rapaiykalp Isveç'teBenimkalbi'~~'~~P~I~~~~I!tI~'~I!e~s~~uneyaptin~L?raf. Dr. Bjarne :B(!mp, Jarvik-1 plaGt~kI:<alblnbüyük: ibni Sina Hastanesi ~ir drama sahne oluyordu. Yapay(siklikleri oldugunu, beyinde pih (ilasmaya, siddetli: kalpll Halit Sahin, dur"1adan sonJ ~'oi'du: "Benim kalbiupinti nö~etl~l(ine, hafiza kaybi \Leenteksiyonlara i ne yaptiniz?Yenikalp ne zam~nbulunur?.. Arastiriyor~de" oldugu",. açikladi. . musunuz?.. Yolcsa vaz ,mi g:eçtinl~:?.. IJ

vuz Baydar - Siockholm" ' Doktor Hakki Akalin, iHalit Sahir\ 'in' bir ayini ar:latti.

. sveç'indünyacaünlüKarolinskaHas- yiliy)rdu.Dünyaninbüyükbölümünde00- '; Günseli Önal i

r~anesiThorax Klini~i'~je bundan. ta~ nimHen~n'beyin ölürnO.'Sb~i~ fonksiYO~~' ~ .Sayin Akalin, HalitSahit-fe y~payuç yilönce umutla b~"la'yan ôyku, gi-, lari~in (.!Jr~na.sisonuctl,o!umi .II<'!.ol~~akL- \ kalp I;!kilmasi zorunlu muydu? i ,

derek kargasaya dönu:stu ve dus kirik- veç le yeni kabu~ edildi. Kalp Olum,;, Ile i~, .. .. !"ile son buldu. Biri ilginç,l)iri basarili, biri gili yasa m;iddesi, Isveç'te kalp nakli amel.. ',AKALIN: Cuma gunu kalP.ameliyati

lik üç ameliya~an.S?nra Isveç makamla. yatiarini olanaks~zkJlm~ bile zo~a.stiriyor- 'Iistes:ndeydi. Cuma günü sabah,: sid~apay kalp nakillennin 'd,aha sonra belir. , du. H~tayi ya bir baska ul~eye go~d~rmek 'detli gögüs agrilari oldu. Bunun üzer,j.iecek bir tarihe kadar durdurulm8;5If'!1 , ger~kiyordu, yada disardan yabanc~ bi~kalp ne ameliyati erteledik. Acaba bir enfark.',ar1astirdl. 1990'lardan önce herhangi bir, getirmek. Biraz da bu nedenle Isveç teki kalp- .. '. . .)aykalpameliyatininyapilmasibeklenmi- ' nakli ameliyatlarininsayisi 13'ü geçmiyordu tus mu gelisiyor, yeni bir tikanikli~mi

, (Bunlardan 10'u Karolinska'da, 3'ü ise Go- olusuyordu?' Laboratuvar çalism!ilariteborg'da Sahlgrenska'da yapilmis bulunu- yaptik. O sirada nefes tikanikligi basIa-yor). dil, kalp yetmezligi bulgulari ortay~ Çl-Devami 2. Sayfada ki~ca yogun bakima aldik. Çok dah,f kö-- "

."

c UMAR T E.S'i PAR A ~ i Z E K i,

SAY i : 5 8 9 N'j SA N 19 8 8

;~;,;~~':.:E;}~;:~;:/,:;,:"~'j..\~P :,:.:,,:;: :.::;:.~;\{.~:;%;~:<{::;:~{1'i ~;~-:';g/i~~J2;'~~-(~~%,i~~' ~.1.~$1f~~%'i'#5;~i..;!ti;1f:;g;~i;.:t?(('iHJ?S~<:{.\::;:;'~':i::::-:::/.:-:j;;:,:ç;: :;:iii~

Yapc1~' kalpl,i Halit'in ardindan...

