1

XVIII Seminarium Śląskie

„Dziedzictwo kulturowe Śląska – miejsca, architektura, ludzie,

zwyczaje, tradycje”

(stan na dzień: 26.07.2013r.)

Środa, 25 września 2013 r. – Materialne i niematerialne dziedzictwo - strategie ich ochrony 9.30 – 10.00 Inauguracja XVIII Seminarium Śląskiego, powitanie zaproszonych gości

i uczestników

Rüdiger Freiherr von Fritsch, Ambasador Republiki Federalnej Niemiec,

Warszawa (tbc)

Józef Sebesta, Marszałek Województwa Opolskiego (tbc)

Rafał Jurkowlaniec, Marszałek Województwa Dolnośląskiego (tbc)

Mirosław Sekuła, Marszałek Województwa Śląskiego (tbc)

Ryszard Galla, Poseł do Parlamentu RP, Prezes Zarządu Domu Współpracy

Polsko–Niemieckiej (tbc)

Bernard Gaida, Prezydent Zarządu, Związek Niemieckich Stowarzyszeń

Społeczno– Kulturalnych w Polsce

Moderacja: dr hab. Arkadiusz Stempin, Wyższa Szkoła im. Ks. Józefa Tischnera,

Kraków

10.00 – 10.45 Narodowy Program Kultury: „Ochrona Zabytków i dziedzictwa Kulturowego

na lata 2004-2013”

Bogdan Zdrojewski, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (tbc)

10.45 – 11.15 Dyskusja

2

11.15 – 11.45 Przerwa kawowa

11.45 – 12.30 Ochrona zabytków i jej znaczenie w działaniach z zakresu polityki

oświatowej i kulturalnej

dr hab. Janusz Krawczyk, prof. UMK, Kierownik Zakładu Konserwatorstwa

Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń

12.30 – 13.30 Założenia Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego

dziedzictwa kulturowego i ich realizacja w Polsce i Niemczech

prof. dr Sławomir Ratajski, Sekretarz Generalny Polskiego Komitetu ds. UNESCO

(tbc)

Benjamin Hanke, Referent, Oddział Niematerialne Dziedzictwo, Niemiecka

Komisja ds. UNESCO

13.30 – 14.00 Dyskusja

14.00 – 14.30 Stosunek mieszkańców Dolnego Śląska do ochrony dziedzictwa

kulturalnego regionu

Barbara Nowak-Obelinda, Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków

14.30 – 15.00 Dyskusja, podsumowanie pierwszego dnia Seminarium Śląskiego

15.00 Obiad

Czas do dyspozycji uczestników

18.00 Kolacja

Program wieczorny: Prezentacja książki pt.: "Śląskie dziedzictwo rodziny von Donnersmarck"

Czwartek, 26 września 2013 r. -

Referaty wygłaszane będą równocześnie w grupie I. i II., następnie po przerwie w grupie III. i IV.

Zakończeniem będzie wspólne podsumowanie pracy we wszystkich grupach.

GRUPA I

Śląskie archiwa, muzea oraz media

9.00 – 9.20 Krajowy Urząd Dokumentacji Fotograficznej - Górny Śląsk (Landesbildstelle

Oberschlesien) w zasobie Narodowego Archiwum Cyfrowego

dr Henryk Niestrój, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Warszawa

3

9.20 – 9.40 Tradycyjne i informatyczne systemy korzystania z zasobu Archiwum

Państwowego w Katowicach w badaniach śląskoznawczych

dr hab. Piotr Greiner, Archiwum Państwowe w Katowicach

9.40 – 10.00 Rozproszone, digitalizowane materiały dawnego urzędu Konserwatora

Prowincji Dolnośląskiej jako źródło dla powiatu brzeskiego. Maszynopis

nieopublikowanej książki o zabytkach powiatu brzeskiego z serii: Die Bau-

und Kunstdänkmäler

dr Ksenia Stanicka-Brzezicka, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Sztuki Polskiej

Akademii Nauk, Instytut Herdera w Marburgu

10.00 – 10.20 Przeszłość w rękach muzealników - konstruktywistyczna wizja dziedzictwa

kulturowego Śląska Opolskiego

dr Elżbieta Nieroba, Instytut Socjologii, Uniwersytet Opolski

10.20 – 10.40 Willa "Łąkowy Kamień" - dawniej rezydencja śląskiego noblisty, dziś

muzeum i międzynarodowe centrum dialogu kulturowego

Julita Zaprucka, Dyrektor, Muzeum Miejskie "Dom Gerharta Hauptmanna", Jelenia

Góra

10.40 – 11.00 Izby regionalne, Izby Tradycji - wartość poznawcza dla dzieci i młodzieży

