ANAYASA ÇALIfiMA GRUBU (AÇG)TÜRK‹YE’N‹N YEN‹ ANAYASASI ‹Ç‹N

GENEL ESASLAR RAPORU

25.05.2011 ‹stanbul

‹Ç‹NDEK‹LER

Girifl 3

Yeni Anayasa Platformu Nedir? Ne Yapar? 4

Türkiye’nin ilk sivil ve demokratik anayasas› için yol haritas› 5

Yeni anayasa için Genel Esaslar Raporu

Raporun Oluflum Süreci 9

Yeni Anayasan›n Yap›m›, Yaz›m› ve Yasalaflt›r›lmas› Süreci 11

Yeni Anayasan›n Temel Yaklafl›m› 13

Devletin Özellikleri ve Nitelikleri (‹lke Normlar›) 14

Devletin Yap›s› (Sistem Normlar›) 17

Halk›n Denetim Hakk› ve Yetkisi (Denetim Normlar›) 23

Özgürlükler ve Haklar (Özgürlük Normlar›) 25

Maddi Eflitlik Talepleri (Güvence Normlar›) 30

Uluslararas› Entegrasyon 34

Yeni Anayasa Grubu Koordinasyon Kurulu 36

Yeni Anayasa Grubu ‹cra Kurulu 36

Anayasa Çal›flma Grubu 37

ANAYASA ÇALIfiMA GRUBU (AÇG)

TÜRK‹YE’N‹N YEN‹ ANAYASASI ‹Ç‹N

GENEL ESASLAR RAPORU

Türkiye toplumu, 21. yüzy›l›n bafl›nda kendi toplum sözleflmesini ve bu sözleflme üzerine kuraca¤› anayasas› ile siyasal

yap›s›n› ar›yor. Çünkü art›k demokratik iradelerin ürünü olmayan anayasalar ve anayasal düzenlerle bar›fl›n ve özgürlü¤ün

güvence alt›na al›namayaca¤›n›, gelece¤in güvenle infla edilemeyece¤ini görüyor. Tüm farkl›l›klar›n› de¤erli gören,

siyasete, hukuka ve anayasaya yönelik ilgisizli¤i terk edip siyasallaflan, talep eden ve içinde yaflad›¤› siyasal yap›y›

dönüfltürme iddias›n› her geçen gün daha güçlü bir flekilde dile getiren toplum, geleneksel anayasac›l›k yöntemleriyle

yeni anayasa yap›lamayaca¤›n›n fark›nda.

Yeni anayasan›n meflruiyetinin sa¤lanmas›, anayasa yap›m›ndan beklenen yararlar›n ortaya ç›kabilmesi ve bu anayasan›n

toplumsal ortak paydan›n ifadesi, yani bir toplum sözleflmesi olmas›n›n yolu, toplumsal taleplerin merkeze al›nmas›ndan

geçer. Bunun olabilmesi için ise; var olan kurumsal iradeler ile geçmifle ait alg›, kabul, k›rm›z› çizgi ve tabular›n

belirleyicili¤i sona ermelidir. Bilindi¤i üzere, milletin kendi kaderi hakk›ndaki ilk karar› bizzat ve bifiil verebilmesi,

egemenli¤in millete ait oluflunun ön kofluludur. Bu çerçevede hiçbir üst irade, hiçbir siyasi parti ve hiçbir seçkinci kesit

bu karar›n ne olmas› gerekti¤ini belirleyemez.

Anayasa yap›m› bir iktidar veya muhalefet sorunu da de¤ildir. Bu nedenle tüm siyasi partilere düflen görev, toplumun

taleplerini anayasallaflt›rma sözü vermek, toplumun ortak paydalar›n›n bir anayasal metne dönüflmesi konusunda katk›

sa¤lamakt›r.

Tam da bu düflünceden hareketle A¤ustos 2010’da, toplum merkezli bir anayasa yap›m› için düflünsel altyap› çal›flmalar›na

girifltik. Referandumdan hemen sonra da, haz›rlad›¤›m›z yol haritas› çerçevesinde önce toplumsal talepleri dinlemek,

sonra bu talepleri anayasal talep ve önerilere dönüfltürmek üzere sivil bir inisiyatif olarak yola ç›kt›k. Ulaflt›¤›m›z

sonuçlar› afla¤›daki metin üzerinden toplum, kamuoyu, siyasi partiler ve TBMM ile paylafl›yoruz.

3

YEN‹ ANAYASA PLATFORMU NED‹R?

Yeni Anayasa Platformu (YAP), Türkiye’nin tarihi dönemecinde “yeni anayasa” sürecine girilirken, toplumun merkezde

yer almas›n› sa¤layabilmek amac›yla oluflturulmufltur.

YAP, “yeni anayasa”n›n toplumun istekleri ve ihtiyaçlar› esas al›narak haz›rlanmas› gerekti¤ini düflünen fikir insanlar›n›n;

çok çeflitli ifl ve yaflam alanlar›ndan gelen kiflilerin giriflimiyle oluflmufl bir gruptur.

NE YAPAR?

“Yeni anayasa” oluflum sürecine tüm toplumun kat›labilmesi için “Anayasa Toplant›lar›” düzenlemektedir.

“Anayasa Toplant›lar›”nda ülkenin bu konuya kafa yoran ayd›nlar›, çeflitli meslek gruplar›n›n temsilcileri, ifl dünyas›ndan

ve toplumun her kesiminden kat›l›mc›lar bir araya gelmekte ve “yeni anasaya” sürecini tart›flmaktad›r.

Toplumun do¤rudan kendisi, yeni anayasaya iliflkin ifade etti¤i görüfl ve talepleriyle bu toplant›lar›n asli unsuru ve

kayna¤›d›r.

Anayasa Toplant›lar› sürerken, bu toplant›lardan ç›kan sonuçlar›n raporlar› ANAYASA ÇALIfiMA GRUBU’na aktar›lmaktad›r.

“Anayasa Çal›flma Grubu” (AÇG), yeni anayasa fikrini gelifltirmek amac›yla toplumsal yaflam›n her alan›ndan gelen

uzman kiflilerden oluflmufltur.

AÇG, ülke ve dünya gerçekliklerini dikkate alarak, evrensel de¤erleri de hesaba katarak, Anayasa Toplant›lar› kanal›yla

gelen talepler do¤rultusunda yeni anayasan›n genel esaslar›n›n ne olmas› gerekti¤ine iliflkin, TBMM Baflkanl›¤›na,

Siyasi Partilere, Hükümete sunmak üzere, raporlar haz›rlamaktad›r.

NEDEN BÖYLE B‹R ÇALIfiMA?

YEN‹ ANAYASA ORTAK METN‹M‹Z OLMALI

Demokratik ülkelerde anayasalar, toplum taraf›ndan üretilir; toplumun tüm farkl›l›klar› ve tercihleriyle birlikte

bar›fl içinde yaflamas›n› amaçlar. Ancak bizde anayasalar›n haz›rlanma ve üretilme sürecine halk›n kat›l›m›n›n

kanallar› hiçbir zaman oluflturulmad›. Ya ola¤and›fl› koflullarda, üstün kurullar taraf›ndan ya da darbeciler

taraf›ndan haz›rlan›p topluma kabul ettirildi.

Ancak bugün Türkiye’nin ekonomik geliflmesi, toplumsal farkl›l›klar›n politik kimliklere ve bilinçli tercihlere

dönüflmesi ve dünyayla etkileflim, toplumu tarihimizde olmad›¤› kadar siyasallaflt›rd›.

Anayasa de¤iflikli¤ine iliflkin referandum süreci, toplumun bir tak›m siyasi aktörleri aflabilece¤ini gösterdi. ‹flte

bu geliflimi do¤ru de¤erlendirmek ve toplum merkezli bir anayasa yapabilmek için Yeni Anayasa Platformu

oluflturuldu.

Özetle YAP’›n amac›;

Türkiye’nin yakalam›fl oldu¤u bu tarihi f›rsat› do¤ru de¤erlendirerek; özgürlükleri güvenceye alan, devleti

özgürlüklerin yaflama geçirilmesinde etkin bir ayg›t haline getiren, halk›n iradesini yans›tacak meclisi en üst

karar organ› kabul eden, toplumun tüm renklerinin siyasal yap›ya yans›mas›n› sa¤layan, bireysel özgürlükleri

ve demokratik siyasal iflleyifli güvenceye alan bir anayasa oluflmas› için halk›n kat›l›m›n› sa¤lamaya çal›flmakt›r.

4

TÜRK‹YE’N‹N ‹LK S‹V‹L VE DEMOKRAT‹K ANAYASASI ‹Ç‹N YOL HAR‹TASI

A. YEN‹ ANAYASA SÜREC‹NDE F‹KR‹ YAKLAfiIM

Anayasalar siyasal iflleyiflin hukuksal altyap›s›n› oluflturmaktad›r. Anayasalar temelde devlet yap›lanmas›n› düzenler.

Anayasa yap›m› ile anayasa yaz›m› birbirinden farkl›d›r. Demokratik bir ülkede anayasa, onu üreten toplumsal talep

ve beklentilerin kurucu bir irade olarak ortaya ç›kmas›yla toplum taraf›ndan yap›l›r; demokratik temsilciler taraf›ndan

da yaz›l›r. Yaz›l› anayasa, topluma ait temel siyasal iradeyi yans›tabiliyorsa toplum sözleflmesi olarak adland›r›labilir.

Türkiye’de tüm anayasalar elitist bir yaklafl›mla ve bir mühendislik faaliyeti sonucunda, bürokratik iç iktidarlarca

haz›rlat›l›p topluma dayat›ld›klar› için, anayasac›l›k tarihimiz, 1876’dan bafllayan “ferman” anayasalar› tarihidir. Elli

y›ll›k darbe anayasalar›n›n üretti¤i siyasal kültür anayasaya iliflkin tart›flmalar› uzun süre biçimlendirdi. Çeflitli partiler

veya kurumlar›n haz›rlad›klar› anayasa taslaklar› ise bu yaklafl›m›n d›fl›na ç›kamad›.

Toplum sözleflmesi ve toplumun gelece¤ini ilgilendiren temel siyasal metin olarak “yeni Anayasa”dan söz etmek için

öncelikle, bunu mevcut vesayetçi devlet kültürünün ve dilinin d›fl›nda infla etmek ilk yöntemsel ad›m olmak zorundad›r.

Bu ad›m, toplumun, kendi gelene¤i, kültürü, gelecek vizyonu ve içinde yaflad›¤› uluslararas› toplumun gerekleri

temelinde, özgürce bir yeniden inflaya imza atmas›n› sa¤lar. Bu yöntemle haz›rlanacak bir Anayasa ancak “yeni”

say›labilir.

Bugün bu noktaday›z. Ekonomik geliflim, toplumsal farkl›laflman›n ulaflt›¤› aflama, farkl›l›klar›n politik kimliklere ve

bilinçli tercihlere dönüflmesi, dünyayla etkileflim, toplumu siyasal alan›n temel aktörü haline getirmeye bafllad›.

Farkl›l›klar›n derinli¤i ve aç›kl›¤› Türkiye’nin art›k “devlet” eksenli siyasal kültürle yoluna devam edemeyece¤ini

göstermektedir. Bu bir yandan risktir. Ancak, Türkiye için bir flans ve toplumsal bar›fl›n tesisi için ayn› zamanda bir

imkân demektir.

Bu tarihi f›rsat ancak, toplumsal bar›fl›n ve dinamiklerin önünü açan, yüzü gelece¤e dönük bir anayasa ile de¤erlendirilebilir.

a. Toplumun Merkeze Al›nmas›

Elli y›ll›k darbe anayasalar›n›n üretti¤i devlet kültürü, toplumsal ayr›flma riski yaratmaktad›r. Ancak bu risk, toplumun

merkeze al›nd›¤› yeni bir anayasal infla ile tarihsel bir f›rsata dönüfltürülebilir.

Bunun için toplumu ayr›flt›ran hatlar ve farkl›l›klar üzerinden de¤il, ortak payda üzerinden bir dilin gelifltirilmesi flartt›r.

Bu yöntem, ideolojik ve teorik yasall›klar›n geçerliliklerini ortadan kald›r›r. Toplumu merkeze ald›¤› için de, kimi siyasi

partilerin tarihsel, ideolojik veya teorik ön kabullerinin afl›lmas›na imkân sa¤lar. fiiddeti oyun kural› olmaktan ç›kar›r.

Toplumu merkeze almakla bir anayasan›n yap›m› da kolaylafl›r. Çünkü bu durumda tüm partiler kendilerine göre

taslaklar haz›rlamay› bir kenara b›rak›p, toplumu okumaya bafllar. Bu ise, sürecin ön kabuller taraf›ndan bloke

edilmesini engeller.

Toplumu merkeze alan bir ç›k›fl yöntemi birlefltirici bir anayasa yap›m›n›n imkân›n› yarat›r. Bu yöntemde cari devlet

kültürünü üreten (ve onlar taraf›ndan üretilen) bürokratik ve kurumsal gelenek, refleks veya duyarl›l›klar referans

tayininde dikkate al›namaz.

Toplumu merkeze almak ve yaln›zca toplumsal eksende ortaya ç›kabilecek olana ve evrensel de¤erlere referans de¤eri

biçmek, yeni siyasal kültür demektir.

Toplumu merkeze almak, ayr›flt›r›c› hiçbir unsurun anayasa normuna dönüflmemesi demektir.

5

b. Yeni Anayasan›n Genel Esaslar›n›n Belirlenmesi

Özgürlüklere en büyük tehdit devlet ayg›t›ndan geldi¤ine göre, yeni Anayasa’da dikkate al›nacak öncelikli husus,

devlet ayg›t›n› tehdit potansiyelinden ar›nd›rmak olmal›d›r. Bunun ise, devleti yap›sal dönüflüme u¤ratmakla, onu

tüm yap›s› ve karar süreçleriyle birlikte ço¤ulcu kat›l›ma dayand›rmakla mümkün olaca¤› aç›kt›r.

Anayasa, devletin yasama, yürütme ve yarg› erkini demokratik kat›l›ma, varl›k nedenini insan onuruna dayand›rmak

suretiyle meflruiyet sorununu çözebilir.

Devlet, özgürlü¤ün içeri¤iyle de¤il, yaln›zca baflkalar›na zarar veren sonuçlar›yla ilgilenmelidir. Devletin veya

kurumlar›n›n özgürlükler karfl›s›nda korunmaya de¤er bir manevi flahsiyeti olmamal›d›r.

Tarihsel ve ideolojik öncüller yerine, toplumun gelece¤e iliflkin tasavvurlar›n› ve tercihlerini esas alan anayasa yap›m›na

öncelik verilmelidir.

Devlet, birey karfl›s›nda ve onun d›fl›nda bir varl›k olarak görülmemeli, bireyin üretti¤i, bireyin iradesine tabi ve bireyin

hayat›n› kolaylaflt›ran bir araç olarak tan›mlanmal›d›r.

Az›nl›klar›n korunmas› kat›l›mla ve uluslararas› yarg› güvenceleriyle de sa¤lanmal›d›r.

Egemenli¤in topluma ait ve bütünsel bir egemenlik oldu¤u, fonksiyonlara ayr›lmas›n›n birden çok egemenli¤in varl›¤›

anlam›na gelmeyece¤i dikkate al›nmal›, bu fonksiyonlar›n siyasal muhalefet ifllevi üstlenmelerine engel olacak bir

sistem yarat›lmal›d›r.

Anayasal iflleyiflin merkezine “Meclis”in yerlefltirilmesi gerekir.

Devletin üç temel erkinin (bütünsel egemenli¤in fonksiyonlar›n›n) kontrol ve denge yaratacak flekilde dizayn edilmesi,

ancak tüm erklerin demokratik meflruiyetinin koflulsuz biçimde sa¤lanmas› gerekir. Buna göre:

Tüm erkler ve alt birimler (asker ve yarg› dâhil), herhangi bir ideolojik öncüle ba¤l› olmaks›z›n, toplumsal kesit ve

görüfller orant›l› yans›ma bulacak flekilde halka dayand›r›lmal›.

Bireylerin ve gruplar›n devlet yönetimine, kendilerine en yak›n karar alma mekanizmalar›ndan bafllayarak, merkeze

kadar tüm karar süreçlerine kat›l›m› sa¤lanmal›. Bireyin, siyasal sisteme günlük hayat içinde kat›l›m›n› sa¤layacak yeni

mekanizmalar yarat›lmal›.

Mevcut yaflam tarzlar› ve yaflam tarz› tercihleri güvence alt›na al›nmal›. Birlikte yaflama olgusu, birlikte yaflama

hukukuna dönüfltürülmeli.

Nihayet, nihai denetimin halkta olmas›n› sa¤layacak demokratik bir denetim sistemi kurulmal›d›r.

B. YÖNTEM

1. SÜREÇ

a. Seçim Tart›flmalar›n›n ve Vaatlerin Yeni Anayasa Ekseninde Yürütülmesi

2011 seçimlerinin ard›ndan, yeni anayasa vurgusu öne ç›km›fl bulunmaktad›r. Ancak yeni Anayasa yöntemi üzerinde

yap›lan tart›flmalar›n, fark›nda olunmaks›z›n ülkeyi revizyonla s›n›rl› bir anayasac›l›k faaliyeti tuza¤›na düflürmesi riski

vard›r. Yeni Anayasa tart›flmas›n›n yeni normlar ve yeni kurumlar üzerinden de¤il (örne¤in baflkanl›k sistemi, anayasal

vatandafll›k, özerklik veya baflörtüsü vs…), toplumun isteklerini esas alan genel esaslar üzerinden yürütülmesi gerekir.

Çünkü hiçbir siyasi partinin topluma anayasa dayatma hakk› yoktur. Siyaset kurumunun yapaca¤› fley, toplumun

genel ve temel esaslar›n› belirledi¤i bir anayasay› ete kemi¤e büründürmek; yani toplumun yapt›¤› anayasay› yazmak

olacakt›r. Anayasa yap›m› topluma aittir. Meclis, üstlendi¤i temsil sorumlulu¤unu, toplumun önceliklerini ve esaslar›n›

belirledi¤i anayasay› norm düzeyinde biçimlendirmek suretiyle yerine getirecektir.

6

Böyle bir strateji hem halk›n “yeni Anayasa”dan ne bekledi¤ini ifade etmesi bak›m›ndan son derece önemli bir ça¤r›ya

dönüflecek, hem de “yeni Anayasa” için genifl toplumsal kesitlerin hareketlenmesine imkân sa¤layacakt›r.

b. Resmi ve Özel Kurumlar›n Yeni Anayasa Sürecinde Rolleri

2011 seçimleriyle oluflan TBMM ve bu meclisin kurdu¤u hükümet d›fl›nda, resmi ve özel kurumlar, kurulufllar, üniversiteler ve

sivil toplum kurulufllar›n›n “yeni Anayasa” sürecindeki rollerinin mümkün olan en minimal seviyede tutulmas› gerekmektedir.

Sistemin yeniden yap›land›r›lmas›na yönelik yeni bir anayasa sürecinin eski sistemin üretti¤i kurumlar›n görüfllerini referans almas›

beklenemez. ‘Darbe Anayasas›’n›n varl›k kazand›rd›¤› yarg›, ordu ve benzeri kurumlar›n bu süreci etkileme, yönlendirme ve

yap›m›nda temsilci bulundurma gibi taleplerine veya giriflimlerine mutlak surette karfl› ç›k›lmal›d›r. Ancak sivil toplum örgütlerin

çal›flmalar›n›n dikkate al›nmas›nda yarar bulunmaktad›r.

2. YEN‹ ANAYASA ‹Ç‹N KURUCULUK MODEL‹

“Yeni Anayasa” için “kuruculuk”, “toplum-entelektüel faaliyet-TBMM-halkoylamas›” zinciri biçiminde tan›mlanmal›d›r.

Yani “yeni kuruculuk”, toplum taraf›ndan bafllat›lan, yine toplumun onay›yla sonlanacak bir faaliyet zinciridir.

a. Kuruculu¤un ‹lk Aflamas›: Yeni Anayasa Platformu (YAP)

Kuruculu¤un ilk zinciri, “yeni Anayasa” sürecini bafllatacak olan halk toplant›lar› örgütlenmesidir.

“Yeni Anayasa” için halk toplant›lar› yoluyla, Türkiye toplumunun nas›l bir siyasal yap› istedi¤i, nas›l bir toplumsal

yaflam arzulad›¤›, nas›l bir devlet özledi¤i, özgürlüklere ve haklara nas›l bakt›¤›, farkl› olanlarla birlikte yaflama

konusunda neler düflündü¤ü gibi konularda toplumun her bilefleninden, her katman›ndan, her çevresinden gelen

bireylerin görüflleri derlenecektir.

