Yıllık Faaliyet Raporu · 2020-05-08 · Grafik 1.2.1 2010‑2019 Yılları Arasında Personel ... GELİŞMELER Grafik 2.1.2.1 Kısa Vadeli Faizler 17 Grafik 2.1.2.2 TCMB Fonlaması

2019

Yıllık Faaliyet Raporu

2019 Yıllık Faaliyet Raporu’nun bölüm ayraçlarında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından düzenlenen;

“Ekonomi ve Zanaat” temalı Uluslararası Fotoğraf Yarışmasında ödül alan:• Abhijit Banerjee’nin “Return Home”• Ertuğrul Baştan’ın “Keşanlı Kız”

“Ekonomi ve İnsan” temalı Uluslararası Fotoğraf Yarışmasında ödül alan:• Hardijanto Budiman’ın “Craftman 2”

isimli fotoğraflarına yer verilmiştir.

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI ANONİM ŞİRKETİ

Ticaret Sicil Numarası: 26918 Mayıs 2020 TarihliHissedarlar Genel Kuruluna SunulanSeksen Sekizinci Hesap Yılı HakkındaBanka Meclisince Hazırlanan2019 Yılı Yıllık Faaliyet RaporuAnkara2020

AdresTürkiye Cumhuriyet Merkez Bankasıİdare MerkeziHacı Bayram Mahallesiİstiklal Caddesi No: 1006050 Ulus Altındağ / Ankara

Telefon: (312) 507 50 00 Faks: (312) 507 56 40 Genel Ağ: http://www.tcmb.gov.trKEP Adresi: [email protected]

@Merkez_Bankasi (Türkçe) @CentralBank_TR (İngilizce) @TCMBBlog (Merkezin Güncesi)

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası




ISSN 1300‑4573ISBN (Basılı): 978‑605‑4911‑90‑5ISBN (Elektronik): 978‑605‑4911‑91‑2

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yıllık Faaliyet Raporu 2019

i


ii

1‑ Açılış ve toplantı başkanlığının oluşturulması.

2‑ Banka Meclisi ve Denetleme Kurulunun 2019 hesap yılına ait raporlarının ve kâr dağıtımı ile ilgili teklifin okunması ve görüşülmesi.

3‑ 2019 yılına ait bilanço, kâr ve zarar hesabı ile kâr dağıtımına ilişkin teklifin onaylanması.

4‑ Banka Meclisi üyelerinin ve Denetleme Kurulunun ibraları.

5‑ 1211 sayılı Bankamız Kanunu’nun muhtelif maddelerinde 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 7186 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler doğrultusunda Bankamız Esas Mukavelesi’nin 2, 3, 4, 5, 16, 19, 22/A, 24, 25, 26, 27, 29, 33, 37, 40, 41, 42, 43, 58 ve 60. maddelerinde değişiklik yapılması hususunun Bankamız Kanunu’nun 16. maddesi uyarınca Genel Kurulun onayına arzı.

6‑ Banka Meclisinde boşalan iki üyeliğe Türk Ticaret Kanunu’nun 363. maddesi gereğince Banka Meclisince seçilmiş bulunan üyelerin onaya arzı ve onaylanmama halinde ayrılan üyelerin süresini tamamlamak üzere seçim yapılması.

7‑ Banka Meclisinde boşalacak iki üyelik için seçim yapılması.

8‑ Denetleme Kurulunda boşalacak bir üyelik için seçim yapılması.

Gündem

ii


iii

Portre, E‑9 Emisyon Grubu1. Tertip 20 TL ve 50 TL kupürlerindeki ön yüz tasarımlarından alınmıştır.

iii


iv

Önsöz viii

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2019‑2021 Stratejik Planı x

2019 Yılına Genel Bakış xii

Sayılarla 2019 xvi

1. BÖLÜM GENEL BİLGİLER 1

1.1 Yönetim Birimleri 3

1.2 Kadro ve Personel Durumu 14

2. BÖLÜM FAALİYETLER VE ÖNEMLİ GELİŞMELER 15

2.1 Fiyat İstikrarı, Finansal İstikrar ve Para Politikası 16

2.2 Para Politikasının Operasyonel Çerçevesi 23

2.3 Finansal İstikrar Gelişmeleri ve Faaliyetler 31

2.4 Finansal Altyapı 34

2.5 Emisyon İşlemleri 38

2.6 Döviz Rezerv ve Risk Yönetimi 40

2.7 Kurumsal Risk Yönetimi Faaliyetleri 42

2.8 İletişim Faaliyetleri 44

2.9 Uluslararası İş Birliği ve Organizasyonlar 48

2.10 Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları 56

2.11 Eğitim Faaliyetleri 59

2.12 Kültür, Sanat ve Spor Faaliyetleri 64

2.13 Kurumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetleri 66

3. BÖLÜM FİNANSAL TABLOLAR 67

3.1 31.12.2019 Tarihli Bilanço 69

3.2 31.12.2019 ve 31.12.2018 Tarihli Bilançolar 71

3.3 2019 ve 2018 Hesap Dönemlerine Ait Kâr/Zarar Tabloları 73

3.4 Açıklamalar 74

3.5 Cari Bütçe Harcamalarına İlişkin Açıklamalar 94

3.6 TCMB’de Denetim ve Denetim Raporları 95

İçindekiler

iv


v

Grafikler

v

1. BÖLÜM GENEL BİLGİLER

Grafik 1.2.1 2010‑2019 Yılları Arasında Personel Sayısı 14

Grafik 1.2.2 Personelin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 14

Grafik 1.2.3 Personelin Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı 14

2. BÖLÜM FAALİYETLER VE ÖNEMLİ GELİŞMELER

Grafik 2.1.2.1 Kısa Vadeli Faizler 17

Grafik 2.1.2.2 TCMB Fonlaması 17

Grafik 2.1.2.3 Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı 18

Grafik 2.1.2.4 Getiri Eğrisi 18

Grafik 2.1.2.5 Gelişmekte Olan Ülkelere Portföy Akımları 19

Grafik 2.1.2.6 Kredilerin Yıllık Büyüme Hızları 19

Grafik 2.1.2.7 Enflasyon ve Hedefler 20

Grafik 2.1.2.8 Enflasyon Beklentileri 20

Grafik 2.1.2.9 Gayrisafi Yurt İçi Hasıla ve Nihai Yurt İçi Talep 21

Grafik 2.1.2.10 Cari İşlemler Dengesi 21

Grafik 2.1.2.11 Reel Efektif Döviz Kuru 22

Grafik 2.1.2.12 İşsizlik Oranları ve İşgücüne Katılım Oranı 22

Grafik 2.2.3.1 Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları 27

Grafik 2.2.3.2 Yabancı Para Zorunlu Karşılık Oranları 27

Grafik 2.2.3.3 ROM Döviz İmkân Kullanımı 28

Grafik 2.2.3.4 ROM Altın İmkân Kullanımı 28

Grafik 2.2.3.5 ROM Döviz ve Altın Tutarı 28

Grafik 2.2.3.6 Yabancı Para Zorunlu Karşılık Tutarı 28

Grafik 2.4.1.1 TCMB Ödeme Sistemlerinde Gerçekleşen Toplam Ödeme Tutarı 34

Grafik 2.4.1.2 TCMB Ödeme Sistemlerinden Geçen Toplam Mesaj Adedi 34

Grafik 2.5.1 Emisyon Hacmi ve Dolaşımdaki Banknot Sayısı 38

Grafik 2.5.2 Kupür Bazında Dolaşımdaki Banknotlar 38

Grafik 2.5.3 Yıllık Ortalama Emisyon Hacminin GSYİH’ye Oranı 39

Grafik 2.6.1 2001‑2019 Yılları TCMB Döviz ve Altın Rezervleri 41

Grafik 2.6.2 2019 Yılı TCMB Döviz ve Altın Rezervleri 41

Grafik 2.11.1.1 TCMB Personeline Yönelik Banka İçi Eğitimlerin Konu Dağılımı 59

Grafik 2.11.2.1 İMB Uluslararası Eğitim Programlarına Katılımın Dağılımı 62

Grafik 2.11.2.2 İMB Uluslararası Eğitim Programlarına Diğer Ülkelerden Katılımın Bölgesel Dağılımı 62

Grafik 2.11.3.1 TCMB Personeline Yönelik Banka Dışı Eğitim Etkinlikleri 63

Grafik 2.11.3.2 Lisansüstü Eğitime Devam Eden TCMB Personeli 63


vi

2. BÖLÜM FAALİYETLER VE ÖNEMLİ GELİŞMELER 24

Tablo 2.2.3.1 Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları 26

Tablo 2.2.3.2 Yabancı Para Zorunlu Karşılık Oranları 27

Tablo 2.2.5.1 Kredi Kartı Azami Akdi ve Gecikme Faiz Oranları 30

Tablo 2.5.1 31.12.2019 Tarihinde Tedavülde Bulunan Banknotlar 38

Tablo 2.8.4.1 2019 Yılında Düzenlenen Toplantılar 47

3. BÖLÜM FİNANSAL TABLOLAR 61

Tablo 3.4.2.1.1 Altın 79

Tablo 3.4.2.2.1 Yabancı Para Banknotlar 80

Tablo 3.4.2.3.1 Yurt Dışı Bankalar (Aktif) 80

Tablo 3.4.2.3.2 Yurt Dışı Bankalar (Pasif) 80

Tablo 3.4.2.4.1 IMF Üyeliğinden Doğan Bakiyeler 81

Tablo 3.4.2.5.1 Menkul Kıymetler 81

Tablo 3.4.2.6.1 Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar/Borçlar 82

Tablo 3.4.2.7.1 Yurt İçi Bankalar 82

Tablo 3.4.2.8.1 Krediler ve Takipteki Alacaklar (TL) 83

Tablo 3.4.2.9.1 İştirakler 84

Tablo 3.4.2.9.2 İştirakler Hareket Tablosu 84

Tablo 3.4.2.10.1 Duran Varlık Hareket Tablosu 84

Tablo 3.4.2.11.1 Diğer Aktifler 85

Tablo 3.4.2.12.1 Tedavüldeki Banknotlar 85

Tablo 3.4.2.13.1 Mevduat 86

Tablo 3.4.2.14.1 Ödenecek Vergiler 87

Tablo 3.4.2.14.2 Geçici Farklar ve Ertelenmiş Vergi Varlığı / Yükümlülüğü 87

Tablo 3.4.2.14.3 Ertelenmiş Vergi Varlığı / Yükümlülüğü Hareketi 88

Tablo 3.4.2.15.1 Karşılıklar 88

Tablo 3.4.2.15.2 Emekli İkramiyesi ve Kıdem Tazminatı Yükümlülüğü Hareketi 89

Tablo 3.4.2.16.1 Sermaye ve İhtiyat Akçesi 89

Tablo 3.4.2.16.2 Hissedar Bilgileri 90

Tablo 3.4.2.17.1 Değerleme 90

Tablo 3.4.2.18.1 Diğer Pasifler 91

Tablo 3.4.2.20.1 Kâr / Zarar Tablosu 92

Tablo 3.4.2.21.1 Kâr Dağıtımı 93

Tablo 3.5.1 Harcama Dağılımı 94

Tablolar

vi


vii

Kısaltmalar

vii

AB Avrupa BirliğiAÇMDP Akademik Çalışmalar için Mali Destek

ProgramıAPİ Açık Piyasa İşlemleriBCBS Basel Bankacılık Denetim KomitesiBDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme

KurumuBES Bilgi Edinme SistemiBIS Uluslararası Ödemeler BankasıBİST Borsa İstanbul A.Ş.BKM Bankalararası Kart Merkezi A.Ş.BoE Bank of EnglandBPP Bankalararası Para PiyasasıBPS Banknot İnceleme SistemleriCBCDG Merkez Bankaları Kalpazanlığı

Caydırma GrubuCİMER T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim MerkeziCPMI Ödemeler ve Piyasa Altyapıları

KomitesiDB Dünya BankasıDİBS Devlet İç Borçlanma SenediEVDS Elektronik Veri Dağıtım SistemiFİKKO Finansal İstikrar ve Kalkınma KomitesiFinTek Finansal TeknolojilerFSB Finansal İstikrar KuruluFSB MENA FSB Orta Doğu ve Kuzey Afrika

Bölgesel Danışma GrubuGıda Komitesi Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları

İzleme ve Değerlendirme KomitesiGOÜ Gelişmekte Olan ÜlkelerGSYİH Gayrisafi Yurt İçi HasılaGUD Gerçeğe Uygun DeğerIFC Irving Fisher Merkez Bankası

İstatistikleri KomitesiIILM Uluslararası İslami Likidite Yönetimi

Şirketi

IMF Uluslararası Para FonuIMSG CPMI‑IOSCO Uygulamayı İzleme

Yönlendirme GrubuIOSCO Uluslararası Menkul Kıymet

Komisyonları ÖrgütüİİT İslam İşbirliği TeşkilatıİMB İstanbul Merkez Bankacılığı Araştırma

ve Eğitim Merkezi Genel MüdürlüğüKMPD Konsinye Madeni Para DepolarıMKT Merkezi Karşı TarafMONY Merkezi Olmayan Nakit YönetimiMPTS Mastercard Payment Transaction

Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş.PFMI Finansal Piyasa Altyapılarına İlişkin

PrensiplerPPK Para Politikası KuruluRESİM Reel Sektöre İktisadi MercekROM Rezerv Opsiyonu MekanizmasıRTGS Gerçek Zamanlı Brüt MutabakatSYR Sermaye Yeterlilik RasyosuTakasbank İstanbul Takas ve Saklama Bankası

A.Ş.TBMM Türkiye Büyük Millet MeclisiTCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez BankasıTGA Tahsili Gecikmiş AlacaklarTL Türk LirasıTSPB Türkiye Sermaye Piyasaları BirliğiTTK Türk Ticaret KanunuTÜİK Türkiye İstatistik KurumuUYAP Ulusal Yargı Ağı Bilişim SistemiVİOP Vadeli işlem ve Opsiyon PiyasasıVUK Vergi Usul KanunuYP Yabancı ParaYTH Yurtiçi Takas ve Hesaplaşma Sistemi


viii

Önsöz

Murat UysalBaşkan


ix

İktisadi faaliyet, 2018 yılı ikinci yarısındaki yavaşlamanın ardından, 2019 yılında politika adımlarının ve alınan tedbirlerin desteğiyle yılın ilk çeyreğinden başlayarak ılımlı bir toparlanma eğilimine girmiştir. Dış talepteki yavaşlamaya rağmen rekabet gücü kazanımlarıyla mal ve hizmet ihracatı gücünü koruyarak büyümeyi desteklemeye devam etmiştir. Diğer taraftan, yurt içi talebin ılımlı seyri ve reel kur seviyesi de ithalatı sınırlamıştır. Bu görünüm altında cari işlemler dengesi belirgin bir iyileşme kaydederek 2002 yılından itibaren ilk kez pozitif değer almıştır. Böylelikle dış finansman ihtiyacı azalırken, reel kesim borç eritme sürecine girmiştir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) da fiyat istikrarını sağlama ve finansal istikrarı destekleme amaçları doğrultusunda politika araçlarını uygun bir kompozisyonla ve öngörülebilirliği destekleyecek şekilde kullanarak bu sürece katkıda bulunmuştur.

Döviz kuru gelişmeleri ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmaya bağlı olarak 2018 yılı sonunda yüzde 20,3 oranında gerçekleşen tüketici enflasyonu, uygulanan politikalar sonucunda 2019 yılında 8,5 puan gerileyerek yılı yüzde 11,8 düzeyinde tamamlamıştır. 2019 yılında Türk lirasındaki değer kaybının birikimli etkilerinin zayıflaması enflasyona düşüş yönlü en büyük katkıyı verirken, ılımlı seyreden talep koşulları ve ithalat fiyatları da enflasyondaki düşüşü desteklemiştir. Diğer taraftan, reel birim iş gücü maliyetleri ile vergi ve yönetilen fiyat ayarlamalarının 2019 yılı enflasyonundaki düşüşü sınırladığı görülmüştür. Yıl boyunca enflasyon beklentileri ve fiyatlama davranışlarında gözlenen iyileşmeye bağlı olarak enflasyonun ana eğiliminde de kayda değer bir iyileşme gözlenmiştir.

2019 yılında politika duruşu, enflasyondaki düşüş sürecinin devamını sağlayacak şekilde belirlenirken, finansal istikrara yönelik makro ihtiyati araçlar da etkin bir şekilde kullanılmıştır. Enflasyonu düşürmeye odaklı sıkı para politikası duruşu ile güçlü politika koordinasyonu neticesinde Türk lirasında istikrar sağlanmıştır. Böylelikle, birikimli döviz kuru etkilerinin azalması ve iç talebin ılımlı seyri ile enflasyon dinamiklerinde belirgin bir iyileşme sağlanmıştır. Enflasyon görünümündeki iyileşmeyle birlikte Temmuz ayından başlayarak politika faizi 2019 yılı sonunda yüzde 12 seviyesine düşürülmüştür.

TCMB, finansal istikrarı desteklemek amacıyla 2019 yılında politika faizi ve likidite politikaları dışında sahip olduğu araç setini genişleterek kullanmayı sürdürmüştür. Bu kapsamda, zorunlu karşılıkların temel politika aracının yanında finansal istikrarı destekleyici, döngü karşıtı makro ihtiyati bir araç olarak daha esnek ve etkin kullanılmasına yönelik düzenlemeler yapılmıştır.

2019 yılında uygulanan politikaların etkinliğini güçlendirerek fiyat ve finansal istikrara yönelik farkındalığı artırmak amacıyla TCMB, iletişim kanallarını aktif şekilde kullanmaya devam etmiştir. Bu kapsamda, başta TCMB’nin genel ağ sitesi olmak üzere tüm platformlar iletişim politikası kapsamında etkin olarak kullanılmıştır. Ayrıca, hem sektör temsilcileriyle hem de yerli ve yabancı yatırımcı ve analistlerle düzenli olarak görüşmeler gerçekleştirilerek uygulanan politikaların daha geniş kesimlere ulaştırılması sağlanmıştır.

Kanunla kendisine verilen görevler çerçevesinde fiyat istikrarını sağlayarak ve finansal istikrarı destekleyerek toplumsal refaha katkı sağlama misyonuyla hareket eden TCMB; bağımsızlığı, güvenilirliği, güçlü organizasyon yapısı, yetkin insan kaynağı, yenilikçi yaklaşımı, etkin iletişimi ve üstün teknolojik altyapısıyla dünyanın önde gelen merkez bankaları arasında yer alma vizyonuyla Türkiye ekonomisinin dengeli ve sürdürülebilir büyüme sürecini desteklemektedir. Yeni Ekonomik Programın oluşturulması sürecinde Hükûmet ile varılan mutabakatla uyumlu olarak, 2020‑2022 dönemi için enflasyonun 2022’ye doğru yüzde 5 düzeyine yakınsaması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda TCMB, bu hedefe ulaşmak için elindeki tüm politika araçlarını etkin şekilde kullanmaya devam edecektir.


x

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2019-2021 Stratejik Planı

VİZYONUMUZVizyonumuz; bağımsızlık, güvenilirlik, etkili organizasyon, yetkin insan kaynağı, yenilikçi yaklaşım, etkin iletişim ve üstün teknolojik altyapı anlayışıyla dünyanın önde gelen merkez bankaları arasında yer almaktır.

ODAK ALANLARIMIZ1. Araştırma ve İletişim

2. Operasyonel Yapı

3. Teknoloji ve Altyapı

4. İnsan Kaynağı

5. Kurumsal Kültür

MİSYONUMUZAna hedefimiz fiyat istikrarını sağlayarak ve finansal istikrarı destekleyerek toplumsal refaha katkıda bulunmaktır.


xixi

TCMB’nin vizyon ve misyonu doğrultusunda ulaşmak istediği hedefleri gösteren beş odak alanı bulunmaktadır.

Bankamızın 5 Odak Alanı

ARAŞTIRMAVE

İLETİŞİM

1 2

OPERASYONELYAPI

3

TEKNOLOjİVE

ALTYAPI

4

İNSANKAYNAğI

5

KURUMSALKÜLTÜR

• Araştırma ve Analiz Yetkinliği

• İletişim ve Eş Güdüm

• İş Süreçleri

• Organizasyon

• Teknoloji

• Altyapı

• Siber Güvenlik

• Yetenek Kazanımı

• Yetkinlik Yönetimi

• Performans Yönetimi

• İnsan Kaynağı Analitiği

• Birlikte Çalışma Kültürü

• Çalışan Yaklaşımı

• Çalışan Motivasyonu

• Kurumsal Aidiyet


xii

TCMB, fiyat istikrarını sağlama ve finansal istikrarı destekleme amaçları doğrultusunda para politikası ve likidite araçlarını uygun bir bileşimle ve öngörülebilirliği destekleyecek şekilde kullanmaya devam etmiştir.

• TCMB, politika faiz oranı olarak bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını kullanmaktadır. Bu kapsamda enflasyon görünümündeki iyileşmeye bağlı olarak Temmuz, Eylül, Ekim ve Aralık aylarında gerçekleştirilen güçlü faiz indirimleriyle politika faiz oranı yıl sonu itibarıyla yüzde 12 seviyesine gerilemiştir.

• TCMB swap imkânları, yıl içinde yaşanan gelişmeler neticesinde bankalarca yoğun bir şekilde kullanılmış, sistemin fonlama ihtiyacının önemli bir kısmı TCMB taraflı swap imkânları ile karşılanmış ve büyük ölçüde bir hafta vadeli repo ihalelerini kapsayan net Açık Piyasa İşlemleri (APİ) fonlaması gerilemiştir.

• Ağustos ayında TCMB bünyesinde, kotasyon yöntemiyle ve 1 hafta vadeli olarak gerçekleştirilmekte olan döviz karşılığı Türk lirası swap işlemlerinin geleneksel ihale (çoklu fiyat) yöntemiyle 1, 3 ve 6 ay vadeli olarak da gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.

• Yurt içi altın tasarruflarının finansal sisteme kazandırılması amacıyla çeşitli adımlar atılmaya devam edilmiştir. Bankaların likidite yönetimindeki etkinliğinin artırılması ve altın cinsi tasarrufların finansal sisteme dâhil edilmesine katkı sağlamak amacıyla Mayıs ayında alım yönlü Türk Lirası Karşılığı Altın Swap Piyasası; Ekim ayında ise alım ve satım yönlü Döviz Karşılığı Altın Swap Piyasası açılmıştır.

• TCMB, para politikası duruşunu enflasyondaki düşüş sürecinin devamını sağlayacak şekilde belirlemiş, finansal istikrara yönelik olarak zorunlu karşılıklar (ZK) gibi makro ihtiyati araçları da etkin bir şekilde kullanmıştır. Zorunlu karşılıkların temel para politikası aracını destekleyici, döngü karşıtı makro ihtiyati bir araç olarak daha esnek ve etkin kullanılmasına yönelik bazı değişiklikler yapılmıştır.

• Temmuz ayında TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklikle, zorunlu karşılık uygulamasında bankaların sadece yükümlülüklerinin değil, bilanço içi ve dışı uygun görülen kalemlerinin de esas alınabilmesi mümkün hale gelmiştir.

• Ağustos ayında, Türk lirası (TL) zorunlu karşılık oranları ve Türk lirası cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara ödenecek faiz/nema oranı, Türk lirası cinsi nakdi kredilerin yıllık büyüme oranları ile ilişkilendirilmiştir.

• Aralık ayında, kredi arzının tüketimden ziyade, üretim odaklı sektörlere yönlendirilmesini teşvik ederek finansal istikrarı desteklemek amacıyla zorunlu karşılık düzenlemesinde değişiklik yapılmıştır. Böylece üretim ve yatırımla ilişkisi kuvvetli olan uzun vadeli ticari krediler ile ithalatla ilişkisi zayıf olan uzun vadeli konut kredilerinin teşvik edilmesi amaçlanmıştır.

• Aralık ayında, yabancı para mevduat/katılım fonu (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu hariç) ile müstakrizlerin fonlarına uygulanan zorunlu karşılık oranları TL cinsi nakdi kredilerin reel büyüme oranları ile ilişkilendirilmiştir.

FİYAT İSTİKRARINA ODAKLANMA VE FİNANSAL

İSTİKRARA KATKI

2019 Yılına Genel Bakış


xiii

TCMB, 2019 yılında yalın, etkin ve çift yönlü bir iletişim politikası yürütmüştür.

• TCMB çalışanlarının görüşlerini kamuoyu ile paylaşabilmeleri, tartışmaya açmaları ve ekonomi gündemine zamanlı katkıda bulunabilmeleri amacıyla açılmış olan “Merkezin Güncesi” isimli kurumsal blog sayfasında 19 yeni analiz yayımlanmıştır.

• Fiyat istikrarının önemi konusunda farkındalık oluşturmak ve farklı paydaşlara ekonomi eğitimi vermek üzere başlatılan “Herkes İçin Ekonomi” girişimi sürdürülmüş, yurt geneline yayılması için “Herkes İçin Ekonomi Anadolu’da” projesi kapsamında etkinliklere devam edilmiştir. Proje çerçevesinde, 19‑22 Şubat 2019 tarihleri arasında Eskişehir’de, 3 Mayıs 2019 tarihinde İzmit’te ve 5‑6 Kasım 2019 tarihlerinde Amasya’da etkinlikler gerçekleştirilmiştir.

• Önceden belirlenen takvim çerçevesinde yerli ve yabancı yatırımcı kuruluşlar ve kredi derecelendirme kuruluşlarından analistler, stratejistler, ekonomistler ve portföy yöneticileri ile teknik içerikli toplantılar ve telekonferanslar düzenlenmiştir. Yapılan 57 toplantıda toplam 283 kuruluş ve 418 kişi ile görüşme sağlanmıştır.

• Reel sektör ile iletişimi güçlendirmek ve TCMB politikalarını kamuoyuna daha iyi anlatmak amacıyla Başkan Murat Uysal, Ankara Sanayi Odası Meclis Toplantısı’nda “Ekonomik Görünüm ve Merkez Bankasının Reel Sektör Çalışmaları” başlıklı; İstanbul Sanayi Odası Meclis Toplantısı’nda ise “Dış Denge, Sürdürülebilir Büyüme ve Fiyat İstikrarı” başlıklı konuşmalar yapmıştır.

• Türkiye ekonomisinin yapısal unsurlarını incelemek ve reel sektörü yakından takip etmek amacıyla 906’sı imalat sanayii, 518’i toptan ve perakende ticaret firması olmak üzere toplam 1.919 firma ile yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiş ve ilk elden bilgi alınmıştır.

• Sekretarya hizmetleri TCMB tarafından yerine getirilen Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesinin (Gıda Komitesi) kararları çerçevesinde atılan yapısal ve konjonktürel adımlar, fiyat istikrarı bakış açısını merkeze alarak kurumlar arası iş birliği ile tasarlanmaya devam edilmiştir. Bu kapsamda, Gıda Komitesi yıl içerisinde 7 defa toplanmıştır.

YALIN, ETKİN VE ÇİFT YÖNLÜ

İLETİŞİM


xiv

TCMB, teknoloji ve otomasyondan tüm iş süreçlerinde yoğun ve etkin bir şekilde yararlanmaya devam etmiştir.

• Bankanın temel işlevleri ve temel ekonomik kavramlar hakkında farkındalığın artırılması amacıyla hazırlanan video, kitapçık, infografik ve testler gibi içeriklerin yer aldığı Herkes İçin Ekonomi mikrositesi tasarımı Haziran’da yenilenmiştir.

• Banka tarihi, para basım süreçleri, halihazırda tedavüldeki ve geçmişte tedavül etmiş emisyon gruplarını tanıtmayı ve sanat koleksiyonunu sergilemeyi amaçlayan Sanal Müze Genel Ağ sitesinin tasarımı ve içerik planı Şubat’ta yenilenmiştir. Aralık ayında ise sitenin İngilizce versiyonu yayına alınmıştır.

• Finansal Teknolojiler (FinTek) alanındaki gelişmelere ülkemizin ihtiyaçları ve stratejisi doğrultusunda yön verilmesi amacıyla araştırma ve iş birliği faaliyetlerinin yürütülmesi ve ödeme sistemleri, ödeme hizmetleri ve finansal teknolojiler alanındaki gelişmelerin yakından takip edilerek sektörün ihtiyaçlarının anlaşılması ve güçlü bir ekosistem oluşmasına katkıda bulunulmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır.

• Kredi ve mevduat faiz oranlarının UYAP’a entegrasyonu, T.C. Adalet Bakanlığı ile yürütülen ortak çalışmalarla tamamlanmıştır. Bu proje ile çeşitli bankacılık verileri, UYAP platformundan sorgulanabilir hale getirilmiş ve mahkeme dava süreçlerinde gereksinim duyulan verilere erişim hızlandırılmıştır.

• Karar alma süreçlerine destek olabilecek nitelikte birçok veri seti, Büyük Veri Platformuna alınmış ve kullanıma başlanmıştır.

• Döviz piyasalarındaki dinamikleri ve gerçek ve tüzel kişilerin döviz pozisyonunu etkileyen faktörleri izleyebilmek amacıyla, gün içi yüksek frekanslı veri platformları oluşturulmuştur.

• Türk Lirası ve döviz piyasaları alanında oluşturulan yeni araçlara yönelik yazılım çözümleri ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığının talepleri doğrultusunda geliştirilen yeni kıymet ihraç modelleri için yazılımlar zamanlıca ve başarıyla geliştirilerek kullanıma sunulmuştur.

TEKNOLOjİYİ DAHA YOğUN VE

ETKİN KULLANMA

2019 Yılına Genel Bakış


xv

TCMB, görev alanı dâhilindeki ekonomi politikalarının üretilmesinde ve uygulanmasında ulusal ve uluslararası paydaşlarla eş güdüm içinde çalışmaya devam etmiştir.

• Yurt içinde çeşitli ulusal platformlarda aktif olarak yer alınmıştır.

• Uluslararası konferanslar ve toplantılar düzenlenmiş ve bölgesel iş birliği faaliyetlerine önem verilmiştir.

• TCMB’nin ikili iş birliği stratejisi kapsamında, 33 paydaş merkez bankası ile yurt içi ve yurt dışında 52 adedi çalışma ziyareti olmak üzere toplam 68 faaliyet gerçekleştirilmiştir.

• İmzalanan 1 yeni mutabakat zaptı ile TCMB’nin resmi iş birliği içinde olduğu merkez bankası sayısı 32’ye ulaşmış, böylelikle uluslararası iş birliği ağının kapsamı genişletilmiştir.

• İstanbul Merkez Bankacılığı Araştırma ve Eğitim Merkezi Genel Müdürlüğü (İMB) tarafından 2019 yılında ilk kez; İslami bankacılık ve finansta risk yönetimi, İslami finansal kuruluşlarda stres testi, merkez bankaları için İslami bankacılık ve finans, merkez bankalarında organizasyonel dönüşüm, merkez bankalarında finansal risk yönetimine kapsayıcı yaklaşım konularında uluslararası eğitim programları gerçekleştirilmiştir.

• İMB tarafından bu yıl ilk kez ülkemizde faaliyet gösteren bankalar ve finans kurumları çalışanlarına yönelik olarak ulusal düzeyde finans sektörü eğitimleri verilmiştir.

TCMB, sosyal sorumluluğa ve duyarlılığa sahip olarak, kültür, sanat ve spor faaliyetlerinde yer almaya devam etmiştir.

• TCMB Sanat Koleksiyonu’nda yer alan seçkin eserlerle; 27 Mart‑30 Temmuz 2019 tarihleri arasında Antalya’da, 27 Haziran‑30 Eylül 2019 tarihleri arasında Ankara’da ve 18 Kasım‑20 Aralık 2019 tarihleri arasında Amasya’da sergiler açılmıştır.

• Sosyal sorumluluk faaliyetlerinde yer alınmış, bağış ve yardımlar ile akademik çalışmalara katkıda bulunmaya devam edilmiştir.

• İç iletişim kapsamında, çalışanlar arasında iletişimi ve motivasyonu artırmak amacıyla tiyatro etkinlikleri, doğa yürüyüşleri ve fotoğraf yarışması düzenlenmiştir.

• Sportif etkinlikler kapsamında çeşitli spor branşlarında yurt içinde ve yurt dışında turnuvalar düzenlenmiş ve diğer kuruluşlar tarafından düzenlenen turnuvalara katılım sağlanmıştır.

• Kurumsal aidiyet duygusunun geliştirilmesi, sanatın ve sanatçının desteklenmesi ve iç iletişimin güçlendirilmesi amacıyla TCMB çalışanların katılımıyla 22 Kasım‑25 Aralık 2019 tarihleri arasında “Sonbahar‑Kış” temalı fotoğraf yarışması düzenlenmiştir.

• Türkiye genelinde yürütülen “Geleceğe Nefes” projesi kapsamında 11 Kasım 2019 tarihinde 81 ilde aynı anda gerçekleştirilen fidan dikim etkinliğinde, TCMB çalışanlarının katılımıyla 1.200’ü aşkın fidan dikilmiştir.

ULUSAL VE ULUSLARARASI PAYDAŞLARLA

EŞ GÜDÜM

KÜLTÜREL, SANATSAL VE SOSYAL

DUYARLILIğA SAHİP OLMA


xvixvi

3.874Çalışan Sayısı

153,4 milyar TLEmisyon Hacmi

2,1 milyar adet Dolaşımdaki Banknot Sayısı

Sayılarla 2019

73 trilyon TLTCMB Ödeme Sistemlerinden Geçen Toplam Ödeme Tutarı

1İmzalanan Mutabakat Zaptı

Sayısı

1.919Reel Sektör Çalışmaları

Kapsamında Görüşülen Firma Sayısı

%25,7Altın Varlıklarının Rezervler

İçindeki Payı

556 tonAltın Mevcutları

22,7 milyar ABD dolarıReeskont Kredilerinin TCMB

Net Döviz Rezervlerine Katkısı


xviixvii

19Merkezin Güncesi’nde

Yayınlanan Yeni Analiz Sayısı

36Mali Destek Verilen Akademik

Program Sayısı

5.131TCMB Tarafından Düzenlenen

Eğitim Etkinliklerine Katılan Kişi Sayısı

418Toplantı Yapılan Yatırımcı,

Analist ve Ekonomist Sayısı

559Banka Tanıtımı /Staj

Programlarına Katılan Öğrenci Sayısı

1.500“Üniversite Buluşmaları”na

Katılan Öğrenci SayısıBasın Duyurusu

52 112Eğitim Bursundan Yararlanan

Öğrenci Sayısı

674İMB Uluslararası Eğitim

Programları Katılımcı Sayısı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yıllık Faaliyet Raporu 2019 1. Bölüm Genel Bilgiler

1

1. BÖLÜM GENEL BİLGİLER

Fotoğraf: Abhijit Banerjee “Return Home”

1. Bölüm Genel Bilgiler Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yıllık Faaliyet Raporu 2019

2

TCMB, 30 Haziran 1930 tarihinde anonim şirket statüsünde kurulmuş ve 3 Ekim 1931 tarihinde Ankara’da faaliyetlerine başlamıştır.

TCMB’nin sermayesi 25.000 Türk lirası olup, hisseleri (A), (B), (C) ve (D) sınıflarına ayrılmıştır. (A) sınıfı hisse senetleri, TCMB sermayesinin yüzde 51’inden aşağı düşmemek koşuluyla Hazineye aittir. (B) sınıfı hisse senetleri, Türkiye’de faaliyette bulunan millî bankalara, (C) sınıfı hisse senetleri, millî bankalar dışında kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere, (D) sınıfı hisse senetleri ise Türk ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığını haiz tüzel ve gerçek kişilere tahsis edilmiştir. 2019 yılı sonu itibarıyla, toplam hisseler içinde; (A) sınıfı hisselerin payı yüzde 55,12, (B) sınıfı hisselerin payı yüzde 25,74, (C) sınıfı hisselerin payı yüzde 0,02 ve (D) sınıfı hisselerin payı ise yüzde 19,12’dir.

Türkiye’de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne ait olan para basma yetkisi TBMM tarafından süresiz olarak TCMB’ye devredilmiştir. Bu doğrultuda, ülkemizde banknot basma ve ihraç imtiyazı tek elden TCMB’ye aittir.

25 Nisan 2001 tarihinde 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklik ile TCMB’nin temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olarak belirlenmiştir. TCMB’ye, bu amaca yönelik para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan belirleme yetkisi verilmiştir. Bu çerçevede TCMB araç bağımsızlığına sahiptir. Diğer yandan TCMB, finansal sistemde istikrarı sağlayıcı, para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almaktadır. Bununla birlikte TCMB, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla hükûmetin büyüme ve istihdam politikalarını desteklemekle görevlendirilmiştir.

2019 yılı sonu itibarıyla, yurt içinde 17 Genel Müdürlüğü ve çeşitli illerde faaliyet gösteren 21 Şubesi; T.C. Dışişleri Bakanlığı yurt dışı teşkilatının Frankfurt, Londra, New York, Washington, Pekin, Tokyo, Doha ve Kuala Lumpur’daki temsilcilikleri bünyesinde ekonomi müşavirlikleri ve ataşelikleri bulunan TCMB, toplam 3.874 personeli ile dünyadaki ve ülkemizdeki gelişmeleri yakından izleyerek sürekli yenilenen dinamik bir yapı içinde politikalarını uygulamakta ve 1211 sayılı TCMB Kanunu ile kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmektedir.


3

1.1.1 Banka Meclisi

1.1 Yönetim Birimleri

Murat UysalBaşkan

Mehmet Vehbi ÇıtakÜye

Prof.Dr. Nurullah GençÜye

Prof.Dr. Başak Tanınmış YücememişÜye

Ömer DumanÜye

Mehmet AktaşÜye

Derya YücelÜye


4

Banka Meclisi, Başkan ile Genel Kurul tarafından seçilen altı üyeden oluşmaktadır. Banka Meclisi üyelerinin görev süresi üç yıldır ve her yıl üçte biri yenilenmektedir. Başkan, Banka Meclisinin de başkanıdır. Toplantılar, Başkan’ın çağrısı ile ayda en az bir defa olmak üzere yapılmaktadır. Banka Meclisi, üyelerin en az üçte ikisinin katılımıyla toplanmakta ve mevcut üyelerin çoğunluğu ile karar almaktadır.

Para politikası stratejisi ve enflasyon hedefi doğrultusunda uygulanabilecek para politikasına ve kullanılabilecek para politikası araçlarına ilişkin kararların alınması; tedavüldeki banknotlara ilişkin konularda düzenleme yapılması ve karar alınması; açık piyasa ve döviz‑efektif işlemlerine, reeskont ve avans işlemleri ile reeskont ve avans faiz oranlarına, zorunlu karşılıklara ve ülke altın ve döviz rezervlerinin yönetimine ilişkin usul ve esasların tespiti ile gerekli düzenlemelerin yapılması; TCMB’nin bütçesinin, yıllık faaliyet raporunun, bilanço, kâr ve zarar hesaplarının ve Genel Kurul gündeminin hazırlanması; TCMB’nin idare, teşkilat ve hizmetleri ile personeline ilişkin olarak hazırlanan düzenlemelerin ve kadroların onaylanması Banka Meclisinin görev ve yetkileri arasındadır.

Banka Meclisi 2019 yılında 17 toplantı yapmış, 133 adet karar almıştır.

Banka Meclisi üyelerinden Sabri Orman ile Fatih Güldamlasıoğlu’nun Banka Meclisindeki görev süreleri 30 Nisan 2019 tarihi bitiminde sona ermiştir. Bu doğrultuda 15 Mart 2019 tarihinde yapılan TCMB Olağan Genel Kurul Toplantısında; Banka Meclisi üyeliklerine, 1 Mayıs 2019 tarihinden 30 Nisan 2022 tarihi bitimine kadar üç yıl süreyle görev yapmak üzere Hayrettin Demircan ve Ahmet Keçeci seçilmişlerdir.

Adı geçenlerin görevlerine başlamamaları nedeniyle açık bulunan Banka Meclisi üyeliklerine, ilk toplanacak Genel Kurulun tasviplerine arz edilmek üzere, Banka Meclisince Mehmet Aktaş ile Başak Tanınmış Yücememiş seçilmişlerdir.

31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla Banka Meclisi, Başkan Murat Uysal ve üyeler; Mehmet Vehbi Çıtak, Nurullah Genç, Ömer Duman, Derya Yücel, Başak Tanınmış Yücememiş ve Mehmet Aktaş’tan oluşmaktadır.


5

1.1.2 Para Politikası Kurulu

Dr. Emrah ŞenerÜye

Murat ÇetinkayaÜye

Dr. Uğur Namık KüçükÜye

Dr. Oğuzhan ÖzbaşÜye

Ömer DumanÜye

Prof.Dr. Abdullah YavaşÜye

Murat UysalBaşkan


6

Para Politikası Kurulu (PPK), Başkan’ın başkanlığında, Başkan Yardımcıları, Banka Meclisi tarafından kendi üyeleri arasından seçilen bir üye ve Başkan’ın önerisi üzerine atanan bir kişiden oluşmaktadır.

PPK, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası ilke ve stratejilerinin belirlenmesi; para politikası stratejisi çerçevesinde hükûmet ile birlikte enflasyon hedefinin belirlenmesi; para politikası hedefleri ve uygulamaları konusunda belirli dönemler itibarıyla raporlar hazırlayarak, hükûmetin ve belirleyeceği esaslar doğrultusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi; hükûmetle birlikte Türk lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirlerin alınması ve yabancı paralar ile altın karşısındaki değerini tespit etmeye yönelik kur rejiminin belirlenmesi ile görevli ve yetkilidir.

2019 yılında PPK tarafından 8 toplantı yapılmış, PPK tarafından alınan kararlar TCMB Genel Ağ sitesinde yayımlanmıştır.

31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla PPK, Başkan Murat Uysal ve üyeler; Başkan Yardımcıları Emrah Şener, Uğur Namık Küçük, Murat Çetinkaya, Oğuzhan Özbaş ile Banka Meclisi üyesi Ömer Duman ve atanan üye Abdullah Yavaş’tan oluşmaktadır.


7

1.1.3 Denetleme Kurulu

Doç.Dr. Mehmet BabacanÜye

Mehmet KayaÜye

Mehmet Murat ÖzdilÜye

Hayrettin KurtÜye


8

Denetleme Kurulu, Genel Kurul tarafından seçilen dört üyeden oluşmaktadır. Üyelerin görev süresi iki yıldır.

Denetleme Kurulu, TCMB’nin bütün işlem ve hesaplarını denetlemekle görevlidir. Kurul, değerlendirmelerini yazılı olarak Banka Meclisine bildirmekte ve bir kopyasını da Cumhurbaşkanlığına iletmektedir. Kurul, o yıla ait işlem ve hesaplar hakkında yıl sonunda hazırladığı raporu Genel Kurula sunmaktadır.

15 Mart 2019 tarihinde yapılan TCMB Olağan Genel Kurul Toplantısında, görev süresi 30 Nisan 2019 tarihi bitiminde sona eren Denetleme Kurulu üyeliklerine; 1 Mayıs 2019 tarihinden 30 Nisan 2021 tarihi bitimine kadar iki yıl süreyle görev yapmak üzere Mehmet Babacan ve Mehmet Kaya yeniden, Zekeriya Kaya’dan boşalan Denetleme Kurulu üyeliğine ise Hayrettin Kurt seçilmiştir.

31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla Denetleme Kurulu, Mehmet Babacan, Mehmet Kaya, Mehmet Murat Özdil ve Hayrettin Kurt’tan oluşmaktadır.


9

1.1.4 Yönetim Komitesi

Dr. Emrah ŞenerÜye

Dr. Uğur Namık KüçükÜye

Murat ÇetinkayaÜye

Dr. Oğuzhan ÖzbaşÜye

Murat UysalBaşkan


10

Yönetim Komitesi, Başkan ve Başkan Yardımcılarından oluşmaktadır. Başkan ve Başkan Yardımcıları, Cumhurbaşkanı kararıyla dört yıllık bir dönem için atanmaktadır. Yönetim Komitesi toplantılarında kararlar, tam üye sayısının çoğunluğu ile alınmaktadır.

Yönetim Komitesi; gerekli görülen durumlarda, Banka Meclisi tarafından karar alınması gereken hususları önceden inceleyerek Banka Meclisine yapılacak teklifleri ve TCMB’nin idare, teşkilat ve hizmetlerine ilişkin yönetmelikleri hazırlamaktadır. Ayrıca, TCMB işlemlerinde eş güdümü sağlamak, atanmaları Banka Meclisi tarafından yapılan personel dışında kalan memur ve hizmetlilerin tayini, aylıklarının tespiti, işten çıkarılması ve emekliliği gibi konularda karar almak Yönetim Komitesinin görev ve yetkileri arasındadır.

6 Temmuz 2019 tarihi itibarıyla, Murat Çetinkaya’nın görevden alınması üzerine Bankamız Başkanlığına Başkan Yardımcısı Murat Uysal atanmıştır.

Açık bulunan Başkan Yardımcılıklarına 31 Ağustos 2019 tarihinde Oğuzhan Özbaş ve Murat Çetinkaya atanmışlardır.

31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla Yönetim Komitesi, Başkan Murat Uysal ile Başkan Yardımcıları Emrah Şener, Uğur Namık Küçük, Murat Çetinkaya ve Oğuzhan Özbaş’tan oluşmaktadır.


11

1.1.5 Üst Düzey Yöneticilere Sağlanan Mali Haklar

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 19, 22/A, 24 ve 33. maddeleri gereğince; Başkan ve Başkan Yardımcılarının aylık ücretleriyle temsil ödenekleri, Banka Meclisi üyeleri ve PPK üyesinin aylıkları ile tazminatları ve Denetleme Kurulu üyelerinin ücretleri, Cumhurbaşkanı tarafından tespit edilmektedir. Bu doğrultuda; Başkan, Banka Meclisi, PPK, Denetleme Kurulu ve Yönetim Komitesi üyelerinden oluşan TCMB üst yönetimine 2019 yılında brüt ücret olarak toplam 11.199.953,00 Türk lirası ödenmiştir.

1.1.6 İdare Merkezi Yönetim Birimleri

31.12.2019 tarihi itibarıyla;

Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü Genel Müdür (*) Çağrı Sarıkaya

Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü Genel Müdür (*) Dr. Ali Çufadar

Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü Genel Müdür Mustafa Uğur Sabuncuoğlu

Başkanlık Ofisi Müdürlüğü Müdür Mustafa Soner Aksu

Bilişim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Genel Müdür (*) Mehmet Zahit Ateş

Bütçe ve Finansal Raporlama Genel Müdürlüğü Genel Müdür İrfan Yanar

Denetim Genel Müdürlüğü Genel Müdür Mehmet Düzgün

Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü Genel Müdür (*) Mustafa Aydöner

Emisyon Genel Müdürlüğü Genel Müdür Nurettin Tüysüz

Hukuk Genel Müdürlüğü Genel Müdür (*) Sıtkı Eroğlu

İletişim ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Genel Müdür (*) Dr. Ferhat Çamlıca

İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü Genel Müdür Dr. Sinan Binbir

İstanbul Merkez Bankacılığı Araştırma ve Eğitim Merkezi Genel Müdürlüğü

Genel Müdür Ergün Meriç

İstatistik Genel Müdürlüğü Genel Müdür Gülbin Şahinbeyoğlu

Operasyon Genel Müdürlüğü Genel Müdür Dr. Yusuf Bora Enhoş

Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü Genel Müdür Mustafa Ömer Okay

Piyasalar Genel Müdürlüğü Genel Müdür (*) Doruk Küçüksaraç

Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Genel Müdür Dr. Cevriye Aysoy

* Tedvir


12

31.12.2019 tarihi itibarıyla;

Adana Şubesi Müdür ‑

Ankara Şubesi Müdür ‑

Antalya Şubesi Müdür (*) Sibel Nilüfer Erim

Bursa Şubesi Müdür Lütfi Soylu

Denizli Şubesi Müdür Mustafa Alpar

Diyarbakır Şubesi Müdür Cihat Yücel

Edirne Şubesi Müdür (*) Ayşen İşcan

Erzurum Şubesi Müdür ‑

Eskişehir Şubesi Müdür Nilüfer Aydemir

Gaziantep Şubesi Müdür Oğuzhan Saçkan

İskenderun Şubesi Müdür (*) Mehmet Yıldırım

İstanbul Şubesi Müdür İsmail Fehmi Ergüder

İzmir Şubesi Müdür Halil Yeşilbursa

İzmit Şubesi Müdür Aysel Beycar

Kayseri Şubesi Müdür (*) Vasviye Kahramanlar

Konya Şubesi Müdür Nezihe Filiz Baysal

Malatya Şubesi Müdür (*) Emel Altay

Mersin Şubesi Müdür (*) Sevim Sağlamyaşar

Samsun Şubesi Müdür Mehmet Ünal Kekevi

Trabzon Şubesi Müdür Özgür Aydin

Van Şubesi Müdür İzzettin Uluat

* Tedvir

1.1.7 Şubeler


13

1.1.8 Organizasyon Şeması

Genel Kurul

Banka Meclisi

Para Politikası Kurulu

Yapısal Ekonomik Araştırmalar

Gn. Md.

Bütçe ve Finansal Raporlama

Gn. Md.

İnsan KaynaklarıGn. Md.

Bankacılık ve Finansal KuruluşlarGn. Md.

OperasyonGn. Md.

EmisyonGn. Md.

Banknot MatbaasıGn. Md.

DenetimGn. Md.

İstanbul Merkez Bankacılığı Araştırma

ve Eğitim Mrk.Gn. Md.

Ödeme SistemleriGn. Md.

HukukGn. Md.

ŞubelerPiyasalarGn. Md.

Araştırma ve Para PolitikasıGn. Md.

İletişim ve Dış İlişkilerGn. Md.

Bilişim TeknolojileriGn. Md.

Destek HizmetleriGn. Md.

İstatistikGn. Md.

Başkan

Denetleme Kurulu

Yönetim Komitesi

Başkan Yardımcısı

Başkanlık Ofisi

Başkan Yardımcısı Başkan Yardımcısı Başkan Yardımcısı


14

1.2 Kadro ve Personel Durumu

TCMB, Türkiye ekonomisindeki stratejik rolü ve üstlenmiş olduğu farklı görevleri nedeniyle çeşitli meslek gruplarından nitelikli bir insan kaynağına sahiptir. TCMB personel kadro sayısı 2019 yılı sonu itibarıyla 4.562’dir. Fiili personel adedi 3.874 olup, personel kadrolarının faaliyet dönemi sonu itibarıyla doluluk oranı yüzde 84,92 olarak gerçekleşmiştir.

Bu faaliyet dönemi içinde emeklilik, istifa, işe son verme, askerlik ve vefat gibi sebeplerle 74 personel ayrılmış, toplam 143 personel alınmıştır. Böylece yıl sonu itibarıyla fiili personel mevcudu, 2018 yılına göre 69 kişi artarak 3.874’e yükselmiştir (Grafik 1.2.1).

TCMB’deki personel mevcudunun yüzde 79,66’sını genel idare hizmetleri, yüzde 11,62’sini teknik hizmetler, yüzde 0,41’ini sağlık hizmetleri, yüzde 0,44’ünü avukatlık hizmetleri, yüzde 7,87’sini yardımcı hizmetler sınıfı oluşturmaktadır. Personelin yüzde 10,38’i sözleşmeli, yüzde 89,62’si ise kadroludur.

TCMB’deki personel mevcudunun yüzde 57,98’i İdare Merkezinde, yüzde 42,02’si ise şubelerde çalışmaktadır. Yaş gruplarına göre dağılım incelendiğinde, personelin yüzde 44,40’ının 31‑40 yaş grubunda olduğu görülmektedir (Grafik 1.2.2). Diğer taraftan, ön lisans, lisans ve lisans üstü öğrenim yapmış personelin payı ise yüzde 81,75’tir (Grafik 1.2.3).

Grafik 1.2.3: Personelin Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı

%41,97

%17,19

%15,44

%2,53

%3,64%0,28

%18,95

Lisans

İlkokul

Ön LisansDoktora

Lise

Yüksek Lisans

Ortaokul

Kaynak: TCMB

İdare Merkezi Şubeler

18‑3

0

31‑3

5

36‑4

0

41‑4

5

46‑5

0

51‑5

5

56‑…

Kaynak: TCMB

1.000

800

600

400

200

0

323

8540

8

350

374

724

996

690

396 46

5

195

528

468

369

321

289

176

267

129

12075

Grafik 1.2.1: 2010-2019 Yılları Arasında Personel Sayısı Grafik 1.2.2: Personelin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

Kaynak: TCMB

5.000

4.750

4.500

4.250

4.000

3.750

3.500

Personel Sayısı

4.379 4.3974.584

4.6594.753 4.746

4.564

3.730 3.8053.874

2. Bölüm Faaliyetler ve Önemli Gelişmeler

15


2. BÖLÜM FAALİYETLER VE ÖNEMLİ GELİŞMELER

Fotoğraf: Ertuğrul Baştan “Keşanlı Kız”


16


2.1 Fiyat İstikrarı, Finansal İstikrar ve Para Politikası

2.1.1 Genel Değerlendirme

İktisadi faaliyet, 2018 yılı ikinci yarısındaki yavaşlamanın ardından, atılan politika adımları ve alınan tedbirlerin desteğiyle 2019 yılı ilk çeyreğinden başlayarak ılımlı bir toparlanma eğilimine girmiş, toparlanmanın sektörel yayılımı yıl içinde güç kazanmıştır. Kamu kesiminin doğrudan ve dolaylı kanallarla verdiği destek ve finansal koşullardaki iyileşmeyle birlikte yurt içi talepte kademeli bir toparlanma kaydedilmiştir. Ancak, risk primi artışı ve finansal koşullardaki sıkılığın gecikmeli etkileriyle yatırımlar zayıf seyretmiştir. Dış talepteki yavaşlamaya rağmen rekabet gücü kazanımlarıyla mal ve hizmet ihracatı gücünü korumuş ve büyümeyi desteklemeye devam etmiştir. Diğer taraftan, yurt içi talebin ve reel kurun seviyesi ithalatı sınırlamıştır. Bu görünüm altında cari işlemler dengesi belirgin bir iyileşme kaydetmiş ve 2002 yılından bu yana ilk kez pozitif değer almıştır. Böylelikle dış finansman ihtiyacı azalmış ve reel kesimin borç eritme süreci hızlı bir şekilde sürmüştür.

Tüketici enflasyonu, 2019 yılında önemli ölçüde gerileyerek yıl sonunda yüzde 11,8 olarak gerçekleşmiştir. Sıkı para politikası ve koordineli politikalar neticesinde Türk lirasında gözlenen istikrarlı seyir ve azalan birikimli döviz kuru etkileri enflasyondaki düşüşü destekleyen temel belirleyici olmuştur. Ayrıca iç talep görünümü, ithalat fiyatlarındaki zayıf seyir ve orta vadeli enflasyon beklentilerindeki düşüş eğilimi enflasyondaki gerilemenin diğer önemli unsurlarıdır.

TCMB, 2019 yılında para politikası duruşunu enflasyondaki düşüş sürecinin devamını sağlayacak şekilde belirlemiş, finansal istikrara yönelik olarak zorunlu karşılık gibi makro ihtiyati araçları da etkin bir şekilde kullanmıştır. TCMB yılın ilk yarısında politika faizini sabit tutarken, Temmuz ayından itibaren enflasyon görünümündeki iyileşmeyi dikkate alarak politika faizinde toplam 12 puanlık indirime gitmiştir.


17


Para Politikası Gelişmeleri

2018 yılının Ağustos ayında Türk lirasında yaşanan hızlı değer kaybının ardından TCMB enflasyon ve enflasyon beklentilerini kontrol altına almak için Eylül ayında güçlü bir parasal sıkılaştırma yaparak politika faizini yüzde 24’e yükseltmiş; enflasyon görünümünde belirgin bir iyileşme sağlanana kadar para politikasındaki sıkı duruşun korunacağı vurgusunu yapmıştır. Uygulanan koordineli politikaların katkısıyla 2018 yılının son çeyreğinden itibaren döviz kurunun istikrar kazanması ve enflasyon beklentilerinin gerilemeye başlaması sonucunda enflasyon dinamiklerinde belirgin bir iyileşme gözlenmiştir.

TCMB, 2019 yılında para politikası kararlarını enflasyonun ana eğilimine dair göstergeleri dikkate alarak belirlemiş; parasal sıkılık düzeyini, enflasyondaki düşüşün sürekliliğini ve hedeflenen patika ile uyumunu sağlayacak şekilde oluşturmuştur. TCMB’nin enflasyon tahminleri ve bunların ima ettiği ana eğilimler karar alma sürecinde önemli bir yer teşkil etmiştir. TCMB, 2019 yılının ilk yarısında, bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 24 düzeyinde sabit tutarken likidite yönetimine ilişkin bir dizi karar almıştır. Sıkı para politikası duruşu ile güçlü politika koordinasyonu neticesinde birikimli döviz kuru etkilerinin azalması ve iç talebin ılımlı seyri, enflasyon dinamiklerinde belirgin bir iyileşme gözlenmesine neden olmuştur. TCMB, enflasyon görünümündeki iyileşmeye bağlı olarak yılın ikinci yarısında, Temmuz, Eylül, Ekim ve Aralık aylarındaki indirimlerle politika faizini yüzde 12 seviyesine düşürmüştür (Grafik 2.1.2.1).

Finansal piyasalarda gözlenen oynaklıklar ve sağlıksız fiyat oluşumlarına karşı piyasaların ve aktarım mekanizmasının etkin işleyişini desteklemek amacıyla TCMB, 2019 yılında politika faizi dışında sahip olduğu araç setini genişleterek kullanmıştır. Bu kapsamda, Mar t ayının son haftasında yurt dışı swap piyasasındaki arz ve talep dengesizliğinin swap faizleri üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlamak amacıyla, TCMB bünyesindeki Döviz Karşılığı Türk Lirası Swap Piyasasında vadesi gelmemiş toplam swap satış işlem miktarını kademeli olarak artırmıştır. Bankaların TCMB swap imkânlarını yoğun bir şekilde kullandığı gözlenmiştir. Bu kapsamda sistemin fonlama ihtiyacının büyük kısmının TCMB taraflı swap imkânları ile karşılanması net APİ yoluyla fonlamanın kademeli olarak gerilemesine neden olmuştur (Grafik 2.1.2.2).

2.1.2 2019 Yılı Gelişmeleri

Grafik 2.1.2.2: TCMB Fonlaması (2 Haftalık Hareketli Ortalama, Milyar TL)

Kaynak: TCMB

Grafik 2.1.2.1: Kısa Vadeli Faizler (%)

kaynak: BİST, TCMB

Gecelik Borç VermeNet APİGeç Likidite PenceresiHaftalık Repo (miktar ihalesiyle)

PY Repo

01.1

8

03.1

8

05.1

8

07.1

8

09.1

8

11.1

8

01.1

9

03.1

9

05.1

9

07.1

9

09.1

9

11.1

9

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

27

24

21

18

15

12

9

6

1 Hafta Vadeli Repo Faizi

BİST Gecelik Repo Faizleri

TCMB Faiz Koridoru

01.1

8

03.1

8

05.1

8

07.1

8

09.1

8

11.1

8

01.1

9

03.1

9

05.1

9

07.1

9

09.1

9

11.1

9


18


APİ fonlaması 2019 yılında, büyük ölçüde bir hafta vadeli repo ihaleleri ile karşılanmış ancak finansal piyasalarda yaşanan gelişmeler dikkate alınarak yıl içinde iki defa haftalık repo ihalelerine ara verilmiştir. Söz konusu dönemlerde TCMB fonlamasının tamamı gecelik borç verme faiz oranı üzerinden sağlanmış ve Borsa İstanbul A.Ş. (BİST) gecelik repo faizleri TCMB üst koridoruna yakınsamıştır. Piyasa Yapıcı bankalara 17 Haziran 2019 tarihinden itibaren APİ çerçevesinde politika faizinin 100 baz puan altında bir faiz oranı ile likidite imkânı kullandırılması uygulaması başlamıştır. Bu çerçevede sağlanan likiditenin sistemin fonlama ihtiyacı içindeki payı ise sınırlı kalmıştır.

Zorunlu karşılıkların finansal istikrarı destekleyecek şekilde makro ihtiyati bir araç olarak daha esnek ve etkin kullanılmasına yönelik bazı değişiklikler yapılmıştır. Temmuz ayında TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklikle, zorunlu karşılık uygulamasında bankaların sadece yükümlülüklerinin değil, bilanço içi ve dışı uygun görülen kalemlerin de esas alınabilmesi mümkün hale gelmiştir. Buna göre TL zorunlu karşılık oranları ve TL cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara ödenecek faiz/nema oranı, bankaların dövize endeksli kredileri ile bankalara kullandırılan krediler hariç Türk lirası cinsi standart nitelikli ve yakın izlemedeki nakdi kredileri toplamının yıllık büyüme oranları ile ilişkilendirilmiştir. Aralık ayında kredi arzının tüketimden ziyade, üretim odaklı sektörlere yönlendirilmesini teşvik ederek finansal istikrarı destekleyecek bir zorunlu karşılık uygulamasının yararlı olacağı düşüncesiyle, zorunlu karşılık düzenlemesinde değişiklik yapılmıştır. Böylece, üretim ve yatırımla ilişkisi kuvvetli olan uzun vadeli ticari krediler ile ithalatla ilişkisi zayıf olan uzun vadeli konut kredilerinin teşvik edilmesi amaçlanmıştır.

2018 yılı Ağustos ayında yüksek seviyelere çıkan TL’nin ima edilen oynaklığı uygulanan koordineli politikaların katkısıyla yılın son çeyreğinde hızla gerilemiştir. Söz konusu oynaklık 2019 yılında jeopolitik gelişmelere bağlı olarak dönemsel olarak artış göstermekle birlikte enflasyon görünümündeki iyileşme ve para politikasındaki sıkı duruşun korunmasıyla düşüş eğilimini sürdürmüştür (Grafik 2.1.2.3). Atılan politika adımlarının bir diğer yansıması ise Türk lirası getirileri üzerinde olmuştur. Buna göre TCMB’nin enflasyon görünümünde belirgin bir iyileşme sağlanana kadar sıkı parasal duruşun korunacağına dair vurgu yaptığı 2019 yılının ilk yarısında, kısa vadelerde daha belirgin olmak üzere getiriler gerilemiştir. TCMB’nin Temmuz ayı sonrasında gerçekleştirdiği faiz indirimleri neticesinde getiri eğrisi tüm vadelerde önemli ölçüde gerilemiştir (Grafik 2.1.2.4). Politika faizindeki indirimlere ek olarak enflasyon beklentileri ve ülke risk primindeki iyileşmeler de getiri eğrisinin aşağı kaymasında etkili olmuştur. Uzun vadeli getirilerde gözlenen düşüş, TCMB’nin mevcut para politikası duruşunun hedeflenen dezenflasyon patikasıyla uyumlu olduğu görüşünü desteklemektedir.

Grafik 2.1.2.3: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Ay Vadeli, %)

Kaynak: Bloomberg* Gelişmekte olan ülkeler arasında Brezilya, Endonezya, Filipinler, Güney Afrika, Hindistan, Kolombiya, Macaristan, Malezya, Meksika, Polonya, Romanya ve Şili yer almaktadır.

01.1

8

03.1

8

05.1

8

07.1

8

09.1

8

11.1

8

01.1

9

03.1

9

05.1

9

07.1

9

09.1

9

11.1

9

Türkiye

Grafik 2.1.2.4: Getiri Eğrisi (%)

Kaynak: BloombergVade (Ay)

3 12 24 36 48 60 84 120

2 Ocak 2019 25 Temmuz 2019 12 Aralık 2019

24

20

16

12

8

70

60

50

40

30

20

10

0

Gelişmekte Olan Ülkeler*


19


2019 yılı başından itibaren, küresel büyüme ve enflasyon görünümündeki gelişmelere bağlı olarak, başta Federal Reserve Board (Fed) olmak üzere, gelişmiş ülke merkez bankalarının para politikalarındaki gevşemenin süreceğine dair beklentiler, gelişmiş ülke hisse senedi piyasalarını olumlu etkilemiştir. Gelişmiş ülke para politikalarındaki gevşemeye rağmen, gelişmekte olan ülkelere olan portföy akımları, ABD ve Çin arasındaki ticaret gerilimi ve jeopolitik gelişmelerin etkisiyle yıl boyunca dalgalı bir seyir izlemiştir (Grafik 2.1.2.5). 2019’da Türkiye’ye yönelik portföy akımları da benzer bir eğilim göstermekle birlikte, özellikle jeopolitik belirsizliklerin etkisiyle daha zayıf bir seyir izlemiştir.

Haziran 2019 sonrası dönemde, enflasyon bekleyişleri ve finansal koşullardaki iyileşme ile birlikte kredi talebi canlanmış; bankaların güçlü likidite ve sermaye yapısı kredi arzını desteklemiştir. Temmuz ayından itibaren politika faizindeki indirimlerin kredi faiz oranlarına yansımasıyla birlikte kredi kullanımında belirgin bir ivmelenme gözlenmiştir. Bu ivmelenme, tüketici kredilerinde ticari kredilere göre daha önce başlamış ve daha kuvvetli seyretmiştir (Grafik 2.1.2.6). Yılın ikinci yarısından itibaren bankaların yurt içi ve yurt dışı fonlama maliyetlerindeki düşüşün ve iktisadi faaliyetteki toparlanmanın hız kazanması da son çeyrekte gözlenen kredi büyümesindeki artışın belirleyicileri olarak öne çıkmaktadır.

Grafik 2.1.2.5: Gelişmekte Olan Ülkelere Portföy Akımları (4 Hafta Birikimli, Milyar ABD Doları)

Kaynak: EPFR

12.1

6

04.1

7

08.1

7

12.1

7

04.1

8

08.1

8

12.1

8

04.1

9

08.1

9

12.1

9

40

30

20

10

0

‑10

‑20

Tahvil Piyasaları

Grafik 2.1.2.6: Kredilerin Yıllık Büyüme Hızları (Kur Etkisinden Arındırılmış, % Değişim, Yıllık)

Kaynak: TCMB

Ticari Toplam Tüketici

30

25

20

15

10

5

0

‑5

‑10

01.1

6

04.1

6

07.1

6

10.1

6

01.1

7

04.1

7

07.1

7

10.1

7

01.1

8

04.1

8

07.1

8

10.1

8

01.1

9

04.1

9

07.1

9

10.1

9

Hisse Senedi Piyasaları


20


Enflasyon Gelişmeleri

Döviz kuru gelişmeleri ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmaya bağlı olarak 2018 yıl sonunda yüzde 20,30 oranında gerçekleşen tüketici enflasyonu, 2019 yılında önemli ölçüde gerileyerek yılı yüzde 11,84 düzeyinde tamamlamıştır (Grafik 2.1.2.7). Enflasyon beklentileri de enflasyondaki düşüşün ve parasal sıkılaşmanın etkisiyle önemli ölçüde gerilemiştir (Grafik 2.1.2.8). 2019 yılında döviz kurundaki değer kaybının birikimli etkilerinin zayıflaması enflasyona düşüş yönlü en büyük katkıyı verirken, ılımlı seyreden talep koşulları ve ithalat fiyatları da enflasyondaki düşüşü desteklemiştir. Diğer taraftan, reel birim iş gücü maliyetleri ile vergi ve yönetilen fiyat ayarlamaları 2019 yılı enflasyonuna yukarı yönlü katkıda bulunmuştur. Yıl boyunca enflasyon beklentileri ve fiyatlama davranışlarında gözlenen iyileşmeye bağlı olarak enflasyonun eğiliminde de kayda değer bir azalış gözlenmiş, çekirdek göstergelerden B ve C’nin yıllık enflasyonları yıl sonunda sırasıyla yüzde 10,76 ve 9,81’e gerilemiştir.

Tüketici enflasyonu, 2019 yılının ilk çeyreğinde görece yatay seyretmiş, ikinci çeyrekte başlayan enflasyon görünümündeki iyileşme üçüncü çeyrekte belirginleşmiş ve enflasyon Eylül ayında tek haneye gerilemiştir. Yılın son iki ayında ise baz etkisiyle bir miktar yükselse de Ekim Enflasyon Raporu tahmininin altında gerçekleşmiştir. Yıllık enflasyondaki düşüşün ana sürükleyicileri temel mal ve gıda grupları olmuştur. Temel mal grubunda enflasyonu, baz etkisinin yanı sıra döviz kurunun birikimli etkilerinin azalmasına ve iç talebin ılımlı seyrine bağlı olarak gerilemiştir. Yılın ilk çeyreğinde taze meyve ve sebze ürünlerindeki olumsuz arz koşulları neticesinde yükselen gıda grubu enflasyonu yılın kalanında düşüşe geçmiştir. Bu gelişmede, baz etkisinin yanı sıra, hava koşullarının olumluya dönmesiyle başta taze meyve‑sebze olmak üzere tarımsal ürün arzında gözlenen artış belirleyici olmuştur.

Hizmet grubu yıllık enflasyonu, 2019 yılının son çeyreğinde gerilemekle birlikte yıl boyunca yüksek seviyesini korumuştur. Hizmet fiyatları görünümünde reel birim iş gücü maliyetleri, canlı turizm talebi ve geçmiş enflasyona endeksleme davranışının etkileri izlenmiştir. 2019 yılı enerji fiyatları görünümünde elektrik, doğalgaz ve şebeke suyu gibi yönetilen/yönlendirilen fiyatlardaki gelişmeler belirleyici olmuş, yılın ilk yarısında enerji enflasyonundaki düşüşte söz konusu kalemler öne çıkmıştır. Üçüncü çeyrekte enerji fiyatları, elektrik ve doğalgaz kalemlerindeki fiyat ayarlamalarına bağlı olarak yükselse de, grup yıllık enflasyonu baz etkisiyle gerilemiştir. Akaryakıt ürünlerinde dönem dönem devreye alınan eşel mobil sistemi fiyat dalgalanmalarını yıl genelinde sınırlamıştır. Diğer taraftan, nispi ve maktu Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)’nde yapılan düzenlemelere bağlı olarak tütün ürünlerinde gerçekleşen fiyat artışları enflasyondaki düşüşü sınırlamıştır.

Grafik 2.1.2.7: Enflasyon ve Hedefler (%)

Kaynak: TCMB, TÜİK

Yıllık Tüfe Enflasyonu HedefBelirsizlik AralığıYıllık B Endeksi Enflasyonu

12.0

806

.09

12.0

906

.10

12.1

006

.11

12.1

106

.12

12.1

206

.13

12.1

306

.14

12.1

406

.15

12.1

506

.16

12.1

606

.17

12.1

706

.18

12.1

806

.19

12.1

9

30

25

20

15

10

5

0

Grafik 2.1.2.8: Enflasyon Beklentileri (%)

Kaynak: TCMB

12 Ay 5 Yıl24 Ay 10 Yıl

12.0

806

.09

12.0

906

.10

12.1

006

.11

12.1

106

.12

12.1

206

.13

12.1

306

.14

12.1

406

.15

12.1

5 06

.16

12.1

6 06

.17

12.1

706

.18

12.1

8 06

.19

12.1

9

20

18

16

14

12

10

8

6

4


21


2015 2016 2017 2018

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

2019

10

0

‑10

‑20

‑30

‑40

‑50

‑60

Arz-Talep Gelişmeleri, Dış Denge ve İstihdam Piyasası

İktisadi faaliyet 2018 yılı ikinci çeyreği ile birlikte hız ve kompozisyon olarak dengelenme sürecine girmiş, 2018 yılının ikinci yarısında döviz kuru oynaklığı ve risk primindeki artışla birlikte finansal koşullarda gözlenen sıkılaşmanın etkisiyle daralmıştır. Böylelikle, 2018 yılında büyüme yüzde 2,8 ile bir önceki yıla göre önemli ölçüde yavaşlamıştır. Büyümenin temel sürükleyicisi net ihracat olurken, yurt içi talepteki düşüş büyümeyi sınırlamıştır.

İktisadi faaliyet, atılan politika adımları ve alınan tedbirler sonrası 2019 yılı ilk çeyreğinden başlayarak toparlanma eğilimine girmiştir. Yılın ilk yarısındaki toparlanma hem yurt içi talep hem net ihracat kaynaklı olarak gerçekleşmiş; yurt içi talebin temel sürükleyicisi, kamu kesiminin destekleyici duruşu ve dayanıklı tüketim mallarına yönelik vergi indirimlerinin yanı sıra ilk çeyrekteki kredi büyümesi ve ücret artışlarının desteği ile tüketim harcamaları olmuştur. Yatırım harcamaları ise yüksek seyreden risk primi ve finansal koşullardaki sıkılığın etkisiyle zayıf seyretmiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde ise iktisadi faaliyetteki toparlanma devam etmiş ve yıllık büyüme yeniden pozitife dönmüştür. Bu dönemde toparlanmanın sektörel yayılımındaki iyileşme güç kazanmıştır. Finansal oynaklık ve belirsizliklerdeki azalışın yanı sıra kredi kullanımındaki ivmelenme yurt içi talebi desteklemiştir. Diğer taraftan, rekabet gücü gelişmelerinin mal ve hizmet ihracatını desteklemesine rağmen, yurt içi talepteki toparlanmaya bağlı olarak artan ithalat talebiyle birlikte net ihracat yıllık ve dönemlik büyümeye negatif katkı vermiştir (Grafik 2.1.2.9).

Cari işlemler dengesi 2019 yılında iyileşme eğilimini sürdürmüştür (Grafik 2.1.2.10). 2018 yılının ikinci yarısında başlayan dengelenme süreciyle birlikte hızla gerileyen cari dengenin bu eğilimi yıl genelinde devam etmiştir. Yıllıklandırılmış cari denge 2002 yılından bu yana ilk kez Haziran ayında fazla vermiş ve Ekim ayı itibarıyla pozitif bölgede kalmayı sürdürmüştür. Bu görünüm, dış finansman ihtiyacını azaltırken, reel kesimin dış borç azaltma sürecini hızlandırmıştır. Dış ticaret tarafında, ihracatın artış hızı, en büyük pazarımız olan AB ülkelerindeki zayıflayan iktisadi faaliyet ve çeşitli kota uygulamaları nedeniyle yavaşlamıştır. Ancak, rekabet gücü kazanımları, firmaların ihracat yönelimi ile ürün ve pazar çeşitliliği esnekliği ihracat kayıplarının önemli oranda telafi edilmesini sağlamış ve söz konusu yavaşlamayı sınırlandırmıştır.

Grafik 2.1.2.9: Gayrisafi Yurt İçi Hasıla ve Nihai Yurt İçi Talep (Çeyreklik Büyümeye Katkılar, % Puan)

Kaynak: TCMB, TÜİK* Zincir endeks kaynaklı istatistiki hatayı da içermektedir.

8

6

4

2

0

‑2

‑4

‑6

Grafik 2.1.2.10: Cari İşlemler Dengesi (12 Aylık Birikimli, Milyar ABD Doları)

Kaynak: TCMB

GSYİH

1 2 3 4

2013

1 2 3 4

2014

1 2 3 4

2015

1 2 3 4

2016

1 2 3 4

2017

1 2 3 4

2018

1 2 3

2019

Nihai Yurt İçi Talep Net İhracat

Stok Değişimi*


22


2015 2016 2017 2018

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

2019

110

100

90

80

70

60

55

53

51

49

47

45

43

171615141312111098

İthalatta süregelen daralma eğilimi ise 2018 yılındaki düşük baz etkisinin ortadan kalkmasıyla yılın ilk yarısında sona ermiş, yılın ikinci yarısında toparlanan iktisadi faaliyetle birlikte ithalat artış kaydetmeye başlamıştır. Öte yandan, petrol fiyatlarındaki düşüşe paralel olarak enerji ithalatı gerilemiş ve cari denge üzerindeki olumsuz etkisi azalmıştır. Turizm gelirlerindeki artış 2019 yılında güçlenerek devam etmiş, böylelikle turizmin cari dengeye sağladığı olumlu katkı daha yüksek düzeyde gerçekleşmiştir.

2019 yılı genelinde reel kur, önceki seneye kıyasla sınırlı oranda gerileme kaydetmiştir (Grafik 2.1.2.11). 2018 yılında Türk lirasında gözlenen yüksek oranlı değer kaybının ardından, reel kurun 2019 yılında bulunduğu seviye ithalat talebi üzerinde sınırlayıcı rol oynamaya devam etmiştir. Bu görünüm altında, dış ticaret dengesi tarihsel ortalamasının altında seyrederek cari dengedeki belirgin iyileşmeye önemli katkı sağlamıştır.

İşsizlik oranları, iktisadi faaliyetteki yavaşlamaya bağlı olarak 2018 yılı ikinci çeyreğinden itibaren artış eğilimine girmiş ve bu eğilim tarım dışı istihdamın başta inşaat istihdamı olmak üzere zayıf seyretmesi nedeniyle 2019 yılının ilk üç çeyreğinde de devam etmiştir. Ancak, iktisadi faaliyetteki toparlanmanın güçlenmesiyle son çeyrekte işgücü piyasası iyileşme kaydetmeye başlamış, tarım dışı istihdam artışlarıyla birlikte işsizlik oranları gerilemiştir. (Grafik 2.1.2.12).

Kaynak: TCMB

Grafik 2.1.2.11: Reel Efektif Döviz Kuru (TÜFE Bazlı, 2003=100)

Grafik 2.1.2.12: İşsizlik Oranları ve İşgücüne Katılım Oranı (%, Mevsimsellikten Arındırılmış)

Kaynak: TCMB, TÜİK

İşsizlik OranıTarım Dışı İşsizlik Oranı

1 2 3 4

2013

1 2 3 4

2014

1 2 3 4

2015

1 2 3 4

2016

1 2 3 4

2017

1 2 3 4 4

2018

1 2 3

2019

İşgücüne Katılım Oranı (Sol Eksen)


23


2018 yıl sonu itibarıyla 93,1 milyar Türk lirası olan sistemin fonlama ihtiyacı yıl boyunca yaklaşık 9,5 milyar Türk lirası azalış göstererek, 2019 yıl sonu itibarıyla 83,6 milyar Türk lirasına gerilemiştir. TCMB, 2019 yılında APİ çerçevesinde bir hafta vadeli repo ihaleleri ve Piyasa Yapıcı likidite imkânıyla fonlama sağlamıştır. Bu dönemde BİST Repo‑Ters Repo Pazarı’ndaki gecelik repo faizlerinin, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı etrafında oluştuğu gözlenmiştir. Finansal piyasalarda yaşanan gelişmeler dikkate alınarak, 22 Mart 2019 ve 9 Mayıs 2019 tarihlerinde yapılan duyurular ile bir hafta vadeli repo ihalelerine kısa süreliğine ara verilmiştir.

Repo işlemlerinin depo işlemine dönüştürülebilme imkânı bankalarca kullanılmaya devam edilmiştir. TCMB taraflı swap imkânları, bankalara döviz kuru riski ve likidite yönetiminde esneklik sağlarken, swap piyasasında ortaya çıkabilen arz talep dengesizliğinin azaltılmasına ve piyasa faizlerinin politika faiz oranlarıyla uyumlu olarak gerçekleşmesine katkı sağlayarak para politikası aktarım mekanizmasının etkinliğini de desteklemiştir.

Bankacılık sektörü teminat yönetimindeki esnekliğin artırılması amacıyla, Ocak ayında, Türk lirası işlemler karşılığında teminata kabul edilen Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ve Hazine Müsteşarlığı Varlık Kiralama Anonim Şirketi (HMVKŞ) tarafından yurt içinde ihraç edilen kira sertifikalarının tüm vadeler için yüzde 5 olan iskonto oranları, vade ayrımı gözetilerek yeniden düzenlenmiştir. Bu kapsamda, vadesine 2 yıldan az kalan kıymetlerin, vadesi 2 ile 5 yıl arasında olan kıymetlerin ve vadesi 5 yıldan uzun olan kıymetlerin iskonto oranları sırasıyla yüzde 1, yüzde 2 ve yüzde 3 olarak belirlenmiştir.

2019 yıl sonu için 18,9 milyar nominal Türk lirası portföy hedefi belirlenmiştir. Bu çerçevede, 2019 yılı başında APİ portföyü 15,40 milyar nominal Türk lirası seviyesinde iken, 6,60 milyar Türk lirası nominal tutarda kıymet alınmış ve 2019 yıl sonu itibarıyla APİ portföyü 19,37 milyar Türk lirası seviyesine ulaşmıştır.

BİST nezdindeki T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile kamu sermayeli kurumlarca kurulan varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen TL ödemeli kira sertifikalarının işlem gördüğü Taahhütlü İşlemler Pazarında, TCMB tarafından, gecelik vadede yapılan repo işlemlerine ilaveten, 27 Mayıs 2019 tarihinden itibaren ters repo işlemleri de yapılmaya başlanmıştır.

Borçlanma piyasası araçlarında, finansal türev ürünlerde ve çeşitli finansal sözleşmelerde dayanak varlık veya karşılaştırma ölçütü olarak kullanılabilecek yüksek işlem hacmine sahip kısa vadeli bir Türk lirası referans faiz oranı oluşturulması amacıyla, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, TCMB, Türkiye Bankalar Birliği (TBB), Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB), İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş.(Takasbank) ve BİST tarafından yürütülen ortak çalışmalar sonucunda 17 Haziran 2019 tarihinden itibaren BİST tarafından, Türk Lirası Gecelik Referans Faiz Oranı (TLREF) hesaplanmaya ve yayımlanmaya başlanmıştır.

2.2.1 Türk Lirası Likidite Yönetimi

2.2 Para Politikasının Operasyonel Çerçevesi


24


2.2.2 Döviz Kuru Politikası

2019 yılında dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasına devam edilmiştir. Dolayısıyla, döviz kurları piyasadaki arz ve talep koşulları tarafından belirlenmektedir. Uygulanmakta olan döviz kuru rejiminde TCMB’nin nominal ya da reel herhangi bir kur hedefi bulunmamaktadır. Bununla birlikte TCMB, finansal istikrara yönelik riskleri sınırlamak amacıyla, Türk lirasının aşırı değerlenmesi veya aşırı değer kaybetmesi durumlarına kayıtsız kalmamaktadır.

2019 yılında ihale veya doğrudan alım satım yöntemiyle döviz alım veya satım işlemi yapılmamıştır.

Yılın ilk üç ayında Türk Lirası Depoları Karşılığı Döviz Depoları ihalelerine devam edilmiş ve bankalara toplamda en fazla 2,5 milyar ABD doları tutarında geçici döviz likiditesi sağlanmıştır. Ancak, Mart ayında yurt dışı piyasalarda yaşanan gelişmeler sonucu bankaların TCMB’den talep ettiği TL fonlama miktarının artması ile Türk Lirası Depoları Karşılığı Döviz Depoları ihalelerine ihtiyaç kalmadığı değerlendirilmiş ve ihalelere ara verilmiştir. Ayrıca söz konusu dönemde yurt dışı swap piyasasındaki arz ve talep dengesizliğinin swap faizleri üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlamak amacıyla, TCMB bünyesindeki Döviz Karşılığı Türk Lirası Swap Piyasası’nda vadesi gelmemiş toplam swap (TCMB tarafından spotta döviz alınıp vadede döviz satılan swap) işlem limiti kademeli olarak artırılarak, Döviz ve Efektif Piyasaları işlem limitlerinin yüzde 10’undan yüzde 40’ına yükseltilmiştir.

Mayıs ayından itibaren BİST Swap Piyasasında para politikası faiz oranlarıyla uyumlu bir şekilde ABD doları ve euro cinsinden bir haftadan uzun vadelerde işlem yapılmaya başlanmıştır. 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla BİST Swap Piyasasındaki TCMB taraflı swap işlem tutarı 8,8 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Ağustos ayında, TCMB bünyesinde kotasyon yöntemiyle ve 1 hafta vadeli olarak gerçekleştirilen döviz karşılığı TL swap işlemlerinin geleneksel ihale (çoklu fiyat) yöntemiyle ve 1, 3 ve 6 ay vadeli olarak da gerçekleştirilmesine karar verilmiştir. Söz konusu ihalelere başlanması ile birlikte 6 Ağustos 2019 tarihinde, Döviz Karşılığı Türk lirası Swap Piyasasında kotasyon yöntemiyle gerçekleştirilen vadesi gelmemiş toplam swap işlem limiti Döviz ve Efektif Piyasaları işlem limitlerinin yüzde 20’sine indirilmiş ve ihale yöntemiyle yapılacak işlemler için de yüzde 20’lik işlem limiti belirlenmiştir. 2019 yılında toplamda 5,75 milyar ABD doları tutarında 6 ihale düzenlenmiştir. İhalelerdeki faiz oranları piyasa faiz oranları ile uyumlu seyretmiştir.

2019 yılında küresel faiz oranlarındaki gelişmeler doğrultusunda teminat döviz depo alım faiz oranları ABD doları için tüm vadelerde kademeli olarak yüzde 2,25’ten yüzde 1,50’ye indirilmiştir. Bankaların TCMB’den alabilecekleri döviz depolarının faiz oranları ise ABD doları için 1 hafta vadede kademeli olarak yüzde 4,25’ten yüzde 3,50’ye, 1 ay vadede ise yüzde 5,00’ten yüzde 4,25’e indirilmiştir.

TCMB’nin 31 Ağustos 2018 tarihinde BİST nezdindeki Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP)’nda başladığı TL uzlaşmalı vadeli döviz işlemlerine piyasa koşullarına bağlı olarak 2019 yılında da devam edilmiştir.

Bankaların likidite yönetimindeki etkinliğinin artırılması ve altın cinsi tasarrufların finansal sisteme dâhil edilmesine katkı sağlamak amacıyla Mayıs ayında alım yönlü Türk Lirası Karşılığı Altın Swap Piyasası; Ekim ayında ise alım ve satım yönlü Döviz Karşılığı Altın Swap Piyasası açılmıştır. Her iki piyasada da işlemler bankalarla kotasyon yöntemiyle, 1 hafta vadeli olarak ve bankalara tanınan limitler dâhilinde gerçekleştirilmiştir. 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla; Türk Lirası Karşılığı Altın Swap piyasasındaki stok tutarı 5 ton seviyesinde gerçekleşmiştir. Döviz Karşılığı Altın Swap piyasasındaki stok tutarı ise alım yönünde 28 ton seviyesinde gerçekleşmiş, satım yönünde ise işlem gerçekleştirilmemiştir. 2019 yılında döviz karşılığı altın alım ve satım işlemlerine ve Türk lirası karşılığı altın alım işlemlerine de devam edilmiştir.

TCMB nezdinde ABD doları cinsinden tutulan zorunlu karşılıklara, rezerv opsiyonlarına ve serbest hesaplara uygulanacak faiz oranı uluslararası piyasalardaki referans faiz oranlarındaki gelişmeler dikkate alınarak, 5 Ağustos 2019 tarihinde yüzde 2’den yüzde 1’e; 19 Eylül 2019 tarihinde ise yüzde 0’a indirilmiştir.

TCMB ve Katar Merkez Bankası arasında 17 Ağustos 2018 tarihinde imzalanan ikili para takası (swap) anlaşması 25 Kasım 2019 tarihinde tadil edilerek, anlaşma tutarı, 3 milyar ABD doları karşılığı Türk lirası ve Katar riyalinden 5 milyar ABD doları karşılığı Türk lirası ve Katar riyaline yükseltilmiştir.


25


2.2.3 Zorunlu Karşılıklar

TCMB, 2019 yılında da zorunlu karşılıkları gerek para politikasını destekleyecek şekilde gerekse makro ihtiyati bir araç olarak aktif bir şekilde kullanmaya devam etmiştir.

Ocak ayında resmi kuruluşlar mevduatı/katılım fonu zorunlu karşılığa tâbi yükümlülüklerden hariç tutulmuş ve Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ’in Geçici 6’ncı maddesi kapsamındaki yükümlülük kalemlerinde görülen belirgin azalış dikkate alınarak ilgili madde yürürlükten kaldırılmıştır.

Şubat ayında TL zorunlu karşılık oranları 1 yıla kadar vadeli mevduat/katılım fonu ile 3 yıla kadar (3 yıl dahil) vadeli diğer yükümlülüklerde 100 baz puan, diğer vade gruplarında 50 baz puan indirilerek sektöre yaklaşık 3,3 milyar TL tutarında Türk lirası ve 2,3 milyar ABD doları tutarında döviz ve altın likiditesi sağlanmıştır (Tablo 2.2.3.1). Ayrıca, TL zorunlu karşılıkların yurt içi yerleşiklerden toplanan işlenmiş veya hurda altın kaynaklı standart altın cinsinden tesis edilmesi imkânı üst sınırı %5’ten %10’a yükseltilmiştir.

Nisan ayında zorunlu karşılığa tâbi yükümlülüklerden hariç tutulan resmi kuruluşlar mevduatı/katılım fonunun kapsamı Kamu Haznedarlığı Yönetmeliği kapsamındaki diğer kurumların mevduatı/katılım fonunu da içerecek şekilde genişletilmiştir.

Mayıs ayı başında TL zorunlu karşılıkların döviz cinsinden tesis edilebilmesi imkânı azami oranı yüzde 40’tan yüzde 30’a indirilmiş ve YP zorunlu karşılık oranları tüm vade dilimlerinde 100 baz puan artırılmıştır (Tablo 2.2.3.2). Mayıs ayı sonunda ise YP mevduat/katılım fonlarına uygulanan zorunlu karşılık oranları tüm vade dilimlerinde 200 baz puan artırılmıştır (Tablo 2.2.3.2). Söz konusu düzenlemeler ile piyasadan 7,2 milyar TL ve 4,4 milyar ABD doları tutarında likidite çekilmiştir.

Haziran ayında finansman şirketleri için TL ve YP zorunlu karşılık oranları tüm vadelerde yüzde 0 olarak belirlenmiştir.

Temmuz ayında YP mevduat/katılım fonlarına uygulanan zorunlu karşılık oranları tüm vade dilimlerinde 100 baz puan artırılarak piyasadan 1,4 milyar ABD doları likidite çekilmiştir (Tablo 2.2.3.2).

Temmuz ayında 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklikle, bankaların ve TCMB tarafından uygun görülecek diğer mali kurumların sadece yükümlülüklerinin değil, bilanço içi ve dışı uygun görülen kalemlerinin de zorunlu karşılık uygulamasında esas alınabilmesi mümkün hale gelmiştir.

Ağustos ayında TL zorunlu karşılık oranları ve TL zorunlu karşılıklara ödenen faiz/nema oranı, bankaların dövize endeksli kredileri ile bankalara kullandırılan krediler hariç Türk lirası cinsi standart nitelikli ve yakın izlemedeki nakdi kredileri toplamının yıllık büyüme oranları ile ilişkilendirilmiştir. Buna göre, yıllık kredi büyümesi yüzde 10 ile yüzde 20 arasında (referans değerler) olan bankalar için TL zorunlu karşılık oranı, 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduat/katılım fonu ve 3 yıldan uzun vadeli diğer yükümlülükler hariç tüm vade dilimlerinde yüzde 2 olarak uygulanmaya başlanmıştır (Tablo 2.2.3.1). Ayrıca, TL cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara uygulanan faiz/nema oranı, kredi büyümesi referans değerler arasında gerçekleşen bankalar için yüzde 15, diğer bankalar için yüzde 5 olarak tespit edilmiştir. Yeni yöntemle, kredi büyüme oranları her zorunlu karşılık döneminde yeniden hesaplanarak, büyüme oranları referans değerler arasında kalan bankalar takip eden üç ay boyunca (6 tesis dönemi) ilgili zorunlu karşılık oranları ve faiz/nema oranlarına tabi olmuştur. Söz konusu değişiklikle piyasaya ilk aşamada yaklaşık 5,4 milyar TL ve 2,9 milyar ABD doları karşılığı altın ve döviz likiditesi verilmiştir.


26


Tablo 2.2.3.1: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları

Yürürlük Tarihleri

Mevduat/Katılım Fonu

Müstakrizlerin Fonları

Diğer Yükümlülükler

3 Aya Kadar Vadeli

6 Aya Kadar Vadeli

1 Yıla Kadar Vadeli

1 Yıl ve 1 Yıldan

Uzun Vadeli

1 Yıla Kadar (1 yıl dahil)

Vadeli

3 Yıla Kadar (3 yıl dahil)

Vadeli

3 Yıldan Uzun Vadeli

27.07.2018 8,0 5,0 3,0 1,5 8,0 8,0 4,5 1,5

08.02.2019 7,0 4,0 2,0 1,0 7,0 7,0 3,5 1,0

09.08.2019* 2,0 7,0 2,0 4,0 2,0 2,0 1,0 1,0 2,0 7,0 2,0 7,0 2,0 3,5 1,0 1,0

*2019/15 sayılı Tebliğ ile belirlenen referans değerler arasında kredi büyümesine sahip bankalar için ve 29/11/2019 tarihinde yürürlüğe giren 2019/19 sayılı Tebliğ ile belirlenen koşulları sağlayan reel kredi büyümesine sahip bankalar için Türk lirası zorunlu karşılık oranları, 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduat/katılım fonu (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu hariç) ve 3 yıldan uzun vadeli diğer yükümlülükler (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu dahil) hariç tüm vade dilimlerinde yüzde 2 olarak uygulanır.

Eylül ayında YP mevduat/katılım fonlarına uygulanan zorunlu karşılık oranları tüm vade dilimlerinde 100 baz puan artırılarak piyasadan 1,4 milyar ABD doları tutarında likidite çekilmiştir (Tablo 2.2.3.2).

Ekim ayında TL cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara ödenecek faiz/nema oranı 500 baz puan düşürülerek kredi büyümesi referans değerler arasında gerçekleşen bankalar için yüzde 10, diğer bankalar için yüzde 0 olarak belirlenmiştir.

Aralık ayı başında, kredi arzının tüketimden ziyade üretim odaklı sektörlere yönlendirilmesini teşvik ederek finansal istikrarı desteklemek ve referans değerlerin güncellenme ihtiyacını azaltmak üzere, kredi büyümesine dayalı zorunlu karşılık uygulamasında değişikliğe gidilmiştir. Söz konusu değişiklikle kredi büyümesi hesaplanmasında TL nakdi kredilerin reel değişimi dikkate alınmış ve yıllık reel kredi büyüme oranı;

(a) Yüzde 15’in üzerinde olan bankaların; 2 yıl ve daha uzun vadeli ticari krediler ile 5 yıl ve daha uzun vadeli konut kredileri reel değişimlerinin tamamı büyüme oranı formülünün pay kısmından düşülerek hesaplanan uyarlanmış reel kredi büyüme oranının yüzde 15’in altında olması,

(b) Yüzde 15’in altında olan bankaların; 5 yıl ve daha uzun vadeli konut kredileri dışında kalan bireysel kredi reel değişiminin %50’si büyüme oranı formülünün pay kısmından düşülerek hesaplanan uyarlanmış reel kredi büyüme oranının yüzde 5’in üzerinde olması,

koşuluyla zorunlu karşılık teşviklerinden yararlanması kararlaştırılmıştır. Ayrıca, yıllık reel kredi büyüme oranının reel nakdi kredi stok değerlerinin son 3 aylık ortalaması dikkate alınarak hesaplanmasına ve hesaplamalarda mali kuruluşlara verilen kredilerin dikkate alınmamasına karar verilmiştir.

Aralık ayı sonunda YP mevduat/katılım fonlarına uygulanan zorunlu karşılık oranları 200 baz puan artırılmış, kredi büyümesi koşullarını sağlayan bankaların bu artıştan etkilenmemesini teminen söz konusu oranlar bu bankalar için 200 baz puan daha düşük belirlenmiştir (Tablo 2.2.3.2). Bahse konu değişiklik ile piyasadan 2,9 milyar ABD doları tutarında likidite çekilmiştir.


27


Tablo 2.2.3.2: Yabancı Para Zorunlu Karşılık Oranları

Yürürlük Tarihleri

Mevduat/Katılım Fonu

Müstakrizlerin Fonları

Diğer Yükümlülükler

1 Yıla Kadar Vadeli

1 Yıl ve 1 Yıldan

Uzun Vadeli

1 Yıla Kadar (1 yıl dahil) Vadeli




5 Yıldan Uzun Vadeli

27.07.2018 12,0 8,0 12,0 20,0 15,0 10,0 6,0 4,003.05.2019 13,0 9,0 13,0 21,0 16,0 11,0 7,0 5,017.05.2019 15,0 11,0 15,0 21,0 16,0 11,0 7,0 5,026.07.2019 16,0 12,0 16,0 21,0 16,0 11,0 7,0 5,020.09.2019 17,0 13,0 17,0 21,0 16,0 11,0 7,0 5,027.12.2019 17,0 19,0 13,0 15,0 17,0 19,0 21,0 16,0 11,0 7,0 5,0

Reel kredi büyümesi 2019/19 sayılı Tebliğ ile belirlenen koşulları sağlayan bankalar için yabancı para zorunlu karşılık oranları, 1 yıla kadar vadeli mevduat/katılım fonu (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu hariç) ile müstakrizlerin fonları yükümlülükleri için yüzde 17 ve 1 yıldan uzun vadeli mevduat/katılım fonu (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu hariç) için yüzde 13 olarak uygulanır.

Söz konusu düzenleme değişiklikleri sonrasında; 27 Aralık 2019 yükümlülük tarihi itibarıyla TL ve YP ağırlıklı ortalama zorunlu karşılık oranları sırasıyla yüzde 3,6 ve yüzde 16,0 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.3.1 ve 2.2.3.2).

27 Aralık 2019 yükümlülük tarihine ilişkin tesis döneminde, Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM) kapsamında döviz tesis imkânı kullanım oranı yüzde 98,2; altın tesis imkânı kullanım oranı yüzde 95,5; hurda altın imkân kullanım oranı ise yüzde 81,8 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.3.3 ve 2.2.3.4). Öte yandan, bankalar kıymetli maden depo hesapları için de standart altın tesis edebilmekte olup, söz konusu imkânın kullanım oranı aynı tesis dönemi itibarıyla yüzde 81,3 olarak gerçekleşmiştir.

Grafik 2.2.3.1: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları (%)

Kaynak: TCMBSon Gözlem: 27.12.2019

01.1

7

05.1

7

08.1

7

12.1

7

03.1

8

07.1

8

10.1

8

01.1

9

05.1

9

08.1

9

12.1

9

16

12

8

4

0

Zorunlu Karşılık Oran Aralığı Ağırlıklı Ortalama Oran

Grafik 2.2.3.2: Yabancı Para Zorunlu Karşılık Oranları (%)


01.1

7

04.1

7

08.1

7

11.1

7

03.1

8

06.1

8

10.1

8

01.1

9

05.1

9

08.1

9

12.1

9

28

24

20

16

12

8

4

0

Zorunlu Karşılık Oran Aralığı Ağırlıklı Ortalama Oran


28


27 Aralık 2019 yükümlülük tarihine ilişkin tesis döneminde, Türk lirası yükümlülükler için ROM kapsamında 2,8 milyar ABD doları döviz ve 4,9 milyar ABD doları karşılığı altın tesis edilmiştir (Grafik 2.2.3. 5). YP yükümlülükler için ise 51,7 milyar ABD doları döviz ve 2,0 milyar ABD doları altın tesis edilmiştir (Grafik 2.2.3.6).

01.1

7

04.1

7

07.1

7

10.1

7

01.1

8

04.1

8

07.1

8

10.1

8

01.1

9

04.1

9

07.1

9

10.1

9

01.2

0

24

18

12

6

0

Grafik 2.2.3.5: ROM Döviz ve Altın Tutarı (Milyar ABD Doları)


Grafik 2.2.3.6: Yabancı Para Zorunlu Karşılık Tutarı (Milyar ABD Doları)


01.1

7

04.1

7

07.1

7

10.1

7

01.1

8

04.1

8

07.1

8

10.1

8

01.1

9

04.1

9

07.1

9

10.1

9

01.2

0

60

50

40

30

20

10

0

15

10

5

0

2,4

2,0

1,6

1,2

0,8

0,4

0,0

Döviz DövizAltın Altın (Sol Eksen)

Grafik 2.2.3.3: ROM Döviz İmkân Kullanımı (%)


01.1

6

05.1

6

09.1

6

01.1

7

05.1

7

09.1

7

01.1

8

05.1

8

09.1

8

01.1

9

05.1

9

01.2

0

60

54

48

42

36

30

24

Grafik 2.2.3.4: ROM Altın İmkân Kullanımı (%)


01.1

7

05.1

7

09.1

7

01.1

8

05.1

8

09.1

8

01.1

9

05.1

9

01.2

0

30

24

18

12

6

0

Döviz Döviz İmkan Üst LimitiHurda Altın Hurda İmkan Üst LimitiAltın (Sol Eksen) Altın İmkân Üst Limiti (Sol Eksen)


29


Reeskont kredileri, ihracatçı firmalara uygun maliyetlerle finansman sağlanması ve TCMB rezervlerinin güçlendirilmesi amacıyla TCMB Kanunu’nun 45’inci maddesi çerçevesinde döviz üzerinden düzenlenmiş senetlerin reeskonta kabulü suretiyle 240 güne (yüksek teknolojili sanayi ürünleri ihracı ile yeni pazarlara yapılan ihracatta 360 güne) kadar vadeli ve Türk lirası olarak ihracatçılar ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerde bulunan firmalara aracı bankalar vasıtasıyla kullandırılmakta, kredilerin TCMB’ye geri ödenmesi ise döviz cinsinden yapılmaktadır. Reeskont kredilerinin toplam limiti, 17 milyar ABD doları Türk Eximbank’a, 3 milyar ABD doları ise katılım bankaları ve diğer bankalara tahsisli olmak üzere 20 milyar ABD doları olup, söz konusu limitlerde 2019 yılı içinde herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir. Firma bazında kredi limitleri dış ticaret sermaye şirketleri için 400 milyon ABD doları, diğer firmalar için ise 350 milyon ABD doları olup, bu limitlerin tamamı 120 güne kadar vadeli kredi başvurularında, en fazla yüzde 60’ı ise 121‑360 gün vadeli kredi başvurularında kullanılabilmektedir. Bu limitler; son mali yıl net satış hasılatı 5 milyar TL’nin üzerinde olan firmalar için iki kat, 15 milyar TL’nin üzerinde olan firmalar için üç kat ve 20 milyar TL’nin üzerinde olan firmalar için dört kat olarak uygulanmaktadır.

Reeskont kredilerine ilişkin düzenlemelerde:

Nisan ayında yapılan değişikliklerle;

• Taahhüt edilen ihracatın gerçekleştirilemeyen kısmının Irak, Libya ve Suriye’ye yapılacağının tevsik edilmesi veya son dört takvim yılı itibarıyla firma ihracatının bir kısmının adı geçen ülkelere gerçekleştirildiğinin ilgili belgelerden tespiti kaydıyla, reeskont kredilerinin taahhüt kapatma işlemlerinde 6 aya kadar ek süre tesis edilebilmesi kararlaştırılmıştır.

• Döviz karşılığı sağlık hizmetleri sunulabilecek gerçek kişilerin kapsamı genişletilmiş ve uluslararası yük ve yolcu taşımacılığının finansmanında talep edilecek yetki belgeleri çeşitlendirilmiştir.

Mayıs ayında yapılan değişiklikle;

• Son mali yıl net satış hasılatı 5 milyar TL’nin üzerinde olan firmalar için kendilerine tahsis edilen limitlerin iki katına kadar kredi kullandırılması uygun görülmüştür.

Kasım ayında yapılan değişikliklerle;

• Döviz kazandırıcı hizmetlerin finansmanı kapsamında reeskont kredisi başvurusunda bulunan firmalardan talep edilen yetki belgeleri güncellenen T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı mevzuatı ile uyumlaştırılmıştır.

• Serbest bölgelere yapılan yatırım malları satışları ihracat olarak dikkate alınmaya başlanmış, böylece söz konusu satışların reeskont kredisi taahhüt kapatma işlemlerinde kullanılmasına imkân tanınmıştır.

• Yeni pazarlara yapılan ihracatın tevsikinde ilgili gümrük beyannamesi veya kredi kullanım tarihinde yeni pazar olarak kabul edilen bir ülkeye yapılan ihracatın kullanılmasına izin verilerek taahhüt kapama işlemlerindeki tereddütler giderilmiş ve ihracatçılara esneklik sağlanmıştır.

• Firmaların kredi taahhüt kapatma başvurusu süresi 1 aydan 3 aya çıkarılarak T.C. Ticaret Bakanlığı düzenlemeleri ile uyum sağlanmıştır.

• Aralık ayında İhracat ve Döviz Kazandırıcı Hizmetler Reeskont Finansmanı Uygulama Talimatı (Katılım Bankaları) çıkarılmış ve katılım bankalarının da kredi kullanımlarına aracılık edebilmesine imkân sağlanmıştır.

2.2.4 Reeskont Kredileri


30


• TCMB ile Çin Halk Cumhuriyeti Merkez Bankası arasında yenilenen Para Takası Anlaşması hükümleri çerçevesinde Çin Yuanı Reeskont Kredisi Uygulama Talimatı güncel hale getirilmiş ve bu kapsamda Çin Yuanı reeskont kredilerine uygulanacak Shanghai Interbank Offered Rate (SHIBOR) oranlarına eklenecek faiz farkları 50 baz puandan 200 baz puana çıkarılmıştır. Ayrıca, söz konusu talimatta kredi kullanım usullerine ilişkin hükümler, İhracat ve Döviz Kazandırıcı Hizmetler Reeskont Kredisi Uygulama Talimatı’nın ilgili hükümleriyle uyumlaştırılmıştır.

2018 yılında 22,9 milyar ABD doları olan reeskont kredisi kullanımı, 2019 yılında 24,4 milyar ABD dolarına ulaşmış olup, yıl sonu itibarıyla 17,3 milyar ABD doları kredi bakiyesi bulunmaktadır.

Reeskont kredilerinin TCMB döviz rezervlerine katkısı 2019 yılında 22,7 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir.

2.2.5 Kredi Kartı Azami Faiz Oranları

Kredi kartı işlemlerinde uygulanacak aylık azami akdi ve gecikme faiz oranları TCMB tarafından üçer aylık dönemler için açıklanmaktadır. 2019 yılı için belirlenen söz konusu faiz oranları Tablo 2.2.5.1’de gösterilmektedir.

Tablo 2.2.5.1: Kredi Kartı Azami Akdi ve Gecikme Faiz Oranları (%)

DönemlerTürk Lirası Yabancı Para

Akdi Faiz OranıGecikme Faiz

OranıAkdi Faiz Oranı Gecikme Faiz Oranı

2019 1. Çeyrek 2,25 2,75 1,80 2,302019 2. Çeyrek 2,15 2,65 1,72 2,222019 3. Çeyrek 2,00 2,40 1,60 2,002019 4. Çeyrek 1,60 2,00 1,28 1,68


31


Küresel büyümeye ilişkin endişeler, küresel ticaret politikalarındaki korumacılık eğilimleri ve jeopolitik gelişmeler, küresel iktisadi politika belirsizliğini artırmıştır. Gelişmiş ülke merkez bankaları, büyüme ve enflasyon görünümündeki değişimin etkisiyle Genişleyici para politikalarına yönelmiştir. Bu gelişme, küresel finansal koşullarda iyileşmeye katkı sağlamış, gelişmekte olan ülkelere (GOÜ) yönelik risk iştahında artış yaşanmıştır. Ancak küresel finansal koşullardaki iyileşmeye rağmen, küresel ölçekteki politik belirsizlik GOÜ’lere yönelen portföy akımlarının dalgalı seyretmesinde rol oynamıştır. Küresel borçluluk, özellikle reel sektör ve kamu sektörü borçluluğu kaynaklı artışlar nedeniyle gelişmiş ülke ve GOÜ’lerde önemli bir kırılganlık unsuru olmaya devam etmiştir. Bankacılık sektörü sermaye kârlılıklarının küresel finansal kriz öncesi döneme kıyasla genel olarak düşük seyretmesi bir diğer kırılganlık unsuru olmuştur. Gelişmiş ülke merkez bankaları tarafından uygulanan genişletici para politikalarının etkisiyle yataylaşan getiri eğrileri, küresel iktisadi faaliyetteki zayıflık ile aktif kalitesi görünümünün bozulması gibi ülke ve bankalara özgü koşullar kârlılık oranlarındaki bu durum üzerinde etkili olmuştur. Gelişmiş ülke ve GOÜ para birimleri ABD doları karşısında genel olarak dalgalı bir seyir izlemiştir. Küresel iktisadi faaliyette yaşanan yavaşlama, yüksek borçluluk, küresel ticaret gerilimleri, Brexit belirsizliği ve jeopolitik gelişmeler küresel finansal istikrarı tehdit eden unsurlar arasında yer almıştır.

Yurt içi makroekonomik gelişmeler incelendiğinde, 2019 yılı boyunca baz etkisi, talep gelişmeleri, sıkı para politikası duruşu, üretici enflasyonu kaynaklı baskılarda azalma ve döviz kurundaki yataylaşma ile birlikte tüketici enflasyon oranında önemli düşüşler kaydedilmiştir. Ekonomik dengelenme süreci kapsamında özellikle yılın üçüncü çeyreğinden itibaren belirsizliklerin ve piyasa oynaklıklarının azalmasıyla iktisadi faaliyette yukarı yönlü bir eğilim gözlenmiştir. Öncü göstergeler, yılın son çeyreğinde de benzer bir gerçekleşmeye işaret etmektedir. Dengelenme sürecinin ve ihracat gelişmelerinin sonucunda cari işlemler açığı hızlı bir şekilde kapanmıştır. Yıl içinde para politikası kapsamında atılan adımlar geçmiş süreçte sıkılaşan finansal koşullar üzerinde gevşetici yönlü etkide bulunmuştur.

Hanehalkı finansal varlıkları, yükümlülüklerinden daha yüksek oranda büyümeye devam etmekle birlikte son dönemde varlıklardaki büyüme yavaşlarken yükümlülüklerdeki büyüme ivmelenmeye başlamıştır. Büyüme oranlarının birbirine yaklaşmasıyla birlikte hanehalkı finansal kaldıraç oranındaki gerileme hız keserek yüzde 38 seviyesinde gerçekleşmiştir. Yükümlülüklerdeki büyümede yılın ikinci yarısında faizlerdeki gerileme sonrası ertelenen harcamaların gerçekleşmeye başlamasıyla ihtiyaç kredisi ve bireysel kredi kartları öne çıkarken, konut kredisindeki artışlar da etkili olmuştur. Finansal varlık artışında ise TL ve YP cinsi tasarruf mevduatları en önemli faktörler olmaya devam etmektedir. Türk lirasındaki istikrarlı görünümün ve Haziran ayından itibaren yavaşlayan dolarizasyonun etkisiyle TL mevduatların varlık büyümesine olan katkısı artmaktadır. Öte yandan, 2019 yılında yüzde 14 seviyesinde olan Türkiye hanehalkı borçluluk oranı GOÜ ortalamasının oldukça altında yer almıştır.

2019 yılında reel sektör borçluluğu azalmıştır. Bu durum, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’da yapılan değişiklikler, zayıf seyreden yatırım talebi ve kur riskinin yönetimine ilişkin artan farkındalık sonucunda reel sektörün YP kredilerindeki düşüşten kaynaklanmıştır.

Reel sektörün TL cinsi borçlarının Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)’ya oranı ise, yıl içinde açıklanan kredi teşvik paketlerinin ve ZK düzenlemesinde yapılan değişikliklerin TL borçlanmayı destekleyici etkisiyle bir miktar toparlanmıştır. Bununla birlikte, toplam firma kredilerinin GSYİH’ye oranı 2019 yılı itibarıyla G20, GOÜ ve dünya ortalamasının altında seyretmeye devam etmiştir.

YP kredilerdeki düşüş ve iktisadi faaliyetteki toparlanma firmaların yurt içi bankalarla yaptığı türev işlem hacminin ve türev kullanan firma sayısının azalmasını beraberinde getirmiştir. Ayrıca, halka açık firmaların faaliyet gelirleriyle borçlarını çevirme kapasitelerini gösteren ve artan kur ile faiz giderleri nedeniyle 2018 yılı son çeyreğinde düşen faiz karşılama oranında 2019 yılı boyunca iyileşme kaydedilmiştir.

2.3.1 Finansal İstikrara Yönelik Gelişmeler

2.3 Finansal İstikrar Gelişmeleri ve Faaliyetler


32


Yurt içi makroekonomik gelişmeler ve sıkılaşan finansal koşullarla ilintili olarak yılın ilk iki çeyreğinde tüketici kredileri başta olmak üzere yıllık kredi büyüme oranları zayıf gerçekleşmiştir. Takip eden dönemde gerek finansal koşullardaki normalleşme gerekse iktisadi faaliyet ve beklentilerdeki düzelme finansal aracılık faaliyetlerine de olumlu yansımıştır. Yılın üçüncü çeyreğinden itibaren kredi piyasasında kredi türleri ve bankalar geneline yayılan toparlanma hareketi dikkat çekmiştir. Bu bağlamda tüketici ve ticari kredi büyümesi eğilim göstergeleri geçmiş dönem ortalamalarının üzerine çıkmıştır. Kamu bankalarının kredi piyasasındaki proaktif davranışları, iyileşen likidite koşulları, yatırım ve işletme kredilerinde kamu kaynaklı teşvik programları ile faiz oranlarında yaşanan gerileme kredi piyasasındaki toparlanmada önemli faktörler olmuştur. Ek olarak, TCMB tarafından zorunlu karşılıkların kredi büyümesiyle ilişkilendirildiği döngü karşıtı bir çerçevenin uygulanması kredi artışlarının bankacılık sektörü geneline yayılmasını desteklemiştir.

İktisadi faaliyet gelişmelerinin firma bilançolarına gecikmeli yansımalarının etkisiyle ticari kredilerde Tahsili Gecikmiş Alacaklar (TGA) oranı 2019 yılında bir miktar yükselmiştir. Bireysel kredilerde ise TGA oranları tarihsel gelişmelerle benzer şekilde düşük seviyelerde gerçekleşmektedir. Kredi büyümesindeki toparlanma ve iktisadi faaliyete dair görünümün ilerleyen dönemde bankacılık sektörü aktif kalitesine olumlu katkı yapması beklenmektedir.

Bankacılık sektörünün kısa ve uzun vadeli likidite göstergeleri güçlü seviyelerini korumakta ve kredi görünümünü desteklemektedir. Sektörün yurt dışı kaynak kullanımı, olumlu seyreden YP likidite göstergeleri ve azalan finansman ihtiyacı sonucu gerilemiştir. Bu gelişmede azalan YP kredi talebi ve reel sektör firmalarının düşük yatırım iştahı belirleyici olmuştur. Yurt dışı borç bakiyesinde yaşanan azalma bankaların kısa vadeli borç ödeme kapasiteleri açısından da olumlu bir gelişme olarak öne çıkmıştır.

Enflasyon beklentilerindeki iyileşme ve belirsizlik algısının azalması sonucunda mudi tercihlerinin TL yönünde kuvvetlenmesi neticesinde bankaların canlanan kredi talebini karşılayabilecek likiditeye sahip oldukları değerlendirilmektedir. Ayrıca, son dönemde TL cinsi krediler kaynaklı toparlanma eğilimi gösteren kredi büyümesi ve düşen faiz oranları sonrası bankaların yurt içi piyasalarda gerçekleştirdikleri TL cinsi borçlanmalar ile yurt içi fonlardaki artış öne çıkmıştır.

Sektörün özkaynak yapısındaki olumlu görünüm korunmaktadır. Bankacılık sektörünün Sermaye Yeterlilik Rasyosu (SYR), Basel Komitesi’nin öngördüğü asgari yüzde 8 ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)’nun uyguladığı hedef yüzde 12 oranların oldukça üzerindedir. Kasım ayı itibarıyla SYR yüzde 18,63 seviyesindedir. Sektörün kârlılığı son dönemde düşüş eğiliminde olsa da özkaynakları desteklemeye devam etmektedir. Kârlılıktaki düşüş eğiliminde aktif kalitesi gelişmeleri ile iktisadi faaliyetteki dengelenmeyle birlikte kredi büyümesinde gerçekleşen yavaşlama belirleyici olmuştur. Özkaynak kârlılığı ve aktif kârlılığı sırasıyla yüzde 11,2 ve yüzde 1,2 düzeyinde gerçekleşmiştir.


33


ÜlkemizdebaştaEkonomiKoordinasyonKuruluveFinansalİstikrarveKalkınmaKomitesi(FİKKO)olmaküzereçeşitliplatformlardafinansalistikrarailişkinriskoluşturabilecekhususlarelealınmaktavegerekentedbirlerzamanındauygulanmaktadır.BukapsamdaTCMB,ilgiliotoritelerleişbirliğivekoordinasyoniçindeçalışmalarınadevametmiştir.

FinansalistikrarçerçevesindeöneçıkanreelsektörünYPborçluluğukonusu2019yılıboyuncadagündemdekiyerinikorumuştur.FirmabazlıkurriskininyönetimiamacıylaTCMBnezdindeyürütülenveritakipsistemi,önümüzdekidönemdefirmalarındövizriskineyönelikgözetimaltyapısınıngüçlendirilmesiaçısındanönemarzetmektedir.Finansalsektörgelişmelerini,yapılanyenidüzenlemelerinyansımalarını,krediarzvetalepgelişimini,bankaaktifkalitesiveyurtdışıfonlamagörünümüilebeklentiveriskleridahayakındantakipedebilmekamacıylabankalarlayapılanrutingörüşmeleredevamedilmiştir.

TCMB,finansalistikrarailişkingörüşvedeğerlendirmeleriniyıldaikikereyayımlananFinansalİstikrarRaporuilekamuoyuylapaylaşmayadevametmiştir.Ayrıca,FinansalİstikrarRaporu’ndasunulandeğerlendirmeleriakademikolarakdestekleyeceknitelikteçeşitliekonominotları,çalışmatebliğleriveuluslararasıdergilerdeyayımlananmakalelerilefinansalistikrarkonusundaiktisatyazınınakatkısağlanmıştır.Bunlarınyanısıra,TCMBçalışanlarınıngörüşlerinikamuoyuylapaylaşmakveekonomigündeminekatkıdabulunmakamacıylaoluşturulanMerkezinGüncesiblogsitesindefinansalistikrarailişkindeğerlendirmelereyerverilmiştir.

TCMB,diğerkurumvekuruluşlarlaeşgüdümiçerisindefinansalistikrarayönelikuluslararasıyayınvetoplantılaradesteğinisürdürmektedir.UluslararasıParaFonu(IMF)veUluslararasıÖdemelerBankası(BIS)gibifinansalistikrarkonusundauluslararasıboyuttaçalışmalaryürütenkuruluşlarlailişkiler2019yılındadadevametmiştir.İlişkiler,düzenlenentoplantılarınyanısırakuruluşraporlarınayönelikpaylaşılanyazılıgörüşleridekapsamaktadır.BuçalışmalardailgiliotoritelerileTCMBarasındaişbirliğininsağlanmasınavegeliştirilmesineyönelikfaaliyetlerdeyürütülmüştür.

Uluslararasıfinansalplatformlarda,TCMB’nintemsilgücünüveetkinliğiniartırıcıvefinansalistikrarakatkısağlayançalışmalaradevamedilmiştir.Bukapsamda,finansalistikrarınsağlanmasıiçinulusalfinansalotoritelerinveuluslararasıstandartbelirleyicikurumlarınçalışmalarınıkoordineetmekveetkindüzenleme,gözetimvediğerfinansalsektörpolitikalarıgeliştirmekveuygulamaklagörevliolanFinansalİstikrarKurulu(FSB)GenelKurul,YönetimKomitesiveDaimiKomitetoplantılarınaüstdüzeydeaktifkatılımsağlanmıştır.

BaselBankacılıkDenetimKomitesi(BCBS),bankalarındenetimialanındagenelstandartlarbelirlemek;üyesiolanotoriteleredanışmanlıkyapmak;sermayevelikiditebaştaolmaküzereçeşitlialanlardayeniuluslararasıstandartlaroluşturmaklagörevlidir.TCMB,BCBStoplantılarınaüstdüzeyde,çeşitlialtçalışmagrubutoplantılarınadateknikdüzeydekatılımsağlamışvekatkıvermiştir.

TemelgörevifinansalhizmetlerifaizsizfinansmanyapısıçerçevesindeveuluslararasıfinansalsistemdekigelişmelereuyumsağlayacakşekildegeliştirmekveilerletmekolanİslamiFinansalHizmetlerKurulu(IFSB)tarafındanyapılandüzenlemeçalışmalarınadaTCMBtarafındanaktifbirşekildekatkısağlanmayadevamedilmiştir.

Sözkonusukuruluşlarlayapılançalışmalar,finansalistikrarınsağlanmasınakatkıyapacakdüzenlemelerinoluşturulmasıveuygulanmasıaşamalarındagerçekleşmiştir.Buçalışmalar,ülkemizilgiliotoriteleriyleetkinişbirliğiçerçevesindeyürütülmüştür.

Bununyanısıra,2017Temmuz-2019HazirandönemindeFSBOrtaDoğuveKuzeyAfrika(MENA)BölgeselDanışmaGrubuEşBaşkanlığı’nıbirlikteyürütmüşolanTCMBveKatarMerkezBankası,4Mayıs2019tarihindeTCMBevsahipliğindeİstanbul’dabirtoplantıgerçekleştirmiştir.Toplantıda,FSB’nindevamedendüzenlemeçalışmaları,kırılganlıklarvefinansalistikrarailişkinbölgeselhususlar,piyasabölümlenmesininfinansalistikrarüzerindekietkileri,faizoranıgöstergelerireformlarınınMENAfinansalsistemineyansımalarıvefinansalistikrarizlemeçerçevelerielealınmıştır.1Temmuz2019itibarıylasözkonusubölgeseldanışmagrubununbaşkanlığıikiyıllıkdönemiçinSuudiArabistanParaOtoritesi’nedevredilmiştir.

2.3.2FinansalİstikraraYönelikFaaliyetler


34


Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sisteminde 2019 yılında gerçekleşen 2,8 milyon adet işlemin toplam tutarı 73 trilyon Türk Lirası olmuştur. 2019 yılı günlük ortalama işlem sayı ve tutarı 11 bin adet ve 295,1 milyar Türk Lirası olarak gerçekleşmiştir. Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sisteminde 2019 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 3,5 daha fazla tutarda işlem gerçekleştirilmiştir (Grafik 2.4.1.1).

Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sisteminde 2019 yılında gerçekleşen 709 milyon adet işlemin toplam tutarı 19 trilyon Türk Lirası olmuştur. 2019 yılı günlük ortalama işlem sayı ve tutarı 2,8 milyon adet ve 77,7 milyar Türk Lirası olarak gerçekleşmiştir. 2019 yıl sonu itibarıyla günlük en yüksek işlem adedine 16 Aralık 2019 tarihinde 7,2 milyon adet işlemle ulaşılmıştır. Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sistemi’nde 2019 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 21,2 daha fazla sayıda işlem gerçekleştirilmiştir (Grafik 2.4.1.2).

2019 yılında her iki sistemin toplam işlem hacmi yaklaşık 93 trilyon Türk Lirası olarak gerçekleşmiştir.

İhale sisteminde ise yaklaşık 130 bin adet mesaj işlenmiştir.

Türkiye Emlak Katılım Bankası A.Ş.’nin 15 Mart 2019 tarihinde TCMB Ödeme Sistemlerine dahil edilmesi ile 2019 yıl sonu itibarıyla katılımcı sayısı 53 olmuştur.

2.4.1 TCMB Ödeme Sistemleri Kullanım İstatistikleri

2.4 Finansal Altyapı

Grafik 2.4.1.2: TCMB Ödeme Sistemlerinden Geçen Toplam Mesaj Adedi (Milyon Adet)

Kaynak: TCMB (*) 7.188.389 adet Müşterilerarası TL Aktarım Sisteminden ve 14.827 adet Bankalararası TL Aktarım Sisteminden geçen işlemlerdir. (**) 2.848.380 adet Müşterilerarası TL Aktarım Sisteminden ve 11.216 adet Bankalararası TL Aktarım Sisteminden geçen işlemlerdir.

800

700

600

500

400

300

200

100

0

730

630

530

430

330

230

130

30

‑70

Bankalararası TL Aktarım Sistemi Müşterilerarası TL Aktarım Sistemi Toplam (Sol E.)

Grafik 2.4.1.1: TCMB Ödeme Sistemlerinde Gerçekleşen Toplam Ödeme Tutarı (Trilyon TL)

Kaynak: TCMB(*) 295,1 milyar TL Bankalararası TL Aktarım Sisteminden ve 77,7 milyar TL Müşterilerarası TL Aktarım Sisteminde gerçekleşen ödemedir.

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

1009080706050403020100

Trilyon TL Milyon Milyon

Bankalararası TL Aktarım Sistemi Müşterilerarası TL Aktarım Sistemi Toplam

9388

77

5653

4043 45

6371 73

19

3 3

267315

375

377318

269 470

473

585

588709

712

2,9 2,5 2,5 2,5 2,8

171411109

Günlük Ortalamalar: 2019: 372,8 milyar TL (*)

2018: 350,5 milyar TL 2017: 303,0 milyar TL

Günlük İşlem rekoru: (16 Aralık 2019) 7.203.216 adet mesaj (*)Günlük Ortalamalar: 2019: 2.859.596 mesaj (**) 2018: 2.341.997 mesaj 2017: 1.868.731 mesaj


35


2013 yılında yürürlüğe giren 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) uyarınca, ülkemiz mevzuatında ilk defa “ödeme sistemi”, “menkul kıymet mutabakat sistemi”, “ödeme hizmeti sağlayıcısı”, “ödeme kuruluşu” ve “elektronik para kuruluşu” gibi kavramlar tanımlanmıştır. Ayrıca, 6493 sayılı Kanun ile müşterilere ödeme hizmeti sunan veya elektronik para ihracı faaliyetinde bulunan ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları ile ilgili olarak BDDK; bankaların, banka dışı ödeme hizmeti sağlayan kuruluşların veya diğer finansal kuruluşların üye olarak birbirleri arasında işlem gerçekleştirdikleri ödeme sistemleri ve menkul kıymet mutabakat sistemleri ile ilgili olarak ise TCMB görevlendirilmiştir.

Ancak 6493 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten günümüze kadar finansal teknolojiler alanında yaşanan yeniliklerin ve gelişmelerin ödemeler alanını da etkilemesi sonucunda yeni ödeme hizmetlerinin ve uygulamalarının ortaya çıkması, söz konusu Kanun ile alt düzenlemelerinin uygulanması sırasında ortaya çıkan değişiklik ve düzenleme ihtiyacı, TCMB ile BDDK arasında oluşturulan parçalı düzenleme, lisanslama ve denetim yetkilerinin tek bir çatı altında toplanmasını gerekli kılmıştır. Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin, ödeme hizmetleri, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının düzenleme ve denetim yetkisinin tek bir otoritenin yetki ve sorumluluğu altında olmasının; finansal hizmetler ile bu hizmetleri sağlayan kuruluşların gelişimini ve finansal işlemleri hızlandıracağı, genel ekonomiye olumlu katkı sağlayacağı değerlendirilmiştir.

Bu çerçevede, 7192 sayılı ”Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” (7192 sayılı Kanun), Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliğinin kurulmasına ilişkin maddesi, değişikliğin Resmi Gazete’de yayımlanmasını takip eden altı ay sonra, diğer maddeler ise 1 Ocak 2020 tarihi itibarıyla yürürlüğe girecek şekilde 22 Kasım 2019 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

7192 sayılı Kanun ile getirilen değişiklikler üç ana başlık altında sınıflandırılabilir:

• Ödemeler alanına ilişkin BDDK’nın yetkilerinin TCMB’ye devrine ilişkin değişiklikler

• Dünya uygulamaları ile uyumlu bir şekilde yeni ödeme hizmeti tanımlarının 6493 sayılı Kanuna eklenmesi ile ilgili değişiklikler

• 6493 sayılı Kanunun 2013 yılında yürürlüğe girmesinin ardından geçen sürede ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda eklenen diğer değişiklikler

Bu kapsamda, Kanunda öne çıkan değişiklikler aşağıda özetlenmiştir:

• BDDK’ya 6493 sayılı Kanun ile verilen ödeme hizmetleri ile ödeme ve elektronik para kuruluşlarına ilişkin düzenleme ve denetim yetkisi TCMB’ye devredilmiştir.

• Ödeme Hizmetleri Direktifi‑2 (PSD2) ile gelen yeni ödeme hizmeti türleri; “ödeme emri başlatma hizmeti”, “ödeme hesabına ilişkin konsolide edilmiş bilgilerin sunulması hizmeti” mevzuata eklenmiştir.

• TCMB’ye, sistemlerin kesintisiz işletimini sağlamak amacıyla sistemik öneme sahip kurulmuş ve kurulacak ödeme sistemi işleticilerine hissedar olma yetkisi verilmiştir.

• TCMB’ye, ödeme hizmetleri kapsamında işlemin taraflarından birinin aldığı ücret, masraf, komisyon ve diğer menfaatlerin nitelikleri ile azami miktar veya oranlarını tespit etme, bunları kısmen veya tamamen serbest bırakma yetkisi verilmiştir.

2.4.2 Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Mevzuat Çalışmaları


36


• Sınırlı kullanım alanı olan ödeme araçları ile yapılan hizmetlerin ödeme hizmeti kapsamına alınması konusunda TCMB’ye yetki verilmiştir.

• Elektronik para kuruluşlarının bankalara yatırdıkları fonların bankalarca TCMB nezdinde bloke edilmesi uygulaması Kanun metninden çıkarılmıştır.

• Elektronik para kuruluşlarınca kredi verilememesi maddesi ödeme kuruluşlarında olduğu gibi düzenlenmiş ve hangi faaliyetin kredi verme faaliyeti kapsamına gireceği hususunda TCMB’ye düzenleme yapma yetkisi verilmiştir.

• Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliğinin kurulmasına ilişkin yeni hükümler eklenmiştir.

2.4.3 Finansal Teknolojiler (FinTek) Alanında Yapılan ÇalışmalarFİKKO nezdinde; T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, BDDK, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) ve TCMB yetkililerinden oluşan Finansal Teknolojiler Daimi Alt Çalışma Grubu, 6 Nisan 2018 tarihinde kurulmuştur. Koordinasyon ve başkanlık faaliyetleri TCMB tarafından yürütülen Çalışma Grubu, 2019 yılında 2 toplantı ve 1 çalıştay yapmıştır. Toplantı, konferans ve çalıştay çalışmaları sonucunda Finansal Teknolojiler Ülke Raporu hazırlanmıştır.

TCMB’ye 7192 sayılı Kanun ile verilen görevler çerçevesinde, TCMB teşkilat yapısında düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, 1 Ocak 2020 tarihinden geçerli olmak üzere, Ödeme Sistemleri ve Finansal Teknolojiler Genel Müdürlüğü altında; FinTek alanındaki gelişmelere ülkemizin ihtiyaçları ve stratejisi doğrultusunda yön verilmesi amacıyla araştırma ve iş birliği faaliyetlerinin yürütülmesi ile ödeme sistemleri, ödeme hizmetleri ve finansal teknolojiler alanındaki gelişmelerin yakından takip edilerek sektörün ihtiyaçlarının anlaşılması ve güçlü bir ekosistem oluşmasına katkıda bulunulmasına yönelik olarak Finansal Teknolojiler Müdürlüğü kurulmuştur.

2.4.4 Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinin Faaliyetlerine İlişkin İzinlerİstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank)’nin Teminat Yeknesaklaştırma Başvurusunun Onaylanması

TCMB, hâlihazırda Pay Piyasası Takas Sistemi, Borçlanma Araçları Piyasası Takas Sistemi ile Çek Takas Sistemini işleten Takasbank’ın, alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı olmasını ifade eden Merkezi Karşı Taraf (MKT) hizmeti sunduğu piyasalar için teminat ve garanti fonu katkı payı olarak kabul edilebilecek varlık yelpazesinin ve bu varlıkların değerlendirilmesine ilişkin metodolojinin yeknesaklaştırılmasına ilişkin başvurusunu 5 Kasım 2019 tarihinde onaylamıştır. Teminat yeknesaklaştırma, Takasbank’ın MKT hizmeti verilen piyasalarda teminat yönetimi etkinliğinin artırılması ve piyasa katılımcılarının operasyonel maliyetinin/risklerinin azaltılmasını teminen tasarlanan “Tek Teminat Havuzu” projesinin ilk adımı olarak görülmektedir. Takasbank, “Tek Teminat Havuzu” projesinin diğer adımlarını uygulamak üzere çalışmalarını sürdürmektedir.

Mastercard Payment Transaction Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş. (MPTS)’nin Hisse Devrinin Onaylanması

Mastercard Payment Transaction Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş. (MPTS) hissedarlarından Mastercard/Europay U.K. Limited Şirketinin sahip olduğu yüzde 99,99’luk hissesinin tamamının Kartek Holding A.Ş.’ye devredilmesine yönelik başvurusu, TCMB tarafından onaylanmıştır. Söz konusu onay sonrasında Şirket unvanı, “Paycore Ödeme Hizmetleri Takas ve Mutabakat Sistemleri A.Ş.” olarak değiştirilmiştir. Unvan değişikliği İstanbul Ticaret Sicil Müdürlüğünce 19 Haziran 2019 tarihinde tescil edilmiştir.


37


Ayrıca, kartlara ilişkin ödeme ve para transferi işlemlerinin, internet ve mobil cihazlar aracılığıyla güvenli ve kolay bir şekilde kullanılmasını sağlayan Masterpass Hizmeti’nin, MPTS’in talebi doğrultusunda, MPTS’ye verilmiş olan faaliyet izni kapsamından çıkarılmasına karar verilmiştir. Söz konusu Karar 30 Mayıs 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. (BKM)’nin Yurtiçi Takas ve Hesaplaşma (YTH) Sisteminde Yaşanabilecek Temerrüt Durumlarında Devreye Girmek Üzere Teminat Mekanizmasının Başvurusunun Onaylanması

BKM’nin işletmekte olduğu, kart ihraç eden ve kart kabul eden kuruluşlar arasındaki kart işlemlerinden kaynaklanan fon transferlerinin gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla takas ve mutabakat işlemlerinin yapıldığı Yurtiçi Takas ve Hesaplaşma (YTH) Sistemi, Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerine İlişkin Gözetim Çerçevesi kapsamında “Önemli Ödeme Sistemi” kategorisinde yer almaktadır. BKM’nin bu sistemden kaynaklanan kredi ve likidite risklerini yönetebilmek için Finansal Piyasa Altyapılarına İlişkin Prensipler (Principles for Financial Market Infrastructures, PFMI) doğrultusunda gerekli önlemleri alması gerekmektedir.

Bu kapsamda, anılan riskleri etkin bir şekilde yönetebilmek için BKM tarafından, YTH Sisteminde yaşanabilecek temerrüt durumlarında devreye girmek üzere bir teminat mekanizması tasarlanarak onay için TCMB’ye başvurulmuştur.

BKM’nin oluşturmayı planladığı teminat mekanizmasına ilişkin olarak TCMB tarafından yapılan inceleme sonucunda, söz konusu teminat mekanizmasının devreye alınması Yönetim Komitesinin 2 Temmuz 2019 tarihli Kararı ile uygun görülmüştür.

2.4.5 Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinin Gözetimine İlişkin Gelişmeler6493 sayılı Kanun ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemelerde TCMB’ye, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin kesintisiz işlemesini sağlamak üzere anılan sistemlere ilişkin gözetim faaliyetleri yürütme yetki ve sorumluluğu verilmiştir.

TCMB, mevzuatla kendisine verilen yetki ve sorumluluklara dayanarak, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemi olarak faaliyet gösteren kuruluşların TCMB’den faaliyet izni alma süreciyle başlayan gözetim faaliyetlerini yürütmektedir. Söz konusu gözetim faaliyetleri devam eden bir süreç olduğu için, bu faaliyetlerin bir parçası olarak sistem işleticileri toplanan bilgi ve belgeler aracılığıyla izlenmekte, gerekli görüldüğünde yerinde inceleme yapılarak işlem ve dokümanlar daha detaylı olarak incelenmekte ve sonuçta sistem işleticilerinin TCMB düzenlemelerine ve uluslararası standartlara uyum durumuna ilişkin detaylı gözetim raporları hazırlanmaktadır.

Bu kapsamda, 2019 yılının ilk yarısında Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK) ve BKM‘ye ilişkin detaylı gözetim takip faaliyetleri yürütülmüş, yerinde inceleme ziyaretleri gerçekleştirilmiş ve anılan sistemlerin 6493 sayılı Kanun ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemelerde yer alan hükümler ile BIS, Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi (CPMI) ve Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Örgütü (IOSCO) tarafından yayımlanan PFMI’ya uyum durumu incelenerek Gözetim Takip Raporları hazırlanmıştır.

Diğer taraftan, detaylı gözetim çalışmalarına ilave olarak sistem işleticilerince yürütülen her türlü faaliyet ve gerçekleştirilen tüm yapısal değişiklikler yakından takip edilmektedir.


38


2019 yıl sonu itibarıyla emisyon hacmi bir önceki yıla göre yüzde 16 oranında artış göstererek 153,4 milyar Türk lirasına ulaşmıştır. Dolaşımdaki banknot sayısı ise yüzde 11,7 oranında artarak 2019 yılı sonunda 2.139 milyon adet olarak gerçekleşmiştir. Son beş yıllık dönemde yıl sonu itibarıyla emisyon hacmi yıllık ortalama yüzde 12,8, dolaşımdaki banknot sayısı ise yıllık ortalama yüzde 8,6 oranında artmıştır (Grafik 2.5.1).

Tedavülden kaldırılan ve 10 yıllık zaman aşımı süresi devam eden banknotlar hariç tutulduğunda, 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla tedavülde 2.118,3 milyon adet banknot bulunmaktadır. 2019 yıl sonu itibarıyla emisyon hacminin kupür dağılımında, adet olarak en yüksek paya sahip olan kupürler 100 ve 50 Türk lirası olup bu iki kupürün toplam banknot içindeki payı yüzde 53,2’dir (Grafik 2.5.2). Tutar olarak en yüksek paya sahip 100 ve 200 Türk lirasının toplam banknot içindeki payları ise sırasıyla yüzde 51,5 ve yüzde 31,6 seviyesindedir (Tablo 2.5.1).

Tablo 2.5.1: 31.12.2019 Tarihinde Tedavülde Bulunan Banknotlar

Kupür Tutar % Dağılım Adet % Dağılım

200 TL 48.398.537.100,0 31,56 241.992.685,5 11,31

100 TL 79.008.394.950,0 51,52 790.083.949,5 36,94

50 TL 17.372.836.450,0 11,33 347.456.729,0 16,24

20 TL 4.708.857.220,0 3,07 235.442.861,0 11,01

10 TL 2.368.055.090,0 1,54 236.805.509,0 11,07

5 TL 1.332.386.732,5 0,87 266.477.346,5 12,46

TOPLAM 153.189.067.542,5 99,89 2.118.259.080,5 99,03

Diğer* 173.308.644,5 0,11 20.676.931,0 0,97

GENEL TOPLAM 153.362.376.187,0 100,00 2.138.936.011,5 100,00

Kaynak: TCMB(*) Tedavülden Kaldırılan ve 10 Yıllık Zaman Aşımı Süresi Devam Eden Banknotlar

Grafik 2.5.1: Emisyon Hacmi ve Dolaşımdaki Banknot Sayısı

Kaynak: TCMB

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2.400

2.200

2.000

1.800

1.600

1.400

1.200

1.000

800

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

Emisyon Hacmi (Milyar TL)Dolaşımdaki Banknot Sayısı (Milyon Adet) (Sağ Eksen)

Grafik 2.5.2: Kupür Bazında Dolaşımdaki Banknotlar (Milyon Adet)

Kaynak: TCMB

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

900

800

700

600

500

400

300

200

100

0

200 TL 100 TL 50 TL20 TL 10 TL 5 TL

2.5 Emisyon İşlemleri


39


2009 yılında yüzde 4 olan “Yıllık Ortalama Emisyon Hacmi/GSYİH” oranı yıllar içinde değişiklikler göstermiş olup, söz konusu oranın 2019 yılında yüzde 3,4 düzeyinde gerçekleşeceği öngörülmektedir (Grafik 2.5.3).

2019 yılında, TCMB’nin hizmet verdiği 21 şube, 16 banknot deposu, 2 vezne merkezi ile Merkezi Olmayan Nakit Yönetimi (MONY) depolarında 559,3 milyar Türk lirası tutarında tahsilat, 580,4 milyar Türk lirası tutarında tediye olmak üzere toplam 1.139,7 milyar Türk lirası tutarında işlem gerçekleştirilmiştir.

Söz konusu dönemde, ülke bazında toplam işlem hacminden en çok payı sırası ile Ankara Şubesi yüzde 11,3, Avrupa Yakası Vezne Merkezi yüzde 9,5, İstanbul‑Karaköy Şubesi yüzde 7,6, İzmir Şubesi yüzde 7,5 ve Anadolu Yakası Vezne Merkezi yüzde 6,6 olarak almıştır.

TCMB şubelerinin bulunmadığı illerde gerek banknot kalitesinin iyileştirilmesi, gerekse piyasanın çeşitli kupür ihtiyacının zamanında karşılanabilmesi amacıyla 16 ilde faaliyette bulunan banknot depolarında 2019 yılında 73 milyar Türk lirası tutarında tahsilat, 82,2 milyar Türk lirası tutarında tediye işlemi yapılmıştır. Diğer bir ifadeyle, TCMB’de gerçekleşen toplam işlem hacminin yüzde 13,6’sı banknot depolarında gerçekleşmiştir.

Ayrıca, 2019 yılında İstanbul ilinde 9, Ankara ilinde 2 ve İzmir ilinde 2 adet olmak üzere toplam 13 adet MONY deposu faaliyete geçirilmiş ve toplam MONY deposu sayısı 21’e ulaşmıştır. İstanbul ili özelinde MONY depoları toplam işlem hacminden yüzde 26,7 pay almıştır.

Son olarak, madeni para nakit yönetiminde verimliliğin arttırılması amacıyla Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT) ve Bankamız arasında imzalanan protokol kapsamında çeşitli illerde Konsinye Madeni Para Depoları (KMPD) kurulmuştur. 2019 yılında, İstanbul’da 2, Ankara, İzmir, Gaziantep, Adana, Bursa, Antalya, İzmit, Konya ve Kayseri illerinde 1’er adet olmak üzere toplam 11 adet KMPD açılarak toplam KMPD sayısı 12’ye ulaşmıştır. Söz konusu dönemde ülke bazında gerçekleşen toplam 1.906,9 milyon Türk lirası tutarındaki madeni para işlem hacminin yüzde 36’sı KMPD’lerde gerçekleşmiştir.

Kaynak: TCMB(*) 2019 GSYİH verileri 9 aylık verilerin yıllık hale dönüştürülmesiyle elde edilmiştir. (baz yıl 2009=100)

Grafik 2.5.3: Yıllık Ortalama Emisyon Hacminin GSYİH’ye Oranı (%)

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

*

6

5

4

3

2

1

0

4,34,8 4,9

4,0

4,5

4,24,7

4,2

3,6

3,4

5,32019 YIL SONU İTİBARIYLA EMİSYON HACMİ BİR ÖNCEKİ YILA GÖRE YÜZDE 16 ORANINDA ARTIŞ GÖSTEREREK 153,4 MİLYAR TÜRK LİRASINA ULAŞMIŞTIR.


40


Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetinin döviz cinsinden olan borçlarına karşılık iç ve dış borç servisini gerçekleştirmek, dışsal şoklara karşı gerekli döviz likiditesini bulundurmak, para ve kur politikası uygulamalarını desteklemek, piyasalara güven vermek gibi amaçlara yönelik olarak tutulan TCMB rezervlerinin yönetimine ilişkin uygulamaların temel dayanağı, 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda yer almaktadır. Ayrıca, söz konusu Kanun ile verilen görev ve yetkiye dayanarak Banka Meclisinin, döviz ve altın rezerv yönetimine ilişkin düzenlediği yönetmelikler ve aldığı kararlar da rezerv yönetimi uygulamalarının çerçevesini oluşturmaktadır.

TCMB’de, rezerv yönetiminde karar alma süreci üç aşamalı hiyerarşik bir yapıda oluşturulmuştur. En yüksek karar organı olarak Banka Meclisi, 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda sırasıyla güvenli yatırım, likidite ve getiri olarak sıralanan önceliklere göre hazırlanan “Döviz Rezerv Yönetimi Yönetmeliği”ni (Yönetmelik) onaylayarak rezerv yönetimi için genel yatırım kriterlerini belirlemekte, uygulamaya dönük kararların alınması konusunda Yönetim Komitesini ve Başkanlık Makamını yetkilendirmektedir. Banka Meclisince onaylanan Yönetmelik çerçevesinde, Yönetim Komitesinin veya Başkanlık Makamının aldığı kararlar, kurumsal karar alma sürecinin ikinci aşamasını oluşturmaktadır. Bu aşamada, TCMB’nin genel risk toleransını ve yatırım stratejisini yansıtan model portföy belirlenerek karara bağlanmaktadır. Model portföy, TCMB’nin stratejik varlık tahsisine ilişkin tercihlerini göstermekte olup, her yıl sonunda ertesi yıl uygulanmak üzere Yönetim Komitesinin onayı ile yürürlüğe konulmaktadır. Yönetmelik ve model portföy ile belirlenen tercih ve kısıtlar çerçevesinde rezerv yönetimi uygulamalarının gerçekleştirilmesi kurumsal karar alma sürecinin üçüncü ve son aşamasını oluşturmaktadır. Rezerv yönetimi uygulamaları, görevler ayrılığı ilkesine göre oluşturulan bir organizasyon yapısı içerisinde gerçekleştirilmektedir. Buna göre, rezerv yönetimi faaliyetleri Rezerv Yönetimi Müdürlüğü tarafından yürütülürken, rezerv yönetimine ilişkin risk yönetimi Kurumsal Risk Yönetimi Müdürlüğü tarafından yerine getirilmektedir.

Rezerv yönetiminde, Yönetmelik’e ve model portföye uygun olarak, belirlenen hedefler ve limitler çerçevesinde uluslararası piyasalarda döviz alım‑satım işlemleri, döviz depo işlemleri, menkul kıymet alım‑satım işlemleri, geri alım vaadiyle satım işlemleri, geri satım vaadiyle alım işlemleri, menkul kıymet borç verme işlemleri ve türev işlemler gerçekleştirilmektedir.

Rezerv yönetimi sırasında karşılaşılan risklerin tanımlanarak kontrolü, stratejik varlık tahsisi, dolayısıyla model portföyün belirlenmesi aşamasında başlamaktadır. Döviz rezervlerinin öncelikle hangi para birimleri cinsinden, hangi yatırım araçlarında ve hangi vadelerde yatırıma tâbi tutulacağı belirlendiğinde rezerv yönetiminden elde edilecek getiri ile maruz kalınacak finansal riskler büyük ölçüde belirlenmiş olmaktadır. TCMB’nin stratejik varlık tahsisine ilişkin tercihlerini yansıtan model portföy; hedef döviz kompozisyonu, hedef vade kompozisyonu ve bunlardan sapma limitleri, maksimum işlem limitleri toplamı, kullanılabilecek işlem türleri ile yatırım yapılabilecek ülkeleri ve yatırım araçlarını ifade eden yatırım evreninden oluşmaktadır. Model portföy belirlenirken, sermayenin korunması ve gerekli likiditenin temini kısıtları altında getiri elde edilmesi hedeflenmekte, ülkemizin ulusal varlığı olan rezervlerin basiretli yönetimi esas alınmaktadır. TCMB risk toleransı çerçevesinde kabul edilebilir genel risk düzeyi model portföy ile belirlendikten sonra, mevcut risklerin ölçülmesi, gözetimi ve raporlaması düzenli olarak yapılmaktadır.

2.6 Döviz Rezerv ve Risk Yönetimi


41


Başta küresel bazda uluslararası ticareti sınırlayıcı düzenlemeler olmak üzere küresel büyümeyi olumsuz etkileyen unsurlar, gelişmiş ülke merkez bankalarının 2019 yılında genel olarak daha gevşek para politikalarına yönelmelerine neden olmuş; söz konusu politika uygulamaları ile Brexit’e ilişkin belirsizlikler ve ABD‑Çin arasındaki ticaret savaşları gibi risk iştahını olumsuz etkileyen gelişmeler TCMB’nin 2019 yılı rezerv yönetim stratejilerinin belirlenmesinde etkili olmuştur. Bu kapsamda finansal risklerin yüksek seviyede kalmaya devam ettiği 2019 yılında da, rezerv yönetiminde izlenen muhafazakâr yaklaşım sürdürülmüş ve rezervlerin korunması için gereken her tür tedbir alınmıştır.

Altın mevcutlarımız 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla 556 tona yükselmiş ve altın varlıklarımızın rezervlerimiz içindeki payı yüzde 25,7 olmuştur (Grafik 2.6.1). Uluslararası standartta olan TCMB altın rezervleri, 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda yer alan hüküm ve şartlar dâhilinde, Banka Meclisi tarafından düzenlenen “Altın Rezerv Yönetimi Yönetmeliği” çerçevesinde yönetilmektedir. Bu yönetmelik uyarınca, altın rezervlerine ilişkin doğrudan altın alım‑satımı, altın depo, altın swap, lokasyon swap ve fiziki altın nakil işlemleri yapılabilmektedir Ekim 2011’den itibaren geçerli olmak üzere, bankaların yükümlülükleri için tesis etmeleri gereken zorunlu karşılıkların, yükümlülüklerin cinsine göre belirlenmiş oranlara denk gelen kısmının standart altın cinsinden tutulabilmesine imkân sağlanmıştır.

Grafik 2.6.1: 2001-2019 Yılları TCMB Döviz ve Altın Rezervleri (Milyar ABD Doları)

Kaynak: TCMB

12.0

1

12.0

2

12.0

3

12.0

4

12.0

5

12.0

6

12.0

7

12.0

8

12.0

9

12.1

0

12.1

1

12.1

2

12.1

3

12.1

4

12.1

5

12.1

6

12.1

7

12.1

8

12.1

9

160

140

120

100

80

60

40

20

0

Döviz Rezervi Altın Rezervi

Grafik 2.6.2: 2019 Yılı TCMB Döviz ve Altın Rezervleri (Milyar ABD Doları)

Kaynak: TCMB

01.1

9

02.1

9

03.1

9

04.1

9

05.1

9

06.1

9

07.1

9

08.1

9

09.1

9

10.1

9

11.1

9

12.1

9

160

140

120

100

80

60

40

20

0

Döviz Rezervi Altın Rezervi

556 tonAltın mevcutlarımız 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla 556 tona yükselmiş ve altın varlıklarımızın rezervlerimiz içindeki payı yüzde 25,7 olmuştur.

Altın mevcutları


42


TCMB’nin karşılaştığı risklerin kurumsal düzeyde bütüncül bir çerçevede yönetilmesi için gerekli çalışmalar Piyasalar Genel Müdürlüğü bünyesinde yürütülmektedir.

Finansal risk yönetimi kapsamında TCMB’nin faaliyetleri dolayısıyla maruz kaldığı kredi, piyasa ve likidite riskleri, iş birimleri ile eş güdüm içerisinde yönetilmektedir. TCMB faaliyetleri nedeniyle maruz kalınan finansal risklerin tamamına yakını, para ve kur politikalarının uygulanması, döviz rezervlerinin yönetilmesi, bankacılık kesimine ve Hükûmete belirli bankacılık hizmetlerinin sunulması gibi yasal görevlerin yerine getirilmesi sürecinde ortaya çıkmaktadır. TCMB’nin para otoritesi olarak para ve kur politikalarının uygulanması sürecinde karşılaştığı finansal riskler, seçilen politika hedeflerinin bir sonucudur. Diğer taraftan, döviz rezervlerinin yönetimi sırasında ortaya çıkan finansal riskler bir yatırım tercihinin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Buna karşın, TCMB rezerv yönetimini Yönetmelik ile belirlenmiş olan yatırım kriterleri ve model portföyde belirtilen hedefler ve limitler çerçevesinde muhafazakâr bir şekilde gerçekleştirerek, söz konusu riskleri en aza indirmeye çalışmaktadır

TCMB’nin maruz kaldığı finansal risklerden biri olan kredi riski temel olarak, döviz rezerv yönetimi sırasında yapılan yatırım işlemleri, para politikası uygulamaları çerçevesinde bankalara kısa süreli likidite sağlamak için gerçekleştirilen APİ, Bankalararası Para Piyasası (BPP) işlemleri ve bankalara sağlanan gün içi fonlama işlemlerinden kaynaklanmaktadır. TCMB’nin para ve kur politikası çerçevesinde gerçekleştirdiği işlemlerden kaynaklanan kredi riski, işlem miktarının tamamının belirli bir marj tutarını da içerecek şekilde çok yüksek kredi değerliliğine sahip ve ikincil piyasası bulunan kıymetlerle (döviz depoları, DİBS ve gelişmiş ülkelerin hazinelerince ya da uluslararası kuruluşlar tarafından ihraç edilen menkul kıymetler gibi) teminatlandırılması ve mevcut risklerin düzenli olarak izlenip gerektiğinde ilave teminat istenilmesi suretiyle yönetilmiştir.

Döviz rezerv yönetimi sırasında maruz kalınan kredi riskinin yönetimi ise, işlem yapılan kuruluşların temerrüt olasılığı ve temerrüt durumunda oluşacak finansal kaybın en aza indirilmesi ilkesi üzerine kurulmuştur. Bu çerçevede TCMB, döviz rezerv yönetimi sırasında maruz kaldığı kredi riskini en aza indirmek için üç temelden oluşan bir risk yönetimi süreci uygulamıştır. İlk olarak, yatırımlar uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının verdiği kredi notları esas alınarak Yönetmelik ile belirlenmiş olan minimum kredi notu kısıtına uyan, yüksek kredi kalitesine sahip, önde gelen uluslararası finansal kuruluşlar ve borçlanıcılar ile sınırlandırılmıştır. İkinci olarak, takas riski de dâhil olmak üzere finansal kuruluşlar ile yapılan işlemlerden kaynaklanan tüm kredi risklerinin kontrol edilmesi amacıyla belirlenen işlem limitlerinin toplamı, yönetilebilir rezervin belirli bir oranı ile sınırlandırılmıştır. Üçüncü olarak, Yönetmelik ile belirlenmiş olan minimum kredi notu sınırlamasına uyan kuruluşlar arasından, temel ve finansal analiz yöntemleri de kullanılarak, işlem yapılabilecek kuruluşlar belirlenmiş ve her bir kuruluşa kredi riski limiti tanınmıştır. İlgili limitlerin toplamı döviz rezervinin belirli bir oranını geçmemek üzere sınırlandırılmıştır. Bu kapsamda, işlem yapılan tüm tarafların kredi riski göstergeleri de yakından takip edilip, üst yönetime raporlanmıştır.

Döviz rezerv yönetimi sırasında uluslararası piyasalardaki kur, faiz ve fiyat dalgalanmaları piyasa riskine neden olmaktadır. Piyasa riski yönetimi kapsamında, yıllık olarak belirlenen model portföyde belirtilen hedeflere ve limitlere uyum takip edilip üst yönetime raporlanmıştır.

Rezerv yönetimi ile ilgili olarak karşılaşılan bir diğer önemli risk türü de likidite riskidir. Bu risk, önceden tahmin edilemeyen ani döviz likiditesi ihtiyaçlarının karşılanması sırasında zarar etme olasılığını ifade etmektedir. Likidite riskinin kontrolü amacıyla model portföyde belirlenen limitlere uyum takip edilip üst yönetime raporlanmıştır.

Döviz rezerv yönetimi dışında TCMB bilançosunda maruz kalınan kredi riski, piyasa riski ve likidite riski de ölçülmüş, izlenmiş ve raporlanmıştır.

2.7 Kurumsal Risk Yönetimi Faaliyetleri


43


Operasyonel risk yönetimi kapsamında TCMB’de, iş birimleriyle eş güdüm içerisinde operasyonel risk unsurları tanımlanmakta, ölçümlenmekte, raporlanmakta ve iş sürekliliği yönetimi amacıyla faaliyetlerde bulunulmaktadır. Bu kapsamda, TCMB’deki risk bazlı süreçler risk matrisleriyle detaylı incelenmiş, tespit edilen anahtar riskler ve bu riskleri azaltmaya yönelik uygulanan kontroller değerlendirilmiş ve artık risklerin seviyeleri ölçülerek, eşik değerin üzerinde kalanlar için düzeltici ve önleyici faaliyetler planlanmıştır. Risk farkındalığının artırılması için çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Olay kaydı raporlaması uygulaması çerçevesinde TCMB genelinde oluşan operasyonel risk olayları ve alınan önlemler takip edilmiş ve raporlanmıştır. İş sürekliliği yönetimi ile ilgili olarak iş birimleriyle eş güdüm içerisinde iş etki analizi ve risk değerlendirmesi yapılmış, iş sürekliliği yönetimine ilişkin faaliyetlerde bulunulmuştur.

Son olarak, TCMB’de mevzuata uyumla ilgili risklerin tanımlanması, ölçülmesi, raporlanması ve iş birimleriyle eş güdüm içerisinde söz konusu risklere ilişkin tedbir önerileri oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Mevzuata uyumla ilgili risk yönetiminde yardımcı olması amacıyla, iş birimlerinin de katkısıyla TCMB’nin uymakla yükümlü olduğu mevzuata ilişkin envanter hazırlanmıştır. TCMB’nin suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanına ilişkin risklerden korunmasını ve TCMB faaliyetlerinin suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanının önlenmesine yönelik ulusal ve uluslararası mevzuata uygun olarak yürütülmesini teminen, belirli risk grubundaki müşteri ve işlemler ile riskli ülkelerle gerçekleştirilen işlemlere ilişkin izleme ve kontrol faaliyetlerinin yürütülmesi sağlanmış ve bu çerçevede yapılan risk değerlendirmeleri sonucunda kurum içi bazı uygulamaların geliştirilmesine katkıda bulunulmuştur. Ayrıca, suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanının önlenmesi hususunda ulusal paydaşlarla yürütülen çalışmalara da katkıda bulunulmuştur.

2019 YILINDA, TCMB’NİN HİzMET VERDİğİ 21 ŞUBE, 16 BANKNOT DEPOSU, 2 VEZNE MERKEZİ İLE MERKEZİ OLMAYAN NAKİT YÖNETİMİ (MONY) DEPOLARINDA 559,3 MİLYAR TÜRK LİRASI TUTARINDA TAHSİLAT, 580,4 MİLYAR TÜRK LİRASI TUTARINDA TEDİYE OLMAK ÜZERE TOPLAM 1.139,7 MİLYAR TÜRK LİRASI TUTARINDA İŞLEM GERÇEKLEŞTİRİLMİŞTİR.


44


TCMB, uygulamakta olduğu para politikasının etkinliğini artırmak ve sahip olduğu araç bağımsızlığının beraberinde getirdiği hesap verme sorumluluğunu yerine getirmek için etkili bir iletişim politikası yürütmeye özen göstermektedir.

Para politikası uygulamalarının ve bunların gerekçelerinin kamuoyuna açıklanması, hem politikaların daha iyi anlaşılarak desteklenmesini sağlamakta hem de para politikasının güvenilirliğini artırarak beklentilerin politika hedefleri doğrultusunda oluşmasına katkıda bulunmaktadır.

Hesap verme sorumluluğu, TCMB’nin almış olduğu kararlar ile bunların sonuçlarından ve kurumsal yönetiminden topluma karşı sorumlu olması anlamına gelmektedir. TCMB, bir taraftan fiyat istikrarını ve finansal istikrarı sağlarken, bir taraftan da topluma karşı sorumluluklarını yerine getirmek amacıyla, toplumun bütün kesimleri tarafından ulaşılabilir ve anlaşılabilir olma yolundaki yaklaşımını devam ettirmiştir.

TCMB’nin hesap verme sorumluluğuyla ilgili düzenlemeler TCMB Kanunu’nun 42. maddesinde açıkça belirtilmiştir. Hesap verme sorumluluğu çerçevesinde TCMB, analitik bilançosunu günlük olarak genel ağ sitesinde yayımlamaya devam etmiştir. Bağımsız denetimden geçmiş olan bilanço ve gelir‑gider tabloları ile denetim sonuçlarını bir rapor aracılığıyla kamuoyu ile paylaşmıştır. Benzer şekilde TCMB, aldığı politika kararlarının gerekçeleri ve bunların sonuçlarını da düzenli raporlar ve sunumlar aracılığıyla kamuoyu ile paylaşmıştır.

Uygulanmakta olan para politikası çerçevesinde, TCMB’nin temel iletişim dokümanları PPK duyuruları ve Enflasyon Raporu’dur. TCMB, daha önce duyurduğu takvime uygun olarak yayımladığı Enflasyon Raporu ile uluslararası ekonomik gelişmeleri, enflasyon, arz ve talep gelişmelerini, finansal piyasalar ve finansal aracılık ile kamu maliyesine ilişkin genel değerlendirmelerini kamuoyu ile paylaşmış; orta vadeli enflasyon öngörülerini açıklamıştır. Ayrıca Enflasyon Raporu’nda Türkiye ekonomisi ile ilgili güncel konular hakkında hazırlanan tematik kutulara da yer verilmiştir. Enflasyon Raporu 30 Ocak 2019 ve 31 Temmuz 2019 tarihlerinde Ankara’da, 30 Nisan 2019 ve 31 Ekim 2019 tarihlerinde ise İstanbul’da düzenlenen bilgilendirme toplantıları ile tanıtılmış, toplantılara basın mensuplarının yanı sıra Türkiye’deki ve yurt dışındaki ekonomist ve analistler de katılmıştır. Gerçekleştirilen tüm toplantılar TCMB genel ağ sitesinde ve sosyal medya hesaplarında canlı olarak yayımlanmıştır.

PPK toplantıları, “2019 Yılında Para ve Kur Politikası” metninde açıklanan tarihlerde yapılmış; toplantılarda alınan kararlar ile PPK toplantı özetleri genel ağ sitesinde yayımlanmaya devam etmiştir. TCMB, başlıca faaliyetleri ile kamuoyunu yakından ilgilendiren uygulama değişikliklerini de 2019 yılı boyunca yaptığı 52 adet basın duyurusu aracılığıyla paylaşmıştır. TCMB, 2019 yılında uygulayacağı para ve kur politikasına yönelik bilgileri 5 Aralık 2018 tarihinde kamuoyu ile paylaşmıştır.

TCMB, daha önce açıkladığı yayımlama takvimi uyarınca 31 Mayıs 2019 ve 29 Kasım 2019 tarihlerinde Finansal İstikrar Raporu’nu genel ağ sitesinde yayımlamıştır. TCMB, Finansal İstikrar Raporu’nda, finansal istikrar alanında Türkiye’deki ve dünyadaki güncel gelişmeler ışığında, finansal sisteme ilişkin görüşlerini kamuoyu ile paylaşmıştır.

Aylık enflasyon gelişmelerinin kamuoyu tarafından daha sağlıklı biçimde yorumlanmasına katkıda bulunmak amacıyla, “Aylık Fiyat Gelişmeleri Raporu”nun enflasyonun açıklandığı günü takip eden iş günü yayımlanmasına devam edilmiştir.

Doğrudan iletişim kapsamında Başkan Murat Uysal, yurt içinde TCMB politika ve uygulamalarını içeren ve güncel ekonomik gelişmeleri değerlendiren sunum ve konuşmalar gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda Başkan Uysal, göreve başladığında Anadolu Ajansına TCMB’nin gelecek dönemdeki iletişim politikasını da açıklayan bir röportaj vermiştir. Ayrıca Başkan Uysal, reel sektör ile iletişimi güçlendirmek ve TCMB politikalarını kamuoyuna daha iyi anlatmak amacıyla Ankara Sanayi Odası Meclis Toplantısı’nda “Ekonomik Görünüm ve Merkez Bankasının Reel Sektör Çalışmaları” başlıklı; İstanbul Sanayi Odası Meclis Toplantısı’nda ise “Dış Denge, Sürdürülebilir Büyüme ve Fiyat İstikrarı” başlıklı konuşmalar yapmıştır.

2.8 İletişim Faaliyetleri

2.8.1 Hesap Verebilirlik ve Para Politikası İletişimi

UYGULANMAKTA OLAN PARA POLİTİKASI ÇERÇEVESİNDE, TCMB’NİN TEMEL İLETİŞİM DOKÜMANLARI PPK DUYURULARI VE ENFLASYON RAPORU’DUR.


45


TCMB’nin temel iletişim kanalı olan genel ağ sitesi, günün teknolojik koşullarına uygun bir şekilde ve kullanıcı ihtiyaçları göz önünde bulundurularak kullanılmaya devam edilmiştir.

TCMB, 2019 yılında güncellenen Sosyal Medya Stratejisi kapsamında sosyal medyayı aktif bir şekilde kullanmaya ve hesaplarında yaptığı paylaşımları görsel içerikler ile zenginleştirmeye devam etmiştir. Özellikle TCMB Twitter hesabı yoğun ve etkili bir şekilde kullanılmıştır. Bunun sonucunda Türkçe Twitter hesabının takipçi sayısı 237.000’e ulaşmıştır.

TCMB’nin dijital iletişim kanallarını zenginleştirmek amacıyla kullanmakta olduğu mobil uygulamanın yeni versiyonu Ağustos ayında Android ve iOS marketlerde yayına alınmıştır.

TCMB’nin sahip olduğu kültürel değerleri fiziki koşullar ve uzaklıklarla sınırlı kalmadan sergilemek ve bu değerleri geniş bir kitleye ulaştırabilmek amacıyla Sanal Müze hizmete açılmıştır. Sanal Müzede eski ve yeni banknotlar, Banka tarihini yansıtan kıymetler ve zengin sanat koleksiyonundan seçkilere yer verilmektedir. Sanal Müze Türkçe ve İngilizce olarak hizmet vermektedir.

Flickr hesabında ise TCMB tarafından düzenlenen etkinliklerin fotoğrafları paylaşılmaya devam edilmiştir. Ayrıca YouTube kanalıyla Başkanın konuşmaları ve Enflasyon Raporu, Finansal İstikrar Raporu, 2019 Yılı Para ve Kur Politikası ve TCMB tarafından düzenlenen etkinlikler için hazırlanan çeşitli bilgilendirme videoları ile Herkes için Ekonomi kapsamında hazırlanan videolar da kamuoyu ile paylaşılmıştır.

TCMB çalışanlarının görüşlerini kamuoyu ile paylaşabilmeleri, tartışmaya açmaları ve ekonomi gündemine zamanlı katkıda bulunabilmeleri amacıyla 2016 yılı Aralık ayında açılmış olan Merkezin Güncesi isimli kurumsal blog sayfasında yeni analizler yayımlanmaya devam etmiştir. Yıl boyunca Merkezin Güncesi’nde 19 yeni analiz yayımlanmıştır. Merkezin Güncesi, www.tcmbblog.org adresinden ve @TCMBBlog Twitter hesabından takip edilebilmektedir.

Bilgi Edinme Kanunu kapsamında oluşturulan Bilgi Edinme Sistemi (BES), T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi Sistemi (CİMER), T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Bilgi Edinme Birimi ile çeşitli kişi, kurum ve kuruluşlarla iletişimin sağlanması amacıyla oluşturulan elektronik posta adresi [email protected] aracılığıyla TCMB’ye yönlendirilen başvurular değerlendirilerek cevaplandırılmıştır. BES aracılığıyla toplam 1.616 (854 adedi e‑devlet aracılığı ile), CİMER aracılığıyla 477, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Bilgi Edinme Birimi aracılığı ile 6 ve “iletisimbilgi” adresinden alınan 4.683 adet başvuru değerlendirilerek gerekli işlemler yapılmıştır.

Diğer yandan, TCMB tarafından, bankalardan kredi ve mevduat faiz oranları derlenmekte ve bu veriler, gelen talepler çerçevesinde, çeşitli dönemleri ve türleri de içerecek şekilde, banka özelinde veya bankacılık sektör verisi olarak kamu kurumları, mahkemeler, bilirkişiler ve avukatlar ile resmi yazı ekinde paylaşılmaktaydı. Bu taleplerin karşılanması yoğun yazışma yükü ve emek sarfı oluşturmasının yanı sıra, adli süreçleri de uzatmaktaydı. Bu çerçevede, söz konusu verilere adli makamlarca Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) üzerinden, TCMB ile herhangi bir resmi yazışmaya gerek kalmaksızın erişilebilmesi amacıyla, T.C. Adalet Bakanlığı ile entegrasyon çalışması yürütülmüş ve başarıyla tamamlanmıştır. Böylelikle, sadece TCMB üzerindeki değil, adli makamlar ve tüm bankalar üzerindeki ilave iş yükü azaltılmış ve mahkeme süreçleri hızlanmıştır.

2.8.2 Kamuoyuna Yönelik İletişim Faaliyetleri

TCMB, 2019 YILINDA GÜNCELLENEN SOSYAL MEDYA STRATEjİSİ KAPSAMINDA SOSYAL MEDYAYI AKTİF BİR ŞEKİLDE KULLANMAYA VE HESAPLARINDA YAPTIğI PAYLAŞIMLARI GÖRSEL İÇERİKLER İLE ZENGİNLEŞTİRMEYE DEVAM ETMİŞTİR.


46


TCMB, fiyat istikrarının önemi konusunda farkındalık oluşturmak ve farklı paydaşlara ekonomi eğitimi vermek üzere başlattığı Herkes İçin Ekonomi girişimini sürdürmektedir. Bu girişim ile, farklı hedef kitlelere yönelik hazırlanan yayınlar, etkinlikler ve benzeri iletişim çalışmaları ile Herkes İçin Ekonomi mikrositesi aracılığıyla fiyat istikrarının önemi, merkez bankasının ekonomideki rolü ve güncel ekonomik konular hakkında toplumun farklı kesimlerine kendilerine uygun araç ve içeriklerle ulaşılması amaçlanmaktadır.

Bu girişimin önemli parçalarından birini Herkes İçin Ekonomi mikrositesi oluşturmaktadır. Temel ekonomi kavramlarını sunabilmek amacıyla 2018 yılında yayına alınan Herkes İçin Ekonomi mikrositesi, Haziran ayında tasarım olarak yenilenmiştir. Ülkemizde bu alanda yapılmış öncü bir çalışma niteliğinde olan mikrosite, TCMB’nin temel işlevleri ve temel ekonomik kavramlar konularında hazırlanan video, kitapçık, infografik ve testler gibi farklı türde içeriklerle güncel tutulmaktadır.

Ekonomi okuryazarlığı seviyesini artırmayı amaçlayan sitede, temel ekonomik kavramlar ile merkez bankacılığı kavramlarının yanı sıra güncel ekonomik gelişmeleri konu alan 70’i aşkın içerik yer almaktadır.

Herkes İçin Ekonomi girişimi kapsamında hazırlanan, okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise öğretmenlerinin derslerinde faydalanabilecekleri eğitmen ders planları, infografikler, videolar, sınıf içi etkinlikler ve benzeri eğitim materyalleri TCMB genel ağ sitesinde, Herkes İçin Ekonomi mikrositesinde ve T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Bilişim Ağı’nda (http://www.eba.gov.tr/eicerik/tcmb) yayımlanmaktadır.

Herkes İçin Ekonomi girişimi kapsamında Ankara’da başlatılan okul ziyaretlerine devam edilmiştir. Bu kapsamda, bir ilkokul ve dört ortaokul öğrencilerine yerinde eğitim faaliyetleri düzenlenmiş ve 562 öğrenciye yaş gruplarına uygun bir yaklaşımla para, paranın işlevleri, enflasyon, fiyat istikrarı ve merkez bankacılığı kavramları tanıtılmıştır.

Farklı hedef kitlelere yönelik olarak yürütülen Herkes İçin Ekonomi girişiminin yurt geneline yayılması amacıyla başlatılan ve çeşitli ilerdeki ilköğretim, lise, üniversite öğrencileri ile öğretmenler ve akademisyenlere yönelik etkinlikler düzenlenmesini hedefleyen “Herkes İçin Ekonomi Anadolu’da” projesi sürdürülmüştür. Proje çerçevesinde, 19‑22 Şubat 2019 tarihleri arasında Eskişehir’de, 3 Mayıs 2019 tarihinde İzmit’te ve 5‑6 Kasım 2019 tarihlerinde Amasya’da etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Söz konusu etkinlikler kapsamında düzenlenen Öğretmen Buluşmalarına ilkokul, ortaokul ve lise öğretmenleri katılım sağlamış, öğretmenlere Herkes İçin Ekonomi girişimi, TCMB ve para politikası hakkında bilgi verilerek derslerinde kullanabilecekleri eğitim materyalleri tanıtılmıştır. Ziyaret edilen il genelinde ilkokul dördüncü sınıf, ortaokul yedinci sınıf, lise ziyaretlerinde ise on birinci sınıf öğrencilerine yönelik bilgilendirme sunumları gerçekleştirilmiştir. Bu seminerlerde öğrencilere kendi yaş düzeylerine uygun biçimde hazırlanan para, TCMB ve enflasyona ilişkin içerikler sunumlar, videolar, oyun ve yarışmalar eşliğinde anlatılmıştır. Buna ek olarak Eskişehir’de düzenlenen etkinlikler çerçevesinde, ilde eğitim veren üniversitelerin İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri öğrencilerinin katılım sağlayabileceği Üniversite Buluşmaları etkinliği düzenlenmiştir. Bu etkinlik kapsamında ise TCMB yöneticileri gençlere merkez bankacılığı ve fiyat istikrarına ilişkin sunumlar gerçekleştirmiş ve gençlerin sorularını yanıtlamıştır. Çeşitli yarışmaların da yer aldığı etkinlikler üniversiteliler tarafından büyük ilgi görmüştür. Bu etkinliklerde 2.260 kişiye ulaşılmıştır.

TCMB’nin idari yapısı ve temel işlevleri ile işe alım süreci ve kariyer olanaklarına ilişkin bilgilendirme sunumlarını içeren ve öğrenciler ile TCMB çalışanları arasında soru‑cevap şeklinde bir iletişime imkân sağlayan yarım günlük etkinlikler olan Üniversite Buluşmaları sürdürülmüştür. Güz ve Bahar olmak üzere iki dönemde gerçekleştirilen bu etkinliklerle çeşitli üniversitelerden yaklaşık 1.500 üniversite öğrencisine ulaşılmıştır.

2.8.3 Finansal Eğitim ve Ekonomi Eğitimi Faaliyetleri

TCMB, FİYAT İSTİKRARININ ÖNEMİ KONUSUNDA FARKINDALIK OLUŞTURMAK VE FARKLI PAYDAŞLARA EKONOMİ EğİTİMİ VERMEK ÜZERE BAŞLATTIğI HERKES İÇİN EKONOMİ GİRİŞİMİNİ SÜRDÜRMEKTEDİR.


47


Önceden belirlenen takvim çerçevesinde yerli ve yabancı yatırımcı kuruluşlar ve kredi derecelendirme kuruluşlarından analistler, stratejistler, ekonomistler ve portföy yöneticileri ile TCMB İdare Merkezi’nde teknik içerikli toplantılar ve telekonferanslar düzenlenmeye devam edilmiştir. Yıl içinde 57 toplantıda toplam 283 kuruluş ve 418 kişi ile görüşme sağlanmıştır. Aynı dönemde kredi derecelendirme kuruluşları ile 3 tanesi telekonferans yöntemiyle olmak üzere 12 toplantı düzenlenmiştir.

Bunların dışında, Ankara’da faaliyet gösteren G20 ülkelerinin ekonomi ve mali ataşelerine makroekonomik gelişmeler ve para politikamız hakkında bilgi sağlamak ve ikili ilişkileri geliştirmek adına, Şubat ayında İdare Merkezinde bir sunum ve tanışma toplantısı gerçekleştirilmiştir.

Ayrıca, Mart ayında İMB bünyesinde düzenlenen “Central Bank Communication: Building Knowledge and Trust in a Changing World” başlıklı uluslararası eğitim faaliyetinde ve Eylül ayında İstanbul’da İletişim ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen “Central Banking Seminar on Communication: Enhancing Knowledge and Building Trust” başlıklı uluslararası seminerde, TCMB bünyesindeki yatırımcı ilişkileri faaliyetleri hakkında bilgilendirme sunumları yapılmıştır.

Paydaşların TCMB ve para politikasına ilişkin algılarını ölçmek için İletişim ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü bünyesinde devam eden çalışmalar kapsamında, yatırımcı algısının ölçülmesine yönelik analitik çalışmalara devam edilmiş, çeşitli eğitim programları ve seminerlere katılım sağlanmıştır.

Tablo 2.8.4.1: 2019 Yılında Düzenlenen Toplantılar

Dönem

Kredi Derecelendirme Kuruluşları ile

Toplantılar

Yatırımcı Kuruluşlar ile Toplantılar

Yatırımcı Kuruluş Sayısı

Kişi Sayısı

Ocak‑Mart 2019 2 17 83 124Nisan‑Haziran 2019 5 18 102 144Temmuz‑Eylül 2019 3 11 59 88

Ekim‑Aralık 2019 2 11 39 62

2.8.4 Yatırımcı İlişkileri


48


TCMB’nin kurucusu olduğu ve sekretarya faaliyetlerini üstlendiği “Orta Asya, Karadeniz Bölgesi ve Balkan Ülkeleri Guvernörler Kulübü”nün 41. toplantısı 24‑26 Mart 2019 tarihleri arasında TCMB ev sahipliğinde İstanbul’da, 42. toplantısı ise 20‑22 Kasım 2019 tarihleri arasında Prag’da düzenlenmiştir. Toplantıların ana temaları küresel ekonomik ve finansal gelişmeler, merkez bankaları yönetişimine ilişkin hususlar, politika etkinliği için merkez bankacılığı iletişimi konularının yanı sıra gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için enflasyon hedeflemesi rejimi ile para politikası bağlamında veri yönetimi konuları olarak belirlenmiştir.

Guvernörler Kulübü üye ülkeleri arasındaki iş birliğini artırmak ve Guvernörler Kulübü Toplantılarına hazırlık teşkil etmesi amacıyla kurulan ve Rusya Merkez Bankası ile TCMB’nin eş başkanlık görevini yürüttüğü “Para Politikası ve Finansal İstikrar” Çalışma Grubu üçüncü toplantısı 28 Ocak 2019 tarihinde İstanbul’da; dördüncü toplantısı ise 16 Eylül 2019 tarihinde Prag’da gerçekleştirilmiştir.

İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) çatısı altında TCMB inisiyatifinde oluşturulan, “İİT Ekonomik Görünümü” ve “Finansal Tabana Yayılma” çalışma grupları, ikinci toplantılarını 17‑18 Haziran 2019 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirmiştir. Bu toplantılarda finansal tabana yayılma konularının yanı sıra, ekonomik ve küresel gelişmeler İİT coğrafyası özelinde ele alınmıştır. İİT Ekonomik Görünümü çalışma grubu, eş başkanları TCMB ve Pakistan Merkez Bankası önderliğinde, İİT finansal stres ve İİT makro‑finansal kırılganlık endeksleri oluşturmuştur. Çalışma gruplarının çıktıları olarak hazırlanan raporlar, D‑İSEDAK Merkez Bankaları Forumu Toplantısında Merkez Bankası Başkanlarına sunulmuştur. Söz konusu toplantı, 22‑24 Eylül 2019 tarihleri arasında Bodrum’da gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda, TCMB tarafından kurulan genel ağ sitesi üye ülke merkez bankalarına tanıtılmıştır.

IMF heyeti, 189 üye ülkenin ekonomik ve mali politikalarının izlenmesi ve uluslararası para sisteminin gözetimi için gerçekleştirdiği Madde IV görüşmeleri kapsamında ülkemizi Eylül ayında ziyaret etmiştir. Söz konusu ziyaret çerçevesinde TCMB ile T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı eş güdümünde toplantıların hazırlıkları ve koordinasyonu gerçekleştirilmiştir.

IMF, G20 ve BIS tarafından periyodik olarak düzenlenen toplantılara hazırlık kapsamında toplantı gündemlerinde yer alan konularda çalışmalar yapılmıştır.

2.9.1 Uluslararası Kuruluşlarla İlişkiler

2.9 Uluslararası İş Birliği ve Organizasyonlar


49


Diğer ülkelerin merkez bankaları ile yürütülmekte olan iletişimin ve ikili iş birliğinin artırılmasına yönelik çalışmalara devam edilmiştir. Bu kapsamda Somali Merkez Bankası ile imzalanan mutabakat zaptı ile Bankamızın resmi iş birliği içinde olduğu merkez bankası sayısı 32’ye ulaşmıştır. Diğer taraftan, Endonezya Merkez Bankası ile 2015 yılında imzalanan mutabakat zaptı da günümüz koşulları çerçevesinde güncellenmiştir.

Yeni imzalanan anlaşmaların ilk yılında güçlü bir biçimde uygulamaya konmasına yönelik çalışmalara devam edilmiştir. Bu kapsamda 2018 yılında mutabakat zaptı imzaladığımız Romanya, Moldova, Macaristan ve Kosova Merkez Bankaları ile gerçekleştirilen ikili teknik iş birliği faaliyetlerine ağırlık verilmiştir. Diğer taraftan, Birimlerimizin ihtiyaçları ve küresel paydaşlarımızın talepleri göz önünde bulundurularak, mutabakat zaptımız bulunmayan merkez bankaları ile de iş birliklerini artırmak için girişimlerde bulunulmuştur.

Uluslararası ticarette ulusal paraların kullanılmasına yönelik ülkemiz faaliyetlerine ve TL kullanımının dünya genelinde yaygınlaştırılmasına destek olmak amacıyla TCMB, yabancı merkez bankaları ile swap anlaşmaları imzalanması yönünde çalışmaktadır. Bu çerçevede Çin Halk Cumhuriyeti Merkez Bankası ile ilk kez 2012 yılında imzalanan para takası anlaşması Mayıs ayında üç yıllık bir süre için uzatılmıştır. Katar Merkez Bankası ile 2018 yılında imzalanan para takası anlaşmasının güncellenmesine ilişkin tadil anlaşması ise 25 Kasım 2019 tarihinde Doha’da gerçekleştirilen Türkiye Cumhuriyeti ve Katar Devleti Arasında Yüksek Stratejik Komite toplantısında imzalanmıştır.

2019 yılı faaliyetleri, Bankamız stratejik hedefleri ve birimlerimiz tarafından yürütülen öncelikli projelerin hayata geçirilmesi açısından somut çıktılar elde edilmesine odaklanan bir yaklaşımla programlanmıştır. Bu kapsamda, uluslararası paydaşlarımızdan Avrupa, İtalya, Ukrayna ve Brezilya Merkez Bankaları ile yoğun iş birliği programları yürütülmüştür. Diğer paydaşlarımızla da ihtiyaçlar temelinde iş birliği ve profesyonel ağların güçlendirilmesine dayanan faaliyetler sürdürülmüştür. İş birliği faaliyetlerinde teknolojik imkânların sağladığı zaman ve maliyet avantajlarından faydalanmak amacıyla bazı etkinlikler video konferanslar aracılığı ile gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede, Bankanın ikili iş birliği stratejisi kapsamında, 33 paydaş merkez bankası ile yurt içi ve yurt dışında 52 adedi çalışma ziyareti olmak üzere toplam 68 faaliyet gerçekleştirilmiştir.

Yabancı merkez bankaları ile gerçekleştirilen iş birliği faaliyetlerinin daha etkin bir şekilde programlanabilmesi ve Banka Birimlerinin iş birliği imkânlarından daha çok yararlanabilmesi için 2017 yılında kurulan “Merkez Bankaları ile İş Birliği Komitesi” yıl içinde 4 kez toplanmıştır. Toplantılarda, 2018 yılında gerçekleştirilen ve 2019 yılı için planlanan faaliyetlerin değerlendirmesi yapılmış, iş birliği faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi sürecinde birimlerden beklentiler dile getirilmiştir. Ayrıca, yıl içinde dönemler itibarıyla yabancı merkez bankalarıyla iş birliğinde son durum hakkında bilgi paylaşılmış, birim talepleri ile ilgili değerlendirmeler yapılmış, 2020 yılı için iş birliği programı üzerinde çalışılmıştır.

Coğrafi, kültürel ve ekonomik anlamda ortak özellikler taşıyan ülkelerin güncel konulardaki deneyimlerini çok taraflı bir platformda paylaşabilmelerine olanak tanıyan Merkez Bankacılığı Forumunun bu yıl üçüncüsü düzenlenmiştir. “Denetimde Son Trendler ve Potansiyel Zorluklar” başlıklı 2019 yılı Forumunda Doğu Avrupa, Balkanlar ve Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerin merkez bankalarından, alanında uzman temsilcilerin katılımıyla, bilgi ve deneyim paylaşımı sağlanmıştır.

İkili diyalog süreçlerinin en üst düzeyde ele alınması kapsamında Kosova, Singapur, Katar, Endonezya, Rusya, Çin, İtalya ve Somali Merkez Bankaları ile Başkan ve Başkan Yardımcısı düzeyinde ikili görüşmeler gerçekleşmiştir. Görüşmelerde genel olarak ekonomik görünüme ilişkin değerlendirmeler ve ikili iş birliği olanakları gündeme gelmiştir.

TCMB’nin merkez bankaları ile bir diğer diyalog mekanizması olan ikili çalışma komiteleri kapsamında Türk‑Rus Bankacılık ve Finans Alanında İşbirliği Çalışma Grubunun 9. Toplantısı 16‑17 Temmuz 2019 tarihlerinde İstanbul’da TCMB ev sahipliğinde düzenlenmiştir. İki ülke arasındaki ticarette ulusal paraların kullanımının teşviki başta olmak üzere, muhabir bankacılık ilişkilerinin geliştirilmesi ve iki ülke finansal sektörleri arasındaki iş birliğinin artırılması için şimdiye dek atılan adımlar ile önümüzdeki dönemde atılabilecek adımlar kapsamlı bir şekilde değerlendirilmiştir.

2.9.2 Merkez Bankaları ile İlişkiler


50


Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) nezdindeki “Uluslararası Yatırım İstatistikleri Çalışma Grubu” büro üyeliğimiz çerçevesinde 26‑28 Mart 2019 tarihleri arasında; “Uluslararası Mal ve Hizmet Ticareti İstatistikleri Çalışma Grubu” büro üyeliğimiz çerçevesinde 27‑29 Mart 2019 tarihleri arasında gerçekleştirilen çalışma grubu toplantısına katılım ve katkı sağlanmıştır.

Üyesi bulunduğumuz ve 2009 yılından bu yana aktif olarak katılım sağladığımız Dünya Bankası Uluslararası Kredi Raporlama Komitesi (International Committee on Credit Reporting‑ ICCR) dönemsel toplantısı 4‑5 Nisan 2019 tarihlerinde Fransa’da gerçekleştirilmiştir. Toplantılara çoğunluğu Merkez Bankaları olmak üzere, uluslararası kredi raporlama kuruluşları ve birliklerinden temsilciler katılım sağlamıştır. Ayrıca, TCMB yetkilisinin üyesi olarak seçildiği “Kredi Raporlamasında İnovatif Yaklaşımlar” ve “Yönetim ve İdari Konular” alanlarındaki alt komite çalışmalarına katılım sağlanarak, kredi skorlamasının genel kapsamı konusundaki dokümanın tamamlanmasına katkı sağlanmıştır.

12‑13 Haziran 2019 tarihlerinde Washington D.C., ABD’de gerçekleştirilen “G‑20 Veri Açıkları Girişimi” yıllık toplantısına katılım sağlanmış ve hazırlanan “2019 Yılı İlerleme Raporu”na katkıda bulunulmuştur.

Birleşmiş Milletler Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP) İstatistik Komitesi tarafından 17‑21 Haziran 2019 tarihleri arasında düzenlenen 4. Asya Pasifik İstatistik Haftası’na çalışma grubu üyeliğimiz çerçevesinde katkı ve katılım sağlanmıştır. Ekonomik İstatistikler Bölgesel Program İcra Grubu’ndaki üyeliğimiz çerçevesinde ise İcra Grubu toplantısına katılım ve katkı sağlanmış, Ekonomik İstatistikler Kapasite Değerlendirme Çalışma Grup başkanlığımız çerçevesindeki çalışmalar yürütülmüştür.

BIS‑Irving Fisher Merkez Bankası İstatistikleri Komitesi (IFC) bünyesindeki “Finansal Teknolojiler (FinTek) Kaynaklı Veri Sorunları Çalışma Grubu” üyeliğimiz çerçevesinde FinTek alanında yaşanan gelişmelerin merkez bankası istatistiklerine etkisi üzerine yapılan çalışmalara katkı sağlanmıştır. Aynı çerçevede, 17 Ağustos 2019 tarihinde BIS‑IFC ve Malezya Merkez Bankası tarafından ortaklaşa düzenlenen “FinTek İstatistikleri – Etkiyi Ölçmek İçin Arz ve Talebi Biraraya Getirmek” konulu seminere katılım ve katkı sağlanmıştır.

Avrupa Merkez Bankaları bünyesinde yer alan bilanço ofisleri arasındaki iş birliğini artırmak, veri işleme teknikleri ve analizleri geliştirmek ve karşılaştırılabilir veri setleri oluşturmak amacıyla kurulan TCMB’nin üyesi olduğu Avrupa Merkezi Bilanço Ofisleri Komitesi (ECCBSO) kapsamında yer alan BACH, FSA ve ERICA çalışma grubu toplantılarına katılım sağlanmıştır. Bu kapsamda, FSA çalışma grubunun başkanlık görevi yürütülmüştür. Ayrıca, ERICA grubunun 2019 yılı son toplantısına TCMB ev sahipliği yapmıştır.

2009 yılından beri TCMB’nin ülkemizi temsil ettiği, BIS bünyesinde çalışmalarını sürdüren CPMI tarafından Şubat ve Mayıs aylarında düzenlenen Ana Komite Toplantılarına aktif olarak katılım ve katkı sağlanmıştır. Ayrıca, CPMI nezdinde oluşturulan çalışma gruplarının faaliyetlerine ve toplantılarına da katılım sağlanmıştır. TCMB’nin katılım sağladığı bazı çalışma grupları 2019 yılı içerisinde nihai raporlarını yayınlamışlardır ve çalışmalarına görev tanımları çerçevesinde devam etmektedirler. Buna göre;

• CPMI ile IOSCO eş başkanlığında kurulan Siber Dayanıklılık Çalışma Grubu (Working Group Cyber Resillience, WGCR), “FPA’ların Siber Dayanıklılık Rehberi”nin Haziran 2016’da yayınlanmasından bu yana, Siber Dayanıklılık Rehberinin uygulanmasını teşvik etmeye ve izlemeye, yetkili otoriteler arasında bilgi paylaşımını kolaylaştırmaya ve yetkili otoritelerin siber dayanıklılık konusundaki kapasitelerini geliştirmeye odaklanmıştır. Ülkemizdeki ödeme ve mutabakat sistemlerinin siber dayanıklılıklarının değerlendirilmesi de söz konusu rehberde yer alan hususlar kapsamında TCMB tarafından yakından takip edilmekte, detaylı analizler ile konu ile ilgili değerlendirmeler yapılmaktadır.

2.9.3 Uluslararası Çalışma Gruplarına Katılım


51


• CPMI‑IOSCO Uygulamayı İzleme Yönlendirme Grubu (Implementation Monitoring Steering Group‑IMSG), 2019 yılı içerisinde İş Sürekliliği temalı Üçüncü Seviye değerlendirme (Level 3 Assessment) çalışması başlatmıştır. Değerlendirme Ekibinde (Assessment Team‑AT) TCMB’yi temsilen bir üyenin de yer aldığı çalışma kapsamında çeşitli ülkelerden 38 FPA’ya, FPAIP kapsamında iş sürekliliği faaliyetlerine ilişkin 2019 yılı içerisinde kapsamlı bir anket uygulanmıştır. Anket yanıtlarının değerlendirilmesini müteakip nihaî raporun Mart 2020’de gerçekleştirilecek IMSG yönetim toplantısına sunulması planlanmıştır.

• CPMI ve Dünya Bankası (DB) tarafından koordine edilen Finansal Tabana Yayılmanın Ödemeler Yönü Çalışma Grubunun 7‑8 Mayıs 2019 tarihlerinde Basel’de gerçekleştirilen toplantısına katılım sağlanmış ve hazırlanan rapora katkı sağlamak üzere TCMB görüşü iletilmiştir.

• CPMI inisiyatifinde yüksek tutarlı toptan ödemelere ilişkin artan güvenlik riskleri ve dolandırıcılık olaylarına karşı önlem almak amacıyla geliştirilen stratejiye paralel olarak TCMB Ödeme Sistemlerindeki uç noktalar tanımlanmış, uç noktalara ilişkin risk faktörleri ve riskleri gidermek için alınacak önlemler belirlenmiştir ve uygulama yakından izlenmektedir.

• Gerçek Zamanlı Brüt Mutabakat (Real Time Gross Settlement, RTGS) Sistemleri Çalışma Grubu’nun; “The Future of RTGS” konusunda, 2019 yılı içerisinde gerçekleştirilen toplantı ve telekonferanslarına katılım sağlanmıştır. Söz konusu çalışmada yer alan hususlar açısından ülkemizdeki ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin değerlendirilmesi TCMB tarafından yakından takip edilmekte, detaylı analizler ile bu konu ile ilgili değerlendirmeler yapılmaktadır. Grubun RTGS sistemlere banka‑dışı kuruluşların katılımını analiz ettiği “Access to settlement accounts by non‑banks: policy issues” isimli politika notu ve “Survey summary: Non‑banks’ access to RTGS systems” isimli istatistiki not Mayıs ayındaki ana komite toplantısında sunulmuştur.

• CPMI‑WGDI toptan ödemelerdeki yenilikler konusunda çalışmış olup, “Whosale Digital Tokens” isimli raporunu 12 Aralık 2019 tarihinde yayınlamıştır.

G7 İstikrarlı Kripto Varlıklar (Stablecoins) Çalışma Grubunun çalışmalarına katkı sağlanmış ve 16 Eylül 2019 tarihinde BIS ev sahipliğinde dünya genelindeki kamu otoritelerinden üst düzey yetkililerin katılım sağladığı, finansal kuruluşlar ve büyük teknoloji şirketleri tarafından desteklenen “stablecoin” girişimleri sonrasında ortaya çıkan politika ve düzenleme sorunlarının görüşüldüğü bir konferans gerçekleştirilmiştir.

Stablecoin düzenlemelerinin PFMI kapsamında incelendiği bir raporun çalışmalarına başlanmıştır. Sınır ötesi ödemelerin 2020 yılında G20’nin önceliklerinden biri olması nedeniyle CPMI bünyesinde Ülkemiz dahil farklı ülkelerden temsilcilerin katılımıyla “Sınır‑Ötesi Ödemeler Çalışma Grubu” (Global Cross‑Border Payments Task Force) kurulmuştur. Aralık ayında çalışmalarına başlayan Çalışma Grubunun hazırlayacağı raporun Ekim 2020’de gerçekleştirilecek G20 Maliye Bakanları ve Merkez Bankası Başkanları Toplantısında sunulması planlanmaktadır.

TCMB’nin üyesi olduğu, banknot baskıcılığı ve nakit yönetimine yönelik Avrupa ülkeleri Merkez Bankaları ile Banknot Matbaalarının katılımlarıyla faaliyet gösteren “Avrupa Banknot Konferansı”nın (European Banknote Conference) teknik alt birimleri olan; “Banknot Güvenliği Komitesi” (Banknote Security Committee), “Banknot Malzemeleri Komitesi” (Banknote Materials Committee) ve “Üretim Süreçleri Komitesi” (Manufacturing Process Committee) gruplarında çalışmalar yürütülmüştür. Bununla birlikte, konferansın yönetim ve işleyişe yönelik değerlendirme organı olan ”Politika Komitesi Tavsiye Grubu” (Policy Committee Advisor Group) çalışmalarına katkı sağlanmıştır.


52


TCMB’nin üyesi olduğu, banknot üretiminde küresel ölçekte kullanılmakta olan makinaların büyük bir kısmının üreticisi ve tedarikçisi durumundaki KBA‑NotaSys firmasının düzenlediği, banknot üretim makinaları kullanıcıları arasında teknik iş birliğinin tesis edilmesini amaçlayan KBA‑NotaSys Kullanıcı Grubunun (KBA‑NotaSys Customer Focus Group) teknik alt birimi olan ve yılda bir sefer düzenlenen Teknik Çalışma Grubu (Technical Working Group) toplantısına katılım sağlanmıştır.

TCMB’nin üyesi olduğu, banknot inceleme sistemleri (BPS) kullanıcıları arasında sistemlerin işleyişine yönelik görüş alışverişi yapılmasını ve tecrübelerin paylaşılması ile sistemlerin teknolojik yeniliklere paralel olarak yenilenmesini amaçlayan; Almanya menşeli Giesecke & Devrient firmasının düzenlediği ve BPS makinalarını kullanan Merkez Bankaları ve Banknot Matbaaları temsilcileri tarafından oluşturulan “BPS Uluslararası Kullanıcı Grubu”nun (BPS International Users Group) teknik alt birimi olan ve yılda iki sefer düzenlenen “Teknik Tavsiye Grubu” (BPS Technical Advisory Group) toplantılarından birine katılım sağlanmıştır.

TCMB’nin üyesi bulunduğu Merkez Bankaları Kalpazanlığı Caydırma Grubu (CBCDG, Central Bank Counterfeit Deterrence Group) tarafından 18‑20 Mart 2019 tarihleri arasında Frankfurt‑Almanya’da düzenlenen Kullanıcılar Toplantısına ve 5 Aralık 2019 tarihinde Basel‑İsviçre’de düzenlenen Genel Kurul Toplantılarına katılım sağlanmıştır. CBCDG Genel Kurul Toplantıları yılda bir kez yapılmakta ve bu toplantılarda üye ülkelerin Avrupa Banknot Konferansı delegasyon başkanları ile Avrupa Banknot Konferansı dışındaki diğer üye ülkelerin temsilcileri, CBCDG’nin faaliyetleri hakkında yönetim tarafından bilgilendirilerek gerekli kararlar alınmakta ve CBCDG bütçesi onaylanmaktadır.

BIS‑IFC İcra Komitesi üyeliğimiz çerçevesinde, toplantılara katılım sağlanmış, faaliyet raporu ve sunumlarına katkı verilmiştir.

BIS‑IFC ile ortaklaşa olarak düzenlenen “Workshop on Commercial Property Price Indices” başlıklı çalıştaya ait sonuç raporu BIS ve TCMB ortaklığı ile hazırlanmıştır. Rapor, “Mind the Data Gap: Commercial Property Prices for Policy” başlığıyla IFC Raporu olarak yayımlanmıştır.

BIS‑IFC, Malezya Merkez Bankası ve Avrupa Merkez Bankası tarafından 16 Ağustos 2019 tarihinde düzenlenen “Kriz Sonrası Veri Görünümü: Makro Dünya İçin Mikro Veri” konulu seminere katılım ve katkı sağlanmıştır.

Uluslararası İstatistik Enstitüsü tarafından 19‑23 Ağustos 2019 tarihleri arasında Malezya’da düzenlenen 62. Dünya İstatistik Kongresinde oturum başkanlıkları ve sunumlar yapılmıştır.


53


Ulusal ve Uluslararası Organizasyonlar

TCMB’nin diğer ülke merkez bankaları ve uluslararası kuruluşlarla iş birliğinin geliştirilmesi, gerek dünya gerekse Türkiye ekonomisinde gündem oluşturan konuların tartışılması amacıyla çeşitli toplantı, konferans, seminer ve çalıştaylar düzenlenmiştir.

Bu kapsamda düzenlenen ve alanında yetkin akademisyenler, bankacılık ve finans sektörü temsilcileri, merkez bankacıları ile uluslararası kuruluş temsilcilerini bir araya getiren organizasyonlar aşağıda yer almaktadır:

• 10 Ocak 2019 tarihinde Ankara’da düzenlenen “Drivers of Firm Performance in Turkey” konulu TCMB ‑ Dünya Bankası Ortak Konferansı,

• 28‑29 Ocak 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen Guvernörler Kulübü Para Politikası ve Finansal İstikrar Çalışma Grubu 3. Toplantısı,

• 31 Ocak 2019 tarihinde İstanbul’da düzenlenen IILM 29. İcra Komitesi Toplantısı,

• 18‑20 Mart 2019 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen BIS bünyesindeki IFC ile birlikte düzenlenen Finansal Hesapların Kullanımı Konulu Çalıştay,

• 23 Mart 2019 tarihinde Ankara’da düzenlenen Finansal Teknolojiler (FinTek) Daimi Alt Çalışma Grubu’nun Finansal Teknolojiler Ülke Raporu Çalıştayı,

• 24‑26 Mart 2019 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen 41. Guvernörler Kulübü Toplantısı,

• 16‑18 Nisan 2019 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen “Conference on Innovative Finance for Growth: The Role of Credit Guarantee Funds” başlıklı konferans,

• 20 Nisan 2019 tarihinde İstanbul’da, 21 Nisan 2019 tarihinde Ankara’da düzenlenen Yetenek Kazanımı Programı Öğrenci Buluşmaları,

• 2‑3 Mayıs 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen İstatistik Raporlama Sertifika Programı Semineri,

• 3‑4 Mayıs 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen Finansal İstikrar Kurulu Ortadoğu ve Kuzey Afrika (FSB‑ODKA) Bölgesel Danışma Grubu On Beşinci Toplantısı,

• 13 Haziran 2019 tarihinde Ankara’da düzenlenen Banknot Sahteciliğiyle Mücadelede Kurumlar Arası Eş güdüm ve İş birliği Toplantısı,

• 17‑18 Haziran 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen İİT Üye Ülkeler Merkez Bankaları ve Para Otoriteleri Çalışma Grubu Toplantısı,

• 19‑21 Haziran 2019 tarihleri arasında İzmir’de düzenlenen 18. Bölge Ülkeleri Ödeme Sistemleri Çalıştayı,

• 16‑17 Temmuz 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen Türk‑Rus Bankacılık ve Finans Alanında İş Birliği Çalışma Grubu 9. Toplantısı,

• 18 Temmuz 2019 tarihinde İstanbul’da düzenlenen IILM 31. İcra Komitesi Toplantısı,

• 19‑20 Eylül 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen 7. Avrupa Merkez Bankası‑TCMB Ortak Konferansı,

• 22‑23 Eylül 2019 tarihlerinde Bodrum’da düzenlenen “OIC‑COMCEC Central Banking Forum I” başlıklı forum,

• 26‑27 Eylül 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen “CBRT 3rd Regional Central Banking Forum‑Internal Audit: Trends and Challenges” başlıklı seminer,

• 27‑28 Eylül 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen “Central Banking Seminar on Communication: Enhancing Knowledge & Building Trust” başlıklı seminer,

2.9.4 Organizasyonlar


54


• 1 Ekim 2019 tarihinde İstanbul’da düzenlenen FSB‑SCAV Kırılganlıklar Analitik Grubu (AGV) Toplantısı,

• 2‑3 Ekim 2019 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen IILM 32. İcra Komitesi Toplantısı,

TCMB İçi Organizasyonlar

TCMB’de birim içi ve birimler arası iletişimi güçlendirmek ve iş süreçlerini geliştirmek amacıyla düzenlenen toplantı ve çalıştaylar aşağıda yer almaktadır:

• 17‑19 Nisan 2019 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen Şubeler Emisyon İşlemleri Çalıştayı,

• 22 Haziran 2019 tarihinde Ankara’da düzenlenen Emisyon Genel Müdürlüğü Birim İçi Çalıştayı,

• 27‑29 Haziran 2019 tarihleri arasında İzmir’de düzenlenen Reel Sektöre İktisadi Mercek (RESİM) Çalıştayı,

• 12‑14 Kasım 2019 tarihleri arasında Gaziantep’te düzenlenen Şubeler Emisyon İşlemleri Çalıştayı,

• 18‑21 Aralık 2019 tarihleri arasında Adana’da düzenlenen RESİM Yıl Sonu Genel Değerlendirme Toplantısı,

Başkan ve Başkan Yardımcılarının Katıldığı Ulusal ve Uluslararası Organizasyonlar

Ülkemizin uluslararası platformlarda temsili, ekonomi ve finans çevreleriyle bir araya gelerek karşılıklı fikir alışverişinde bulunulması amacıyla katılım sağlanan toplantılar aşağıda yer almaktadır. Ayrıca, yıl boyunca yatırımcı gruplarıyla toplantılar da yapılmıştır.

• İsviçre’nin Basel şehrinde yıl boyunca düzenlenen BIS Toplantıları,

• 16‑19 Ocak 2019 tarihleri arasında Tokyo’da düzenlenen G20 Maliye Bakanları ve Merkez Bankaları Başkan Yardımcıları Toplantısı,

• 12‑15 Şubat 2019 tarihleri arasında Basel’de düzenlenen “BIS Meeting of Emerging Market Deputy Governors” başlıklı toplantı,

• 20‑23 Şubat 2019 tarihleri arasında Riga’da düzenlenen “18th BIS Working Party on Monetary Policy in Central and Eastern Europe” başlıklı toplantı,

• 11‑14 Nisan 2019 ve 17‑20 Ekim 2019 tarihleri arasında ABD’nin başkenti Vaşington’da düzenlenen G20 Bakanlar ve Merkez Bankası Başkanları Toplantıları,

• 12‑14 Nisan 2019 tarihleri arasında Vaşington’da düzenlenen IMF‑DB Bahar Toplantıları,

• 8‑12 Ekim 2019 tarihleri arasında Soçi’de düzenlenen “Forum of Innovative Financial Technologies Finopolis 2019” başlıklı toplantı,

• 18‑20 Ekim 2019 tarihleri arasında Vaşington’da düzenlenen IMF‑DB Yıllık Toplantıları,

• 6‑7 Kasım 2019 tarihlerinde Paris’te düzenlenen FSB Genel Kurulu Toplantısı,

• 11‑13 Kasım 2019 tarihleri arasında Frankfurt’ta düzenlenen “Roundtable Discussion on Central Bank Independence” başlıklı toplantı,

• 16‑17 Kasım 2019 tarihlerinde Riyad’da düzenlenen FSB‑ODKA Bölgesel Danışma Grubu’nun On Altıncı Toplantısı,

• 16‑18 Kasım 2019 tarihleri arasında Riyad’da düzenlenen “6. FSB Regional Consultative Group for the Middle East and North Africa” başlıklı toplantı,

• 20‑21 Kasım 2019 tarihlerinde Prag’da düzenlenen Guvernörler Kulübü Toplantısı,

• 3‑4 Aralık 2019 tarihlerinde Paris’te düzenlenen “Twenty‑fourth Meeting of the Standing Committee on Standards Implementation” başlıklı toplantı


55


Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) tarafından aday ülke ilan edilmesiyle birlikte müzakere sürecinin ilk aşaması olan tarama süreci 3 Ekim 2005 tarihinde başlamış, 13 Ekim 2006 tarihinde tamamlanmıştır. Tarama sürecinin ardından, AB müktesebatına uyuma yönelik çalışmalar devam etmekle birlikte, kayda değer bir ilerleme yaşanmamıştır.

TCMB’nin doğrudan ilgili olduğu “18. İstatistik” ve “32. Mali Kontrol” fasılları 26 Haziran 2007 tarihinde, “4. Sermayenin Serbest Dolaşımı” faslı ile “17. Ekonomik ve Parasal Politika” faslı sırasıyla 19 Aralık 2008 ve 14 Aralık 2015 tarihlerinde müzakerelere açılmıştır. “9. Mali Hizmetler” faslı ise 14–15 Aralık 2006 tarihlerinde gerçekleştirilen AB Hükûmet ve Devlet Başkanları Zirvesinde alınan karar uyarınca, “Türkiye’nin Kıbrıs ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirdiği teyit edilene kadar müzakereye açılmayacak” olan sekiz fasıldan biridir. Bununla birlikte, söz konusu fasılda müktesebata uyum kapsamında 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun, 27 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İlgili Kanun, “4. Sermayenin Serbest Dolaşımı” faslında da ilgili AB müktesebatına uyumu sağlamaktadır. 33. Mali ve Bütçesel Hükümler faslı, 30 Haziran 2016 tarihinde müzakerelere açılmış olup, müzakerelerin geçici olarak kapatılabilmesi için Ek Protokolün tam olarak uygulanması şartı haricinde 1 adet teknik kapanış kriteri getirilmiştir.

Avrupa Komisyonu ile yürütülen teknik çalışmalar sonucunda “32. Mali Kontrol” faslının altı kapanış kriterinden üçünün karşılandığı bildirilmiştir. Söz konusu üç kapanış kriterinden biri TCMB’nin de katkı sağladığı “euronun sahteciliğe karşı korunması için gerekli önlemleri ortaya koyan 1338/2001 sayılı Konsey Tüzüğü’ne yasal ve idari uyumun sağlanması”na ilişkin kapanış kriteridir. TCMB’nin dolaylı ilgili olduğu fasıllardan, “28. Tüketicinin ve Sağlığın Korunması” faslı 19 Aralık 2007 tarihinde, “6. Şirketler Hukuku” faslı 17 Haziran 2008 tarihinde, “16. Vergilendirme” faslı 30 Haziran 2009 tarihinde müzakerelere açılmıştır. “19. Sosyal Politika ve İstihdam” faslı için açılış kriterleri belirlenmiş olup, “2. İşçilerin Serbest Dolaşımı” faslı ise Konsey’de görüşülmeye devam etmektedir.

TCMB, Türkiye’nin AB müktesebatına uyum sürecinde kat ettiği gelişmenin izlenebilmesini ve Avrupa Komisyonuna iletilmesini sağlamak üzere T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığına, sorumlu olduğu fasıllardaki gelişmeler hakkında bilgi aktarmaya devam etmektedir.

Bunların yanı sıra, AB ile ekonomik ve mali diyalog süreci çalışmalarına devam edilmiştir. Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali Komite Uzman Toplantısı 24 Nisan 2019 tarihinde Brüksel’de yapılmıştır. Toplantıda Batı Balkan ülkeleri ve Türkiye’nin Ekonomik Reform Programlarının (ERP) birinci bölümüne yönelik değerlendirmeler ve ülkelerin bu değerlendirmelere verdiği cevaplar ile Avrupa Komisyonunca hazırlanan sonuç bildirgesinde talep ettikleri düzeltmeler ele alınmıştır.

2 Mayıs 2019 tarihinde Brüksel’de AB ile Batı Balkanlar ve Türkiye arasında Ekonomik ve Mali Diyalog kapsamında Yüksek Düzeyli Memurlar toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantıda Avrupa Konseyi Ekonomik ve Mali Komite Sekretaryası tarafından, 24 Nisan 2019 tarihinde Brüksel’de düzenlenen Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali Komite Uzman Toplantısında aday ülkelere (Arnavutluk, Makedonya, Karadağ, Sırbistan, Bosna Hersek, Kosova, Türkiye) ilişkin Ekonomik ve Mali Komite Sekretaryası tarafından hazırlanan Taslak Sonuç Belgesi tartışılmış ve AB ile Batı Balkanlar ve Türkiye Arasında Ekonomik ve Mali Diyalog toplantısında onaylanacak aşamaya getirilmiştir.

AB ile Batı Balkanlar ve Türkiye Arasında Ekonomik ve Mali Diyalog toplantısı 17 Mayıs 2019 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilmiştir. Aday ülkeler ve üye ülkelerin ekonomi/maliye bakanlarının katıldığı, AB ve aday ülkeler arasında ekonomik diyalog anlamındaki en üst seviye olan toplantıda sonuç bildirgesi, 2 Mayıs 2019 tarihindeki EFC Yüksek Düzeyli Memurlar Toplantısında üzerinde anlaşıldığı haliyle kabul edilmiştir.

Diğer taraftan, Avrupa Komisyonu tarafından ilkbahar ve sonbahar olmak üzere yılda 2 kez Brüksel’de düzenlenen Aday Ülkeler Ekonomik Tahmin Toplantıları 4 Nisan ve 9 Ekim 2019 tarihlerinde yapılmıştır. Söz konusu toplantılarda, Komisyon ekonomistleri ile karşılıklı olarak, ekonomik ve finansal tahminler ile ilgili veri ve bilgi paylaşımı yapılmıştır.

AB katılım sürecinde müktesebat uyumuna ilişkin gelişmelerin takip edilmesi amacıyla 11 Nisan 2000 tarihli ve 3/2000 sayılı Türkiye‑AB Ortaklık Konseyi Kararı ile kurulan 8 alt komiteden biri olan 4 No’lu Ekonomik ve Parasal Konular, Sermaye Hareketleri ve İstatistik Alt Komitesi’nin 16. toplantısı Brüksel’de 26 Eylül 2019 tarihinde gerçekleştirilmiştir.

2.9.5 Avrupa Birliği’ne Uyum Çalışmaları


56


TCMB, akademik çalışmalara verdiği önem doğrultusunda, çalışanları tarafından hazırlanmış olan Çalışma Tebliğlerine ve Ekonomi Notlarına genel ağ sitesinde yer vermiştir. TCMB bünyesinde yapılan araştırmaların hakem değerlendirmesi sürecinden geçtikten sonra sunulduğu Çalışma Tebliğleri serisine 36 yayın eklenmiştir. Ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan Ekonomi Notları kapsamında ise 14 not kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Ayrıca makroekonomi, parasal iktisat, finans ve sermaye piyasaları, bankacılık ve finansal aracılık, makro ve mikro ihtiyati düzenlemeler, uluslararası ekonomi ve finans konularındaki çalışmaları önceliklendiren “Central Bank Review” adlı hakemli dergi dört defa yayımlanmıştır.

Öte yandan, TCMB çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış olan makaleler “Social Sciences Citation Index”te listelenen dergilerde yayımlanmıştır.

Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü tarafından Banka içinden katılımcılara yönelik olarak düzenlenen seminer serisi kapsamında seminerler düzenlenmiş; bu seminerlerde Türkiye’deki ve yurt dışındaki üniversitelerden, uluslararası kuruluşlardan ve diğer merkez bankalarından katılımcılar çalışmaları hakkında sunumlar gerçekleştirmişlerdir.

Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, para politikasının etkinliğini sınırlandıran yapısal faktörlerin tespitine yönelik araştırmalar yapmak, kurumlar arası iş birliği çerçevesinde politika önerileri üretmek ve birim bünyesinde yer alan iş süreçlerine ilişkin kurumsal altyapıyı geliştirmek amacıyla faaliyetlerini sürdürmüştür.

Gerçekleştirilen faaliyetler dört ana başlık altında sıralanabilir: (1) Gıda Komitesi kapsamındaki çalışmalar, (2) RESİM kapsamındaki çalışmalar, (3) Türkiye ekonomisi ve para politikasına dair araştırma faaliyetleri ve (4) akademik koordinasyon faaliyetleri.

Sekretarya görevi TCMB tarafından yürütülen Gıda Komitesi Hazine ve Maliye Bakanı Sayın Dr. Berat Albayrak başkanlığında 7 defa toplanmıştır. Gıda Komitesi çalışmaları, kalıcı fiyat istikrarını sağlamaya yönelik olarak tarım ve gıda sektöründeki yapısal ve konjonktürel sorunların çözümüne odaklanmıştır.

Gıda Komitesi kararları çerçevesinde atılan yapısal ve konjonktürel adımlar, fiyat istikrarı bakış açısını merkeze alarak kurumlar arası iş birliği ile tasarlanmıştır. TCMB gıda ürünlerinde fiyat oluşumu konusundaki uzun vadeli kurumsal bilgi birikimi ile gıda fiyat gelişmelerinin izlenmesi ve bu alanda önceliklerin belirlenmesinde yönlendirici rol oynamıştır. Komite toplantılarında ilgili kurumların en üst düzeyde temsil edilmesi sayesinde gündemdeki konulara dair çözüm odaklı bir iş birliği geliştirilmiş ve somut politika tedbirleri oluşturulmuştur.

Günümüzde merkez bankaları para politikalarını kurgularken ve uygularken kullandıkları bilgi setlerini çeşitlendirmekte ve zenginleştirmekte, özellikle reel sektördeki gelişmeleri karar alma süreçlerine artan düzeyde dâhil etmektedirler.

Bu çerçevede, TCMB, firmaların karar alıcı üst düzey yöneticileri ile yüz yüze görüşmeler yaparak, ekonomik faaliyetlere ve firmaların karar alma mekanizmalarına ilişkin kapsamlı bilgi edinmekte ve ekonominin gidişatı ile ilgili reel sektör hissiyatını zamanlı bir şekilde yakından takip etmektedir. Bu görüşmelerden elde edilen bilgi, dönemsel ekonomik faaliyete (üretim‑satış, yatırım, istihdam, finansman koşulları, fiyat‑maliyet) ilişkin konjonktürel değerlendirmelerin daha sağlıklı yapılmasına katkı sağlamaktadır. Söz konusu görüşmeler, ekonomik faaliyete ilişkin gösterge ve verilerin işaret ettiği görünümün arkasındaki nedenlerin anlaşılması ve ekonomik modellerle tespit edilemeyecek bazı gelişmelerin gözlenebilmesi açısından önemli bir işlev üstlenmektedir. 2019 yılında 906’sı imalat sanayii, 518’i toptan ve perakende ticaret firması olmak üzere toplam 1.919 firma ile görüşülmüştür.

2.10.1 Akademik Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

2.10.2 Yapısal Ekonomik Gelişmelere Yönelik Araştırma Çalışmaları

2.10 Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları


57


Firma ziyaretleri kapsamında para politikası uygulamaları hakkında görüş alışverişinde bulunulması ile TCMB iletişim politikasına katkı sağlanması ve reel sektör temsilcileriyle etkili bir iletişim kurulması amaçlanmaktadır. Firma karar alıcılarının uygulanan politikalara ilişkin görüşleri ve kamudan beklentileri de firma gizliliği korunarak raporlanmış ve TCMB üst yönetimine sunulmuştur. 2019 yılında İstanbul Bölge Koordinatörlüğü 656, İzmir Bölge Koordinatörlüğü 301, Ankara Bölge Koordinatörlüğü 238, Adana Bölge Koordinatörlüğü 194, Bursa Bölge Koordinatörlüğü 189 ve Samsun Bölge Koordinatörlüğü 165 firma ile görüşme gerçekleştirmiştir.

Türkiye ekonomisine dair büyüme, verimlilik, iş gücü piyasaları, dış ticaret, kamu maliyesi, tasarruf, piyasa yapısı ve rekabet, araştırma‑geliştirme, girişimcilik, beşeri sermaye, eğitim, göç ve enerji gibi başlıklarda yapısal konuların fiyat istikrarı ve para politikası perspektifinden analizi gerçekleştirilmiştir. Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış 17 yayın Çalışma Tebliğleri serisine eklenmiş, 6 çalışma ise Ekonomi Notları kapsamında kamuoyu ile paylaşılmıştır. Ayrıca, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış 9 adet makale Social Sciences Citation Index’te listelenen dergilerde yayımlanmak üzere kabul almıştır. Yapılan bu çalışmalar ulusal ve uluslararası seminer ve konferanslarda akademisyen ve politika yapıcılara sunulmuştur.

Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafından kurum içindeki katılımcılara yönelik düzenlenen seminer serisi kapsamında 15 seminer düzenlenmiştir. Bu seminerlerde Türkiye’deki ve yurt dışındaki üniversitelerden, uluslararası kuruluşlardan ve diğer merkez bankalarından katılımcılar sunum yapmışlardır.

Enflasyonda katılık ve kalıcılıklara neden olan yapısal unsurları belirlemek, ilgili kuruluşlarla ortak çalışmalar yürütmek ve TCMB birimlerinin analiz kapasitesini geliştirmek amacıyla detaylı çalışmalar yapılmıştır. Bu kapsamda diğer kurum ve kuruluşlarla veri paylaşımını ve ortak çalışmaları hedefleyen protokoller imzalanmış, politika yapımına önemli katkı yapması beklenen veri setlerine erişim sağlanmıştır.

Banknot basımına yönelik süreç iyileştirilmesine katkı sağlamak üzere araştırma ve geliştirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

Yeni Seri Banknot Tasarım Projesi çalışmalarına devam edilmiştir. E‑9 5 TL 4. Tertip Banknotların imza değişikliği çalışmaları yapılmıştır.

Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü’nün ISO 9001 Kalite, ISO 14001 Çevre ve OHSAS 18001 İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sistemlerinin ilgili ISO standartlarına uygunluğu, 21‑24 Ekim 2019 tarihleri arasında Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından tetkik edilmiştir. Tetkik sonucunda, Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü’nün ISO 9001 Kalite, ISO 14001 Çevre ve OHSAS 18001 İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sistemi belgeleri yenilenmiştir.

2.10.3 Banknot Basımına Yönelik Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları


58


Bilişim Teknolojileri (BT) alanında birçok yazılım ve altyapı projeleri tamamlanmıştır. Siber güvenliği güçlendirme çalışmalarına devam edilmiştir.

Türk Lirası ve döviz piyasaları alanında oluşturulan yeni araçlara yönelik yazılım çözümleri ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığının talepleri doğrultusunda geliştirilen yeni kıymet ihraç modelleri için yazılımlar zamanlıca ve başarıyla geliştirilerek kullanıma sunulmuştur.

Kredi ve mevduat faiz oranlarının UYAP’a Entegrasyonu, T.C. Adalet Bakanlığı ile yürütülen ortak çalışmalarla tamamlanmıştır. Bu proje ile çeşitli bankacılık verileri, UYAP platformundan sorgulanabilir hale getirilmiş ve mahkeme dava süreçlerinde gereksinim duyulan verilere erişim hızlandırılmıştır.

Karar alma süreçlerine destek olabilecek nitelikte birçok veri seti, Büyük Veri Platformuna alınmış ve kullanıma başlanmıştır. Gerçek zamanlı analizler için dış kurumlardan yüksek frekanslı veri alımına ve işlenmesine yönelik altyapılar hazırlanmıştır.

Ödeme Sistemleri altyapısında Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) düzenlemeleri, Türkiye Bankalar Birliği Operasyon Çalışma Grubunun önerileri ve teknik ihtiyaçlar çerçevesinde, EFT‑EMKT Sistemi mesajlarında değişiklikler yapılmıştır.

RESİM projesi yazılımı tamamlanarak reel sektör verilerinin hızlı bir şekilde toplanması, güvenli bir şekilde saklanması ve etkin bir şekilde raporlanması sağlanmıştır.

TCMB Şubeleri, Vezne Merkezleri ve Banknot Depoları arası grup hareketlerinin ve para çekme işlemlerinin Nakit Yönetim Sistemi’nde (NYS) takip edilmesi amacıyla geliştirilen uygulamalar faaliyete geçmiştir.

İdare Merkezi ve Şubelerde kullanılan muhasebe sistemlerinin, sistemsel ve operasyonel verimliliği artırmak amacıyla birleştirilmesi için yürütülen Ortak Muhasebe Platformu çalışmaları kapsamında, Merkezi Ödeme Uygulaması ve Ortak Mükellef Uygulaması ile bağlı sistemler yenilenmiştir.

Mal ve hizmet alımlarına ilişkin süreçlerinin otomasyonla yürütülebilmesi için Merkezi Alım Platformu (MAP) sistemi geliştirmeleri yapılmıştır.

TCMB’nin sahip olduğu kültürel değerleri sergilemek ve bu değerleri geniş bir kitleye ulaştırabilmek amacıyla hizmete açılmış olan Sanal Müze genel ağ sitesi tasarım ve teknolojik altyapı olarak yenilenmiştir.

Banknot Seri Numarası Takibi Projesi kapsamında, BPS 2000 kupür inceleme makinelerinin ürettiği verilerden sağlanan örnek veri setleri üzerinden “Veri Analiz ve Gösterge Panelleri” geliştirme çalışmalarında bulunulmuştur.

2.10.4 Bilişim Teknolojileri Alanında Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları


59


TCMB tarafından düzenlenen eğitim etkinliklerine toplam 5.131 kişi katılmış, diğer kurum ve kuruluşların düzenlediği çeşitli programlardan toplam 727 TCMB personelinin yararlanması sağlanmış, yurt içi ve yurt dışında düzenlenen eğitim etkinliklerine ise toplam 10 TCMB personeli öğretim elemanı ve konuşmacı olarak katılmıştır. Uzman yardımcılarının hazırladığı 14 adet tez incelenmiş ve oluşturulan tez değerlendirme komisyonları tarafından başarılı bulunmuştur.

E‑öğrenme uygulamaları kapsamında, yöneticilerin ve çalışanların yabancı dil gelişimini desteklemek amacıyla çevrimiçi yabancı dil eğitim platformları, Bilişim Teknolojileri Genel Müdürlüğü çalışanlarının mesleki gelişimini desteklemek amacıyla çeşitli içerik platformları ile ilgili çalışanlar için çevrimiçi İş Sağlığı ve Güvenliği Yenileme Eğitimi kullanıma açılmıştır.

2.11 Eğitim Faaliyetleri

TCMB tarafından düzenlenen kurum içi eğitimlere 4.572 TCMB personeli katılmıştır. Eğitim konularına ilişkin dağılım Grafik 2.11.1.1’de verilmiştir.

TCMB tarafından düzenlenen Banka Tanıtım Programlarına 553 ve Yurtdışı Stajyer Öğrenci Programına 6 üniversite öğrencisi katılmıştır.

TCMB’ye bankalar tarafından yapılan istatistik raporlamaların kalitesini artırmak ve raporlama yapan bankalarla iletişimi güçlendirmek amacıyla, 2‑3 Mayıs 2019 tarihlerinde İstanbul’da “İstatistik Raporlama Sertifika Programı”nın ikincisi düzenlenmiştir. TCMB’nin veri derleme ilkeleri ve istatistiklerimizin kullanım alanları tanıtılarak, bankalar tarafından yapılmakta olan istatistik raporlamaların kapsamı ile bunlara temel teşkil eden uluslararası istatistik standartlar hakkında bilgi verilmiş, karşılaşılan sorunlar tartışılmıştır. Programa bankaların yanı sıra BDDK, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, TSPB ve TCMB denetim elemanları katılım sağlamıştır. Program sonunda 39 bankacı sertifika almıştır.

TCMB tarafından özellikle EVDS kullanımını artırmak amacıyla TCMB İstatistikleri kapsamında çeşitli eğitim ve etkinlikler düzenlenmiştir.

Ayrıca, İMB bünyesinde TCMB tarafından ilk kez bu yıl gerçekleştirilen 5 ulusal finans sektörü eğitim programı kapsamında çeşitli seminerler düzenlenmiştir. İMB tarafından düzenlenen ulusal finans sektörü eğitim programlarına ise ülkemizde faaliyet gösteren bankalar ve finans kurumlarından toplam 156 çalışan katılım sağlamıştır.

2.11.1 TCMB Tarafından Düzenlenen Programlar

Grafik 2.11.1.1: TCMB Personeline Yönelik Banka İçi Eğitimlerin Konu Dağılımı

Kaynak: TCMB

%9

%9

%12

%18

%21

%25%6

BilişimEğitimleri

Muhasebe ve Mevzuat Eğitimleri

Veri Yönetimi, İstatistik ve Programlama Eğitimleri

İnsan KaynaklarıEğitimleri

Geliştirme Eğitimleri ve Konferanslar

Zorunlu Eğitimler


60


İMB ulusal ve uluslararası paydaşlarla birçok eğitim programı düzenleyerek TCMB’nin hedeflerine katkı sağlamıştır. Bu çerçevede, İMB tarafından düzenlenen uluslararası eğitim faaliyetlerine 76 ülkenin merkez bankası ve ilgili politika yapıcı kuruluşları ile yurt içi kurumlardan toplam 674 çalışan katılım sağlamıştır.

İMB, merkez bankacılığı konularında seminer ve çalıştay niteliğinde 24 uluslararası eğitim programı eğitim programı düzenlemiştir. Söz konusu uluslararası eğitim programlarından; İslami bankacılık ve finansta risk yönetimi, İslami finansal kuruluşlarda stres testi, merkez bankaları için İslami bankacılık ve finans, merkez bankalarında organizasyonel dönüşüm, merkez bankalarında finansal risk yönetimine kapsayıcı yaklaşım konularındaki 5 program ilk kez düzenlenmiştir.

İMB tarafından Asya Kalkınma Bankası Enstitüsü ve Türkiye Kredi Garanti Fonu iş birliği ile düzenlenen “Innovative Finance for Growth: The Role of Credit Guarantee Funds” konulu uluslararası eğitim programı, 16‑18 Nisan 2019 tarihleri arasında İstanbul’da ilk kez gerçekleştirilmiştir. Programa Japonya, Endonezya, Kore, Vietnam, Moğolistan ve Kazakistan gibi Asya ülkelerinin ilgili kuruluşlarının yanı sıra T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Türkiye Kredi Garanti Fonu ve TCMB temsilcileri panelist olarak katılmışlardır. Dokuz ayrı panel oturumunda kredi garanti fonu ana başlığı altında ülke uygulamalarının ve güncel konuların tartışıldığı programa ulusal ve uluslararası kuruluşlardan yoğun katılım sağlanmıştır.

İMB tarafından uluslararası eğitim programları kapsamında;

• 4‑6 Mart 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Central Bank Communication: Building Knowledge and Trust in a Changing World” konulu seminer,

• 18‑21 Mart 2019 tarihleri arasında İstanbul’da International Islamic University Malaysia ile ortaklaşa olarak “Managing Risks in Islamic Banking and Finance” konulu çalıştay,

• 25‑28 Mart 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Corporates’ Use of Derivatives and Implications for Emerging Market Central Banks” konulu seminer,

• 1‑4 Nisan 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Internal Audit Practices at Central Banks” konulu seminer,

• 8‑10 Nisan 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Sectoral Financial Accounts” konulu seminer,

• 16‑19 Nisan 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Balance of Payments and External Statistics” konulu seminer,

• 16‑18 Nisan 2019 tarihleri arasında İstanbul’da Asian Development Bank Institute ve Kredi Garanti Fonu ile ortaklaşa olarak “Monetary Policy Workshop ‑ Innovative Finance for Growth: The Role of Credit Guarantee Funds” konulu çalıştay,

• 11‑13 Haziran 2019 tarihleri arasında İstanbul’da General Council for Islamic Banks and Financial Institutions ile ortaklaşa olarak “Stress Testing for Islamic Financial Institutions” konulu çalıştay,

• 17‑28 Haziran 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Balkan School of Central Banking” sertifika programı,

• 8‑11 Temmuz 2019 tarihleri arasında İstanbul’da Endonezya Merkez Bankası ile ortaklaşa olarak “Central Bank Policy Mix: Issues, Challenges and Policy Response” konulu çalıştay,

2.11.2 Uluslararası Eğitim ve Teknik Destek Faaliyetleri


61


• 22‑26 Temmuz 2019 tarihleri arasında Toronto Center ile ortaklaşa olarak “Enhancing the Safety and Efficiency of the National Payments System: The Role of the Overseer” konulu çalıştay,

• 2‑4 Eylül 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Making Use of Big Data in Emerging Market Central Banks” konulu seminer,

• 9‑12 Eylül 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Payment Systems and Instruments” konulu seminer,

• 16‑18 Eylül 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Organizational Transformation at Central Banks” konulu seminer,

• 23‑26 Eylül 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Prudential Supervision of the Banking Sector and Macroprudential Regulations” konulu seminer,

• 30 Eylül‑2 Ekim 2019 tarihleri arasında İstanbul’da Official Monetary and Financial Institutions Forum ile ortaklaşa olarak “Foreign Exchange Reserve and Risk Management” konulu seminer,

• 7‑11 Ekim 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Survey Design and Implementation” konulu seminer,

• 16‑18 Ekim 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Cyber Security in Central Banks” konulu seminer,

• 11‑14 Kasım 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Applied Econometrics for Emerging Market Central Banks” konulu seminer,

• 18‑21 Kasım 2019 tarihleri arasında İstanbul’da ”Cash Circulation Management” konulu seminer,

• 25‑27 Kasım 2019 tarihleri arasında İstanbul’da ”An Inclusive Financial Risk Management Approach for Central Banks” konulu seminer,


62


• 25‑28 Kasım 2019 tarihleri arasında İstanbul’da Islamic Trade Finance Corporation ile ortaklaşa olarak “Islamic Banking and Finance for Central Banks” konulu çalıştay,

• 2‑6 Aralık 2019 tarihleri arasında İstanbul’da Toronto Center ile ortaklaşa olarak “Understanding Risk Management in Islamic Banking in the Times of Fintech ” konulu çalıştay,

• 16‑19 Aralık 2019 tarihleri arasında İstanbul’da “Financial Market Instruments and Central Banks” konulu seminer

düzenlenmiştir.

İMB tarafından düzenlenen 24 uluslararası eğitim programında 76 ülkeden 607 uluslararası, 67 yurt içi katılımcı yer almıştır (Grafik 2.11.2.1).