Monika Czok, Instytut Filologii Germańskiej, Uniwersytet Wrocławski

11.00 – 11.30 Przerwa kawowa

GRUPA II

Ludzie, którzy zmieniali Śląsk, Ślązacy, którzy poruszyli świat

9.00 – 9.20 Joseph Wilpert i Josef Strzygowski. Naukowcy ze Śląska tworzą historię

prof. dr Piotr O. Scholz, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

9.20 – 9.40 Działalność ks. prałata Karla Ulitzki (1873 - 1953) na rzecz dziedzictwa

kulturowego Górnego Śląska

ks. dr hab. Konrad Glombik, Wydział Teologiczny,Uniwersytet Opolski

9.40 – 10.00 Hans Lutsch (1854-1922) konserwator zabytków Śląska

dr Barbara Ochendowska-Grzelak, Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa, Zakład

Wiedzy o kulturze, Uniwersytet Szczeciński

10.00 – 10.20 Społeczna odpowiedzialność jako szczególne dziedzictwo Śląska. Ludzie

i przedsiębiorstwa - między tradycją i nowoczesnością

dr Małgorzata Suchacka, Uniwersytet Śląski, Katowice

4

10.20 – 10.40 Robert Bednorz jeden z najzdolniejszych niemieckich rzeźbiarzy XX wieku

Johanes Golawski, Referent ds. Kultury, Landmanschaft Schlesien

10.40 – 11.00 Arthur Nicolaier (1862-1942) znany na całym świecie lekarz i uczony z Koźla

i starania o jego uczczenie w Kędzierzynie-Koźlu w roku jublileuszu

Matthias Lempart, Uniwersytet Vechta

11.00 – 11.30 Przerwa kawowa

GRUPA III

Co mówią nam historyczne miejsca pamięci i pomniki na Śląsku?

11.30 – 11.50 Rozumice (Rösnitz) Polifoniczność tradycji luterańskiej

dr hab. Krzysztof Gładkowski, prof. UW-M., Instytut Nauk Politycznych

Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

11.50 – 12.10 Ideologiczna i estetyczna funkcja pomnika w przestrzeni publicznej

wybranych śląskich miast

dr Elżbieta Sekuła, Instytut Badań Przestrzeni Publicznej, Warszawa

12.10 – 12.30 Architektura kolejowa na Śląsku jako dziedzictwo kulturowe regionu

dr Przemysław Dominas, Wrocławska Wyższa Szkoła Informatyki Stosowanej we

Wrocławiu

12.30 – 12.50 Architektura przemysłowa Śląska Opolskiego przed 1945 r. i jej współczesny

stan zachowania

Bogdan Jasiński, Muzeum Wsi Opolskiej

12.50 – 13.10 "Taniec śmierci” w labiryncie świata - Oskar Kokoschka i Max Berg w pracy

nad projektami dla Wrocławia

Magdalena Długosz, Instytut Kulturoznawstwa, Uniwersytet Marii Curie-

Skłodowskiej, Lublin

GRUPA IV

Czym jest „niematerialne dziedzictwo” Śląska?

11.30 – 11.50 Śląsk i śląskość w tradycji polskiej i niemieckiej

prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Rykiel, Instytut Socjologii, Uniwersytet Rzeszowski

11.50 – 12.10 Historia sportu na Śląsku

prof. dr hab. Karl-Heinz Schodrok, Instytut Historii Gimnastyki i Sportu w Hamm,

Nadrenia Westfalia

5

12.10 – 12.30 Niemiecki dialekt śląski w literaturze i publicystyce 1830 - 1945. Tożsamość

regionalna oraz dialekt jako miejsce pamięci

dr Rafał Biskup, Instytut Filologii Germańskiej, Uniwersytet Wrocławski

12.30 – 12.50 Pograniczny charakter Górnego Śląska w perspektywie współczesnej

literatury tożsamościowej

Justyna Szlachta-Misztal, Katedra Stosunków Interkulturowych Europy Środkowo-

Wschodniej, Uniwersytet Warszawski

12.50 – 13.10 Hobby, tradycja czy coś więcej. O rybnickim gołębiarstwie słów kilka

Marta Paszko, Muzeum w Rybniku

13.10 – 14.10 Dyskusja podsumowująca

14.30 Obiad

Czas do własnej dyspozycji uczestników

18.00 Kolacja

19.00 Spotkanie wieczorne

Prezentacja wystawy o dwujęzyczności: „Dwujęzyczność polsko-niemiecka

w moim życiu”

Piątek 27 września 2013 r.