Tüm bu toplant›lar›n önkoflulsuz, k›rm›z› çizgisiz ve verili Anayasa’ya göre bir suçlamaya izin verilmeksizin yürütülmesi

ve böylece toplumsal taleplerin toplanmas› sa¤lanacakt›r.

Her toplant›n›n raporunun Anayasa Çal›flma Grubu’na aktar›laca¤› da bilinmesi gereken bir husustur.

b. Kuruculu¤un ‹kinci Aflamas›: Anayasa Çal›flma Grubu (AÇG)

Anayasa Çal›flma Grubu, entelektüel faaliyet grubudur. Grup, toplumsal yaflam›n her alan›ndan yeni anayasa fikrini

gelifltirecek, bu çal›flmaya zaman ay›racak, yeni anayasan›n toplumun istekleri ve ihtiyaçlar› esas al›narak haz›rlanmas›

gerekti¤ini benimsemifl fikir insanlar›ndan, uzmanlardan, toplumsal yaflam›n her alan›ndan gelen kiflilerden oluflmaktad›r.

Bu kiflilerin kendi görüfl ve yaklafl›mlar›n›n ötesinde, toplumsal talepleri merkeze alan, bunlar› analiz eden ve bu

talepleri anayasal esaslara dönüfltüren moderatörlük ve asistanl›k faaliyeti yapmalar› zorunludur. Bu çal›flma grubunda

ve alt gruplar›nda, hukukçu oran›n›n da son derece düflük (en fazla %10 civar›nda) tutulmas› uygun görülmektedir.

Bu grup, yeni bir anayasa tasla¤› yazmayaca¤› gibi, yeni anayasa ihtiyac›n› yan›tlamak üzere norm, kural veya kurum

tart›flmas› da yapmayacakt›r.

Amaç, Türkiye toplumunun ihtiyaçlar›n› do¤ru tespit etmek, onun isteklerini do¤ru okumak ve toplumsal etkileflim

temelinde çal›flmak oldu¤undan; bu çal›flma grubunun temel çal›flma verilerini, Yeni Anayasa ‹çin Halk Toplant›lar›’n›n

(YAP) raporlar›, halk›n yeni anayasaya iliflkin çeflitli mecralarda dile getirece¤i talepler, konuya iliflkin yap›lacak alan

çal›flmalar›n›n sonuçlar› ve sanal ortamda düzenlenecek anketlerle forumlar›n sonuçlar› oluflturacak. AÇG bunun

yan›nda, di¤er sivil giriflimlerin üretti¤i bilgi ve verileri de de¤erlendirecektir.

Bu çal›flma grubu, an›lan flekilde sürekli olarak toparlanacak veriler üzerinden olgusal analizler ve kavramsallaflt›rmalar

yaparak, “yeni Anayasa”n›n genel esaslar›na ve di¤er konulara yönelik raporlar haz›rlayacak.

7

Bu raporlar Meclis Baflkanl›¤›’na, Siyasi Partilere ve kamuoyuna sunulacakt›r. Meclis’in taslak haz›rlama sürecinde

destek istemesi halinde uzmanl›k çal›flmas› yapabilecektir.

c. Kuruculu¤un Demokratik Temsil Aflamas›

Kuruculu¤un demokratik temsil aya¤› için ayr› bir kurucu meclis toplanabilir. TBMM de kurucu meclis olarak çal›flabilir.

Ancak 2011 seçimlerinin ard›ndan oluflan TBMM’nin tek bafl›na kuruculuk iddias› sorunludur. %10’luk seçim baraj›n›n

yaratt›¤› temsil a盤› minimum düzeyde gerçekleflmifl olsa dahi, ifllemeyen partiiçi demokrasi sorunu meflruiyet a盤›

yaratmaya devam etmektedir. Bu nedenle, en az›ndan anayasa tasla¤›n›n oluflturulmas› sürecinde meclis d›fl› partilere

de temsil imkân› sunulmas›nda yarar vard›r.

“Yeni Anayasa”, geçerlilik kayna¤›n› yürürlükteki herhangi bir hukuk normundan almaz. Yürürlü¤e girmedi¤i sürece

herhangi bir taslakt›r. Yürürlü¤e girdi¤i andan itibaren eski anayasay› yürürlükten kald›rd›¤›ndan, hukuk düzeninin

bundan sonraki temel referans› olmaya bafllar.

Her halde Meclis’teki partilerin alt›nda imzas›n›n bulundu¤u bir “Meclis karar›” gereklidir. Ancak bu Meclis karar›,

kurucu bir iradenin bafllang›c› olarak kaleme al›nmal›; ‹çtüzük ve Anayasa’dan al›nan bir yetkinin kullan›lmad›¤›n›,

aksine halk›n saptanabilir ve kan›tlanabilir “kuruculuk” yetkisinden do¤an özgün bir yetki kullan›ld›¤›n› ifade etmelidir.

Karar ile, seçimlerde partilerin ulaflt›klar› oy oran›na göre temsiline imkân veren bir kurucu komisyon oluflturulmal›,

bu komisyonda haz›rlanm›fl taslak metin, Meclis Genel Kurulu’nda kabul edildikten sonra halkoyuna sunulmal›d›r.

Bu karar, yeni Anayasa’n›n haz›rlan›fl, görüflülme, kabul edilme ve gerekti¤inde referanduma sunulma ve kabul

koflullar›n› kendi belirlemelidir. Bir norma gönderme yapmamal› (örne¤in mevcut Anayasan›n 175. Maddesine), o

normun geçerlilik kayna¤› oldu¤una iflaret etmemeli, yaln›zca mecliste ortaya ç›kan iradeyle anlam kazanmal›d›r.

Bu karar, asli bir kuruculuk yetkisinin kullan›ld›¤›n›n ilan›d›r.

Bu nedenle, mevcut Anayasa’n›n 175. Maddesine ekleme yapmak suretiyle sürecin bafllat›lmas› anlay›fl›ndan kesin

bir ifadeyle uzak durulmal›d›r. Aksine bir tutum, kuruculuk yetkisinin yürürlükteki Anayasa’dan al›nd›¤›n›n ifadesi

olacakt›r. Bu durumda kuruculu¤un 1980 darbecilerinde oldu¤u kabul edilmifl olacak, onlar›n iradeleri çerçevesi d›fl›na

ç›k›lamayacakt›r.

Bunun da ötesinde 330’u yakalama imkan› yarat›lmak suretiyle yürütülecek bir çal›flman›n uzlaflma ihtiyac›n› ortadan

kald›rmas› nedeniyle hem kat›l›mc›l›¤› ortadan kald›rmas›, hem de revizyon ile s›n›rl› bir Anayasa metninin ortaya

ç›kmas› ihtimali bulunmaktad›r. Bunun iktidar, muhalefet ve toplumsal talepler bak›m›ndan sorun yarataca¤›n›

söylemek yanl›fl olmaz.

Türkiye’nin gelece¤inin infla edilece¤i bir anayasa çal›flmas›n›n, gelece¤e dönük temel kurallar üzerine infla edilmesi,

ülkeyi vesayet alt›nda tutman›n ifadesi olan düzen normlar›ndan ba¤›ms›z bir flekilde yürütülmesi gerekir.

d. Yeni Anayasa için Planlanan Modelin Temel Özellikleri

Yukar›da ayr›nt›lar› anlat›lan Türkiye’nin yeni Anayasa yap›m sürecinin modeli:

Sadece bir uzmanl›k faaliyetine dayal› yürütülmedi¤i için elitist de¤ildir.

Halk›n isteklerini ilkelerden, kavramlardan ve entelektüel katk›lardan yoksun olarak hukuksal formülasyona dönüfltürme

tarz›n› seçmedi¤i için popülist de¤ildir.

Yeni Anayasa’n›n yap›m sürecini sadece Meclis’in yasalaflt›rma prati¤ine indirgemedi¤i için formalist de¤ildir.

Sadece kendi s›n›rlar›m›z›n içini esas alan bir anlay›flla yürütülmedi¤i için mahalli de¤ildir.

Türkiye toplumunun gerçekli¤ine uygun bir yeni Anayasa yap›m sürecini merkeze ald›¤› için de iktibasç› de¤ildir.

Bütünlü¤ü kapsayan kuflat›c› bir bak›flla ve tüm dinamikleri sürecin parças›na dönüfltüren bir stratejiyle haz›rland›¤›

için bu yaklafl›m model oluflturabilecek niteliktedir.

8

B‹R‹NC‹ BÖLÜM

RAPORUN OLUfiUM SÜREC‹

1. Birinci Dönem Anayasa Çal›flmalar› ( 24.12.2010-23.05.2011)

Bu rapor, Anayasa Çal›flma Grubu’nun (AÇG) ilk genel toplant›s›n› yapt›¤› 24 Aral›k 2010 ile ilk bas›n toplant›s›n›

yapt›¤› 25 May›s 2011 tarihleri aras›ndaki dönemde, Yeni Anayasa Platformu’nun (YAP) düzenledi¤i Anayasa

Toplant›lar› ile internet üzerinden toplan›p derlenen görüfller esas al›narak haz›rland›.

2. Raporlama Faaliyetinin Özellikleri

Bu raporun kamuoyuna sunulmas›yla AÇG’nin birinci çal›flma dönemi tamamlanm›fl olmakta. Dolay›s›yla bu

rapor, AÇG’nin nihai raporu olmay›p, ilk çal›flma dönemi raporudur. Nihai rapor, yeni anayasan›n yaz›lmas›

ve yasalaflt›r›lmas› sürecine paralel olarak ve o sürecin içinde aflama aflama oluflturulacakt›r. Di¤er bir deyiflle,

nihai raporu oluflturma süreci toplumun yeni anayasay› tart›flmas› ve yeni anayasan›n yap›m sürecinde aktif

olarak yer almas› sürecidir. Bu nedenle yeni anayasa yürürlü¤e girinceye kadar belli dönemlerde nihai raporun

parças› olan ara raporlar yay›nlanacakt›r. Ara raporlarda, hem daha önce yay›nlanan raporlar›n tart›fl›lmas›ndan

elde edilen görüfller de¤erlendirecek hem de sürecek olan Anayasa Toplant›lar›’nda dile getirilmeye devam

eden talepler esas al›nacakt›r.

3. Anayasa Toplant›lar›na ‹liflkin Say›sal Bilgiler

YAP, 12 Aral›k 2010-19 May›s 2011 tarihleri aras›nda 24 Anayasa Toplant›s› düzenledi.

Toplant›lara toplamda 5649 kifli kat›ld›.

Söz alan kat›l›mc› say›s›: 568.

Konuflmac›lara yöneltilen soru say›s›: 319.

Yaz›l› görüfl bildiren kat›l›mc› say›s›: 407.

Bu toplant›lar›n gerçekleflti¤i il ve ilçeler, tarih s›ras›na göre flunlard›r:

• MALATYA

• BOLU

• ED‹RNE

• D‹YARBAKIR

• KOCAEL‹

• SAKARYA

• KARS

• ERZURUM

• ‹ZM‹R

• MAN‹SA

• DÜZCE

• YALOVA

• BEYL‹KDÜZÜ/‹STANBUL

• ANTALYA

• GAZ‹ANTEP

• ADIYAMAN

• BATMAN

• B‹TL‹S

• HAL‹Ç/‹STANBUL

• BODRUM

• ESENYURT/‹STANBUL

• KADIKÖY/‹STANBUL

• GÜNGÖREN/‹STANBUL

• FAT‹H/‹STANBUL (kahvehane toplant›s›)

9

4. ‹nternet Üzerinden Çal›flmalar

Websitesi

Ocak 2011 tarihinde hizmete giren www.yenianayasaplatformu.org adresli internet sitesinde, toplant›

duyurular›n›n yan› s›ra Türkiye’den ve dünyadan anayasa haberleri paylafl›lmakta, YAP’a ve çal›flmalar›na iliflkin

yaz› ve haberler aktar›lmakta ve AÇG bünyesinde yap›lan çal›flmalar yer almakta. Ayr›ca “Fikrini Söyle”

bölümünde siteye üye olan bireylerin anayasaya dair görüflleri toplan›p AÇG ile paylafl›l›yor. “Kafe Yorum”

bölümünde site üyelerinin soru sorabilmeleri sa¤lan›yor. “Her Kafadan Bir Ses” bölümünde de toplant›larda

aktar›lan talepler yer al›yor. Ayr›ca yap›lan Anayasa Toplant›lar›’n›n görüntüleri de sitede paylafl›l›yor. ‹nternette

görünürlük yaratmas› amaçlanan web sitesi, böylelikle bir talep toplama ve görüfl platformu olarak da ifllev

görmekte.

Sosyal Medya

‹nternet sitesi haricinde sosyal medya alan›nda da tart›flma ortam› oluflturmak, duyurular› paylaflmak ve talep

toplamak amac›yla Facebook ve Twitter sayfalar› etkinlefltirildi. https://www.facebook.com/yenianayasaplatformu

adresinde yer alan Facebook sayfas›nda toplant› duyurular› ve foto¤raflar paylafl›l›yor. Ayr›ca sayfay› be¤enen

Facebook kullan›c›lar›n›n anayasa üzerine görüfllerini paylaflmalar›, sorular›n› yöneltmeleri sa¤lan›yor.

http://twitter.com/anayasaplatform adresinde bulunan Twitter sayfas›nda ise toplant›lar ile ilgili duyurular

yap›l›yor, toplant›lar s›ras›nda ilgi çeken konuflmalar ve talepler anl›k olarak paylafl›l›yor. Her iki sosyal medya

platformunda toplanan veriler de AÇG’ye aktar›l›yor.

www.anayasamiz.org Tart›flma Platformu

‹nternet sitesi, Facebook ve Twitter mecralar›na ek olarak online bir tart›flma ortam› yaratabilmek amac›yla

“We-Decide” adl› internet platformunu kuran genç ekiple beraber çal›flmalara baflland›. Bu çal›flmalar›n meyvesi

olarak www.anayasamiz.org adresinde bulunan anayasa tart›flma platformu kuruldu. Bu mecraya üye olan

kat›l›mc›lar anayasada yer almas›n› istedikleri konulara iliflkin önerilerde bulunabilecek ve birbirlerinin önerilerini

yorumlay›p, üzerinde tart›flabilecekler. Önerilerin tart›fl›larak gelifltirilmesi ile devam eden sürecin sonunda

bu öneriler seçim aflamas›na gelecek ve son biçimlerini alacaklar. Anayasa önerileri ve talepleri konusunda

interaktif ve kat›l›mc› bir yöntem öngören bu Tart›flma Platformu’ndan toplanan veriler de AÇG ile paylafl›lacak.

5. Bundan Sonraki Çal›flmalara ‹liflkin Bilgiler

• fiu ana kadar 24 defa gerçekleflen Anayasa Toplant›lar›’n›n say›s›n›n yüze ç›kar›lmas› hedefleniyor.

• ‹lki 19.05.2011 tarihinde Fatih-‹stanbul’da düzenlenen ve A Haber televizyonunun‘Söz Temas›’ program›nda

canl› yay›nlanan ‘Kahvehane’ toplant›lar› düzenlenmeye devam edilecek.

• “Ocak-Bucak Anayasa Projesi” ad› alt›nda, flu ana kadar düzenlenen il ve ilçe bazl› toplant›lara paralel olarak

ve yaz mevsimi boyunca sürecek ‘Köy Toplant›lar›’ düzenlenmesi planlanmakta.

• ‹llerde, çeflitli alanlarda YAP masalar› kurularak sözlü ve yaz›l› talep toplanacak.

• Toplant›lar›n yan› s›ra KONDA’n›n deste¤iyle haz›rlanacak anketler arac›l›¤›yla da talep toplanmas› hedefleniyor.

• 31 May›s 2011 tarihinde YAP Koordinasyon flu ana kadar yap›lanlar›n de¤erlendirildi¤i ve yeni projelerin

planlanaca¤› bir toplant› düzenleyecek.

10

‹K‹NC‹ BÖLÜM

ANAYASA ÇALIfiMA GRUBU (AÇG) B‹R‹NC‹ DÖNEM YEN‹ ANAYASA RAPORU

I. YEN‹ ANAYASANIN YAPIMI, YAZIMI VE YASALAfiTIRILMASI YÖNTEM‹

Anayasa Toplant›lar›'nda Halktan Gelen Talepler

1. Anayasay› halk yaps›n, uzmanlar kaleme als›n.

2. Yeni anayasay› surlar›n arkas›nda yaflayanlar yapmas›n.

3. Anayasalar›n ön yarg›lardan uzak, ön yarg›lardan kurtulmufl ya da ön yarg›lar›n› bir kenara b›rakabilen

insanlarla haz›rlanmas› gerekir.

4. Anayasa yap›l›rken toplum de¤erleri iyi tan›nmal› ve bu de¤erlere önem verilmeli.

5. Anayasa kat›l›mc› bir yolla yap›lmal›.

6. Bana anayasa verme, anayasa yapmay› ö¤ret.

7. Seçim baraj› kald›r›l›p yeni oluflacak hükümetin anayasay› haz›rlamas› laz›m.

8. Halk›n anayasa için sözünü seçim öncesi siyasilere, seçim sonras› komisyonlara sunmas› laz›m.

9. Anayasa, tek bir partinin haz›rlad›¤› bir anayasa olmamal›.

10. Anayasada yeni bir anayasa yapmay› engelleyecek hiçbir hükmün olmamas› gerek.

11. Yeni anayasan›n ismi, anayasa de¤il, sivil bir anayasa oldu¤una dair gönderme yapacak flekilde, yeni bir

isimle adland›r›lmal›d›r.

12. Yeni anayasa, bugünkü gibi çeflitli organizasyonlar›n da oldu¤u, herkesin anayasas› kampanyas›yla

birlefltirilerek yap›lmal›.

13. Kat›l›mc› bir yöntemle daha yeni, özgürlükçü, eflitlikçi, bar›fltan yana, savafl›n olmad›¤›, silahlarla kan›n

ak›t›lmad›¤›, her eve polislerin girmedi¤i bir anayasa yap›labilece¤ine inan›yorum.

14. Yeni anayasa, toplumu oluflturan kifli ve kurumlar aras› ve/veya kurumlar›n kendi içleri ve tabanlar›nda,

demokratik tart›flmalar sonucunda ortaya ç›kacak olan e¤ilimler dikkate al›narak yap›lmal›.

15. Toplumu oluflturan kifli, kurum ve kurumlar kendi içinde ve taban›nda, demokratik tart›flmalar sonucunda

ortaya ç›kacak olan e¤ilimler dikkate al›narak yeni anayasa yap›lmal›.

De¤erlendirme:

Toplumun çeflitli kesimlerine dâhil kat›l›mc›lar›n YAP toplant›lar›nda dile getirdi¤i yukar›daki 15 talep, yeni

anayasa yap›l›rken izlenmesi gereken yöntemle ilgili ipuçlar› sunmakta. Bunlar› afla¤›daki gibi s›ralayarak

de¤erlendirebiliriz:

1. Öncelikle, 2. talepte yer alan “toplum de¤erleri” vurgusuyla, yeni anayasan›n yap›m sürecinde topluma ait

geleneksel de¤erlerin önemsenmesi, korunmas› ve böylece gelece¤e tafl›nmas›n›n arzuland›¤›n› görmeliyiz.

Bununla birlikte, böyle bir süreçte toplumdaki farkl› kimliklere ait geleneklerin birbiriyle kuraca¤› dayan›flmadan

yola ç›karak, farkl› unsurlar aras›ndaki uyuflmazl›klar de¤il, bu unsurlar›n birlikte yaflama arzusu etkili olacakt›r.

Bu aç›dan bak›ld›¤›nda, yeni anayasan›n yap›m sürecinde toplumsal dayan›flman›n ve farkl› kimliklerin yan

yana duruflunun istendi¤ini söyleyebiliriz

2. “Bana anayasa verme anayasa yapmay› ö¤ret” talebine çok dikkat etmeliyiz. Çünkü bu talep, birtak›m

temsilciler arac›l›¤›yla de¤il, isteyenlerin do¤rudan sürece eklenebilece¤i bir kat›l›mc›l›k modeline iflaret ediyor.

3. Yukar›daki talepler halk›n yeni anayasan›n yap›m›nda ordu, yarg› ya da idari bürokrasi gibi çeflitli kurumlar›

11

de¤il, sadece siyasetçileri ve meclisi muhatap ald›¤›n› ortaya koyuyor. “Yeni anayasay› surlar›n arkas›nda

yaflayanlar yapmas›n” ifadesi de bunun net göstergesidir. Ayr›ca muhataplar›n› meflru sayabilmek için, do¤rudan

halk›n görüfllerini dikkate almalar› gerekti¤ini özellikle vurguluyor.

