

lãm định hướng xuất khẩu tại Việt Nam cho các công tác cụ thể như thuê mặt bằng,

thiết kế, dàn dựng gian hàng; tổ chức hội thảo, dịch vụ phục vụ,... Với kinh phí tổ

chức lên đến hàng chục triệu thì mức hỗ trợ như vậy thực sự gây khó khăn cho

doanh nghiệp rất nhiều và không có tác dụng khuyến khích đầu tư cho hoạt động

triển lãm kinh doanh của doanh nghiệp. Hoặc như quy định tại Khoản 6 Điều 5 của

Thông tư này về việc hỗ trợ 100% kinh phí tổ chức đoàn giao dịch thương mại tại

nước ngoài, nhưng không quá 40 triệu đồng/doanh nghiệp tham gia cho tất cả các

hoạt động đi lại, tổ chức hội thảo giao thương,... thì cũng chỉ hỗ trợ giải quyết các

chi phí cơ bản, chưa có tác dụng tích cực trong việc giúp doanh nghiệp tháo gỡ mối

lo chi phí. Với những quy định như vậy, đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động phần

lớn kinh phí khi tham gia hội chợ, triển lãm chuyên ngành trong và ngoài nước, gây

áp lực và tâm lý e ngại đối với đa số các doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ

(Hoài

Ngân, 2012).

Nhìn chung, các chính sách của Chính phủ trong những năm gần đây cũng đã

góp phần thúc đẩy hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm trong nước. Tuy nhiên, để

giải quyết thực trạng phát triển chưa phù hợp với tiềm năng vốn có của ngành nấm,

Chính phủ cần có nhiều biện pháp cụ thể hơn, sâu sát hơn với tình hình thực tế mà

hoạt động sản xuất của người nông dân cũng như hoạt động xuất khẩu của các

doanh nghiệp đang vướng mắc.

2.2.1.2. Phía thị trƣờng châu Âu

a. Thuế quan nhập khẩu đối với mặt hàng nấm

36

Bảng 2.3. Biểu thuế nhập khẩu đối với sản phẩm nấm các loại của Việt

Nam vào thị trƣờng EU phân theo mã HS

Mã HS Danh mục

Thuế thƣờng

Thuế GSP (*)

− Nấm và nấm cục (nấm củ) tƣơi hoặc ƣớp lạnh

0709 51 00 − − Nấm thuộc chi Agaricus 12,8% 9,30%

0709 59 − − Loại khác:

0709 59 10 − − − Nấm mồng gà 3,2% 0%

0709 59 30 − − − Nấm mũ 5,6% 2,10%

0709 59 90 − − − Khác 6,4% 2,9%

0710 80 61

Nấm các loại (đã hoặc chưa hấp chín hoặc luộc chín trong nước), đông lạnh

14,4% 10,90%

0710 80 69 14,4% 10,90%

0711 51 00

Nấm các loại đã bảo quản tạm thời (ví dụ: bằng khí sunfurơ, ngâm nước muối, ngâm nước lưu huỳnh hoặc ngâm trong dung dịch bảo quản khác), nhưng không ăn ngay được

9,6% + 191 EUR/100 kg

6,1% + 191 EUR/100 kg

0711 59 00 9,6% 6,1%

− Nấm, mộc nhĩ (Auricularia spp), nấm nhầy (nấm keo) (Tremella spp) và nấm cục (nấm củ) khô, ở dạng nguyên, cắt, thái lát, vụn hoặc ở dạng bột, nhƣng chƣa chế biến thêm

0712 31 00 − − Nấm thuộc chi Agaricus 12,8% 9,3%

0712 32 00 − − Mộc nhĩ 12,8% 9,3%

0712 33 00 − − Nấm nhầy (Nấm keo) 12,8% 9,3%

0712 39 00 − − Loại khác 12,8% 9,3%

(*): áp dụng từ 01/01/2009 đến 31/12/2013

(Nguồn: Tổng hợp từ trang tin ec.europa.eu)

Hiện tại, các mặt hàng nấm của Việt Nam được hưởng mức thuế suất ưu đãi GSP

dành cho các nước đang phát triển nên nhìn chung, các doanh nghiệp Việt Nam có

ưu thế hơn khi xâm nhập thị trường EU so với các nước hưởng mức thuế suất thông

thường. Tuy nhiên, như đã phân tích, năng lực cạnh tranh thấp do chưa có thương

hiệu của mặt hàng nấm Việt Nam đã hạn chế lượng nhập khẩu nấm của nước ta vào

thị trường này, gây trở ngại cho việc mở rộng thị trường xuất khẩu của các doanh

37

nghiệp trong nước. Hơn nữa, sau ngày 31/12/2013, khi EU áp dụng Qui định mới về

Hệ thống thuế quan phổ cập (GSP), khả năng Việt Nam không được tiếp tục hưởng

thuế quan ưu đãi này là rất cao. Khi đó, mặt hàng nông sản của Việt Nam xuất sang

thị trường này phải chịu mức thuế suất thông thường, khiến cho chi phí xuất khẩu

tăng lên rất nhiều. Đây sẽ là một trở ngại lớn, song song với khả năng cạnh tranh

yếu kém, cùng gây nhiều khó khăn, hạn chế sự phát triển của hoạt động sản xuất và

xuất khẩu nấm ra thế giới nói chung và sang thị trường EU nói riêng nếu như Việt

Nam không có một chiến lược phát triễn bền vững cho ngành nấm trong tương lai.

b. Các rào cản phi thuế quan đối với mặt hàng nấm

Các nhà cung cấp rau quả của nước thứ 3 (nông dân, nhà chế biến và nhà xuất

khẩu bên ngoài EU) muốn xuất khẩu sang thị trường EU phải đáp ứng các quy định

riêng cho từng loại rau củ quả để có thể tiếp cận thị trường này. Trong đó, để được

phép nhập khẩu vào EU, mặt hàng nấm của Việt Nam, cả dạng tươi và qua chế biến

phải đáp ứng các quy định cơ bản về chất lượng, môi trường, an toàn vệ sinh thực

vật và quy định về đóng gói – ghi nhãn và dán nhãn hàng hóa theo Quy định số

1863/2004 của Ủy ban châu Âu ban hành ngày 26/10/2004 về các tiêu chuẩn đặt ra

cho mặt hàng nấm trồng.

Về chất lượng, hệ thống tiêu chuẩn hóa quốc tế ISO là yêu cầu bắt buộc đối với

các nhà xuất khẩu nấm. Đây là hệ thống quản lý chất lượng do Tổ chức tiêu chuẩn

quốc tế đặt ra giúp các đơn vị sản xuất cải tiến hệ thống quản lý nhằm nâng cao chất

lượng và giá thành. Vì vậy, các doanh nghiệp muốn xuất khẩu nấm vào thị trường

EU phải đạt các tiêu chuẩn chất lượng ISO, cụ thể là ISO 9000 – 2000 trở lên, để

khẳng định về chất lượng của sản phẩm. Ngoài ra, các loại nấm nguyên liệu khi

nhập khẩu vào thị trường này phải đảm bảo nguyên vẹn, tươi mới, không tiềm ẩn

nguy cơ gây hại cho người tiêu dùng, đồng thời phải đạt kích thước theo quy định

dành riêng cho mặt hàng này (xem phụ lục) Trên thực tế, hiểu biết của người nông

dân về các tiêu chuẩn này còn rất thấp. Bên cạnh đó, tâm lý quen áp dụng các

phương thức nuôi trồng truyền thống, ngại áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế phức tạp

đã hạn chế sự tiếp cận, vận dụng các tiêu chuẩn này của người nông dân.

Về vệ sinh an toàn thực phẩm, các sản phẩm nấm phải đáp ứng được các tiêu

chuẩn của GlobalGAP, đảm bảo các quy tắc chặt chẽ về kỹ thuật nuôi trồng ngay từ

38

khâu chuẩn bị giống nuôi trồng cho đến khi thành phẩm phải được tuân thủ đầy đủ

và nghiêm túc. Hiện nay, GlobalGAP được áp dụng rộng rãi khắp thế giới như sự

cam kết của người sản xuất về những sản phẩm an toàn, chất lượng, có lợi cho sức

khỏe con người và môi sinh. Việc có được chứng nhận đạt chuẩn GlobalGAP trong

nuôi trồng nấm là điều kiện bắt buộc cho các doanh nghiệp muốn xuất khẩu nấm

vào thị trường EU. Tuy nhiên, hiện nay nuôi trồng nấm nước ta, vẫn chưa áp dụng

một tiêu chuẩn quốc tế nào chung trên cả nước khiến cho chất lượng sản xuất ra

khác nhau ở mỗi vùng và vì vậy, lượng nấm đạt chuẩn xuất khẩu sang thị trường

EU cũng không cao.

Về môi trường, các sản phẩm nấm xuất sang thị trường EU phải được đóng trong

thùng gỗ, dán nhãn sinh thái theo quy định. Ngoài ra, các nhà xuất khẩu nấm sang

thị trường này còn phải tuân thủ hệ thống quản lý môi trường ISO 14001. Đây là bộ

tiêu chuẩn được xây dựng nhằm đem đến cách tiếp cận hệ thống quản lý môi trường

và cung cấp các công cụ hỗ trợ để cải thiện môi trường một cách liên tục tại các cơ

sở sản xuất.

Về đóng gói, nhãn mác, các sản phẩm nấm xuất khẩu sang thị trường EU phải

được đóng trong các bao bì đảm bảo vệ sinh, sạch sẽ, không trầy xướt,... đồng thời

trên nhãn phải thể hiện các thông tin chi tiết về sản phẩm cũng như ghi chú rõ thành

phần nguyên liệu, điều kiện bảo quản,v.v... theo đúng quy định (xem phụ lục).

Hiện nay, để nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm nấm trên thị trường

này, đòi hỏi các doanh nghiệp phải nâng cao năng lực sản xuất về cả quy mô và chất

lượng để đáp ứng được đa số các quy định về môi trường và vệ sinh an toàn thực

phẩm. Trên thực tế, người nông dân nuôi trồng nấm ở Việt Nam vẫn chưa áp dụng

nhiều tiêu chuẩn quốc tế vào khâu nuôi trồng mà chỉ sản xuất với quy mô nhỏ lẻ,

không đáp ứng được các yêu cầu từ kỹ thuật nuôi trồng đến chất lượng sản phẩm

sau thu hoạch (Minh Huệ, 2010). Vì vậy, Nhà nước Việt Nam nên có những chính

sách nhằm hỗ trợ, phổ biến rộng rãi nhằm động viên, khuyến khích nông dân và

doanh nghiệp trong nước sản xuất nấm theo các tiêu chuẩn quốc tế, tạo tiền đề cho

sự phát triển của ngành nấm sau này.

2.2.2. Các yếu tố vi mô

2.2.2.1. Về phía ngƣời nông dân sản xuất nấm xuất khẩu

39

a. Quy mô sản xuất

Phong trào trồng nấm trong nước ta đã có lịch sử phát triển hơn 20 năm, kể từ

thời kỳ đầu những năm 90 khi sản xuất nấm được xác định là ngành mang lại hiệu

quả kinh tế cao thu hút sự tham gia đông đảo của người nông dân. Trong khoảng 5

năm trở lại đây, nghề trồng nấm ngày càng được quan tâm nhiều hơn và được xem

là giải pháp thoát nghèo hiệu quả cho đa số địa phương trong nước. Hiện nay, một

số hộ nông dân trồng nấm theo mô hình trang trại với quy mô đầu tư tương đối lớn

(hơn 100 triệu đồng) (Từ Lương, 2011), đa số tự nuôi trồng tại nhà với diện tích nuôi trồng khoảng 100 m2 mang lại nguồn thu nhập khá cao cho người nông dân

(Phạm Xuân Liêm, 2010). Bên cạnh đó, các mô hình hợp tác xã nuôi trồng nấm

(Minh Văn, 2011) hoặc nhỏ hơn là các tổ nông dân hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm

nuôi trồng nấm cũng đã hình thành và đang dần phát triển (Đông Anh, 2011).

Nhìn chung, việc trồng nấm đã mang lại hiệu quả kinh tế cao, góp phần xóa đói

giảm nghèo, đồng thời giúp người sản xuất thay đổi cơ bản về nhận thức, từ sản

xuất nhỏ, tự cung tự cấp sang sản xuất quy mô lớn tập trung. Nhờ vậy, người nông

dân đã có sự đầu tư đúng mức vào quy mô sản xuất để gia tăng sản lượng. Tuy

nhiên, những thành công kể trên cũng chỉ là những điển hình rất ít ỏi của ngành nấm

Việt Nam. Thực tế, dù người nông dân đã phần nào hiểu được tầm quan trọng của

nghề nấm, nhưng cũng chỉ dừng lại ở việc nuôi trồng nấm nhằm đảm bảo kinh tế

gia đình, phát triển ở quy mô nhỏ lẻ, rời rạc, nhận thức chưa rõ ràng về sự cần thiết

phải gắn kết với những người cùng sản xuất trong khu vực, gây hạn chế khả năng

phát triển ổn định, bền vững của ngành nấm địa phương nói riêng và cả nước nói

chung. Chính điều này đã một phần khiến cho nguồn cung mặt hàng nấm xuất khẩu

không ổn định, hạn chế sự phát triển của hoạt động xuất khẩu nấm ra thị trường thế

giới nói chung và vào thị trường EU nói riêng.

b. Kỹ thuật lai tạo giống, nuôi trồng nấm

Trồng nấm là loại hình sản xuất liên quan chặt chẽ với các vi sinh vật, khâu

nghiên cứu, lai tạo giống đòi hỏi kỹ thuật cao và phải làm riêng trong phòng thí

nghiệm (Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2009). Vì vậy, để sản xuất giống

nấm đối với người nuôi trồng còn gặp nhiều hạn chế. Mặt khác, giống nấm còn ảnh

hưởng trực tiếp đến chất lượng nấm sau thu hoạch nên lai tạo được giống nấm tốt

40

phục vụ sản xuất là rất quan trọng. Thông thường, người nông dân chủ yếu mua

nguồn giống được phân phối trong các bịch giống, sau đấy tiến hành các công đoạn

chuẩn bị về nguyên liệu khá phức tạp, sau đó trộn với giống nấm để tạo meo giống

để tiến hành nuôi trồng chính thức. Hiện nay, trên cả nước đã xuất hiện một số mô

hình nuôi trồng các loại nấm theo hướng chuyên nghiệp, giúp cho người nông dân

bớt công lao động trong những giai đoạn phức tạp, nâng cao hiệu quả kinh tế, như

mô hình xây dựng trại nấm chuyên nghiệp ở tỉnh Khánh Hòa (Báo Khánh Hòa,

2011), mô hình trồng nấm rơm bằng cách không đậy ở Đồng Tháp (Trung tâm

khuyến nông Vĩnh Long, 2011), mô hình sản xuất nấm rơm trái vụ ngoài trời tại

miền Bắc (Liêu Hoàng Dũng, 2011),...

Được hỗ trợ tích cực từ chính quyền địa phương và các trung tâm nghiên cứu,

người nông dân đã thuận lợi hơn trong thực hiện các kỹ thuật nuôi trồng nấm nhằm

đem lại hiệu quả kinh tế cao. Tuy nhiên, công tác khuyến nông hiện nay còn gặp

nhiều hạn chế trong khâu tuyên truyền cũng như khuyến khích đại đa số nông dân

sản xuất nấm áp dụng và triển khai thành công các mô hình nuôi trồng nấm (Hà

Châu, 2007), và vì vậy, đã một phần khiến cho vẫn còn rất nhiều nông dân thất bại

với nghề trồng nấm, dẫn đến bỏ nghề. Ngoài ra, việc áp dụng không nghiêm túc các

yêu cầu kỹ thuật do nghiên cứu không đúng, không học hỏi được kinh nghiệm từ

những mô hình thành công cũng là một nguyên nhân gây nên sự thất bại đó.

Mặt khác, việc áp dụng các mô hình trồng nấm tại Việt Nam chưa thật đồng bộ

về kỹ thuật cũng như định hướng phát triển, khiến cho chất lượng sản phẩm nấm

khác nhau trên cả nước, khả năng đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu không cao (Hà

Châu, 2007), đặc biệt là các tiêu chuẩn về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm

của thị trường EU. Cho đến nay, chỉ mới có tỉnh Đồng Nai đáng ghi nhận trong việc

áp dụng, triển khai một cách rộng rãi Tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt (GAP)

vào nuôi trồng, sản xuất nấm xuất khẩu, và bước đầu gặt hái những thành công nhất

định. Chính hạn chế này góp phần gây nên tình trạng phát triển chưa xứng với tiềm

năng của hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm Việt Nam.

c. Cách thức thu hoạch, bảo quản

Hiện nay, tình hình chung đối với công nghệ sau thu hoạch đối với mặt hàng rau

quả của nước ta vẫn còn yếu kém so với các nước khác. Điều này gây ra một khó

41

khăn của nghề trồng nấm ở nước ta đó là vẫn chưa có sư đầu tư đúng mức vào cơ sở

vật chất và kỹ thuật phục vụ hoạt động nuôi trồng, thu hoạch. Phần lớn nông dân

Việt Nam vẫn còn quan niệm đây là nghề phụ, tranh thủ, tận dụng các nguồn phụ

phẩm của nông nghiệp và lao động nhàn rỗi. Bên cạnh đó, một khó khăn khác là

người nuôi trồng nấm nước ta thiếu kiến thức về các phương pháp bảo quản và chế

biến, trong khi đó, nấm tươi sau thu hoạch cần phải tiêu thụ nhanh (Bộ Nông nghiệp

và phát triển nông thôn, 2009). Chính những nguyên nhân đó đã gây nên tình trạng

thất thoát lớn cho sản phẩm, hạn chế lượng xuất khẩu và tiêu dùng nội địa. Theo Bộ

NN&PTNT, tỉ lệ hao hụt nông sản dạng củ quả của nước ta là hơn 22% tổng sản

lượng, khá cao so với mức 10% của các nước trong khu vực (Minh Châu, 2011).

Trong hoạt động nuôi trồng nấm ở nước ta hiện nay, tổn thất sau thu hoạch thường

xảy ra ở giai đoạn thu hoạch, vận chuyển, xử lý ở nhà đóng gói và giai đoạn xếp vào

kho bảo quản.

Sơ đồ 2.1. Các hoạt động trong giai đoạn sau thu hoạch nấm ở Việt Nam

Tiêu dùng trong nước

Thu

Xử lý

Nhà

Đóng hoạch

trong

đóng

gói

(Nguồn: Lê Thị Nghiêm, 2007)

Khi thu hoạch, nhiều nông dân do không nắm rõ yêu cầu kỹ thuật đối với từng

loại nấm khác nhau, dẫn đến nấm bị trầy xướt, gãy đôi,... làm giảm giá trị thương

phẩm. Sau thu hoạch, đa phần người nông dân sử dụng các biện pháp thủ công

không đúng quy cách để bảo quản như dùng sọt mềm để chứa, mật độ chứa quá

dày, chất các sọt lên nhau hoặc xếp các sọt hàng quá khít,... khiến nấm bị dập, nát;

hoặc phơi nấm ngoài sân, trong kho không thoáng, không sạch sẽ,... tạo điều kiện

cho vi sinh vật gây bệnh cho nấm phát triển nhanh làm giảm chất lượng nấm, không

đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu, gây thiệt hại không ít. Ngoài ra, trong suốt

chặng đường vận chuyển đến nhà đóng gói để xử lý sơ bộ (cắt, tỉa,...), nấm có thể bị

rơi rớt, hoặc bị tác động gây dập, nát với số lượng lớn,...

Đóng

Bảo kiện

quản

Xuất khẩu trại

gói

lạnh

2.2.2.2. Về phía các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm Việt Nam

a. Chất lƣợng nguồn nhân lực

Một công ty xuất khẩu các mặt hàng nông sản nói chung, để có thể hoạt động tốt

từ khâu sản xuất đến kinh doanh cần có những bộ phận chuyên sâu trong các lĩnh

vực chế biến, đóng gói, quản lý chất lượng, tư vấn và tiến hành xuất nhập khẩu,... Ở

mỗi lĩnh vực, yêu cầu về mặt năng lực chuyên môn cũng như trình độ tay nghề của

người lao động phải cao nhằm đảm bảo tốt nhất hiệu quả công việc. Tuy nhiên, theo

thực trạng đã phân tích ở phần trên, có thể thấy ngoài việc ít đầu tư về cơ sở vật chất

để nâng cao hiệu suất, đa dạng hóa sản phẩm, phần lớn doanh nghiệp còn tập trung

khá hạn chế cho nguồn nhân lực, đặc biệt là về chất lượng của đội ngũ lao động

trong các khâu đã nêu.