Referaty wygłaszane będą równocześnie w grupie I. i II., następnie po przerwie w grupie III. i IV.

Zakończeniem będzie wspólne podsumowanie pracy we wszystkich grupach.

GRUPA I

Śląskie dziedzictwo kulturowe w Polsce i Niemczech

9.00 – 9.20 Dziedzictwo kulturowe górnośląskich Luteran po przełomie politycznym

w 1989 roku

prof. dr hab. Grażyna Szewczyk, Instytut Filologii Germańskiej, Uniwersytet

Śląski, Katowice

9.20 – 9.40 „Refleksyjne" dziedzictwo? Dodatkowe nazwy niemieckie miejscowości jako

symbol tradycji i "terytorializacji" ojczyzny lokalnej (przykład województwa

opolskiego)

dr hab. Sławomir Łodziński, Instytut Socjologii, Uniwersytet Warszawski

6

9.40 – 10.00 Rola mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w pielęgnowaniu

i w rozwoju regionalnego dziedzictwa kulturowego

dr Paweł Popieliński, Instytut Studiów Politycznych PAN, Zakład Studiów nad

Niemcami, Warszawa

10.00 – 10.20 Zielona Góra / Grünberg w piśmiennictwie niemieckim do 1945r.

dr Bogumiła Husak, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Germańskiej

Centrum Transferu Kultury Europejskiej, Uniwersytet Zielonogórski

10.20 – 10.40 Ewolucja aktywności kulturalnej ludności niemieckiej w Polsce po II wojnie

światowej w świetle polityki państwa polskiego

dr Tomasz Browarek, Wydział Politologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej,

Lublin

10.40 – 11.00 Muzyczna działalność MN na Śląsku Opolskim po 1989 roku

Aleksandra Kleinrok, Katolicki Uniwersytet Lubelski

11.00 – 11.30 Przerwa kawowa

GRUPA II

Zagrożenia naszego dziedzictwa kulturowego. Jak możemy je chronić?

9.00 – 9.20 Odzyskiwane dziedzictwo. Kulturowe krajobrazy we wspomnieniach

Dolnoślązaków

dr Izolda Topp, Instytut Kulturoznawstwa, Uniwersytet Wrocławski

9.20 – 9.40 Ocalić od zapomnienia - dzieje Kocur i Malichowa. Zrealizowane projekty

i plany na przyszłość

dr Mariusz Sawicki, Instytut Historii, Uniwersytet Opolski

9.40 – 10.00 Od pomnika polskości do muzeum wielokulturowego. Ewolucja Muzeum Wsi

Opolskiej na przestrzeni lat

Elżbieta Oficjalska, Muzeum Wsi Opolskiej

10.00 – 10.20 Implant pamięci społecznej - ochrona czy fałszerstwo dziedzictwa

kulturowego?

Łukasz Skoczylas, Instytut Socjologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,

Poznań

10.20 – 10.40 Projekt "Ocalić od zapomnienia" - dokumentacja, archiwizacja oraz

popularyzacja przemysłowego dziedzictwa Górnego Śląska

Alan Zych, Stowarzyszenie "Genus Loci - Duch Miejsca", Katowice

7

10.40 – 11.00 Wykluczenie nauczania regionalnego. Lekcja języka niemieckiego (miedzy

zakuwaniem łbów a neurodydaktyką). Demokratyczne techniki edukacji

regionalnej

Aleksander Lubina, Gimnazjum nr 3 im. Noblistów Polskich Gliwice

11.00 – 11.30 Przerwa kawowa

GRUPA III

Duchowe dziedzictwo Śląska

11.30 – 11.50 Stephan Schiwietz (Siwiec) duszpasterz i naukowiec

ks. dr hab. Andrzej Uciecha, Wydział Teologiczny, Uniwersytet Śląski, Katowice

11.50 – 12.10 Koncepcje Śląska i śląskości we współczesnych sztukach teatralnych scen