4. Yeni anayasan›n kat›l›mc› bir biçimde yap›labilmesi için, yeni bir anayasaya yönelik çal›flan farkl› sivil

giriflimlere ait çabalar›n birlefltirilmesi ya da eflgüdümlü hale getirilmesi gerekli görülüyor.

5. “Toplumsal kurulufllar ve/veya üyeli örgütler yeni anayasaya iliflkin görüfllerini tabanlar›ndaki tart›flmalar

ve üyelerinden ald›klar› taleplerle oluflturmal›lar.” Bunun taleplerde vurgulanan bir nokta oldu¤una dikkat

etmeliyiz. Bununla birlikte, metnin kaleme al›nmas› s›ras›nda uzmanlardan yard›m al›nmas› gerekti¤i de dile

getirilmekte.

6. Taleplerde, seçim baraj›n›n yaratt›¤› meflruiyet eksikli¤ine de dikkat çekiliyor. Bunun için 2011 meclisinde

ortaya ç›kacak bu eksikli¤i giderecek araçlar›n üretilmesi önem tafl›yor.

7. Halk hem yeni anayasa istiyor, hem de bu yeni anayasada bile daha sonra daha yeni bir anayasa yapmay›

engelleyecek hükümler olmas›n diyor. Di¤er bir deyiflle, halk yeniden ve yeni bafltan anayasa yapma hakk›n›n

her zaman güvence alt›nda oldu¤u bir hukuk düzeni istiyor.

8. Yeni anayasan›n, önceki anayasalardan farkl› olarak, halka ait oldu¤unu gösteren bir iflaret isteniyor. Bu,

anayasan›n bafll›¤›na eklenecek bir ifade olabilece¤i gibi, anayasan›n girifline yaz›labilecek k›sa bir metin de

olabilir.

AÇG Önerileri

Bu de¤erlendirme do¤rultusunda AÇG afla¤›daki yöntemi önermektedir:

1. Kuruculuk “halkla bafllayan, meclisle devam eden ve halkla biten” bir süreç olarak tan›mlanmal›d›r.

2. Mecliste ortaya ç›kacak temsil eksikli¤ini gidermek üzere, parlamento d›fl› siyasi partileri de anayasa yap›m

sürecine katacak mekanizmalar›n oluflturulmas› gerekir.

3. Yeni anayasa yasalaflt›rma süreci eski anayasadan ba¤›ms›z olarak, onu referans almaks›z›n, özgün bir meclis

karar› ile yürütülmelidir.

4. Halk›n do¤rudan görüfllerinin al›nmas› esast›r. Bu amaçla uygun araçlar ve olanaklar yarat›lmal›d›r. Meclis

baflkanl›¤›n›n inisiyatif almas›yla yönetilecek süreç, tüm siyasi görüfllerin sürece müdahil oldu¤u ve halk

taleplerinin merkeze al›nd›¤› bir yöntemle yürütülmelidir. Yeni anayasa için sadece siyasal ve hukuki meflruiyet

yetmez. Toplumsal meflruiyete dayanma zorunlulu¤u, halk›n görüfllerini do¤rudan ifade etmesini gerektirir.

Bununla ba¤lant›l› olarak, üyeli kurulufllar›n sadece yönetici görüfllerini de¤il, tüm üyelerinin görüfllerini

aktarmalar› sa¤lanmal›d›r.

5. Anayasal karar halka aittir. Kurumlar› yaratacak olan da halk iradesidir. Bu nedenle darbe anayasalar›n›n

öngördü¤ü kurumlar›n yeni anayasan›n yap›m›nda karar ve inisiyatif sahibi olmas› engellenmelidir.

6. Meclis’te kurulacak “Yeni Anayasa Komisyonu”, anayasa yazma ve yasalaflt›rma çal›flmas›n› halk›n görüflleri

ve istekleri üzerinden oluflturulacak “genel esas ve ilke” raporlar› çerçevesinde yapmal›d›r.

12

II. YEN‹ ANAYASANIN TEMEL YAKLAfiIMI

Anayasa Toplant›lar›’nda Halktan Gelen Talepler

1. Anayasay› oluflturacak ruh, toplumun bütün kesimlerini içine alacak ço¤ulcu bir ruh olmal›.

2. Anayasa yap›l›rken toplum de¤erleri iyi tan›nmal› ve bu de¤erlere önem verilmeli.

3. Anayasa bir toplumsal sözleflme olmal›d›r.

4. Anayasa k›sa, öz ve anlafl›l›r olmal›.

5. Çerçeve bir anayasa istiyoruz.

6. Yeni anayasa yeni bir zihniyetle yap›lmal›d›r.

7. Gerçekten demokrat, Kürtleri de, Alevileri de, Sünnileri de kendi içine alabilen, Türkiye Cumhuriyeti’nin

70 milyonunun her bir ferdini, 70 milyonun her bir hissiyat›n› içine alabilen bir anayasa olmas› en büyük

temennimdir.

8. Devlet merkezli de¤il, insan merkezli, ideolojisiz, sivil bir anayasa olmal›.

9. ‹nsan› devlete karfl› koruyan bir anayasa olmal›.

10. Halka hitap eden bir anayasa olmal›.

11. Anayasas›z bir toplumu haz›rlayacak bir anayasa olmal›d›r.

12. Kutsanm›fl kifli, din, dil, cinsiyet, ›rk, s›n›f, kavram, kurum içermesin.

13. Irkç›l›¤›n kokusu bile bu anayasada olmamal›.

14. Ötekilefltirmenin önünü kapayan bir anayasa istiyorum.

15. Cinsiyetsiz, kimliksiz, dinsiz, ideolojisiz ve çat›flmac› bir dili bar›nd›rmayan bir anayasa olmal›.

16. ‹çinde ancaklar bulunan bir anayasay› asla kabul etmiyorum.

17. Anayasada de¤ifltirilemeyecek hiçbir maddenin olmas›n› istemiyorum.

18. Toplumun büyük bölümünün rahats›zl›¤›ysa “Ne Mutlu Türküm Diyene” cümlesi kald›r›lmal›.

19. Milli, manevi, bölücü, parçalay›c› kelimelerinin olmas›n› istemiyorum anayasada.

20. Anayasada yeni bir anayasa yapmay› engelleyecek hiçbir hükmün olmamas› gerek.

21. Yeni anayasan›n ismi, anayasa de¤il, sivil bir anayasa oldu¤una dair gönderme yapacak flekilde yeni bir

isimle adland›r›lmal›d›r.

22. Bafl›ndan sonuna güvendi¤im bir anayasa olmal›.

23. Baba anayasas› de¤il bütün evlatlar›n› ayn› flekilde kucaklayan ana anayasa istiyorum.

24. “Türkiye halk› art›k özgür olmakta özgürdür” sözüyle bitecek bir anayasa diliyorum.

25. Tüm topluluklar›n düflüncelerini rahatl›kla ifade edebilece¤i, yal›n, adil, yaln›zca temel ilke ve kavramlar›n

yer ald›¤› bir anayasa istiyorum.

26. Kat›l›mc› bir yöntemle daha yeni, özgürlükçü, eflitlikçi, bar›fltan yana, savafl›n olmad›¤›, silahlarla kan›n

ak›t›lmad›¤›, her eve polislerin girmedi¤i bir anayasa yap›labilece¤ine inan›yorum.

27. Ben, insanlar›n birbirleri u¤runa ölmelerini de¤il yaflamalar›n› her zaman metheden bir anayasa istiyorum.

De¤erlendirme

Buradaki taleplerden flu sonuçlar› ç›karabiliriz:

1. Toplum, geleneksel devlet alg›s› ve bu alg›ya dayal› pratiklerin d›fl›nda bir anlay›fl›n esas al›nmas›n› istiyor.

Bu istekte, Türkiye’nin afla¤› yukar› 100 y›ll›k siyasal ve ideolojik referanslar›n›n d›fl›na ç›kan bir ortak paydalar

aray›fl› etkili olmakta.

2. Geçmifle referansla konuflurken, yeni anayasada olmamas› gereken (olumsuz) unsurlar s›ralan›yor.

13

Bu ba¤lamda anayasada hiçbir kutsiyet, de¤ifltirilmez dogma veya ›rkç›-floven, ötekilefltirici, d›fllay›c› kavrama

yer verilmemesi çok aç›k bir flekilde talep ediliyor. Bu talebin en veciz ifadesini, darbe anayasalar›n›n özgürlük

maddelerinde yer alan “ama”lar›n yeni anayasada olmamas› iste¤i ortaya koymakta.

3. Toplum yaln›zca geçmifle yönelik bir tepkiyi dile getirmekle yetinmiyor. Gelece¤ini olumlu söylemler ve

taleplerle infla etme arzusu da sergiliyor. Bu ba¤lamda flunlar› flart koflmufl oluyor: Yeni anayasa insan merkezli

olmal›; toplumun kaderi ve gelece¤i hakk›ndaki karar bizzat topluma ait olmal›; ve çok daha önemlisi bar›fl,

özgürlük, kardefllik ve güven esaslar›na dayanmal›. Toplum için bar›fl gelece¤e güvenin esas›n› oluflturmakta.

Ayr›ca toplum, devlet ayg›t›n›n birey ve toplum yaflam›ndaki etkisi yeni anayasa arac›l›¤›yla minimuma çekilsin

istiyor.

AÇG Önerileri

Bu saptamalar üzerinden Anayasa Çal›flma Grubu yeni anayasaya eklenmek üzere afla¤›daki girifl metnini veya

böyle bir metnin bafllang›c›n› önermektedir:

Türkiye co¤rafyas›nda yaflayan çeflitli dinsel, etnik ve kültürel farkl›l›klara sahip yurttafllar olarak, tarihten

gelen bar›fl içinde özgürce bir arada yaflama arzu ve irademizi tekrar ediyor ve yeniliyoruz. Ülkemizin siyasal

birli¤ini sa¤layanlara ve gelifltirmek için çal›flanlara sayg› gösteriyor; adalet, özgürlük ve demokrasi için mücadele

edenleri sayg›yla ve minnetle yâd ediyoruz. Ancak toplumsal sözleflmemizi geçmiflin referanslar›na de¤il,

yaln›zca kendi özgür irademize dayanarak akdetti¤imizi de özellikle vurguluyoruz.

Bu sözleflme, insanlar›n do¤ufltan var olan özgürlüklerini kullanabilmelerini sa¤lamak, sosyal adaleti

gerçeklefltirmek, her koflulda farkl›l›klar› korumak ve farkl›l›klarla birlikte bir arada, bar›fl içinde ço¤ulcu,

kat›l›mc› ve fleffaf bir toplumda yaflamak istekleri yönündeki irademizi esas al›yor.

Bireylerin ve toplumun iradeleriyle haz›rlanan, meclis taraf›ndan hukuki metne dönüfltürülen ve halk taraf›ndan

kabul edilip onaylanarak yürürlü¤e giren bu anayasay› biz, Cumhuriyet’in temel kanunu olarak kabul etmekle,

ayn› zamanda bir sözleflme haline getirmifl oluyoruz. Bu sözleflme geçmiflin siyasal sisteminin üretti¤i çat›flmalar›

›slah etmeyi amaçl›yor ve demokratik de¤erler, sosyal adalet ve özgürlükler üzerine kurulu bir toplum

oluflturuyor. Ayr›ca bu sözleflme devleti, bireyin ve toplumun huzur ve refah›n› gerçeklefltirme ve yoksullu¤u

aflma yolunda, hukuk içinde hareket etmek üzere oluflturulmufl; iflleyifli ve yetkileri önkoflulsuz demokratik

kat›l›ma, denetim ve denge sistemine göre konumland›r›lm›fl, insan› ve insana ait hak, özgürlük ve tercihleri

kendi varl›k nedeni olarak gören bir ayg›t olarak tasarl›yor. Tüm yurttafllar›n yaflam kalitesi geliflsin, her bireyin

kendini gerçeklefltirmesi mümkün olsun ve devlet, milletler ailesi içerisinde egemen bir devlet olarak hak etti¤i

yeri alabilsin diye üretti¤imiz iflbu sözleflmeyi, “kendi özgür irademizle yenisini yapana kadar” kayd›yla

akdediyoruz.

III. DEVLET‹N ÖZELL‹K VE N‹TEL‹KLER‹ (‹lke Normlar›)

Anayasa Toplant›lar›’nda Halktan Gelen Talepler

1. Bireyin özel hayat›n› ve mahremiyetini denetleyerek toplumsal bütünleflmeyi sa¤layaca¤›n› düflünen devlet

anlay›fl› de¤ifltirilmeli.

2. Yeni anayasa daha iyi bir düzen kurmak için yap›lmal›, sadece sivil bir anayasa yapm›fl olmak için de¤il.

3. Soya-›rka ba¤l› yap›lanmalar›, belli bir s›n›f›n hâkimiyetini reddeden bir anayasa olmal›.

4. Anayasa hukukun üstünlü¤üne dayanmal›d›r.

5. Eflitlikçi, özgürlükçü, ço¤ulcu, demokratik ve sivil bir anayasa gereklidir.

14

6. Ço¤ulculuk ve özgürlük esas olmal›d›r.

7. Ço¤unlu¤a dayanan bir anayasa yap›lmamal›, ço¤unlu¤u esas alan bir anayasa yap›lmal›.

8. Devlet karfl›s›nda bireyi öne ç›karan bir anayasa olmal›.

9. Anayasayla, kifliler devlete karfl› korunmal›d›r.

10. Devleti halktan koruyan mevcut anayasadaki yaklafl›m de¤ifltirilmelidir.

11. Lider, yöneticiler ve bir grup, millet kutsallaflt›r›lmas›n.

12. Herkesi kucaklayan bir anayasa olmal›.

13. Demokrasinin kurum ve kurallar›yla ifllemesini istiyorum.

14. Bar›fl ortam›n› sa¤las›n.

15.Devletin iktidar›n› yönetenlerin gücünü ve iktidar›n› s›n›rlayarak hukuka ba¤lamak zorunda.

16. Toplumsal ihtiyaçlara cevap verecek, devleti de¤il insan› merkezine alacak bir anayasa olmal›d›r.

17. Yeni anayasa, “devletin milletine ve halk›na hizmet edecek”, “bireyi devletten koruyan” bir yaklafl›mla

haz›rlanmal›d›r.

18. Devletlerin kendi yurttafllar›n› de¤il, yurttafllar›n kendi devletini yaratmas›n› bekliyorum.

19. Temel hak ve özgürlükler aç›s›ndan devleti de¤il, bireyi önceleyen, evrensel hukuk normlar›nda Anadolu

Cumhuriyeti’nin kurulmas›n› temenni ediyorum.

20. E¤itim, sa¤l›k gibi zaruri konular adilce, insana lay›k flekilde düzenlenmeli.

21. Ekonominin büyümesinin yan›nda demokratl›¤›m›z›n ve özgürlü¤ümüzün dünya standartlar›na yükselmesi

laz›m.

22. Farkl› kesimlerin mecliste sesini duyurmas› için il bazl› baraj sistemi yeni anayasada olmal›.

23. Devlet belli bir görüfl do¤rultusunda toplumu de¤ifltirip dönüfltüren bir cihaz de¤il aksine ›rklar, dinler,

ideolojiler, de¤erler ve inançlar karfl›s›nda eflit mesafede duran tarafs›z bir hakem olmal›d›r.

24. Meclis, toplumun daha çok kesimini temsil etti¤i bir yer haline getirmeli.

25. Vatandafll›k tan›m› yap›l›rken Türkiye’de yaflayan herkesin yer alaca¤› bir tan›m olmal›d›r.

26. Anayasa vatandafll›k temelinde farkl› kimlikleri, vatandafll›¤›n kazan›lmas› veya kaybedilmesini esas almayan

farkl› kimliklerin bir arada yaflamas›n› mümkün k›lmal› ve hukuki olarak da düzenlenmelidir.

27. Kamu yarar› kavram›n›n bireysel haklar› gözetecek flekilde yeniden düzenlenmesi gerekli.

28. Demokrat, sivil ve ideolojisiz bir anayasa olsun.

29. Bireyin hak ve önerilerinin yer ald›¤› bu sivil anayasa, devletin iç borç, d›fl borç, bütçe kullan›m› gibi konular

üzerinden ekonomik ve idari alanda da s›n›rland›r›ld›¤›, hak ve önerilerin yer ald›¤› yani birey ve devletin karfl›l›kl›

sözleflme yapt›¤› bir mali anayasa, bir siyasi anayasa ve bir kültür anayasas› istiyoruz.

30. Ben insanlara, tüm bireylere eflit bir flekilde bütçenin toplanan vergilerin paylaflt›r›lmas› gerekti¤ini düflünüyorum.

31. Müslümanca yaflamak isteyenler ‹ran’a, dinsiz yaflamak isteyenler yine bu ülkenin d›fl›nda dinsizce yaflanan

bir yere, Çerkesçe konuflmak isteyenler Kafkasya’ya, Kürt olmak isteyeni mezara göndermeyen, herkesi kapsayan

bütün toplumu içine alan bir anayasa istiyorum.

32. Demokrasinin gerçeklefltirilmesini engelleyen darbe anayasas›n›n de¤ifltirilmesi gerek.

33. Bizim adalete ihtiyac›m›z var.

34. Ben elit az›nl›¤›n bu ülkenin ço¤unlu¤unu ezmedi¤i bir anayasa istiyorum.

35. Anayasal vatandafll›k tan›m›n›n hiçbir etnisiteye dayand›r›lmadan yap›lmas›n› istiyorum.

36. Sivil toplum kurumlar› toplumsal yaflamda, ülke yönetiminde önemli rol oynamal›. Bunun demokratik kanallar›

aç›lmal›. Devlet buna yard›mc› olmal›.

15

De¤erlendirme

Burada yer alan 36 talep, yeni anayasan›n haz›rlanmas› sürecinde devletin özellik ve nitelikleriyle ilgili beklentilere

iflaret ediyor. Asl›nda bazen farkl›, bazen benzer noktalara iflaret eden bu beklentilerin ortak de¤erlendirmesi

yap›ld›¤›nda nas›l bir anayasa istenmedi¤inin resmi ortaya ç›kar. Bu do¤rultuda, birey ve toplumun devlet

kurumlar›nca keyfi bir flekilde düzenlenip flekillendirilebilece¤i önemsiz varl›klar olarak alg›land›¤› bir tablo

reddedilmekte. Devletin bask›c›, ayr›flt›r›c›, d›fllay›c› ve demokrasi karfl›t› kültürünün ve bu kültürün kendini

meflrulaflt›rmada kulland›¤› lider kültü ve di¤er demokrasi d›fl› kutsamalar›n terk edilmesine yönelik güçlü bir talep

söz konusu. Ayr›ca bu taleplerde flu andaki devlet yap›lanmas›n›n tüm bu olumsuz özellikleri ile var olan anayasan›n

12 Eylül Darbesi’nden kaynaklanmas› olgusu bir araya gelip birbirini tamaml›yor.

YAP toplant›lar›nda ortaya koyulan talepler ve bunlar›n ard›nda yatan devlet alg›s›, Türkiye toplumunun her

tür engellemeye ra¤men belirli bir toplumsal olgunluk düzeyine ulaflt›¤›na iflaret ediyor. Toplum, onu tüm

farkl›l›klar›yla anlayan ve kabul eden, onunla varl›k kazanan, yaflam›n› kolaylaflt›ran, bu do¤rultuda üstlendi¤i

sorumluluklar› yerine getirecek biçimde örgütlenmifl, bireyi ve toplumu tan›mlamayan ama onun taraf›ndan

tan›mlanan bir devlet arzuluyor.

‹nsan ve toplum merkezli yap› talebi, onun özgürlüklerine sayg›yla s›n›rl› bir anlay›fl› de¤il, onun özgürlüklerini

varl›k nedeni gören devlet anlay›fl›n› öne ç›kar›yor. Bu ba¤lamda devletin özgürlük alan›ndaki tasarruflar›

gayrimeflru ilan ediliyor. Devletin özgürlükleri tan›ma veya tan›mlama iktidar› reddedilirken, herkesin zaten

sahip oldu¤u özgürlükleri etkin k›lma yükümlülü¤ü varl›k nedeni olarak öne ç›k›yor. Bu ba¤lamda insan haklar›

devletin bir etiketi olmaktan ç›kmakta ve do¤rudan varl›k nedeni haline geliyor.