Trong bài khảo sát, tác giả nhận được thông tin phản hồi đầy đủ từ 53 doanh

nghiệp xuất khẩu nấm trên cả nước. Trong số đó có 19 doanh nghiệp đã có xuất

khẩu nấm sang thị trường châu Âu, chiếm khoảng 35,85%. Đa số các doanh nghiệp

được hỏi đều đánh giá cao tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng nguồn nhân

lực trong kinh doanh xuất khẩu nấm. Tuy nhiên, khi được yêu cầu đánh giá mức độ

quan tâm thực tế đến vấn đề này thì trong số 19 doanh nghiệp đó, chỉ có 5 doanh

nghiệp thừa nhận rất quan tâm và đã có sự đầu tư đúng mức để phát triển chất

lượng của nguồn nhân lực cho các hoạt động (chiếm 26,32%). Đa số các doanh

nghiệp tự nhận xét có quan tâm nhưng chưa đầu tư hoặc đầu tư chưa đáng kể.

Biểu đồ 2.4. Mức độ quan tâm của doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm

sang thị trƣờng châu Âu đối với việc nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực

Không quan tâm lắm

0

Có quan tâm nhưng chưa đầu tư

Có quan tâm nhưng đầu tư chưa đáng kể

Rất quan tâm và đầu tư đúng mức

(Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả)

Như vậy, các doanh nghiệp đã bước đầu có những nhận thức đúng đắn về vai trò

42

26,32%

31,58%

42,11%

của đội ngũ công nhân viên lành nghề, có kiến thức chuyên môn tốt trong việc phát

triển hoạt động sản xuất kinh doanh nấm xuất khẩu của công ty, tuy nhiên vẫn chưa

có sự đầu tư thích hợp. Đây là yếu tố khá nhạy cảm, chịu ảnh hưởng trực tiếp từ

định hướng và quy mô hoạt động của công ty, và hơn nữa là chất lượng chung của

nguồn lao động trên địa bàn mà doanh nghiệp hoạt động.

b. Hoạt động xúc tiến xuất khẩu sản phẩm nấm

Như đã phân tích ở chương 1, hoạt động xúc tiến xuất khẩu đóng vai trò rất quan

trọng không chỉ đối với bản thân doanh nghiệp mà còn là nhân tố thúc đẩy sự phát

triển của nền kinh tế. Trên thực tế, các doanh nghiệp xuất khẩu nấm cũng không

quên đặt vấn đề này làm mối quan tâm hàng đầu khi thực hiện các kế hoạch kinh

doanh của mình. Hai phần ba số doanh nghiệp có phản hồi đầy đủ bài khảo sát của

tác giả đánh giá cao tầm quan trọng của một số vấn đề liên quan đến xúc tiến xuất

khẩu như xây dựng và phát triển thương hiệu, tham gia các hội chợ, triễn lãm

chuyên ngành trong nước và tại thị trường châu Âu, và sử dụng các công cụ quảng

bá trực tuyến. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 9% doanh nghiệp trong nhóm có xuất khẩu

nấm sang thị trường châu Âu cho rằng đã quan tâm và đầu tư đúng mức dành cho

các vấn đề này. Và có gần 60% doanh nghiệp trong nhóm này thừa nhận chưa đầu

tư đáng kể cho những hoạt động kể trên.

Biểu đồ 2.5. Mức độ quan tâm của doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm

sang thị trƣờng châu Âu đối với một số hoạt động xúc tiến xuất khẩu

52,63%

42,11% 31,58%

15,79%

0

0

Rất quan tâm và đầu

Có quan tâm nhưng

Có quan tâm nhưng

Không quan tâm tư đúng mức

đầu tư chưa đáng kể

chưa đầu tư

lắm

Xây dựng và phát triển thương hiệu Tham gia hội chợ triễn lãm chuyên ngành tại thị trường châu Âu Tham gia hội chợ quốc tế về nông sản/nấm tại Việt Nam Sử dụng các công cụ quảng bá trực tuyến

(Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả)

Ngoài ra, khi được hỏi đến tần suất tham dự các hội chợ triễn lãm chuyên ngành

43

tại châu Âu và trong nước từ năm 2005 đến nay, tất cả 19 doanh nghiệp nói trên đều

xác nhận tham gia ít nhất một lần trong năm. Trong số đó có 5 doanh nghiệp (chiếm

25,89%) thường xuyên tham gia tất cả các hội chợ, triễn lãm có liên quan đến ngành

nấm trong và ngoài nước, đạt tần suất trên 4 lần trong năm. Đây cũng chính là yếu

tố quan trọng đánh giá rõ mức độ quan tâm của doanh nghiệp đến việc tìm hiểu, học

hỏi thị trường trong và ngoài nước.

Biểu đồ 2.6. Tần suất tham dự các hội chợ, triển lãm chuyên ngành trong nƣớc

và tại châu Âu của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm

(Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả)

Mặc dù hầu hết các doanh nghiệp đều đánh giá cao vai trò của các hoạt động xúc

tiến xuất khẩu đến tình hình kinh doanh nhưng trên thực tế triển khai áp dụng, nhiều

doanh nghiệp vẫn còn gặp không ít vướng mắc. Như việc tham gia hội chợ triển lãm

chuyên ngành, có thể kể đến một số nguyên nhân khiến cho tần suất tham gia của

các doanh nghiệp còn tương đối thấp như sau:

Thứ nhất, sự thiếu chủ động của doanh nghiệp trong việc tiếp cận thị trường châu

Âu. Nhiều doanh nghiệp do có sẵn bạn hàng quen thuộc trên thị trường này nên có

tâm lý chung là ỷ lại, ít đào sâu khai thác thêm về đặc điểm nhu cầu cũng như thị

hiếu của người tiêu dùng khu vực này. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ về mặt kinh phí từ

phía Nhà nước chưa thực sự phát huy hiệu quả trong việc giúp đỡ, khuyến khích

doanh nghiệp đầu tư cho hoạt động này.

Thứ hai, thiếu đầu mối thông tin cũng như thiếu sự tập hợp các doanh nghiệp

trong việc tiếp cận, tham gia các sự kiện chuyên ngành. Hiện tại, chưa có một

nhiều hơn 4 lần/năm 2 - 4 lần/năm

5%

26%

69%

44

1 lần/ năm

nguồn thông tin nào chính thức và có thể phổ biến rộng rãi về các vấn đề tương tự

đến hầu hết doanh nghiệp, do vậy thông tin đến được với doanh nghiệp vẫn chưa

đầy đủ và chính xác. Ngoài ra, việc tham gia, học hỏi của các doanh nghiệp nhìn

chung rất lẻ tẻ, chưa có sự liên kết để chia sẻ nguồn kiến thức cũng như kinh

nghiệm áp dụng. Điều này hạn chế rất nhiều khả năng liên kết tạo sự phát triển bền

vững chung cho các doanh nghiệp.

c. Kênh phân phối xuất khẩu

Theo số liệu khảo sát, tất cả các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu nấm sang thị

trường châu Âu đều xuất khẩu qua trung gian, trong đó 36,58% doanh nghiệp xuất

khẩu thông qua nhà nhập khẩu châu Âu, còn lại là thông qua các đại lý phân phối.

Biểu đồ 2.7. Kênh phân phối xuất khẩu nấm của Việt Nam sang châu Âu

(Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả)

Trong hoàn cảnh hoạt động kinh doanh xuất khẩu nấm của nước ta chỉ mới bắt

đầu phát triển, quy mô và năng lực hoạt động của doanh nghiệp lớn, thì việc xuất

khẩu thông qua trung gian là biện pháp hiệu quả, an toàn nhằm giảm chi phí cũng

như giảm rủi ro trong quá trình xuất khẩu. Ngoài ra, cũng vì sự thiếu thông tin về

thị trường châu Âu cũng như hệ thống phân phối rau quả tại thị trường này mà các

doanh nghiệp đều chọn giải pháp an toàn là tiếp cận thông qua trung gian xuất khẩu.

Tuy nhiên, về lâu về dài, hình thức xuất khẩu này sẽ gây ảnh hưởng rất nhiều đến

khả năng kiểm soát, nắm bắt thị trường một cách sâu sát của doanh nghiệp, và đồng

thời hạn chế năng lực cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường châu Âu do

nguồn

gốc xuất xứ cũng như thương hiệu của sản phẩm hầu như không được biết đến.

Thông qua đại lý 68%

45

Thông qua nhà nhập khẩu ở châu Âu 32%

d. Sự liên kết của các doanh nghiệp trong ngành nấm

Trong phần trả lời dành cho tạp chí Vietnam Business Forum (thuộc Phòng

Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) về vấn đề liên kết doanh nghiệp, TS. Đoàn

Duy Khương, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI),

Chủ tịch Hội đồng Tư vấn Kinh doanh Asean (ASEAN – BAC) đã nhận định,

“nhận thức của đa số doanh nghiệp về tầm quan trọng của liên kết vẫn còn hạn hẹp,

đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ” (Tạp chí Vietnam Business Forum, 2011).

Trên thực tế, các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm cũng không nằm ngoài

nhận định này.

Biểu đồ 2.8. Đánh giá của doanh nghiệp xuất khẩu nấm vào thị trƣờng châu

Âu về vấn đề hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm xuất khẩu với các doanh nghiệp

cùng ngành

16%

11%

Rất quan tâm và có đầu tư đúng mức Có quan tâm nhưng đầu tư chưa đáng kể Có quan tâm nhưng chưa đầu tư Không quan tâm lắm

(Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả)

Theo kết quả khảo sát của tác giả, có 27/53 doanh nghiệp đánh giá thực trạng của

vấn đề liên kết, hỗ trợ sản xuất và xuất khẩu nấm giữa các doanh nghiệp trong

ngành ở mức chưa tốt, 2 doanh nghiệp cho là hòan toàn không tốt. Bên cạnh đó, khi

46

10%

63%

được hỏi về mức độ quan tâm thực tế đối với vấn đề hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm

xuất khẩu với các doanh nghiệp cùng ngành trong thời gian qua, có 3 trong số 19

doanh nghiệp có xuất khẩu nấm sang thị trường châu Âu (chiếm 15,79%) cho rằng

không quan tâm lắm đến vấn đề này và 2 doanh nghiệp tự nhận xét là rất quan tâm

và có đầu tư đúng mức cho vấn đề này (chiếm 10,52%).

Biểu đồ 2.9. Đánh giá của doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm về sự liên

kết, hỗ trợ sản xuất và xuất khẩu giữa các doanh nghiệp trong ngành

50,94%

37,74%

7,55%

0

Hoàn toàn không tốt

(Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả)

Từ kết quả trên có thể thấy rằng, sự liên kết giữa các doanh nghiệp kinh doanh

xuất khẩu nấm hiện nay vẫn còn lỏng lẻo. Điều này vô hình trung tạo điều kiện cho

sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp trong nước cùng hoạt động ở

lĩnh vực này. Hơn nữa, việc thiếu liên kết, hoạt động nhỏ lẻ sẽ khiến cho các doanh

nghiệp nhỏ phải từ chối nhiều đơn đặt hàng lớn của các công ty nước ngoài do hạn

chế về năng lực, yếu kém trong công nghệ sản xuất không thể đáp ứng được yêu

cầu về số lượng cũng như chất lượng của đối tác (Tạp chí Vietnam Business Forum,

2011).

2.2.2.3. Tại thị trƣờng châu Âu

a. Xu hƣớng tiêu dùng

Thị trường thực phẩm tại EU mang tính cạnh tranh rất cao và thường xuyên thay

đổi do sử chuyển đổi xu hướng tiêu dùng của người dân. Hiện nay, những xu hướng

quan trọng trong tiêu dùng các mặt hàng rau quả tại thị trường này liên quan đến

các vấn đề về sức khỏe, tiện lợi, giá cả, các sản phẩm hữu cơ và mang nét truyền

thống dân tộc các nơi trên thế giới.

Về sức khỏe, ngày càng có nhiều người tiêu dùng châu Âu quan tâm đến vấn đề

Chưa tốt Bình thường Tốt Rất tốt

3,77%

47

48

này và sẵn sàng mua các sản phẩm có lợi nhiều cho sức khỏe. Rau củ, cung cấp

nhiều vitamin, chất xơ và khoáng chất, là sự lựa chọn hàng đầu của nhiều người tiêu

dùng như một trong những biện pháp giúp cuộc sống của họ khỏe mạnh hơn. Hiện

nay, EU đang khuyến khích người dân trong khối nên ăn ít nhất 200g rau củ mỗi

ngày, đồng thời tài trợ cho nhiều cuộc vận động nhằm đẩy mạnh việc tiêu thụ rau ở

thị trường này (Centre for the Promotion of Imports from developing countries,

2011).

Về vấn đề tiện lợi, nhu cầu đối với các sản phẩm rau quả tiện lợi đang gia tăng tại

các khu vực đô thị khá giả, đặc biệt ở các quốc gia phía Tây Bắc của khối như Anh,

Đức và Hà Lan. Các xu hướng nổi bật hiện nay gồm có:

- Các loại rau củ hỗn hợp được chế biến và cắt từng phần nhỏ để ăn được ngay

với nước sốt riêng, có sẵn dao, nĩa;

- Các loại “Snacks” rau củ;

- Cách thức đóng gói hiện đại như những hộp nhỏ hoặc gói nhỏ giữ thực phẩm

tươi và dễ mang đi, dễ đóng mở, sử dụng,... (Centre for the Promotion of Imports

from developing countries, 2011).

Về giá cả, Hà Lan, Anh quốc, Pháp và các thành viên EU ở phía Đông là những

thị trường rất nhạy cảm với giá, thường ưa chuộng và tiêu thụ nhiều các mặt hàng

giá rẻ. Đức luôn là một thị trường đặc biệt chú ý đến giá cả với hệ thống chặt chẽ

các cửa hàng giảm giá mạnh. Với tình hình kinh tế hiện nay và khủng hoảng nợ

công đang bùng nổ ở châu Âu, giá cả trở thành vấn đề quan trọng được quan tâm

hàng đầu, và xu hướng tiêu dùng hàng có giá rẻ đang trở nên phổ biến ở hầu hết các

nước thành viên EU (Centre for the Promotion of Imports from developing

countries, 2011).

Về các sản phẩm hữu cơ, doanh số của các sản phẩm này tại thị trường các nước

thành viên EU đang ngày một tăng lên rất nhiều. Đức, Thụy Điển và Đan Mạch là

những quốc gia đi đầu trong tiêu thụ các sản phẩm hữu cơ, tiếp đến là Pháp, Anh và

một số quốc gia khác (Centre for the Promotion of Imports from developing

countries, 2009).

Về các sản phẩm truyền thống dân tộc từ các nơi trên thế giới, nhu cầu cho các

sản phẩm này tăng lên nhanh chóng, do việc gia tăng thành phần dân cư từ các dân

49

tộc khác tại nhiều quốc gia châu Âu. Ngày càng có nhiều người tiêu dùng châu Âu

yêu thích các món ăn mang hương vị từ các quốc gia khác. Xu hướng này cũng thể

hiện rõ ở việc ưa chuộng các loại rau củ và trái cây từ các nước nhiệt đới của các

quốc gia thành viên EU. Trong đó, Anh và Pháp là 2 quốc gia có xu hướng tiêu

dùng như vậy dễ nhận thấy và nổi bật nhất (Centre for the Promotion of Imports

from developing countries, 2009).

Với xu hướng tiêu dùng như hiện nay, thị trường EU vừa mở ra nhiều cánh cửa

cho mặt hàng nấm Việt Nam nhưng đồng thời cũng tạo nên rào cản khá lớn. Các

mặt hàng nấm của Việt Nam tuy khá đa dạng nhưng chủ yếu ở dạng tươi. Nấm chế

biến xuất khẩu vào EU chỉ chiếm 30%, trong đó phần lớn là các sản phẩm không

dùng ngay mà phải chế biến lại. Do vậy, mặt hàng nấm các loại nhập khẩu vào thị

trường này của Việt Nam không đáp ứng được thị hiếu tiêu dùng của đa số người

dân trong khối, và vì thế, không được bày bán rộng rãi. Đây cũng là một trong

những nguyên nhân khiến cho lượng nấm xuất khẩu của nước ta vào thị trường EU

vẫn còn hạn chế. Đồng thời, khả năng đáp ứng thị hiếu tiêu dùng cũng ảnh hưởng

rất nhiều đến năng lực cạnh tranh của mặt hàng nấm Việt Nam trên thị trường này.

Vì thế, các doanh nghiệp nước ta cần phải nắm bắt rõ xu hướng hiện tại, từ đó

mạnh dạn đầu tư phát triển và đa dạng hóa sản phẩm nhằm đáp ứng nhu cầu của

người tiêu dùng nấm tại thị trường châu Âu, đồng thời nâng cao khả năng cạnh

tranh của các sản phẩm nấm Việt Nam so với các nước khác trên thế giới.

b. Nguồn cung cấp sản phẩm nấm trên thị trƣờng châu Âu

Theo thống kê của Tổ chức lương nông Liên hợp quốc (FAO), hàng năm thị

trường EU nhập khẩu hơn 300 nghìn tấn nấm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong khối.

Bên cạnh đó, EU cũng đồng thời là khu vực sản xuất nấm nhiều thứ hai trên thế

giới, chiếm 29% sản lượng nấm toàn cầu năm 2010. Tại một số nước trong khối

EU, ngành sản xuất nấm đã trở thành một ngành công nghiệp, quy trình sản xuất

được tự động hóa gần như hoàn toàn. Nhờ vậy, sản lượng hằng năm luôn ở mức cao

(trên 1 triệu tấn), chủ yếu là các loại nấm ưa nhiệt độ thấp như nấm mỡ, nấm sò.

Tuy nhiên, do điều kiện thời tiết khắc nghiệt không thuận tiện cho nuôi trồng

nấm quanh năm, ảnh hưởng đến sản lượng thu hoạch không cao, thêm vào đó là nhu

cầu tiêu thụ các sản phẩm có lợi cho sức khỏe như nấm của người dân ngày một

tăng nhanh, các nước trong khối đã đẩy mạnh nhập khẩu nấm sản xuất từ các nước

nhiệt đới, trong đó có Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của EU. Hơn nữa,

trong vài năm trở lại đây, xu hướng chuộng các sản phẩm có giá rẻ của người dân

đang tăng lên do ảnh hưởng của tình hình kinh tế trong vực. Đây thực sự là cơ hội

rất tốt cho sản phẩm nấm của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường này.

Biểu đồ 2.10. Khối lƣợng nấm cung cấp trên thị trƣờng EU

từ sản xuất trong khối và nhập khẩu trong giai đoạn 2005 – 2010

ĐVT: nghìn tấn

(Nguồn: Tổng hợp từ thống kê của Tổ chức Lương nông Liên hợp quốc)

Theo nhiều chuyên gia, khó khăn lớn nhất của Việt Nam hiện nay là chưa xây

dựng được thương hiệu nấm trên thị trường EU và cả trên thế giới, vì vậy các sản

phẩm nấm của Việt Nam khó có thể cạnh tranh với các nước sản xuất nấm hàng đầu

như Trung Quốc – chiếm hơn 87% sản lượng nấm xuất khẩu trên thế giới năm

2010. Mặt khác, do điều kiện và năng lực sản xuất trong nước bị hạn chế bởi nhiều

yếu tố nên sản lượng nấm Việt Nam xuất sang thị trường EU còn rất thấp (chỉ

chiếm khoảng 1% tổng lượng nấm nhập khẩu vào EU). Vì vậy, vị thế của Việt Nam

trên thị trường tiêu thụ nấm của EU vẫn chưa có, và nếu như Việt Nam không có

biện pháp thúc đẩy hoạt động xuất khẩu cũng như phát triển ngành nấm trong nước

thì khả năng mất đi thị trường tiềm năng như EU là rất cao.

2.3. Đánh giá thực trạng

2.3.1. Kết quả đạt đƣợc

1.400

1.200

314 312

319

303 367

379 1.000

800

600

400

1.047 1.033

1.110

1.008 978 1.010

200

0

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Sản xuất trong khối

50

Nhập khẩu

51

Mặc dù ngành kinh doanh nấm xuất khẩu nấm vừa được khôi phục trong những

năm gần đây và sản phẩm nấm của Việt Nam vẫn còn khá xa lạ đối với thị trường

khó tính như EU, nhưng với những thuận lợi và tiềm năng phát triển vốn có, hoạt

động xuất khẩu các mặt hàng nấm của Việt Nam sang thị trường EU trong giai đoạn

2005 – 2011 đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận.

Thứ nhất, sản lượng và kim ngạch xuất khẩu nấm sang thị trường này tuy thấp,

chỉ khoảng 4 nghìn tấn/năm tương đương mức kim ngạch 5,1 triệu USD, nhưng đã

đóng góp khoảng 16% vào tăng trưởng chung của xuất khẩu nấm Việt Nam. Bên

cạnh đó, nhập khẩu của EU đối với mặt hàng nấm Việt Nam chiều hướng tăng và ít

biến động và được dự báo sẽ còn gia tăng trong những năm tới.

