Upload
john-norton
View
249
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
1/645
ERDLYI TUDOMNYOS INTZET
XVI. SZZADIMAGYAR ORVOSI KNYV
Bevezetssel elltva kzztesziVARJAS BLA
Kolozsvr, 1943
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
2/645
2
TJKOZTAT
Az albbiakban kzljk az orvosi knyv szvegt a Varjas Bla ltal kinyomtatott formban.Elhagytuk Varjas bevezetjt, s a ksbbi magyar s latin nyelv bejegyzseket. A klnbz
mrtkegysgek jeleit feloldottuk, kirtuk a nevt.
Minthogy nemcsak nyelvszek olvashatjk a szveget, az olvass megknnytse vgettrviden sszefoglaljuk a hangjellsi sajtsgokat.
BET HANG BET HANG
a = a, i = i, , j (s rmai I)aa = j = i (s rmai I)
b = b k = kc = c, k, cs l = lch = cs, c, k li = ly (s l+i)chi = cs, c, (s cs+i) l = ly (s l+i)ch = cs, c, (s cs+i) m = mci = c, cs, (s c+i) n = nc = c, cs, (s c+i) ni = ny (s n+i)cz = c, cs n = ny (s n+i)cz = c, cs o = o, d = d p = pe = e, r = r
ee, ei = s, = s, sz, zs, = , sz, s = sz, s
ew = , , e ti = ty, (s t+i)f = f t = ty, (s t+i)g = g, gy u = u, , vgh = g, gy v = u, , , , vgi, g = gy, (s g+i) w = , , v, uh = h, 0 (nma) = i, , j, (s j+i)
z, = z, sz, s, zs
= sz, z, s
A szveghez ksztettnk egy szalakmutatt, amely megjelent a Szmtgpes nyelvtrtnetiadattr 4. szmaknt (Debrecen, 1988).
Jakab LszlBlcskei Andrs
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
3/645
3
+3Embr Tetnek betegegrl ualo
oruoagok.
Ag Velrl.Feedeth ha Telben Fodor Mentawal awag (Tanu[ag])
Maorannal parlod, Narban pengh Roawal, E Agad
veleeth megh erit, es Nathat nem hag ratad nduln.
Agad veleeth mndenkoron ign tttta, ha Seekfweth,
vag Bechfweth, vag Feer mentath f megh vben,
es aal parlod a Feedeth.
Enhera pwgn ign hanos.Ag velnek pengh emm vg nem aarth, mnth a
Emetetlenegh, merth mndn Betegegnek e vgan gkere.
A Frl.
Feedeth mndn keth awag Harom hetben (Tanu[ag])
megh moaad eccr. A Lugban pengh Bech fweth, Spcanardoth,
Maoranth, awag kapotnakoth vettes.Feed Huath napaban gakorta fwled fwwel, ign
hanos a Feednek.Ha frdnd akar, elr a Feedre [Heccr] melegh
veth eo, Feed nem fa a frd [vthan.]
Fnek pengh megh bantaa, a mnth a Orwolo Doctorok
a Naponkenth valo gakorlabol ekben vttek, Harom
rendben len. Awag a Hartakban: Awag a Ag velnek
allattaban; Awag a Folaokban kth Deakul Meatuoknak
hnak. Len aerth Elr aokban a keth Hartakban kk
a Ag velth be takarak: Awag pengh a nas hartabanmel a Ag kaponath a Br alath be takara. E Hartaknak
+4pengh bantabol kwetkeok, Vonnan valo F faa:
Ign Ers Feo faas: A Fnek fel feleol valo faaa.
([Maod]k) Maodcor len a Ag Velnek allattaban, mkor
a Elmenek, A Elmelkdenek, Es a Emleketnek Sek es
eke megh ve, awag eree es tehetege el vetetk: Ha
megh ve, abbol kwetkk Hagma: Okoaghnekwl valo
kabalkodas mel len a Hagmaban: Enekwl valo Eel
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
4/645
4
budoas: Dwhs Bolondagh. Ha pengh Eree vetetk el,
abbol len ol Bolondagh, kben a Okoagh, a Emleketh
is el ve: Balgatagagh: Emleketnek el veee:
Eel es Nappal nag baggadwa aluwo Betegegh: Alomnak
ertelen nag kewanaganak beteghege: Hertelen valo el Sedwles,k ma a ege Tetnek ereknege es mogaa el
([Harm]adk) vetetk. Harmador, len a Ag velknek gomraban
awag tartoban, es annak folaban, Mel folaok
(...nalis) altal, a Ag Velbl a Elewent Leleok, a Ereknegnek
(...us) ees moganak ekben armak, es detowa
el otatk. E bantabol pengh kwetkk, Sedlge:
Koragh tres: Boorkan Nomas: Guta wtes; Inaknak el
akadaa kth fel guta wtenek hnak: Inaknakwe vonodaakth Meredknek awag Grchnek newenek, Reketegegh,
Es Nathak.
(Cephalo... Soda.) Vonnan ualo Ffaasrol.(Oka) E vonnan ndulo F faas: Neha a Nedweegknek
kwle valam mertekletlenegtwl; Neha a Nedueegknek
Mnemwegetwl; Neha aon Nedweegknek tele voltatul armak,
mkor a paraknak mnetelth be teoltk: Neha a
Feonek ertelenege ma mkor valam Sel tamad valam reebena Fnek: Neha Gomornak vetketwl: Neha egeb dolgoktul
is.(Oruos[agok]) Eg regh Almath, ha pengh apro, tbbet,
ws megh paraban, a Belth vd k es a Huat trd megh
eg Talban mnth eg pepth, Eos valam kewes roa olat
bele, trt kichn Saffrannal hnch megh, trd ol we eketh,
melegn kd a Fri.
Keth eds almat, keth Neheek Thment, klenc Barak
magnak belth tr eowe, Eos eg kewes roa awag leuendula
veth bele, kd a Fre.
Torma leweleth ken megh Meel, hnch megh trt Sowal
flwl, kd a Fre.
+5Slnek kacchat tr megh bwn moarban, a leweth
fachard k ruha altal, eg kewes roa Olaal es roltel chnal
flatromot, kd a feore.
Thment, galamb ganeat, roltth, egenl mertekkel
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
5/645
5
habar we tkmon feerewel, Sha a Homlok feleol fa a
F, kd a Fnek hatulo reere, Ha pengh a Fnek hatuloree
fa, a homlokara.
Feer Boroth, Saffrant, eg mertekkel veg ana drachma ij, Euforbiomot.
drachma j, Vadgalamb ganeth, drachma, j s. trd we Ecettel, kd ahomlokra es a ket vakmre.
Fld Borotannak leweleth trd megh, es fachard
k a leweth, roa olaal es Ecettel elegch eowe, bocas a
orraban benne, a Homlokat is eel kenned.
Boroth tr we Tengr lwel awag au lwel, es
Tetwfwel. Enhera es etwe is vachora elth eth ad nn a
Fee faonak, el ve a F faath, a Nathat is k tttta.
Fekete wrmth aath f megh feer borban, had meghhwln, abban moad a fao Feeth, a wrmth a vthan
kd rea.
Mrrhat, erechn dot, konkolt, ana drachma, iij, Sot, Tk magnak
belth, ana drachma, j, trd porra es chnald we roa olaal,
Trocicookat chnal belle, Smkorwkegh, eggeth aonallat
teewel k leant optath elegch we, tlch fl a Orban,
k ttttia a Ffaat.
Iopoth, rutath, Combort, Fld boa gkereth, f megh
feer borban fdel alat, eel moad a Feet eg Nap keccris
haromoris. A vthan au rutat tr megh eg ks borban,
fachard k ruha altal a leweth, martogas ruhat ebben, a
men heln a F fa td rea, mnd et chelekgged,
Soha ol ers F fadalom nem lehet kt harmad napigh meghnem gogth. Bebek Imreh probalta.Maorannak fachard k a lewet, melegn keth awag
harom ceppth bochas fl a Orban.
Hewegbl ualo Ffaasrol. (...usis)
Fnek Hewegbl valo faaa len legh nkab a (. .r)
Napnak hewegetwl, mkorokagh a Feet altal wth; Hertelen
aratul is megh len: Frdtwl Langnak kel voltatul:
Haragtul: Buulatul: Es melegh betegegktwl.
Ennek Bonos ele ek, hogha tapatod a (Ieg...)
+6Feet melegh es ara, amk vrek, es ha a feeth
hdeggel ertetd rmeth enwed. E ilen faaban nem o
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
6/645
6
melegh heln leonn, hanem hws heln, es hdegh vnek
egk edenbl a mak edenbe oraawal is hwten kel a
helt. A haban pengh, roat, volat, vi tknek vragath,
l kaccath, edernek leweleit, es effele hwt allatokat kel
hon es hnten.(Eledel) A Etel kewees es hdegh termeetw legn, vg
mnth Salata, porcn, arpa dara, hgan wlt tkmon, galambff
egrel fwe, kwhal, Mondola te mnd a heawal eowe
(Ital) trwe. Ital pengh v legin egeb e, hanem ha
knek a gomra v tallal megh bomlanek, a borth vel
iol megh elegtwen aggad nna, Awag ol veth a
(Tanuagh) kben valam kewes fa heat ftenek megh. E ilen
alugek es nugoggek, Aonallattal ne kwln, ekt esveletth megh ne tartotaa, de mhelt almabol fl rken,
ektwl magath mngarath megh wrecche. Napfent, Munkat,
Frdt, haragot es buulath es mndn affele ndulatokat ign
el tawotaon.
(Oruosagok) Opiumoth, Natragula gkerenek a fl heath,
vi tknek vragath, Camfort, veg egenl mertekkel, es
vitknek lewelenek k fachart leweben elegcd el es chnal
trocicookat belle, a verfenn arad megh, a vthan trd
porra, es mkor a wkegh kewanna ennek a poraban fu
...ban, es aonnal megh wnk a fadalom.
Eg kewes roa veth ecettel elegch eowe tad fl
a orraban, mndarath megh laitta a fnek fadalmath.
Vadlnek vragath roa olaal es ecettel elegich
we, es kd a homlokra.
Roa olath es vola olath, Ecettel, Egrel es Camforral
tr eren we moarban, kd et a homlokra es vak
mkre, megh giogttia a fao feeth a k vgan chngh es
harango.
Volat, vitkt Arpat, Feer fwnek leweleth, lnek
leweleth, feod megh vben, es eotted eel a fao feeth.
Sha akarod hog alom w[i]n reaa, E vben feer maaknak
feet magwanekwl, es Salatath, feo megh vonnan, Eel
moad a feet, a labfeet es a arakat.
Roa olath uncia ij, roa veth uncia iij, Io Ecetth uncia j, ves
+7valam Sot bele, es tkmon feerben habard ol eren we,
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
7/645
7
march ruhat bele, es td a homlokra.
Fwlben eret fwnek vet, Salata veth, epl veth
ana uncia ij, ekfw veth, Ecetth, ana uncia j, elegcd eowe eketh,
march ruhat bele, es kd a homlokra es vakmkre.
Kener belth elegcwe Maak olaal ees mondola olaal,trd we, keod a homlokra.
Eg v tkmonnak mnd eket feeret habard we roa
olaal es roa vel, kd a homlokra es keth vakmkre.
Balma magoth, B... magot ana drachma vj, Porchn fwnek
lewelet, drachma iij, pleo lewelet drachma j, roa olat uncia ij, chnald we
eket es kend ruhara, kd a homlokra es vakmkre.
Fanak v mohat atad megh roa olaban, es eth ked
a fao fre.Popiomoth, drachma j, roa olath, vola olath, ana drachma iij,
vitknek au vragath crupulus j, au vrs roat, crupulus j, eh teg
vath a men wkegh es chnal ken reth, eel kenned
a homlokot es keth vakmth.
Vrs roath f megh Sawanu borban, et keod a
homlokra es vakmkre.
Salatanak fachard k a leweth, roa olaal ees Ecettel
elegch we, kd a fre.
Mondolath tr megh, elegcd eowe roa vel es kd
a homlokra es vakmkre.
Roa vragoth, vola vragoth, manipulus s. Feer fw leweleth,
Saarkerepeth, ekfweth, ana manipulus j. Feer malwa magoth, drachma iij,
Megh healt arpath uncia ij, eket fd megh vben libra ij, mnd
addigh hog harmad ree el apaggon, eel moad a feeth.
Belend fwnek Ners leweleth, Fan awag kklan termth
mohot tr we roa olaal, kd a fre.
l kaccanak trd k a leweth, roa olaal es arpa
ltel elegch eowe, flatrom moggara chnald a fre, megh
giogttia. Probalth.
Germkchenek.A Germkchenek mkor fee fa iol megh kel lathn, ha
aek megh alloth, chappal megh kel ndtan, a vthan
teben march ruhat es at td a homlokara.
Roa veth uncia ij, Camfort. Saffrant. ana drachma s. march ruhat ebben
td a feere.