Devletin yaln›zca parlamentosunun de¤il, yerelden merkeze tüm karar verici mekanizmalar›n›n dolayl› veya

do¤rudan demokratik temsile dayanmas› talebi öne ç›k›yor. Ki bu talep, darbe anayasalar› olan 1961 ve 1982

anayasalar›nda ifade bulan ilkelerden hem nitelik, hem de somutlaflma yönünden farkl›laflmaktad›r. Yarg›

sisteminden bafllayarak, tüm idari kurulufllar›n ve özellikle silahl› kuvvetlerin sisteme rengini veren yap›lar

olmaktan ç›kar›lmas›, tüm bu kurulufllar›n oluflum itibariyle demokratik kat›l›ma dayanmas›, iflleyifl itibar›yla

da demokratik denetime tabi tutulmas› iste¤i öne ç›k›yor. Demokrasi ilkesi, devletin tüm birimleri bak›m›ndan

geçerli olmas› gereken bir ilke olarak dikkati çekiyor.

Taleplerde yurttafll›k konusunun hiçbir etnik aidiyetle s›n›rlanmaks›z›n, eflitlik ve adalet temelinde ifade

buldu¤u görülmekte. Kendilerini s›n›f, zümre, bürokratik ba¤lant›lar, kutsiyetler veya tarihi liderlere yak›nl›kla

ayr›cal›kl› k›lma çabas›ndaki seçkinci yap›lar›n iktidar talepleri çok net bir biçimde gayrimeflru olarak

de¤erlendiriliyor. Ekonomi yönetiminde eflitlik, adil paylafl›m, kaynaklar›n fleffaf da¤›l›m› ve kontrolü talepleri;

belki geleneksel sosyal devleti de¤il ama sosyal duyarl›l›¤› bulunan devleti öne ç›kar›yor. Böylece eflitlik ve

sosyal adalet ilkeleri somutlaflt›r›lm›fl oluyor.

Ayr›ca devletin tüm inançlar ve dinler karfl›s›ndaki tarafs›zl›¤› ile toplumun demokratik iradesinin ürünü olan

bir hukuk sisteminin inflas› yönündeki talepler, bir yandan demokratik bir laiklik anlay›fl›n›, di¤er yandan da

hukuk devleti ilkelerinin kabulünü vurgulam›fl oluyor.

AÇG Önerileri

YAP toplant›lar›nda derlenen talepler ve bunlar›n yukar›daki de¤erlendirmesi do¤rultusunda, AÇG yeni anayasan›n

haz›rlanmas› sürecinde devletin nitelik ve özelliklerine yönelik olarak flu önerileri getirmektedir:

1. Özgürlükçü demokratik bir düzen infla edilmeli; demokratik siyaset d›fl›nda hiçbir oda¤›n, zümrenin veya vesayet

yap›s›n›n siyasal alan› belirlemesine imkân tan›nmamal›d›r.

16

2. Özgürlük ve toplumsal taleplerin karfl›lanmas› devletin varl›k nedeni olarak kabul edilmelidir. Devletin özgürlükler

ve toplumsal talepleri “geçerli veya geçersiz” olarak niteleme imkân› bulunmamal›d›r.

3. Devlet eflit yurttafll›k temelinde oluflturulmal›, eflitlik ve sosyal adalet temel ilke olarak benimsenmelidir.

4. Laiklik ilkesi toplumsal ortak payda olarak kabul edilmeli ve laiklik tan›m› “devletin inançlar ve dinler karfl›s›nda

tarafs›z davranma zorunlulu¤u; bunlar üzerinde hiçbir tasarrufta bulunamad›¤› gibi, s›n›rlama, d›fllama ve ötekilefltirme

e¤ilimi göstermemesi; inanç farkl›l›klar› ile inanç, din ve ibadet özgürlüklerini güvence alt›na almay› bar›fl›n koflulu

olarak görmesi” do¤rultusunda oluflturulmal›d›r.

5. Yeniden tan›mlanacak hukuk devleti ilkesine göre, devlet organlar›n›n, kendilerini var eden ve toplumun özgür

iradesiyle oluflacak anayasa ve yasalar›n belirleyece¤i hukuksal çerçeve içinde kalmas› sa¤lanmal›d›r.

IV. DEVLET‹N YAPISI (Sistem Normlar›)

Anayasa Toplant›lar›’nda Halktan Gelen Talepler

1. Her tür fikrin parlamentoda temsili için seçim barajlar› kald›r›lmal›d›r.

2. Bireyin hak ve özgürlüklerine sayg›l› bir devletin tan›mland›¤› bir anayasa olmal›.

3. Biz sivil bir anayasa oluflturmak istiyorsak askerin olmad›¤›, e¤itim, sa¤l›k, yani sosyal devlet anlay›fl›n›n

egemen oldu¤u yasalar yapmam›z laz›m.

4. Ceza hukukunda devlete karfl› suçlarla ilgili bölümün hükümlerinde önemli de¤ifliklikler yap›lmas› gereklidir.

5. Devlet yap›s›ndaki iç tüzüklerin adaleti gözetecek flekilde oluflturulmas› laz›m.

6. Ba¤›ms›z, tarafs›z bir yarg›y› ortaya ç›karan bir anayasa olmal›.

7. Siyasilerin dokunulmazl›¤› kalks›n.

8. Uluslar›n kendi kaderini tayin etmesi gerekir.

9. Bana göre do¤ru olan Kürt milleti kendi kaderini kendisi tayin edecektir.

10. Kürtler ne istiyor diye bir referandum yap›lmal› ve onlar kendileri karar vermeli beraber mi yaflanacak,

otonom mu, federasyon mu? Sonra bu yeni anayasa yap›m sürecinde de¤erlendirilmeli.

11. Herkes için kendini ifade edebilecek flekilde, özerk bir flekilde, demokratik özerkli¤ini gerçeklefltirebilecek

flekilde herkes kendi bölgesinde, bulundu¤u yerde, kendi rengini ve kendi sesini dile getirebilecek flekilde bir

anayasa olmas› gerekir.

12. Zorunlu askerlik kald›r›lmal›d›r.

13. fieffaf siyaset istiyorum.

14. Üniversiteler demokratiklefltirilmelidir.

15. Askeri bürokrasi, yarg› bürokrasisi, üniversite bürokrasisinde a¤al›k sistemi olmamal›, faflizmin yerlefltirdi¤i

bu sistem de¤iflmeli.

16. Din siyasete asla alet edilmemeli, ettirilmemeli.

17. Din devletin kontrolünden ç›kar›lmal›. Kendi kaynaklar›n›n hakimiyetine dönmeli.

18. Bürokrasi yani memurluk, devlet görevlili¤i millete hizmetkâr olmal›d›r.

19. Devletin afl›r› merkeziyetçi, bürokratik yap›s› küçültülmelidir.

20. Yap›lacak anayasada MGK’n›n kald›r›lmas›n› istiyorum.

21. Adem-i merkeziyetçi bir yönetim tarz› benimsenerek serbest seçimlerde oluflan yerel yönetimlere daha

fazla yetki verilmelidir.

22. Sivil anayasada olmas› gereken bir fley de yerel yönetimlerin güçlendirilmesidir.

23. YÖK kald›r›lmal›d›r.

17

24. RTÜK kald›r›lmal›d›r.

25. TBMM d›fl›nda hiçbir kurum anayasal güvence alt›na al›nmamal›.

26. Yerel sorunlar›n yerinden çözüldü¤ü, yerel iradenin güçlü oldu¤u bir anayasa istiyorum.

27.Genelkurmay Baflkanl›¤›’n›n Savunma Bakanl›¤›’na ba¤lanmas›n› istiyorum.

28. Amerika’daki gibi bir baflkanl›k sistemine geçilmeli.

29. ‹llerde vali ve belediye baflkan› gibi çift bafll›l›klar kald›r›lmal›, valiyi halk seçmeli.

30. Üniter devlet yap›s› de¤iflsin.

31. Anayasa Mahkemesi dâhil bütün kurumlar yasa ile denetlenebilmeli ve gerekti¤inde parlamento taraf›ndan

de¤ifliklik yap›labilmeli.

32. Belirli bir imza say›s›yla adaletsiz ve antidemokratik yüksek mahkeme kararlar› iptal edilebilmeli.

33. Hakim ve savc›lar›n toplum vicdan›n› yaralay›c› kararlar almamas› laz›m.

34. Askeriyenin fleffaflaflmas› laz›m.

35. Geç verilmifl hak, hak de¤ildir. Hukuk sistemi h›zlanmal›.

36. Özerk bir üniversite yap›s›n›n olmas›, bilimsel e¤itime önem verilen bir üniversite olmas›, özgür kad›n

özgür erke¤i yaratacakt›r.

37. Kolluk kuvvetlerinin vatandafl üzerinde kurdu¤u bask›y› kald›rmal›.

38. Yarg›n›n tarafs›zl›¤› ve üstünlü¤ünü gözeten bir Anayasa Mahkemesi kurulmal›d›r.

39. Yasama için, halk›n seçti¤i kifliler sadece yasama görevini yerine getirmeli.

40. Anayasadaki iç hizmet kanunlar›n›n de¤iflmesi gerekli. Ordu darbe hakk›n› buradan al›yor.

41. Federatif devlete geçilsin.

42. Kuvvetler ayr›l›¤›na önem verilsin.

43. Kolluk kuvvetleri (polis ve asker) atama yerine seçimle gelsin.

44. Memurlara yönelik siyaset yasa¤› kald›r›ls›n.

45. Devletin kurumlar›, iflleyifl biçimi, yap›s› ortaya ç›kan yeni olgularla de¤iflmek zorundad›r.

46. Anayasa ço¤ulcu ve kat›l›mc› bir rejim öngörmelidir.

47. Kiflilerin ve kurumlar›n yapt›r›m gücünün s›n›rland›r›ld›¤›, adalete karfl› sorumlu oldu¤u bir anayasa olsun.

48. Bütçeden askeriyeye ve dini kurumlara yap›lan yat›r›mlar azalt›lmal›.

49. Partilerin kapat›lmad›¤› bir anayasa istiyorum.

50. 1921 Anayasas›’ndaki özerklik anlay›fl›n›n Güneydo¤u ve Do¤u Anadolu’da uygulat›lmas›n› istiyorum.

51. Bir soyk›r›m olarak gördü¤üm seçim baraj›n›n, öncelikle bu toplumun az›nl›klar›n›n tan›nmas› aç›s›ndan

kald›r›ld›¤› bir anayasa istiyorum.

52. Emeklilerin sendikas›n› mahkemeyle kapatt›rmayan bir anayasa istiyorum.

53. Emekli iflçiye yaflamak için yeterli maafl verilmeli.

54. Devleti soyanlar›n ayn› flekilde yarg›lanabilece¤i bir anayasa istiyorum.

55. % 10 baraj›yla oluflan bir meclisin meflruiyeti tart›fl›l›r.

56. Meclise yar› yar›ya bir oranla kad›nlar girebilmeli.

57. Üniversitedeki özgürlük alanlar›n›n geniflletilmesini ve üniversitedeki polislerin ç›kart›lmas›n› istiyorum.

58. Polis devleti de¤il de sivil toplum devleti istiyorum.

59. ‹flçilerin sendikaya üye oldu¤u için at›ld›¤›n› mahkemede ispatlad›¤›nda o iflvereni, o patronu anayasay›

ihlalden yarg›lamayan bir anayasa istemiyorum.

60. Benim vergimle imamlara maafl verilmesini istemiyorum.

18

61. Diyanet özellefltirilmelidir.

62. Cemevleri ve cami gibi ibadet yerlerinin bak›m› cemaatlerin katk›lar›yla yap›labilir. Bunu toplum düzenleyebilir,

devlet kar›flmamal›.

63. Yeni anayasan›n Türkiye’nin yönetsel mekanizmalar›n› kurgularken yerel

yönetimleri dikkate almas› gerekti¤i ve Türkiye’de yerelleflmenin önündeki

engelleri kald›rmas› gerekti¤ini düflünüyorum.

64. Devlet yönetimiyle ilgili yaz›l› ve sözlü s›navlar olmal›, milletvekilleri buna göre seçilmeli.

65. Parlamento halk› temsil eden en yetkili kurum olmal›. Onun üstünde herhangi bir güç ve irade olmamal›.

66. Yerel yönetimler, valilik, kaymakaml›k, belediye, yerel, demokratik bir iflleyifle kavuflmal›. Toplumsal

demokrasinin hareket noktalar›, merkezleri olmal›d›r.

67. Arazi rant›, bunu kamuoyunun arazi planlaman›n önündeki en büyük engel olan arazi rant›n›n kamuya

ait oldu¤unun kuruldu¤u bir sistem istiyorum.

De¤erlendirme

Yeni anayasaya iliflkin olarak halk toplant›lar›nda öne ç›kan 67 talebin önemli bir k›sm›, devletin yap›s›yla ba¤lant›l›d›r.

Yurttafllar “devletin bireyleri tan›mlama ve özgürlükleri tan›ma yetkisi olmas›n” diyerek özgürlük ve tercihleri hakk›nda

çok net bir dokunulmazl›k talebinde bulunuyorlar. Ancak bu talebinin anlaml› olabilmesi için, devletin yap›sal dönüflüm

yaflamas› gerekti¤inin de alt›n› çiziyorlar.

Toplum devletin kendine ait oldu¤u bilinciyle sürece bak›yor; devletin bekas›na önem verirken, ayn› önemi onun

kurumsal yap›s›n›n dönüfltürülmesine de veriyor. Yani kendi mal› olarak gördü¤ü devletin, bundan sonra demokratik

ve halk iradesine tabi olmas›n› da talep etmifl oluyor. Bu do¤rultuda, devletin kurumsal yap›s›na iliflkin talepler belirli

alanlarda kümeleniyor. Afla¤›daki alt bafll›klar bu alanlar› ele alacak:

Meclis, vesayet ve demokratik meflruiyet

Bu alt bafll›kta toplanan taleplerin en bafl›nda yeni anayasada parlamentonun temel karar organ› düzeyine yükseltilmesi

geliyor. ‹leride parlamenter sistem sürse de, baflkanl›k benzeri bir sisteme geçilse de, parlamentonun belirleyicili¤inin

devam etmesi talebi güçlü bir biçimde ifade ediliyor. Ancak bunun için parlamentonun, seçim baraj› ile anti-demokratik

partiler mevzuat›nca yarat›lan temsil a盤›ndan kurtar›lmas›; toplumdaki etnik köken, kültür, dil, inan›fl, yaflam tarz›

ve sair tercihler aras›ndaki ayr›flma dikkate al›nmaks›z›n, tüm toplumsal kesitleri yans›tan bir platforma dönüfltürülmesi

de talep ediliyor.

Bunun ötesinde, kurumlar haritas›na iliflkin temel bir talep göze çarpmakta: Parlamento ve di¤er birkaç temel kurum

d›fl›nda kalan kurumlara anayasada yer verilmemeli ve bunlar, egemenli¤i kullanan organ niteli¤inde görülmemelidir.

Siyasal yap›ya iliflkin temel referanslar “özgürlük” ve “demokratiklik” olarak belirlenirken, özgürlü¤ün devletin

demokratik bir yap›ya sahip olmas›yla kazan›lacak bir durum oldu¤u yönünde bir fark›ndal›k da öne ç›k›yor.

Parlamentonun yan›nda, yarg› ve özellikle Anayasa Mahkemesi ile üniversiteler ve di¤er bürokratik yap›lar›n demokratik

kat›l›ma dayand›r›lmas› talebi, demokrasi alg›s›nda temel bir farkl›laflmaya iflaret ediyor. 1960 Darbesi’nin üzerine

oturtulan 1961 Anayasas›’yla birlikte Türkiye siyasal ve akademik kültürünü önemli ölçüde belirlemifl bulunan geleneksel

anlay›fla göre, parlamento egemenli¤i kullanan organlardan sadece biriydi. Anayasan›n, di¤er organlar› egemenli¤in

kullan›m›na dâhil etmesi ve parlamento karfl›s›nda bir denge unsuru olarak kurgulam›fl olmas› sorun oluflturmuyordu.

Bunun için anayasada yetkilendirme yeterliydi ve düzenin demokratiklik iddias› bak›m›ndan parlamentonun seçime

dayanmas› yeterli say›l›yordu. Nitekim 1982 Anayasas› da bu anlay›fltan sapmam›flt›.

19

Oysa bu alg› flu anda kökten de¤iflmifl görünüyor. Parlamento merkeze oturtulurken, devletin tüm yap›s›yla demokratik

meflruiyete dayand›r›lmas›, ancak egemenli¤i kullanan organ say›s›n›n s›n›rland›r›lmas› güçlü bir talep olarak ortaya

ç›k›yor.

Siyasi partiler

Siyasi partilerin kapat›lmamas› yönündeki talep, asl›nda hemen yukar›da ele al›nan alt bafll›kta söylenenleri

tamamlamaktad›r. Siyasi partilerin kapat›lmas› rejimine son verilmesi gerekiyor. Bu rejimin temelinde düzenin kendini

koruma kayg›s›n›n yatt›¤›n› biliyoruz. Ancak büyük partilerin kapat›lmas› düzenin hissetti¤i tehdidi ortadan kald›rmazken,

küçük partileri kapatman›n da bu aç›dan bir anlam› bulunmamaktad›r. Her fley bir yana, parti kapatan düzen, kendini

korusun diye u¤rafl›rken demokrasiden uzaklaflma e¤ilimine girmektedir. Dolay›s›yla politik ceza hukukunun, yani

devleti bireye karfl› koruyup temel de¤er düzeyine yükselten ceza normlar›n›n tasfiyesine yönelik talep, toplumun

“toplum merkezli anayasa” arac›l›¤›yla çok esasl› de¤iflimlerin peflinde oldu¤u gerçe¤ini ortaya ç›kar›yor diyebiliriz.

Kuvvetler ayr›l›¤›, kontrol ve denge

Toplum, kuvvetler ayr›l›¤› ilkesini ça¤dafl ülke anlay›fllar›na uygun bir flekilde anl›yor ve talep ediyor. Geleneksel devlet

anlay›fl›nda kuvvetler ayr›l›¤›, asker ve sivil bürokrasinin meclise karfl› ba¤›ms›z hale gelmesi, meclisi denetleyebilmesi

olarak anlafl›lm›flt›r. Dolay›s›yla kuvvetler ayr›l›¤› ile kastedilen vesayetin korunmas›d›r. Kuvvetler ayr›l›¤› ilkesini

“minimum anayasal organlar” ve “demokratik kat›l›m”la birlikte ele alan toplumun, bu temel alg›y› bildi¤i ve

de¤ifltirmek istedi¤i görülüyor. Dolay›s›yla egemenli¤i kullanan üç temel kuvvet olabilece¤i, yasama, yürütme ve yarg›

d›fl›ndaki hiçbir organ›n egemenlik kullanan organ yetkisiyle donat›lamayaca¤›, bununla birlikte tüm kuvvetlerin

demokratik kat›l›ma dayand›r›lmas› gerekti¤i yönünde, demokratik standartlarla uyumlu talepler ortaya konulmufltur.

Siyasal yap›ya iliflkin bu alg›, beraberinde kontrol ve denge aray›fl›n› da getiriyor. Toplumsal talepler, kontrol ve

dengeyi bir yandan kuvvetler ayr›l›¤› ilkesi ekseninde okurken, di¤er yandan kurumlar› demokratik kat›l›ma dayand›rarak,

tüm farkl›l›klar›n temsili suretiyle kurumlar içi denge ve kontrolün de sa¤lanmas› gerekti¤ini öne ç›kar›yor. Yani

egemenlik kullanan organlar aras›nda kontrol ve denge sa¤lan›rken, kurumlar içi ço¤ulculukla bunun güçlendirilmesi

hedefleniyor.

Yarg›

Yukar›daki taleplerde yarg› konusuna yaklafl›m, geleneksel siyasal alg›n›n ötesinde ve ilerisindedir. Toplum, bu

konudaki geleneksel alg›n›n yarg› ba¤›ms›zl›¤›n› demokratik meflruiyet zincirinden ve toplumun iradesinden ba¤›ms›zl›k

olarak alg›lad›¤›n› ve bu yönde bir “yarg› ba¤›ms›zl›¤›” talep ederken, asl›nda “devlet içinde devlet” veya “ideolojik

kurtar›lm›fl kaleler” hedefledi¤ini biliyor. Bu bilinç do¤rultusunda da, demokratik kat›l›m ve ço¤ulcu içyap› yoluyla

ba¤›ms›zl›¤›n ve tarafs›zl›¤›n sa¤lanmas›n› talep ediyor. Öte yandan yüksek yarg›n›n adalete, demokrasinin temel

kurallar›na ve özgürlüklere a¤›r ayk›r›l›k içeren kararlar›n›n vatandafl inisiyatifleri sonucunda iptal edilebilirli¤i de

hesaba kat›ld›¤›nda, bu yöndeki talebin sistemin inflas›na iliflkin yap›sal bir dönüflüm talebi oldu¤u da görülüyor.

Kurumlarda demokratik kat›l›m ve adem-i merkeziyetçilik

Toplumun devletin demokratikleflmesine yönelik talebi yukar›da söylenenlerle de s›n›rl› de¤ildir. Parlamento merkezde

de olsa, kurumlar demokratik kat›l›ma da dayansa, devlet iktidar›n›n tek merkezde, yani Ankara’da toplanmas› sorun

olarak görülmekte. Demokratik ülke tecrübelerine paralel bir flekilde, merkezdeki yetkilerin önemli bir k›sm›n›n ayn›

demokratik usulle yerel yönetimlere da¤›t›lmas› isteniyor. Devleti topluma yak›nlaflt›r›rken, toplumun da devleti

kendine ait k›lma, benimseme ve aktif olarak denetlemesinin yolu, devletin siyasal olarak merkezileflmekten ç›kar›lmas›n›

20

ve tüm toplumu ilgilendiren ortak kararlar d›fl›ndaki kararlar›n yerele b›rak›lmas›n› kabul etmekten geçiyor. Bu talep

baflkanl›k veya parlamenter sistemlerden ba¤›ms›z genel bir talep olarak ortaya ç›k›yor. Adem-i merkeziyetçilik

taleplerinin bir k›sm› ekonomik ve rasyonel idari yap›lanma odakl›yken, di¤er bir k›sm›n›n kültürel ve kimlik eksenli

oluflu, sistemin bir bütün olarak ço¤ulculuk ve rasyonellik temelinde topluma yak›nlaflt›r›lmas› gere¤ini öne ç›karmakta.

Bu talep baflta yarg› ve ordu olmak üzere, tüm devlet kurumlar›n›n ayr›ms›z bir flekilde toplumsal kat›l›ma dayand›r›lmas›;

karar süreçlerinin yerele yaklaflt›r›lmas›; toplumun etnik, kültürel, dilsel, dinsel ve di¤er kimlik çeflitlili¤iyle birlikte

siyasal yap›ya rengini vermesi imkânlar›n› yarat›yor.

Askeri vesayet

Toplumun di¤er bürokratik kurumlara iliflkin taleplerini de ayn› çerçevede de¤erlendirmek mümkün. Örne¤in ordunun

sisteme müdahalesinin engellenerek ve sivil denetime tabi tutularak yap›sal dönüflüme u¤rat›lmas› demokratiklik

ilkesinin kaç›n›lmaz bir sonucudur. Zira ordunun MSB’na ba¤lanmas› ve TSK ‹ç Hizmet Kanunun 35. Maddesi’nin

kald›r›lmas›n›n bu toplumsal talebi karfl›lamas› mümkün de¤ildir. Çünkü 27 May›s Darbesi’nden önce de ordu MSB’na

ba¤l›yd› ve bu durum darbeyi engellemedi. Bu çerçevede toplumsal talep, 50-60 y›ll›k deneyimle birlikte okunmal›d›r.

Demokratik bir sistemde ordunun sivil iradeye tabi olmas›n›n yan›nda, karar süreçleriyle iç iflleyifli bak›m›ndan da

demokratik kat›l›m ve denetime tabi olmas› gerekiyor. Bunun yan›nda e¤itim ve doktrin anlay›fl›n›n bütünüyle

yenilenmesi, askerlik mesle¤iyle ilgili olmayan konular›n e¤itim müfredat›ndan ç›kar›lmas› suretiyle, ordunun mesleki

faaliyet d›fl›nda hiçbir alanda kendini söz sahibi görmemesinin sa¤lanmas› gerekiyor. Zorunlu askerli¤in kald›r›lmas›

talebiyle birlikte de¤erlendirildi¤inde, Türkiye’nin 100 y›ll›k tarihindeki militarist uygulamalar›n ve buna dayanarak

üretilen kültürün tasfiyesinin talep edildi¤i anlafl›l›yor.

Toplumsal sorunlar ve yönetim

Toplum demokratik kat›l›m talebini bu flekilde ortaya koyarken, yaln›zca bireye de¤il, örgütlü yap›ya da vurgu

yapmakta ve bu ba¤lamda siyasal iflleyiflin toplumsal duyarl›l›¤a sahip olmas›n› da arzulamaktad›r. Ülkenin yoksulluk,

iflsizlik benzeri temel sorunlar›n› çözmenin yöntemi, bu alanlar›n anayasada düzenlenmesi olmasa da, özellikle devletin

ekonomi ve idari yap›lanmas›n›n bu sorunlar›n çözümüne yatk›n, duyarl› ve etkin hale getirilmesi, örgütlü yap›lar›n

ve örgütlü ifl mücadelesinin önündeki engellerin kald›r›lmas› suretiyle sosyal sorunlar›n çözümünün dinamiklerine

alan açma talebi üzerinden okunabiliyor. Ayr›ca memurlara yönelik siyaset yasa¤›n›n kald›r›lmas› talebi de bu tabloyu

tamaml›yor.

fieffafl›k ve hesap verilebilirlik

Taleplerin bu noktaya kadarki de¤erlendirmesinde ortaya ç›kan temel hatlar›, devlete yönelik önemli birkaç “s›fat”

ihtiyac›n›n da alt›n› çizmekte. Bunlar›n bafl›nda siyasal iflleyiflin, ekonomi ve idari yönetimin fleffaflaflmas› talebi geliyor.

Kuflkusuz ki fleffafl›k, yaln›zca yasalara “fleffaf olunsun!” fleklinde direktif yazmakla gerçekleflmiyor. Kapal› devrelerin

rant ve ç›kar da¤›t›m döngüsü yaratt›¤› gerçe¤i, fleffafl›k kurallar›n›n pratikte ifllemesini engelliyor. Bunun sa¤lanabilmesi,

devletin tüm organlar›n›n kendi içine kapanmas›n›, kapal› bir zümre yönetimine geçmesini engelleyici önlemlerle

mümkündür. Kurumlar›n, farkl› ve karfl›t siyasal veya ekonomik pozisyona mensup kesitlerin temsiline dayand›r›lmas›,

yani ço¤ulculaflt›r›lmas›, kurum içi kontrol ve denge anlay›fl›n› besleyerek fleffafl›k ve hesap verilebilirlik kültürünü

de mümkün k›lar.

Bunun yan›nda Türkiye’de ülke topraklar›n›n ezici ço¤unlu¤unun devlete ait olma niteli¤inin yaratt›¤› rant sorunlar›na

da dikkat çekiliyor. Bu çerçevede ortak toplumsal yarar›n azamilefltirilmesine yönelik, yeni bir ekonomik model talebi

kendini hissettiriyor.

21

Etkin ve h›zl› yönetim yap›s›

Devletin sahip olmas› gereken s›fatlardan biri fleffafl›k olarak belirirken, di¤er ikisi daha gelece¤e dönük ve kurucu

mahiyette. Toplum yaln›zca cari bir bar›fl ve çeflitlili¤i garantileyen bir devlet olgusuyla yetinmiyor. Ayn› zamanda,

hantall›ktan kurtulan ve etkinlik kazanabilen bir devlet talebini de dile getiriyor. K⤛t üzerinde çok iyi tasarlanm›fl

bir devletten ziyade, gerçek hayatta, gerçek sorunlar› h›zla ve etkin bir flekilde çözen, bu yetene¤iyle toplumsal onaya

ve kabule dayanan bir devlet arzulan›yor. Nitekim toplumun çok h›zl› bir flekilde de¤iflen dünya dengeleri, teknolojik

ilerleme ve küreselleflme gerçeklerini dikkate ald›¤›n› fark edersek, h›zl› ve kendini yeniliklere h›zla uyarlayan bir

devlet talep etmesi flafl›rt›c› olmaktan ç›kmaktad›r.

E¤itim ve din idaresi

Devleti kendi içinde denge ve kontrol mekanizmas›n› kurmufl, özgürlükleri hedefleyen, tüm yap›s›n› kat›l›mc›l›¤a ve

ço¤ulcu¤a dayand›ran bir yap› olarak tasarlayan toplumun, dini veya benzeri özgürlük alanlar› konusunda devleti yetkili

k›lmas› da pek düflünülemez. Bu çerçevede e¤itimin içeri¤i ve sisteminin bireylere belirli do¤rular› dikte eden yap›dan

ar›nd›r›lmas› talebi dikkati çekiyor. Bir yandan ilkö¤retimden üniversiteye kadar e¤itim kurumlar› yönetiminin merkeziyetçi

ve belirleyici olmaktan ç›kar›lmas›, di¤er yandan e¤itimin ideoloji, tabu, k›rm›z› çizgi ve önyarg›lar›n devlet gücüyle

aktar›ld›¤› bir yap› olmaktan uzaklaflt›r›lmas› toplumsal özgürleflmenin imkân ve yöntemi olarak tasarlanmakta.

Devletin din hizmeti sunmamas› ve neyin do¤ru din veya neyin do¤ru ibadet/ibadethane oldu¤unu belirleme yetkisine

sahip olmamas› ile yaln›zca hizmet talebi çerçevesinde gerekti¤inde din e¤itimi verebilmesi dinle ilgili taleplerin ortak

paydas› olarak öne ç›k›yor.

K›sacas› toplum paradigma de¤iflimi talep ederken, bunun yolunu da esasl› biçimde çiziyor ve siyasete gelecekteki

yol haritas›n› sunuyor.

AÇG Önerileri

Toplumun bu talepleri çerçevesinde AÇG flu önerileri getirmektedir:

1. Devlet yap›s›n›n de¤ifltirilemez tek referans› insan onuru olmal›d›r. Düzen insan onurunun önceli¤i üzerinden özgürlükçü

demokratik bir düzen olarak tan›mlanmal› ve tasarlanmal›d›r.

2. Meclis temel siyasal kararlar›n verildi¤i mekân olarak düzenlenmeli; meflruiyetini do¤rudan seçimle sa¤lamayan tüm kamu kurum

ve kurulufllar›n›n meflruiyeti meclisin uygun yöntemle belirlenecek iradesine dayand›r›lmal›d›r.

3. Seçim sistemiyle yarat›lan meflruiyet a盤› giderilmelidir. Parlamenter sistemde kal›nd›¤› takdirde baraj›n makul bir seviyeye çekilmesi,

aksi takdirde bütünüyle kald›r›lmas› gerekir.

4. Egemenlik, siyasi parti kapatma davalar› veya politik ceza hukuku uygulamalar›yla zedelenmemifl topyekûn topluma aittir.

Egemenli¤in sahipli¤inde yurttafll›k d›fl›nda hiçbir ayr›m meflru görülemez. Egemenlik yetkisi, az›nl›klar›n ve bireylerin özgürlükleri

üzerinde tasarrufta bulunma yetkisi de¤ildir.

5. Devletin tüm kurumsal yap›lanmas›, hiçbir istisna öngörülmeksizin, tüm toplumsal farkl›l›klar›n ayr›ms›z ve önkoflulsuz kat›l›m›na

ve temsiline dayand›r›lmal›d›r.

6. Meclis, devlet baflkanl›¤›, hükümet ve Anayasa Mahkemesi gibi belirli kurumlar d›fl›nda hiçbir kuruma anayasada yer verilmemelidir.

Devletin etkinli¤i, kurumsal yap›n›n gerekti¤inde h›zla de¤ifltirilmesini gerektirmektedir.

7. Kuvvetler ayr›l›¤› sistemi etkinlefltirilmeli, bununla birlikte tüm kurumlar›n ço¤ulculu¤a dayand›r›lmas› suretiyle kurum içi denge

ve kontrol mekanizmalar› öngörülmelidir.

8. ‹ster federalizm, ister üniter devlet yap›s› tercih edilsin; devletin temel iflleyiflinin adem-i merkeziyetçilik esas›na göre tanzim edilmesi

flartt›r. Demokratik kat›l›m yerelden itibaren, her bir farkl›l›¤›n kendini kurucu ve de¤erli olarak görece¤i biçimde infla edilmelidir.

22

9. Baflta devletin yönetimiyle ilgisi bulunmayan yarg› kurumlar› olmak üzere, kurumlar›n önemli bir k›sm›n›n baflkentin

d›fl›na ç›kar›lmas› demokratik kültür aç›s›ndan da yararl› olabilir.

10. Yarg› yeniden yap›land›r›lmal›, demokratik meflruiyeti bütünüyle sa¤lanmal›d›r. Kurumsal yap›s›, merkeziyetçilikten

kurtulmal›d›r.

11. Ordu, sistem içindeki yeri, iç iflleyifl, kurumsal yap›s› ve denetim ihtiyac› itibariyle yeniden yap›land›r›lmal›d›r. Bu

ba¤lamda sivil iradeye ba¤lanmas›n›n yan›nda, iç iflleyiflindeki karar süreçlerinde sivil temsiline imkân sa¤lanmas› esas›

benimsenebilir. Her durumda militarizmin inflas›nda en önemli araçlardan olan zorunlu askerlik kald›r›lmal›d›r.

12. Yarg› ve ordu baflta olmak üzere tüm kamu kurum ve kurulufllar›nda ayr›ms›z demokratik kat›l›m gere¤i, herkesin

kendi kimli¤i ve tercihiyle görev üstlenmesi imkân› sa¤lanmal›d›r. Bu kurumlar›n ideolojik ve görsel d›fllay›c›l›klardan

ar›nd›r›lmas› yaflamsald›r.

13. Parlamentodan bafllayarak tüm kurumlar›n hesap verebilirlik ilkesine göre çal›flmas› sa¤lanmal›d›r.

14. ‹lk, orta ve yüksek ö¤renim özgürlükçü demokratik düzen gereklerine göre yeniden tasarlanmal›, merkeziyetçi

ve hiyerarflik yap›lar kald›r›lmal›d›r. Bu ba¤lamda e¤itimin yap›land›r›lmas›nda bölgesel gereklilikler göz önünde

bulundurulmal›d›r. Devlet d›fl› e¤itim imkânlar› da ayn› ölçüde meflru ve de¤erli kabul edilmelidir.

15. Devlet yap›lanmas›nda hiçbir kuruma veya kurulufla, bireylerin özgürlükleri, dinsel tercihleri veya ibadet arzular›

konusunda tan›mlama, de¤erlendirme, ödüllendirme veya yarg›lama yetkisi ve imkân› sunulmamal›d›r. Devlet

bireylerden gelen özgürlük talepleri karfl›s›nda yaln›zca hizmet sunma ödeviyle yükümlendirilmelidir.

V. HALKIN DENET‹M HAKKI VE YETK‹S‹ (Denetim Normlar›)

Anayasa Toplant›lar›’nda Halktan Gelen Talepler

1. Halk›n parlamentoyu, parlamentonun di¤er bütün kurumlar› denetlemesi güvence alt›na al›nmal›.

2. Anayasas›z bir toplum olmaya gitmek ancak halka yönelik sorumluluk ve denetleme haklar› verilerek yarat›labilir.

3. Milletvekillerini geri ça¤›rma hakk›m›z olmal›.

4. Referandumun sadece, devlet eliyle gasp edilen ya da k›s›tlanan haklar›n yeniden halk taraf›ndan elde edilebilmesi

için baflvurulmas› gereken, halk›n bizatihi özgür iradesiyle parlamento dâhil olmaks›z›n hak talebinde bulunabilece¤i

bir yap›da olmas› anayasayla güvence alt›na al›nmal›.

5. Parti içi demokrasi sa¤lans›n ve seçim baraj› kald›r›ls›n.

6. Kendi anayasam›z› yapma hakk›n› istiyorum.

7. Halk egemenli¤ini kendi eliyle kullanabilmek için bir milyon imza ile her yasan›n olumlu yönde de¤ifltirilmesi

yönünde iradesini ortaya koymal›.

8. Referandum sadece parlamentonun tekelinde de¤il, halk›n imzalar› da olmal›.

9. Anayasadaki tüm maddeler halka sorularak yap›lmal›d›r.

10. Türkiye’deki bütün bu insanlara bu kadar a¤›r bedeller ödeten, ekonomik anlamda, kültürel anlamda, sosyal

anlamda, e¤itim anlam›nda o veya bu vesayetten halk olarak hesap sorabilme imkân› veren bir anayasa istiyorum.

11. Özerk kurumlar›n mutlaka do¤rudan, ‘benden al›yorsa yetkiyi’, benim hiçbir arac› ve engelle karfl›laflt›rmadan

denetleyebilece¤im bir ruhu anayasada bar›nd›rmas› laz›m ki, insan olarak haklar›m› gasp etmesine engel olabileyim.

De¤erlendirme

Bu bafll›¤›n içindeki taleplerin yeterince somutlaflabilmesi için birtak›m saptamalarda bulunmak gerekir:

Yeni anayasada özerk kurumlar›n vesayetine son verilmesi istenirken, hâlâ bu kurumlar›n yaratt›¤› korkuyla ortaya

konmufl talepler de görülüyor. Son maddede bu kurumlara karfl› bireyin ve toplumun korunmas› için gerekli

23

mekanizmalar›n oluflturulmas› isteniyor. Burada özerk kurumlar›n seçilmifl parlamento taraf›ndan oluflturulmak

suretiyle varl›¤›n› korumas›n›n do¤al oldu¤u kabulü var ve bu kurumlar›n bireyin ve toplumun hukukunu çi¤neme,

özgürlü¤ünü k›s›tlama tehlikesine karfl› haklar›n sa¤lam bir flekilde güvence alt›na al›nmas› isteniyor.

Anayasas›z bir topluma gitme ülküsünden, bunun için de halka denetleme hakk› ve sorumluluk verilmesinin gere¤inden

söz ediliyor. Bu talep, baflka bölümlerdeki demokratik meflruiyete sahip olmayan kimi kurumlar›n ortadan kald›r›lmas›

talebine, 100 y›ll›k vesayet sistemine ve bunu kurumsallaflt›ran darbe anayasalar› ve uygulamalar›na referansla

anlafl›labilir.

Siyasi birlik bozulmadan merkezi yetkilerin yerele devredilmesi halk›n denetim yetkisini kullanmas›n› kolaylaflt›r›r.

Demokrasinin yerelden inflas› ve fleffafl›¤›n sa¤lanmas›, insanlar› daha kat›l›mc›, müdahil ve inisiyatif alan öznelere

dönüfltürebilir; hakk›n teslimi çok daha çabuk olur. Geç gelen adaletin adalet olmaktan ç›kt›¤› durumlar böylece

asgariye inebilir.

Silahl› kuvvetlerin içinden ç›kt›¤›, bir parças› oldu¤u toplumla aras›ndaki engellerin, zihinlerde oluflmufl olan görünmez

duvarlar›n afl›lmas› için de sivil denetim zorunludur. Bunun için öncelikle kendisini ayr›cal›kl›, halk›n ve onun oluflturdu¤u

meclisin üzerinde gören ordunun yap›sal dönüflüm yaflamas› ve demokratik denetime girmesi zorunluluk arz ediyor.

Siyasi parti örgütlenmesinde parti içi muhalefet eksikli¤i ve merkeziyetçilik temsil sorununa, bu da halk›n demokratik

denetim talebinin muhataps›z kalmas›na neden olabiliyor. Parlamentonun temsil gücünün art›r›lmas› için, seçime

giden bütün süreçlerin demokratik usullerle ilerlemesinin güvence alt›na al›nmas› ve bunun önündeki engellerin

kald›r›lmas› gereklili¤i ilk dikkati çeken noktalardan biridir.

Toplum yarg›sal denetime ve parlamenter sisteme iliflkin siyasal denetim mekanizmalar›na ilaveten, birincil denetim

yöntemi olarak meclisin di¤er devlet kurumlar›n› denetlemesini öne ç›kar›yor. Bu denetim yöntemi temsilciler eliyle

bir denetimdir, dolay›s›yla dolayl› denetim niteli¤ini haizdir. Bunun amac›na uygun olarak çal›flabilmesi için de temsil

gücünün artt›r›lmas› gerekti¤i aç›kt›r.

Ancak toplum, Türkiye’nin devlet eksenli siyasal tarihinde hiç sözü edilmeyen, akademisyenlerce de önerilmeyen

taleplerle, do¤rudan denetim araçlar›n› talep ediyor. Vesayeti engellemek ve tasfiye etmek için meclise sistemde

merkezi bir rol verirken, di¤er yandan meclisin yavafllad›¤›, yeterli duyarl›l›ktan uzak davrand›¤›, halk›n hareket ve

manevra kabiliyetini azaltman›n bir arac›na dönüfltü¤ü durumlarda, onu da denetlemeyi gerekli görüyor, sisteme

bizatihi sahip ç›kman›n imkân›n› araflt›r›yor. Bu ba¤lamda anayasa de¤iflikliklerinin yan›nda kimi yasalar›n da

referanduma sunulmas›n› talep ediyor. Bunun pasif bir denetim yöntemi oldu¤u aç›k. Zira referandum halka sunuldu¤u

sürece kullan›labilecek bir yetkidir. Ancak toplum aktif kat›l›mc› araçlar bekliyor. Baz› konular›n referanduma

sunulmas›n› zorlay›c› mekanizmalar talep ediyor. Belirli bir imza say›s›yla yasalar›n olumlu yönde de¤ifltirilmesi

hususunda daha do¤rudan kat›l›m ve inisiyatif alma yolunun aç›k tutulmas›n› istiyor. Referandumun sadece

parlamentonun tekelinde olmamas›, halk›n imzalar›yla da de¤iflikliklerin referandum yoluyla kabulü isteniyor.