3ünlük konusmada 'plastik kalp': tip çev-ari arasinda 'jarvik kalbi" diye adlandiri- ,

i yapay kalbin Isveç'teki öyküsü, 1984 yi- in nisan ayinda, 0510 Rlgshospltalet'te -, .. .. ,. - -',-," 0:1..-1- '.1

i,

Kal:~J.cd:,:iger makinesi.KiipayiatlatilanÇernobiller.~itkilerin ilaç yapimindakiyeti.' ,

"M ükineinek"saatte250Lt.süt veriyor..' ,

Teknoloji agzimizdanlok mamizi mi ça~iyor?Kirmizi !~ali marti.Böc:ekie:rnasil htlberlesir?'

+-

.~i.

tü bt dunima girmisti. Damardan kalbidestek!ey:ci ilaçlara basla.jik. Ameliyati,pazartesi gününe ertelemeyi düsünür-Ken, bu tablonun gelismesi üzerine cu-ma 9..ecesiameliyat yapmay~ karar ver-dik. Oglene kadar destekleme ameliya-tini yaptik. '

O gün saat 12.00'ye kadar mekanikcihazlarla destekledik, olmadi. Son de.gerlendirme'miz, bu kalbin artik bu ço-cugu yasatmayacagi seklindeydi, neyapabilirdik?. bir iki saat daha veya altisaat daha beklersek belki de böbrekler,h_. .:- I...,,.i,,,,.,i,.iorokti I(;iln ,,;i',k-

Büceklernasilhaberlesir?

Hayvanlanir8Siilda-S8Ö-Vt:nenk; Iletlslrnde basrolil.c:>'y'nar_~en,böce~ler koku salgilayarak haberleslrler.A/aeddin Bobal KTOe>riM-nF8k;-Anittirme_~!YiIl.i.

Böceklerarasi kimyasal anlamdailetisim de bir ya da daha laz-la ~oku maddesinin verilmesi

ve alinmasi araclliOiyla olur. B6-cekler, özellikle de Kabuk böceklerl(Coleoptera: Scolytldse), ürettiklerikendilerine -özgü birtakim kimyasal ko- .0ku maddeleri aracili()i Ile haberleslrler.Bu kimyasal koku __maddolerlne-"feromon" derillir:--

Tprler içerisinde kimyasal iletisimi,$,.a,{Jlayanferamonlar, birçok böcegln~risel ve sosyal düzeninde büyOk rol

oynarlar. Kabu~ böce~lorlnln iom tOrle-rinde görülen' Kimyasa! Koki.'" yoli!y-la haberlesmenin bu ~co\c.l'3rln sosyal

--di!vianii;larinda iki !SI9V!bulunur.- Birincilolarak uygun kuluçkiima:

teryallnin bulunmasi ve topluca Isgaledilmesi,- Ikincil olarak kuluçka materyali be- .

lirlendikten sonra erkek ve dislierin bir-birini bulmasi.

Bu gibi kimyasal koku maddeleri (Ie-romonlar), daha çok "Populasyon Çe-kici Maddeler" olarak_adlandirilir ve mo-

nogam türlerde (Trypodendron IInea-tum gibi) dislier, polygam tOrlerde Ise(Tüm Ipa. tOrlerl) erkekler tarafindanOretllir. .

OAt.llMA Uç.Usu i__h- ;;i.-;:höeö---

KonukçulYJn l~ninma~1 +

+ " ElanoloKonuk~u 5~çimi

_0-

. asamada böce()ielkiler. Bu etkileme, iodunun rutubeti vo odunda anaerob ler-mantasyon yoluyla olusan Etanolünmiktarina ba(ili bulunur. Odun çok yasya da kuru Ise çekici etki azalir. Etanol .(etil alkol). konukçu materyalin kuluç ka-

-ya hazir oldu(junu bildirirve ayni zaman-da böce()l delme davranisina yöneltir.