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
8/645
8
+8Vola olath, roa olath, ana uncia j, Ecetth uncia s. Camforth
drachma ij, elegch iol we, td a feore.
Tk veth, roa veth uncia iij ana., vola veth, vi
tknek veth ana uncia ij, eketh roa olaal es tkmon feerewelelegcd eowe, eg kewes ecet is legn kthe, habard iol
eowe, march ruhat bele, teod a homlokara.
(...riais) Ha a fee ign forro a germknek, Tkmonnak a
ekth roa olaal elegch eowe, kend valamre, td feolwl a
feere, de eth mnd vnos vntalan megh vchad awag megh
valtotaad.
Tknek a leweleth, vborkanak es dnnenek a kwl hea
faradekath, epl lewelenek k facharth leweth es roaolath, trd eowe eketh, es teod a fee kaponaara.
([T]anuagh.) Eth pengh ign edben veoged, hog a
mkor a feet keoteod, mndenkoron a orwoagokath megh
hwched, egeth rak melle, vag hawath, vag a ruhat ign
hdeg vben marchad, a kre kend es chnalod a orwoagoth,
es vg kd a fre, De a fnek hatulara oha a
orwoagoth ne teged hanem a Elere a homlok fele.
Hdegegbl ualo F faasrol.Fnek hdegegbl valo faaa len a hdegh Egtwl a
(Oka.) mel krwlwnk vagion, elben annak a k metelen
fwel okath mulath a hdegn. Hdegh allattal a feet ha
k mnden mod nekwl gakorta tarta, attulis megh len.
([Ie]gk.) Ennek Bionos ele ek, hogha tapatod a
feet, emm melegegth benne nem eres, a orcaa Nem
ara de ign ntelen. Amk halwan puffath abauk. E
ilen f faaban nem o hdegh helen, hanem melegh helnkel leonn.(Eledelk.) Teeth es halat es mndn affele etelth a
k megh hdegth, el kel tawotatn. Eln embr hgan wlt
(Ital.) tkmonnal es apro Madarkakkal. Ital vekon Bor legn,merth a bor nem arth th gn hanal, aerth merth a bor
(Tanuagh.) melegt is vekont is. Iaron mnd galog mn[!] lowon,
merth ek is melegegth ndtnak, Melegh feord is hanos.
Felreenth valo aluua [!] is o, de tbbet kel vigan hog
nem alunn. omoruagoth, Nehe gondolatokath, es elmenek fl
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
9/645
9
haborodat el kel tawotatn.
(Oruosagok.) Kakukfweth, Fodormentath, kfld Borotanth,
+9Chombort, Lo mentath, mnd eg mertekkel veg, Es fd megh
eket Borban, Eel parolad a feeth.Borotannak het leweleth. Barak magot kth megh hamotal
a belt heteth, fa olaban es ecetben fd megh, kd
a fre es vakmkre.
Kleth es Soth melegch megh, es aal parolad a hdeg
feeth.Chombort es korpath melegch megh, es aal parolad
a feeth.
ekfweth es Mee kmenth melegch megh, es aal parolad.
Rutath, Roa olath, vi mentath feo eowe, es Arpabol
chnalth pepth is chnal ke, et ked a homlokra.
Mutarth es Ecetth teor eowe ol, aal kenned a
homlokoth.Euforbiomot roa olaal elegch eowe, melegcd megh es
vg melegn, chepeges a fwleben benne a mel feleol a fee
fa, kd a feereis, ath ira Galenus, hog eel megh
giogul.
Konkolth atas megh eg Eel es eg nap ecetben,a vthan arad megh es trd megh, at fuad a orban, e k
tttta a orron a hdegbl valo feo faath.
Barak magoth hamo megh a heatul, Nomd k a leweth,
elegch we aporafwnek a vewel, eth chnald a homlokra
es vakemekre.
Rutha olath, kek liliom olath, uncia j. Maoranath, Bakfweth,Boroth crupulus j ana. Euforbiomoth Eoth mth, vath a men
eh elegh, chnal ebbl kenth, es eel kenned a feeth.
Kakuk fwet feo megh vben, Ecettel es roanak olaawal
hnch megh, E melle f Maoranat vben es Sarga goparth,
elegch eowe mnd eketh, es kd a feore.
Kakuk fwnek lewelet, Maorannath, rutath, ana manipulus s. Romarnth
manipulus j, Skfwt drachma j, Chomborth, lo mentath, ana drachma j s.
eketh trd eowe, vard eg ruha vankoba, melegcd megh et
eleor, a vthan ecettel eottd megh, es kd a feore.
Spcanard olath, Laurus olath, ana drachma j s. Au Bakfweth,
crupulus j, Rutath, crupulus s. Maoranth, Skfweth, ana crupulus s. hat erechn
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
10/645
10
doth, eket mnd porra trwen elegch a olaban, es eg
kewes vaal chnald we, eel kenned a feeth melegn.
Eth iol edben vged hog a hdegh feo faath ([T]anuagh.)
mndenkor meleggel ked es kenned.
+10Szarazsagbol ualo Ffaasrol.
Fnekaraagbol valo fadalma ek a Eegnekaraagatul,
aratho orwoagoktul, Ehegtwl, Nag munkatul.
Aonallattal valo ok kwletwl, Elmenek gakorlatoaggal
valo megh haborodatul.
(Iele.) Ennek bionos ele ek, ha ign kewes awag vgan
emm Nedwes rutagh a orbol k nem armak. Amk
k kerekdnek es be enek vgmnth, es alom nem w a embrre
hanem alhatatlanagh es vigaas.
(Eledelk) E ilen feo fao, Nedwes egn aron, ees Nedwes
eleeggel eln es o wel, Tkmonnak aekwel. kakanak
a Monawal es annak lewewel melbe megh feotek, Faccannal,
Fogollal, es mndn affelewel a k taplal es nedweth.
(Ital) Vekon bort gek. Es mnnel tbbet alhatk, alugek. Idetowa
(Tanuagh) Ne aron hanem vetegh legn es hevolkoggek
Nugoggek, Aonallattal valo koewles tawotaek, es
ehegh omuagh es effele arato dolgok ne eenek, Folovbl melegttetth feord ign hanos, merth ign Nedweth,
Eorwln vigaggon mndn modon, es mndn megh haborodastawol legn.Vola olath es Edes mondolanak olaath elegch we es
kenned eel a homlokot es a Orban is bochas benne.
Vola olath, vtk olath ana drachma j s. Boru faggiat, Tkhaat,
v os vaath, ana drachma ij, elegcd we eket es eel
kenned a homlokoth.
Neduesegbl valo Ffaasrol.
(Oka) Fnek Nedweegbl valo faaa len a Egnek Nedweegetwl,
es Nedwes orwoagoktul, Feordtwl Melegh vbeol
k chnaltatoth, awag Bana frdtwl, es mndn affelektwlkk Nedwethnek.
(Iel[e]) Ennek bionos ele vadnak, a Orbol valo fltte
ok takonnak k armaaa, Amknek fl puffadaa,
es feoleotteb valo nag aluuas.(Tanuagh) E ilen f fao, ara egn aron, aratho
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
11/645
11
eleeggel eln wltel fkeppen es mndn affelewel kth aranak
eomer, es arato orwoagokkalis eiln, kkrl ide alab
egeb helkn megh emlekwnk.
+11
Vrs awag feer kapotanak, a lewet fachard ([O]ruoagh)k, awag Ceclanak, awag dno repanak, awag Cnadona
fewnek, tlch feol a orban k tttta a Nedweegketh.
Teleegbl valo Ffaasrol.
Teleegbeol valo feo faas len mnd aoktul valamk (Oka)
a tetben valo megh rakodath rknewelk, mnth o
w etelnek talnak fltteb valo vetele, es hewolkodas, Munkanak,
Feoreodenek, verteoenek es mndn termeeth renth
valo, es metereggel valo megh wretenek el mulataa es el
heweree.
Ennek bionos ele a Orcanak es mknek vrs (Iele)
voltha, A ereknek megh teredee mnd Nag es vekon ereknek
vgannra, hog a kt bennk tapatalwa em erttel megh,
mddel is megh latod. Aon ereknek nag es fltte ers feol
verek. Veletnek temerdk es vrhnnw voltha. A
vakmn valo ereknek fl veree, Es a fnek gn Nehe
faaa.E ilen fee fao hdegh es ara egn aron es (Etele)
forgologgek. Huth ne egeke hgh tkmonath, e emmt
affelet a k taplala a tetth. Eln arpa peppel awag arpa
kaawal, Hwteo parekkal, Salatakkal katankorowal es affelekkel.
Bor tal tawotaek, legn tala chak v a (Itala)
kben valam kewes arpa fth awag fa he. Gakorla ([Tanuag]h)
magath es trltee, gakortha frggek, de vg, hog
elr a tethe megh wreteek, es vg legn a feordes,hogha Nnch betegeggel. Felreenth alugek. Eorwln
vigaggion es mndn megh buulas tawol legn.
A giogtas kedeek a Er vagaon el, kel (Oruoagok)
pengh megh vagn a karon valo ereth kth Cephalicanak a
a Fnek erenek hnak, affeleol kel megh vagn a honnet a f
legh nkab fa. Ha pengh nem enwedne a Er vagath a
detlenege a betegnek, kppleoket kel a feen alol rea
vetn es megh kel vagdaln, veerth kel vnn. Merth legnkabe f faas len a vernek Begebl. E is wkegs hog ha
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
12/645
12
termeeteorenth aek ol megh nem len, megh kel purgaln
tttan.
Dnne w fwnek kth deakul Borragonak hnak a veragath,
roath, volath ana manipulus s. Sebetent ees Beterce lwath
mndnkbl tnket ket mth, Tengr eolth, Tamarinduth+12ana uncia j, Sarga mirobalanu heat, es kek mrobalanu heat,Chebulos, Emblicos, Belliricos, ana drachma iij, folia Senith, enth Ianos
kenereth ana uncia s, Liquiriciath uncia j, feold fwtth, venuaon
haath, ana manipulus j. Thamaricuth, Gem nelw fweth ana drachma iij,
Agaricumot drachma ij s. Gmberth drachma s. Dnne magnak belt, vborkanak,Tknek, Greogh dnnenek, ana drachma ij, mnd eeoketh fd
megh folo vben a men eh elegh, addigh hog fele el
apaggon, a vthan wrd megh epn es keel fachard k, esa men ennek edteeh elegh, ann Nadmeeth ves bele,
mndn rutagatul megh tttwan, enhera reggel ag ebbl uncia iiij
nna.Apro Malwanak magwat, Bakarwo fwnek mag... ekfwnek
es Sarkerepnek vragath chnal we... awag kapor olaal,
eth ked a fre.
Sartul ualo Ffaasrol.(Oka) Fnek Sartul valo fadalma len mnd aoktul a
melek a ege tetth de fkeppen a feet meg melegtk, es
termeeth ellen megh aratak, es a Saarth megh newelk,
Mnth orgalmatoagh, Haragh, Banath, nag munka, vigaas,
Etlenegh es koplalas. Foghagmanak Parhagmanak es haonlo
Sar chnalo etelkkel valo eles.(Iele) Ennek pengh ele, haonlok aho a kknek a fek
hewegtwl fa, chak hog e ilen feo faaban a f nkab
ragattatk es nlallk, es a Orca halwanb. Aa megh keerdk,me, Orra, es Nelwe arad.
([Ta]nuagh) Effele fee fao, hdegh es Nedwes egn forgologgek,
a mnth oda fl rtunk errl a heweggel valo feo
faarol ahol rtunk, es megh mutattuk, a hanak pagmontomath
o hdegh awag eges vel ttn, es hwt vragokkal
(Etel) be hnten. Nedwes es o w eledelkkel eln,
(Ital) Salatawal, Apro hallal es kwhallal. Itala legn v chak
nten, awag ol v melben valam kewes fa heat meghftenek. Bortul teleeggel megh oa magath, Nugoggek, es
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
13/645
13
okath alugek, Merteklets frd es keues o, vigaagh hanos
e ilennek.
(Oruosagok) Ennek a giogtaa a hog a Saart megh kel
+13
ndtan es k kel vnn, awag ol orwoagoth kel adn ak a Sarth megh emee, E legh ob.
Viola Iulepeth uncia j, vi tk vragabol chnalth... uncia s.
katankoronak es roanak veth, ana uncia j, .... eowe eketh io
modon, es reggel enhera ... nna.A Sarnak k vetelere pengh, ign o, hog a Feer
wrmth atad okagh vben, awag Aloeth atas, awag
hierapicrat, ad megh akar melketh ennek nna. Oda alapengh ahol a Sarbantarol runk, talal tb erre valo orwoagokat
is.Ha a Betegh nem alhatk, Maak olaban awag vi tk
vragh olaban, ves eg kis oppiumot, eel kenned be a homlokat
es vakmeth.
Naltul valo Ffaasrol.Fnek Naltul valo faaa len mnd aokbol a (Oka)
melek a Nalat Nemk a fben, mnth hdeg es Nedwes
Egh, Nalas etkek, mnth a Hal, Te, pare, gwmlch, hewolkodas.