Di¤er yandan, parti içi demokrasinin iflletildi¤i ve temsilde adaletin sa¤land›¤› meclisin, yaln›zca soyut ulusal temsil

esas›na göre çal›flmas›yla yetinilmiyor. Milletvekillerin bölge seçmenlerinin r›zalar›yla iliflkisi güçlendirilmek isteniyor

ve belirli bir imza say›s›yla gerekti¤inde milletvekillerinin seçmenlerce geri ça¤r›lmas› esas› benimseniyor.

AÇG Önerileri

1. Toplumun tüm devlet sistemini denetleyebilmesi için, öncelikle meclisin devlet ayg›t› üzerinde ayr›ms›z kontrol ve

denetim araçlar›yla donat›lmas› gerekir.

2. Meclis temsilde adaletin sa¤land›¤› bir yap›ya kavuflturulmal›, parti içi demokrasi çal›flt›r›larak, halk ile aras›ndaki

yabanc›laflmaya son verilmelidir.

24

3. Meclis ile seçmenler aras›nda denetim iliflkisinin güçlendirilmesinin yeni araçlar› üzerinde çal›fl›lmal›, belirli istisnai

koflullarda milletvekillerini geri ça¤›rma kurumu tart›fl›lmal›d›r.

4. Referandum ayn› zamanda belirli imza say›s›na ulafl›ld›¤› durumda kimi anayasal ve yasal düzenlemelerin halka

sorulmas›n›n imkân› olarak tasarlanmal›d›r.

5. Yasama giriflimleri yoluyla belirli baz› konularda meclisin yasa çal›flmas›na zorlanmas› esas› benimsenmelidir.

6. Gerek meclis üzerinden dolayl› olarak, gerekse do¤rudan demokratik kat›l›m araçlar›yla sa¤lanacak denetimlerle,

devlet kurumlar›n›n vesayet organlar›na dönüflümü mutlak surette engellenmelidir.

VI. ÖZGÜRLÜKLER VE HAKLAR (Özgürlük Normlar›)

Anayasa Toplant›lar›’nda Halktan Gelen Talepler

1. ‹stedi¤im k›l›kta, tav›rda, halimden ve sözlerimden taviz vermeden yaflamak istiyorum.

2. Kimli¤inden, düflüncenden, dininden ödün vermeden bir yerlere gelinebilmeli.

3. Anadilinde e¤itim ve ö¤retim hakk› tan›ns›n.

4. ‹nsanlara darbe yapmak de¤il, darbeyi rüyalar›nda bile görseler efllerine anlatacak cesareti bulamamalar› gerekiyor

bu ülkede.

5. Düflünce ve örgütlenme özgürlü¤ü geniflletilmelidir.

6. Her inanca sayg› duyulmal›.

7. Türkiye’de insanlar›n insan gibi yaflamas› laz›m.

8. Devlet memurlar›na siyasi parti ve derneklere üye olma ve düflüncelerini ifade edebilme hakk› verilmelidir.

9. Memurlar›n siyaset yapmas›n›n önünü açs›n.

10. Özgürlükler geniflletilmeli, adalet sa¤lanmal›d›r.

11. Çerkezler, Arnavutlar, Boflnaklar, Lazlar, Kürtler anadilde e¤itim hakk›na kavuflmal›.

12. Romanlar›n vatandafll›k haklar›n›n verilmesini istiyorum.

13. Temel haklar bak›m›ndan insanlar aras› din, dil, soy, düflünce, siyasi kanat fark› gözetilmemeli.

14. Emekliye sendikal hak sa¤lanmal›d›r.

15. Memura toplu sözleflme ile grev hakk› verilmelidir.

16. Farkl› din, dil, mezhep ve kültürlerden kiflilere daha çok özgürlük ve hak verilmelidir.

17. ‹fade hürriyeti, düflünce hürriyeti, vicdan hürriyeti vazgeçilmez haklard›r.

18. Baflörtüsü sorunu yeni anayasa ile çözüme kavuflmal›d›r.

19. Herkesin dil, din, insanl›k hakk› temin edilmeli.

20. Bireyin hak ve özgürlüklerini gözeten, devlet de¤il birey merkezli bir anayasa olmal›d›r.

21. Bas›n özgürlü¤ü ve kiflisel özgürlükler, sadece parlamenterlerin parlamentodaki söylemlerinde kalmamal›.

22. Benim yeni anayasadan talebim; ben Kürt bir ana baban›n çocu¤uyum fakat Kürtçe konuflam›yorum, çünkü dilimi

bilmiyorum. Yeni anayasan›n benim kullanamad›¤›m hakk›m› bizim çocuklar›m›z için yapmas›n› talep ediyorum.

23. Do¤al hak anlay›fl› yerlefltirilsin.

24. Örgütlenme özgürlü¤ünü korusun.

25. Vatandafl›n protesto hakk›n› güvence alt›na alan bir anayasa olsun.

26. Bireysel hak ve özgürlüklere tecavüz edilmesi halinde ne tür yapt›r›mlar uygulanaca¤› anayasada yer almal›d›r.

27.Çocuklara tecavüz edip katledenlere idam cezas› geri getirilmeli.

28. Ulafl›m, bar›nma, e¤itim, sa¤l›k gibi kamusal haklar güvence alt›na al›ns›n.

25

29. Çal›flma flartlar›n› insanilefltirsin.

30. E¤itim alma hakk›n›n korundu¤u bir anayasa olmal›.

31. Çerkezlere sülale isimlerinin soyad› olarak kullan›lma hakk›n›n verilmesi gerek.

32. Dindar kabul edilen vatandafllar›m›z›n farkl› gerekçelerle askeriyeden ihraç edilmemesi gerek.

33. Yeni anayasan›n Kürtlere hitap etmesi çok önemli.

34. Güneydo¤uda kendi tapulu arazimde yaflayabilmek istiyorum.

35. Art›k özgür düflünebilen, birbirini dinleyebilen ve farkl› olan insanlar›n da bu ülkede ifade kabiliyetinde bulunabilmesi

ve çeflitli platformlarda yükselebilmesi için yeni bir anayasa yapmak gerekli.

36. Özgür düflünmemizi ve düflüncelerimizi özgürce ifade etmemizi engelleyen bask› ortadan kald›r›ls›n.

37. Sigorta ve sa¤l›k güvencesinden yoksun iflçi çal›flt›r›lmamal›.

38. Dindar kabul edilen vatandafllar›m›z›n farkl› gerekçelerle askeriyeden ihraç edilmemesi gerek.

39. Ben 10 Aral›k 1948’de imzalanan haklar›m› istiyorum.

40. Çevreyi korumak için kanunlar ç›kar›lmal›.

41. Kiflisel haklara ve kültürel zenginliklere sayg›l› bir bas›n istiyorum.

42. Sendikalar yasas› ile ilgili yeni düzenleme yap›lmal›.

43. Yüksekova’da yaflay›p a¤abeysi da¤a ç›kt› diye annesi, babas› gözünün önünde soyulup iflkence edilen arkadafl›m›n

da haklar›n›n bu anayasa içine al›nmas›n› istiyorum.

44. Kuran kurslar›n›n da, baflörtüsünün de, Kürt kimli¤iyle beraber Alevilerin, Kuran kurslar›n›n, patrik okullar›n›n bütün

inanç, düflünce ekollerinin, hepsinin anayasada güvence alt›na al›nmas›n› istiyorum.

45. Çevrenin ve do¤an›n korunmas› anayasal güvence alt›na al›nmal›d›r.

46. Gerçek anlamda vicdan, teflebbüs, ifade ve düflünce özgürlü¤ünün hak olarak tan›mland›¤› bir anayasa olmal›.

47. ‹flsizlik sorunu çözülsün.

48. Ben çocuklar›m›z›n test çözmedi¤i, yarat›c› zekân›n gelifltirildi¤i, insano¤luna insan sevgisinin ö¤retildi¤i, bitki yetifltirmeyi,

resim-müzik yapmay› ö¤reten bir e¤itimin paras›z, yar›flman›n olmad›¤› bir ortamda verilmesini istiyorum.

49. Ekonomik anlamda da bu özgürlükleri k›s›tlayan, di¤er insanlar›n geliflimini engelleyen, tekelci yaklafl›mlar›n olmamas› gerekir.

50. Ub›hça diye bir dil bu topraklarda kayboldu. Bu, bu ülkenin ay›b›d›r. Tarih bir daha böyle kara leke göstermesin ülkemiz

için.

51. Ben, eflimi mesaiye gönderirken baflörtüsünden dolay› bugün ne s›k›nt› çekecek, k›z›m baflörtüsüyle okula giderken

e¤itim hakk› bitecek mi diye korkmak istemiyorum.

52. Ben, düflüncelerimi baflkas›na ve kendime zarar vermedi¤i müddetçe söyleyebildi¤im kadar söyleyebilmeyi istiyorum

ve bunu özlüyorum.

53. E¤itim sisteminin tekrardan gözden geçirilerek, devletin resmi ideolojisini ö¤rencilere empoze etmemesini ve yeni

e¤itim sistemine anayasal güvence sa¤lanmas›n› istiyorum.

54. Alevilerin kültürel inançlar›n› tan›yacak bir anayasa istiyorum.

55. Köy emekçilerinin de sendikalaflmas›n› yasaklamayan bir anayasa istiyorum.

56. Herkesin özgürce istedi¤i bölümde okuyabilece¤i, e¤itimde eflitli¤in oldu¤u bir sistem istiyorum yeni anayasada.

57. Üniversiteleri bilim yuvas›na çeviren, ayd›nlar› cezaevlerinden de¤il üniversiteden mezun eden bir anayasa istiyorum.

58. Ben, bu ülkede beni ifle al›rken iflverenin veya beni çal›flt›ran devletin “kardeflim senin namaz›n› k›labilmen için mesaini

nas›l ayarlayabilirim?” diye bana sormas›n› istiyorum.

26

59. Yasalar›m›z diyor ki, iflçi hakk› birinci s›radad›r ama alt›nda ufac›k harflerle ipoteklerden sonra. Bunun düzeltilmesi

yönünde benim istedi¤im.

60. Üniversite mezunlar›n›n ifl baflvurusu yaparken arkas›nda bir tan›d›kolmadan, kendi imkânlar›yla ifl bulmas›n›

istiyorum.

61. ‹klim de¤ifliklikleri ve küresel ›s›nmayla ilgili akademik ve bilimsel çal›flmalara daha önem verilmeli. Bunlarla ilgili

e¤itimler ilkö¤retim okullar›nda, ders halinde anlat›lmal›.

62. Enerji alan›ndaki politikalar tekrar gözden geçirilmeli, Japonya’daki son geliflen olaydan sonra.

63. Bilim yapma özgürlü¤üme dokunulmaks›z›n, rahatl›kla topluma hizmet etme amac›yla bilimsel çal›flma yapabilece¤im

zemin istiyorum.

De¤erlendirme

Toplam 63 talep hakk›nda yap›labilecek ilk de¤erlendirme, özgürlük sorunu yaflayan toplumsal kesitlerin, kendi

özgürlüklerine yönelik taleplerini dile getirirken, ayn› talebi ötekiler için de dile getirmeyi ihmal etmemeleridir.

Alevinin talebine baflörtüsü serbestli¤i, Kürdün anadil talebine Alevinin inanç ve cemevi talebi ve baflörtüsü serbestli¤i,

dindarlar›n özgürlük talebine Alevilerin, Kürtlerin ve gayrimüslimlerin özgürlük talebi efllik ediyor. K›saca, özgürlük

ayn› zamanda ötekinin de özgürlü¤ü olarak alg›lan›yor.

Di¤er önemli bir nokta ise, taleplerin ço¤u zaman iddia edildi¤i gibi, yaln›zca belirli popüler sorun öbeklerinde

yo¤unlaflmad›¤›n›, toplumun anayasaya yönelik özgürlük talebini yaflam›n tüm alanlar›ndan hareketle dile getirdi¤ini

gösteriyor. Bu ba¤lamda Türkiye toplumunun sorunlar›n›n yaln›zca Kürt, Alevi ve baflörtüsü sorunu olmad›¤›, bu

sorunlar›n yak›c›l›¤› çerçevesinde daha fazla dile getirildi¤i bir vak›a olsa da, di¤er sorunlar›n da esasl› vurgular olarak

öne ç›kt›¤› anlafl›l›yor. Bu çerçevede, de¤erlendirmeyi taleplerin yo¤unlaflt›¤› alanlar üzerinden ele almak gerekiyor.

Bireysel özgürlük alanlar›

Bu bafll›kta en çok öne ç›kan talepler; k›l›k k›yafet, din ve inanç, düflünce, bas›n, bilim ve kiflisel tercih özgürlükleridir.

Devletin bu alanlarda ideolojik, kültürel, siyasal, co¤rafik, dinsel veya baflka nedenlerle hiçbir ayr›m yapma yetkisinin

bulunmad›¤›, hatta bu alanlarda, bireyin zaten özgür do¤du¤u noktas›ndan yola ç›karak, bireylere özgürlük tan›ma

yetkisinin dahi olmad›¤›, devletin yaln›zca bu özgürlükleri korumakla kendini meflrulaflt›rabilece¤i anlay›fl› öne ç›k›yor.

Meflru görülen tek s›n›r, baflkalar›n›n özgürlü¤ünü ihlal eylemlerinin yasaklanmas›d›r. Bu çerçevede de yapt›r›mlar›n

etkin ve cayd›r›c› olmas› isteniyor. Çocuklar›n tecavüz edilerek öldürülmesiyle ba¤lant›l› olarak idam cezas›n›n geri

getirilmesi talebinin özünde de bu yat›yor.

‹ster e¤itimde, ister di¤er kamusal alanlarda bireylerin k›l›k ve k›yafeti hakk›nda devletin hiçbir tasarrufta bulunamayaca¤›,

k›sacas› bu alan›n devletin ilgi alan›na girmedi¤i temel bir ortak payda olarak öne ç›kmakta. Bireylerin inanma veya

inanmama özgürlü¤ü ile inanc›n›n gere¤ini yerine getirmesi özgürlü¤ü, bilimsel araflt›rma ve örgütlenme özgürlükleri,

cinsel e¤ilim ve tercihlerine uygun yaflama talepleri konusunda da benzeri e¤ilimlerin geçerli oldu¤u görülüyor.

Do¤al haklar talebiyle birlikte de¤erlendirildi¤inde, toplumun özgürlükleri, bireyin do¤ufltan ve insan olmaktan

kaynaklananla birlikte sonradan edinilenleri ve tercihleri de kapsad›¤› bir alan olarak kabul etti¤i, devleti bu alana

dönük olarak, tan›ma, tan›mlama, düzenleme veya s›n›rlama imkân›na sahip olmayan bir yap›lanma biçiminde

arzulad›¤› anlafl›l›yor.

Bireysel özgürlükler konusundaki ortak paydada, devlet yap›lanmas›n›n 100 y›l› aflan özgürlük karfl›t› felsefesi ve

uygulamas›na yönelik temel bir tepkinin yatt›¤› görülmekte. Haklara ve özgürlüklere iliflkin düzenlemelerde ‘insan

merkezli’ anlay›fla vurgu yap›lmas›n›n temelinde de bu deneyim yatmaktad›r.

27

Kültürel kimlik talepleri

Toplumun taleplerinin yo¤unlaflt›¤› alanlardan bir di¤eri kültürel kimliklerin tan›nmas›, bu alandaki farkl›l›klar›n

ola¤an ve kurucu kabul edilmesi, nihayetinde bu alana dönük devlet uygulamalar›n›n sona ermesi biçiminde ortaya

ç›kmaktad›r.

Kültürel kimliklere yönelik taleplerin a¤›rl›kl› k›sm› sosyolojik az›nl›klardan ç›ksa da, bir anayasa infla edilirken, bu

talebin ço¤unluk bak›m›ndan da geçerli oldu¤unu görmek gerekir. Örne¤in anadilinde e¤itim hakk›, ço¤unlu¤un

da anadildine e¤itim hakk›yla eflit geçerlili¤e sahiptir. Bu talebin reddi, ço¤unlu¤un da ayn› hakka sahip olamayaca¤›n›n

kabulünü gerektirir.

Haklar›n belirlenmesi, elde edilmesi, tan›nmas› ve kullan›lmas› talebi haklar›n konusu, içeri¤i ve haklar› kullananlar›n

nitelikleri bak›m›ndan herhangi bir s›n›rlama, öncelik, üstünlük, ayr›mc›l›k öngörmemektedir. Romanlar›n eflit yurttafll›k

ve eflit muamele talebi bu ba¤lamda öne ç›k›yor.

Burada eflitlik üzerine bir dilin inflas› zorunludur. Ancak çok daha temel bir nokta, yurttafllar›n kültürel farkl›l›klardan

hareketle ürettikleri taleplerin, devletin bu talepleri yasal düzenlemeler ve uygulamalarla “kabul” etmesi de¤il, bu

farkl›l›klar›n do¤al kabul edilerek siyasal yap›lanman›n bunun üzerine inflas› talebidir. Yani bu alana yönelik talepler,

devletten bir ihsan olarak anlafl›lmamakta, aksine bireysel özgürlükler kadar do¤al görülmekte ve devletin tasarruf

alan›n›n d›fl›nda tutulmak istenmektedir. Kürtlerin ve Çerkeslerin anadilde e¤itim, asimilasyonun sonlanmas› benzeri

talepleri bir tan›nma talebi olmaktan çok, haks›zl›¤›n giderilmesi ve do¤al olan›n yeniden hayata geçirilmesi talebi

olarak öne ç›k›yor. Zira toplum bu taleplerin Cumhuriyet öncesinde verili, do¤al ve anayasal özgürlükler olarak zaten

tan›nm›fl durumda oldu¤unu art›k biliyor. Bu do¤rultuda, eflitlik talebi geleneksel siyasal alg›n›n zannetti¤i üzere bir

“eflit k›l›nma” talebi de¤il, özgürlükte eflitlik talebi olarak vurgulan›yor.

Örgütlenme özgürlü¤ü

Bireysel özgürlüklerle ayn› yaklafl›m›n geçerli oldu¤u di¤er bir alan örgütlenme özgürlü¤üdür. Toplum dernek, sendika,

toplant› ve benzeri toplu ve örgütlü özgürlükler konusunda, mevcut yasaklar› ve düzenlemeleri ortadan kald›rma

talebini dile getirirken, meflru olmayan bir “iflgal” durumunun sona ermesi isteniyor. Bu alanlar bireyin özgür iradesiyle

tasarrufta bulunaca¤› alanlar oldu¤u için, devletin yapmas› gereken yaln›zca özgürlük alan›ndan çekilmek, muhtemelen

yaln›zca baflkalar›n›n özgürlüklerinin korunmas› amac›yla önlemler almak olarak anlafl›l›yor. Dolay›s›yla örgütlenme

özgürlü¤ü siyasal ve sosyal mücadelenin önemli bir bilefleni olarak görülüyor.

‹flçi, köylü ve kamu emekçilerinin sendikal haklar›n›n önündeki engellerin kald›r›lmas›, memurlar›n sendikal haklar›n›n

toplu sözleflme ve grev hakk›n› kapsayacak flekilde tan›nmas›, özgürce toplant› ve gösterilerin yap›labilmesi esas

al›n›yor. Devletin bu özgürlüklerin kullan›m› konusunda bafll› bafl›na bir özne olarak de¤il, yaln›zca baflkalar›n›n

haklar›n›n korunmas› için bir arac› kurum olmas› gerekti¤i anlat›lmak isteniyor.

Siyasal haklar

Toplum, özgürlük temelindeki söyleminden hareketle, ayr›ms›z bir flekilde siyasal haklar›n kullan›m›n› talep ediyor.