górnośląskich

dr hab. Renata Dampc-Jarosz, Instytut Filologii Germańskiej, Uniwersytet Śląski,

Katowice

12.10 – 12.30 Moja śląska wieś rodzinna po 1945 widziana moimi oczami

dr. hab. prof. UO Edmund Nowak, Instytut Politologii

12.30 – 12.50 Bonhoeffer, Jacob, Stein, Staritz: spotkania z przedwojennymi wrocławskimi

teologami. Prezentacja projektu RELIGIA - Kultura - Edukacja

Anna Siemieniec, Fundacja „Dom Pokoju”, Wrocław

12.50 – 13.10 Kościoły drewniane na Górnym Śląsku

mgr inż. Jan Tlatlik, DFK Zbrosławice

GRUPA IV

Dziedzictwo kulturowe jako przyczynek/katalizator do rozwoju Śląska

11.30 – 11.50 Śląska pieśń kościelna jako przykład polsko-niemieckiego dziedzictwa

kulturowego

ks. dr hab. Marcin Worbs, prof. UO, Wydział Teologiczny i Instytut Filologii

Germańskiej, Uniwersytet Opolski

11.50 – 12.10 Niemieckie dziedzictwo kulturowe. Zapomniane dzieła literackie jako źródło

nowej tożsamości regionalne

dr Józef Zaprucki, Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa w Jeleniej Górze

12.10 – 12.30 Dziedzictwo kultury materialnej, na przykładzie architektury miasta Rybnika

z epoki Królestwa Pruskiego - bilans czasu - współczesność - nieznana

przyszłość

8

dr Bogdan Kloch, Dyrektor Muzeum w Rybniku

12.30 – 12.50 Poznać, czyli zobaczyć, dotknąć, spróbować…Sensualny i estetyczny

wymiar dziedzictwa kulturowego w kontekście promocji regionu opolskiego

Anna Czerner, Instytut Socjologii, Uniwersytet Opolski

12.50 – 13.10 Opolski Etno Design - strategia promocji kroszonki, malowanej porcelany

i Opolszczyzny

Izabela Jasińska, Muzeum Śląska Opolskiego

13.10 – 14.10 Dyskusja podsumowująca

14.30 Obiad

Czas do własnej dyspozycji uczestników

18.00 Kolacja

19.00 Spotkanie wieczorne

Prezentacja filmu pt. „Na granicy. Rzecz o czasach, ludziach

i miejscach". Sobota, 28 września 2013 r. – Ochrona materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego w praktyce

Moderacja: Dawid Smolorz, autor projektów z zakresu historii Śląska

9.00 – 9.40 Strategie w obchodzeniu się z materialnym dziedzictwem.

Jak obchodzimy się z niemieckim dziedzictwem materialnym w woj. śląskim

i opolskim

Magdalena Lachowska, Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Katowice

Iwona Solisz, Opolski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Opole (tbc)

9.40 – 10.00 Dyskusja

10.00 – 10.45 Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa

kulturowego – perspektywa prawna

dr Adam Jankiewicz, Dyrektor Zespołu Prezydialnego przy Trybunale

Konstytucyjnym, Warszawa

10.45 – 11.15 Dyskusja

11.15 – 11.45 Przerwa kawowa

11.45 - 12.45 W jakim stopniu kultura, tradycja i język MN stanowią dziedzictwo

niematerialne Polski i Niemiec?

9

dr Danuta Berlińska, Instytut Socjologii, Uniwersytet Opolski

dr Cezary Trosiak, Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM Poznań

12.45 – 13.15 Dyskusja

13.15 – 14.15 Przerwa obiadowa

14.15 – 15.15 Kultura, tradycja, język Mniejszości Niemieckiej – jak pielęgnowana jest

w Europie

Monika Ambach, Dyrektor, Niemiecko-Węgierskie Centrum Kultury i Informacji,

Budapeszt

Bernard Gaida, Prezydent Zarządu, Związek Niemieckich Stowarzyszeń

Społeczno– Kulturalnych w Polsce (tbc)

Eduard Buraš, Dyrektor FEMAN / Słowacko-Europejskie Towarzystwo Kulturowe,

„20 lat UNESCO na Spiszu, Europa Haus – Spiska Kapituła”, Słowacja

15.15 – 15.45 Dyskusja

15.45 – 16.15 Prezentacja apelu do rządów państw europejskich o intensyfikację działań

na rzecz ochrony śląskiego dziedzictwa kulturowego – konferencja prasowa

16.15 Podsumowanie i zakończenie XVIII Seminarium Śląskiego

Rafał Bartek, Dyrektor Generalny Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej