YENİ MEDYA ve SİBER ZORBALIK

Doç. Dr. İdil SAYIMER

Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi

isayimer@kocaeli.edu.tr

Yeni Medya • Bilgisayar, İnternet ve mobil teknolojilere dayalı,

kullanıcılara zaman ve mekandan bağımsız,

etkileşimli iletişim kurma olanağı veren sanal

medya ortamları

“yeni medya”

olarak ifade edilir.

Yeni Medya • Bilgisayar temelli tüm dijital teknolojiler ve

İnternet YENİ MEDYA başlığı altında

toplanabilir (Bilgisayar, Cep Telefonu, Tablet,

Oyun Konsolu…).

Yeni Medya • Günümüzde Yeni Medya araçları gündelik

yaşamın her alanında yaygın biçimde

kullanılmakta, alışkanlıklarımızı dönüştürmekte,

bedenin bir

parçası/uzantısı

haline

gelmektedir.

Yeni Medya

• Yeni medyanın, geleneksel medyadan

(gazete, radyo, televizyon, sinema) ayırt

edici temel özellikleri etkileşimli ve

multimedya biçemine sahip olmasıdır.

• Çok fazla miktarda enformasyonu aynı

anda aktarabilme ve kullanıcının da

anında geri bildirimde bulunabilmesi

olanağına sahiptirler.

Yeni Medya

• Yeni Medya ortam ve araçları, özellikle çocukların ve

gençlerin gündelik yaşamlarında doğal araçlara,

ortamlara dönüşmüştür.

• İnternet teknolojilerinin içine doğan bu kuşağa “Dijital

Yerliler” denilmektedir.

• Onların yaşamında geleneksel medyadan daha fazla ve

daha güçlü olumlu/olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Yeni Medya Yeni medya sadece teknolojik özelliklerden

değil, iletişim pratiğine getirilerinden

dolayı da “yeni”dir ;

-bireyin diğer bireylerle, medyayla,

toplumla ilişkileri değişmekte,

-sürekli bağlantılı olma, ağın içinde olma

pratiği yerleşmektedir.

Yeni Medya

Okuryazarlık değişmekte, düz çizgisel okuryazarlıktan

metinlerarası okuryazarlığa geçilmektedir (Haber okurken

aynı anda videosunu da izleyebiliyoruz; etiketlere

tıkladığımızda haberle ilgili etiketten başka bir etikete

geçebiliyoruz. Anlam değişiyor… Parçalı okuma pratiğine

doğru evriliyoruz).

Yeni Medya

• Yaşamın her alanında radikal ve küresel

etkiler yaratan Yeni Medya, olanaklar kadar

riskler de barındırmaktadır (gözetim olgusu,

nefret söylemi, siber zorbalık…).

• Ancak risklerden kurtulmak İnternet’e

yönelik yasaklar ve denetimle değil, eğitimle

mümkündür.

SİBER ZORBALIK

Siber Zorbalık

Bilgi iletişim teknolojileri (BİT) aracılığıyla bireylerin

birbirlerine

•Düşmanlık,

•Korkutma,

•Tehdit,

•Sindirme,

•Taciz

amaçlı yazılı, görsel, işitsel iletileri kasıtlı ve düzenli bir

şekilde göndermeleri olarak ifade edilebilir.

SİBER ZORBALIK NE ŞEKİLDE KARŞIMIZA ÇIKAR?

• Akıllı telefon, tablet gibi mobil cihazlar aracılığıyla

bir bireyin (kurban) görüntülerini çekip rızası

olmadan sosyal ağlarda paylaşmak,

• Birisine yönelik olarak karalayıcı, aşağılayıcı web

sayfası hazırlamak,

SİBER ZORBALIK NE ŞEKİLDE KARŞIMIZA ÇIKAR?

• E-posta, SMS, whatsapp gibi anlık sohbet

programları ile; aşağılayıcı, alay-tehdit-cinsel taciz ya

da şiddet içeren mesajlar göndermek,

• Bir kişinin kişisel bilgilerini haberi ve rızası olmadan

sosyal ağlarda paylaşma,

SİBER ZORBALIK NASIL KARŞIMIZA ÇIKAR?

• Birisi hakkında sanal ortamda asılsız dedikodu, söylenti

çıkarmak,

SİBER ZORBALIK NE ŞEKİLDE KARŞIMIZA ÇIKAR?

• Başkası adına sanal ortamlarda sahte hesap açıp

onun kimliğine bürünmek ve ondan habersiz

uygunsuz paylaşımlarda bulunmak şeklinde

karşımıza çıkmaktadır.