Bu talep ayn› zamanda ayr›ms›z kat›l›m ve demokratik denetim imkân› olarak da öne ç›k›yor. Bireylerin dinsel

inançlar›ndan, k›l›k-k›yafetlerinden, tercihlerinden ve dünya görüfllerinden bütünüyle ba¤›ms›z bir flekilde kamu

hizmetlerine girmesi bir temel hak olarak de¤erlendiriliyor. Kiflilerin yaln›zca kamu hizmetlerinden yararlan›rken

de¤il, hangi alanda olursa olsun, kamu hizmeti sunarken de inançlar›na uygun giyim kuflam tercihine sayg› duyulmas›

gereklili¤inin alt› çiziliyor. Bu istek yaln›zca “Sünni dindar” kad›n veya erkeklerden de¤il, Alevilerden, gayrimüslimlerden

ve farkl› yaflam tarz›na, farkl› e¤ilim ve tercihlere sahip olanlardan do¤an ortak bir talebi ifade etmekte. Devletin

28

bu alanlara iliflkin olarak uygulamakta oldu¤u s›n›rlamalar›n toplumsal tabanda meflru görülmedi¤i aç›kt›r.

Öte yandan memurlar bak›m›ndan gelenekselleflmifl siyaset yasaklar›n›n kald›r›lmas› ve siyasi parti özgürlüklerinin

tan›nmas› da bu yaklafl›mla uyum içindedir. Devlet siyasal yönden etnik, kültürel, dinsel, ideolojik veya yaflam tarz›

itibariyle herhangi bir d›fllay›c› referansa sahip olmad›¤› sürece, esasen siyasal özgürlükleri s›n›rlama ihtiyac› da

duymayacakt›r. Baflörtülü cumhurbaflkan› veya baflbakan olabilece¤i gibi, Ermeni veya Rum kökenli general ya da

emniyet müdürü de olabilecektir. Bu nedenle devlet, topluma ait tüm farkl›l›klar›n kurucu ve de¤erli addedildi¤i bir

anlay›flla oluflturuldu¤unda, siyasal özgürlük taleplerinin tamam›n›n anlam kazanaca¤› vurgulanmal›d›r.

Sosyal ve ekonomik haklar

Toplumun örgütlü özgürlüklerin kullan›m› talebinin yan›nda, çal›flma flartlar›n›n iyilefltirilmesi, bireylerin paras›z e¤itim

görmesi, iflsizli¤in giderilmesi, özgürlüklerin kullan›m›n› engelleyen tekelci yap›lar›n ortadan kald›r›lmas› konusunda

devletin yönlendirici tutum benimsemesi, ifl yaflam›nda ortaya ç›kabilecek ayr›mc› uygulamalara karfl› tedbirler almas›,

sa¤l›k ve sigorta konusunda kurumsal önlemlerin al›nmas› do¤rultusunda sosyal ve ekonomik taleplerde de bulundu¤u

görülüyor. Ekonomik alana iliflkin di¤er taleplerle birlikte de¤erlendirildi¤inde; her alandaki rekabetin eflit koflullarda

yap›lmas›, tüketicinin aldat›lmamas›, kartelcili¤in engellenmesi ve giriflimcilikte eflitli¤in anayasal olarak korunmas›,

yurttafllar›n özgürce iletiflim olanaklar›n› kullanabilip bilgiye ulaflabilmesi, bu do¤rultuda yurttafllar›n kat›l›m ve

örgütlenmesinin önünün aç›lmas› gerekleri ortaya ç›k›yor.

Devletin sosyal politikalar gelifltirmesi de vurgulanan bir di¤er gereklilik. Bu yöndeki taleplerin yo¤unlu¤u, sosyal

devlet anlay›fl›n›n devletin meflruiyet araçlar›ndan biri olarak düflünülmesi gerekti¤ini ortaya koyuyor.

E¤itim ve özgürlük iliflkisi

E¤itim hakk› sosyal bir talep olarak ortaya ç›karken, di¤er yandan bu hakk›n bireysel özgürlük ve eflitlik talebiyle

ba¤lant›s› somut olarak vurgulan›yor. Bu çerçevede anadil hakk›na yap›lan vurgu, herhangi bir ideolojinin e¤itim

yoluyla dayat›lmamas›, e¤itimin toplumun özgürlü¤ünün bir imkân› olarak de¤erlendirilmesi gereklili¤ini de hat›rlat›yor.

E¤itimde ayr›mc›l›¤›n hem içerik, hem de e¤itim hakk›n›n ulaflt›r›laca¤› toplumsal kesitler bak›m›ndan sonland›r›lmas›

talebi, kültürel haklarla da ba¤lant›l› görünmekte. Bunun yan›nda devlet d›fl› e¤itim imkânlar›, Kur’an kurslar› ve

medreselere yönelik özgürlük talebi de devletin e¤itimle ilgili ayr›mc› politikalardan vazgeçmesiyle anlam kazan›yor.

Do¤an›n korunmas›

Toplum özgürlük taleplerini birçok boyutta ortaya koyarken, bu özgürlüklerin ancak sa¤l›kl› ve dengeli bir do¤ada

mümkün olabilece¤ine de iflaret ediyor. Nükleer enerji konusunda bilimsel araflt›rmalar›n derinlefltirilmesi iste¤i,

küresel ›s›nma ve do¤an›n kirletilmesi ile türlerin yok olmas› konular›ndaki duyarl›l›k, yaln›zca bugün için de¤il, yar›n

egemenlik yetkisini kullanacak sonraki kuflaklar karfl›s›nda da sorumluluk bilinciyle hareket edildi¤ini gösteriyor.

Devletin do¤aya duyarl› bir yap›lanmaya tabi tutulmas› talebi öne ç›k›yor.

AÇG Önerileri

1. Bireysel veya örgütlü özgürlükler devletin tasarruf alan› d›fl›ndad›r. Bu alanlarda devletin tan›ma, tan›mlama,

s›n›rland›rma yetkisi yoktur. Bu özgürlüklerin güvence alt›na al›nmas› anayasada yer vermekle de¤il, devleti bu alana

müdahale imkân›ndan ar›nd›rmakla sa¤lan›r.

2. Herkes do¤ufltan sahip oldu¤u ve sonradan edindi¤i tercihleri itibar›yla özgürdür. Bu özgürlüklerini eksiksiz

kullan›rken, ödün vermeksizin kamu memuriyeti üstlenebilme, siyaset yapabilme, devleti ve ulusu temsil etme haklar›na

sahiptir.

29

3. Anayasayla tüm farkl›l›klar› siyasal yap›n›n kurucu unsuru olarak kabul etmek, bu unsurlar› farkl›l›klar›n›, inançlar›n›,

tercihlerini yaflama, gelifltirme ve kültürel miraslar›n› e¤itim yoluyla sonraki kuflaklara aktarma imkânlar›na sahip

k›lmak esast›r.

4. Ekonomik özgürlüklerin korunmas›, sosyal devlet anlay›fl›na uygun politikalar›n gelifltirilmesi ve buna iliflkin süreçlerin

fleffaf ve hesap verilebilir tarzda yönetilmesi, anayasal bir hedef olarak saptanmal›d›r.

5. E¤itim yaln›zca bir sosyal hak olarak tasnif edilemez. Bu hakk›n sa¤lanmas›, devlete, çocuklar› ve gençleri belirli

ideolojiler, inançlar ve yaflam tarzlar› do¤rultusunda biçimlendirme yetkisi sunmaz. Devlet e¤itim olana¤› yarat›rken,

hiçbir koflulda ayr›mc›, d›fllay›c›, sorgulama imkân› bulunmayan doktrinleri dayat›c› bir politika takip edemez. Bireylerin

ve gruplar›n e¤itim verme hakk›na, çocuklar› evrensel de¤erlerle ba¤daflmaz yaklafl›mlara karfl› koruma gerekçesi

d›fl›nda, müdahale edemez.

6. Do¤an›n korunmas› ve do¤al felaketlere karfl› önlemler almak anayasal olarak devletin görevleri aras›nda say›lmal›d›r.

VII. MADD‹ Efi‹TL‹K TALEPLER‹ (Güvence Normlar›)

Anayasa Toplant›lar›’nda Halktan Gelen Talepler

1. Kad›na yönelik fliddet, taciz ve tecavüzlerin son bulmas› kadar, üstelik buna yönelik kanunlar›n kad›nlar ve ak›ll›

erkekler taraf›ndan ç›kar›lmas›n› talep etmeliyiz.

2. Kad›n haklar› iyilefltirilmelidir.

3. Kad›nlar›n yarat›c› kültürü kendilerine teslim edilmelidir.

4. Kad›nlar›n özgürleflmesi için bu anayasada baz› ayr›cal›klar›n›n olmas› gerek.

5. Ben mobbingin, bezdiricili¤in engellenmesi için bir yasa ç›kar›lmas›n›, mobbingi sadece cayd›r›c› de¤il mahkum

edici kanunlar›n ç›kar›lmas›n› istiyorum.

6. Gençlerin temel haklar› ve özgürlüklerinin korunmas› üzerine bir yap› oluflturulmal› ve gençler desteklenmeli.

7. Birçok engelli arkadafl›m›z yeterli e¤itime sahip de¤il, bu nedenle de yeterli istihdam olanaklar›na kavuflam›yor.

Bunun yan›nda çal›flma ve sözleflme haklar›ndan yoksunuz.

8. Kiflilerin devlet hizmetinden eflit bir flekilde faydalanmas›n› sa¤layan bir anayasa yap›lmal›.

9. Gençlerin seçilme hakk›n› veren bir anayasa olsun.

10. Türkiye’deki yaflam standartlar›n›n engellileri dikkate alarak düzenlenmedi¤i ve engellilerin ötekilefltirilmemesi

için yeni anayasada bu konuda düzenlemelere yer verilmelidir.

11. Kad›n› toplumda erke¤e eflit konumland›rman›n yolu aç›lmal›d›r.

12. Kad›n erkek eflitli¤i güvence alt›na als›n.

13. Ekonomide f›rsat eflitli¤inin, toplumsal adaletin garanti alt›na al›nd›¤› bir anayasa olmal›.

14. Renk, ›rk, bölge ve seviyeli ailelerden gelmeye ba¤l› imtiyazlara aç›kça tav›r alan ve her zeminde bu çarp›k anlay›flla

mücadele eden bir anayasa.

15. Kiflilerin devlet hizmetinden eflit bir flekilde faydalanmas›n› sa¤layan bir anayasa yap›lmal›.

16. ‹stibdat ve beceri farkl›l›klar›n› alk›fllay›p öne ç›karmada herkese f›rsat eflitli¤inin verilmesi ve bu hakk›n kullan›lmas›

konusunda hassas olan bir anayasa.

17. Roman vatandafllar, sadece dansöz, flantöz de¤il, toplumdaki di¤er bireylerle ifl ve e¤itim alan›nda eflit olmal›;

f›rsat eflitli¤i yarat›lmal›.

18. Kanun önünde tüm yurttafllar eflittir ilkesiyle engelli yurttafllar›m›z›n haklar›n›n da öncelikli olmas›n› talep ediyoruz.

19. Sosyal adalet sa¤lanmal›d›r.

30

20. Az›nl›klara demokratik haklar› verilmeli.

21. Eflcinsel, travesti ve transseksüellere yönelik fliddet, taciz ve tecavüzlerin engellenmesi amac›yla gerekli kanunlar›n

ç›kar›lmas› için yeni anayasada gerekli düzenlemeler yap›lmal›d›r.

22. Farkl›l›klar›m›zla yaflamam›z› garanti alt›na alacak bir anayasa olmas›n› diliyorum.

23. Çocuk eme¤i istismar›n› önlesin.

24. Töre cinayetleri ve aile içi fliddete karfl› bir anayasa olmal›.

25. Kad›nlar›n parlamentoda temsil ve yerel yönetimlerde belediye baflkan› olarak seçilme oran›n›n yükseltilmesi ve

bunun anayasada düzenlenmesi gerekli.

26. Kad›nlar›n veya k›z çocuklar›n›n töre ad›na, namus ad›na öldürülmeleri toplum vicdan›n› kötü etkiliyor. Buna bir

çözüm bulunmal›.

27. Ö¤rencinin arkas›nda duran bir devlet olmal›.

28. Çocuklar›n etkilenmemesi için gündüz saatlerinde özellikle sivil ya da kad›n memurlar›n görevlendirilerek evdeki

aramalar›n gerçeklefltirilmesi daha insani olacakt›r.

29. Gençlerin hakk›n› 58. Madde’de tan›mland›¤› flekilde koruyan bir anayasa olmas›n. Gençler, yar›n›n de¤il bugünün

teminat›d›r mant›¤›n› benimsemeli.

30. K›z çocuklar›n›n e¤itim alma hakk› garanti alt›na al›nmal›.

31. Yeni anayasan›n eflitlikçi olmas› gerekir. Bir kifliye de bin kifliye de eflit durabilmeli.

32. Kad›nlar›n çal›flma hayat›nda erkeklerle eflit haklara sahip olmas›n› istiyorum.

33. Herkesin, yani bir kifli bile olsa onun hakk›n› korunsun.

34. Ben zay›f oldu¤um zaman bana sahip ç›k›lmas›n› ve zay›flar›n da haklar›n›n korunmas›n› istiyorum.

35. Çocuklar›n katledilmedi¤i bir ülkede yaflamak istiyorum.

36. Ben anayasadan kad›nlar›m›z›n fliddete karfl› korunmas›n› istiyorum. “Eflimden fliddet görüyorum, hayat›mdan

endifle ediyorum” diyen bir kad›n›n hemen koruma alt›na al›nmas›n› istiyorum. Kad›n s›¤›nma evlerinin ço¤almas›n›

ve burada ba¤›ms›z bir birey olarak ç›kmas›n› ve ifl sahibi olmas›n› istiyorum.

De¤erlendirme

Halk toplant›lar›nda ortaya konan 36 maddi eflitlik talebinde, en genel biçimiyle idari ve hukuki yap›n›n din, dil, ›rk,

bölge, yafl, cinsiyet gibi herhangi bir farkl›l›k gözetmeksizin her türden ayr›mc›l›¤a karfl› mücadele etmesini ve bireylerin

sosyal, kültürel ve ekonomik haklar›n› kamusal alanda özgürce kullanmalar›n› sa¤layacak bir anayasa arzusu

somutlaflmakta.

Bu bafll›k alt›nda özellikle, mevcut siyasal sistemde “d›fllanm›fl” yahut “ötekilefltirilmifl” toplumsal kesimlerin; çocuklar›n,

kad›nlar›n, gençlerin veya farkl› kimli¤e ya da tercihe sahip bireylerin ve engellilerin haklar› ile ilgili eflitlik taleplerinin

öne ç›kt›¤› görülmektedir. Bu ba¤lamda “temel hak ve özgürlükler”, “eflitlik”, “f›rsat eflitli¤i”, “koruma” ve “pozitif

ayr›mc›l›k” ekseninde anayasal tedbirlerin al›nmas› isteniyor.

Çocuklar›n korunmas› ve çocuk eme¤inin istismar›n›n engellenmesi, gençlerin siyasal ve kamusal alanda desteklenmeleri

talepleri öne ç›k›yor. Özellikle kad›nlar›n hukuksal eflitli¤inin yan› s›ra, bu eflitli¤in hayata geçmesine yönelik yo¤un

talepler gözleniyor. Kad›nlar›n erkeklerle birlikte siyasal ve kamusal alanda eflit haklara sahip olarak var olmalar› ve

mecliste temsil oranlar›n›n artt›r›lmas›; fliddet gören, bask›ya ve istismara u¤rayanlar›n korunmas› ve bu amaçla

kurumsal önlemlerin al›nmas›; cinsiyet ayr›mc›l›¤›yla mücadele talepleri, önceki düzenlemeleri aflan, yaflam›n daha

fazla içinden do¤an talepler biçiminde dile geliyor.

Bu talepler neticesinde flu konular›n alt› özellikle çizilmektedir:

31

Toplumsal cinsiyet ve eflitlik

Kad›nlar›n töre cinayetleri, aile içi fliddet, kamusal alandaki konumlar› ve ifl hayatlar›ndaki faaliyetlerinden dolay›

maruz kald›klar› fliddet, tecavüz ve tacizden korunmas› için gerekli önleyici düzenlemelerin yap›lmas› uygun görülüyor.

Çal›flma hayat›nda kad›nlar›n yaflad›¤› eflitsizlik ve d›fllamalar›n giderilerek eflitlik prensibine uygun bir biçimde ücret,

çal›flma saati, sosyal ve kültürel güvenceleri sa¤layacak yap›lanmaya gidilmesi ve çeflitli ayr›mc›l›klara karfl› onu

destekleyecek f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas› esaslar›na iflaret ediliyor.

Kad›n ve erke¤in hem eflit hem farkl› olduklar›n›n vurgulanmas›; aralar›nda keskin s›n›rlar›n olmad›¤›n›n, insan olarak

paylaflt›klar› ortak bir zeminin bulundu¤unun alt›n›n çizilmesi gerekir. Bütün kurumlar›n, d›fllanm›fl kesimlerin kendilerini

eflit vatandafl hissedebilecekleri flekilde yeniden tasarlanmas› gerekti¤ini söylememizi sa¤layacak isteklerin varl›¤›

dikkat çekicidir. Bu ba¤lamda do¤ufltan veya tercihe dayal› cinsel farkl›l›klar›n her türlü fliddet ve tecavüz tutumlar›na

karfl› korunmas› da yeni anayasal düzene yönelik önemli bir nokta olarak vurgulan›yor.

Kad›nlar›n demokrasinin eflit kat›l›m yaklafl›m›na ba¤l› olarak siyaset içerisindeki rollerinin art›r›lmas› yönündeki

talepler dikkat çekicidir. Taleplerde demokratik siyasal kat›l›mda kad›nlar›n eflit bir biçimde yer almas› konusunda,

ayr›mc› cinsiyet politika ve uygulamalar›n›n terk edilmesinin gereklili¤i anlafl›l›yor.

E¤itimde eflitlik

Gelen taleplerin yo¤unlaflt›¤› alanlardan birisi de e¤itimde f›rsat eflitli¤idir. Buna göre çeflitli talepleri flu flekilde

okumam›z mümkündür: Demokratik toplumlarda farkl› s›n›flar aras›ndaki etkileflim aç›s›ndan büyük bir önem tafl›yan

e¤itimde f›rsat eflitli¤i, toplumsal adalet için önemli bir araçt›r. Bu amaçla e¤itimde, üretimde ve kat›l›mda yurttafllara

sa¤lanacak f›rsat eflitli¤iyle yoksullu¤un afl›lmas›, zenginli¤in paylafl›m› ve adaletin da¤›l›m› kolaylaflabilecektir. Bu

çerçevede sa¤l›k, e¤itim, mesleki donan›m, ifl ve üretim f›rsatlar› toplumsal tabakalar ve s›n›flar aras› adil gelir da¤›l›m›

aç›s›ndan önem tafl›maktad›r.

Devletin yaln›zca e¤itimde f›rsat eflitli¤i sa¤lamak ve e¤itim sürecinde katk› sa¤lamakla yetinmeyip, e¤itim sonras›nda

da çal›flma hayat›na girmeleri için gençleri destekleyecek önlemleri almak ve gerekli düzenlemeleri yapmakla yükümlü

k›l›nmas› gerekti¤i belirtilmektedir. “Gençler yar›n›n de¤il, bugünün teminat›d›r” mant›¤›n›n devlet taraf›ndan

benimsenmesine dikkat çekilmektedir.

Gayrimüslimlerle ilgili isteklere dikkat etti¤imizde, ça¤dafl eflitlik ilkesi do¤rultusunda onlar›n da kendi dilleri, inançlar›

ve kültürlerini ö¤renebilecekleri e¤itime yönelik demokratik haklar›n›n yeniden yap›lanmas›na at›fta bulunduklar›

görülmektedir. Gayrimüslim okullar›n›n aç›lmas›na yönelik olarak dindar Müslüman kesitten gelen talep ise, bu kesitin

özgüveni ve ço¤ulculu¤u aç›s›ndan olumlu bir geliflmedir.

Hizmette eflitlik

Devletin, bütün yurttafllar›na eflit hizmet sunan bir kamu yönetimi tarz›yla hareket etmesi gerekti¤i hususu taleplerde

vurgulanmaktad›r. Buna göre ›rk, cinsiyet, s›n›f, mezhep, cinsiyet ve bölge farkl›l›klar›na karfl›n bütün vatandafllar›n

merkezi ve yerel düzeyde kamu hizmetlerinden eflit biçimde yararlanabilmesi için, öncelikle devletin bütün toplumdaki

söz konusu farkl› kimlikler içinde var olan vatandafllar›na eflit bakmas› gerekti¤i sonucu ortaya ç›k›yor. ‹nsan›n devlet

ayg›t› taraf›ndan bütün toplumsal statü, renk, cinsiyet, ›rk, mezhep, dil ve s›n›f kategorilerinin üstünde yer alan bir

sayg›nl›kta alg›lanarak eflit yurttafl kabul edilmesi iste¤i dikkat çekiyor. Bunu sa¤layacak öncelikli araç, devletin yap›s›

itibariyle söz konusu yurttafllar›n ayr›ms›z kat›l›m›na ve temsiline dayanmas›d›r.