Etel vthan valo aluuas, es haonlo effelekh.
Ennek bionos ele, a f ign nehe, a orca (Ie[le])
ign megh feerdeoth es Nedwes, Aluuath kewan a Betegh,
rth, a ereknegh nem elewenkdk hanem tunna, es a
fee rakwa tele rutaggal.
Effele fee fao, melegh es ara helen es egn (Ta[nuagh])
forgologgek es legn, mel ha megh nem volna, tehat metreggel
valoth kel chnaln fa hebol, awag Themenbl,
kfwbl es effelekbl vg hog eknek valamelket is meghkel gutan, ees fwtln kel es melegten vele. Etele fkeppen
wlth legn, a meleth megh hnchn Boral vag akar
m fele melegt allattal. Itala legn Bor de tta es vekon.
Lau arath mweln es mnd aokath mwele a kketh
megh rtunk, a hdegegbl valo f faarol ahol rtunk.
Enek orwoagath aon kel keden, ([Oruoa]gok)
hog a Nalath vekontan kel. Tengr hagmabol chnalth
roa meet, uncia j, Stecabol chnalt iulepeth uncia s. Iop veth, Apiumveth, Maoran veth, ana uncia j. elegch eowe eketh, es ad
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
14/645
14
megh nna.+14Kmennek, petreelmnek, Apiumnak gkerbl ana uncia j:
Baaroa gkeret drachma ij, kmen magoth, Bechkmen
magot kt aniumnak hnak, vad kmen magoth, ana drachma iij, Sargagioparth, Fekete goparth, kakuk fweth, Maoranth, lo mentath,Bakfweth, Salat, ana mn s. Fa heat, erechendio vragoth ana,
drachma s. Eh a men v elegh fd megh benne amgh fele el
apad, a vthan wrd k es Nad meel edcched a mnth
akarod, teg eh Hiop ulepet, es Ecets Meeth ana uncia j s.
eket mnd eowe elegtwen legin tal.
Gmbert, galbanumot, erechn do vragoth, kfweth,
pmponath, Feer Thement, Saffrant, Faheat, erechn dot,
Aniumot, Liquiriciat magarul Eds geokernek hiak, Ctwartoth,Rutat, Salat, kmen magoth, ana drachma iij, Aloes Epatici, drachma ij,
Nad meeth roa vel elegch we a men eh elegh,
feod megh, awag chnal pogachakat beleole, enhera etwe is
ebben ag nn, E mndnfele Nalt, Nedweegth meeg
Sarth is k ttth, verth megh ttth, f faat el ven, wet,
Maath, twdt, Lepeth megh ttth, horutoth el w, emeteth,
odal faat es Nlallath megh enhth, mth vlagoth, o
nth chnal. gomroth megh melegth, es veletth meghndth, mel veletnek mnee ma a Nal ign kewedk.
Effele fnek faaaban, o eln pwgeramokkal
kket a orban kel fun awag tlten.
Gomortul valo Ffaasrol.(Oka) Fnek faaa len a gomorbol, mkormagaban
a gomorban, de leg nkab a feolaaban els ers Nedueegh
rakodk es gwl, honneth megh veeoth parak mnnek
fl a fben.(Iele) Ennek nlwan valo ele, a gomorban vag a
aaban ragas vagon es mlges, k erltet a Betegth.
(Tanu[agh]) Effele nawala a kn vagon ne ehek, merth
aal a betegegh ign newekdk. E lennek a feere
emm orwoagoth nem wkegh tnn, merth vagon e a
htwan Nedweegktwl kk a gomorbol fl mnnek a fre,
(Oruos[agok]) aerth ennek ign o a okadas, elben ha a gomor
aaban vagon a Nedueegh megh rakodwa, kth meghndthatn Melegh vel, ha kwlmben nem lehetne a okadas,
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
15/645
15
talalath kel a Torokban bocatan vg is rea kel kerten.
Ha pengh megh eomern hog ben vagon a gomorban es
+15ala nem akar a belben allan, kered megh oda ala ahol runk
a gomorrol, es orwoagal kel onneth k tttan, es a ktttas vthan a gomroth megh kel erten.
Rezgsegtwl ualo Ffaasrol.
Fnek faaa regegtwl len, a Bornak melegh (Oka)
paras, ttha es nem elegtth ok voltatul. Ennek ele (Iele)
megh tecnek knnen merth megh erthetn a betegtwl.
Eth ket modon kel orwolan, megh wreteel es
megh hdegteel. Aerth melegh veth kel adn ha meeg a
Ners bor a gomorban awarogh, hog k okagga onneth.
Es a feet hwt allatokkal kel taplaln, roa vel vag
olaal, Ecettel, awag Borotannak es kapotanak k fachart
lewewel.Kapotanak a lewelet fonnad megh meleg vben, krkrwl
ragd es kd a feore.
Ennek vthanna okath alugek es nugoggek, a ([Ta]nuagh)
vtan mnd nap etgh folo vbl chnalt feordeobe mnd
etweigh frggek, a vthan egek de ne melegteo etelt, hanemarpa awag Tatarka kaat, hgan wlt tkmonath, Salatath
es kapotath, veth igek a k hoa okot, de a k
vh nem okot pomagranatoth egek, awag Tengr leot
egek, Megh ehet a krtwelt is wtwe, elben a Balma
wtwe ign o. A mgh a f faas vagion, addigh nugodn
es vetegh lnn ob, de oton ha meeg ter a betegegh, ob
etel elth detowa arn keln, Etel elt okkal tbbet kel
arn, Etel vtan kewebet. Ha meeg is volna valam maradekfaas a feoben, Nem roa olaal kel, hanem elrekfw
olaal melegn, a vthan kek liliom olaal kel kenn. Io Etwe
imeth keccr haromor is feordben wln, es oth melegh
vel a feeth megh kel tten, es aon frdben egel Salatath
Ecettel.
Hog reegh megh oanulon.
Ag Ecets vet nna. Awag megh awanodot Teeth.
Awag arpa kaat teel es ecettel fwiSalatath egek.
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
16/645
16
Camffort agolon. March ruhat ecetben es a ket mona golobat
takard bele.
+16Hog megh ne regggek.
Pomagranatnak a leweth fachard k es ad ath enhera
megh nna.Heth keerw mondolanak a Belth aggad megh nn enhera.
Borotanbol chnalt kooruth teg a feeben ha at akarod
hog megh ne regggek.
Kapotha magoth awag Ners feer wrmth ag eonn
enhera.Fechket eges megh, ha annak a poraban megh ac nna,
megh nem hag regdn oha is.Feer kapota magoth, Sawanu pomagranatnak k facharth
leweth, ana uncia ij. Ecetth uncia j. forrald we eg kewee eket,
mnek eltte a bornak talaho kellene keden, ebbl ag eg
latoth nna.Mentath tr eowe borral awag ecettel, ad megh nna
enhera, a nap megh nem regdk.
Hog hamar megh regggek.
Fa mohot ves a Borban, awag Aloenek faat, kth apatkaban Agallochumnak newenek.
Natragulanak a kwl heat faragd le a geo[ke]renek fd
megh vben mnd addgh hog a v megh vrwln, abban
elegch a vben bele a[] Borban, mndn felelmnekwl megh
adhatod nna merth megh nem banta, chak megh regith.
Ers Ffaarol.
Fltte ers es vrns f faas olan, hog a Beteghakar m kewes alkolmatlanagerth is megh buul, annra hog
a betegh chak argeth em enwedhet el, em nagon________________________________________________________________________________
Iuhnak... ag megh...Puppenewer... holna alol... verth, val... borban at...
megh adod... valaknek... tb borth... hatk... dologh.
+17
ollath, em vlagoth, em bornak talath, em o agokat kk
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
17/645
17
a feeth megh tltenek, em emm mogath, De a fadalomnak
nag voltaerth, nugodalomban es chendeegben kewan
lnn es etetegben fekwnn, knek vg tecck mnt ha
a prllel trnek a feeth, Nemeleknek mnt ha a fek
kreokrwl mnd eowe rontathnek es k terwlne a fee vgtecck. Sokaknak a fadalom mnd amk gkereigh el
megn. E betegegben neha mnd wnetlen valo fadalom vagion,
neha megh buulas, neha moddal neha modnekwl valo
megh wnes, Nemelek fadalak a ag vel hartath,
nemelek pengh a Inas hartath mel a ag kaponath be
takara. Len e fnek fadalma a feonek teles voltatul,
awag a Nedueegknek es paraknak els voltatul, mel a
ag kaponan beleol vag kwl vagon forroaggal es a fnekertlenegewel, ragaawal es furaawal.
Ha aerth a fadalom nag neheeggel ([F]aasoknak)
vagon, a melben ragak es vgan altal furak ([bo]nos ele)
a feet vg tecck, e a Sarral elegwlth Nedweegktwl
paraktul vagon, mel a hartakath bantha. Ha a fadalom
chak fnek nehewleewel vagon, megh rakodot voltat elnt
a fnek. A k feol vereel len, megh [tw]ewletwl vagon
es forroagtul, merth vrs a ...k vg mnth k teredeel
tecck, es neheegh...
+18Eg Nag rakoth keres, awag kepabaut kettth,
ha kichn harmat, trd megh es tlch eg Mel Ecett rea,
wrd megh. Ennek a lewewel moad aaath, es ttcchad
a Nelweth. Eth gakorta mweled, megh gogul. E ign
megh probaltatoth.
Alom hoo oruosagok.Sokkeppen es ok Betegegben wkegs a Alom hoo orwoagh,
e Hagma pengh mvel hog nag alhatatlanaggal
vagon es Ebreneggel, vgan th akarok irn alom hoo orwoagokrol.
Hagmabel Betegnek a parnaa vankoa ala rak Maaknak
a feeth awag Natragulanak almaat.
Feer maakot, feer Belendfwnek magwat teord megh,elegch eowe tkmon feerrel es aon allath teewel, kd
a feere es rwd aalmat ho.
kfweth, vrs roath, Malwath, volat, feo megh eggwt
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
18/645
18
vben, es eelre aban a vben mod megh a labath, o
modon valo aalmath ho.
Belend fweth feo megh Edes Borban, kend megh a orrath,
Aakat, es fwleth vele.
Eokr Nelwnek a veth aggad nna.Tengr Barak magwanak Belth es feer makot tr
eowe eg moarban, valam tta paprora flatrom moggara
ken Meeth. A Maakot ees Barak magoth ttd megh roa
vel es lewendula vel, es a Men feolwl kend a paprora.
Et ruhawal kd a ket vakmre. A ke fnek bell valo
nara es Erekre. El aluk. E gn okor probalt dologh.
+19Oppiomoth, Saffranth, Maaknak feeth. Caanak
a heath, ana drachma ij, eket trd megh, roa olaal elegch we,
abban chepeges a orraban, aalmat ho.
ekfw vragoth, kapor vragoth, Sarkerepeth ana uncia ij, Natragulanak
a gkererl le faragot heaban Caanak heath, ana
drachma iij, Maaknak a heath, uncia ij, Aloes faath, drachma j s. eket trd
megh, es a men roa v eh elegh teod annban, aaath
chnald be, forrald eowe twnel hog a harmad ree el
apaggon. A vthan Nd fl a be dugoth aath, tarcha arra
a hagmabel, akar pengh akar m fele Betegh embr a
orrat es a orcaath a parara. Aalmat ho ketegnekwl.
Salata magoth es feer maakot teor eowe, kd a vakmkre,
aalmat ho.
ekfwet es chombort forral megh vben, es abban a
vben mnnel melegben el twrhet tarcha a ket labat terdgh
a betegh embr, de mkor nem hagmaban hanem maas Betegegben
vagon. El aluk. Frater georg kenchtarto probalta.
Popiomoth, Feer Belend fewnek magwath ana drachma ij, Volaolath. drachma iij, Natragula geokerenek a kwl heat crupulus s. opomoth
es Saffrant keweeth, es eg ks ecetth, vath a men eh
elegh, ebbl chnal ken reth, a ket vakmeth kenned a
hagmabelnek.
Av volat, roath, v tknek vragath, ana, mn j s. Megh
healt arpath drachma j. Feer makoth, drachma ij, Salata magoth drachma iij, eket
feod megh folo vben vg hog harmad ree el apaggon,
keod a fre melegn.
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
19/645
19
Feer Belendfwnek lewelenek k (Nag almathoo oruosagh.)
facharth leweth oppiom Thebacumoth vth fweneka k fachart leweth, Maakoth, Natragula leweth. Fa Borotannak
leweth. Ebleo lewet, Salata magoth. Brk leweth, anauncia j. eket moarban trd we a fweket, es a porokat ved
bele, had aon edenben eg nap etgh. A vthan ann Spongawal
k at fl hatta, tad fl, verfenn arad megh, de
elr a Spongath melegh vben ol megh kel mon es megh
aratan, es a vthan kel feol tatn. Smkor embrt el akar
alutn, e Spongath march melegh vbe, hog chak legn
paras Nedweege, a embrnek tarch aaan a orra alath, eg
oranak eltte el aluk. Sha oton feol akarod erkenten,
Mas pongat march ecetben, es ath tarchad a (Serkent oruosagh)
orra ala. Awag kmen gkerenek k fachart lewet tlch a
orraban. E orwoagh ign el alutta a embrth, annra hog
+20a knek valam teteth tagat el akraak is metten, eth kel
nek nna adn.Kechke Baknak a Twdeet a mnth k vek melegn, ha
a kabalkodo hagmabel ferfunak a feere keoteod nagot
egth. Ha pengh a Nten kechkenek a twdeet a aonallatfeere, annak aonth hanala.
Egesegsnek valo alomhoo.
Vkendr magoth feo megh eren, chnal Sufath belle,
ath ad nn, a feere is ks benne.
Fenw magoth tr megh es fd megh borban, reggel es
etwe is ibben ag nna.
Feer Maaknak vd olaath, a tenereth, talpat es vakmeth
kenned aal.
Salatanak fachard k a leweth, elegch we roa
olaal, chnald a homlokra es vakmre.
Barak magwanak a belt trd megh, annak a leweth
fachard k, aal kend be a homlokot es vakmkith.
Gyermkcheknek.Feer Maaknak a heat veoged, trd ol megh, es Teel,
roa vel, a men aho elegh elegch eowe, kend be a homlokat,vakmeth, es ell a feenek is feleth fn.
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
20/645
20
Salatanak olaath veg eg latoth, kend aal vakmeth,
homlokat es a feenek ell a feleth.
Eg lath Maak olaal kend be feet vakmth es a homlokath.
Maak olath, Salata olath, ana uncia j. Feer maaknak a
heat trd megh, es elegch iol eowe, kd rea homlokara, vakemere,es a feenek el reere.
Roa olath aonallat teewel elegch we, march
ruhat bele es teod a feore.
Feer makoth tr megh, elegch we aonallat teewel
es tkmon feerewel, td a vakmkre.
Salata veth es vthfw veth, awag eknek k fachart
leweth, vola olaal elegch eowe, march ruhat bele, td a
homlokara, vakmere es feere.+21
Ha rettegh almaban.A ks germknek rettegee almaban attul vagon, hogha
ok htwan teeth opoth, merth annak a fwt megn feol a
aga velere, es a rettegteth, aerth a germkt feol kel vnn
agabol, es ellel kel hordon, hog a Te ala alon a
gomrabol. A vthan veg fel kalan Meeth ign ttath,
es ad megh a germkneknn, merth e ala noma a teeth
a gomrabol. Chapot is chnal mebl a al feleben, merth a
ala vona a htwan teeth.
Ha gn ath mkor aluk.
Len magoth tr porra, ebbl veg fel Neheekeoth, teg
eh eg kewes tta meeth, kt a elt iol megh ftel es
tatekat el hantad, elegch eowe ebben fel kalannth eg kewes
aonembr teewel, Shad nalia eth a germkche.
Hog ne iron okath.
Zarwas chontanak a veleewel kenned a ks germknek
keth vakmeth, Smegh wnk.
Fekethe Sartul lth etelenegrl. (Melancholia
Deipicentia.)
Fekete Sarbol wth etelenegh emm nem egeb, hanem
a Enek el tawoaa mordaggal es komoraggal, melben a k
ek, valamth ol es gondol, de a okoagtul idegn es (Iele)
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
21/645
21
modnekwl valo, a pengh len mnd felelmmel es Banattal,
k bionos ege a fekete Sarnak. A kn e kedetk, le
fwggekeodk, tompa es el vetth tanacchal es elettel vagon,
ees a m a magae is emmre nem kel nek hog eil [me]eg
at is Nehel es keerwenek vel, noha aerth feel ign hogebbl k kel mnn. Mkor oton e Nawalia megh regbdk,
elmeeben es gondolkodaaban e ilen okath tetteth, es degn
dolgokat ol, haborodaal es wrawarral, aokatis mnd banattookath,
Nemel vgan oln is nem vel onak lnn, hanem
hanem ath hog teles elethe halgataban legn. A
embrk kt valo naaagtul el futh, es n eleiben nem
+22
megn, ok kwleok maganak valo helth keres, es aThemeteeoknek helen awag valam Barlangban budok es oth
lappangh, es gakortha farkas modra ordth. Veghetetlen ok fele
Neme vadnak ennek merth valamth elteben annak elttechelekeodeot awag chak gondolt is, a mnemw allapatta
eletnek volth, a fekethe Sartul valo etelenegh es bolondokodas,
mnd abban viel magath.
(Oka) Len pengh e Nawala, mkor a fekethe arnak
paraa a Elmet a feoben fleotteb el foglala, es a w mertekleteget
(Harom mondon len) el valtotatta. K harom modon(Elr) len. Elr a mkor a ege tetben a veer fekethe
Saroa len, es e knegs vetkert a ag vel is megh
(Maodcor) bantatk. Maodcor, mkor a tetben lew verohol
nem artalmas, de a mel ver vagon a Ag velben megh
valtok es fekethe aroa len. A pengh ketkeppen ek,
merth awag maunath armak oda, awag vgan eo magaban
term a ag velben, vg hog a bel melegegh, Sarga
Sarth vag fekethe temerdk verth wth flwl a ag velre.(Harmadcor) Harmadcor, len mkor a Ma es lep feolth valo
hus, mel vagon a Melnek porcogoa alat Hpochendrion
newe, megh twedk, k artalmas es fekethe Saros megh
egetth but parat bocat feol a ag velre, Mnth nthe mkor
a gomorbol Nemnemw kormos es fwts bu, awag temerdk
para ma amnek eleben knwees vettetk, nthe
ig mkor a fekethe Sar a ag velre mnth eg fwts kormos
bu fl megn, a Nawala a elme krwl len.(Tanuagh arra mnth
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
22/645
22
merhetn megh.)
Bonos ege pengh annak a
megh eomeretre hog k mnth bantatoth, e.
Merth a k a ege tetben valo vernek fekete artul valo megh
veeewel bantathk, annak abraatta vekon, fekete, Srsabau es komor, melet a termeeth hoot, awag valam orgalmatoag
ma leoth, vag alhatatlanagh es nag vigaas
ma, awag htwan rothado eleegk ma, vag ferfunak vere
folaanak kth Hemorrhoinak hnak, vag aonallatnak haw
ver folaanak megh allaa ma leoth. A knek penigh a Ma
es lep feolt valo hunak megh twewlee ma len, annakok
Nereeghe vagon beleol, k ok fele elet chnal beleol, Els
chpkeod Beofeogeket, forroagoth, es a Ma es lep fleotvalo hunak Nehe voltath, Mel hus, neha vgan feol vonodk
es feol tolatkneha forroaggal bantatk, elben kedetben
a Navalanak. A has el arad, keweet alhatk, ruth es retteg
+23almakat lath, fee edleogh, es a fwleben elnek nag ugaa
vagon.Effele betegegben lewnek Melegh es Nedwes Egn kel
forgolodn, o w es Nedwes eleeggel kel eln, ol megh (Etel.)
wlth kenerrel, kappan Tk, fogol es faccan hual, kwhallales tb affelekkel. Mndn affele eledelt el tawotaon a
k fekethe aart Nemene. A mel bort k geonge (Ital.)
awag vekon feer bor legin, es ne legn ign o, veors estemerdk borth el tawotaon. Folo vbeol chnalt (Tanuagh)
Meleg feordwel eln, merth e ign hanos. A aluuas feoltte
hanos es a aonallattal fel reenth valo kwles. Gakorta
hegedwlten lantoltaon es Muicaltaon, es mnd aon igekeoek
a m vigaagoth es rmeth hohat nekj, hog olanforgologgek krwle.A knek aerth vagon a Ege tetben (Oruosagok)
valo vernek megh veeetwl, annak orwolaath kel el keden a
Eer vagaon es ver veteln. A Mediana Ereth kel megh vagn.
Ha pengh a htwan ver chak a ag veleot foglalta el,
aolanon Ereth nem wkegh vagn, hanemha ign b vere volna
es egeegnek megh tartaaert vagnak megh. E fele betegegh
aerth a mkor meeg vonnan kedeteoth, gakor freodeel, io
w eteleokkel es Nedweeokkel, es nem olakkal a kkelet
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
23/645
23
hohatnanak. Mertekleteos vigaaggal, es nem valam ers orwoaggal
kel eleth vnn. Ha pengh mmar a Nawala megh
idedeoth, hathatob orwoagokat es kwleomb kwleomb feleketh
kewan. A Er vagas vthan aerth eg nhan Napokkal e talt
iga hanalban mndn napon a Betegh embr.Eokr New vragoth, volath, vad eokr Nelw vragoth,ana manipulus j. Au lt knek a magwath k tted, awag Tengeor
lth, uncia j. Lep fwet manipulus j. feoldfwtth manipulus s. kaporna
gkerenek a fl heat awag ha at Nem talal, vad cpronak,
Tamaricunak, ana drachma j. s. kmen geokeret, petreelm
geokeret, Liquiriciat kt edes geokernek hnak magarul ana,drachma j. holdfweth, hodfw mellet term fotofweth mnd a ket
felebeol manipulus s. feod megh eket harom font vben, annra hog
harmad ree el apaggon, a vthan wrd iol megh, es teg ann
Nadmeeth hoa hog edes legin, teg eh feoldfwtbeol
chnalt ulepth, es holdfw mellet term foto fwbeol chnaltulepeth ana uncia j. es e legn a tal.
Eokr Nelw uhlepth awag Srupnakis hiak, uncia j.holdfw mellet termt foto fwbeol chnalt Srupot, uncia s. Lep+24fweth, feoldfwtth, Endiuiat, a mel vbe megh feoted
eket vged, elegch bele a Srupokath, E is o tal.
Holdfw mellet term foto fwnek vged uncia s. es eth huon
Neg oraigh, kechke awoban uncia iiij Veed es tarchad, a vthan
eren fachard k es wrd megh ol, es hnalban eth aggad
nna, e alol tttta k a Melancholiath.
Folia Sene uncia ij, Beterce lwa emeth xij, tr eowe
es ved kechke Savoban, oth huonneg orag alon, ol fachard
k es wrd megh, hanalban eth aggiad nna.
Elhec ilen porralis, Holdfweth uncia s. Armenius kweth,
agaricumoth, ana drachma j. Scamonath megh chnaltath, drachma j. kfwethxx mth, eketh teord porra, es ag mndn eg hetn
ebben, drachma. j. awag drachma. j. s.Malwath, Apromalwath, volat, ana manipulus j s. ekfweth, Sarga
goparth ana manipulus s. vteoknek vragath, manipulus s. Salata magoth,
drachma j, katankoronak magwath drachma j s. feod meg ann vben a men
eh elegh, a haat Nrd el, es eel eotted a feeth. Io
a feet viola olaalis kenn, awag vi teok vraganak a
olaawal.Toabba, ha a Nawala vagon a Ma es lep flt valo
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
24/645
24
hutul mel vagon a Melnek chonta alath, tehat chombort
kel vben megh feon, es nem chak a purgaconak oda adaa
eleoth, de vthannais ebben kel nna adn. Feer wrmth is ovben megh feon es gakortha ath kel nna adn, merth
e ign o a gomornak es hanak, aerth hog onneth aeletk w a veletth ndtta, es o emeteth chnal, annra
hog chak eelis okan giogultanak megh.
Veleteoth a m nditta affele orwoagokatis o
oda adn. A porcogo alat valo hurais rea kel gondoln. Ign
io aerth parlan, ruthawal, kaporral, feer wrmmel, chomborral,
Baber maggal, kakuk fwel es fekete wrmmel akar melketvben megh fn es aal parlan, Merth a fadalmath el
vek es aelet el olattak, eleoben ha olaban feoeod
megh e fwnek valamelketh es lag flatrom moggara rea
kteod. Ha pengh a gomorban is el es nlallas vagon, kmenth
f ecetben es chombort, aal parolad. Es Lag flatromoth
is chnal rea, Feod megh a Aniumoth awag Apiumot
olaban, keod rea. ha ath el veeod a gomorrol, teg
othon rea feolwl a porcogo alat valo hura gapath o
eleoen, awag ep knw tta baran beorrel feogged be,
de elr Spicanard olaal kend megh. Kppeolt is kel rea vetn,
de megh nem kel vagdaln, ha a keopplt el veeod onneth+25megh latod ath hog a kkel ma gtretnek, annak fadalmatul
megh abadulnak ees teleeggel megh gogwlnak.
Okadat is o ndtan a kn okaigh vagon, de nem ers
okadadara[!] ndto erammal kel eln, mert a gomornak bantath
es a hanak nawalath hona, hanem melegh veth
Ecets meel elegch megh, ath ad megh nna, es a vat
aaaban vetted hog hamarab okaggek. Ilen eramboliso okadara valo orwoagoth chnaln.
Fener hunort drachma j, meteld ign aprora, eg Nag retkt vamegh es chnald bele a hunort, harmad nap el mulwa, vd k
a hunort a retkbeol, es a retkth eren megh facharad,
Ebbeol e retknek lewebeol veg drachma vj, Melegh vet
uncia iiij, Mees eceteoth, uncia j, eket eowe tmporalwan, ad megh
melegn nna.Awag pengh igh chnalad. Veg feer hunort. drachma iij, a
retknek va k a belben es teod bele a hunort. had oth
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
25/645
25
eg Eel, Manap othon vd k a hunorth, a retkt ign
aprora meteled, es Mees ecetben ad megh nna melegn, de
ol edben veged hog valam a hunorban oth Ne maraggon.
Dwhs buulth bolondagrol. (Mania, Inan[ia] Furor.)A Dwhs Bolond, ollehet mnd gondolattawal mnd
pengh awawal es chelekdetwel haonlo a fekethe Sartul valo
bolondokodoho, de e ilen haragus, eowe ve, weolth, (Iele)
rutul tekent es Ne es nagob munkawal farataggal, tetenek
tredelmewel es elmeenek haborodaawal vagon es farad, es
a kt ell talal, fenelkeodk mnd fogawal keormewel mnt egfene Betia arra, es eokeollelis okatlan Dwheggel rea rohan.
Len e mkor a Sarga Saar fleotte ign megh egh es (Oka)
fekete Sarra valtok, awag mkor aok megh roadot ver
a ag velre fol, mel megh trtenk a regkben.
Eleol aro ele ennek ek. A f fa, a (Ell aro el[e])
fwl harango. Amk finlenek es vllagnak, Vigaas nag
vagion, feonek vagion nag Neheege es forgaa. Ek pengh
________________________________________________________________________________
Melancholicus Bolond Embrnek ha gn au a ganea,
es fekethe, oha megh nem gogul.+26wdwel mnd Newekeodnek, dwhs kewanagok ndulnak,
aonallattal valo keowlere nag ken valoagh. Sok eel
maga megh vetgetes, a a, Nem magnak el mnee len, a
mk vgan k kerekdnek, es laan pllagnak chak aligh. Ha
chak a vertwl len e bolondagh, gakortha Neweteth ho a
kn vagon, merth mndenkor tecck es forogh valam
eleotte. Mkor pengh a Sarga Sar eowe elegdk a verrel,
haragus es ign mere akkor. De ha a Sarga Saar is megh wles meg temerdkeodk, a ag veleoth es annak hartath
gakdoa es urkala, oktalan dwhe te.
(Etel) Etele e fele betegnek legn geonge, hgh, lewes, a
k aekt ol ndccha, es a k ign kewes verth chnalon.
(Ital) Bor talth teleeggel el tawotaon.
(Oruosagok) A giogtaath e betegegnek ver veteln kel keden,
mkor a vernek begetwl ek. Megh kel pengh vagn
a karon valo kwl ereth, Sha a megh nem teccenek, tehata Medanath. A aonallatokon pengh a laba bokaanak
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
26/645
26
ereth kel megh vagn. Ann vert kel pengh k vnn a mnth
a erenwed, merth a forroagh megh wnwen, mngarath
kwnnebegh es meg vulas kwetkk, ha enwedhet pengh,
a verben io modon k kel vnn a menth awkegh kewan,
merth aokeles es paras lelgetk vg wrewlnek megh. Amkor aerth fol a Erbl a ver, gakorta kel a Ernek mogaath
tapogatn, k mkor megh lankad, aonnal el kel hadn
es megh kel wnn teob virnek k veteletwl.
A ver vetelnek vthanna roa olaal es ecettel kel a feet
taplaln, annak vthanna Nrth gapath kel fa olaban martanes a fnek el reere kel ragatan, es mnd vnos vntalan ath
megh kel vtan. Etwe mngarat aon kel leonn hog
alugek, mert ha vigiaas w rea, gonoba es kegtlenbilen aBetegh. Annakokaerth alom hon Nek kel adn Diacodiont
vben mndn batoraggal es feleleom nekwl. Merth
aal gneorwegs alom w rea. Annakokairt a orwoagh
vthan mkor a Nap iol aluk, Imet a vthan harmad napon
megh oda kel adn, Merth e, a vernek vetele es merteklets
etel vthan, gakortha vegh vi teleeggel a megh giogulath.
De tbr oda Ne aggad a keccrnel. Alom hoo orwoagrol
teobrlis rtunk oda feoleb.
Au volath, vteoknek vragath, Feer Fwnek a
lewelet, roath, Salatath, feer makoth feo megh vben es
aal eotted a feeth, Vola ola is o aon allat teewel,
+27a mnth megh rtuk a hewegbl valo feo faarol. A haat is
ign o lagan tarthan.Ek megh lewen ha meegis wkegs, a homlokon valo
ereth imeth megh kel vagn. Awag keorkrwl a feere de
kwaltkeppen a el reere, Nadalokat kel rakn hog iak
a vereth a fnek.
Ha valakben a ver Sarral len eleg annak elr a
haat purgaciowal megh kel lagtan Hierapicrat kel nek adn.
Ha pengh a bolondagh ma Nem akarna hoa vnn, Eledelben
vag valam falatban, akar pengh fwgeben kel chnaln, esvg kel vele megh chaln. A betegegh ha megh teer megh
kel frten. Ha k eh tbbet akar keren, laa a fekete
artul leoth etelenegrl raunkath.
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
27/645
27
Emleketnek el tauoaarol. (Memoria aboli[ta])
A mth Magarul eg owal Bolondagnak (Morois, Stul[ti]tia,
Fatuita.)hnak, aemm nem egeb, hanem a Elmenek
megh kichneodt es betegdt ertelen tehetege. Awaga Elmenek es Elmelkdenek el eneee es (auia, amenti[a].)
megh fotataa a eo ereetwl, kth Magarul Balgatagagnak
vag etelenegnek mondnak. melel a kk bantatnak,
chaknthe a kedetben olanok mntha akkor kedenenek
tanuln oln. Ennek aerth a w rndbl valo, a emlekeoetnek
el veee awag el tawoaais. Mnd eknek pengh
oka a ag velnek hdegege, k mndn chelekeodetth (Oka)
a eo tt eorenth rties tunaua te: Niha oka, a agveleonek awag a vakmeoknek wtetwl awag Sebtwl valo
romlaa. Megh len aerth neha e, hog megh abadulwan es
megh giogulwan abbol, feledekeonegh marad heleben.
A ag velnek pengh allapatta neha Nedweeggel (Tanusagh)
elegttetth neha pengh araaggal eowe. Annakokaert
ennek a okath ign eeben kel annak vnn, a k
gogtan akara. Ha annakokaerth aara mertekletlenegh (Ielk)
foglalta el a ag velnek hatulo reeth a hol vagion a
emleketnek lako hele. Eth gakor vigaaok kwetk. Ha
pengh a Nedweegh foglalta el. Ath tunaagok, es alunn
valo kewanagok kwetk, kk nag hou es Nehe aluuaokat
honak. Ha pengh a Nedweeggel a hdegeg is oth (Ielk)
vagon, Alomnak nag kewanaga es ol alom hoo Betegegh
w, a melbeol vgan verwe em verhetn feol a embrth.
+28Aerth hog a knek emleket el veth, annak a aluuaat
kel eeben vnn embrnek, feoltteb alunak e, kewee e,awag vgan nem alunak. At is eeben kel veonn, hogha
mnemwth han k a orrarol awag aaarol, Mel a fbeol
armak le, arai, Nedwes i.
(Oruosagok) Ennek giogtaanak pengh ilen rnd legn,
hogha a Nawala, feoltteb ers purgalas ma, awag akar
m modon valo wretes ma, awag el aulanak Betegege
ma, a ag veleonekaraaga lewen a emleketnek
el tawoaa wth, emm egeb orwoaggal eth nem kel giogtan,hanem chak ol etellel tallal, a k aaraagh
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
28/645
28
ellen hanal. Merth a teth feol eppwlwen es a er is megh
wen, a emlekeoet is helere al. A k pengh wkegs es
illend a Etel dolgaho, ahol a mndn nap wntelen hidegh
lelerl ronk, oth talal arrol.
(Venegh m[a]) Ha pengh a emleketnek el veee len avenegh ma, orwoaggal heaban forgolodol akkeorwl, hanem
annakis a io eledel ha mth hanalhat, de emm annal
egeb nem.(Tanuagh) Ha knek emlekeoet ign hertelen ve el, es a
tb ree ep egeegs mndnkeppen, feleo hog arra a Embrre,
koragh tres, gutta wtes, awag naknak el akadaa
kwetkeok. Ign rea kel aerth vigan hog ha mellket megh
aranod hog el akar keowetkeon, aonnal aal orwoolad,a m arra valo orwoagh, es ath ne varad hog nthe el
kwetkeoek.
(Tanuagh) Ha pengh valam dgs Betegegh ma leonne,
awag alomnak nag kewanaganak Betegege ma, a emlekeoetnek
el veee, orwoagokkal kel eren ath giogtan.
Sumaa pengh a giogtanak a Melegtes legn, hogha leot
a betegegh a agwelnek el hwlee awag hidegdee ma.
Aerth melegt orvoagokat kel bell is kwl is adn. Kwl
(Oruosagok) kenekkel kel forgolodn Melegh olaokkal a kk
melegtnek, mnt rutha ola es egeb affelek. Telben pengh kekliliom olaat kel ers ecettel elegten, Awag lo mentath es
kakuk fwet kel megh feon benne, es aal kel kenn, ha borot
vec bele em aarth. Io a Catoreumot is olaban elegten es
a fnek el reere kenn.
Tegla olath, Catoreum olath, ana uncia j. Acorumnak
a gkeret. Feold tmen geokereth, ana crupulus j. Gmbert rutath,
ana crupulus s. a men va eh elegh, chnal ken reth. Beretwald+29el a feonek hatulo reerl a haat, es eel kenned. Annak
vthanna.Romarnth, Lauendulat, Fa boanak vragath, ana, manipulus j.
erechn doth, Aloeth, Macert ana crupulus j. Stcadot, drachma iij, teord
eowe eketh, chnald ackoban, melegcched eel a feeth.
melet a kenes vthan mngarath teg rea melegn.
Beleol pengh effele orwoagokkal elteed: Nadmeel
chnalt acorual. Nadmeel chnalt Bakfw vragawal, romarnnal,
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
29/645
29
lauendulawal, Spicanardal, hoa tewen Boroth, eokfweth,
faheat, effeleknekagla mnd hanook.
Ha a emlekeoetnek el veee lth hdegegtwl es Nedweegtwl,
ag hierapicrat annak, e mndn affelet a m artalmas
k ho onneth. Pweogn valo orwoagokat is ag awagragn valo orwoagokath, melek a Orron es aon hoak k
a rutagoth, es onneth purgalnak. E lien elen ol eledelkkel (Eledel)
kk a feet melegitk, Mndn hdegt etkeket el
kel tawotatn, parekat gwmlcht, Satot, Teet, es mndn
affeleth a melekelet chnalhatnak, Feoltte ign el kel mndn
Nereegth tawotatn mnth a Elmenek es okoagnak,
nluan valo ellenegeth. Italul ign vekon tta feer (Ital)
bort kel adn es o bort, merth a Bor a eo merteklets melegegewelok ot chelekk. Aok v tal pengh, annal
nkab aok Bor tal feoltte gono, merth a feet fleotte megh
Nedweit, emm pengh feledekeonegeoth nkab nem
Nem, mnth a Nedweegh. A aluuas o mertekleteoeggel
legn es ok ne legn. Aon allattal valo kwles ign
rtka, merth e mnd a tetnek egeegenek, mnd a okoagnak
chelekeodetnek ha ok len Nem hanos. Feordeis megh
leheth.
Eel nappal nag aluuo betegegrl.
E Betegegh ol Nehe es mel Alom (Coma, Sopor, Marcor,
Vetern[us,] Capathora fomnolenta.)hoo, hog a kn vagon, eren be hunna
ameth es a Nag alomnak matta fl nem rkenhet.
Len pengh abbol mkor a ag vel feoleotte ign megh (Oka)
tttetk, mnth a regeonek len. Hdegh lelektwlis kk
ma a Nedwes meleg parak alol a feoben feol mnnek es aag velt megh eottk, megh len. Megh len chak mkor
a ag velt hdegh foglala elis.
Ennek bionos ele ek, hog a betegh mkoron (Iele)
+30aluk, le bocatta a alath, es ha mkor feol erkentk is,
aonnal imeth el aluk.
(Oruosagok) eth e betegegth aonokkal kel orwolan, a
melekel a Mel alomban bele holt Betegegth, awag a alom
kewano betegegeoth, elr aerth a embrth megh wretwen
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
30/645
30
purgalwan, a hdegegnek es Nedweegnek okaerth, melegteel
es arataal kel giogtan. Melk humor pengh nkab
vralkodk e betegegben, igh eomerhetd megh, merth ha a
Nal feolwl halaggia a Saart, a Alom kewano orwoagokkal
kel elneod. Ha pengh a Saar megh halagga a Nalath, nkaba hagmarol valo orwoagokkal kel elnd. Aerth e betegegrl
oth keres a ket helen orwoagoth. Ign o chappal
eln alol ebben e Nawalaban.
(Cataphora non omnolenta.) Vgao Alomrol.
E Eel es Nappal valo vigao alom a, Mkor a Betegh
Nlth mmel nem vigahat, hanem amket be hunna:
alomnak remenegeerth, de aerth vgan nem alhatk el hanemvigan kel. Len e, a Sarral egbe elegttetth Naltul, es
nagob reere a ernek el akakodaatul, hog a feol Ntoth
mnek heat e tarthaa megh.
(Iele) Effele betegegben lewk, ruth ektelenket olnak,
nthe vg kabalkodnak mnth nthe a hagmaban valok.
(Oruosagh) Ennek orwolaaban Neha a hagmarol valo orwoagnak,
Neha a alom kewano orwoagnak vagion hele es
mogga.
Mel alomnak betegsegerl.(Caros, Subeth, Somnus profud) E ol nawala es Betegegh, melben
a Betegh vg el aluk, hog mnd mogaatul, mnd
ereknegetwl megh fotatk, megh maradwan a leleogeth
vewes, annra aluk pengh, hogha feol eorkentdis es bathor
feol ernis, emmth nem ol es chak amet em ntta
(Iele) feol. E betegegh pengh kwlmb a alom kewano
betegegtwl, merth a k abban vagion, a kerdnek megh felel,
es Nem fekk Nema modon. De a kn e vagion e Betegegh,
ha vgan eris, emmth nem ol, em ameth feol nem
+31Nttia, annra Meel alom foglala el. Toaba amannak vthannaw el a betegegh, de eth eleol ve es gn hertelen.
Ama magatul valo betegegh es magatul vagon letele, (Oka)
de mas betegegkbl, w e, tudn illk, hdeglelekbl, koragh
wtebeol. Ag velnek megh orulaabol, neha ag
kaponanakis orongaabol, awag a hartanak mel eor aEleo ag velnek artoath, megh nomaabol. A Gutta wtetwlis
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
31/645
31
kwleomb, merth abban a leleoket vetel ign megh nomattatk
mnth mkor Neheen vehetn lelketth. De ebben
teleeggel megh vagon a lelketh vetelnek eree es tehetege.
Etele ennek haonlo legn aho, a mnemw kel a (Eledel)
alom kewano betegnek krl de alab rtunk. A gomorra igno lag flatromokat es egeb orwoagokat chnaln, kk melegchek
es ercchek, hog a nal a k a gomroth megh
hwttte es nedweittte onneth il olaek. erre pengh ok
aok, meleket runk de alab, a gomornak ertlenegerl eis
megh veeerl.
Moganak es ereknegnek
el vetelenek betegsegerl.E Nawala a Ag velnek hatulo (Catoche, Catalepsis, Congelatio.)
reenek megh hwleetwl len, mel ma a Betegh herteleneggel
mnd ereknegeth mnd pengh mogaath a Ege tetben
el veth, a lelketh vetel chak eppen megh maradwan.
Awag Elmenek es a ege tetnek mogaanak es erekeonegenek
hertelen valo el foglalaa, a Betegh vgan aon formaban
lewen es abraatban a mnth a betegegh el foglaltha, vag
wlwe vag alwa lth a, vag me be hunwa, vag pengh feol
ntoth mmel. Len e Nawala Neha a vernekokaagatul, (Oka)mel a fben megn es el tlt a fieth. Neha len
a hdegh ara Nedweegtwl, a ag velnek hatulo reeth k
megh bantha.Ennek bionos ele ek. A embrt hertelen (Iele)
el foglala, awath erekeoneget el ve, a leleokethnek
________________________________________________________________________________
Caros, E ilen betegnek raga Eg Nadalt a Homlokara.
ha megh nem ragagga, megh aluth a vere mmar annak.Catalepsis, E ilen betegh ha gakorta vertk es hdegh
a verteke, Megh hal harmadnapgh.
+32be waa nem tecck megh, emmth nem hal, emmt nem
felel, de mnth a holt vg vagon. Aek es velet megh
aal, awag ign kewes len, A pulus, kichn, lankadot es
Swrwn vagion. A orca neha megh proodk, mkor a
Nawala a vernek beoegetwl vagion. Neha pengh meghkekwl, mkor a hdegh Nedweegtwl vagion. Aeomk pengh
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
32/645
32
e Nawala mkor vagion, vg alnak mnt ha megh fagtanak
volna. E Betegegh kwlmb a Meel alomnak betegegetwl,
merth abban amk mndenkor nthwa vadnak, de ebben
Nha Nthwa talaltatnak: kwleomb a Alom kewano betegegtwlis,
merth noha mnd a keth Nawalia len aertelenwlvalo hdegegtwl. De a alom kewano betegeghben a hdegegh
elegdth eowe a Nedweeggel. De ebben, a hdegegh a
araaggal elegwlt eowe.
(Etel) Etelet e ilennek ahoabad a mnemw okbol a
betegegh tamadoth, Mwel pengh hog vedelmes Betegegh
e, ign megh kel latn hog a Etelben es talban tewleodes
Ne eek, a Betegh pengh neha mndn napon, Neha harmad
napban egek. Etel legn Arpa kaabol k Nomoth te esaffele, vet pengh ne igek merth artalmas, Merth aelet
(Ital) regbit, haborgaokat chnal, a lepeth feol fua. Legn
aerth a tal Mees bor a kth ol megh forraltal.
(Oruosagok) A m illk a giogtaaho. Ha a orca vrlk
es a Betegh verrel ign bwlkeodk, es eree megh vagon, a
karon valo kwl ernek vagaath el Ne halogaad. Sha
a fee hewnek tecck lnn, a kk at megh hwitk aal
orwoolad. Erre ign o a Maaknak feeith magwa nekwl
olaban megh fn, a feet aal kenn.
Sha a orca kek, Ennek a feeth kenned olaal a melben
kakuk fweth feotel megh, awag kek liliom olaal, awag
kapor olaal, ath kwaltkeppen akkor kel chelekdn, mkor
a feo hdeghnek lacck.
Ha a velethben valam temerdeokegh tecck feo megh
vben, kaprot, vag Apiomoth, vag lo mentat, es abban a
vben ag nna.
A m pengh ennek gogtaaho llk, Ahol irtuk a
Hagmarol. A Fekete Sartul leoth etelenegrl, A Alom
kewano Betegegrl, talal oth chak lad megh.
+33Alom keuananak betegegerl. (Lethargus.)
E Nawala, A Ag velnek hatulo reenek megh veee,
k ign ellenk Betegegh a hagmaal, e betegegben vagon
alomnakertelenwl valo nag kewanaga, Elmenek el tawoaawal
es feledekneggel, vg hog a mth beel ngen nemoda valo volna. Len a Naltul, mel a eo hdegh Nedweegewel
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
33/645
33
a ag veleoth el foglala, es alomra kerith.
Ennek ele ek. Lau betegeggel vagon, merth (Iele)
ebben a Nalas Nedweegh vgan megh rothad, k gatta
a Nag alom kewanara, A pulus a Erben Nagon de rtkan
vagion Nem hamar, es ves. A lelket vetelis ign rtka esertelen. Aluekonagh tunaagh es ertlenegh vagon, akar
mnt kertteenek is, de algh awag Nag keeore olnak.
A wltere mndenkor amth fel ntta de imet
aonnal be hunna es a alomra kerttetk. Feledekn es
Balgatagh Bolond. Gakorta ath es a Saath eg ideigh vgan
ntwa tartha, el felet be fogn. Mkor ntetk arra hogvelek, Bathor a ekth melben vellen kellene keeben
ad is, el feleth vellen. Sek e ilennek lagas abau.Nemelek imeth megh kemeneodk. Vieletnekne haonlo
a Barmokeho. Nemel kwlk rettegh es vertk.
Etele effele betegegben lewnek vekonto, aggato es (Etel)
arato legn, a mel etel, vag Apiommal vag Aniommal,
kmennel, Boral, fa heal, eokfwel es effele io agu allatokkal
legn chnalwa. Hawa madarakkal, Tkfwal, fogollal, huromadarral,
Rigowal es affelewel taplalad. Sparga, kmen o,Arpanak k fachart tee is o. Italul ag Nek Merth (Ital)
awag ves Borth vekont es feerth, k orth valamenre.Effele Betegth ign fens es vlagos heln fekteed es melegn.
Ha enwed a Er, es valam ok megh nem (Oruosagok)
tlth, mngarath a Betegegnek elen verth vetes. Ha a nem
engettetk, Ers chpkeodeo Crtelt ag be nek, knek a
formaath megh talalod, ahol rtunk a gutta wterl.
Flemlenek ameth, Epeet, weth, Nelweth td a
Betegnek vankoa ala, es k w a aalmath attul a k rata
fekk, ha k pengh eketh megh a, ath rak rola hogoha el nem alhatk.
A Betegnek eo maga haaban eges megh, habard...
+34(Scotoma, Vertigo.) Sedlgesnek betegsegerl.
Aedlges a, mkor amk elth megh tetdek lenek,
(Oka) es mndnk kerngen es forogn tecchenek. Len
e a ag velnek megh bantaatul, mkor vekon es melegh
para megn feol a leleok lako Erekn a ag velnek tartoban,
k oth a ag velnek reeben mod nekwl es haborgaal
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
34/645
34
moogh. E pengh a fl men melegh para neha feket a ag
veleoben ver, Nha a gomorban, Neha pengh a Milnek
porcogoa alath valo huban es egeb helkn is. Aerth hog
aedlges, neha a ag velnek bantaatul, Neha pengh
a gomornak es egeb reeknek megh bantaatul ik.(Iele) Ennek bionos ele a fnek faaa es Neheen
voltha, fwlnek chngee, aglanak es hallanak megh bantaa,
Gomornak mlgee, Etelnek Nem kewanaa, Sanak keerw
voltha, Es wnek ragaa Nlallaa.
(Tanuagh) Effele betegegben lew, tta es vlagos Eegn
legn es forgologgek, knnen emet eledellel eln, temerdk
es feolhs eget es keodth ign el tawotaon, ol eledellel
(Eles) eln a kkelet nem chnalnak, Faccannal, Tkkal,Boruwal, kw hallal es affelekkel a melek knnen emetdnek.
Mndnktwl otalman kel olanoktul, melekbeol para
(Ital) mehetne a fben. Vel eleg igek borth, gnget feert
es Nem ign o borth, awag Mert. Munkat fel reent chelekggek,
Nappal aluwas tawotaek, Eel aluuas bator hoas
legn, Mndn keppen aon legn hog haboruagtul oa magath,
oha ol dologra ne Nen a k kerngh awag forogh.
awag hamar megn mnth a hao, Magas heln e
aron.Effele edlgeth enwed a Betegh, mkor a Nap fenetwl
megh hewl, vag ha mas okbol a feo megh melegdwen a
Nedweegk idetowa kowaliognak. Smkor aedlges bantan
ked, ok el is ek bele, mwel hog mndn forogn lattatk
eleotthe.(Oruolas) Oruolan effelet legh elr o agu allatokkal kel,
trlekkel. Sha a eree el nem fogatkooth ereth kel ratha
vagn a Cephalicat a karan. De a ver vetelben megh laadhog wrwn a ver k Ne veteek, aert merth akar m ks
dologert is effele betegh el edwl es el ek.
Kendr magoth teor megh fa moarban, Nrd el a haath,
kend ruhara a kender magoth, kd a ege feere teleeggel.
+35Kaproth manipulus j Repa magoth, retk magoth ana drachma j, retk geokeretuncia s. vben a men eh elegh fd megh hog harmadree
el apaggon, wrd meg epn, es Teg aho, Tengeor hagmabol
chnalt ecets meet uncia j s. etel vthan ebben ag nna,
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
35/645
35
a knek a gomra ma edleogh fee, kt knnen megh
mern.
Harom lewelw fwet fonnas megh vben, ees parold a
feeth annak a vewel, es a fwet keod a homlokra es vak
meokre.Beterce lwat eoth mt, Mirobalanu citrinomot uncia ij,
atas megh vben a men arra elegh, a vthan vd k trd
megh es fachard k a leweth, ebben veg uncia viij, Nadmeeth
uncia ij, Caat uncia iij, Diagridiomoth drachma iij, eket epn eowe
elegcched, chnal talt belle, ad nek maod awag
harmad nap, e k ve a Nedweegth mel ma el edwl.
Fld Tknek trd megh a gkeret, etendegh mndn
napon eg Neheekt ag megh nna.kfw vragoth tr porra, elegch eowe Nadmeel, gakorta
aggad eth eonn.
Kochordot ecettel es roa olaal teor eowe, kd a
feere.Fa henak vd veth at aggad nna.
Maoran veben elegch Mumath, bochad fl a orraban.
Salat ag eonn, Salarol taad, es a feet is aal
parolad.