Thứ hai, cơ cấu mặt hàng nấm của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường EU khá đa

dạng và phong phú, có sự gia tăng về chủng loại và đáp ứng được phần lớn nhu cầu

thị trường về nấm nguyên liệu và một phần không nhỏ nấm chế biến các loại.

Thứ ba, mặc dù giá trị mang về cho nền kinh tế còn khá khiêm tốn, nhưng hoạt

động sản xuất và xuất khẩu nấm sang thị trường châu Âu trong giai đoạn này cũng

đã góp phần giải quyết công ăn việc làm cho hàng nghìn lao động nông thôn, góp

phần xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội.

Ngoài ra, về phía người nông dân và doanh nghiệp còn gặt hái được những thành

tựu sau:

Về phía người nông dân nuôi trồng nấm, nhận thức về giá trị kinh tế của cây nấm

đã dần được thay đổi và đã có sự đầu tư nghiên cứu trong việc phát triển các mô

hình trồng nấm chuyên nghiệp, hướng đến đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường

EU và các nước trên thế giới. Tuy chỉ mới xuất hiện ở một số địa phương tiêu biểu,

nhưng kết quả trên rất đáng được ghi nhận.

Về phía doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm sang thị trường châu Âu, đã có

sự quan tâm của doanh nghiệp cho hoạt động xúc tiến xuất khẩu, cũng như nâng cao

chất lượng nguồn nhân lực phục vụ cho việc sản xuất, kinh doanh. Bên cạnh đó,

trong cộng đồng doanh nghiệp xuất khẩu nấm cũng đã xuất hiện một số doanh

nghiệp chuyên doanh xuất khẩu nấm với sự đầu tư nghiêm túc về quy mô hoạt động

và chiến lược phát triển.

2.3.2. Những trở ngại

52

Bên cạnh những kết quả nổi bật đã được đề cập, thực trạng chung của hoạt động

xuất khẩu sản phẩm nấm Việt Nam sang thị trường EU giai đoạn 2005 - 2011 vẫn

bộc lộ những mặt tồn tại đáng nhắc đến.

Thứ nhất, năng lực cạnh tranh của sản phẩm nấm Việt Nam vẫn còn yếu kém.

Theo thực trạng đã phân tích, phần lớn lượng nấm xuất khẩu của nước ta sang thị

trường châu Âu là nấm nguyên liệu thô, các sản phẩm nấm chế biến theo thị hiếu,

nhu cầu của người tiêu dùng rất ít, hầu hết là chế biến tạm thời. Sản phẩm kém đa

dạng cộng với phương thức xuất khẩu như vậy khiến cho nấm của Việt Nam ít được

người tiêu dùng châu Âu biết đến vì hầu như khi nhập khẩu vào thị trường này, các

nhà nhập khẩu đã chế biến lại và bán ra thị trường với nhãn mác khác. Điều này gây

ảnh hưởng đến việc xây dựng hình ảnh nấm Việt Nam trong mắt khách hàng, và

thực tế là đến nay, nấm cũng như gạo, chè, cà phê,... vẫn chưa có thương hiệu trên

thị trường thế giới. Chính những hạn chế này đã khiến năng lực cạnh tranh của sản

phẩm nấm Việt Nam ở mức rất thấp.

Thứ hai, thiếu sự quản lý sâu sát đối với hoạt động kinh doanh xuất khẩu nấm

trong nước.

Cho đến nay, quyền lợi của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm vẫn

được bảo đảm chung với các ngành hàng rau quả khác bởi Hiệp hội Rau quả Việt

Nam. Tuy nhiên, sự quản lý chung chỉ phù hợp với tình hình trước đây, khi hoạt

động kinh doanh nấm xuất khẩu chưa phát triển như hiện nay với số lượng doanh

nghiệp tham gia ngành ngày một tăng. Việc gia tăng số lượng doanh nghiệp

cũng

làm phát sinh những vấn đề liên quan đến việc đảm bảo quyền lợi chính đáng của

nhiều đối tượng kinh doanh cũng như đòi hỏi một định hướng chung cho sự phát

triển của các doanh nghiệp nhằm trực tiếp hạn chế sự cạnh tranh không lành mạnh

trong ngành.

Thứ ba, thiếu môi trường cạnh tranh lành mạnh, có thể liên kết thế mạnh của các

doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm theo hướng hợp tác bình đẳng, cùng phát

triển.

Đây là hạn chế chịu tác động từ việc thiếu sự quản lý chung đối với hoạt động

của các doanh nghiệp trong ngành. Hiện nay, trong nội bộ ngành đã xuất hiện

những biểu hiện “tranh mua, tranh bán”, cạnh tranh không công bằng, đấu đá lẫn

53

nhau giữa các công ty kinh doanh nấm xuất khẩu trong nước. Việc như vậy không

chỉ khiến quyền lợi của những tổ chức kinh doanh có sự đầu tư nghiêm túc về công

sức, tài sản và trí lực cho việc chuyên doanh sản phẩm nấm không được đảm bảo so

với những doanh nghiệp kinh doanh vì lợi ích trước mắt của mặt hàng nấm mang

lại, không đầu tư cho sự phát triển chung ngành, mà còn ảnh hưởng lâu dài đến sự

phát triển của sản phẩm nấm Việt Nam.

Thứ tư, thiếu định hướng lâu dài cho nghề sản xuất nuôi trồng nấm đáp ứng nhu

cầu trong nước nói chung cũng như phục vụ xuất khẩu nói riêng. Tồn tại này là sự

tổng hợp từ 2 thiếu sót khá lớn rút ra từ thực trạng xuất khẩu nấm sang thị trường

EU của Việt Nam.

Một là, thiếu định hướng phát triển nghề trồng nấm theo hướng tập trung với quy

mô lớn. Thực trạng cho thấy, việc sản xuất nấm vẫn còn nhỏ lẻ, rời rạc, chất lượng

không đảm bảo, năng suất không ổn định. Việc sản xuất, nuôi trồng nấm theo

hướng tập trung với quy mô lớn có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển của ngành

nấm nói chung, đồng thời tác động tích cực đến việc thúc đẩy xuất khẩu nấm ra thế

giới. Bên cạnh đó, sản xuất tập trung giúp cho việc triển khai áp dụng theo diện

rộng các mô hình nuôi trồng nấm đạt tiêu chuẩn gặp nhiều thuận lợi và dễ dàng hơn,

giúp ổn định và nâng cao chất lượng cũng như sản lượng nấm cung cấp cho các thị

trường.

Hai là, thiếu mục tiêu chung cho việc nâng cao chất lượng nấm sản xuất trong cả

nước, phục vụ xuất khẩu cũng như cung ứng cho thị trường nội địa. Như đã đề cập,

mỗi vùng trong nước ta có một điều kiện nuôi trồng nấm khác nhau, đồng thời khả

năng áp dụng các tiêu chuẩn về kỹ thuật trong nuôi trồng nhằm đảm bảo chất lượng

cũng khác nhau.Tuy nhiên, nhiều cách nuôi trồng khác nhau vẫn có thể cho một kết

quả tốt như nhau nếu có hướng chung để điều chỉnh và quan trọng là biết cách điều

chỉnh các công tác có liên quan. Việc đặt ra mục tiêu phấn đấu trong nuôi trồng, sản

xuất để nâng cao chất lượng chung cho nấm Việt Nam ngoài mục đích hướng đến

xuất khẩu còn có tầm nhìn xa hơn trong việc thúc đẩy tiêu dùng nấm trong nước, cải

thiện sức khỏe của người dân.

Ngoài những mặt tồn tại chung kể trên, riêng đối với từng đối tượng có sự liên hệ

trực tiếp đến hoạt động kinh doanh xuất khẩu nấm sang thị trường châu Âu là người

54

nông dân và nhà doanh nghiệp, cũng có một số hạn chế nhất định.

- Về phía người nông dân

Thứ nhất, nhận thức của người nông dân về tầm quan trọng của cây nấm cũng

như sự phát triển của nghề trồng nấm nói chung vẫn chưa toàn diện. Trên thực tế, đa

số nông dân tham gia nuôi trồng nấm ở nước ta đều là những người thiếu thốn trong

cuộc sống, không có đất đai canh tác. Việc sản xuất nhỏ lẻ, manh múng và thiếu đầu

tư cho cơ sở vật chất là điều dễ hiểu.

Thứ hai, người nông dân có tâm lý xem nghề trồng nấm như một hoạt động thời

vụ lúc nông nhàn, ngại đầu tư cho cơ sở vật chất cũng như thiếu kiên nhẫn trong

việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật mới khác với phương pháp nuôi trồng và thu

hoạch truyền thống. Hạn chế này của người nông dân cũng một phần chịu tác động

từ việc nhận thức chưa hoàn chỉnh nêu trên. Một nguyên nhân nữa cũng gây ảnh

hưởng đến tâm lý này là chất lượng hoạt động của công tác khuyến nông đến người

nông dân chưa cao, chưa triệt để khiến họ bất an và không thấy được sự cần thiết

phải thực hiện.

- Về phía nhà doanh nghiệp

Nhìn chung, doanh nghiệp vẫn còn hạn hẹp trong nhận thức về tầm quan trọng

của việc phát triển cây nấm Việt Nam vươn tầm quốc tế cũng như vai trò tiên phong

của doanh nghiệp trong công cuộc xây dựng và phát triển hình ảnh nấm Việt Nam

trên thị trường thế giới. Hạn chế này thể hiện rõ qua những tồn tại dưới đây:

Thứ nhất, doanh nghiệp chưa có sự đầu tư nghiêm túc về quy mô, chiến lược

kinh doanh. Như đã phân tích, yếu tố này tác động rất nhiều đến sự tồn tại lâu dài

của doanh nghiệp trong ngành, nó quyết định việc doanh nghiệp sẽ phấn đầu

phát

triển bền vững với sản phẩm nấm hay chỉ chạy theo lợi nhuận trước mắt.

Thứ hai, chất lượng của đội ngũ lao động ở đa số doanh nghiệp kinh doanh xuất

khẩu nấm còn thấp. Đây là yếu tố chịu ảnh hưởng trực tiếp một phần từ thực trạng

thiếu đầu tư vào quy mô sản xuất, đồng thời bị tác động bởi mặt bằng chung của

nguồn nhân lực đầu vào.

Thứ ba, doanh nghiệp chưa chủ động tiến hành các hoạt động xúc tiến xuất khẩu,

đặc biệt là khâu tiếp cận thông tin về thị trường châu thông qua các hội chợ, triển

lãm chuyên ngành trong và ngoài nước. Sự bị động trong công tác tìm hiểu, khai

55

phá thị trường, đặc biệt là thị trường tiềm năng như EU đối với hoạt động kinh

doanh xuất khẩu nấm Việt Nam là hạn chế lớn cản trở sự phát triển của doanh

nghiệp. Việc nắm bắt thông tin sẽ giúp cho doanh nghiệp chủ động hơn trong việc

điều chỉnh chiến lược, kế hoạch kinh doanh cho phù hợp với yêu cầu luôn thay đổi

của thị trường các nước châu Âu.

Thứ tư, sự liên kết của doanh nghiệp trong ngành nhằm hướng đến sự phát triển

bền vững, an toàn còn khá lỏng lẻo, thiếu sự chủ động. Hiện nay, phần lớn doanh

nghiệp vẫn có tâm lý “tranh mua, tranh bán”, tạo môi trường cạnh tranh không lành

mạnh, bất ổn. Hơn nữa, có những doanh nghiệp chỉ chạy theo lợi nhuận, kinh doanh

những sản phẩm có giá trị xuất khẩu cao mà không chú trọng đầu tư cho sự phát

triển lâu dài. Trước sự cạnh tranh không công bằng đó, đòi hòi các doanh nghiệp có

sự đầu tư cho sản phẩm nấm phải thắt chặt sự đoàn kết, hợp tác, bảo vệ quyền lợi

của nhau, hỗ trợ nhau cùng phát triển.

Để thúc đẩy có hiệu quả hoạt động xuất khẩu nấm sang thị trường châu Âu, bên

cạnh các hạn chế cần khắc phục, Việt Nam còn phải đối mặt với nhiều thách thức

đặt ra cho sự phát triển của ngành này.

Thứ nhất, tình hình bất ổn về kinh tế do ảnh hưởng của khủng hoảng nợ công

đang diễn ra ở châu Âu nếu diễn biến theo chiều hướng xấu sẽ ảnh hưởng đến

thương mai toàn cầu. Và vì vậy, hoạt động kinh doanh xuất khẩu nói chung của

nước ta sang thị trường này cũng có khả năng bị ảnh hưởng rất cao.

Thứ hai, châu Âu, chủ yếu là khối EU, là thị trường khắt khe, nghiêm ngặt về

chất lượng hàng nông sản nói chung (trong đó có nấm). Và riêng từng mặt hàng còn

có thêm những quy định cụ thể rất phức tạp. Đối với kinh doanh xuất khẩu nấm

Việt Nam vào thị trường này, thách thức lớn nhất cho các doanh nghiệp vẫn là đáp

ứng các tiêu chuẩn về chất lượng ngay từ khâu sản xuất trong nước.

Thứ ba, trong trường hợp Dự thảo GSP mới của EU chính thức được áp dụng và

có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2014 và Việt Nam không còn được hưởng ưu đãi GSP

trong tương lai gần, đây sẽ là một thách thức nữa đối với các doanh nghiệp Việt

Nam khi đầu tư xuất khẩu sản phẩm nấm vào thị trường này do chi phí xuất khẩu

tăng cao, có thể vượt quá năng lực của doanh nghiệp.

Thứ tư, đối thủ cạnh tranh của sản phẩm nấm Việt Nam trên thị trường này đến

56

từ Trung Quốc – quốc gia sản xuất và xuất khẩu nấm hàng đầu với nhiều chủng loại

quý hiếm, bổ dưỡng cũng như đa dạng về loại sản phẩm. Bên cạnh đó, còn có Thái

Lan, Nhật Bản,... cũng là các đối thủ lớn mà Việt Nam phải cạnh tranh để trụ vững

trên thị trường EU. Những đối thủ này không chỉ mạnh về thương hiệu sản phẩm

mà còn mạnh cả về yếu tố khoa học công nghệ, là những hạn chế lớn nhất của Việt

Nam hiện nay.

Việc nhận định khó khăn, thách thức cũng như đánh giá nghiêm túc các mặt tồn

tại là cơ sở để phía Việt Nam có thể đưa ra những giải pháp thiết thực nhằm phát

triển hoạt động kinh doanh xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trường EU.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2

Từ những cơ sở lý luận làm nền tảng ở chương một, trong chương hai, tác giả đã

tập trung phân tích thực trạng xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trường châu Âu

thông qua sự tìm hiểu về thị trường EU trong giai đoạn 2005 – 2011 và các nhân tố

ảnh hưởng nhằm đánh giá đầy đủ, khách quan về các mặt tồn tại hạn chế sự phát

triển của ngành nấm Việt Nam. Việc phân tích được dựa trên nguồn thông tin thứ

cấp từ các báo cáo chuyên ngành trong nước và các cơ quan thống kê có uy tín trên

thế giới, và nguồn sơ cấp từ việc khảo sát thực tế 53 doanh nghiệp xuất khẩu nấm,

trong đó có 19 doanh nghiệp xuất khẩu sang thị trường EU. Ngoài đánh giá những

mặt tồn tại, tác giả còn nêu lên những kết quả đã đạt được đồng thời nhận định

thách thức trong thời gian tới đối với hoạt động xuất khẩu nấm của Việt Nam sang

thị trường EU nói riêng và cả châu Âu nói chung. Đây là tiền đề để tác giả đề xuất

các giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị

trường châu Âu, chủ yếu là thị trường EU, giai đoạn 2012 – 2020.

57

Chƣơng 3: CÁC GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU NẤM

CỦA VIỆT NAM SANG THỊ TRƢỜNG CHÂU ÂU GIAI ĐOẠN 2012 – 2020

3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp

3.1.1. Triển vọng xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị trƣờng châu Âu

Mặc dù kết quả đạt được vẫn còn khá khiêm tốn so với tiềm năng, nhưng xuất

khẩu sản phẩm nấm của Việt Nam sang thị trường châu Âu vẫn có nhiều triển vọng

trong tương lai.

Thứ nhất, xu hướng tiêu dùng các sản phẩm rau quả hữu cơ đang lan rộng trong

cộng đồng người dân các nước châu Âu, đặc biệt là các nước thành viên EU. Những

biến đổi về khí hậu đã khiến người dân các nước này đặc biệt quan tâm đến vấn đề

sức khỏe trong ăn uống, sinh hoạt,... Trong số những sản phẩm cớ lợi cho sức khỏe,

nấm là một sản phẩm đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về giá trị dinh dưỡng cũng như

vệ sinh, đặc biệt an toàn đối với con người.

Thứ hai, xu hướng ưu tiên tiêu dùng các sản phẩm có giá hợp lý đã hình thành và

đang phát triển trong nhận thức của người tiêu dùng các nước châu Âu. Tâm lý này

chịu ảnh hưởng từ tình hình kinh tế khó khăn hiện nay với khủng hoảng nợ công

đang diễn biến theo chiều hướng khó dự đoán. Cắt giảm chi tiêu là biện pháp hàng

đầu của người dân châu Âu nhằm đối phó lâu dài với những bất ổn này. Trong khi

đó, Việt Nam đang có lợi thế về các sản phẩm nấm giá rẻ so với các nước khác như

Trung Quốc, Thái Lan,...

Thứ ba, quan hệ thương mại đầu tư giữa Việt Nam và EU đang tiến triển tốt đẹp

và có những biểu hiện hợp tác tích cực, bền vững. Cột mốc quan trọng đánh dấu sự

phát triển trong mối quan hệ giữa hai bên là sự kiện ngày 04/10/2010, Việt Nam và

EU chính thức ký kết Hiệp định khung về đối tác và hợp tác toàn diện (PCA) tại

Brussels, Bỉ, tạo khuôn khổ cho việc xây dựng quan hệ đối tác bình đẳng, hợp tác

toàn diện và lâu dài giữa Việt Nam và EU trong thế kỉ 21. Bên cạnh đó, cả hai bên

đang hướng đến ký kết Hiệp định thương mại tự do (FTA) nhằm nâng tầm mối quan

hệ Việt Nam – EU (Đặng Khanh, 2010).

3.1.2. Một số vấn đề cần giải quyết liên quan đến mặt tồn tại trong thực trạng

xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị trƣờng châu Âu giai đoạn 2005 – 2011

Những mặt còn tồn tại trong thực trạng xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị trường

58

châu Âu giai đoạn 2005 – 2011 gợi lên một số vấn đề cần phải giải quyết nhằm

hướng đến mục tiêu phát triển hoạt động sản xuất và xuất khẩu nấm nói chung trong

cả nước, mà nếu như không có biện pháp khắc phục có thể gây tác động tiêu cực

đến sự phát triển của cả ngành nấm.

Thứ nhất, việc thiếu định hướng cho nghề sản xuất nuôi trồng nấm đáp ứng nhu

cầu trong nước nói chung cũng như phục vụ xuất khẩu nói riêng cho thấy sự quan

tâm còn hạn chế cho việc hoạch định chiến lược lâu dài đối với sự phát triển bền

vững và mang tính đột phá của ngành nấm. Như đã đề cập, Việt Nam có rất nhiều

tiềm năng để phát triển nghề trồng nấm phục vụ cho nhu cầu trong nước lẫn xuất

khẩu, tuy nhiên đến nay, nghề này vẫn chưa thực sự được khai thác đúng với tiềm

năng vốn có. Trên thực tế, Việt Nam vẫn chưa có quy hoạch phân vùng phát triển

nghề nuôi trồng nấm và chưa đa dạng chủng loại nấm do thiếu cơ sở nghiên cứu đạt

tiêu chuẩn quốc tế. Việt Nam cũng chưa có trung tâm nghiên cứu, chuyển giao công

nghệ trồng nấm cấp vùng nên gây nhiều hạn chế trong công tác hướng dẫn kỹ thuật

cho từng hộ nuôi trồng nấm ở nông thôn (Thế Dũng, 2011). Trong thời gian sắp tới,

nếu tình hình vẫn không cải thiện, thì mục tiêu đạt 1 triệu tấn nấm đến năm 2020 và

giải quyết việc làm cho 1 triệu lao động theo định hướng của Bộ Nông nghiệp và

Phát triển nông thôn sẽ khó thành hiện thực. Do vậy, cần thiết phải có định hướng

lâu dài cho hoạt động sản xuất nấm trong nước nhằm hướng đến sự phát triển có

hiệu quả lâu dài, ổn định của ngành.