32

Engelliler

Engelliler ile ilgili, e¤itimlerinin yetersiz oldu¤u, bu nedenle yeterince istihdam edilemedikleri ve çal›flma haklar›ndan

yoksun kald›klar› vurgusu öne ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla bu genifl kesimin toplumdan d›fllanmas›n› engelleyecek etkin

tedbirlerin al›nmas› zorunlulu¤u ortaya ç›k›yor. Onlar için gerekli e¤itim ve istihdam olanaklar›n›n yarat›lmas›n›n,

hem siyasal yap›n›n meflruiyeti, hem de insan odakl› olma iddias› bak›m›ndan hayati derecede önem tafl›d›¤›

görülmektedir. Öte yandan bu yurttafllar›n siyasal, ekonomik ve sair gündelik yaflant›lar›n› sürdürebilmeleri için iflyeri,

ulafl›m, konaklama ve benzeri mekânlar›n engellilere uygun bir flekilde de¤ifltirilmesi talebi de s›kça dile getirilmese

de gündelik yaflamda en fazla yans›ma bulan taleplerdendir.

AÇG Önerileri

Toplumun ortaya koydu¤u taleplerden hareketle yap›lan de¤erlendirmelerin neticesinde AÇG flu önerilerde

bulunmaktad›r:

1. Anayasa; eflitli¤in siyasal kat›l›m, ekonomik, toplumsal, dinsel, cinsel, etnik ve kültürel boyutlar›n›n fark›nda olmal›

ve kamusal alandaki hizmetlerden herkesin eflit ve adil bir biçimde yararlanmas›n› esas almal›d›r.

2.Siyasetçiler, askerler, bürokratlar, akademisyenler ve di¤er ayr›cal›kl› statü sahiplerinin bunlardan ar›nd›r›lmas›,

herkesin ayn› hukuksal ve yarg›sal uygulamalara tabi olmalar› esast›r.

3.Yeni anayasa kad›n ve erkeklerin eflit haklara sahip k›l›nmas›n› temel almal›d›r. Bu anlay›flla ba¤daflmayan, töre

cinayetleri, aile içi fliddet ve kad›n›n kamusal alandaki konumundan kaynaklanan, kad›na yönelik fliddet, taciz ve

tecavüzlere karfl› gerekli önlemlerin al›nmas›n› öngören idari yap›lanmaya da ön ayak olmal›d›r. Kad›nlar›n siyasi,

iktisadi ve kamusal alanda korunmas›na yönelik “pozitif ayr›mc›l›¤›n” gerekli kurumsallaflma ve uygulamalar›n›n

sa¤lanmas› zorunludur.

4.Yeni anayasan›n temel önceliklerinden biri devleti, çocuk haklar›n› korumak, çocuk eme¤inin istismar›n› engellemek

ve özellikle k›z çocuklar›n e¤itim olanaklar›n›n artt›r›lmas›n› sa¤lamakla mükellef k›lmas› olacakt›r. Bu kamusal görevle

birlikte, fliddet, tecavüz ve istismar durumlar› d›fl›nda, ailenin çocuklar üzerindeki yetifltirme haklar›na devletin sayg›l›

olmas› esast›r.

5.Yeni anayasa zihinsel ve bedensel engellilerin e¤itim, çal›flma ve sözleflme haklar›n› önceleyen bir yap›lanmaya

gitmeli, devleti toplumsal ve fiziksel çevreyi zihinsel ve bedensel engellilerin yaflam koflullar›n› kolaylaflt›rma

do¤rultusunda tanzim etmelidir. Bu kesime yard›m de¤il, gündelik yaflam›n aktörleri durumuna gelebilmelerini

sa¤lama anlay›fl› esas al›nmal›d›r.

6. Devletin e¤itimde f›rsat eflitli¤ini sa¤lamas› gerekir. Dini, askeri, ekonomik ya da kültürel nitelikli bütün e¤itimler

eflit yönetim ilkesiyle kamusal hizmet sunmal›d›r. Demokratik ve ço¤ulcu anlay›flla tüm e¤itim sistemi yeniden

yap›land›r›lmal›, buna ayk›r› yasal düzenlemeler kald›r›lmal›d›r.

7. Dini, etnik ve kültürel kimlikleriyle beraber bar›fl içinde yaflamak, bütün yurttafllar›n “farkl›l›k içinde eflitlik”

haklar›ndand›r. Devlet, yurttafllar›n› farkl›l›klar›yla beraber eflit alg›layarak eflit hizmet sunar. Dini, etnik, mezhebi,

cinsiyet farkl›l›klar› ve benzeri nedenlerden dolay› hiç kimse d›fllama ve fliddete maruz b›rak›lamaz. Dini anlay›fllar›n

ifade ve yaflama tarzlar›n›n farkl› temsilleri, farkl› uygulamalara geçerlilik kazand›ramaz.

33

VIII. ULUSLARARASI ENTEGRASYON

Türkiye toplumu kendi anayasal düzenini infla ederken, ayn› zamanda içinde bulundu¤u milletler toplulu¤unun eflit

ve sorumluluk sahibi bir üyesi oldu¤unu kabul etmektedir. Bu bir yandan uluslararas› iliflkilerde bar›fl› ve karfl›l›kl›

ba¤›ml›l›¤› esas almakta, di¤er yandan ulusal üstü kurumlara ve örgütlenmelere üyeli¤i, bu üyelikler içinde etkinlik

kazanmay› da gerekli k›lmaktad›r. Uzmanl›k alan bilgisini gerektiren bu bafll›kta genel bir inceleme yap›lm›flt›r.

Ulusal üstü sistemler esas itibar›yla Frans›z Devrimi sonras› 19. ve 20. yüzy›llara damgas›n› vuran ve hem Avrupa hem

dünya siyasal sisteminde yeni bir anlay›fl yaratm›fl olan “ulus-devlet ve ulusal egemenlik” yaklafl›m›n›n yol açt›¤› kitlesel

felaketlerin (1. ve 2. Dünya Savafllar›) bir daha yinelenmemesini sa¤lamak için gelifltirilmifltir. Dolay›s›yla ulusal üstü

sistemlerin, ulusal egemenli¤in s›n›rlar›n›n dünya bar›fl›n› güvence alt›na almak amac›yla daralt›lmas›n› hedefledi¤ini

vurgulamakta yarar bulunuyor.

Bu noktadan hareketle, ulusal üstü sistemleri çok tarafl› uluslar aras› antlaflma ve sözleflmelerle do¤an, kendi hukuklar›n›

ve yap›lar›n› ekonomik ve stratejik amaçlar› do¤rultusunda gelifltirip de¤ifltirebilen organizmalar olarak tan›mlamak

mümkün. Bu sistemlerin özelliklerini, yetki alanlar›n›n sözleflmelere taraf ülkelerin aç›k ço¤unlu¤unun kat›l›m›yla

belirlenmesi (ortak karar), bu kararlar›n tüm taraf ülkeler için ba¤lay›c› olmas› ve ba¤›ms›z olarak yap›land›r›lm›fl

organ ve birimler içermeleri (örne¤in parlamento, komisyon, mahkeme) oluflturuyor.

Ulusal üstü sistemlerin alt› çizilmesi gereken bir baflka özelli¤i de dayand›klar› hukuksal ve yasal unsurlar›n üstünde

ve ötesinde kendi hukuksal sistemleri ile kendi hukuk disiplinlerini oluflturmalar›. Bunun sonucu olarak bu sistemlerin

kendi hukuklar›n› gelifltirdikleri ve özellikle bünyelerinde bar›nd›rd›klar›, dolay›s›yla ulusal üstü nitelikli mahkemeler

-yarg› organlar›- arac›l›¤›yla, içtihatlar ekseni ve gerçekli¤i yaratt›klar› ve bu sayede taraf/üye ülkelerin hukuklar›n›

do¤rudan etkileyip flekillendirdikleri ortaya ç›k›yor.

Ulusal üstü sistemlere verilecek ilk örnek Avrupa Birli¤i. Ulusal üstü bir yap› olarak AB, hem kendisi süreç içinde

geçirilen de¤iflimlerle oluflmufl, hem de bünyesinde bar›nd›rm›fl oldu¤u alt sistemleri de¤iflime u¤ratm›flt›r. AB’nin

ulusal üstü özelliklerini flöyle özetlemek mümkün:

• Birli¤e üye ülkeler egemenlik haklar›n›n bir k›sm›n› sürekli olacak flekilde AB’ne devretmifllerdir. Devredilen bu

yetkilerin alan›na giren hususlarda üye ülkelerin tasarruf hakk› bulunmamaktad›r.

• AB kendi amaç ve hedeflerini yerine getirebilmek ve görevlerini ifa edebilmek için organ ve kurumlar› aray›c›l›¤›yla

kendi hukukunu oluflturmakta ve ald›¤› kararlar› veya düzenlemeleri üye ülkelere do¤rudan uygulatabilmektedir.

• Üye ülkelerin do¤rudan temsil edildi¤i AB Bakanlar Konseyi’nde kararlar art›k nitelikli ço¤unluk ile al›nd›¤›ndan,

bu kararlar› kat›lmasalar da üye ülkelerin uygulama zorunlulu¤u vard›r.

• AB hukuku hiyerarflik olarak üye ülkelerin iç hukuklar›n›n üstündedir. Üye ülkeler iç hukuklar›nda yapacaklar yasal

düzenlemeler ile AB hukukunun bu yetki ve üstünlü¤ünü ortadan kald›ramazlar.

Baflta AB olmak üzere A‹HM, ABAD, UCM gibi ulusal üstü sistemler bu özellikleriyle üye ülkelerin hukuklar›na ve

anayasal sistemlerine do¤rudan etki edebilen, onlarla çat›flmaya girerek hem kendini, hem de onlar› yap›sal ve ifllevsel

olarak farkl›laflt›ran yap›lar oldu¤undan anayasas›n› arayan her ülke için dikkate al›nmas› gereken önemli olgulardan

biridir.

Ulusal üstü unsurlar› içinde bar›nd›ran bir sisteme taraf/üye olundu¤unda, ortak iradeyle üretilen ulusal üstü hukukun,

ülke anayasalar›nda belirtilen usullerle, taraf olunan uluslar aras› sözleflmeler gibi veya daha farkl› bir yöntemle iç

hukuka ithal edilmesi hukuksal ve anayasal bir gereklilik olarak ortaya ç›kmaktad›r. AB üyelerinin anayasalar›

incelendi¤inde, flöyle bir grupland›rma yapmak mümkün görünmektedir:

34

• Genelden farkl› sistem öngören anayasalar: ‹talya.

• Anayasa de¤iflikli¤ini flart koflan anayasalar: ‹rlanda.

• Uluslararas› sözleflmelerin iç hukuka ithalinden farkl› yöntemler öngörmekle birlikte anayasa de¤iflikli¤ini flart

koflmayanlar:

• Güçlendirilmifl ço¤unluk arayan: Yunanistan.

• Nitelikli ço¤unluk arayan: ‹sveç ve Polonya.

• Esnek yöntem: Almanya.

• Anayasaya uygunluk denetimi arayanlar: ‹spanya ve Fransa.

• Anayasay› de¤ifltiren sözleflmelerin ithalinde özel yöntem ve nitelikli ço¤unluk arayanlar: Portekiz, Finlandiya ve

Avusturya.

AÇG Önerisi

Türkiye’nin uluslar aras› ve ulusal üstü yap›larla entegrasyonunda hangi usul benimsenirse benimsensin, ülkemizin

bu sistemler içinde etkinli¤ini ve küresel bar›fla katk›s›n› azamilefltirmeyi ve bununla ayn› zamanda toplumun özgürlük

beklentisine olumlu katk› sunmay› esas almas› gerekir. Bu ba¤lamda bir ilke normun anayasada yer almas›nda yarar

bulunmaktad›r.

35

1. ADNAN ÖZER

2. AL‹ ‹ZAR

3. AYHAN OGAN

4. AZ‹Z KAYA

5. BALÇ‹ÇEK ‹LTER

6. BATTAL UGUN

7. BENG‹ RUKEN CENG‹Z

8. BERR‹N TEZGEN

9. ÇA⁄LAYAN ÖMERUSTAO⁄LU

10. DEN‹Z ERDEM

11. EK‹N KAYA

12. ENVER SEZG‹N

13. ERDAL TALU

14. ERGUN GÜMRAH

15. EYÜP HAL‹T BAYAZIT

16. FATMA ÖMERUSTAO⁄LU

17. GÜLÇ‹N AVfiAR

18. ‹BRAH‹M BET‹L

19. KUBAN KURAL

20. LALE MANSUR

21. MAHMUT ÖVÜR

22. MEHMET fiER‹F BAYRAM

23. MELTEM GÜRLER

24. MEVLÜT ‹LG‹N

25. MUSTAFA AKYOL

26. MUSTAFA DA⁄CI

27. MUSTAFA PAÇAL

28. RECEP ERGÜL

29. RUKEN TEKEfi ÇALIKUfiU

30. RUJHAT AVfiAR

31. SAMET GÜÇLÜ

32. SEMRA ULUSOY

33. SEVAL DEM‹R

34. S‹BEL KUBAT

35. TALAT ULUSOY

36. TATYOS BEBEK

37. UFUK AKDA⁄

38. VEYSEL UÇUM

1. ADNAN ÖZER

2. AL‹ ‹ZAR

3. AYHAN OGAN

4. AZ‹Z KAYA

5. BENG‹ RUKEN CENG‹Z

6. BERR‹N TEZGEN

7. ÇA⁄LAYAN ÖMERUSTAO⁄LU

8. DEN‹Z ERDEM

9. EK‹N KAYA

10. ENVER SEZG‹N

11. ERDAL TALU

12. ERGUN GÜMRAH

13. EYÜP HAL‹T BAYAZIT

14. FATMA ÖMERUSTAO⁄LU

15. GÜLÇ‹N AVfiAR

16. KUBAN KURAL

17. MEHMET fiER‹F BAYRAM

18. MELTEM GÜRLER

19. MUSTAFA DA⁄CI

20. RUKEN TEKEfi ÇALIKUfiU

21. SEVAL DEM‹R

22. S‹BEL KUBAT

23. TATYOS BEBEK

24. UFUK AKDA⁄

25. VEYSEL UÇUM

YAP ‹CRA KURULUYAP KOORD‹NASYON KURULU

36

1. ABDULLAH ARAR2. ABDULKAD‹R GÜRÜZ3. ADALET A⁄AO⁄LU4. AD‹LE ÜNAL5. ADNAN DALGAKIRAN6. ADNAN ÖZER7. AHMET ‹NSEL8. AHMET VEF‹K ALP9. AHMET YEN‹LMEZ10. AKIN ÖZÇER11. ALAATT‹N ALDEM‹R12. ALEV ERK‹LET13. AL‹ EREN14. AL‹ MURAT YEL15. AL‹ NED‹M GÜREL‹16. AL‹ SAYDI17. AL‹ TÜKEL18. AL‹fiAN AKPINAR19. ALPER KAHRAMAN20. ARUS YUMUL21. AVN‹ ÖZGÜREL22. AYDIN ENG‹N23. AYHAN OGAN24. AYfiE B‹LGE D‹CLEL‹25. AYfiE SOYSAL26. AYfiENUR BAHÇEKAPILI27. BAHADIR KALEA⁄ASI28. BALÇ‹ÇEK ‹LTER29. BASKIN ORAN30. BEJAN MATUR31. BEK‹R A⁄IRDIR32. BEK‹R BERAT ÖZ‹PEK33. BENGÜL GÜNGÖRMEZ34. BERR‹N TEZGEN35. BEYHAN ‹SLAM36. CAFER SOLGUN37. CAN PAKER38. CEM‹L ERTEM39. CEM‹L KOÇAK40. CENG‹Z ÇANDAR41. CEVAT ÖNEfi42. CEVDET AKÇAY43. Ç‹⁄DEM AYDIN44. DEM‹R SARMAN45. D‹LEK KURBAN46. EMRE AKÖZ47. ENVER SEZG‹N48. ERDAL TALU49. ERGUN BABAHAN50. ERGUN GÜMRAH51. ERGÜN YILDIRIM52. EROL KATIRCIO⁄LU53. EROL KÖRO⁄LU54. ESER KARAKAfi55. ETYEN MAHÇUPYAN56. FATMA TOKAÇ57. FEH‹M CACUL‹58. FEH‹M IfiIK

59. FERHAT KENTEL60. FEYZ‹ BABAN61. FUAT KEYMAN62. FUAT U⁄UR63. GENCAY GÜRSOY64. GÖKHAN ÖZGÜN65. GÜLEN AKTAfi66. GÜN KUT67. HACER ANSAL68. HACER FOGGO69. HAKAN ONGAN70. HALUK SUNAT71. HASAN AVfiAR72. HASAN CEMAL73. HASAN ÜREL74. H‹DAYET fiEFKATL‹ TUKSAL75. H‹LAL KAPLAN76. HULK‹ ÖZEL77. HÜSEY‹N ERGÜN78. ‹BRAH‹M BET‹L79. ‹BRAH‹M S‹NEM‹LL‹O⁄LU80. ‹BRAH‹M GÜRBÜZ81. ‹D‹L TÜRKMENO⁄LU82. ‹HSAN AKSOY83. ‹SMA‹L HAKKI KARACA84. KAM‹L U⁄UR YARALI85. KASIM ERGÜN86. KUTLUHAN BOZKURT87. LALE MANSUR88. LEVENT KÖKER89. LEYLA ‹PEKÇ‹90. M. EM‹N EREN91. MAHMUT ÖVÜR92. MARKAR ESAYAN93. MAYA ARAKON94. MAZHAR KARA95. MEHMET BET‹L96. MEHMET CELAL BAYKARA97. MEHMET EM‹N AKTAR98. MEHMET Ö. ALKAN99. MEHMET TARHAN100. MEHMET UÇUM101. MEHMET ÜNER102. MELTEM GÜRLER103. MET‹N GÖKSEL104. MUHAMMET EM‹N ÖZKAN105. MUHS‹N KIZILKAYA106. MURAT BELGE107. MURAT DEM‹RÖZ108. MURAT YILMAZ109. MUSTAFA AKYOL110. MUSTAFA KARAAL‹O⁄LU111. MUSTAFA PAÇAL112. MUSTAFA fiENTOP113. MÜMTAZER TÜRKÖNE114. NAB‹ YA⁄CI115. NECAT‹ CEYLAN116. NECDET KENAR

117. NESL‹HAN AKBULUT118. NEVZAT Ç‹ÇEK119. NEVZAT TARHAN120. N‹HAL BENG‹SU KARACA121. N‹L MUTLUER122. NURETT‹N YAfiAR123. ORAL ÇALIfiLAR124. ORHAN M‹RO⁄LU125. OSMAN CAN126. OSMAN ERG‹N127. OYA BAYDAR128. ÖMER LAÇ‹NER129. ÖYKÜ D‹DEM AYDIN130. RECEP DO⁄ANER131. RON‹ MARGUL‹ES132. SAB‹H ATAÇ133. SAM‹M AKGÖNÜL134. SEMA KILIÇER135. SEM‹H KAPLANO⁄LU136. SEMRA SUNAT137. SERAP GÜRE fiENALP138. SERDAR KOÇTÜRK139. SERTAÇ BUCAK140. SEYD‹ KOPARAN141. SEZEN ÖZ142. SUAV‹ AYDIN143. SÜLEYMAN SOYLU144. SÜLEYMAN YAfiAR145. fiANAR YURDATAPAN146. fiEMSA ÖZAR147. TAH‹R ELÇ‹148. TARHAN ERDEM149. TOLGA ‹SLAM150. TOSUN TERZ‹O⁄LU151. TURAN SARITEMUR152. TURGAY O⁄UR153. URAL AKÜZÜM154. ÜM‹T FIRAT155. ÜM‹T KARDAfi156. VAHAP COfiKUN157. VEYSEL UÇUM158. V‹LDAN Y‹RM‹BEfiO⁄LU159. YALÇIN ÖZDEM‹R160. YAVUZ BAYDAR161. YILDIRAY O⁄UR162. YILDIZ RAMAZANO⁄LU163. YORGO ISTEFANOPULOS164. YÜCEL SAYMAN165. ZÜLFÜ D‹CLEL‹

ANAYASA ÇALIfiMA GRUBU

37

38

www.yenianayasaplatormu.org

yenianayasaplatformu@gmail.com

KATILIN - TALEP ED‹NANAYASAMIZIB‹RL‹KTE YAPALIM!