-.'Igno yaprakli a(jaçlarin reçinesinde bu-lunan x -Pinen konukçu agacin tanin-masinda ve Etanolün çekid etkisini yük-seltmede etkili olur. Etanol ve x -Pinenve kismen de a()aç gövdesinin optik gö-rüntüsü disi böce{Jikendine çeker. Aga-ca gelen böcek gövde üzerinde giris de-ligl açar ve bu sirada kendine özgü bir

. kimyasal koku maddesi olan oplikçe ak-til Uneatln üretir. Disi böC{)kUnoalin'ldlSkl ve ögüntü Ile karisik olarak disari-ya verir. Llneatin, yakin çevredeki bö-ceklerin agaç gövdesinde toplanmasi-ni yönlendirir ve her iki eseyi (erkek vedisi) toplanma leromonu olarak etkiler.Unealin ve gövde görünlüsünün optiksinyalleri T.lln88tum erginlerinin aOaç.ta loplanmasini sat/lar ve böylece kit-lesel saldiri gerçekTesir. Bir ya da bir-birine yakin birkaç agacin yarim güniçinde "kimyasal iletisim" aracigihyla is-gali tamamlanabilmekledir.

Kil\~~e\ saldiri

de!",C~kici ~\kv--iinazal~i

Kiit~ uçU5U Bdsk.:i ye.r~ yönelm~

Sek/11: KImyual1le1i,/m /U8CJltC'Ylabir aOaç p6vOealnln T.lIn"lUm !aralindan IsgalIKilimaSi.

Feromonlar, aynllOrOn bireyleri ara-sinda etkili olur ve kimyasal sinyallerinnite\i()ine göre bireylerde davranis de.gislklikleri meydanagE!tirirler, Feromon-larin böcekler .taralinçlan. algilanmasi, orüzg~rin ancak o yöne esmasiyle mOm-

.. kCln.olabilfl1'3~leo.Bu...kpku.m.addelerl,. böceklerln koku alma organlarinca öl- .

gilanir-vedo(jrudan merkezisinir siste-mine etkide bulunur.

- -- Böcek leromonlari,genelliklediski, .ifeOislme u(jramis pul ya da segmenl-lerarasi deriyle disariya verilir. Diski; pulya da deri IIq disariya verilen leromon-

.lar, böceklerln davranisini yönlendirir.Örnegin monogam bir odun kabuk bü.ceQI olan Trypodendron linutum(Oliv.)'un kimyasal koku maddeleri ara-cilii)iyla bir agaç gövdesiniisgal elme-sindeki iletisim sistemi söyle olur (Se-kli 1~a .

Kesilmis bir agaç gövdesinin kendi-ne özgü__~okusaLveoplik çekiciligi Ilk

o PolygamKabukbôceklerinçJe,konuk-çu a{iacin bulunmasi ve kimyasal kokumaddeleri üretme isi erkeklere düsmek-tedir. Konukçuyu belirleyen erkek bö-cek, a()aç üzerinde çiftlesma odasi açarve bu sirada kiniyasal iletisimi saglayankoku maddeleri üretir.

Bugüne 1o:!!O!\ryakinsik üç düzine ka-.- -bük böcegi feromonu kimyasal açidan

tanimlanabllmls\lr. Tanimlanan bu bile-siklorin terpan ve ya1j asitlerinin türev-lorl olduklari ve özellikle de oksitlenmis

. monoterpenler ile bicyclik ketallerin Ka-buk-böce{jlleromonlarinin temel yapi-sini olusturdugu anlasilmistir.

Son yillarda Avrupa ve Amerika'da,larim ve orman zararlisi böceklerdenIzole edilen bazi leromon bilesikleri ya.payolarak ürelilmekte ve bunlardan ha-zirlanan preparaUargerek böcek popo-

. lasyonunu belirlemede gerekse do(jru-dan böceklerle mücadelede kullaniJ-

., -- maktadir. O-