Sala vragabol es Nadmebl chnal lktariomot, athaggad eonn.Maonrarol [!] ag nna, awag teord megh vgan es admegh nna, a feere is keos maoranth.
Fwlfwnek a mel term a Sndlen fachard k a leweth
veg abbol, es epleonekis k fachart lewebl ana uncia iij, Roa
ecetth uncia iiij, roa vet uncia j, elegch eowe eket keod a
homlokra.Keors fereognek a feeth, arnat, labat ved el, veg
abbol oton drachma j, ign ers kowath drachma s., eket elegch Borban es
ecetben, vd vet a alembiconban, aban a vben oton
march ruhat, es keod aedlg embrnek feenek hatulo reere
a fwle mege, oth Sebth chnal, es aon ia k a Nedueegth.
Ign io kppeoltis vnn es a helet meg vagdaln, kel
pengh a fee hatulo reere vetn.
Feordben is o wltetn, es a feet eotteo eramokkal
+36
o oth eottn, kreol de feol rtunk. Sha a feordeobenign megh melegeodnek a Feo, roa olaba ecetth elegtwen
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
36/645
36
kel a feet eottn es hwten.
Ha mnd e orwoagokem hanalnak, a vakmn valo
ereket a fwlek mellet kk vadnak, megh kel vagn, de annak
eltte vag purgaciowal vag Clterrel a haat megh kel
wreten.Etel vthan pengh mndenkor o ol etelt adn leg vtolor,
a k a gomornakaat be orccha, hog a parak a feoben
fl ne meheenek, mnth a krtwel, Balma, es effelek.
Koragh wterl es trerl.
(Epilepsia. Sacer morb,Hercule, Comtialis.)E ol Nawala, a k el ve eccrmnd
a Elmet, a Eret, a arath es a
fn allath, k len a tetnek megh haborodaawal es verekd
raaawal, le ewen a feoldre, es tatekot turwan aaawal,
knek akkor mnd hallaa mnd lataa el vetetk es gakorta
(Oka) velet awag ek is el megn. Len e nawalia, es oka
ennek bel, a Nalas Nedweegnek, awag fekete Sarnak
beoegs volta, k herteleneggel a ag veleonek tartoth es
folath rakwa teoltwen Es megh tltva a Elevenit lelkt, a
(Spus animalis) f ldre le ek a betegh. Iollehet mndneotwl fogwante rakwa nem teolthk a lelknek cheweth, de valam
reet folak el, aerth hog a feo raodk es k akara magabol
a artalmas dolgoth vethn. Len annakokaerth, attul hog a
ag veleonek allatta a mergeggel megh bantatk, mel
valamenr megh modul es a ag veleorimegn, at
bantwan......ala neetwl, feordben valo okagh leteltwl, Ees
Nap melegenek feet ign megh wteetwl, megh oa magath.
(Oru[osagok]) Eg Bekat mes kett keel, vd k a maath,
meleth takar be fees kapotanak leweleben, eg Maos faekchaban
td bele es eged megh, es mkor a koragh banta
+37ath a porth aggad borban megh nna, ha eccr Nem hanal,
imeth mas Bekabol olanth chnal es mnd addigh et chelekgged
mgh megh nem gogul. Ne legn pengh abbanemm ketegd, merth meg giogwl altalanfogwa.
Feer liliomnak chak a Sarga vragawal tlch eg wegthmegh, arra tlch egetth borth, td k a vereofenre, Smkor
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
37/645
37
valakth a koragh el wth, ebben harom vag Neg chppth
ag nna, aonnal megh abadul, awag oha teobbe rea nem
w, awag ha wis, de ign rtkan.Sakeelw madarnak aweth, a maath, es a twdeet
elewen twnel aald megh es trd porra, mkor el wt a embrta koragh, ath aggiad megh nna Merben, es aonnal
el aal.A Embeor ganenak veth kel alembiconban vnn, es
abban kel nna adn.Vakondaknak a Maath wd megh, es enhera kenernekwl
ad megh eonn, a vthan Neg oraglan e nn e nna ne
hag, oha a korag tbbe nem banta ha Iten akara.
Cherfan termth geongnek a faat meteld ign [apr]ora
trd porra, es Negwen napgh, at a port ad [nna].[Pw]nkd hawaban egged a The mondad fweth,
arnekon arad megh es trd porra. E porbol veg eg kalannal,
eg vag ket tkmon feerewel elegch eowe es wd megh,
lenth ag eonn Nolc napon reggel es etwe a koragonak.
De e wd keoben mndn bchw eledeltwl es ecettwl magat
megh tartotaa.
Eg ks eb keolket a k meeg a annat opa, mnnel
kwerbet talalhac keres. A koragos embrnek nrek el ahaath. A keolket a haa fell hach megh mnd veggh
mnd feet mnd belth, vg hog emm k ne eek beleole,
de a hatafell eppen maraggon, es mhelt megh hattak,
melegn kek a embr feere aonnal, harmad napgh tarchak
oth ratha, Smegh gogul. Betlen farkas probalta.A almanak Neged reeth hamod megh, veod k a magwath,
ad megh eonn mkor el wth, Varad Imrh prepoth
orwoaga.
Hollot lwd megh, vd k goran a Epeeth, eg kewes
ltel chnald eowe, aald megh, trd megh, ag a poraban
nna, oha tbbe nem bantha. Varad Imrh prepoth orwoaga.
arkalab fweth aal es teor megh, annak veg a poraban,
Mrrhat, aloet, ucarom candidumot. ana drachma s. kfwet granum iij,
+38eeoket teord porra es elegch eowe mertekrenth a men
eccr elegh, eg tal Borban forrald feol es melegn ad megh
nna hold tltere, E tal vthan klenced napgh vel a
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
38/645
38
teteth megh Ne erteek. Bort e igek tn eoteod napgh.
Smegh gogul. Dragff gaparne orwoaga.
Elewen mnetth es fechket eges megh, a por...
Fechke fakat keres, vagd el a feeoket es vd k
a verket, theoment teor porra es tmporald at a verh,es trd mnd addgh eggwth hog olanna legn, megh keln
mnth eg kowa, geombeolged akkorawa mnth eg eg Bab
m, harom napon ath aggad eonn. Sha meeg is rea wne a
koragh tres, vgan enbeol elegch eowe papa fwnek vewel,
es ath aggad nna. Probalt orwoagh e.
Iopnak veth, geongh vragh veth, Harfa vraganak
veth, neg chp fenw olaal elegch eowe, ad megh nna.
Mkor a hold fogn ked es el akar fogn, veg Cherfavet a menth akar, Baa roat, Gngh vragoth, pawanak
ganeath, e harom felebl annt veg mnth nthe a Cherfanak
ve egedwl, ekheo teg eg kewes pemath, ha a nem
leonne eg kewes borot, veod vet eknek alembiconbol tta
wegben, olbol a kth Balneum Marienak hnak deakul, mndnnapon
ebbl enhera eg awag keth kalannal megh agnna. Smegh gogulth. Probalth dologh e.
Papa fwnek a veben ad megh porul ath a kwechketh
meleth a tehennek awag a Eokrnek Epeeben talaln.
Gyermkcheknek.Ha a germkeokn e Nawala vagon, Nem wkegh
mngarath orwolan, Merth a termeeth eo bennk naponkenth
a Melegegeoth es araagot regbtwen es a etelben
mertekletben eelwen, gakortha e nawala megh wnk.
(Tanuagh) wkegs aerth hog a Dakanak legn
eledelere gondvieles, a mellet a germkre is. Aerth wkeghhog a Daka o eledeleokkel eln, ha a germk a chchtwl
meeg el nem valatatoth. Etel eleoth pengh dolgoth tegn a
daka, Ferfuwal valo keowletwl tawol legn, merth attul
a Tee megh ve, es awoa len, es haw ver folath ndth.
+39Eln aerth ol etkekkel a k melegth es arath, hog a
Tee melegh es vekon legn.A germkchenek pengh feet gakortha kapor (Oruoagok)
Olaal awag kek liliom olaal, kben venus aon haanak a
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
39/645
39
porath kel awag Maoraneth vethn, wkegh megh kenn.
Soha pengh a germkth e magath e feeth, e emm
reeth akar melegh akar hdegh vel ne erteed, annal nkab
megh ne freoed.
Ign o Meeth nalatn a germkcewel olath knek atatekat el hantad.Edes mondolabol is chnal olath es aho teg ign o
Nadmeeth, elegch eowe es et aggad naln.
Harfa vraganak a veth, Ithen kaaanak vet, elegch
eowe eket es eth agad nna.
Veg velence Mthridatumot, uncia j. erechn doth, Baa
roa magoth ana crupulus j, eket elegch valam kewes roa Meben
a men eh elegh. Sha optatos a germk, aaaban tegebbeol eg Bagol Boro mnth, a Anna vag a Dakaa
aggon Ccheoth mndarath[!] nek rea hog el nele. E
orwoagh gn okor megh probaltatoth.
Eg Babmn Mthridatumoth elegch lewendula vben,
ad megh nna.Gng vragh veth, Baa roa veth, kken
vragnak a veth, ad megh nna.
Rutath teor eowe, ecettel, td a orra lkaban.
Tta feer borban, keccr haromoris napaban ag ofele pemath nna ha ann wds a germk hog megh leheth,
megh gogul. Probalt dologh.Marth lapunak a veben march lepdeoth, takard bele a
germkth es teod a agra.
Cherfa geongheoth ha heth etends germk e gakortha,
ath oha koragh nem teor.
Boorkanrol. (Ephialtes. Incubus.)
A mel Nawalat magarul Boorkannak hnak, emm
nem egeb, hanem a embr tetnek megh nomaa es Eel
fuladaa, a leleogeth vetelth a k megh bantha es aoatothis
el ve, kben ollehet a Ereknegk el nem vetethnek, de
aerth el aulnak megh baggadaal, mkeppen hog a Elme
es a Elmelkeodeis. Merth a k aal bantatk, Neha vg
+40tecck hog valam ellenegh wne rea, Neha pengh mntha
valaktwl oltul nomattatnek megh nag terhel, a k keowln
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
40/645
40
akarna vele, vag effele ektelen lataokat tetteth es elmelkeodk,
(Oka) kk aerth mnd emmk. Len eabalatul
melbeol len temerdk Nal es megh egt Sar, de nem a ag
veleoben vagon, hanem a Melnek porcogoa alat valo hus
krwl, mel hus aabalas es ok nereegh ma feol fuualkodwan,ama Inas es ers hus a mel awet es twdeoth a
Matul es Liptwl el valata, es a twd megh bantatk, es
onneth othon a temerdk para, feol a Torokban es agwelben
fl mnwen, aoath megh nomattatk, a Elme
es ertelm megh haborodnak, es ruth omoru lataokkal bantatk
megh. E Betegegh nthe rokonaga a gutta wtenek. Es a
koragh verenek, valakn aert okat tarth, olanna valtok
vegre.(Oruosagok) E Betegegben a purgatio es a Er vagas feoltte
hanos. kel aerth megh vagn a karon valo kwl ereth.
Baa roa magoth Tn eoth mth teor megh, ad megh
vben nna, A feet pengh mkor alunn megn kapor
olaal Melegn megh kel kenn. Es a feeben wegth tegn
vg halon.Diagridiomoth drachma iiij. Fekethe hunorth drachma ij. Ntroniot drachma s.Euforbiomoth drachma. s. Bbdeliomoth,[!] Aloes epatici ana drachma j. chnald
eowe Stechanak Srupawal eketh, Ebben germknek agcrupulus j. Eoregh embrnek drachma j.
Euforbiomoth drachma j. Scamoneath crupulus j. ola tknek heat Negedre
Neheekth. Anium magoth granum xij. ekbeol chnal Stecabol
chnalt Sruppal pilulakath.
(A]poplexia. Morb attonitus) Guta wterl.
E Nawala a Ag velnekenwedee, mel el ve hertelen
es mngarath a ege tetnek erekneget es mogaath,
eleor nag kaltath tewen a megh orulairt k len aElmeben es a ag velnek tartoban, k ma herteleneggel le
ek a Embr mnth eg agon wtth, es ha kemen a betegegh,
el meredt mmel fekk ereknegh, mogas, es Elme
nekwl, a holtul chak aal kwleombwen, hog a lelget
vetele megh vagi, de ais nag Neheeggel es hortogaal.
________________________________________________________________________________
Ha a Guta wtth Embr tatekot tur, halalnak bionos eli.
+41
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
41/645
41
Ha pengh laub a guta wtes, a erekeonegh es mogas megh
vagion, de ign valotalan es ee vettwl, es akkor chak
valamel eg taga lankad es olwad el. Len pengh e (Oka)
nawala, Nalas hdegh es temerdeok Nedweegtwl, a ag
velnek tartoth eccris maoris tele tltwen, kt aok nereegkes feokeppen a gakor regegeok chnalnak. Megh
ek Neha Ees awag wtes ma is, melben a ag vel megh
romol. A Egnek ign hdegegetwlis megh len, mkor a ag
velnek Nedweegt es rutagth a hdegh eowe keoth es
ortta.