ZORBALIK TÜRLERİ VE GERÇEKLEŞME YOLLARI

SİBER ZORBALIK VAKALARI NEDEN / NASIL

ORTAYA ÇIKIYOR? • Siber zorbalık, kasıtlı davranışlar olarak tanımlanmakla

birlikte, önemli bir bölümünün de sonuçları

kestirilemeden yapılan yarı-kasıtlı, hatta kasıtsız

davranışlar olduğu görülüyor.

• Bu davranışların bazıları şakalaşmak ya da eğlenmek

amacıyla başlayabiliyor.

• Ergenler arasında birinin komik, hoş görünmeyen

fotoğraflarını paylaşmak, birine isim takmak ya da

hakkında dedikodu üretmek bir şaka konusu olarak

görülebiliyor.

ERGENLERİ SİBER

ZORBALIĞA İTEN

SEBEPLER…

Temel Sebepler

• Yakalanma riskinin sanal ortamda daha az olması.

• Mağdurla yüz yüze iletişim kurmanın ortadan kalkmış olması.

• Daha önceden siber şiddete maruz kalma.

• “Kimliği bilinmeyen daha güçlü olur” psikolojisiyle hareket

etme.

• Özgüvensizlik.

• Korkutmaya dayalı bir saygınlık kazanma eğilimi.

• Gerçek hayatta davranışa dökemediği saldırgan davranışları

sanal ortamda gerçekleştirebilme.

• Okul, bireylere eğitim ve öğretimin yanı sıra

akranlarıyla sosyal ilişkiler kurma olanağı da

sunmaktadır ve bu yaş grupları içindeki bir ergen için,

arkadaşlarının onun hakkında ne düşündüğü büyük

önem arz etmektedir.

• Arkadaşları tarafından onaylanma ya da popüler

olma arzusu, kurbanları siber zorbalık karşısında

daha hassas ve dezavantajlı duruma

getirebilmektedir.

• Siber zorbalık, kurban durumundaki öğrencilerin

• OKUL PERFORMANSLARINI,

• AKRAN İLİŞKİLERİNİ,

• FİZİKSEL ve RUHSAL SAĞLIKLARINI

tehdit eden bir faktördür.

SİBER ZORBALIĞIN MAĞDUR ÖĞRENCİLER

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

• Araştırmalar, internet ortamında taciz ve

istismara uğrayan öğrencilerin okul devamsızlığı

yaptıklarını, okul başarılarının ve okula

bağlılıklarının ise azaldığını ortaya koymaktadır.

SİBER ZORBALIĞIN MAĞDUR ÖĞRENCİLER

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

SİBER ZORBALIĞA MARUZ KALINDIĞINDA

YAŞANANLARDAN ÖRNEKLER • Kişilik değişimi(içe kapanma, korku, utanma, kızgınlık,

gerginlik, özgüvende düşme),

• İnternet kullanımı sonrası hüzün veya öfke duygusu,

• Sık hastalanma ve aşırı uyku gibi fiziksel ve psikolojik

rahatsızlıklar,

• Kendine fiziksel zarar verme davranışı,

• Akademik başarıda dalgalanma,

• Okula gitmeme eğilimi,

• Aile ile ilişkilerin bozulması,

SİBER ZORBALIĞIN ‘ZORBA’ ÖĞRENCİLER

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

• Mağdurlar sosyal ilişkilerden izole olup yalnızlaşırken,

Zorbalar kendileri gibi şiddete yönelimli akranlarıyla

geniş bir arkadaşlık ağı kurma yönelimi

gösterebilmekterdir.

SİBER ZORBALIĞIN ‘ZORBA’ ÖĞRENCİLER

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ • Sahip oldukları bu ilişki ağı zorbalık yapan öğrencilerin

suça karışma ve akademik problemler yaşama riskini

arttırabilmektedir.

SİBER ZORBALIĞIN ‘ZORBA’ ÖĞRENCİLER ÜZERİNDEKİ

ETKİLERİ

• Zorbalar kurbanlarını internet aracılığı ile istismar

ederken, diğer öğrenciler de gerek izleyerek gerekse

kurbanla alay ederek siber zorbalığın bir parçası haline

gelebilmektedir.

• Siber tehdide maruz kalma korkusu nedeniyle insanlar

İnternet kullanamaz hale gelebiliyor,

• Bir kez tehditle karşılaşan kişi, tekrar karşılaşmaktan

korktuğu için siber zorbanın her dediğini yapabiliyor.