Thứ hai, hoạt động kinh doanh xuất khẩu nấm thiếu sự quản lý sâu sát cũng như

không có môi trường cạnh tranh lành mạnh công bằng giữa các doanh nghiệp gây

khó khăn cho việc tập hợp, tạo tiếng nói chung đồng thời gắn kết cộng đồng các

doanh nghiệp trong ngành nấm. Điều này phản ánh những nhiều bất ổn tiềm ẩn đối

với sự phát triển chung của hoạt động kinh doanh xuất khẩu cũng như xây dựng

thương hiệu sản phẩm, ngành hàng có uy tín của nước ta trên thị trường trong nước

và cả quốc tế. Vấn đề thiếu liên kết hoặc liên kết đối phó giữa các doanh nghiệp như

hiện nay không chỉ hạn chế khả năng cạnh tranh với các doanh nghiệp ngoài nước

ngay trên thị trường nội địa mà còn khiến cho việc xây dựng nên thương hiệu quốc

gia về nấm cũng như tạo lợi thế cho các mặt hàng nấm của nước ta trên toàn cầu

gặp rất nhiều khó khăn. Vì thế, cần có một tổ chức với vai trò đảm bảo quyền lợi,

59

liên kết các doanh nghiệp trong ngành nấm đồng thuận xây dựng thương hiệu quốc

gia cho sản phẩm nấm Việt Nam, đại diện cho ngành nấm Việt Nam cạnh tranh với

thị trường nấm trên thế giới.

Thứ ba, việc các doanh nghiệp hạn chế trong đầu tư mở rộng quy mô sản xuất,

nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm cũng như việc chưa có thương hiệu

cho sản phẩm nấm không chỉ hạn chế khả năng cạnh tranh của cây nấm Việt Nam

mà còn phản ánh nguy cơ chậm phát triển và trì trệ trong ngành nấm. Trong tương

lai, nếu tình trạng xuất khẩu nấm nguyên liệu vẫn chiếm ưu thế gần như tuyệt đối,

cùng với việc doanh nghiệp ngại đầu tư cho hoạt động sản xuất, gắn bó không lâu

dài với ngành nấm thì giá trị của cây nấm Việt Nam cũng chỉ dừng lại ở vị trí đáp

ứng nhu cầu nguồn nguyên liệu thô, và sản phẩm nấm của Việt Nam cũng chỉ góp

phần tạo danh tiếng cho các nhãn hàng nấm chế biến khác tại nước nhập khẩu. Thực

trạng đó kéo dài sẽ khiến cho thương hiệu nấm Việt Nam vốn dĩ chưa có, nay lại

càng khó có thể xuất hiện trên thị trường. Và chính việc này cũng sẽ tác động trở lại

tình hình sản xuất, kinh doanh nấm trong nước, khiến cho các doanh nghiệp vốn đã

không mấy mặn mà với cây nấm nay càng mất động lực phấn đấu tìm hướng đi

vững chắc cho sản phẩm này. Nếu không có nhân tố mang tính đột phá, hoặc các

biện pháp nào có thể thay đổi hoặc cải thiện tình hình thì vòng luẩn quẩn do năng

lực cạnh tranh yếu kém của sản phẩm nấm sẽ khó có thể được phá vỡ.

.Sơ đồ 3.1. Vòng luẩn quẩn do năng lực cạnh tranh yếu kém của sản phẩm

nấm Việt Nam

(Nguồn: Tác giả đề xuất)

60

3.2. Nội dung các nhóm giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu nấm Việt Nam sang thị

trƣờng châu Âu giai đoạn 2012 – 2020

3.2.1. Nhóm giải pháp vĩ mô

3.2.1.1. Thắt chặt quan hệ thƣơng mại, đầu tƣ Việt Nam – EU

EU là thị trường không chỉ có tầm ảnh hưởng lớn tại châu Âu mà cả trên toàn thế

giới. Chính vì vậy, nếu như tiếp cận được thị trường tiềm năng này cũng như là có

mối quan hệ thương mại tốt đẹp với EU sẽ tạo rất nhiều điều kiện thuận lợi cho hoạt

động ngoại thương của Việt Nam với khu vực châu Âu nói riêng và với các quốc

gia, khu vực khác trên toàn cầu.

Như đã đề cập, quan hệ giữa Việt Nam và EU trong những năm trở lại đây có

nhiều biểu hiện tích cực và đang hướng đến mục tiêu bền vững. Theo báo cáo từ cơ

quan thống kê châu Âu, Việt Nam đứng thứ 36 trong số 50 đối tác thương mại chủ

yếu của EU trong năm 2010, chiếm 0,5% tổng kim ngạch giao thương với EU.

Trong khi đó đối với Việt Nam, EU là đối tác thương mại lớn thứ 3 (sau Trung

Quốc và Mỹ), với mức kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2010 là 13,4 tỉ Euro, chiếm

12,3%. Cho đến nay, EU vẫn đang là nhà tài trợ phát triển không hoàn lại lớn nhất

và là đối tác có nguồn đầu tư FDI cam kết lớn nhất của Việt Nam (Xuân Linh,

2011). Ngoài ra, trên bàn đàm phán, Việt Nam và EU đã đi đến ký kết Hiệp định đối

tác và hợp tác toàn diện, mở ra một giai đoạn mới cho mối quan hệ Việt Nam – EU,

với phạm vi rộng hơn và mức độ hợp tác sâu sắc hơn.

Trong thời gian tới, để củng cố và thắt chặt hơn mối quan hệ này nhằm mở rộng

thị trường xuất khẩu, vốn, công nghệ,... cũng như là tăng cường sự hỗ trợ đối với

Việt Nam trong chuỗi sản xuất – phân phối hàng hóa toàn cầu, phía Việt Nam cần

có những biện pháp tích cực chuẩn bị hiệu quả, đẩy nhanh tiến độ các vòng đàm

phán với EU hướng đến ký kết Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) với khu vực

này. Các biện pháp, kế hoạch đề ra cần xoay quanh các vấn đề về ổn định thương

mại, ưu tiên đầu tư cho dịch vụ và điều chỉnh phù hợp các quy định, luật lệ thương

mại. Đồng thời, để giai đoạn đàm phán được thành công và có kết quả thiết thực đối

với Việt Nam, Chính phủ nước ta cần đẩy mạnh công tác tiếp thu ý kiến từ công

đồng doanh nghiệp, các hiệp hội ngành hàng để có cơ sở đàm phán theo hướng

cương quyết, thỏa hiệp hoặc nhượng bộ nhằm đạt kết quả như mong muốn. Hiệp

61

định thương mại tự do Việt Nam – EU với tính chất là một cam kết mở cửa thị

trường sâu rộng và mạnh mẽ, nếu như được ký kết thành công sẽ có nhiều tác động

tích cực đến từng ngành và toàn bộ nền kinh tế Việt Nam (Phòng Thương mại và

Công nghiệp Việt Nam, 2011).

3.2.1.2. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ sản xuất và xuất khẩu nấm vào thị

trƣờng châu Âu

Trong giai đoạn 2012 – 2020, để thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu nấm sang các

nước nói chung cũng như vào thị trường châu Âu nói riêng, kiến nghị Chính phủ

tăng cường các hoạt động hỗ trợ thông qua việc hoàn thiện các chính sách liên quan

đến tài chính và quy hoạch.

Về tài chính

- Kiến nghị Chính phủ điều chỉnh mức hỗ trợ tài chính phù hợp với như cầu

thực tế hơn nhằm khuyến khích các doanh nghiệp đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến

thương mại theo thông tư 88/2011/TT – BTC;

- Chính phủ hỗ trợ, đảm bảo vốn đầu tư cơ bản với lãi suất ưu đãi tạo điều kiện

cho các doanh nghiệp chế biến nông sản nói chung và mặt hàng nấm nói riêng đầu

tư mở rộng quy mô sản xuất, nâng cấp trang thiết bị, công nghệ hiện đại nhằm nâng

cao chất lượng sản phẩm, tiết kiệm chi phí;

- Chính phủ hỗ trợ vốn, khuyến khích người nông dân trồng nấm đầu tư xây

dựng trang trại quy mô lớn, mua sắm trang thiết bị nông nghiệp hiện đại phục vụ tốt

suốt quá trình nuôi trồng nhằm đảm bảo đáp ứng các yêu cầu, tiêu chuẩn quốc tế về

chất lượng nấm thành phẩm;

- Chính phủ đầu tư xây dựng các trung tâm nghiên cứu giống nấm cấp quốc

gia đồng thời đào tạo lực lượng khoa học chuyên nghiên cứu, lai tạo và phát triển

giống nấm nhằm làm tăng nguồn nấm tốt, cho giá trị kinh tế cao phục vụ sản xuất

và xuất khẩu;

- Chính phủ khuyến khích, tạo điều kiện để người nông dân tham gia bảo hiểm

nông nghiệp nhằm giảm thiểu rủi ro do các yếu tố khách quan, nhanh chóng khôi

phục sản xuất.

Về quy hoạch

Kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành các quy hoạch tổng

62

thể về phân bố vùng nguyên liệu nấm trên cả nước và có sự hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ

tầng, cơ sở thu mua, xí nghiệp chế biến, đồng thời triển khai áp dụng các mô hình

sản xuất nấm theo tiêu chuẩn quốc tế (như GlobalGAP) nhằm nâng cao chất lượng

nấm thành phẩm cũng như thắt chặt liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp trong

vấn đề đảm bảo nguồn cung sản phẩm nấm đáp ứng tốt yêu cầu xuất khẩu.

3.2.1.3. Đẩy nhanh tiến độ thành lập Hiệp hội nấm Việt Nam

Nấm là sản phẩm quốc gia đã được Thủ tướng phê duyệt (Trường Giang, 2011),

và theo quyết định sô 2441/QĐ-TTg ban hành ngày 31 tháng 12 năm 2010 về

chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020, thì cần phải phát triển sản

phẩm nấm mang thương hiệu Việt Nam dựa trên công nghệ tiên tiến, nâng cao năng

lực của doanh nghiệp, các tổ chức khoa học công nghệ nhằm thúc đẩy phát triển thị

trường nấm trong nước, tiến tới đẩy mạnh xuất khẩu ra thế giới. Tuy nhiên, ngành

nấm Việt Nam hiện nay đang phát triển chưa xứng với tiềm năng đồng thời chưa có

sự đầu tư thích hợp để phát triển, nâng cao chất lượng sản xuất mặt hàng này trên cả

nước. Vì những lập luận như vậy, để hướng đến mục tiêu đưa ngành nấm Việt Nam

sánh vai với ngành công nghiệp nấm của các nước tiên tiến khác trên thế giới,

Chính phủ cần thiết phải đẩy nhanh tiến độ thành lập Hiệp hội nấm Việt Nam – đơn

vị quản lý đồng thời là tiếng nói chung của ngành nấm trong công cuộc đổi mới,

phát triển.

Về vai trò, với đặc điểm của ngành nấm hiện nay, Hiệp hội không chỉ tập trung

vào tháo gỡ vướng mắc cũng như đại diện cho quyền lợi của doanh nghiệp, mà còn

là tổ chức tập hợp các nhà khoa học, các doanh nghiệp và cả những hộ nông dân

nuôi trồng nấm nhằm phát triển ngành một cách bền vững. Trong đó, nhân tố chủ

lực vẫn là các doanh nghiệp – lực lượng tiên phong giúp tạo động lực tích cực cho

sự phát triển của ngành nấm vươn tầm thế giới.

Về nguyên tắc hoạt động, Hiệp hội nên hướng đến khai thác hiệu quả các “mắc

xích” lớn trong mối “liên kết bốn nhà”, chủ yếu bao gồm các liên kết giữa doanh

nghiệp với Nhà nước (thông qua việc khai thác các chính sách hỗ trợ của Chính

phủ), giữa doanh nghiệp với nhà khoa học (trong việc ứng dụng các công nghệ tiên

tiến, thành tựu chọn giống mới,...) và giữa doanh nghiệp với nông dân (với việc

đảm bảo đầu ra cho sản phẩm nấm đạt tiêu chuẩn về số lượng và chất lượng). Bên

63

cạnh đó, Hiệp hội cũng cần quan tâm đến các vấn đề liên quan đến thực trạng ứng

dụng khoa học công nghệ mới trong quá trình sản xuất của người nông dân (mối

liên kết giữa người nông dân với nhà nước và nhà khoa học) nhằm quản lý tốt nhất,

hỗ trợ đắc lực nhất cho Nhà nước từ việc giải quyết các vấn đề liên quan đến phát

triển nghề sản xuất và nuôi trồng nấm trong nước cho đến các công tác cần thiết để

đẩy mạnh xuất khẩu nấm Việt Nam ra thị trường các nước trên thế giới.

Sơ đồ 3.2. Mô hình liên kết bốn nhà trong sản xuất nấm

(1): Liên kết NN – DN thông qua các chính sách hỗ trợ (2): Liên kết DN – NKH thông qua ứng dụng thành tựu khoa học kỹ thuật (6)

(1)

(4)

(3): Liên kết DN – ND trong bao tiêu sản phẩm nấm (4),(5): Liên kết hỗ trợ của NN và NKH (2)

(3) trong áp dụng các biện pháp, kỹ thuật, công

nghệ canh tác mới của người ND (6): hỗ trợ của NN đối với hoạt động nghiên

(5)

cứu của NKH

(Nguồn: Tác giả đề xuất)

3.2.1.4. Xây dựng thƣơng hiệu quốc gia cho nấm Việt Nam

Xây dựng thương hiệu cho cây nấm Việt Nam cần phải được quan tâm đúng mức

và nên được tập trung ngay từ bây giờ vì đây là yếu tố quan trọng trong chiến lược

phát triển lâu dài cho ngành nấm đồng thời là phương tiện hỗ trợ đắc lực cho các

doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm trong nước. Bên cạnh đó, việc phát triển

thành công thương hiệu nấm, hay bất kỳ sản phẩm nào khác của Việt Nam, sẽ có tác

động rất lớn trong việc xây dựng hình ảnh, thương hiệu của Việt Nam trong mắt bạn

bè thế giới, từ đó thu hút đầu tư, du lịch,... vào Việt Nam ngày càng nhiều, tạo động

lực tăng trưởng cho cả nền kinh tế.

a. Nội dung giải pháp

Thứ nhất, xác định rõ giá trị nổi bật của sản phẩm nấm Việt Nam và sản phẩm

nào Việt Nam có lợi thế xuất khẩu hơn so với những nước khác để định hướng

khuyến khích, phối hợp cùng doanh nghiệp có tiềm năng xây dựng thương hiệu cho

các sản phẩm này, đưa vào chương trình xây dựng thương hiệu quốc gia. Đây là yếu

64

tố quyết định nhiều nhất đến thành công của việc xây dựng hình ảnh thương hiệu

quốc gia cho nấm Việt Nam;

Thứ hai, xác định châu Âu là thị trường tiềm năng để xây dựng và phát triển

thương hiệu của sản phấm nấm Việt Nam. Từ đó tiến hành phân tích thị trường, xác

định các rào cản của thị trường này đối với sản phẩm nấm nhằm vạch ra các kế

hoạch phù hợp tạo sự thuận lợi cho việc tiếp cận thị trường châu Âu của nấm Việt

Nam;

Thứ ba, hoạch định chiến lược quảng bá, mang hình ảnh của sản phẩm nấm Việt

Nam đến các nước trên thế giới, đặc biệt tập trung ở các thị trường mục tiêu. Trong

đó cần chú trọng đến việc tổ chức các hội chợ, triển lãm có qui mô trong nước và

trên thế giới với sự tham gia của các doanh nghiệp trong ngành. Đây là cách tiếp

cận mang lại hiệu quả truyền thông rất cao, giúp hình ảnh của sản phẩm nấm Việt

Nam tạo được dấu ấn trong mắt các đối tác nước ngoài.

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía Bộ Công thương

Thứ nhất, tổ chức các hội thảo, hội nghị, các lớp tập huấn đào tạo, tuyên truyền

về kiến thức xây dựng, phát triển và bảo vệ thương hiệu cũng như tầm quan trọng

của vấn đề xây dựng thương hiệu quốc gia cho các doanh nghiệp kinh doanh xuất

khẩu nấm trong cả nước;

Thứ hai, khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển thương hiệu của mình tại

nhiều thị trường trên thế giới, từng bước xâm nhập vào thị trường châu Âu, đặc biệt

là EU;

Thứ ba, tổ chức nghiên cứu, xác định sản phẩm nấm tiêu biểu, nổi bật của Việt

Nam. Ngoài ra, cũng có thể xây dựng thương hiệu cho các loại nấm đặc sản tại địa

phương (về chủng loại, cách thức và điều kiện nuôi trồng,...) thông qua chỉ dẫn địa

lý, qua đó góp phần xây dựng thương hiệu quốc gia cho nấm Việt Nam;

Thứ tư, lên kế hoạch chi tiết xây dựng thương hiệu quốc gia cho các loại nấm có

thế mạnh xuất khẩu của Việt Nam gắn liền với công tác quảng bá, đưa hình ảnh đó

đến thị trường các nước, đặc biệt chú trọng đến châu Âu;

Thứ năm, quan tâm đầu tư thiết kế hệ thống nhận diện thương hiệu sản phẩm

nấm Việt Nam thông qua tên thương hiệu, biểu trưng, cách trang trí hệ thống gian

65

hàng tham gia triển lãm, hội chợ, các phương tiện truyền thông đồng thời vận động,

khuyến khích các doanh nghiệp tham gia đầu tư xây dựng hệ thống nhận diện

thương hiệu hoàn chỉnh cho chính doanh nghiệp.

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, chủ động tham gia các hội thảo, tìm hiểu các vấn đề liên quan đến xây

dựng và phát triển thương hiệu cũng như ý nghĩa của việc xây dựng thương hiệu

quốc gia cho sản phẩm nấm Việt Nam. Từ đó, doanh nghiệp xây dựng cho mình kế

hoạch cụ thể để phát huy lợi thế, tạo dựng thương hiệu cho doanh nghiệp, đồng thời

đóng góp vào việc xây dựng thương hiệu cho nấm Việt Nam;

Thứ hai, chủ động tìm hiểu về các thị trường nhập khẩu nấm chủ yếu của Việt

Nam, đặc biệt là thị trường châu Âu, nhằm có kế hoạch phù hợp để xây dựng và

phát triển thương hiệu của doanh nghiệp tại các thị trường này. Bên cạnh đó, cần

chủ động tham gia vào các hoạt động triển lãm, quảng bá hình ảnh nấm Việt Nam

đến các nước trên thế giới do Bộ Công thương tổ chức;

Thứ ba, chủ động xây dựng kế hoạch phát triển thương hiệu của riêng doanh

nghiệp tạo sự tin tưởng, ghi nhớ lâu dài về sản phẩm của doanh nghiệp đối với

khách hàng trong nước và quốc tế;

Thứ tư, kiểm tra tiến độ và hiệu quả triển khai xây dựng và phát triển thương hiệu

trong thời gian đầu thông qua khảo sát thị trường và những chuẩn mực theo quy

định trong Chương trình xây dựng thương hiệu quốc gia để có thể điều chỉnh kế

hoạch kịp thời nếu có vấn đề phát sinh.

3.2.1.5. Liên kết doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm trong nƣớc

Vấn đề liên kết doanh nghiệp là đề tài luôn được đề cập trong tất cả các ngành

kinh doanh, vì đây là yếu tố quan trọng để tạo nên sức mạnh kinh tế của một quốc

gia. Tuy nhiên, nếu chỉ trông cậy phần lớn ở sự chủ động của doanh nghiệp mà

không có một cơ chế quản lý nào cụ thể, rõ ràng nhằm tạo môi trường cạnh tranh

lành mạnh giữa các doanh nghiệp, thì việc liên kết thành công hầu như là bất khả

thi. Do vậy, Chính phủ cần có hệ thống giải pháp nhằm tạo môi trường hoạt động

công bằng giữa các doanh nghiệp đồng thời tạo cơ hội phát huy sự chủ động của

doanh nghiệp trong việc hợp tác cùng phát triển. Trong phạm vi kiến thức của mình,

tác giả đề xuất một số giải pháp liên quan đến kiến nghị tạo sự liên kết các doanh

66

nghiệp xuất khẩu nấm với định hướng giải quyết tình trạng kinh doanh trong nước

đồng thời tạo môi trường liên kết trong hoạt động xuất khẩu.

a. Nội dung giải pháp

Một là, tăng cường công tác quản lý doanh nghiệp, xây dựng kế hoạch đồng bộ

trên cả nước giúp doanh nghiệp mở rộng, nâng cao kiến thức liên quan đến hoạt

động kinh doanh, đồng thời tạo điều kiện tiếp xúc, trao đổi kinh nghiệm giữa các

doanh nghiệp. Trong nội dung này, cần lưu ý thực hiện những công việc sau:

Thứ nhất, Chính phủ, thông qua Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tiến hành khảo sát,

nắm bắt thông tin hoạt động chi tiết, cụ thể của từng doanh nghiệp cũng như điều

kiện kinh doanh, định hướng phát triển,... nhằm xác định những doanh nghiệp nòng

cốt có hướng gắn bó lâu dài với ngành nấm để phối hợp trong các chương trình

hành động của Chính phủ.

Thứ hai, lên kế hoạch tổ chức các hội thảo chuyên đề, các diễn đàn với sự tham

dự của các chuyên gia, các doanh nghiệp nòng cốt để phổ biến kiến thức, chia sẻ về

những vấn đề trong kinh doanh sản phẩm nấm đến các doanh nghiệp trong ngành.

Kế hoạch phải được đảm bảo triển khai đều đặn và đồng bộ trên cả nước, nhằm giúp

các doanh nghiệp có kiến thức tổng quát về kinh doanh nấm trong nước lẫn xuất

khẩu, từ đó có thể vận dụng vào hoạt động thực tế. Khi đã được cung cấp mặt bằng

chung về kiến thức, các doanh nghiệp tùy hoàn cảnh, điều kiện và năng lực của

mình để vạch ra hướng đi tốt nhất cho mình.

Thứ ba, khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp xuất khẩu

nấm liên kết với nhau trong việc trao đổi thông tin về thị trường, vận chuyển hàng

hóa và thu mua nguồn nấm nguyên liệu.

Hai là, phát động thi đua giữa các doanh nghiệp nhằm hướng đến mục tiêu

chung của ngành nấm, đồng thời tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, cùng tiến

bộ cho các doanh nghiệp. Trong đó cần lưu ý:

Thứ nhất, triển khai các cuộc thi hướng đến mục đích tạo động lực thúc đẩy các

doanh nghiệp phấn đấu nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng quy mô, đầu tư

nghiêm túc và đóng góp tích cực cho sự phát triển chung của ngành.

Thứ hai, đẩy mạnh truyền thông đến doanh nghiệp nhằm phổ biến các mục tiêu

của ngành một cách hiệu quả, đồng thời vận động các doanh nghiệp tích cực hưởng

67

ứng tạo môi trường cạnh tranh sôi nổi, hào hứng trong cộng đồng doanh nghiệp.

Thứ ba, tổ chức các hình thức liên hoan nội ngành nhằm tổng kết, chia sẻ kinh

nghiệm cũng như tuyên dương các doanh nghiệp xuất sắc, và hơn nữa là tạo điều

kiện để quảng bá hình ảnh của doanh nghiệp đến thị trường tiêu dùng trong nước và

quốc tế, đặc biệt là các đối tác tiềm năng.

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía Hiệp hội Rau quả Việt Nam

Thứ nhất, có kế hoạch triển khai rõ ràng các hoạt động cũng như các chính sách

khuyến khích doanh nghiệp tham gia tích cực vào các chương trình hành động

nhằm tăng sự liên kết giữa các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm với nhau.

Thứ hai, Hiệp hội cần đảm bảo quản lý chặt chẽ hoạt động của doanh nghiệp,

ràng buộc các doanh nghiệp thành viên bằng các quy định ngăn chặn tình trạng cạnh

tranh không công bằng, đảm bảo quyền lợi của các doanh nghiệp có định hướng

kinh doanh đúng đắn và đã có nhiều tâm huyết với ngành, hạn chế điều kiện phát

triển của các doanh nghiệp kinh doanh chạy theo lợi nhuận, không vì mục đích phát

triển chung của cộng đồng kinh doanh xuất khẩu nấm.

Thứ ba, thông qua nguồn thông tin khảo sát về hoạt động của các doanh nghiệp,

Hiệp hội tư vấn, định hướng giúp cho doanh nghiệp lựa chọn phương thức vận tải

phù hợp với với điều kiện của đối tác. Ngoài ra, với những doanh nghiệp cùng xuất

khẩu vào một thị trường, Hiệp hội đóng vai trò là người trung gian làm cầu nối. Khi

có những đơn hàng quá lớn so với khả năng đáp ứng của doanh nghiệp, Hiệp hội sẽ

đứng ra liên hệ sự hợp tác từ các doanh nghiệp thành viên khác từ khâu thu

mua đến

chế biến để cùng đáp ứng đơn hàng đó theo hướng đôi bên cùng có lợi. Bên cạnh

đó, Hiệp hội cũng có thể là đầu mối tập hợp các doanh nghiệp có lượng hàng tương

đối nhỏ cùng xuất khẩu vào một thị trường để vận chuyển chung một khối, giảm

thiểu chi phí vận tải cho các doanh nghiệp, đồng thời hạn chế tình trạng lệ thuộc quá

nhiều vào trung gian.

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, nhận thức đúng đắn, đầy đủ về tầm quan trọng của việc liên kết vì sự

phát triển chung của hoạt động kinh doanh xuất khẩu nấm trong nước và sự hỗ trợ,

giúp đỡ lẫn nhau giữa doanh nghiệp khi tiếp cận các thị trường trên thế giới.

68

Thứ hai, chủ động hợp tác, tham gia tích cực các hoạt động thi đua lành mạnh

trong cộng đồng doanh nghiệp đồng thời chia sẻ thông tin, hỗ trợ các doanh nghiệp

cùng hoạt động nhằm đảm bảo các bên cùng có lợi.

3.2.1.6. Đẩy mạnh tiêu dùng nấm trong nƣớc

Tiêu thụ nội địa là biện pháp đảm bảo đầu ra cho sản phẩm nấm trong nước đồng

thời thúc đẩy sản xuất. Hơn nữa, về lâu dài, giá trị xuất khẩu và thương hiệu của sản

phấm nấm cũng chịu tác động tích cực từ tiêu thụ trong nước vì người dân trong

nước tin dùng thì năng lực cạnh tranh của nấm Việt Nam trên các thị trường xuất

khẩu cũng sẽ tăng. Giải pháp đẩy mạnh tiêu dùng nấm trong nước với mục tiêu vận

dụng tốt nhất các phương tiện truyền thông trên cả nước, kết hợp với các chương

trình hành động nhằm nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về giá trị dinh

dưỡng cũng như dược liệu của nấm.

a. Nội dung giải pháp

Thứ nhất, phát động chính thức cuộc vận động tiêu dùng nấm nhằm nâng cao

chất lượng bữa ăn của người Việt thông qua các văn bản quyết định, hướng dẫn thi

hành, triển khai cuộc vận động đến các cơ quan, ban ngành có liên quan trên địa bàn

cả nước;

Thứ hai, đẩy mạnh hoạt động truyền thông đa phương tiện nhằm tạo điều kiện

thuận lợi để người tiêu dùng tiếp cận thông tin về sản phẩm nấm, đặc biệt là nấm

sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP. Cụ thể như sau:

Thứ ba, tạo điều kiện để người tiêu dùng tiếp cận với các thương hiệu có uy tín

để nhận thức đầy đủ hơn về sản phẩm nấm các loại được sản xuất theo tiêu chuẩn

GlobalGAP cũng như có được sự lựa chọn tiêu dùng phù hợp nhu cầu thông qua các

hình thức hội chợ, triển lãm trong nước kết hợp truyền thông báo đài.

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía Nhà nước

Thứ nhất, hỗ trợ kinh phí cho các chiến dịch hưởng ứng cuộc vận động cũng như

các ý tưởng truyền thông hiệu quả nhằm kêu gọi người dân trong nước bổ sung nấm

vào bữa ăn hàng ngày nhằm nâng cao giá trị dinh dưỡng có lợi cho sức khỏe.

Thứ hai, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát

triển Nông thôn, và Bộ Y tế tổ chức các cuộc thi sáng tạo trong cả nước về ý tưởng

69

truyền thông, giáo dục nhận thức về giá trị của nấm nhằm sử dụng các tác phẩm dự

thi vào công tác tuyên truyền, vận động. Đồng thời, thông qua các phương tiện

truyền thông báo đài, các kênh truyền hình từ trung ương đến địa phương truyền đạt

thông điệp tiêu dùng nấm vì lợi ích cho sức khỏe, sự khác biệt về giá trị dinh dưỡng

giữa nấm trồng theo tiêu chuẩn GlobalGAP so với các loại khác,... với nội dung

đơn giản, dễ hiểu và tần suất xuất hiện hợp lý;

Thứ ba, tổ chức các hội chợ, triển lãm khuyến khích “Người Việt Nam dùng

hàng Việt Nam” nhằm quảng bá những thương hiệu nấm có uy tín trong nước đến

người tiêu dùng.

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, chủ động có kế hoạch xây dựng thương hiệu của doanh nghiệp để

hưởng ứng, phối hợp kịp thời cùng các hoạt động đẩy mạnh quảng bá sản phẩm

nấm Việt Nam đến người tiêu dùng trong nước.

Thứ hai, tạo điều kiện để khuyến khích người dân tiêu dùng nấm thông qua các

chương trình khuyến mãi tại các siêu thị, chợ trung tâm,...

- Về phía người nông dân

Thứ nhất, chủ động tìm hiểu, thay đổi phương thức sản xuất theo các tiêu chuẩn

quốc tế nhằm nâng cao chất lượng nấm thành phẩm;

Thứ hai, hợp tác tích cực trong các hoạt động quảng bá, thúc đẩy tiêu dùng nấm

trong cả nước với vai trò là những người am hiểu về quá trình nuôi trồng nấm cũng

như những lợi ích mà cây nấm mang lại.

3.2.1.7. Xây dựng và phát triển các khu vực tập trung sản xuất nấm theo tiêu

chuẩn GlobalGAP

Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu (GlobalGAP) là bộ tiêu chuẩn về thực hành

nông nghiệp tốt trong quá trình sản xuất, thu hoạch và xử lý sau thu hoạch nông

sản,

tập trung vào quản lý chất lượng, an toàn và truy nguồn gốc trong suốt quá trình sản

xuất từ khi gieo trồng đến khi sản phẩm được giao cho người thu mua đầu tiên

(Trung tâm Chứng nhận Phù hợp – QUACERT, 2011). Đây cũng là tiêu chuẩn mà

EU áp dụng đối với mặt hàng nấm nhập khẩu từ các quốc gia khác ngoài khối. Vì

vậy, triển khai sản xuất nấm trong nước theo tiêu chuẩn GlobalGAP sẽ tạo điều kiện

gia tăng lượng nấm xuất khẩu của nước ta vào thị trường châu Âu, đặc biệt là thị

trường EU, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm nấm.

Xây dựng và phát triển các khu vực tập trung sản xuất nấm theo tiêu chuẩn

GlobalGAP là giải pháp nhằm hướng đến nâng cao trình độ sản xuất của người

nông dân, nuôi trồng nấm với quy mô lớn đồng thời thúc đẩy hoạt động thu mua,

chế biến, đa dạng hóa nguồn hàng phục vụ tiêu dùng trong nước và đẩy mạnh xuất

khẩu. Đồng thời, giải pháp này còn nhằm tạo điều kiện thuận lợi để tăng cường sự

quản lý của Nhà nước đối với các vùng nuôi trồng nấm nhỏ lẻ trên cả nước.

a. Nội dung giải pháp

Sơ đồ 3.3. Phân bố khu vực tập trung sản xuất nấm theo tiêu chuẩn GlobalGAP trên cả nƣớc

(Nguồn: Tác giả đề xuất)

Thứ nhất, khảo sát, thu thập thông tin, số liệu liên quan đến tình hình thực tế sản

xuất nấm của nông dân, hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp, cơ sở thu mua,

chế biến tại các khu vực dự kiến được phát triển, căn cứ vào tình hình kinh tế và

điều kiện tự nhiên của khu vực.

Thứ hai, tập huấn kỹ năng, kiến thức chuyên môn về GlobalGAP, nâng cao chất

lượng công tác của đội ngũ cán bộ khuyến nông trong mỗi khu vực dự kiến thông

qua chương trình tập huấn quốc gia cho cán bộ khuyến nông về áp dụng tiêu chuẩn

70

71

GlobalGAP trong nuôi trồng nấm, đảm bảo triển khai đồng loạt trên phạm vi cả

nước, tập trung chủ yếu vào các khu vực phân bố.

Thứ ba, vận động hộ nông dân tìm hiểu, áp dụng tiêu chuẩn GlobalGAP trong

nuôi trồng đồng thời tổ chức huấn luyện cách nuôi trồng đạt tiêu chuẩn cho các hộ

tham gia. Cụ thể như sau:

- Trung tâm khuyến nông ở từng khu vực phân công cho đội ngũ cán bộ

khuyến nông tiếp xúc, vận động từng hộ, hướng dẫn về cách thức áp dụng

GlobalGAP trong nuôi trồng;

- Bộ NNPTNT phối hợp với Hiệp hội rau quả Việt Nam triển khai đồng loạt

chương trình huấn luyện kỹ thuật nuôi trồng nấm theo tiêu chuẩn GlobalGAP dành

cho người nông dân tại mỗi khu vực đã xác định, phối hợp chặt chẽ với sự giám sát,

hướng dẫn của cán bộ khuyến nông trong suốt quá trình thực thi áp dụng của người

nông dân.

Thứ tư, hình thành, phát triển mạng lưới thu mua và các trung tâm chế biến nấm

trong khu vực được chọn. Cụ thể như sau:

- Hiệp hội Rau quả triển khai liên hệ, vận động các cơ sở thu mua, trong đó có

các doanh nghiệp kinh doanh sản xuất và xuất khẩu nấm, tìm đến các hộ nông dân

sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP, hình thành hệ thống thu mua chắc chắn;

- Chính phủ ban hành chính sách khuyến khích, vận động các doanh nghiệp có

tiềm năng đầu tư xây dựng và phát triển các cơ sở chế biến trong khu vực thông qua

các chính sách ưu đãi hỗ trợ lãi suất, miễn giảm thuế đất, thuế giá trị gia tăng,...

Thứ năm, xây dựng các trung tâm nghiên cứu giống nấm cấp quốc gia, đầu tư mở

rộng, nâng cấp trang thiết bị hiện đại tại các vùng nguyên liệu nhằm bảo tồn và

tìm

kiếm nguồn giống tốt, phù hợp nuôi trồng tại mỗi địa phương trong khu vực.

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

Thứ nhất, tổ chức chương trình tập huấn quốc gia cho cán bộ khuyến nông về áp

dụng tiêu chuẩn GlobalGAP trong nuôi trồng nấm. Nội dung tập huấn cần phối hợp

tốt giữa lý thuyết và thực tiễn, đồng thời thông qua đó, cần nhắc nhở, đề cao vai trò,

trách nhiệm của cán bộ khuyến nông đối với sự thành công trong việc hướng dẫn

cho người nông dân;

72

Thứ hai, hướng dẫn, chỉ đạo trung tâm khuyến nông các tỉnh, thành phố trong cả

nước tạo điều kiện để rèn luyện năng lực công tác của đội ngũ cán bộ khuyến nông,

đảm bảo kiên trì, gắn bó và tâm huyết với người nông dân;

Thứ ba, triển khai các chính sách hỗ trợ, khen thưởng cho những cán bộ có đóng

góp tích cực trong công tác, đồng thời nâng cao mức thu nhập của lực lượng

khuyến nông nhằm tạo sự động viên, khích lệ. Bên cạnh đó, cần quan tâm, theo sát

để giúp đỡ kịp thời hoặc có biện pháp chế tài thích hợp đối với những đối tượng

tham gia không nghiêm túc.

Thứ tư, điều chỉnh, triển khai các chính sách hỗ trợ tài chính giúp nông dân và

doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào công nghệ, máy móc phục vụ nuôi trồng, mở

rộng quy mô sản xuất.

Thứ năm, các kế hoạch áp dụng cần phải có biện pháp đảm bảo triển khai đồng

bộ, đồng thời cần có bộ phận chuyên kiểm tra, quản lý chặt chẽ trong suốt quá trình

thực hiện kế hoạch. Tiến độ kế hoạch cần phải được kiểm soát thường xuyên nhằm

phát hiện kịp thời các vấn đề phát sinh và có hướng giải quyết phù hợp

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, chủ động chia sẻ, học hỏi kinh nghiệm của các doanh nghiệp trong

ngành nhằm nắm bắt thông tin chính xác về nhu cầu của thị trường châu Âu, đặc

biệt là EU, để có sự lựa chọn nấm nguyên liệu thích hợp, mạnh dạn tin dùng các sản

phẩm được sản xuất từ vùng nguyên liệu;

Thứ hai, mạnh dạn đầu tư trang thiết bị, mở rộng quy mô sản xuất, chế biến

nhiều loại sản phẩm nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng trong và

ngoài nước, đồng thời hỗ trợ tích cực cho việc phát triển ổn định vùng nguyên liệu

nấm trong nước;

Thứ ba, chủ động hợp tác với người nông dân trong việc thu mua nhằm ổn định

đầu ra, hình thành mạng lưới tiêu thụ vững chắc cho sản phẩm nấm được sản xuất

bởi người nông dân;

Thứ tư, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của thương hiệu của cá nhân mỗi

doanh nghiệp, từ đó chủ động xây dựng thương hiệu nấm của riêng mình, đồng thời

phối hợp nhịp nhàng, đồng bộ với các chương trình xúc tiến quảng bá, vận động

tiêu dùng nấm trong cả nước.

73

- Về phía người nông dân

Thứ nhất, mạnh dạn tiếp xúc, tìm hiểu thông tin về các biện pháp, kỹ thuật nuôi

trồng tiên tiến, nắm vững các tiêu chuẩn trong GlobalGAP, học hỏi kinh nghiệm từ

các hộ triển khai thành công nhằm áp dụng vào hoạt động nuôi trồng của mình;

Thứ hai, nhận thức được lợi ích của việc hợp tác cùng sản xuất, phát triển vùng

nguyên liệu trong nước, chủ động liên kết với các hộ nông dân khác mở rộng quy

mô sản xuất theo mô hình trang trại khi có điều kiện nhằm chia sẻ khó khăn về vấn

đề tài chính cũng như kiến thức nuôi trồng theo tiêu chuẩn mới;

Thứ ba, chủ động phối hợp tốt với cán bộ khuyến nông, các nhà nghiên cứu trong

việc tiếp thu và áp dụng các kỹ thuật nuôi trồng hiệu quả, sáng tạo trong việc phát

triển các giống nấm mới, tạo sự phong phú, đa dạng và đặc thù cho sản phẩm nấm

Việt Nam.

3.2.2. Nhóm giải pháp vi mô

3.2.2.1. Xây dựng thƣơng hiệu của doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu nấm

Hiệp hội Marketing Mỹ (AMA) định nghĩa thương hiệu là một tên, thuật ngữ,

dấu hiệu, biểu tượng, thiết kế, hay sự kết hợp của tất cả các yếu tố trên nhằm xác

định hàng hóa và dịch vụ của một người bán hoặc một nhóm người bán và để phân

biệt họ với những người bán khác (Nguyễn Văn Vinh, 2008). Xây dựng thương

hiệu là bước đầu tiên và là một trong những khâu gây nhiều khó khăn nhất trong

quá trình thiết lập và triển khai kế hoạch quảng bá, đồng thời cũng đóng vai trò rất

quan trọng đối với việc tạo nên hình ảnh của doanh nghiệp. Do đó, doanh nghiệp

cần phải đầu tư, nghiên cứu, học hỏi để xây dựng thành công thương hiệu của riêng

mình để tạo dựng niềm tim trong lòng người tiêu dùng.

a. Nội dung nhóm giải pháp

Thứ nhất, xác định giá trị của thương hiệu mà doanh nghiệp xây dựng. Đây là

việc đầu tiên trong chiến lược xây dựng và phát triển thương hiệu của doanh nghiệp

mà thông qua đó doanh nghiệp sẽ tạo được nền tảng cho các công đoạn khác trong

quá trình xây dựng thương hiệu. Doanh nghiệp có thể đặt ra và giải quyết các câu

hỏi sau:

- Chất lượng của sản phẩm mà doanh nghiệp cung cấp là gì?

- Giá trị cốt lõi của doanh nghiệp là gì?

- Sứ mệnh của doanh nghiệp là gì?...

Thứ hai, xác định mục tiêu của thương hiệu. Để xác định, doanh nghiệp nên đặt

ra những câu hỏi như: doanh nghiệp muốn thương hiệu của mình sẽ làm được gì

cho doanh nghiệp?, hoặc doanh nghiệp muốn khách hàng biết gì và nói gì về sản

phẩm của mình?,...

Thứ ba, tập trung vào thị trường và khách hàng mục tiêu. Sức mạnh thương hiệu

của doanh nghiệp phụ thuộc vào khả năng tập trung của thương hiệu đó. Việc xác

định được thị trường mục tiêu sẽ giúp thương hiệu của doanh nghiệp tăng tính tập

trung và đạt hiệu quả tốt hơn. Để xác định thị trường mục tiêu, doanh nghiệp cần

phải thực hiện phân tích thị trường chi tiết để có được những dữ liệu cần thiết.

Thứ tư, xác định những rào cản, trở ngại. Khi đã tạo ra chiến lược thương hiệu

dành cho sản phẩm của mình, doanh nghiệp cần xác định những rào cản, trở ngại cơ

bản có thể phải đối đầu. Những rào cản này là các điều kiện thị trường khiến sản

phẩm và dịch vụ của doanh nghiệp có thể bị thất bại. Doanh nghiệp có thể trả lời

các câu hỏi sau:

- Doanh nghiệp có thị trường ngách nào không?

- Sản phẩm của doanh nghiệp có những vấn đề gì cần phải giải quyết?

- Đối thủ lớn nhất của doanh nghiệp là ai? Doanh nghiệp có thể làm gì tốt hơn

so với họ?...

Thứ năm, xây dựng hệ thống hình ảnh nhận diện thương hiệu. Hình ảnh thương

hiệu xuất hiện thông qua việc giới thiệu của doanh nghiệp đến các đối tác và khách

hàng. Xây dựng hình ảnh nhận diện thương hiệu là một phần quan trọng trong kinh

doanh và góp phần tạo ra nhận thức mạnh mẽ về thương hiệu của doanh nghiệp. Để

giới thiệu hình ảnh thương hiệu đến khách hàng hiệu quả, doanh nghiệp có thể

sử

dụng các công cụ như: logo thương hiệu, bao bì sản phẩm, danh thiếp và đồ dùng

văn phòng, trang web của doanh nghiệp, địa chỉ email, đồng phục nhân viên,...

Sơ đồ 3.4. Các bƣớc xây dựng thƣơng hiệu của doanh nghiệp

(Nguồn: Tác giả đề xuất)

74

75

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, chủ động tìm hiểu, nâng cao nhận thức về vấn đề xây dựng thương

hiệu, nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng thương hiệu của các doanh nghiệp trong

nước và trên thế giới;

Thứ hai, mạnh dạn đầu tư nghiên cứu tỉ mỉ các vấn đề về thị trường và sản phẩm

của doanh nghiệp nhằm xác định những thuận lợi, khó khăn, điểm mạnh, điểm yếu

của doanh nghiệp để xây dựng chiến lược thương hiệu phù hợp;

- Về phía Hiệp hội Rau quả Việt Nam

Thứ nhất, tổ chức các khóa tập huấn hoặc các chuyên đề về xây dựng thương

hiệu để cung cấp các kiên thức, kinh nghiệm cần thiết cho doanh nghiệp;

Thứ hai, hỗ trợ tích cực, giúp doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn về tài chính nhằm

tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư cho hoạt động nghiên cứu.

3.2.2.2. Nâng cao chất lƣợng hoạt động nghiên cứu thị trƣờng châu Âu

Mặc dù châu Âu, mà đặc biệt là EU, là thị trường lớn đầy tiềm năng đối với sản

phẩm nấm Việt Nam nhưng đây là thị trường khó tính, khắt khe với tâm lý, thị hiếu,

văn hóa tiêu dùng khác biệt nhau ở mỗi nước trong khu vực. Vì vậy, đòi hỏi doanh

nghiệp – nhân tố then chốt quyết định thành công của nhóm giải pháp đang đề cập –

phải có sự đầu tư nghiêm túc cho hoạt động khảo sát, nghiên cứu để xác định phân

khúc thị trường từ đó quyết định phương thức kinh doanh và tập trung vào những

mẫu mã sản phẩm phù hợp (Việt Nga, 2010).

a. Nội dung giải pháp

Thứ nhất, xây dựng đội ngũ nhân lực am hiểu thị trường châu Âu, trong đó chủ

yếu là thị trường EU. Đồng thời đây cũng là yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng rất

lớn đến thành công của giải pháp này.

Thứ hai, đầu tư xây dựng hệ thống thu thập thông tin, xử lý và phân tích số liệu

đồng bộ, hoạt động hiệu quả theo tiêu chuẩn chất lượng quốc tế nhằm đem lại thông

tin có độ tin cậy cao.

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, xây dựng đội ngũ nhân viên chủ động trong công việc. Ở công tác này,

76

các doanh nghiệp phải kiên trì thực hiện từng bước từ việc tạo dựng tinh thần làm

việc chủ động cho mỗi cá nhân kết hợp thu hút, giữ chân nhân viên có tinh thần làm

việc chủ động cao và cuối cùng là tiến tới xây dựng tập thể lao động trong công ty

thành một đội ngũ nhân viên chủ động;

Thứ hai, nâng cao trình độ ngoại ngữ của đội ngũ chuyên viên nghiên cứu thị

trường thông qua tuyển dụng đầu vào hoặc đào tạo, trao dồi lực lượng hiện có. Đây

là phương thức hiệu quả để tiếp cận văn hóa, nắm bắt thị hiếu, nhu cầu cũng như

các quy tắc, luật định của thị trường mục tiêu này;

Thứ ba, tạo điều kiện để nhân viên tiếp xúc thực tế với môi trường kinh doanh

cũng như khảo sát thực tế thị trường châu Âu, đặc biệt là các nước thành viên EU;

Thứ tư, có chính sách đãi ngộ hợp lý nhằm thu hút, giữ chân các cá nhân có năng

lực tiêu biểu và khai thác kết hợp phát huy năng lực của những cá nhân này để kiến

tạo một đội ngũ kế thừa.

- Về phía Hiệp hội Rau quả Việt Nam

Thứ nhất, hình thành cơ sở dữ liệu cung cấp thông tin cập nhật thường xuyên về

tình hình thị trường châu Âu, đặc biệt là EU, đến các doanh nghiệp;

Thứ hai, tổ chức các khóa tập huấn hoặc các chuyên đề về kinh doanh tại thị

trường châu Âu đồng thời qua đó giới thiệu các cơ hội hợp tác, giao dịch tại thị

trường này đến doanh nghiệp.

3.2.2.3. Chủ động tham gia các hội chợ, triễn lãm nông sản tại châu Âu

Hội chợ, triển lãm chuyên ngành là nơi tập trung nhiều đối tác, thuận tiện cho

doanh nghiệp khảo sát nhu cầu và thông tin cơ bản về thị trường đồng thời tìm kiếm

thêm bạn hàng, mở rộng quan hệ mua bán. Vì vậy, mục tiêu của giải pháp này

hướng đến giúp doanh nghiệp thấy được cần phải làm gì để chủ động tham gia

ngày

càng nhiều các hội chợ triễn lãm tại châu Âu nhằm khai thác hiệu quả của việc tham

gia đó mang lại.

a. Nội dung giải pháp

Thứ nhất, khảo sát lựa chọn hội chợ, triển lãm phù hợp với doanh nghiệp để từ

đó cân đối nguồn lực tài chính, lựa chọn sản phẩm tiêu biểu, đảm bảo nhân sự và

xây dựng kế hoạch trưng bày cụ thể chi tiết;

Thứ hai, gặp gỡ các doanh nghiệp có nhiều kinh nghiệm tham gia trưng bày tại

77

các hội chợ, triển lãm về nấm tại thị trường châu Âu để học hỏi, chia sẻ khó khăn

đồng thời có thể liên kết tham gia nhằm giảm chi phí và tăng hiệu quả tham gia;

Thứ ba, đầu tư thiết kế, xây dựng hệ thống nhận diện thương hiệu theo một

phong cách riêng của doanh nghiệp, đảm bảo đồng bộ và chuyên nghiệp từ những

món quà lưu niệm, danh thiếp cho đến cách bày trí, trang hoàng khu trưng bày. Đây

là yếu tố khơi dậy niềm tự hào của mỗi doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp tự tin hơn

khi mang sản phẩm của mình giới thiệu đến các đối tác tiềm năng.

Thứ tư, sau khi tham dự, cần tiến hành tổng hợp và phân tích thông tin để đề ra

các phương án, chiến lược kinh doanh phù hợp, đồng thời cần giữ liên lạc thường

xuyên với các đối tác đã tạo dựng được quan hệ trong suốt quá trình tham gia trưng

bày. Đây là cách giúp doanh nghiệp xác định khả năng nào chưa khai thác hoặc cần

phát huy những thế mạnh nào trong việc tiếp cận các đối tác tiềm năng, đồng thời

tạo động lực thúc đẩy doanh nghiệp tham gia nhiều hơn, với quy mô lớn hơn.

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của các hoạt động hội chợ, triển

lãm đối với xây dựng và quảng bá thương hiệu, để từ đó, đánh giá lại thực trạng

hoạt động của doanh nghiệp để có sự điều chỉnh kế hoạch phát triển phù hợp;

Thứ hai, khảo sát thông tin thị trường cẩn thận, nghiêm túc để lựa chọn hội chợ,

triển lãm phù hợp đồng thời định hướng giới thiệu sản phẩm có ưu thế của doanh

nghiệp phù hợp với thị trường được chọn;

Thứ ba, mạnh dạn đầu tư vào thiết kế, dàn dựng hệ thống gian hang trưng bày

sản phẩm của doanh nghiệp một cách chuyên nghiệp, gây ấn tượng với khách hang

và các đối tác từ các nước khác.

- Về phía Bộ Công thương

Thứ nhất, chỉ đạo Vụ thị trường châu Âu triển khai khảo sát thông tin về các hội

chợ, triễn lãm chuyên ngành tại châu Âu, đặc biệt là EU, nhằm tư vấn và hỗ trợ

doanh nghiệp trong việc lựa chọn thị trường phù hợp;

Thứ hai, phối hợp với Hiệp hội Rau quả Việt Nam và các cơ quan truyền thông

trong việc phổ biến, tuyên truyền rộng rãi đến doanh nghiệp các thông tin về hội

chợ, triễn lãm chuyên ngành tại châu Âu;

78

Thứ ba, tổ chức các đợt tham dự hội chợ, triển lãm tại thị trường châu Âu với

quy mô lớn, tập hợp các doanh nghiệp cùng tham gia nhằm làm tăng hiệu quả

truyền thông cũng như tạo ấn tượng tốt với khách hàng.

3.2.2.4. Khai thác có hiệu quả các kênh phân phối tại thị trƣờng châu Âu

Việc xuất khẩu thông qua trung gian tuy tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sự xây

dựng và phát triển thương hiệu của doanh nghiệp gắn bó với người tiêu dùng tại các

nước nhập khẩu, nhưng với sự phát triển chậm của ngành kinh doanh xuất khẩu

nấm Việt Nam như hiện nay thì phương thức này là sự lựa chọn an toàn nhất. Vì

vậy, doanh nghiệp cần có giải pháp để khai thác hiệu quả các kênh phân phối này,

củng cố dần nội lực để phát triển mạnh hơn đồng thời hướng đến giảm dần sự lệ

thuộc vào trung gian. Giải pháp này được đề xuất nhằm giúp đỡ các doanh nghiệp

xuất khẩu tháo gỡ những vấn đề trên đồng thời có thể tiếp cận tốt nhất thị trường

tiêu thụ nấm tại các quốc gia trong khu vực châu Âu, đặc biệt là EU.

a. Nội dung giải pháp

Thứ nhất, khảo sát kỹ lưỡng thị trường châu Âu, đặc biệt là EU, xác định kênh

phân phối sản phẩm phù hợp.

Sơ đồ 3.5. Các kênh phân phối sản phẩm rau quả tƣơi

thông qua trung gian tại thị trƣờng EU

Nhà sản xuất/xuất khẩu rau quả

Nhà bán buôn Nhà nhập

khẩu/Đại lý

(Nguồn: Tác giả tổng hợp từ nhiều nguồn)

Một số kênh phân phối trung gian tại thị trường EU phù hợp với các doanh

nghiệp xuất khẩu nấm Việt Nam có thể kể đến là:

- Đại lý: thu mua sản phẩm từ nước xuất khẩu rồi bán lại cho các kênh bán lẻ

Ngành CN tái xuất và chế biến

Nhà bán lẻ (siêu thị, cửa hàng giảm giá,...)

Nhà bán lẻ chuyên nghiệp (người bán rau quả, các sạp hàng,...)

Dịch vụ thực phẩm (nhà hàng, canteen,...)

79

trên thị trường EU, hưởng lợi từ hoa hồng bán hàng. Hình thức này giúp doanh

nghiệp giảm bớt chi phí vận chuyển.

- Nhà nhập khẩu: đóng vai trò quan trọng trong hệ thống kênh phân phối tại thị

trường EU vì họ hiểu rõ về thị trường cũng như có mối quan hệ chặt chẽ với các nhà

cung cấp khác và người tiêu dùng. Các nhà nhập khẩu có xu hướng hợp tác lâu dài

với nhà cung ứng từ nước xuất khẩu, đây là một lợi thế cho các doanh nghiệp xuất

khẩu vừa và nhỏ của Việt Nam (Cục xúc tiến thương mại, 2011).

- Các kênh bán lẻ (siêu thị, chợ nông sản,...): có xu hướng hợp tác với những

nhà cung cấp độc quyền từ nước xuất khẩu và thông qua các hợp đồng cố định dài

hạn, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam có thể tránh được áp lực trước xu

hướng gom hàng trên thế giới đồng thời hạn chế thay đổi trong việc sản xuất.

Thứ hai, lên kế hoạch hợp tác lâu dài với kênh phân phối đã lựa chọn, tập trung

phát triển, nâng cao chất lượng sản phẩm phù hợp với thị trường hoạt động của

kênh phân phối đó đồng thời đa dạng hóa sản phẩm nhằm đáp ứng nhu cầu phong

phú của thị trường, tạo uy tín hợp tác với các nhà phân phối.

Thứ ba, xây dựng kênh bán lẻ của chính doanh nghiệp trên thị trường châu Âu,

đặc biệt là EU, nhằm hạn chế sự lệ thuộc quá nhiều vào kênh trung gian.

b. Điều kiện để giải pháp thành công

- Về phía doanh nghiệp

Thứ nhất, chủ động lên kế hoạch, đầu tư cho hoạt động khảo sát thực tế, phân

tích, đánh giá các thông tin thu thập được về thị trường châu Âu, xác định thị trường

các nước phù hợp xây dựng kênh bán lẻ của doanh nghiệp, đặc biệt chú ý đến môi

trường pháp lý và hoạt động của chính quyền địa phương;

Thứ hai, mạnh dạn đầu tư máy móc, trang thiết bị hiện đại phục vụ nghiên cứu

phát triển, đa dạng hóa sản phẩm của doanh nghiệp đi đôi với nâng cao chất lượng

để đáp ứng tốt nhất nhu cầu của thị trường;

Thứ ba, liên hệ, hợp tác với các doanh nghiệp khác cũng nghiên cứu, đầu tư và

xây dựng kênh bán lẻ trực tiếp nhằm giảm chi phí, tăng sự hợp tác chặt chẽ tạo

nhiều cơ hội thành công lâu dài;

- Về phía Nhà nước

Thứ nhất, triển khai các chính sách hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cho

80

hoạt động nghiên cứu, mở rộng mạng lưới phân phối tại thị trường châu Âu;

Thứ hai, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vốn mua sắm trang thiết bị, máy móc hiện

đại phục vụ sản xuất và xây dựng kênh bán lẻ trực tiếp tại các thị trường lớn ở châu

Âu, đặc biệt là EU.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 3

Trong chương 3, tác giả đã nêu lên các nhóm giải pháp nhằm đẩy mạnh xuất

khẩu nấm sang thị trường châu Âu, đặc biệt là EU trong giai đoạn 2012 – 2020. Với

mục đích phát triển ngành nấm trong nước, củng cố nội lực từ đó tạo bệ phóng đẩy

mạnh hoạt động xuất khẩu nấm sang các thị trường mục tiêu trong đó có châu Âu

và đặc biệt quan trọng là EU, các giải pháp và kiến nghị được đề xuất dựa trên cơ sở

phân tích, nhận định từ thực trạng và triển vọng xuất khẩu nấm của Việt Nam sang

thị trường châu Âu cũng như là bài học kinh nghiệm từ Trung Quốc về phát triển

ngành nấm đã phân tích ở chương 1 và 2. Với mỗi giải pháp, tác giả đã nêu rõ

nhiệm vụ của các bên có liên quan nhằm nâng cao tính khả thi của giải pháp đề ra.

81

KẾT LUẬN

Châu Âu, đặc biệt là Liên minh Châu Âu (EU), là một trong những thị trường

chiến lược trong việc thực hiện mục tiêu phát triển ngành kinh doanh xuất khẩu nấm

nhằm thúc đẩy nuôi trồng nấm và các hoạt động có liên quan cùng phát triển bền

vững. Đề tài “Xuất khẩu nấm của Việt Nam sang thị trƣờng châu Âu” tập trung

vào nghiên cứu, phân tích về các yếu tố tác động đến việc xuất khẩu nấm vào thị

trường này từ cả 2 phía, phía Việt Nam và phía thị trường châu Âu, tiêu biểu là thị

trường EU đồng thời đánh giá khả năng đáp ứng của Việt Nam qua thực trạng xuất

khẩu nấm sang thị trường EU trong giai đoạn 2005 – 2011. Số liệu phục vụ cho

nghiên cứu thực trạng phần lớn được tổng hợp từ các trang thống kê của Liên hiệp

quốc và Hội đồng châu Âu, một phần nhờ tiến hành khảo sát doanh nghiệp có kinh

doanh xuất khẩu nấm. Từ đó, tác giả đánh giá lại các thành tựu đã đạt được song

song với nhìn nhận các mặt tồn tại và thách thức trước mắt, làm cơ sở để đề xuất

những kiến nghị và giải pháp nhằm hướng đến đẩy mạnh xuất khẩu mặt hàng nấm

của Việt Nam sang thị trường châu Âu giai đoạn 2012 – 2020. Theo đó, hệ thống

giải pháp của đề tài gồm 7 giải pháp ở cấp vĩ mô và 4 giải pháp ở cấp vi mô, tập

trung hướng đến giải quyết 3 vấn đề chính là: xây dựng thương hiệu quốc gia nhằm

nâng cao khả năng cạnh tranh cho mặt hàng nấm Việt Nam; tăng cường áp dụng

tiêu chuẩn GlobalGAP vào nuôi trồng nấm; và thúc đẩy, nâng cao chất lượng quảng

bá và xúc tiến xuất khẩu cho sản phẩm nấm Việt Nam. Với mỗi giải pháp, tác giả

cũng đã nêu rõ các nội dung chi tiết cần tiến hành, đồng thời đề xuất nhiệm vụ với

các bên có liên quan nhằm đảm bảo tính khả thi của giải pháp.

Trong giới hạn nghiên cứu của đề tài, các giải pháp được xây dựng và phân tích

sơ bộ, chưa đi sâu vào đánh giá tác động tổng quát đến hoạt động xuất khẩu nấm

sang thị trường châu Âu. Trong đó, những vấn đề về xây dựng thương hiệu để nâng

cao tính cạnh tranh cũng như vấn đề liên kết doanh nghiệp trong ngành đòi hỏi phải

có sự đào sâu nghiên cứu với quy mô lớn để có thể mang lại hiệu quả như kỳ vọng.

82

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Văn bản quy phạm pháp luật, báo cáo, tạp chí và sách chuyên ngành

1. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, 2009, Giáo trình môn học Khái quát về

nghề nhân giống và sản xuất nấm, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.

2. Centre for the Promotion of Imports from developing countries, 2009, The EU

market for frozen fruit and vegetables [pdf] Available at:

<http://www.cbi.eu/?pag=85&doc=5626&typ=mid_document> [Accessed 20

February 2012].

3. Centre for the Promotion of Imports from developing countries, 2011,

Compliance with EY buyer requirements for fresh vegetables [pdf] Available at: <

http://www.cbi.nl/?pag=85&doc=6073&typ=mid_document>

4. Centre for the Promotion of Imports from developing countries, 2011, Promising

EU export markets for fresh vegetables [pdf] Available at:

<http://www.cbi.nl/?pag=85&doc=6081&typ=mid_document>

5. Centre for the Promotion of Imports from developing countries, 09/2011, Trade

structure and channels for fresh vegetables [pdf] Available at:

<http://www.cbi.nl/?pag=85&doc=6082&typ=mid_document> [Accessed 20

February 2012].

6. Centre for the Promotion of Imports from developing countries, 09/2011, Trends

and segments for fresh vegetables [pdf] Available at:

<http://www.cbi.nl/?pag=85&doc=6086&typ=mid_document > [Accessed 20

February 2012].

7. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, 04/06/2010, Nghị định số 61/2010/NĐ-CP

về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn.

8. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, 05/05/2010, Nghị quyết số 22/NQ-CP về

triển khai thực hiện Nghị định số 56/2009/NĐ-CP ngày 30 tháng 6 năm 2009 của

Chính phủ về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa.

9. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, 12/04/2010, Nghị định số 41/2010/NĐ-CP

về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn.

10. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, 08/01/2010, Nghị định số 41/2010/NĐ-

CP về khuyến nông.

83

11. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, 30/06/2009, Nghị định số 56/2009/NĐ-

CP về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa.

12. The Commission of the European Communities, 26/10/2004, Commission

Regulation (EC) No 1863/2004 of 26 October 2004 laying down the marketing

standard applicable to cultivated mushrooms [pdf] Available at: < http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:325:0023:0029:EN:PDF>

[Accessed 06 February 2012].

13. Cục Xúc tiến thương mại phối hợp cùng nhóm nghiên cứu thuộc Trung tâm

Nghiên cứu chính sách và phát triển, 2011, Báo cáo xúc tiến xuất khẩu 2009 - 2010,

NXB Lao động - Xã hội, Hà Nội.

14. Đoàn Gia Dũng, 2008, Bàn về sự tích hợp chiến lược nguồn nhân lực với chiến

lược công ty, Trường Đại học Đà Nẵng.

15. Leifa Fan and others, 2006, Advances in Mushroom Research in the Last

Decade, [pdf] Available at: < http://intraspec.ca/mycomedicine/Advances-in-

Mushroom-Research-in-the-Last-Decade.pdf > [Accessed 20 February 2012].

16. Wei Geng, 2010, Growing Edible Mushroom in China: Bio-innovation,

Technological Dissemination and Trade, [pdf] Available at:

<http://www.eaaere2012.org/FP/0055%20-%20Geng.pdf > [Accessed 02 February

2012].

17. ThS. Nguyễn Bá Hai, 08/2009, Bài giảng Kỹ thuật trồng nấm, Trường Đại học

Nông lâm Huế.

18. Trịnh Đình Hòa, 2011, Kỹ thuật bảo quản nông sản sau thu hoạch, Viện Cơ

điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch.

19. Nguyễn Thu Huyền và cộng sự, 2009, Chuyên đề: Hãy quan tâm tới bảo quản

nông sản để nâng cao chất lượng và hiệu quả kinh tế, Viện Khoa học Giáo dục

Việt

Nam - Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục không chính quy.

20. Nguyễn Bá Minh, 2010, Thị trường xuất khẩu EU - Ngành hàng rau quả,

Chuyên trang Thị trường Nông sản & Hội nhập dành cho doanh nghiệp, số 01 tháng

11/2010, tr.4-10.

21. Lê Thị Nghiêm, 2007, Tài liệu nuôi trồng nấm, Trung tâm hỗ trợ nông dân TP.

Hồ Chí Minh.

84

22. Nguyễn Tuấn Phong, 2010, Kỹ thuật trồng và chế biến nấm rơm, Sở Khoa học

công nghệ Tiền Giang.

23. Thủ tướng Chính phủ, 09/01/2012, Quyết định số 01/2012/QĐ-TTg về một số

chính sách hỗ trợ việc áp dụng Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt trong

nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản.

24. Thủ tướng Chính phủ, 02/12/2011, Quyết định số 65/2011/QĐ-TTg về việc sửa

đổi, bổ sung một số điều của QĐ số 63/2010/QĐ-TTG ngày 15 tháng 10 năm 2010

của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ nhằm giảm tổn thất sau thu hoạch

đối với nông sản, thủy sản.

25. Thủ tướng Chính phủ, 31/12/2010, Quyết định số 2441/QĐ-TTg về việc phê

duyệt Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020.

26. Thủ tướng Chính phủ, 15/11/2010, Quyết định số 72/2010/QĐ-TTg V/v ban

hành Quy chế xây dựng, quản lý và thực hiện Chương trình xúc tiến thương mại

quốc gia.

27. Thủ tướng Chính phủ, 05/11/2010, Quyết định số 2011/QĐ-TTg về việc thực

hiện thi điểm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu.

28. Thủ tướng Chính phủ, 15/10/2010, Quyết định số 63/2010/QĐ-TTg về chính

sách hỗ trợ nhằm giảm tổn thất sau thu hoạch đối với nông sản, thủy sản.

29. Thủ tướng Chính phủ, 19/05/2006, Quyết định số 108/2006/QĐ-TTg về việc

thành lập Ngân hàng Phát triển Việt Nam.

30. Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, 2008, Nấm ăn - Cơ sở khoa học và công

nghệ nuôi trồng, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.

31. Ủy ban Tư vấn Chính sách Thương mại Quốc tế, 2011, Kiến nghị chính sách

của Cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam về triển vọng FTA Việt Nam - EU, Phòng

Thương mại và Công nghiệp Việt Nam.

II. Các trang web

32. Đông Anh, 2011, Phát triển nghề trồng nấm ở Bảo Lộc, Báo Lâm Đồng,

[online] 10/04 <http://baolamdong.vn/kinhte/201104/Phat-trien-nghe-trong-nam-o-

Bao-Loc-2043840/> [truy cập ngày 15/02/2012].

33. Hà Châu, 2007, Biến tiềm năng thành hiện thực cần quy hoạch sản xuất liên

hoàn, Thời báo Sài Gòn giải phóng,

85

[online] 23 tháng 1 <http://www.sggp.org.vn/saigonthubay/2007/1/83007/> [truy

cập ngày [truy cập ngày 10/01/2012].

34. Minh Châu, 2011, Công nghệ sau thu hoạch: Cần một cú hích đủ mạnh, Trung

tâm nghiên cứu và phát triển truyền thông khoa học và công nghệ (CESTC),

[online] 01 tháng 7 <http://truyenthongkhoahoc.vn/vn/Cong-nghe-sau-thu-hoach-

Can-mot-cu-hich-du-manh-c1067/Cong-nghe-sau-thu-hoach-Can-mot-cu-hich-du-

manh-n1853> [truy cập ngày 18/02/2012].

35. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, 2012, Văn bản quy phạm pháp luật,

[online] <http://vanban.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/hethongvanban>

[truy cập ngày 15/02/2012].

36. Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, 2010, Một số thông tin về địa lý Việt Nam,

[online] 18 tháng 1

<http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/Th

ongTinTongHop/dialy>, 06/02/2012].

37. Công ty tư vấn ITMC, 2011, HACCP, [online]

<http://www.itmc.com.vn/detailproducts.asp?cid=9&pid=13> [truy cập ngày

15/03/2012].

38. Công ty TNHH Công Nghê AQUAFISH , 2011, Tiêu chuẩn thực hành nông

nghiệp tốt toàn cầu (GLOBAL GAP),

[online] 12 tháng 7 <http://aquafishvietnam.com/vn/com_content/article/Tieu-

chuan-thuc-hanh-nong-nghiep-tot-toan-cau-GLOBALGAP/190.mt24h> [truy cập

ngày 10/03/2012].

39. Cục xúc tiến thương mại, 2011, Tìm hiểu kênh phân phối rau quả tươi tại EU,

[online] 31 tháng 8 <http://www.vietrade.gov.vn/rau-qu/2207-tim-hieu-kenh-phan-

phoi-rau-qua-tuoi-tai-eu-phan-1.html> [truy cập ngày 10/03/2012].

40. Liêu Hoàng Dũng, 2011, Trồng nấm rơm trái vụ, Trang thông tin Hội Nông dân

Thành phố Cần Thơ,[online] 21 tháng 10

<http://hoinongdan.cantho.gov.vn/?tabid=165&ndid=421&key=> [truy cập ngày

15/02/2012].

41. Thế Dũng, 2011, Nghề trồng nấm: Chậm phát triển vì thiếu quy hoạch, Báo Hà

Nội mới, [online] 22 tháng 7 <http://hanoimoi.com.vn/newsdetail/Khoa-

86

hoc/517738/cham-phat-trien-vi-thieu-quy-hoach.htm> [truy cập ngày 05/03/2012].

42. European Commission, 2012, European Commission. [online] Availble at:

<http://ec.europa.eu/index_en.htm> [Accessed 01 Februabry 2012].

43. Food and Agriculture Organization, 2012, FAOSTAT. [online] Availble at:

<http://faostat.fao.org/site/291/default.aspx> [Accessed 01 Februabry 2012].

44. Trường Giang, 2011, Xây dựng chiến lược phát triển ngành nấm, Báo Nông

nghiệp Việt Nam, [online] 27 tháng 9

<http://nongnghiep.vn/nongnghiepvn/72/133/133/84261/Xay-dung-chien-luoc-phat-

trien-nganh-nam.aspx> [truy cập ngày 01/03/2012].

45. Thu Hà, 2010, Khủng hoảng nợ công thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam,

Báo điện tử Đài tiếng nói Việt Nam, [online] 12 tháng 12 <http://vov.vn/Home/Bai-

2-Bai-hoc-cho-ca-nuoc-giau-va-nuoc-ngheo/201012/162005.vov> [truy cập ngày

05/02/2012].

46. Báo Khánh Hòa, 2011, Xây dựng trại nấm chuyên nghiệp: Cần tháo gỡ khó

khăn về vốn, [online] 27 tháng 7 <http://www.thitruongkhanhhoa.com/tin-tuc-su-

kien/kinh-te-doanh-nghiep/2817-xay-dung-trai-nam-chuyen-nghiep-can-thao-go-

kho-khan-ve-von.html> [truy cập ngày 15/02/2012].

47. Dinghuan Hu, 2009, Mushroom Industry in China "Small Mushroom & Big

Business", [pdf] Available at:

<http://www.lei.dlo.nl/leichina/files/d50cde8fcbc78dc42a68700b96b10ee0.pdf>

[Accessed 01 February 2012], p.22-53..

48. Beate Huber, 2010, The EU Import Rules for Organic Products, [pdf] Available

at: <http://www.fibl.org/fileadmin/documents/de/biofach/2011/biofach2011-import-

rules.pdf > [Accessed 20 February 2012].

49. Minh Huệ, 2010, Sản xuất nấm ăn: Khai thác chưa hiệu quả tiềm năng, Câu lạc

bộ nấm trồng Việt Nam, [online] 15 tháng 1 <http://mushclubvn.com/vi/node/490>

[truy cập ngày 05/02/2012].

50. International Trade Centre, 2012, Market Analysis and Research. [online]

Availble at: <http://legacy.intracen.org/marketanalysis/TMFactsheets.aspx>

[Accessed 01 Februabry 2012].

51. Đặng Khanh, 2010, 20 năm thiết lập quan hệ Việt Nam - EU (28/11/1990 –

87

28/11/2010): Triển vọng sáng sủa, Báo điện tử Đài tiếng nói Việt Nam,[online] 28

tháng 11

<http://vov.vn/Home/Trien-vong-sang-sua/201011/161753.vov> [truy cập ngày

18/02/2012].

52. Phạm Xuân Liêm, 2010, Phát triển trồng nấm ở Tiên Lãng, Báo Nông nghiệp

Việt Nam, [online] 15/3 <http://nongnghiep.vn/nongnghiepvn/vi-

vn/72/2/2/39684/Phat-trien-trong-nam-o-Tien-Lang.aspx> [truy cập ngày

12/02/2012].

53. Phương Liên, 2010, Tiềm năng nghề trồng nấm ở nước ta rất dồi dào, Báo điện

tử Đảng cộng sản Việt Nam, [online] 23 tháng 12

<http://www.cpv.org.vn/cpv/modules/news/newsdetail.aspx?cn_id=439816&co_id=

30065> [truy cập ngày 29/01/2012].

54. Xuân Linh, 2011, EU muốn sớm đàm phán FTA với Việt Nam, VietNamNet,

[online] 11/01 <http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/5942/eu-muon-som-dam-phan-fta-

voi-viet-nam.html> [truy cập ngày 05/03/2012].

55. Từ Lương, 2011, Phát triển vùng sản xuất nấm quy mô lớn tại Bắc Giang, Cổng

Thông tin điện tử Chính phủ, [online] 22 tháng 9

<http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Phat-trien-vung-san-xuat-nam-quy-mo-lon-

tai-Bac-Giang/20119/99261.vgp> [truy cập ngày 12/02/2012].

56. Nhãn sinh thái, 2010, Nhãn sinh thái và môi trường có phải là một không?,

[online] 05 tháng 9

<http://nhansinhthai.com/Home/NewsDetail.aspx?id=85&catid=42> [truy cập ngày

13/03/2012].

57. Trần Nga, 2008, Xuất khẩu nấm: Hiệu quả cao nhưng còn manh mún, Website

Hỗ trợ Phát triển Nông - Lâm - Ngư Nghiệp & Nông Thôn Việt Nam, [online] 10

tháng 3

<http://www.nongthon.net/nong-nghiep-nong-

thon/2009/modules.php?name=News&op=viewst&sid=6017> [truy cập ngày

05/02/2012].

58. Hoài Ngân, 2012, Nghịch lý của xúc tiến thương mại Việt Nam, Thời báo Kinh

tế Việt Nam, [online] 09 tháng 1

88

<http://vneconomy.vn/20111230115633318P0C19/nghich-ly-cua-xuc-tien-thuong-

mai-viet-nam.htm> [truy cập ngày 12/02/2012].

59. Việt Nga, 2010, Nhất thiết phải đầu tư cho nghiên cứu thị trường, Báo Kinh tế

Việt Nam, [online] 13 tháng 9 <http://ven.vn/nhat-thiet-phai-dau-tu-cho-nghien-

cuu-thi-truong_t77c12n16409tn.aspx> [truy cập ngày 10/03/2012].

60. Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, 2011, Đàm phán Hiệp định

thương mại tự do Việt Nam - EU (VN-EU FTA), [online] 10 tháng 1

<http://trungtamwto.vn/chuyen-

de/dam-phan-VN-EU-FTA> [truy cập ngày 06/03/2012].

61. Võ Văn Quang, 2010, Thương hiệu quốc gia, phân loại hình thái thương hiệu và

giải pháp, Báo luật sư, [online] <http://www.baoluatsu.com/thuong-hieu/thuong-

hieu-quoc-gia/1162-thuong-hieu-quoc-gia-phan-loai-hinh-thai-thuong-hieu-va-giai-

phap.html> [truy cập ngày 15/03/2012].

62. Rau, Hoa, Quả Việt Nam, 2011, Xuất khẩu rau quả sang EU sẽ tăng mạnh

trong những tháng cuối năm 2011, [online] 05 tháng 12

<http://www.rauhoaquavietnam.vn/default.aspx?tabID=5&ID=10&LangID=1&Ne

wsID=6720> [truy cập ngày 29/01/2012].

63. Rau, Hoa, Quả Việt Nam, 2010, T2/2010: Xuất khẩu nấm các loại ước đạt 1,5

triệu USD, [online] 06 tháng 4

<http://www.rauhoaquavietnam.vn/default.aspx?ID=3&LangID=1&tabID=5&New

sID=5216> [truy cập ngày 31/01/2012].

64. Tạp chí Vietnam Business Forum, 2011, Liên kết doanh nghiệp: Nhân tố phát

triển bền vững, [online] 07 tháng 10

<http://vccinews.vn/?page=detail&folder=165&Id=4919> [truy cập ngày

18/02/2012].

65. Phan Huy Tâm - Trần Lê Minh Phương, 2010, Liên kết để tăng sức mạnh cho

doanh nghiệp, Mạng cộng đồng các nhà quản lý, [online] 18 tháng 1

<http://www.businesspro.vn/index.php?option=com_content&view=article&id=47

&Itemid=78> [truy cập ngày 29/01/2012].

66. Thông tin thương mại giao nhận vận tải, 2012, Triển vọng xuất khẩu của Việt

Nam vào thị trường EU trong năm 2012, [online] 09 tháng 1

89

<http://giaonhanvantai.vn/tin-tuc/thi-truong-xuat-nhap-khau/2203-trin-vng-xut-khu-

ca-vit-nam-vao-th-trng-eu-trong-nm-2012-.html> [truy cập ngày 29/01/2012].

67. Thương Vụ Việt Nam tại Thụy Điển, 2010, Logo mới cho sản phẩm hữu cơ

được thông qua, Cổng thông tin Thị trường nước ngoài, [online]23 tháng 4

<http://www.ttnn.com.vn/nuoc-lanh-tho/230/tin-tuc/26486/logo-moi-cho-san-pham-

huu-co-duoc-thong-qua.aspx> [truy cập ngày 15/02/2012].

68. Trang thông tin thị trường hàng hóa Việt Nam, 2010, Kim ngạch xuất khẩu sản

phẩm rau các loại năm 2009 đạt 107,3 triệu USD, [online] 10 tháng 1

<http://www.vinanet.com.vn/tin-thi-truong-hang-hoa-viet-

nam.gpprint.177464.gpside.1.asmx> [truy cập ngày 31/01/2012].

69. Trung tâm Chứng nhận Phù hợp – QUACERT, 2011, GLOBALGAP – Công cụ

quản lý để có sản phẩm nông nghiệp an toàn, [online]

<http://www.quacert.gov.vn/news/vi/97/140/a/globalgap-cong-cu-quan-ly-de-co-

san-pham-nong-nghiep-an-toan.aspx> [truy cập ngày 15/03/2012].

70. Trung tâm Khuyến nông Vĩnh Long, 2011, Những kinh nghiệm mới trong kỹ

thuật trồng nấm rơm bằng cách không đậy, [online] 19 tháng 12

<http://www.2lua.vn/article/nhung-kinh-nghiem-moi-trong-ky-thuat-trong-nam-

rom-bang-cach-khong-day> [truy cập ngày 15/02/2012].

71. Trung tâm Năng suất Việt Nam, 2011, Câu hỏi thường gặp về ISO 9000,

[online]

<http://www.vpc.vn/PortletBlank.aspx/051B57CA1E3646B09A682749F4496CF8/

View/Hoat-dong-chung-

nhan/Cau_hoi_thuong_gap_ve_ISO_9000/?print=2001858818> [truy cập ngày

16/03/2012].

72. Trung tâm Năng suất Việt Nam, 2011, Hệ thống quản lý môi trường theo ISO

14001 (EM.14000), [online]

<http://vpc.org.vn/PortletBlank.aspx/C84FD430BF06439C9A5F8230C87B44D0/V

iew/Thong-tin-

chung_ISO_14000/Thong_tin_chung_ISO_14000/?print=221423471> [truy cập

ngày 16/03/2012].

73. United Nations, 2012, United Nations Statistics Division. [online] Availble at:

90

<http://unstats.un.org/unsd/default.htm> [Accessed 01 Februabry 2012].

74. Vietagromarket, Quy đinh phi thuê quan của EU đôi vơi măt hang rau qua ,

[online] <http://eng.vietagromarket.com/a321/Quy-dinh-ve-XNK/Quy-

di%CC%A3nh-phi-thue%CC%81-quan-do%CC%81i-vo%CC%81i-ma%CC%A3t-

ha%CC%80ng-rau-qua%CC%89.htm> [truy cập ngày 13/03/2012].

75. Minh Văn, 2011, Làm nấm - giải pháp tốt giúp nông dân cải thiện đời sống, Báo

Thừa Thiên Huế, [online] 29 tháng 10

<http://baothuathienhue.vn/?gd=1&cn=35&NewsID=20111028085555> [truy cập

ngày 18/02/2012].

91

PHỤ LỤC 1

HỆ THỐNG TIÊU CHUẨN HIỆN HÀNH CỦA THỊ TRƢỜNG EU

ĐỐI VỚI MẶT HÀNG NẤM VIỆT NAM

Qui định/

Tiêu chuẩn

Nấm đã qua chế biến

(đông lạnh, đóng lon, đóng hộp)

QUI ĐỊNH VỀ CHẤT LƢỢNG – PHÂN LOẠI – KÍCH CỠ

Chất lƣợng

Nấm tƣơi

- Tình trạng nguyên vẹn

- Không giập thối (nếu cắt

tỉa thì vết cắt phải sạch)

- Sạch, không có gì khác

ngoài vỏ bọc ngoài

- Bề ngoài phải tươi

- Không có côn trùng gây

hại hay có nguy cơ gây hại

từ côn trùng

- Không có hơi ẩm khác

thường bên ngoài

- Không có hương, vị lạ

Đáp ứng các quy định có liên quan sau:

- Quy định về rau quả chế biến hữu cơ

(rất phức tạp, cần sự tư vấn của chuyên

gia)

- Quy định về phụ gia thực phẩm đối với

nấm đông lạnh, đóng hộp

- Đáp ứng tiêu chuẩn HACCP, hệ thống

ISO 9000 về vệ sinh an toàn thực phẩm

Phân loại

(Không quy

định đối với

các loại

nấm đã qua

chế biến)

Loại rất tốt

- Sản phẩm có chất lượng rất tốt

- Không có bất kỳ lỗi nào ngoại trừ lỗi bên ngoài không đáng kể và

không ảnh hưởng chất lượng sản phẩm. Nếu có cắt, vết cắt phải thẳng.

Loại I

- Chất lượng tốt

- Có thể có những lỗi nhỏ về hình dáng, màu sắc, vết thâm mờ ở bề

ngoài, trầy xướt nhẹ trên vỏ bọc. Nếu có cắt tỉa, thì vết cắt phải thẳng.

Loại II

- Sản phẩm không hư hỏng, thỏa mãn các yêu cầu tối thiểu

- Có thể có những lỗi về hình dáng, màu sắc, vết thâm ở bề ngoài, trầy

xướt trên vỏ bọc, thân nấm, hơi ẩm bên trong...

Kích cỡ

92

(Không quy

định đối với

các loại

nấm đã qua

chế biến)

Nấm búp, nấm vừa nở Nấm đã nở xòe

Cỡ

Đƣờng

Chiều dài thân

Chiều dài thân

kính mũ

tối đa (mm)

tối đa (mm)

tối thiểu

Nấm

(mm)

đã cắt

Đƣờng

kính mũ

Nấm

tối thiểu

nguyên

(mm)

Nấm

đã cắt

Nấm

nguyên

Nhỏ 15 – 45 1/2

đ.kính

mũ 20 Vừa 30 – 65 Lớn ≥ 50 2/3

đ.kính

mũ

– 55

-

≥ 50

2/3 đường kính

mũ nấm

QUY ĐỊNH VỀ MÔI TRƢỜNG – XÃ HỘI – AN TOÀN VỆ SINH THỰC VẬT

Môi trƣờng

- Quy định về đóng gói sản

phẩm bằng thùng gỗ

- Quy định về sản xuất rau

quả hữu cơ và nhãn sinh

thái

- Có nhãn môi trường và các hệ thống

quản lý môi trường (ISO 14001)

- Dán nhãn trồng trọt hữu cơ

Xã hội

Đáp ứng tiêu chuẩn trách

nhiệm xã hội của hệ thống

SA 8000

- Điều kiện lao động chung

- An toàn sức khỏe nghề nghiệp (hệ

thống OHSAS 18000)

An toàn vệ

sinh thực

vật

Đáp ứng các tiêu chuẩn:

- GlobalGAP; hoặc

- HACCP và ISO 9000

Đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực

phẩm theo Quy định về HACCP và hệ

thống ISO 9000

QUI ĐỊNH VỀ ĐÓNG GÓI – GHI NHÃN VÀ DÁN NHÃN

Đóng gói

- Sản phẩm phải đồng nhất,

mỗi bao chỉ chứa 1 loại duy

nhất

- Bên trong bao bì phải

sạch, mới không gây ảnh

hưởng chất lượng sản

phẩm. Bao bì không bị trầy

xước nhiều do tác động

ngoài

Đáp ứng các quy tắc đóng gói theo Nghị

định EC 1935/2004 về vật liệu tiếp xúc

thực phẩm. Ngoài ra cần chú ý:

- Hàm lượng tối đa chì, cátmi, thủy ngân

và crôm trong bao bì là 100 ppm (phần

triệu);

- Nấm đóng hộp/lon: bên trong hộp được

tráng tốt, việc đậy nắp ghép mối được

kiểm tra bằng điện, hộp và các mối nối

93

- Giấy dán ngoài bao bì khi

tháo bõ không để lại vết

có vòng đời ít nhất 2 năm,...

- Nấm đông lạnh: chủ yếu đóng gói

trong thùng các-tông cứng (loại 10, 15,

20 và 15 kg)

Nhãn mác

Mỗi bao bì phải được ghi - nhãn cùng một cỡ chữ, dễ

nhận thấy, khó phai theo

nội dung sau (bằng tiếng

Anh):

1. Tên và địa chỉ nhà đóng

gói/xuất khẩu

2. Loại sản phẩm (nấm

trồng, cắt hoặc nguyên, có

màu nếu không phải màu

trắng)

3. Xuất xứ hàng hóa

4. Chi tiết hàng hóa (loại,

kích thước, khối lượng

tịnh)

Không thể hiện những lời khẳng định

về y học mà chưa được chứng minh

bằng khoa học;

- Ghi nhãn bằng ngôn ngữ nước nhập

khẩu, gồm những thông tin cơ bản sau:

1. Tên sản phẩm, loại sản phẩm;

2. Hạn sử dụng và điều kiện bảo quản;

3. Thành phần nguyên liệu, phụ gia (%);

4. Khối lượng thực;

5. Hướng dẫn sử dụng;

6. Tên, địa chỉ của nhà đóng gói/xuất

khẩu/nhập khẩu đặt tại EU;

7. Lô sản xuất;

8. Nước xuất xứ;

9. Các chất có thể gây dị ứng, nguy hại

cho sức khoẻ

(Nguồn: Tổng hợp từ Quy định số 1863/2004 của Ủy ban châu Âu

ban hành ngày 26/10/2004 về các tiêu chuẩn đặt ra cho mặt hàng nấm trồng,

và trang TTĐT VietAgroMarket)

DIỄN GIẢI MỘT SỐ THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG BẢNG

1. Nhãn trồng trọt hữu cơ của EU là nhãn đảm bảo về nguồn gốc và chất lượng

thực phẩm và thức uống. Sự hiện diện của nhãn trên bất kỳ sản phẩm nào đảm bảo

rằng sản phẩm phù hợp với Quy định trồng trọt hữu cơ của EU. Nhãn này có thể sử

dụng một cách tự nguyện đối với các sản phẩm hữu cơ nhập khẩu từ nước thứ ba.

Sản phẩm hữu cơ nhập khẩu từ nước thứ ba mang nhãn hữu cơ EU phải đáp đúng

các quy định hiện hành của EU về sản xuất hữu cơ và ghi nhãn hữu cơ (Quy chế hội

đồng (EC) Số 834/2007) (Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, 2010).

94

2. Nhãn môi trƣờng, nhãn sinh thái: Nhãn sinh thái là một loại nhãn được cấp cho

những sản phẩm (bao gồm toàn bộ quá trình sản xuất của nó) có ít tác động đến môi

trường so với những sản phẩm tương tự. Nhãn sinh thái được phát triển ở nhiều cấp

độ, có thể áp dụng trên toàn Châu Âu như là Nhãn hiệu sinh thái liên minh châu Âu

(EU Ecolabel), Hà Lan Milieukeur, Thiên thần xanh Đức (the German Blue Angel)

và Thiên Nga Trắng Scandinavia (Scandinavian White Swan). Ngoài nhãn sinh thái

do một cơ quan đứng ra cấp, còn có một loại nhãn khác do nhà sản xuất tự gắn lên

sản phẩm của mình như một hình thức quảng cáo đến người tiêu dùng tính năng

thân thiện với môi trường. Cả hai loại nhãn trên, nhãn sinh thái và nhãn do nhà sản

xuất tự dán, đều gọi chung là nhãn môi trường (Nhãn sinh thái, 2010).

3. Tiêu chuẩn GlobalGAP: là tiêu chuẩn về thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu do

tổ chức phi lợi nhuận FoodPlus là đại diện pháp nhân. Tháng 9/2007 GlobalGap ra

đời nhằm bổ sung và thay thế cho EurepGap bởi phạm vi của EurepGap chỉ trên sản

phẩm trồng trọt còn GlobalGap mở rộng ra cả sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi và

thủy sản. Đến nay GlobalGap đã xây dựng các tiêu chuẩn cho rau và quả, cây tổng

hợp, hoa và cây cảnh, cà phê, chè, thịt lợn, gia cầm, gia súc và cừu, bơ sữa và cá

hồi, tôm, các sản phẩm khác đang được nghiên cứu và xây dựng (Trung tâm Chứng

nhận Phù hợp – QUACERT, 2011)

4. Hệ thống Phân tích nguy hại và điểm kiểm soát tới hạn (HACCP): là hệ

thống kiểm soát an toàn thực phẩm trong quá trình sản xuất, chế biến thực phẩm

mang tính chất phòng ngừa nhằm đảm bảo an toàn và chất lượng thực phẩm (Công

ty tư vấn ITMC, 2011). Các quốc gia trên thế giới, đặc biệt là Liên minh Châu Âu

(EU) đều chính thức ban hành các quy định bắt buộc chỉ cho phép đưa ra thị trường

những sản phẩm thực phẩm có chứng nhận HACCP nhằm đáp ứng yêu cầu ngày

càng tăng của người tiêu dùng về trách nhiệm của các nhà sản xuất, chế biến thực

phẩm.

5. Bộ tiêu chuẩn ISO 9000: gồm những tiêu chuẩn về hệ thống quản lý chất lượng

(HTQLCL) do Tổ chức Tiêu chuẩn hoá quốc tế (ISO) ban hành. Tiêu chuẩn được

áp dụng khi một tổ chức cần chứng tỏ khả năng cung cấp sản phẩm đáp ứng yêu cầu

khách hàng và luật định một cách ổn định và mong muốn nâng cao sự thoả mãn của

khách hàng. Bộ tiêu chuẩn ISO 9000 bao gồm 4 tiêu chuẩn cơ bản là Các yêu cầu

95

về HTQLCL (ISO 9001:2008), Cơ sở từ vựng về HTQLCL (ISO 9000:2005), Quản

lý sự thành công bền vững của một tổ chức (ISO 9004:2009), Hướng dẫn đánh giá

hệ thống quản lý chất lượng và/hoặc hệ thống quản lý môi trường (ISO

19011:2002) (Trung tâm năng suất Việt Nam, 2011).

6. Hệ thống quản lý môi trƣờng theo ISO 14001: ISO 14000 là bộ tiêu chuẩn về

quản lý môi trường do Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) ban hành nhằm giúp

các tổ chức/doanh nghiệp giảm thiểu tác động gây tổn hại tới môi trường và thường

xuyên cải tiến kết quả hoạt động về môi trường. Bộ tiêu chuẩn ISO 14000 gồm các

tiêu chuẩn liên quan các khía cạnh về quản lý môi trường như hệ thống quản lý môi

trường, đánh giá vòng đời sản phẩm, nhãn sinh thái, xác định và kiểm kê khí nhà

kính...(Trung tâm năng suất Việt Nam, 2011).

96

PHỤ LỤC 2

Ý KIẾN CỦA MỘT SỐ CHUYÊN GIA

VỀ SẢN XUẤT VÀ XUẤT KHẨU NẤM CỦA VIỆT NAM

1. Ý kiến của PGS., TS. Mai Thành Phụng, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia

Nấm là loại cây trồng cần thiết, có lâu đời và đã cho thấy lợi ích kinh tế to lớn

nhưng không hề đơn giản nếu muốn phát triển bài bản. Tài liệu hướng dẫn kỹ thuật

đều có nhưng để trồng nấm thành công, nông dân cần phải được học, tập huấn, xây

dựng mô hình thí điểm...

Hơn nữa, người nông dân chủ yếu nuôi nấm tự phát, quen thói tiểu nông, chưa

biết liên kết và tổ chức sản xuất liên hoàn. Bộ Nông nghiệp - Phát triển nông thôn

đề ra mục tiêu đến năm 2010 sản lượng nấm của nước ta sẽ đạt 1 triệu tấn/năm

nhưng vẫn chưa có giải pháp cụ thể nào để thực hiện.

Lâu nay, hầu hết các tỉnh thành đều không có báo cáo về diện tích, sản lượng

nấm và cũng không có đề xuất gì. Trong hệ thống các cơ quan chuyên trách từ TW

đến cấp xã, phường đều chưa có bộ phận chuyên trách về nấm. Và đáng buồn là

trong các quy hoạch phát triển, định hướng phát triển các ngành nghề nông nghiệp

đến năm 2010 của TW lẫn các vùng đều không nói gì đến cây nấm. Đã đến lúc đưa

cây nấm vào các chương trình trọng điểm như thuỷ sản, bò sữa, lúa, cao su, cà

phê...

2. Ý kiến của PGS., TS. Lê Xuân Thám, Phó Giám đốc Trung tâm Hạt nhân

TPHCM

Trung Quốc là nước sản xuất nấm lớn nhất thế giới, chiếm 90% sản lượng, doanh

thu 25-30 tỷ USD/năm, một nửa là xuất khẩu. Đó là nhờ họ có hệ thống hội nấm từ

tỉnh đến xã. Đặc biệt, họ còn có hơn 10 viện và cơ sở nghiên cứu nấm ở những vùng

trọng điểm.

Trong khi đó, điều kiện phát triển nấm của ta không thua Trung Quốc bao nhiêu,

họ có 3.000 loài nấm, ta có 2.000 loài. Thế mà nước ta hiện chưa có trường nông

nghiệp nào có bộ môn hay ngành học về nấm mà chỉ coi nấm là một chuyên đề phụ.

Dân muốn trồng nấm phải mày mò hàng năm liền để tìm ra mô hình...

Hiện nay mới chỉ có một bộ phận nghiên cứu về nấm thuộc Viện Di truyền Nông

nghiệp có nhưng tầm hoạt động chủ yếu ở phía Bắc với đa số những loại nấm xứ

97

lạnh. Do vậy, nước ta cần xây dựng được các viện nghiên cứu nấm, tìm ra được

công nghệ nấm hoàn chỉnh để biến tiềm năng nghề nấm thành hiện thực.

3. Ý kiến của thầy Lê Duy Thắng (Khoa Sinh, Trƣờng ĐH Khoa học Tự nhiên

TPHCM)

Thành phố Hồ Chí Minh là cái nôi của phong trào trồng nấm, từ kỹ thuật, mô

hình đến con giống... nhưng chưa có thói quen trồng nấm với quy mô lớn, chỉ tận

dụng mặt bằng để “cải thiện” không dám đầu tư nhiều, chỉ trồng vài trăm mét vuông

trong vườn nhà. Vì vậy, không tính nấm rơm hoàn toàn mua từ các tỉnh khác, nấm

bào ngư mà thành phố có nhiều thuận lợi để phát triển cũng chỉ đáp ứng chưa tới

30% nhu cầu của người dân thành phố, còn xuất khẩu thì chưa mạnh.

Nguyên nhân là ta nuôi trồng phân tán, manh mún, quy trình trồng, thu hái và

bảo quản chưa chuẩn nên chất lượng không đạt, không đồng đều. Yếu kém nhất là

khâu sau thu hoạch, ở nước ngoài thì hái đến đâu vô bao bì đến đó chứ không thu

hoạch kiểu đổ đống, lựa ra rồi đóng bao như ở ta.

Do vậy, nấm bào ngư tươi của nước ngoài giữ được tới 10-15 ngày, còn của ta

sau 3 ngày là hết “date”. Ngoài ra, lâu nay cây nấm lại được đầu tư lệch lạc, phân

tán, chưa “trúng” cái cần. Cái thiếu nhất của ta là chưa có những mô sản xuất công

nghệ cao, chuẩn thống nhất từ sản xuất và cung cấp giống, nuôi trồng, thu hoạch,

bảo quản và chế biến để tạo cơ sở cho phong trào lan toả và đi lên.

(Nguồn: Hà Châu, 2007, Biến tiềm năng thành hiện thực cần quy hoạch sản xuất

liên hoàn, Thời báo Sài Gòn giải phóng)

98

PHỤ LỤC 3

NỘI DUNG BẢN KHẢO SÁT DOANH NGHIỆP

Trong khuôn khổ chương trình nghiên cứu đề tài "XUẤT KHẨU NẤM CỦA

VIỆT NAM SANG THỊ TRƯỜNG CHÂU ÂU", chúng tôi muốn thu thập một số

dữ kiện liên quan đến hoạt động thực tiễn của doanh nghiệp. Các thông tin được

cung cấp sẽ được bảo vệ trong phạm vi cuộc khảo sát, chỉ phục vụ cho việc nghiên

cứu đề tài nói trên, hoàn toàn không ràng buộc về mặt pháp lý. Tác giả đề tài xin

chân thành cảm ơn Quý Doanh nghiệp đã dành thời gian trả lời bảng câu hỏi này.

Kính chúc Quý Doanh nghiệp không ngừng mở rộng hoạt động sản xuất kinh

doanh, tạo được vị thế mới trong điều kiện cạnh tranh và hội nhập quốc tế hiện nay.

(* Bắt buộc)

1. Tên doanh nghiệp*

2. Website (nếu có)

3. Doanh nghiệp đã có xuất khẩu nấm vào thị trƣờng châu Âu hay chƣa? *

Chưa và không có ý định xuất khẩu vào thị trường này

4. Doanh nghiệp đánh giá nhƣ thế nào về tầm quan trọng của các yếu tố/hoạt

động sau đây đến việc quảng bá và đẩy mạnh xuất khẩu mặt hàng nấm vào thị

trƣờng châu Âu *

1: Hoàn toàn không quan trọng; 5: Rất quan trọng

1 2 3 4 5

Xây dựng và phát

triển thương hiệu

doanh nghiệp

Tham gia hội chợ,

triễn lãm chuyên

ngành tại thị trường

Có

Chưa, nhưng có ý định xuất khẩu vào thị trường này

99

1 2 3 4 5

này

Tham gia hội chợ

quốc tế về nông

sản/nấm tại Việt Nam

Sử dụng các công cụ

quảng bá trực tuyến

Áp dụng các tiêu

chuẩn chất lượng

trong canh tác, thu

hoạch và chế biến

Nâng cao chất lượng

nguồn nhân lực (kỹ

sư công nghệ, công

nhân chế biến,...)

Sự liên kết giữa các

doanh nghiệp trong

ngành

5. Doanh nghiệp đánh giá mức độ quan tâm của mình nhƣ thế nào đến các vấn

đề sau trong hoạt động xuất khẩu nấm của doanh nghiệp thời gian qua? *

1: Hoàn toàn không quan tâm; 2: Không quan tâm lắm; 3: Có quan tâm nhưng chưa

đầu tư; 4: Có quan tâm nhưng chưa đầu tư đáng kể; 5: Rất quan tâm và có đầu tư

đúng mức

1 2 3 4 5

Xây dựng và phát

triển thương hiệu

doanh nghiệp

100

1 2 3 4 5

Tham gia hội chợ,

triễn lãm chuyên

ngành

Sử dụng các công cụ

quảng bá trực tuyến

Áp dụng các tiêu

chuẩn chất lượng

trong canh tác, thu

hoạch và chế biến

Nâng cao chất lượng

nguồn nhân lực (kỹ

sư công nghệ, công

nhân chế biến,...)

Hợp tác, chia sẻ kinh

nghiệm xuất khẩu với

các doanh nghiệp

trong ngành

6. Doanh nghiệp đánh nhƣ thế nào về thực trạng của các vấn đề sau? *

1: Hoàn toàn không tốt; 2: Chưa tốt; 3: Bình thường; 4: Tốt; 5: Rất tốt

1 2 3 4 5

Sự liên kết, hỗ trợ

sản xuất và xuất

khẩu nấm giữa các

doanh nghiệp trong

ngành

Hoạt động thu mua,

Ý kiến khác (vui long nêu rõ)

PHẦN DÀNH CHO DOANH NGHIỆP CÓ XUẤT KHẨU NẤM VÀO THỊ

TRƢỜNG CHÂU ÂU

9. Kênh phân phối xuất khẩu nấm của doanh nghiệp khi xuất khẩu vào thị

trƣờng châu Âu là *

101

1 2 3 4 5

đảm bảo đầu ra cho

nông dân trồng nấm

Sự hỗ trợ của Nhà

nước về vốn cho các

doanh nghiệp kinh

doanh xuất khẩu nấm

7. Từ năm 2005 đến nay, tần suất doanh nghiệp tham gia hội chợ, triển lãm

chuyên ngành ở châu Âu và trong nƣớc là: *

Chưa tham gia hội chợ, triển lãm chuyên ngành nào

8. Quan điểm của doanh nghiệp về Vấn đề xây dựng thƣơng hiệu quốc gia cho

sản phẩm Nấm Việt Nam *

Ảnh hưởng tốt, tạo điều kiện để doanh nghiệp giới thiệu và xuất khẩu sản phẩm

dễ dàng, thuận lợi, an toàn hơn

Ảnh hưởng không đáng kể, có xây dựng thương hiệu quốc gia cho sản phẩm

nấm thì tốt, không có cũng không quan trọng

Không cần xây dựng thương hiệu quốc gia cho sản phẩm này. Quan trọng nhất

vẫn là doanh nghiệp có thương hiệu mạnh và chỗ đứng vững chắc trên thị trường

nhiều hơn 4 lần/năm

2 - 4 lần/năm

1 lần/năm

Chưa từng biết đến/tìm hiểu thông tin về vấn đề này

Ý kiến khác (vui lòng nêu rõ)

PHẦN DÀNH CHO DOANH NGHIỆP CHƢA XUẤT KHẨU NẤM VÀO THỊ

TRƢỜNG CHÂU ÂU

10. Lý do doanh nghiệp chƣa xuất khẩu nấm vào thị trƣờng châu Âu *

Có thể có nhiều lựa chọn.

Yêu cầu của thị trường này đối với mặt hàng nấm quá khắt khe, doanh nghiệp

không đủ điều kiện để đáp ứng

Thông qua nhà nhập khẩu châu Âu

Thông qua đại lý phân phối

Thành lập chi nhánh bán hàng ở thị trường châu Âu

Trực tiếp đến các kênh siêu thị, nhà hàng

Thiếu thông tin về thị trường này

Không đủ nguồn cung sản phẩm nấm để mở rộng sang thị trường này

Không đủ nguồn lực để quảng bá và xúc tiến xuất khẩu sang thị trường này

Ý kiến khác (vui lòng nêu rõ)

102