Ennek bionos ele, eth e betegegeoth eleol ve (Iele)
a fnek megh rakodoth ers fadalma, a Nakrton valo ereknek
feol fualkodaa, edlges, mknek fenege, kwleo reenekembrnek modnekwl valo megh hwlee, mnd a ege tetnek
feol veree awag dobogaa. Nehe mogas es aras, aluuakor
valo fognak chkorgataa, veletnek olan nw voltha
mnth a renek rodaa, awag fekete es kewes voltha, knek
a ala vgan korpas abau len ha vetegh aal valamben. E
Betegegh gakorthab a Nalas ven embreokn len. Ha
kth peng ifiuagaban es Narban wth megh, e feoleotthe nag
choda wkegeoth eleonh.
E Betegegh rtkan awag oha nkab megh (Oruosagok)
nem gogul, eleoben ha ign ereos a guta wtes, mndaon
altal elted orwoagokkal.
Sala porul trwe, Mutar magh ana drachma s. hou bors, Fenw
magh drachma j, ana. Bech appan ket penara, Catoreum drachma ij, eket
chnald eowe Catoreum olaal a men eh elegh, tarch
maos faekban, mndn nap haromor kenned a Betegth.
Fa henak es a leuendulanak vet eowe kel elegten, es
ath aggad nna.
Ttha Meeth uncia iiij, Theoreok teokth, Agaricomoth,
Fekete hunorth, ana crupulus ij, Soth crupulus j, eketh trd porra, es elegch
eowe a Meel, ebbl chnal hat v nomathn hou chapokath,
________________________________________________________________________________
A Guta wteben mkor a Embr vg fekwk mnth eg
holt, em kee em laba nem moogh, em lelketth nem ven,
E ilen Embrth el ne temeed Hetwen keth oragh, a a,
Harmadnapgh. Ha oton a el telk, chnal mndn lkakat be
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
42/645
42
a haon, teg valam plht a Saara a Orra eleben, arrol
megh eomerd hogha eil.
+42told feol nek, de cherna legn a vegere chnalwa aert
ha mkor k akarod vonn megh lehen. E vthan Beo melegholaal a melben a eleoth kakukfweth. Lo mentath, awag kaproth
megh feotel a ege teteth megh kenned. Io kppeolt a
vallara vethn. A feerl a haat el nried, ekfw olaal,
awag rutha olaal tted.
Sala, Fekete gopar, Bakfw, Rutha ana manipulus j, Lomentha,Iop, Chombor, ana manipulus s. kmen magh, vadkmen mag, ana
drachma iij, Feold Epee manipulus j. Eds gker drachma vj, Agaricum drachma iij.Theork
teoknek bele drachma ij, eket feod megh vben mnd addigh hogfele el apaggon. Ebbeol a lewbl oton veg uncia xxx, hierapicrat
uncia j. Benedicta laxatiuat, Antidoti Indi, ana uncia j, Diafeniconthdrachma ij, Laurus olath, Rutha olath, Catoreum olath, ana uncia ij,
roa meeth uncia iij, Soth drachma j s., mnd eket eowe elegched es
ebbl crtelt chnal.
kfwet, Sarkerepeth, Salat, Combort, Maorat, Fekete
goparth, Lomentath, Borfweth, fonnas megh vben, es eel
keod be.
Fa heat harom Neheekt, geombert, kfwet, drachma ij, ana. galangath
drachma j, Cubebet crupulus ij, houboroth drachma s. Spicanardoth crupulus j,
eketh teord we es harom fonth o Borban awag fel font
maloaban, es Neg lath o ecetben feod megh hog fele el
apaggon, wrd megh. teg hoa, Specieru diambre, Spetieru
diamuci ana drachma j. Nadmeeth uncia viij, eg kewee forrald eowe es
reggel etwe eth aggad nna.
Salanak a porath uncia j, hou boroth, fenw magoth,
ana uncia ij, Mutar magoth uncia j, Bech appant keth pen arath. Catoreumoth
drachma ij, eket teord megh es elegch eowe catoreum
olaal, es aal kenned.
(Etel) Ha latod hog giogulara fordul a Betegh, mndnt
(Ital) ol etket ag eonn a k Mees, es lagian tartha a haat.
Borth eg cheppet e ag nna hanem Merth, awag Mees
veth.
________________________________________________________________________________
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
43/645
43
Ha valakth megh wth a Guta, kee laba megh ugorodk,
es kebb ked leonn hognem a eleoth volth, higied hog
gogulhatatlan a a Betegegh.
+43 Fel Guta wterl. (Hemiplexia.)
Felfeleol valo guta wtenek a kth mondanak Magarul, a
emm egeb nem, hanem a Inaknak megh lagulaa es le akadaa
ereknegnek es moganak el vetelewel k (Paralsis...
len. Awag ol guta wtes e, k len eggk oldalaban olutio neruo...)
a Embrnek vag obfell vag Balfell, holoth a
ereth es mogath el veth. Neha pengh chak (Paraplexia)
len a tetnek valam reeben, mnth keben, labban, Nelwben
es egeb reekben. Len a hdegh temerdk Nedweegktwl,
kk a nakat fltteb megh Nedwetk annal a (Oka)
mnth kellene, ees megh nvtak, mel ma eccrmnd mnd
a mogas, mnd pengh a Erekeonegh el vetetk eg feleol.
e okbol aerth a hotul valo megh hdegwletls es a Tethnek
k ign nas megh lagulaatulis megh len a Inaknak megh
nulaa es le akadaa, k fel guta wtes.
E ilen betegh mndn etellel araal eln, es (Eleegh)
Nedwes etket teleeggil el tawotaon. Melegh es ara Egnforgologgek, es a el harom napokon ign vekon eledellel
eln, es ign ehtee magath, megh elegggek arpa kaawal
chak annakis a lewevel es Merrel.
Swlteth egek chak, apro madarkakat, fogol madarat,hg tkmonat, Mondolath egek, kmenth, Maoranth,Salat, Chomborth o nn. Halat, gwmlcheot es mndn Nedwesetkeket el tawotaon es hdegket. Ign kichnth
igek, ha lehet vgan nag omuagotis el twrn. Mees (Ital)
vet igek a melben Salath awag fa heat feotek megh.
Borth mnd addigh em o nna, mgh nem nthe el megn
rola a betegegh. Awag olan ok ideigh el nem twrhetne a
bor talt, vebort ag Nek, de at is keweet, es akkor mkor
mmar a betegegh megh terth ratha es giogulara fordulth.
A aras es mwnka ign o ha megh lehet twle, Nappal ne
alugek, Eelis chak keprenth, Eorwln ha lehet es
bukodath el tawotaon.
Ha dee vagon rea a giogtath er vagaon kel (Oruosagok)
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
44/645
44
el keden, es oth kel megh vagn, ahol megh tecck a megh
tltegh, de felreent valo verth kel k vnn, hog a Teth
megh ne hwln. A werth pengh a egeegs oldala feleol
kel veonn.
A Er vagas vthan o Cltert is nek be adn, kt mlienmodon chnal.Malwath, apro malwath, Tts fweth, ekfweth, Salath,
+44Bakfweth, ana manipulus j, Sticados uncia s. Rutath, Lo mentath ana manipulus s.kmenmagoth, Amm, ana drachma j. feod megh eket vben hog
harmad ree el apaggion. Ebbeol a vthan veg eg fontoth,
Benedicta luxatiuat uncia s. Antidotum Indi drachma iij, Roa meeth uncia s.
Laurus olath, kek liliom olath, rutha olath, ana uncia j, Soth drachma j,
mnd eket elegch we. Eel Cltered. Toabba nemchak egcrwkegh a betegt purgaln, de gakortha.
Neg awag Eoth napok el mulwan, De eleor lau
purgaciowal kel, a vthan erbel. A purgacio vthan pengh
maod napon, Teorekt vag Mithridatomoth nag haonnal oda
adhac nek. Mkor oton ol megh purgalod, pwgteteramokat
o nekj adn, es olakat meleket aawal ragon es egeb
orwoagokat is melet rtunk a Nalaagtwl valo feo faarol.
Io a feet is Catoreummal, kochordnak a megh trt geokerewel,
Mentawal, Baber maggal, kekliliom olaal kenn, kheo
megh forradot kchn eceteoth io teonn. kenn a Megh wteoth
tagot is ign wkegs olal, ak a Nedueegth onnet olaa,
kwaltkeppen a Inakath. eekfw olaal, kapor olaal, Spicanard
olaal, Feer liliom olaal kek liliom olaal. Ath a odalt
pengh mndnwt melegel tartan, roka beorrel vag melegttlepdwel. Annak vthanna Ennel erb keneramokra kel
mnn, kel kenn Cotus olaal, Rutha olaal, Laurus olaal,
Tegla olal, Euphorbium olaal.Cotus ola, uncia ij, Bors ola, uncia j s. Euforbium ola, drachma ij Egetth
bort uncia ij s. Salanak k fachart leweth, kulchos fwnek k________________________________________________________________________________
Fekethe wrmth mnd magotul, Eoregbk Eger farkath
mnd magotul, chalan magoth es Belend fw magoth gkeretwl,
vath, Fenw urkoth, O haath, V Catoreumoth, Fa
Olath, Germkdd lonak awag Sarwanak chontia veleeth,
Borth, eketh trd mnd eowe ol, a uthan td tta faekban,es feod ol megh a borban, eg ege oragh, wrd k, eel
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
45/645
45
kenned reggel es etwe a gutta wtth tagoth melegn.
Etragh Faknak ganeath mgh a fekben vadnak, vged
es trd megh, tald megh is, dno haath olwa megh, elegch
bele a porth. Eel kenned.
Eg Ludath mele megh, vagdal aprora Anguillath esragd bele, wd megh, fogd megh a kwerth, aal kenned.
Fekete machkath koppa megh, ragd megh Mutarral tele,
wd megh es fogd megh a kwerth, Eel kenned.
+45fachart leweth ana uncia j s. Acorum geokereth drachma iij, Stecath,
Romarnth, ana drachma j, prethrumnak geokereth, awag aheleben
gmberth, es Borot, ana drachma s. Euforbiomoth drachma s. A mt ekbl
megh kel teorn teord megh, es feod mnd addigh hog a Bores a fweknek lewe el apagganak, a Olaa megh marad, es
ath wrd ol k, es teg vath hoa a men aho elegh
len, chnal lag kenth a kwel ep lagan kenheed a
tagoth.Ragado flatromoth is chnal ilen modon.
Baber magoth, gmbert, Borot, ana drachma ij, Acorumnak gkereth
drachma j, Stecat, Bakfweth, Fa boath ana drachma j s. Mutarth, konkolth,
ana drachma s Euforbiomot, Catoreumot, ana, crupulus s Cotus olath
uncia j s. Bors olath uncia j. Euforbiom olath drachma iij, vaal es terpentnawala men eh elegh, chnal flatromoth beleole.
A megh wteoth tagra kpplth is o vethn hog oda melegh
verth vonnon, de a keoppl heleth megh ne vagdaltaad
es k ne veod a verth. Sha nte oda a helre nem vethednedis
a keopplt. Meegis oda keoel melle vetted.
Banaban feordn olanban a k Saletromos, kenkwes,awag Themos, ign o feorten. A is o hog kochn awag
Sankan aranak.
Eg tagnak Guta wteerl. (Paraplexia.)
Ha a Guta wtes chak eg valam tagaban vagon, vgmnth
keeben, lababan vag feeben vag akarhol.
Kochordoth Ecettel es roa vel trd eowe, es aal
kenned a knek eg taga vagon megh wtwi.
kfw vragoth teor megh, feod megh vben a Maoranth
awag Bakfweth, hnch abban aeokfw vragoth, ath ad megh
nna.
7/28/2019 XVI. sz. Magyar Orvosi Knyv
46/645
46
Fenw magoth es tknak a haat trd eowe ol, es olwad
eowe, de e mnd a kett eg mertekre legin, eel kenned
a guta wteoth tagoth.
Krtwelfa gngeoth f eowe Ohaal, a mel tagot
megh wteoth a guta, trld megh vele, es a trles vthantarch a twh hog bele oek.
Lo chontnak a veleeth veod k olwad megh, a mel
tagon a guta wtes vagon, aal kenned. A ferfunak Men
lo chonta velee wkegs. A aonallatnak penngh kabola
lo conth velee.+46Medwe Talp fweth feo megh fa olaban es o Borban,
elegch catoreumoth bele, eel kenned a guta wteoth tagoth,
merth nagot hanal.
Gutta wtes ma valamel tag bantatk, vag ke vag lab
vag akarmel, ha vgan megh vonodot awag horgadot volnais,Twnel awag Melegh obaban egetth borral kenned. Eth
gakorlad[!] Smegh gogul.
Germkchenek.Meh koarbol veg Meeth uncia iiij, Armoniacumot uncia j, ekfwnek
a vragath, Aniumnak vragath ana, uncia