Bu sanal tehdit karşısında, birey-aile-hukukçu-eğitimci-

konu uzmanlarının işbirliği yapması gerekmektedir.

SİBER ZORBALIK ARAŞTIRMALARINDAN BULGULAR..

Amerika’da 1000’de fazla kişi üzerinde yapılan araştırmaya göre;

Siber zorbalık yapma oranı %4.1 ile %21 arasında (Kowalski, Limber,

2007; Williams, Guerra, 2007), siber zorbalık mağduru olma oranı %9

ile %34 arasında değişiyor (Wolak, Mitchell ve Finkelhor, 2007;

Ybarra, Diener-West ve Leaf, 2007).

Belçika’da yapılan bir siber zorbalık araştırması ise, gençlerin

%12’sinin siber zorbalık mağduru olduğunu, %18’inin siber zorbalık

yaptığını ortaya koyuyor (Vandebosch, Van Cleemput, 2008).

• Almanya’da yapılan bir araştırma hem siber zorbalık

yapma hem de siber zorbalığa maruz kalma oranının

%16 civarında olduğunu göstermektedir (Schultze-

Krumbholz ve Scheithauer, 2009).

• Avrupa Çevrimiçi Çocuklar (EU Kids Online, 2010)

Araştırması’nın bulgularına göre Avrupa çapında

çevrimiçi zorbalık yapan çocukların %56’sı aynı zamanda

yüz yüze zorbalık yaptıklarını da söylerken, çevrimiçi

zorbalık kurbanlarının %55’i de yüz yüze zorbalık

mağduru olduklarını belirtmişlerdir. Bu sonuçlar,

çevrimiçi ve çevrim dışı zorbalığın birbiriyle ilişkili

olduğunu göstermektedir.

• Avrupa Çevrimiçi Çocuklar (EU Kids Online) 2014

Araştırması Bulguları:

*Gençlerin %12’si siber zorbalık mağduru.

*Bu oran kızlar arasında %15.

*Erkeklerde %8.

• Birleşik Krallık genelinde, Ditch the Label isimli

organizasyon tarafından, yaşları 13-19 arasında değişen

1843 gencin katılımıyla 2013’te gerçekleştirilen Zorbalık

araştırmasında, gençlerin %21’inin sıklıkla siber zorbalığa

maruz kaldıkları saptanmıştır. Aynı araştırma 2014’te

tekrarlandığında ise bu rakamın %22’ye ulaştığı

görülmüştür.

TÜRKİYE’DE SİBER ZORBALIK ARAŞTIRMALARI...

Türkiye’de yapılan çalışmalar siber zorbalığın gençler arasında

giderek yaygınlaştığını göstermektedir.

Hüseyin Serin’in 2012 yılında İstanbul ilindeki 74 ilköğretim

okulunun 5., 6., 7. ve 8. sınıflarında eğitim - öğretim gören 4291

öğrenci ile bu okullarda görevli 727 müdür/müdür yardımcısı ve 916

öğretmen ile yürüttüğü araştırma sonucunda, öğrencilerin %

26.52’sinin siber zorbalığa bir şekilde karıştığı görülmüştür.

TÜRKİYE’DE SİBER ZORBALIK ARAŞTIRMALARI...

• Araştırmada öğrencilerin % 9.42’sinin siber zorbalık

yaptıkları,

• % 11.79’unun siber mağdur oldukları ve

• % 5.31’inin ise hem siber zorba hem de siber mağdur

oldukları bulunmuştur.

TÜRKİYE’DE SİBER ZORBALIK...

• 2008’de, 12-19 yaş grubundan 135 kız,

134 erkek öğrenci katılımıyla

gerçekleştirilen bir başka araştırmada

kız öğrencilerin %10.4’ü,

erkek öğrencilerin ise %13.4’ü

‘siber zorbalık mağduru’

olarak kendilerini tanımlamışlardır (Arıcak vd. 2008).

• 2010’da yapılan bir araştırmaya göre erkek öğrencilerin kızlardan

daha fazla siber zorbalık yaptığı ve aynı şekilde siber zorbalığa

maruz kaldıkları görülmüştür (Erdur-Baker, 2010).

SİBER ZORBALIK NASIL ÖNLENEBİLİR?

Farkındalık Yaratma

Siber zorbalığın okulda öğretmenler, öğrenciler ve

aileler arasında açıkça tartışılabileceği ortamlar

hazırlanmalıdır.

Bu ortamlarda öğrencilerin siber zorbalık

deneyimlerini paylaşmalarına fırsat verilmeli, siber

zorbalığın olumsuz sonuçlarının ve önleme yollarının

tartışılması sağlanmalıdır.

SİBERZORBALIK NASIL ÖNLENİR?

Ortak Anlayış Geliştirme

Okullarda konuya yönelik ortak bir anlayış geliştirmek için

öğretmen-öğrenci-veli katılımıyla siber zorbalıkla mücadele

ilkelerinin belirlenmesi, bu ilkelere bağlı hareket edilmesi

gerekir.

Siber zorbalığı önlemeye ve azaltmaya yönelik kurallar ve yasal

önlemlere de açık bir şekilde yer verilmelidir.

Belirlenen kurallar siber zorbalığın faili ya da mağdurunun kim

olduğuna ya da cinsiyetine bakılmaksızın ve tolerans

gösterilmeden uygulanmalıdır.

SİBERZORBALIK NASIL ÖNLENİR?

Süpervizyon Aşaması

Okullarda ebeveynlerin teknoloji kullanımı

konusundaki bilgi ve becerilerini arttırmaya yönelik

eğitimler oluşturmak gerekir.

Bu eğitimler sayesinde öğrencilere, ebeveynlerinin

teknoloji hakkında bilgi sahibi oldukları ve gereksinim

duyduklarında ebeveynlerinden destek alabilecekleri

mesajını vermek hedeflenmelidir.

SİBERZORBALIK NASIL ÖNLENİR?

Program Geliştirme

Okulların zorbalıkla mücadele programı geliştirerek, bu

programın sınıflarda ders şeklinde uygulanması ve bu derslerde

öğrencilere siber zorbalığın hedefi olan ve olumsuz mesajlar alan

sınıf arkadaşlarını nasıl fark edebilecekleri öğretilmelidir.

Öğrencilere siber zorbalığa seyirci olmamaları, gözledikleri

zorbalığı yetişkinlere bildirmeleri ve zorbalara karşı tepki

göstermeleri öğretilmelidir.

Kaynaklar Arıcak, T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Sarıbeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N. ve Memmedov, C. (2008). Cyberbullying among Turkish

adolescents. CyberPsychology & Behavior, 11, 253-261.

Baştürk Akca, E., Sayımer, İ., Balaban Salı, J., Ergün Başak, B. (2014). Okulda Siber Zorbalığın Nedenleri, Türleri ve Medya Okuryazarlığı

Eğitiminin Önleyici Çalışmalardaki Yeri. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi (EJOIR), Cilt 2, Ağustos Özel Sayısı, 17-30

Kowalski, R. M., Limber, S. P. (2007). Electronic Bullying among Middle School Students, Journal of Adolescent Health. 4 (6), 22-30.

EU Kids Online Network (2011). Risks and Safety on the Internet – The Perspective of European Children.

Serin, H. ( 2012) “Ergenlerde Siber Zorbalık” . Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Schultze-Krumbholz, A., Scheithauer, H. (2009). Social-behavioral correlates of cyberbullying in a German student sample. Zeitschift für

Psychologie/Journal of Psychology, 217, 224-226.

Topcu, Ç., Erdur-Baker, Ö. ve Çapa-Aydın, Y. (2008). Examination of cyber bullying experiences among Turkish students from different school

types. CyberPsychology & Behavior, 11, 644-648.

Topcu, Ç., Yıldırım, A. ve Erdur-Baker, Ö. (2010, August). Turkish high school students’ perception of cyber bullying: A qualitative study. The

European Conference on Educational Research (ECER), Helsinki, Finland.

Vandebosch, H., Van Cleemput, K. (2009). Cyberbullying among youngsters: Profiles of bullies and victims. New Media & Society, 11, 1349-1371.

Ybarra, M. L., Diener-West, M., Leaf, P. J. (2007). Examining the overlap in Internet Harassment and School Bullying: Implications for School

Intervention. Journal of Adolescent Health, 41(6), 42-50.

Wolak, J., Ybarra, M. L., Mitchell, K., Finkelhor, D. (2007). Current Research Knowledge about Asolescent Victimization via the Internet.

Adolescent Medicine, 18, 325-341.,

The Annual Bullying Survey 2013. Ditch the Label.

http://www.ditchthelabel.org/downloads/Annual-Bullying-Survey-2013b.pdf

The Annual Bullying Survey 2014. Ditch the Label.

http://ditchthelabel.org/downloads/Ditch-the-Label-Annual-Bullying-Survey-2014.pdf

Yeni Medya, İnternet, Sosyal Ağlar ve Dijital Oyunlar https://yenimedya.wordpress.com/

Görseller Google’dan alınmıştır.