İMB eğitim programlarına Asya, Avrupa, Orta Doğu ve Afrika ile Kuzey ve Güney Amerika ülkelerinden toplam 607 uluslararası katılımcı iştirak etmiştir (Grafik 2.11.2.2).

Grafik 2.11.2.1: İMB Uluslararası Eğitim Programlarına Katılımın Dağılımı (Katılımcı Sayısı)

Kaynak: TCMB

(607)%90

(67)%10

Uluslararası Katılımcı Yurt içi katılımcı

Grafik 2.11.2.2: İMB Uluslararası Eğitim Programlarına Diğer Ülkelerden Katılımın Bölgesel Dağılımı (Katılımcı Sayısı)

Kaynak: TCMB

%36

%39(233)

%1(8)

(220)

(146)%24

Orta Doğu ve Afrika Asya Avrupa Amerika


63


Diğer kurum ve kuruluşların yurt içinde düzenlediği kısa süreli eğitim programlarına 393 TCMB personelinin, yurt dışındaki programlara ise 175 TCMB personelinin katılımı sağlanmıştır. Ek olarak, Akademik Çalışmalar İçin Mali Destek Programı (AÇMDP) kapsamında çeşitli kurum ve kuruluşların düzenlediği programlara da 27 TCMB personelinin katılımı sağlanmıştır (Grafik 2.11.3.1).

Lisansüstü (Yüksek Lisans ve Doktora) eğitim programlarına, yurt içinde yeni başlayan 23 kişiyle birlikte toplam 119 TCMB personeli, yurt dışında ise yeni başlayan 7 kişiyle birlikte toplam 13 TCMB personeli devam etmiştir (Grafik 2.11.3.2).

2.11.3 Diğer Kurum ve Kuruluşlar Tarafından Düzenlenen Programlar

Grafik 2.11.3.1: TCMB Personeline Yönelik Banka Dışı Eğitim Etkinlikleri

Kaynak: TCMB

%66,1%29,4

%4,5

Yurt İçi Kısa Süreli Eğitim

Akademik Çalışmalar İçin Mali Destek Programı

Yurt Dışı Kısa Süreli Eğitim

Grafik 2.11.3.2: Lisansüstü Eğitime Devam Eden TCMB Personeli (Personel Sayısı)

Kaynak: TCMB

%90,2%9,8(13) (119)

Yurt İçi Lisansüstü

Yurt Dışı Lisansüstü


64


TCMB, Sanat Koleksiyonu’ndan seçilen eserlerle gerçekleştirdiği yurt dışı sergileri ile Türk resim sanatının uluslararası platformda tanıtımına katkı sağlarken, yurt içi sergiler aracılığıyla da sanat koleksiyonunun tanıtımının yanı sıra ülkemizin kültür mirasının gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamayı hedeflemektedir.

Bu kapsamda, Antalya’da, Antalya Sanayi ve Ticaret Odası Eğitim Araştırma ve Kültür Vakfı’nda 27 Mart‑30 Temmuz 2019 tarihleri arasında gerçekleştirilen ve küratörlüğünü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Prof.Dr. Burcu Pelvanoğlu’nun yaptığı “Bizim Sayfiyelerimiz” sergisi, TCMB Sanat Koleksiyonu’ndan 47 sanatçıya ait toplam 69 adet eseri bir araya getirmiştir.

Sergi etkinlikleri Prof.Dr. Burcu Pelvanoğlu ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. İnci Aydın Çolak’ın katılımıyla 4 Mayıs 2019 tarihinde bir panel düzenlenmiştir. Ayrıca, sergi salonunda ilkokul ve güzel sanatlar liseleri ile fakülte öğrencilerine yönelik etkinlikler gerçekleştirilmiştir.

Ankara’da, Erimtan Arkeoloji ve Sanat Müzesi’nde 27 Haziran‑30 Eylül 2019 tarihleri arasında gerçekleştirilen ve küratörlüğünü Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Mümtaz Sağlam’ın yaptığı “Anlatı, Yer ve Zaman” Sergisi, TCMB Sanat Koleksiyonu’ndan toplam 23 sanatçıya ait toplam 31 eseri bir araya getirmiştir. Sergi kapsamında Prof.Dr. Mümtaz Sağlam’ın konuşmacı olarak katıldığı bir panel düzenlenmiştir. Ayrıca, Sergi çerçevesinde ilkokul, lise, üniversite öğrencileri ile yetişkinlere yönelik yaratıcı drama ve rehberli sergi turları düzenlenmiştir.

Amasya’da, Saraydüzü Kışla Binası Milli Mücadele Müzesi’nde 18 Kasım‑20 Aralık 2019 tarihleri arasında gerçekleştirilen ve küratörlüğünü Prof.Dr. Burcu Pelvanoğlu’nun yaptığı “Modernin Dili” Sergisi, TCMB Sanat Koleksiyonu’ndan toplam 36 sanatçıya ait toplam 41 eseri bir araya getirmiştir.

Antalya, Ankara ve Amasya’da gerçekleştirilen Sergiler yaklaşık 20.000 kişi tarafından ziyaret edilmiştir.

TCMB kurumsal kimliğinin ulusal ve uluslararası platformda tanıtılması, kültürel ve sanatsal faaliyetlerin artırılması, iç ve dış iletişim kanallarının güçlendirilmesi ve fotoğraf sanatı ile sanatçılarının desteklenmesi amacıyla düzenlenen “Ekonomi ve Zanaat” temalı II. Uluslararası Fotoğraf Yarışması sonucunda ödül almaya hak kazanan 14 fotoğraf ile sergilenmeye değer 60 fotoğraf, 5‑26 Şubat 2019 tarihleri arasında Ankara Cer Modern Sanatlar Merkezinde sergilenmiştir. Yarışmaya, 75 ülkeden 2.534 fotoğraf sanatçısı toplam 8.891 fotoğrafla katılım sağlamıştır.

TCMB çalışanları ve emeklilerinden oluşan Türk Halk Müziği Korosu konseri 2 Nisan 2019 tarihinde, Türk Sanat Müziği Korosu konseri 12 Nisan 2019 tarihinde, Tasavvuf Müziği Korosu konseri ise 16 Mayıs 2019 tarihinde Hacettepe Üniversitesi Kültür Merkezinde gerçekleştirilmiştir.

TCMB tarafından düzenlenen kültürel ve sanatsal etkinlikler çerçevesinde TCMB çalışanlarını sanatla buluşturmak üzere Sanat Merkezi Atrium’da “Mini Konser”ler gerçekleştirilmiştir.

Yine kurumsal aidiyet duygularının güçlendirilmesi amacıyla, TCMB çalışanlarının eğitim, spor, sanat ve kültür alanlarında üstün başarı elde etmiş çocuklarının ödüllendirilmesi projesi kapsamında dereceye girmiş, ortaöğrenim ve yükseköğretim sınavlarında yüksek başarı göstermiş olan çocuklara plaketler verilmiştir. Ayrıca, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı etkinlikleri kapsamında Ankara İli, Mamak İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Saimekadın İlkokulu öğrencileri ile TCMB çalışanlarının 6‑12 yaş aralığındaki çocuklarının katılımıyla 19 Nisan 2019 tarihinde Sanat Merkezi Atrium’da çeşitli etkinlikler düzenlenmiştir.

2.12 Kültür, Sanat ve Spor Faaliyetleri


65


Avrupa Merkez Bankaları Kültür ve Spor Kulüpleri Birliğinin etkinlikleri kapsamında, Euro Basket (Belçika), Euro Tennis (Romanya) ve Euro Futsal (Slovenya) turnuvalarına TCMB takımları katılmıştır. Ayrıca, Bulgaristan Merkez Bankası ev sahipliğinde düzenlenen 14. Balkan Ülkeleri Merkez Bankaları Spor Turnuvası kapsamında düzenlenen etkinliğe, voleybol ve satranç takımları ile katılım sağlanmıştır.

TCMB’nin ev sahipliğinde düzenlenen ve Türkiye’de yerleşik 10 bankanın 20 takım ile katıldığı geleneksel “Bankalar Arası Satranç Turnuvası”nın 13’üncüsü 14 Aralık 2019 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilmiştir.

Ankara’da yer alan kurum‑şirket takımlarının katılımıyla düzenlenen Ankara Kurumlar Arası Basketbol, Bowling ve Masa Tenisi Turnuvalarına TCMB takımları katılmıştır.

Bunların yanı sıra, iç iletişim ve sportif etkinlikler kapsamında, çalışanlar arasında iletişimi ve motivasyonu artırmak amacıyla tiyatro etkinlikleri, doğa yürüyüşleri, fotoğraf yarışması ve çeşitli branşlarda spor turnuvaları düzenlenmiştir.

Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğünün 2019 yılı sezon temsillerinden; “Cimri” adlı oyun 19 Şubat 2019 tarihinde, “Leyla ile Mecnun” adlı oyun 1 Kasım 2019 tarihinde, “Keşanlı Ali Destanı” adlı oyun ise 12 Aralık 2019 tarihinde TCMB çalışanlarına sergilenmiştir.

14 Eylül 2019 tarihinde eş zamanlı olarak Şube çalışanları ve ailelerinden oluşan “Şubeler Doğa Yürüyüşü” etkinliği gerçekleştirilmiştir.

Yıl içinde yine kurumsal aidiyet duygusunun geliştirilmesi, sanatın ve sanatçının desteklenmesi ve iç iletişimin güçlendirilmesi amacıyla Banka çalışanların katılımıyla 22 Kasım‑25 Aralık 2019 tarihleri arasında “Sonbahar‑Kış” temalı fotoğraf yarışması düzenlenmiştir.

28‑29 Nisan 2019 tarihlerinde Antalya’da “10. Spor Festivali” düzenlenmiştir. Gelenekselleşen ve ilginin giderek arttığı Festival’de 11 branşta toplam 886 sporcu mücadele ederken, çalışanlar ve ailelerinden oluşan yaklaşık 1.100 kişinin katıldığı festival, dostluk ortamında geçmiştir.

İdare Merkezi birimleri ve Ankara Şubesi çalışanlarının katılımıyla Eylül ve Aralık aylarında Ankara’da “Halı Saha Futbol Turnuvası” düzenlenmiştir.

TCMB, SANAT KOLEKSİYONU’NDAN SEÇİLEN ESERLERLE GERÇEKLEŞTİRDİğİ YURT DIŞI SERGİLERİ İLE TÜRK RESİM SANATININ ULUSLARARASI PLATFORMDA TANITIMINA KATKI SAğLARKEN, YURT İÇİ SERGİLER ARACILIğIYLA DA SANAT KOLEKSİYONUNUN TANITIMININ YANI SIRA ÜLKEMİZİN KÜLTÜR MİRASININ GELECEK KUŞAKLARA AKTARILMASINI SAğLAMAYI HEDEFLEMEKTEDİR.


66


TCMB, 1211 sayılı Kanun ile kendisine verilmiş olan görev ve yetkilerini yerine getirmenin yanı sıra sosyal sorumluluk faaliyetlerinde de bulunmaktadır.

Yurt içi ve yurt dışında düzenlenen ekonomi ve finans alanlarındaki akademik ve/veya politika üretmeye yönelik konferanslar ile diğer akademik ve politika üretici çalışmaların desteklenmesine yönelik olarak 2006 yılından itibaren yürütülmekte olan AÇMDP 2019 yılında da devam etmiştir. AÇMDP kapsamında, mali destek talebinde bulunan 36 akademik etkinliğe mali yardım yapılmıştır.

Bunun yanı sıra, 1999 depreminden sonra TCMB ile Yunanistan Merkez Bankasının katkılarıyla inşa edilerek 2001‑2002 yılında eğitime açılan “Merkez Bankası Derince Anadolu Lisesi”nin 18. Dönem Mezuniyet Töreni 24 Mayıs 2019 tarihinde gerçekleştirilmiş, dereceye giren öğrencilere plaket ve hediyeler verilmiştir. Törene, TCMB yetkilileri ile İl Protokolü ve öğrenci aileleri katılmıştır. 2002 yılından bu yana anılan liseden mezun olarak bir yükseköğrenim kurumuna kaydını yaptıran başarılı öğrencilere, belirli kriterler çerçevesinde verilen karşılıksız eğitim bursu uygulaması 2019 yılında da devam etmiş, burstan yararlanan öğrenci sayısı ise 112’ye ulaşmıştır.

Ülkemizde ağaç ve orman sevgisini artırmak, çevre bilincini geliştirmek ve gelecek kuşaklara daha yeşil bir Türkiye bırakmak amacıyla T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğünün Türkiye genelinde yürüttüğü “Geleceğe Nefes” projesi kapsamında 11 Kasım 2019 tarihinde 81 ilde aynı anda gerçekleştirilen fidan dikim etkinliğine, TCMB’den 65 gönüllüyle katılım sağlanmış ve 1.200’ü aşkın fidan toprakla buluşturulmuştur.

Son olarak, kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri kapsamında 53 Kamu Kurumuna 1.938 adet muhtelif demirbaş eşya yardımında bulunulmuştur.

2.13 Kurumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetleri

TCMB, 1211 SAYILI KANUN İLE KENDİSİNE VERİLMİŞ OLAN GÖREV VE YETKİLERİNİ YERİNE GETİRMENİN YANI SIRA SOSYAL SORUMLULUK FAALİYETLERİNDE DE YER ALMAKTA, BAğIŞ VE YARDIMLAR İLE AKADEMİK ÇALIŞMALARA KATKIDA BULUNMAKTADIR.

3. Bölüm Finansal Tablolar

67


3. BÖLÜM FİNANSAL TABLOLAR

Fotoğraf: Hardijanto Budiman “Craftman 2”


68



69

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2019 Yıllık Faaliyet Raporu

3.1 31.12.2019 Tarihli Bilanço

AKTİFAçıklama

No.Türk Lirası Yabancı Para Toplam

1. Altın 3.4.2.1 - 160.904.576.084 160.904.576.0841.1 Uluslararası Standartta Olan(Safi Gram) 553.193.013,48

- 160.904.576.084 160.904.576.084

2. Yabancı Para Banknotlar 3.4.2.2 - 22.336.577.675 22.336.577.6753. Yurt Dışı Bankalar 3.4.2.3 - 443.311.531.935 443.311.531.935

3.1 YP Menkul Kıymetler - 200.924.502.192 200.924.502.1923.2 Mevduat - 82.011.234.133 82.011.234.1333.3 Diğer - 160.375.795.609 160.375.795.609

4. Rezerv Dilimi Pozisyonu 3.4.2.4 - 927.190.940 927.190.9405. Menkul Kıymetler 3.4.2.5 19.407.464.420 - 19.407.464.420

5.1 Devlet İç Borçlanma Senetleri 18.425.983.850 - 18.425.983.8505.2 Diğer 981.480.570 - 981.480.570

6. Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar 3.4.2.6 14.698.175.697 - 14.698.175.6976.1 Açık Piyasa İşlemleri 11.527.205.625 - 11.527.205.6256.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri 3.170.970.072 - 3.170.970.072

7. Yurt İçi Bankalar 3.4.2.7 - - -8. Krediler 3.4.2.8 - 102.640.206.006 102.640.206.006

8.1 İç Krediler - 102.586.379.378 102.586.379.3788.1.1 Reeskont Kredileri - 102.586.379.378 102.586.379.3788.1.2 Diğer Krediler - - -

8.2 Dış Krediler - 53.826.627 53.826.6279. İştirakler 3.4.2.9 - 1.760.394.282 1.760.394.28210. SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülüğü

3.4.2.4 - 8.808.044.500 8.808.044.500

11. Duran Varlıklar (Net) 3.4.2.10 621.219.640 - 621.219.64012. Takipteki Alacaklar (Net) 3.4.2.8 -9.293.901.566 9.293.901.566 -

12.1 Takipteki Alacaklar - 9.293.901.566 9.293.901.56612.2 Takipteki Alacaklar Karşılığı (-) -9.293.901.566 - -9.293.901.566

13. Diğer Aktifler 3.4.2.11 9.740.563.667 857.258.377 10.597.822.04413.1 Uluslararası Standartta Olmayan Altın (Safi Gram) 2.832.327,42

3.4.2.1 823.825.377 - 823.825.377

13.2 Madeni Para 122.160.554 - 122.160.55413.3 Gelir Tahakkukları 86.116.658 - 86.116.65813.4 Diğer 8.708.461.078 857.258.377 9.565.719.455

TOPLAM 35.173.521.858 750.839.681.364 786.013.203.222


70


PASİFAçıklama

No. Türk Lirası Yabancı Para Toplam1. Tedavüldeki Banknotlar 3.4.2.12 153.362.376.187 - 153.362.376.1872. Para Politikası İşlemlerinden Borçlar 3.4.2.6 4.768.788.392 - 4.768.788.392

2.1 Açık Piyasa İşlemleri 475.136.624 - 475.136.6242.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri 4.293.651.768 - 4.293.651.7682.3 Likidite Senetleri - - -2.4 Diğer - - -

3. Mevduat 3.4.2.13 83.268.679.529 405.436.313.669 488.704.993.1983.1 Kamu Sektörü Mevduatı 32.860.009.754 40.794.985.329 73.654.995.083

3.1.1 Hazine, Genel ve Özel Bütçeli İdareler 32.851.921.888 40.791.462.156 73.643.384.0433.1.2 Diğer 8.087.867 3.523.173 11.611.040

3.2. Bankacılık Sektörü Mevduatı 50.094.191.529 362.503.496.184 412.597.687.7133.2.1 Yurt İçi Bankalar 15.971.005.356 168.479.118.273 184.450.123.630

3.2.1.1 Nakit 15.971.005.356 159.813.868.887 175.784.874.2433.2.1.2 Teminat - 8.665.249.386 8.665.249.386

3.2.1.2.1 Nakit - 8.462.661.800 8.462.661.8003.2.1.2.2 Altın (Safi Gram) 696.500,00 3.4.2.1 - 202.587.586 202.587.586

3.2.2 Yurt Dışı Bankalar 34.123.186.173 - 34.123.186.1733.2.3 Zorunlu Karşılıklar Bloke Hesabı - 194.024.377.911 194.024.377.911

3.2.3.1 Nakit - 153.105.049.147 153.105.049.1473.2.3.2 Altın (Safi Gram) 140.681.435,79 3.4.2.1 - 40.919.328.764 40.919.328.764

3.2.4 Diğer - - -3.3 Diğer Mevduat 314.478.246 2.137.832.157 2.452.310.403

3.3.1 İşçi Dövizleri - 2.137.782.224 2.137.782.2243.3.2 Uluslararası Kuruluşlar 138.101.416 - 138.101.4163.3.3 Fonlar 175.829.500 40.710 175.870.2103.3.4 Diğer 547.330 9.223 556.552

4. Yurt Dışı Bankalar 3.4.2.3 - 11.967.962.527 11.967.962.5275. Rezerv Dilimi İmkanı 3.4.2.4 - 927.190.940 927.190.9406. SDR Tahsisatı 3.4.2.4 - 8.808.044.500 8.808.044.5007. Vergi Yükümlülüğü 3.4.2.14 11.785.825.597 - 11.785.825.597

7.1 Ödenecek Vergiler 11.743.894.405 - 11.743.894.4057.2 Ertelenmiş Vergi Yükümlülüğü 41.931.192 - 41.931.192

8. Karşılıklar 3.4.2.15 452.601.372 - 452.601.3729. Sermaye ve İhtiyat Akçesi 3.4.2.16 5.557.383.428 - 5.557.383.428

9.1 Ödenmiş Sermaye 25.000 - 25.0009.2 Sermaye Enflasyon Düzeltme Farkı 46.208.524 - 46.208.5249.3 İhtiyat Akçesi 5.511.149.904 - 5.511.149.904

10. Değerleme Hesabı 3.4.2.17 50.660.800.568 - 50.660.800.56811. Dönem Kârı 3.4.2.20 44.732.806.743 - 44.732.806.74312. Diğer Pasifler 3.4.2.18 2.431.451.435 1.852.978.335 4.284.429.770

12.1 Hazine Altınları (Safi Gram) 0,00 3.4.2.1 - - -12.2 Akreditifler - 161.425.298 161.425.29812.3 Gider Tahakkukları 24.389.256 - 24.389.25612.4 Diğer 2.407.062.179 1.691.553.037 4.098.615.216

TOPLAM 357.020.713.250 428.992.489.972 786.013.203.222NAZIM HESAPLAR 3.4.2.19 1.682.682.315.694


71


3.2 31.12.2019 ve 31.12.2018 Tarihli Bilançolar

AKTİF Açıklama No. 2019 20181. Altın 3.4.2.1 160.904.576.084 105.904.019.148

1.1 Uluslararası Standartta Olan 160.904.576.084 105.904.019.1482. Yabancı Para Banknotlar 3.4.2.2 22.336.577.675 18.069.286.2833. Yurt Dışı Bankalar 3.4.2.3 443.311.531.935 364.548.310.930

3.1 YP Menkul Kıymetler 200.924.502.192 129.717.482.0523.2 Mevduat 82.011.234.133 49.324.206.5893.3 Diğer 160.375.795.609 185.506.622.289

4. Rezerv Dilimi Pozisyonu 3.4.2.4 927.190.940 825.727.2735. Menkul Kıymetler 3.4.2.5 19.407.464.420 13.703.784.910

5.1 Devlet İç Borçlanma Senetleri 18.425.983.850 13.372.059.7605.2 Diğer 981.480.570 331.725.150

6. Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar 3.4.2.6 14.698.175.697 109.297.097.5636.1 Açık Piyasa İşlemleri 11.527.205.625 34.940.725.1736.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri 3.170.970.072 74.356.372.390

7. Yurt İçi Bankalar 3.4.2.7 - 6.230.499.2998. Krediler 3.4.2.8 102.640.206.006 80.982.290.104

8.1 İç Krediler 102.586.379.378 80.934.618.8988.1.1 Reeskont Kredileri 102.586.379.378 80.934.618.8988.1.2 Diğer Krediler - -

8.2 Dış Krediler 53.826.627 47.671.2079. İştirakler 3.4.2.9 1.760.394.282 1.468.826.67110. SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülüğü 3.4.2.4 8.808.044.500 7.844.169.14311. Duran Varlıklar (Net) 3.4.2.10 621.219.640 541.978.59112. Takipteki Alacaklar (Net) 3.4.2.8 - -

12.1 Takipteki Alacaklar 9.293.901.566 8.188.811.02012.2 Takipteki Alacaklar Karşılığı (-) -9.293.901.566 - 8.188.811.020

13. Diğer Aktifler 3.4.2.11 10.597.822.044 12.083.808.73013.1 Uluslararası Standartta Olmayan Altın 3.4.2.1 823.825.377 688.884.57813.2 Madeni Para 122.160.554 83.669.89413.3 Gelir Tahakkukları 86.116.658 68.490.60213.4 Diğer 9.565.719.455 11.242.763.656

TOPLAM 786.013.203.222 721.499.798.644


72


PASİF Açıklama No. 2019 20181. Tedavüldeki Banknotlar 3.4.2.12 153.362.376.187 132.261.722.3852. Para Politikası İşlemlerinden Borçlar 3.4.2.6 4.768.788.392 13.597.425.610

2.1 Açık Piyasa İşlemleri 475.136.624 -2.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri 4.293.651.768 7.306.262.1372.3 Likidite Senetleri - -2.4 Diğer - 6.291.163.473

3. Mevduat 3.4.2.13 488.704.993.198 412.279.674.3583.1 Kamu Sektörü Mevduatı 73.654.995.083 39.591.687.989

3.1.1 Hazine, Genel ve Özel Bütçeli İdareler 73.643.384.043 39.583.629.5643.1.2 Diğer 11.611.040 8.058.425

3.2. Bankacılık Sektörü Mevduatı 412.597.687.713 368.580.902.8863.2.1 Yurt İçi Bankalar 184.450.123.630 189.583.160.844

3.2.1.1 Nakit 175.784.874.243 162.467.878.2443.2.1.2 Teminat 8.665.249.386 27.115.282.600

3.2.1.2.1 Nakit 8.462.661.800 27.115.282.6003.2.1.2.2 Altın 3.4.2.1 202.587.586 -

3.2.2 Yurt Dışı Bankalar 34.123.186.173 20.316.851.2593.2.3 Zorunlu Karşılıklar Bloke Hesabı 194.024.377.911 158.680.890.783

3.2.3.1 Nakit 153.105.049.147 107.724.618.5403.2.3.2 Altın 3.4.2.1 40.919.328.764 50.956.272.243

3.2.4 Diğer - -3.3 Diğer Mevduat 2.452.310.403 4.107.083.482

3.3.1 İşçi Dövizleri 2.137.782.224 2.396.693.5043.3.2 Uluslararası Kuruluşlar 138.101.416 91.036.9323.3.3 Fonlar 175.870.210 212.338.9313.3.4 Diğer 556.552 1.407.014.115

4. Yurt Dışı Bankalar 3.4.2.3 11.967.962.527 10.614.051.7295. Rezerv Dilimi İmkanı 3.4.2.4 927.190.940 825.727.2736. SDR Tahsisatı 3.4.2.4 8.808.044.500 7.844.169.1437. Vergi Yükümlülüğü 3.4.2.14 11.785.825.597 10.807.347.617

7.1 Ödenecek Vergiler 11.743.894.405 10.776.873.2077.2 Ertelenmiş Vergi Yükümlülüğü 41.931.192 30.474.410

8. Karşılıklar 3.4.2.15 452.601.372 416.661.8079. Sermaye ve İhtiyat Akçesi 3.4.2.16 5.557.383.428 27.602.160.432

9.1 Ödenmiş Sermaye 25.000 25.0009.2 Sermaye Enflasyon Düzeltme Farkı 46.208.524 46.208.5249.3 İhtiyat Akçesi 5.511.149.904 27.555.926.908

10. Değerleme Hesabı 3.4.2.17 50.660.800.568 45.004.664.07911. Dönem Kârı 3.4.2.20 44.732.806.743 56.279.555.43412. Diğer Pasifler 3.4.2.18 4.284.429.770 3.966.638.778

12.1 Hazine Altınları 3.4.2.1 - 114.314.72412.2 Akreditifler 161.425.298 115.917.44712.3 Gider Tahakkukları 24.389.256 49.467.73712.4 Diğer 4.098.615.216 3.686.938.870

TOPLAM 786.013.203.222 721.499.798.644NAZIM HESAPLAR 3.4.2.19 1.682.682.315.694 1.497.251.202.204


73


3.3 2019 ve 2018 Hesap Dönemlerine Ait Kâr/Zarar Tabloları

Açıklama No. 2019 2018Faiz Geliri 3.4.2.20 30.964.836.304 30.135.305.125Faiz Gideri 3.4.2.20 -11.996.210.634 -12.302.501.417Net Faiz Geliri/Gideri 18.968.625.670 17.832.803.707Komisyon ve Hizmet Geliri 3.4.2.20 827.391.458 713.448.983Komisyon ve Hizmet Gideri 3.4.2.20 -55.031.485 -37.264.289Net Komisyon ve Hizmet Geliri/Gideri 772.359.973 676.184.695Faiz Dışı Gelir 3.4.2.20 72.665.390.994 75.941.945.672Faiz Dışı Gider 3.4.2.20 -36.625.358.815 -27.569.466.882Net Faiz Dışı Gelir/Gider 36.040.032.179 48.372.478.791Vergi Öncesi Kâr/Zarar 55.781.017.822 66.881.467.192Vergi Gideri -11.048.211.079 -10.601.911.759Vergi Karşılığı -11.051.920.643 -10.610.547.065Ertelenmiş Vergi Geliri/Gideri 3.4.2.14 3.709.564 8.635.306Net Dönem Kârı/Zararı 44.732.806.743 56.279.555.434


74


3.4.1 Finansal Raporlama Esasları

TCMB, yasal defterlerini vergi mevzuatına ve 1211 sayılı TCMB Kanunu’na, yasal finansal tablolarını 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK)’na ve 1211 sayılı TCMB Kanunu’na uygun olarak hazırlamaktadır.

Muhasebenin dönemsellik, tam açıklama, ihtiyatlılık, sosyal sorumluluk, kişilik, işletmenin sürekliliği, parayla ölçülme, maliyet esası, tarafsızlık ve belgelendirme, tutarlılık, özün önceliği ve önemlilik ilkeleri, finansal olayların kaydedilmesi ve ölçülmesinde TCMB muhasebe uygulamalarının temel dayanağını oluşturmaktadır.

TCMB’nin gerçekleştirdiği işlemler işlem tarihindeki kurlar üzerinden Türk lirasına çevrilmektedir. Finansal tabloların hazırlanması sırasında, yabancı para cinsinden kayıtlara geçirilmiş olan varlık ve yükümlülük hesapları raporlama tarihindeki cari döviz ve efektif alış kurları esas alınarak Türk lirasına çevrilmektedir.

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 61. maddesi gereğince, Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin ve uluslararası piyasalarda altın fiyatlarının değişmesi nedeniyle Bankanın aktifindeki ve pasifindeki dövizlerin, efektiflerin ve yabancı para cinsinden diğer varlık ve yükümlülükler ile altınların değerlemesi sonucu oluşan değerleme farkları ayrı bir hesapta izlenir. Bu değerleme farklarının ortalama maliyet yöntemine göre hesaplanan gerçekleşmiş tutarları kâr zarar hesaplarına aktarılır.

Finansal tablolar, Türk lirası cinsinden ifade edilmektedir.

3.4.1.1 Altın Rezervi

TCMB altın rezervleri, TCMB kasasında, yurt dışı bankalarda ve BİST nezdinde tutulan uluslararası standartta olan ve uluslararası standartta olmayan altınlardan oluşmaktadır.

Banka, altın rezervlerinin yönetimine ilişkin olarak, doğrudan alım ve satım işlemleri, altın muhafaza hesapları, vadeli altın depo işlemleri, altın karşılığı döviz ve döviz karşılığı altın swapları, lokasyon swapları, fiziki altın nakil işlemleri ve benzeri işlemleri yapabilmektedir.

Zorunlu karşılık tesisi için bankalar ve finansman şirketleri tarafından yatırılan altınlar da yurt dışı bankalar ve BİST nezdinde takip edilmektedir.

Altın, alım tarihinde geçerli fiyatlar üzerinden kayda alınmakta ve izleyen dönemlerde Gerçeğe Uygun Değer (GUD) ile değerlenmektedir. GUD, haftanın ve ayın son iş gününde Londra Altın Borsasında açıklanan son gün saat 10:30’da kote edilen altın fiyatı ve 1 ons altın = 31,1035 gram esas alınarak hesaplanmakta, bu değerleri üzerinden günlük olarak Türk lirasına çevrilerek bilançoda gösterilmektedir. Altının fiyat ve kur farkı değişiminden kaynaklanan GUD değişiklikleri gerçekleşmemiş kazanç ya da kayıp olarak 1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 61. maddesi gereğince “Değerleme Hesabı”nda takip edilmektedir.

3.4.1.2 Finansal Varlıklar ve Yükümlülükler

a) GUD Farkı Kâr veya Zarara Yansıtılan Finansal Varlıklar

Likidite yönetimi ve rezerv yönetimi amacıyla tutulan Türk lirası ve yabancı para menkul kıymetler GUD farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal varlıklardır.

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun açık piyasa işlemleri ile ilgili 52. maddesine ve altın ve dövizle ilgili işlemlere ilişkin 53. maddesine dayanılarak, TCMB’nin kendi nam ve hesabına satın aldığı menkul kıymetler bu grupta sınıflandırılmaktadır. GUD farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal varlıklar, kayda alınmalarının ardından ay sonları itibarıyla GUD’ları ile değerlemeye tabi tutulmakta ve oluşan kazanç ve kayıplar, kâr/zarar hesaplarına intikal ettirilmektedir. Bu finansal varlıkların elde etme maliyeti ile GUD’ları arasındaki değer farkları, bilançoda “3. Yurt Dışı Bankalar” ve “5. Menkul Kıymetler” kalemlerine yansıtılmaktadır.

3.4 Açıklamalar


75


GUD, BİST’te aynı gün valörlü işlemler için oluşan ağırlıklı ortalama fiyat, bu fiyatların bulunmaması durumunda ise, ilgili menkul kıymetlerin TCMB’nin Resmi Gazete’de günlük olarak açıkladığı fiyatları üzerinden hesaplanmaktadır. Yabancı para menkul kıymetler, ay sonları itibarıyla ilgili uluslararası piyasalarda oluşan kapanış fiyatları üzerinden hesaplanan GUD’ları ile değerlenmektedir.

GUD farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal varlıkların elde tutulması esnasında kazanılan faizler, faiz gelirleri içerisinde gösterilmektedir.

b) Krediler

TCMB tarafından verilen krediler, kredi tutarının karşı tarafa transferi ile kayıtlara yansıtılmaktadır. Krediler etkin faiz yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş maliyeti üzerinden gösterilir. Etkin faiz yöntemi; finansal varlığın itfa edilmiş maliyet ile değerlenmesi ve ilgili faiz gelirinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkin faiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince tahsil edilecek tahmini nakit toplamını, ilgili finansal varlığın tam olarak net bugünkü değerine indirgeyen orandır.

c) İştirakler

İlk olarak alış maliyetleri ile kaydedilmektedir. Kayda alınmalarını takip eden dönemlerde GUD’u, piyasa fiyatları veya diğer değerleme yöntemleri kullanılarak belirlenmektedir. GUD değişiklikleri sebebiyle oluşan gerçekleşmemiş kazanç ve kayıplar, “12. Diğer Pasifler” kaleminde takip edilmektedir. İştiraklere ilişkin temettüler, temettü alma hakkının kesinleştiği dönemde kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.

d) Geri Satım Vaadiyle Alım İşlemleri

Türk lirası cinsinden menkul kıymetlerin geri satım vaadiyle alım işlemleri TCMB’nin yürüttüğü açık piyasa işlemleri çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Geri satım vaadiyle alım işlemleri, teminat karşılığı verilen kredi şeklinde muhasebeleştirilmektedir. Nakit alacaklar, işlem tarihinde verilen tutar kadar, aktifte “6. Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar / 6.1 Açık Piyasa İşlemleri” kaleminde gösterilirken, teminat olarak alınan menkul kıymetler nazım hesaplarda takip edilmektedir. Bankalardan alınan faizler etkin faiz yöntemi kullanılarak ay sonlarında tahakkuk ettirilmektedir. Vadede işlemden doğan faiz geliri kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.

e) Finansal Varlıklarda Değer Düşüklüğü

GUD farkı kâr veya zarara yansıtılanlar dışındaki finansal varlıklar için beklenen kredi değer düşüklüğü modeli uygulanmaktadır. Beklenen kredi zararının hesaplanmasında kredi derecelendirme kuruluşlarının her yıl yayınladıkları geçiş matrisi verileri kullanılmaktadır. Temerrüt halinde kayıp oranı için Basel düzenlemelerinde önerilen %45 oranı temel alınmaktadır. Temerrüt tutarı, temerrüt olasılığı ve temerrüt halinde kayıp oranı kullanılarak beklenen kredi zararı hesaplanmaktadır.

f) Finansal Varlıkların Bilanço Dışı Bırakılması

TCMB, finansal varlığa ait nakit akışlarına ilişkin sözleşmeden doğan haklarının süresinin dolması veya ilgili finansal varlığı ve bu varlığın mülkiyetinden doğan tüm riskleri ve kazanımları başka bir tarafa devretmesi durumunda söz konusu varlığı bilanço dışı bırakmaktadır.

g) GUD Farkı Kâr veya Zarara Yansıtılan Finansal Yükümlülükler

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 52. maddesi gereğince, para politikası hedeflerine uygun olarak para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla, açık piyasa işlemleri çerçevesinde TCMB’nin kendi nam ve hesabına, ikincil piyasada alınıp satılabilen ve vadesi 91 günü aşmayan likidite senetleri ihraçları bu


76


grupta sınıflandırılmaktadır. TCMB, likidite senetlerini ihraç tutarı üzerinden muhasebeleştirmekte, ay sonları itibarıyla TCMB’nin Resmi Gazete’de günlük olarak açıkladığı fiyatlar üzerinden GUD’u ile göstermektedir. İhraç tutarı ile GUD’u arasındaki farklar ay sonları itibarıyla kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır. Bilanço tarihi itibarıyla TCMB’nin likidite senedi ihracı bulunmamaktadır.

h) Diğer Finansal Yükümlülükler

Diğer finansal yükümlülükler etkin faiz oranı üzerinden hesaplanan faiz gideri ile birlikte itfa edilmiş maliyet bedeli esas alınarak muhasebeleştirilmektedir.

i) Geri Alım Vaadiyle Satım İşlemleri

Geri alım vaadiyle satım işlemleri, teminat karşılığı alınan mevduat şeklinde muhasebeleştirilmektedir. Teminat olarak verilen menkul kıymetler bilançonun aktifinde “5. Menkul Kıymetler” içerisinde gösterilirken, nakit borçlar, işlem tarihinde alınan tutar kadar, pasifte “2. Para Politikası İşlemlerinden Borçlar/ 2.1 Açık Piyasa İşlemleri” başlığı altında takip edilmektedir. Bankalara ödenecek faiz etkin faiz yöntemi kullanılarak ay sonlarında tahakkuk ettirilmektedir. Vadede işlem için ödenen faiz gideri, kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.

j) TL Depo Karşılığı Döviz Depo İşlemleri

Verilen döviz depo bilançonun aktifinde “7. Yurt İçi Bankalar” kaleminde, alınan TL depo bilançonun pasifinde “2. Para Politikası İşlemlerinden Borçlar/ 2.4 Diğer” kaleminde takip edilmektedir. Döviz depolarından tahsil edilen faiz ve TL depolara ödenen faiz, “etkin faiz yöntemi” kullanılarak ay sonlarında tahakkuk ettirilmektedir. Vadede işlemden doğan faiz geliri ve işlem için ödenen faiz gideri kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.

k) TL Uzlaşmalı Vadeli Döviz Satış İşlemleri

Valör tarihinde döviz satış taahhüdü ile TL alacaklar nazım hesaplarda muhasebeleştirilmekte, ay sonlarında GUD artışları/azalışları bilançoda “13. Diğer Aktifler / 13.4 Diğer” kaleminde ve kâr/zarar tablosunda takip edilmekte, vadede işlemden doğan kur farkına ilişkin TL ödemeleri/tahsilatları kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.

BİST VİOP Nezdinde TL Uzlaşmalı Vadeli Döviz Alım-Satım İşlemlerinde ise, sözleşmelerin değer artış ve azalışları günlük olarak kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.

l) Para Takası İşlemleri

Para takası anlaşmasına konu olan YP borçlar ve TL alacaklar valör tarihinde nazım hesaplarda muhasebeleştirilmekte, bilançonun aktifinde “3. Yurt Dışı Bankalar / 3.3 Diğer” ve pasifinde “3. Mevduat / 3.2 Bankacılık Sektörü Mevduatı / 3.2.2 Yurt Dışı Bankalar” kalemlerinde takip edilmektedir. Para takası anlaşması çerçevesinde yapılan kullanımlardan tahsil edilen ve ödenen faiz “etkin faiz yöntemi” kullanılarak ay sonlarında tahakkuk ettirilmektedir. Vadede tahsil edilen/ödenen faiz kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.

m) Swap İşlemleri

TCMB ve BİST nezdinde yapılan swap işlemlerinin valör tarihinde ilgili kıymetlerin (TL, döviz, altın) alışı/satışı gerçekleştirilir. Valör tarihinde alış/satış taahhüdü ile borçlar/alacaklar nazım hesaplarda muhasebeleştirilmektedir. Ay sonlarında GUD artışları/azalışları bilançoda “13. Diğer Aktifler / 13.4 Diğer” kaleminde ve kâr/zarar tablosunda takip edilmekte, vadede işlemden doğan kâr/zarar ve faize ilişkin tutarlar kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır.


77


3.4.1.3 Gelirler ve Giderler

a) Faiz Geliri/Gideri

Dönemsellik ilkesinin gereği olarak henüz vadesi gelmemiş alacaklar ve borçlara ait faizler için ay sonlarında gelir ve gider reeskontları, vadesi gelen ancak tahsilatı veya ödemesi bir sonraki dönemde yapılacaklar için ise gelir ve gider tahakkukları yapılmaktadır.

b) Komisyon ve Hizmet Geliri/Gideri

TCMB’nin ticari bankalar, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile muhtelif kişi ve kuruluşlarla olan işlemlerinden dolayı ödediği ya da tahsil ettiği komisyon ve hizmet geliri ve gideri, tahsil edildiği veya ödendiği dönemde gelir veya gider olarak muhasebeleştirilmektedir. Tahsilatı veya ödenmesi bir sonraki dönemde gerçekleşecekler için gelir veya gider tahakkukları yapılmaktadır.

3.4.1.4 Duran Varlıklar

Duran varlıklar, arsalar, binalar ve bina maliyetine giren ilave harcamalar ile demirbaşlar ve yazılım ürünlerinden oluşmaktadır. TCMB bilançosundaki arsalar maliyet değerleri üzerinden, binalar, demirbaşlar ve yazılımlar ise amortismanları ile netleştirilmiş değerleri üzerinden bilançoda gösterilmektedir. Duran varlıkların elden çıkarılması sonucunda satış bedeli ile varlığın netleştirilmiş değeri arasındaki fark, gelir veya gider olarak kâr/zarar tablosuna yansıtılmaktadır. Arsalar dışındaki duran varlıkların amortismanları Vergi Usul Kanunu (VUK) Genel Tebliğlerinde yer alan faydalı ömürleri dikkate alınarak kıst amortisman yöntemine göre hesaplanmaktadır.

3.4.1.5 Tedavüldeki Banknotlar

1211 sayılı TCMB Kanunu ile Türkiye’de banknot ihraç etme yetkisi sadece TCMB’ye verilmiştir. Tedavüle çıkarılan banknot miktarı TCMB bilançosunda “1. Tedavüldeki Banknotlar” kaleminde gösterilmektedir. TCMB, tedavülde bulunan banknotları gerekli gördüğü zaman yeni banknotlarla değiştirebilmektedir. Tedavüldeki banknotlar, finansal tablolarda banknotların nominal değerleriyle gösterilmektedir.

TCMB’nin banknot matbaasında üretilen yarı mamul banknot stokları “15. Diğer Aktifler” kalemi altında maliyet bedeli ile izlenmektedir. Banknotlar ile ilgili harcamalar aktifleştirilmekte ve banknotlar TCMB’nin yedek deposuna aktarıldığında giderleştirilmektedir. Mamul ve yarı mamul maliyetleri; doğrudan maliyetler ile amortisman gideri, personel gideri, banknot taşıma gideri ve diğer üretim giderleri gibi genel giderleri içermektedir.

3.4.1.6 Karşılıklar

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 59. maddesine göre, TCMB’nin yıllık gayri sâfi kârından ertesi yıllara has işlemler dolayısıyla meydana gelebilecek muayyen riskleri karşılamak üzere Banka Meclisince uygun görülebilecek tutarlarda provizyonlar ayrılabilmektedir.

3.4.1.7 Çalışanlara Sağlanan Faydalar

Emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı, emeklilik veya işten ayrılma durumunda ödenmektedir. Ödenecek tutar, mensubun unvanı ve hizmet yılına göre ilgili kanunlarda belirtilen esaslara göre hesaplanmaktadır.

Emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı yükümlülüğü, tüm çalışanların emeklilikleri dolayısıyla ileride doğması beklenen yükümlülük tutarlarının net bugünkü değerine göre hesaplanmakta ve finansal tablolara yansıtılmaktadır.


78


3.4.1.8 Vergiler

a) Ödenecek Vergiler

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 1. maddesi gereğince “anonim şirket” olarak kurulan TCMB, kurumlar vergisi mükellefidir. TCMB, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesine göre ücretler, serbest meslek işleri dolayısıyla yapılan ödemeler, mevduat faizleri vs. üzerinden, ayrıca 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 30. maddesine göre dar mükellefiyete tabi kurumlara yapılan gayrimenkul sermaye iratları, serbest meslek kazançları ve anılan maddede belirtilen diğer kazançlar dolayısıyla yapılan ödemeler üzerinden tevkifat yapmakla sorumludur.

TCMB, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) mükellefidir.

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 61. maddesi kapsamındaki varlık ve yükümlülüklerden TCMB lehine oluşan gerçekleşmemiş değerleme farkları, değerlemenin yapıldığı dönem kazancına dâhil edilmemekte ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gelir olarak dikkate alınmamaktadır. TCMB aleyhine oluşan gerçekleşmemiş değerleme farkları da değerlemenin yapıldığı dönem kazancından düşülmemekte ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınmamaktadır.

Repo-ters repo gelirlerimiz üzerinden kesilen ve geçici vergiden mahsubu yapılan vergi tutarları ile ödenmiş olan geçici vergi tutarları bilançoda “13. Diğer Aktifler / 13.4 Diğer” kaleminde izlenmektedir.

Cari döneme ait kurumlar vergisi, kâr/zarar tablosuna gider olarak yansıtılmaktadır. Vergi işlemlerine ilişkin düzeltmeler cari dönemde işlem tarihleri esas alınarak gerçekleştirilmektedir.

b) Ertelenmiş Vergi

Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığı, varlıkların ve yükümlülüklerin finansal tablolarda gösterilen tutarları ile Merkez Bankası Kanunu ve Vergi Kanunlarına göre tutulan defter kayıtları arasındaki geçici farkların vergi etkisinden kaynaklanmaktadır. Ertelenmiş vergi varlığı bilançonun aktifinde, ertelenmiş vergi yükümlülüğü bilançonun pasifinde gösterilmektedir.

Cari döneme ait vergi, ilgili dönemin kurumlar vergisi ile ertelenmiş vergideki değişimi içermektedir.

TCMB Kanunu 61. Madde gereği kurumlar vergisi matrahına konu olmayan “Değerleme Hesabı” üzerinden ertelenmiş vergi hesaplanmamaktadır.

3.4.1.9 Karşılaştırmalı Bilgiler ve Önceki Dönem Finansal Tablolarının Düzeltilmesi

Finansal durumun karşılaştırılabilmesine imkân vermek üzere, TCMB’nin cari ve önceki dönem finansal tabloları birlikte sunulmaktadır. Cari dönem finansal tablolarının sunumu ile uygunluk sağlanması açısından önceki dönem finansal tabloları gerekli görüldüğünde yeniden sınıflandırılmakta ve önemli farklılıklar açıklanmaktadır.

3.4.1.10 Saklama İşlemleri

Çeşitli kişi ve kuruluşlara ait emanete alınan varlıklar, saklama amacıyla elde tutulduklarından nazım hesaplarda izlenmektedir.


79


3.4.2 Finansal Tablo Kalemlerine İlişkin Açıklamalar

3.4.2.1 Altın

Altın mevcudu, 553.193.013,48 safi gram karşılığı 160.904.576.084 TL tutarında uluslararası standartta olan ve 2.832.327,42 safi gram karşılığı 823.825.377 TL tutarında uluslararası standartta olmayan altınlardan oluşmaktadır. Uluslararası standartta olan altınların bir kısmı TCMB’ye ait olup, bir kısmı ise zorunlu karşılık tesisi için ve teminat olarak yatıran bankalara aittir. Söz konusu altınlar, TCMB kasalarında, BİST ve yurt dışındaki bankalar nezdinde muhafaza edilmektedir.

Tablo 3.4.2.1.1: Altın

2019 2018Safi Gram TL Safi Gram TL

Uluslararası Standartta Olan Altın 553.193.013 160.904.576.084 488.531.099 105.904.019.148TCMB malı altın 411.815.078 119.782.659.733 253.290.053 54.908.346.038

BoE nezdinde 5.939.153 1.727.492.715 5.939.153 1.287.492.602TCMB nezdinde 34.015.936 9.894.050.862 33.670.645 7.299.139.491BİST nezdinde 371.859.988 108.161.116.156 213.680.255 46.321.713.945

Bankalar zorunlu karşılık altını 140.681.436 40.919.328.764 234.404.638 50.814.356.190BoE nezdinde 42.959.521 12.495.428.120 90.013.832 19.513.244.093BİST nezdinde 97.721.915 28.423.900.645 144.390.806 31.301.112.098

Finansman şirketleri zorunlu karşılık altını - - 654.653 141.916.050BoE nezdinde - - 654.653 141.916.050

Teminat olarak verilen altınlar 696.500 202.587.586 - -BİST nezdinde 696.500 202.587.586 - -

Hazine Altını - - 181.755 39.400.869BİST nezdinde - - 181.755 39.400.869

Uluslararası Standartta Olmayan Altın 2.832.327 823.825.377 3.177.798 688.884.578TCMB’ye ait 2.832.218 823.793.533 2.832.113 613.946.990Koleksiyon (TCMB’ye ait) 109 31.844 109 23.733Hazine’ye ait - - 345.575 74.913.854

NOT: Altın, 1 ons altın = 31,1035 gram esas alınarak, 1.523,00 USD/Ons fiyatı (2018: 1.281,65) ile ve 31.12.2019 tarihli ABD doları döviz alış kuru olan 5,9402 TL (2018: 5,2609 TL) kullanılarak değerlenmiştir. Buna göre 1 safi gram altın fiyatı = (1.523,00 x 5,9402) / 31,1035 = 290,87 TL olarak gerçekleşmiştir.

Uluslararası standartta olan altınlar, TCMB tarafından yabancı para rezervlerinin bir parçası olarak tutulmakta ve toplam yabancı para rezervlerinin %25,64’ünü (2018: %22,12) oluşturmaktadır.

Zorunlu karşılık tesisi için bankalar tarafından yatırılan 140.681.435,79 safi gram karşılığı 40.919.328.764 TL tutarındaki altınlar ile teminat olarak verilen 696.500 safi gram karşılığı 202.587.586 TL karşılığı altın bu kalemde takip edilmektedir.


80


Uluslararası standartta olmayan altınlar TCMB’ye ait olup, tamamı TCMB kasalarında muhafaza edilmektedir. Söz konusu altınlar, bilançonun aktifinde “15. Diğer Aktifler” kaleminin altında takip edilmektedir. Hazine’ye ait olan uluslararası standartta olmayan altınlar 2018 yılında 345.574,68 safi gram karşılığı 74.913.854 TL iken, 2019 yılında bakiye göstermemektedir.

3.4.2.2 Yabancı Para Banknotlar

2019 yıl sonu itibarıyla TCMB şubelerinin kasalarında bulunan yabancı para banknotların TL karşılığı 22.336.577.675 TL’dir.

Tablo 3.4.2.2.1: Yabancı Para Banknotlar

2019 2018Yabancı para banknotlar 22.336.577.675 18.069.286.283

3.4.2.3 Yurt Dışı Bankalar

TCMB’nin döviz rezervlerinin büyük bir bölümünü oluşturan ve bilançonun aktifinde yer alan “3. Yurt Dışı Bankalar” kalemi, GUD’u ile izlenen YP menkul kıymetler, yabancı bankalardaki depo hesapları ve cari hesaplardan oluşmaktadır.

Tablo 3.4.2.3.1: Yurt Dışı Bankalar (Aktif)

2019 2018

TL ABD Doları Karşılığı TL ABD Doları KarşılığıYP menkul kıymetler 200.924.502.192 33.824.534.897 129.717.482.052 24.656.899.400Mevduat 82.011.234.133 13.806.140.220 49.324.206.589 9.375.621.394Diğer 160.375.795.609 26.998.383.154 185.506.622.289 35.261.385.369

Vadesiz mevduat 152.437.298.467 25.661.980.820 178.435.328.338 33.917.262.890SDR holding hesabı 7.935.977.193 1.335.978.114 7.070.035.653 1.343.883.300Diğer 2.519.949 424.220 1.258.297 239.179

TOPLAM 443.311.531.935 74.629.058.270 364.548.310.930 69.293.906.162

Bilançonun pasifinde yer alan “4. Yurt Dışı Bankalar” kaleminin 2019 ve 2018 yıl sonları itibarıyla bakiyeleri aşağıda yer almaktadır.

Tablo 3.4.2.3.2: Yurt Dışı Bankalar (Pasif)

2019 2018TL ABD Doları Karşılığı TL ABD Doları Karşılığı

Yurt Dışı Bankalar 11.967.962.527 2.014.740.670 10.614.051.729 2.017.535.351


81


3.4.2.4 IMF Üyeliğinden Doğan Bakiyeler

Türkiye’nin IMF üyeliğinden doğan mali ilişkiler çerçevesinde, ülke kotasının altın ve yabancı para olarak ödenen kısmı bilançonun aktifinde yer alan “4. Rezerv Dilimi Pozisyonu” ve pasifinde yer alan “5. Rezerv Dilimi İmkanı” kalemlerinde takip edilmektedir. 112.775.000 SDR olan bu tutarın 37.750.000 SDR’lik kısmı altın olarak ödenmiştir. Türkiye’nin IMF kotası 18 Şubat 2016 tarihinde 4.658,6 milyon SDR olmuştur.

Tablo 3.4.2.4.1: IMF Üyeliğinden Doğan Bakiyeler

2019 2018TL SDR TL SDR

AktifRezerv dilimi pozisyonu 927.190.940 112.775.000 825.727.273 112.775.000SDR tahsisatı nedeniyle Hazine yükümlülüğü 8.808.044.500 1.071.329.729 7.844.169.143 1.071.329.729

PasifRezerv dilimi imkanı 927.190.940 112.775.000 825.727.273 112.775.000SDR tahsisatı 8.808.044.500 1.071.329.729 7.844.169.143 1.071.329.729

IMF tarafından ülkemize tahsis edilmiş ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca kullanılmış olan 112.307.000 SDR ile 2009 yılında tahsis edilen toplam 959.022.729 SDR tutarındaki Genel ve Özel SDR Tahsisatı ise aktifte “10. SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülüğü”, pasifte ise “6. SDR Tahsisatı” kalemlerinde izlenmektedir.

3.4.2.5 Menkul Kıymetler

Menkul kıymetlerin 2019 yıl sonu itibarıyla GUD’u 19.407.464.420 TL’dir.

Tablo 3.4.2.5.1: Menkul Kıymetler

2019 2018Maliyet GUD Maliyet GUD

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ihraç edilen devlet tahvilleri, hazine bonoları

16.197.760.700 18.425.983.850 13.884.021.970 13.372.059.760

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Varlık Kiralama A.Ş. tarafından ihraç edilen kira sertifikaları

889.822.820 981.480.570 326.810.540 331.725.150

TOPLAM 17.087.583.520 19.407.464.420 14.210.832.510 13.703.784.910


82


3.4.2.6 Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar ve Borçlar

Bilançonun aktifinde yer alan ve TCMB’nin nakit alacaklarını gösteren “6. Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar” kalemi, 2019 yıl sonu itibarıyla 14.698.175.697 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu kaleme yansıtılan gelir reeskontları, geri satım vaadiyle alım işlemleri için 4.872.306 TL (2018: 100.419.439 TL); Bankalararası Para Piyasası işlemleri için ise 4.303.406 TL (2018: 196.678.242 TL)’dir.

Bilançonun pasifinde yer alan ve TCMB’nin nakit borçlarını gösteren “2. Para Politikası İşlemlerinden Borçlar” kalemi 4.768.788.392 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu kaleme yansıtılan gider reeskontları, geri alım vaadiyle satım işlemleri için 136.624 TL (2018: Yok), Bankalararası Para Piyasası işlemleri için 1.251.768 TL (2018: 4.562.137 TL)’dir. TL depoları karşılığı döviz depoları işlemleri 31.12.2019 tarihi itibarıyla bakiye göstermemektedir.

Tablo 3.4.2.6.1: Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar/Borçlar

2019 2018AktifPara Politikası İşlemlerinden Alacaklar 14.698.175.697 109.297.097.563

Açık piyasa işlemleri 11.527.205.625 34.940.725.173Bankalararası para piyasası işlemleri 3.170.970.072 74.356.372.390

Pasif Para Politikası İşlemlerinden Borçlar 4.768.788.392 13.597.425.610

Açık piyasa işlemleri 475.136.624 -Bankalararası para piyasası işlemleri 4.293.651.768 7.306.262.137Diğer - 6.291.163.473

Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar (Net) 9.929.387.305 95.699.671.953

3.4.2.7 Yurt İçi Bankalar

“7. Yurt İçi Bankalar” kaleminde TCMB taraflı döviz depo işlemleri, karşılaşan döviz depo işlemleri TL depoları karşılığı döviz depo işlemleri gösterilmekte olup, 31.12.2019 tarihi itibarıyla bakiye göstermemektedir (2018: 6.230.499.299 TL).

Tablo 3.4.2.7.1: Yurt İçi Bankalar

2019 2018Türk Lirası Depoları Karşılığı Döviz Depoları - 6.230.499.299TOPLAM - 6.230.499.299


83


3.4.2.8 Krediler ve Takipteki Alacaklar

İç krediler reeskonta kabul edilen senetler karşılığında bankalara kullandırılan 6.850.762.441 ABD doları (2018: 6.841.369.399 ABD doları), 9.312.705.782 Euro (2018: 7.482.368.624 Euro), 27.468.475 İngiliz sterlini (2018: 29.972.474 İngiliz Sterlini), 345.600.000 Japon Yeni (2018: 76.000.000 Japon Yeni), 17.130.899 Çin Yuanı (2018: 36.165.706 Çin Yuanı) karşılığı 102.876.835.012 TL (2018: 81.326.052.136 TL) tutarındaki kredilerden oluşmaktadır. İç kredilerin 2019 yıl sonu bakiyesi reeskontlar dahil 102.586.379.378 TL (2018: 80.934.618.898 TL) olarak gerçekleşmiştir.

Dış krediler, Sudan Merkez Bankasına kullandırılan krediden oluşmaktadır. Sudan Merkez Bankası ile TCMB arasında imzalanan bankacılık anlaşması uyarınca kullandırılan bu kredinin bakiyesi 9.061.417 ABD doları (2018: 9.061.417 ABD doları) olup, karşılığı 53.826.627 TL (2018: 47.671.207 TL)’dir.

Tablo 3.4.2.8.1: Krediler ve Takipteki Alacaklar (TL)

2019 2018İç krediler 102.586.379.378 80.934.618.898Dış krediler 53.826.627 47.671.207Takipteki alacaklar (Net)

Takipteki alacaklar 9.293.901.566 8.188.811.020Takipteki alacaklar karşılığı -9.293.901.566 -8.188.811.020

TOPLAM 102.640.206.006 80.982.290.104

NOT: Irak Merkez Bankasından olan kredi alacağına yıl içinde 8.035.364 ABD doları (2018: 7.336.311 ABD doları) karşılığı 45.682.063 TL (2018: 36.045.032 TL) faiz tahakkuk ettirilmiştir.

Irak Merkez Bankasından 1.472.002.738 ABD doları (2018: 1.463.967.375 ABD doları) karşılığı 8.743.990.667 TL (2018: 7.701.785.962 TL) kredi alacağı bulunmaktadır. Irak Bekhme Barajı projesi kapsamında satın alınan senetler karşılığı kullandırılan kredilerden ise 92.574.475 ABD doları (2018: 92.574.475 ABD doları) karşılığı 549.910.899 TL (2018: 487.025.058 TL) alacak bulunmaktadır. Irak Merkez Bankasına kullandırılan kredinin anaparası ve aylık olarak tahakkuk ettirilen faiz tutarı günlük olarak değerlenmekte; değerleme sonucu oluşan kur farkına 213 sayılı VUK’un 323. maddesi ve TCMB Kanunu’nun 59. maddesi kapsamında karşılık ayrılmakta ve ayrılan karşılıklar kâr-zarar hesapları içinde izlenmektedir. Toplam 9.293.901.566 TL olan alacak, ayrılan karşılıkla netleştirildiği için Takipteki Alacaklar kalemi 31.12.2019 tarihi itibarıyla bakiye göstermemektedir.

3.4.2.9 İştirakler

BIS, Dünya Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Kuruluşu (SWIFT) ve IILM’de bulunmaktadır.

Merkez bankacılığı faaliyeti çerçevesinde satın alınan BIS iştiraki, net varlık değerinin %70’i olarak hesaplanan GUD’u ile değerlenmiştir.


84


Tablo 3.4.2.9.1: İştirakler

2019 2018İştirak Adı

Hizmet AlanıHisse

Payı (%)TL Döviz

Hisse Payı (%)

TL Döviz

BISBankacılık düzenleme hizmetleri

1,43 1.700.705.508 10.000.000 SDR 1,43 1.415.968.835 10.000.000 SDR

SWIFTElektronik fon transfer hizmetleri

0,007 286.774 43.120 EUR 0,007 248.836 41.280 EUR

IILMLikidite yönetimi

13,33 59.402.000 10.000.000 USD 13,33 52.609.000 10.000.000 USD

TOPLAM 1.760.394.282 1.468.826.671

İştiraklerin hareket tablosu aşağıda verilmiştir:

Tablo 3.4.2.9.2: İştirakler Hareket Tablosu

2019 20181 Ocak bakiyesi 1.468.826.671 1.064.813.130GUD değişiklikleri 291.567.611 404.013.54131 Aralık Bakiyesi 1.760.394.282 1.468.826.671

3.4.2.10 Duran Varlıklar (Net)

TCMB duran varlıkları, arsalar, binalar, demirbaşlar ve yazılım ürünlerinden oluşmaktadır.

Tablo 3.4.2.10.1: Duran Varlık Hareket Tablosu

Gayrimenkul Demirbaş Yazılım Toplam1 Ocak net bilanço değeri 377.084.638 137.061.565 27.832.388 541.978.591Alımlar 42.175.989 90.328.879 21.188.276 153.693.144Elden çıkarılanlar (net) (*) -8.920.572 -272.062 - -9.192.634Dönem içi amortisman -7.734.524 -46.891.179 -10.633.759 -65.259.46231 Aralık net bilanço değeri 402.605.531 180.227.203 38.386.906 621.219.640

(*) Elden çıkarılanlar, amortismanı düşülmüş değeriyle gösterilmiştir.


85


2019 Gayrimenkul Demirbaş Yazılım ToplamKayıtlı değeri 576.092.613 402.676.617 89.275.567 1.068.044.797Birikmiş amortismanlar -173.487.082 -222.449.414 -50.888.661 -446.825.157Net bilanço değeri 402.605.531 180.227.203 38.386.906 621.219.640

2018 Gayrimenkul Demirbaş Yazılım ToplamKayıtlı değeri 542.837.195 323.882.063 69.102.499 935.821.757Birikmiş amortismanlar -165.752.557 -186.820.498 -41.270.111 -393.843.166Net bilanço değeri 377.084.638 137.061.565 27.832.388 541.978.591

3.4.2.11 Diğer Aktifler

Tablo 3.4.2.11.1: Diğer Aktifler

2019 2018Uluslararası standartta olmayan altın 823.825.377 688.884.578Madeni para 122.160.554 83.669.894Gelir tahakkukları 86.116.658 68.490.602

Hazine’den tahsil edilecek masraf ve komisyonlar 47.236.207 32.608.323EFT mesaj ücretleri 27.522.275 20.677.860Diğer 11.358.176 15.204.419

Diğer 9.565.719.455 11.242.763.656Kurumlar vergisinden mahsup edilecek geçici vergi 6.074.105.823 7.222.981.210Kurumlar vergisinden mahsup edilecek gelir vergisi stopajı 79.199.921 502.021.428Depolar 92.261.261 71.981.094Peşin ödenen ücretler 3.781.891 3.889.674Diğer 3.316.370.558 3.441.890.250

TOPLAM 10.597.822.044 12.083.808.730

3.4.2.12 Tedavüldeki Banknotlar

Tablo 3.4.2.12.1: Tedavüldeki Banknotlar

2019 20181 Ocak bakiyesi 132.261.722.385 131.457.662.382Tedavüle giren banknotlar 62.303.350.732 48.951.300.434Tedavülden çekilen ve imha edilen banknotlar -41.202.696.930 -48.147.240.43131 Aralık Bakiyesi 153.362.376.187 132.261.722.385

Tedavüldeki banknotlar, 2019 yıl sonunda 153.362.376.187 TL bakiye göstermektedir.


86


3.4.2.13 Mevduat

Tablo 3.4.2.13.1: Mevduat

2019 2018Kamu sektörü mevduatı 73.654.995.083 39.591.687.989Hazine, genel ve özel bütçeli idareler 73.643.384.043 39.583.629.564Diğer 11.611.040 8.058.425Bankacılık sektörü mevduatı 412.597.687.713 368.580.902.886Yurt içi bankalar 184.450.123.630 189.583.160.844

Bankalar mevduatı 9.048.542.622 27.963.987.094

Nakit 383.293.235 848.704.494

Teminat 8.665.249.386 27.115.282.600

Nakit 8.462.661.800 27.115.282.600

Altın 202.587.586 -

Zorunlu karşılık serbest 175.401.581.008 161.619.173.750Yurt dışı bankalar 34.123.186.173 20.316.851.259Zorunlu karşılıklar bloke hesabı 194.024.377.911 158.680.890.783

Nakit 153.105.049.147 107.724.618.540

Altın 40.919.328.764 50.956.272.243Diğer mevduat 2.452.310.403 4.107.083.482İşçi dövizleri 2.137.782.224 2.396.693.504Uluslararası kuruluşlar 138.101.416 91.036.932

IMF 95.790.468 67.975.325Diğer 42.310.948 23.061.607

Fonlar 175.870.210 212.338.931Diğer 556.552 1.407.014.115

Finansman şirketleri 44.266 1.406.364.250Elçilikler mevduatı 6.270 5.758Diğer 506.016 644.107

TOPLAM 488.704.993.198 412.279.674.358


87


3.4.2.14 Vergi Yükümlülüğü

TCMB, kurumlar vergisine tabidir. Vergiye tabi kurum kazancı üzerinden tahakkuk ettirilecek kurumlar vergisi tutarı, ticari kazanca vergi matrahından indirilemeyen giderlerin eklenmesi ve vergiye tabi olmayan gelirler ve indirimler düşüldükten sonra kalan matrah üzerinden hesaplanmaktadır.

Tablo 3.4.2.14.1: Ödenecek Vergiler

2019 2018Kurumlar vergisi 11.051.920.643 10.610.547.065Diğer vergiler 691.973.763 166.326.142

Mükellefiyetten doğan vergiler 544.593.009 36.476.712Sorumlu sıfatıyla ödenecek vergiler 147.380.754 129.849.430

TOPLAM 11.743.894.405 10.776.873.207

2019 yılında uygulanan kurumlar vergisi oranı %22’dir (2018: %22). Türkiye’de geçici vergi üçer aylık dönemler itibarıyla hesaplanmakta ve tahakkuk ettirilmektedir. 2019 yılında uygulanan geçici vergi oranı %22’dir (2018: %22).

TTK ile vergi mevzuatının farklı hükümler içerdiği konularda oluşan geçici farklar için geçerli kurumlar vergisi oranı olan %22 üzerinden ertelenmiş vergi varlığı veya yükümlülüğü hesaplanmaktadır (2018: %22).

2019 yıl sonu itibarıyla ertelenmiş vergiye konu olan geçici farklar ve hesaplanan ertelenmiş vergi varlığı/yükümlülüğünün detayı aşağıdadır.

Tablo 3.4.2.14.2: Geçici Farklar ve Ertelenmiş Vergi Varlığı / Yükümlülüğü

2019 2018

ToplamGeçici Farklar

Ertelenmiş VergiVarlığı/

Yükümlülüğü

ToplamGeçici Farklar

Ertelenmiş VergiVarlığı/

YükümlülüğüToplam varlıklar 214.026.051 47.085.731 197.167.415 43.376.831

Emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı yükümlülüğü

209.545.034 46.099.908 173.605.469 38.193.203

Duran varlıklar amortisman düzeltmesi 4.481.017 985.824 23.561.946 5.183.628Toplam yükümlülükler -1.618.489.508 -89.016.923 -1.342.749.835 -73.851.241

BIS iştirakinin GUD düzeltmesi -1.618.489.508 -89.016.923 -1.342.749.835 -73.851.241Net Varlık/Yükümlülük -1.404.463.457 -41.931.192 -1.145.582.419 -30.474.410


88


Tablo 3.4.2.14.3: Ertelenmiş Vergi Varlığı / Yükümlülüğü Hareketi

2019 20181 Ocak bakiyesi -30.474.410 -13.916.694Gelir tablosu ile ilişkilendirilen ertelenmiş vergi (net) 3.709.564 8.635.306Diğer pasif hesaplar ile ilişkilendirilen ertelenmiş vergi -15.166.346 -25.193.02131 Aralık Bakiyesi -41.931.192 -30.474.410

3.4.2.15 Karşılıklar

Tablo 3.4.2.15.1: Karşılıklar

2019 2018Emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı karşılıkları 209.545.034 173.605.469Kıymet yollaması dahili sigorta karşılığı 243.056.337 243.056.337TOPLAM 452.601.372 416.661.807

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 59. maddesi kapsamında ayrılan kıymet yollaması dahili sigorta karşılığının 2019 yılı sonu itibarıyla bakiyesi 243.056.337 TL’dir.

5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu ile 1475 sayılı İş Kanunu hükümleri uyarınca, işverenler çalışanlardan emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde emekli olanlara ya da iş sözleşmesi sona erenlere, hak kazandıkları yasal emekli ikramiyesi veya kıdem tazminatlarını ödemekle yükümlüdür.

Emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı karşılığı, TCMB’nin, çalışanların emekli olmasından kaynaklanan gelecekteki muhtemel yükümlülük tutarının bugünkü değerinin tahmin edilmesi yoluyla hesaplanmaktadır. Bu doğrultuda, toplam yükümlülüklerin hesaplanmasında kullanılan aktüeryal varsayımlar aşağıda belirtilmiştir.

Her hizmet yılına ait azami yükümlülük tutarının enflasyona paralel olarak artacak olması temel varsayım olarak hesaplamalarda dikkate alınmaktadır. Dolayısıyla, uygulanan iskonto oranı, gelecek enflasyon etkilerinin düzeltilmesinden sonraki beklenen reel oranı ifade eder. Bu nedenle, 2019 yıl sonu itibarıyla, finansal tablolarda karşılıklar, çalışanların emekliliğinden kaynaklanacak geleceğe ilişkin muhtemel yükümlülüğün bugünkü değeri tahmin edilerek hesaplanmaktadır.

Kıdem tazminatı tavanı altı ayda bir revize edilmekte olup, TCMB çalışanlarının kıdem tazminatı karşılığının hesaplanmasında 01.07.2019 tarihinden itibaren geçerli olan 6.380 TL (2018: 5.434 TL) tavan tutarı dikkate alınmıştır.


89


Emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı yükümlülüğünün dönem içerisindeki hareketleri aşağıdaki gibidir:

Tablo 3.4.2.15.2: Emekli İkramiyesi ve Kıdem Tazminatı Yükümlülüğü Hareketi

2019 20181 Ocak bakiyesi 173.605.469 143.394.309Ayrılan karşılık 40.895.614 32.553.264Ödenen emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı -4.956.049 -2.342.10331 Aralık Bakiyesi 209.545.034 173.605.469

3.4.2.16 Sermaye ve İhtiyat Akçesi

25.000 TL olan TCMB’nin sermayesi, her biri 10 kuruşluk 250.000 adet hisseye ayrılmış olup; hisse senetleri nama yazılıdır.

Tablo 3.4.2.16.1: Sermaye ve İhtiyat Akçesi

2019 2018Ödenmiş sermaye 25.000 25.000Sermaye enflasyon düzeltme farkı 46.208.524 46.208.524İhtiyat akçesi 5.511.149.904 27.555.926.908

İhtiyat akçesi 5.349.978.340 27.394.755.344Hususi ihtiyat akçesi 161.171.564 161.171.564

TOPLAM 5.557.383.428 27.602.160.432

9 Temmuz 2019 tarih ve 30836 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve aynı gün yürürlüğe giren 7186 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 6. maddesi ile 1211 sayılı Bankamız Kanununa eklenen Geçici 12. maddesine istinaden birikmiş ihtiyat akçelerinin tamamı ve birikmiş fevkalade ihtiyat akçelerinden son yılın kârından ayrılan kısmı hariç tamamı 40.769.701.569,60 TL, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na aktarılmıştır.

20 Ocak 2020 tarihinde yapılan Bankamız Hissedarları Olağanüstü Genel Kurul Toplantısında alınan karar çerçevesinde, 2018 yılı kârından ayrılan ihtiyat akçesinin tamamı 5.349.978.340,19 TL kâra katılarak dağıtılmıştır.


90


2019 ve 2018 yıl sonları itibarıyla TCMB hissedar bilgilerinin dökümü aşağıdaki gibidir:

Tablo 3.4.2.16.2: Hissedar Bilgileri

2019 2018Pay (TL) Pay (%) Pay (TL) Pay (%)

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı 13.780 55,12 13.780 55,12T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü 4.806 19,22 4.806 19,22Mervak İç ve Dış Ticaret A.Ş. 1.280 5,12 1.280 5,12T. Garanti Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü 621 2,48 621 2,48T. İş Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü 582 2,33 582 2,33T. Halk Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü 277 1,11 277 1,11Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü

139 0,56 139 0,56

Akbank T.A.Ş. Genel Müdürlüğü 8 0,03 8 0,03Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü

2 0,01 2 0,01

ING Bank A.Ş. 5 0,02 5 0,02Diğer 3.500 13,99 3.500 13,99Ödenmiş Sermaye 25.000 100,00 25.000 100,00

3.4.2.17 Değerleme Hesabı

Tablo 3.4.2.17.1: Değerleme

2019 2018Değerleme hesabı 50.660.800.568 45.004.664.079

Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin ve uluslararası piyasalarda altın fiyatlarının değişmesi nedeniyle TCMB’nin aktifindeki ve pasifindeki dövizlerin, efektiflerin ve yabancı para cinsinden diğer varlık ve yükümlülükler ile altınların değerlemesi sonucu oluşan aleyhte ve lehte değerleme farklarının takip edildiği bu kalemde, 2019 yıl sonu itibarıyla lehte kur farkı olan 50.660.800.568 TL’lik tutar yer almaktadır.


91


3.4.2.18 Diğer Pasifler

Tablo 3.4.2.18.1: Diğer Pasifler

2019 2018Hazine altınları - 114.314.724Akreditifler 161.425.298 115.917.447Gider tahakkukları 24.389.256 49.467.737Diğer 4.098.615.216 3.686.938.870

Muhasebe politika değişikliklerinden oluşan fark 1.532.030.163 1.271.444.770Vergi daireleri, icra memurlukları ve mahkeme kararları uyarınca tutulan bloke paralar

5.554.516 5.523.264

Gelecek yıl valörü ile yurt dışı bankalar hesaplarına gönderilecek paralar 367.411.413 182.045.309Diğer 2.193.619.124 2.227.924.999

TOPLAM 4.284.429.770 3.966.638.778

3.4.2.19 Nazım Hesaplar

2019 yıl sonu itibarıyla, Türk lirası, yabancı para ve adet olarak takip edilen nazım hesaplar toplamı 1.682.682.315.694’tür (2018: 1.497.251.202.204’tür). Geri satım vaadiyle alım işlemleri nedeniyle bankalardan alınan teminatların nominal değeri 8.177.300.161 TL (2018: 30.326.643.778 TL) gerçeğe uygun değeri ise 11.592.471.455 TL (2018: 34.917.974.858 TL) olup bu hesaplar altında nominal değeriyle gösterilmektedir.


92


3.4.2.20 Kâr/Zarar Hesapları

Tablo 3.4.2.20.1: Kâr / Zarar Tablosu

2019 2018NET FAİZ GELİR/GİDERİ 18.968.625.670 17.832.803.707Faiz Geliri 30.964.836.304 30.135.305.125

TL ve YP menkul kıymetler 3.733.945.327 5.070.791.093Geri satım vaadiyle alım işlemleri 6.056.497.894 11.713.015.184Bankalararası para piyasası işlemleri 7.628.826.996 11.356.862.149Krediler 985.519.059 605.204.985Bankalar 12.560.047.029 1.389.431.714

Faiz Gideri -11.996.210.634 -12.302.501.417İşçi dövizleri -33 -7.394Geri alım vaadiyle satım işlemleri -34.025.309 -18.208.996Bankalararası para piyasası işlemleri -1.010.999.739 -381.565.836T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı hesapları -5.029.130.606 -4.296.484.972IMF genel kaynak kullanım hesabı -84.213.618 -68.391.037TL zorunlu karşılıklar -2.192.276.758 -2.408.331.065YP zorunlu karşılıklar -749.009.712 -1.802.137.545Bankalar -2.896.554.859 -3.327.374.573

NET KOMİSYON VE HİZMET GELİRİ/GİDERİ 772.359.973 676.184.695Komisyon ve Hizmet Geliri 827.391.458 713.448.983

EFT işlemleri komisyon ve mesaj ücretleri 403.160.771 353.690.326T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı alınan komisyonlar 325.389.331 237.905.409Bankalardan alınan komisyon ve muhafaza ücretleri 54.444.229 85.646.269Havale ücretleri 4.074.004 3.095.660Bankalardan NYS Kapsamında Tahsil Edilen Ücretler 40.076.976 32.663.555Diğer 246.147 447.764

Komisyon ve Hizmet Gideri -55.031.485 -37.264.289Bankalara ödenen komisyon ve muhafaza ücretleri -54.145.404 -36.318.246Diğer -886.081 -946.042

NET FAİZ DIŞI GELİR/GİDER 36.040.032.179 48.372.478.791Faiz Dışı Gelir 72.665.390.994 75.941.945.672

YP alım satım ve altın satım kârı 45.039.037.963 71.655.717.880Menkul kıymetler alım satım kârı ve değer artışı 3.215.466.397 189.295.750İştirak geliri 14.429.106 11.631.728Diğer 24.396.457.529 4.085.300.314

Faiz Dışı Gider -36.625.358.815 -27.569.466.882YP alım satım zararı -5.632.188.130 -5.006.626.881Menkul kıymetler alım satım zararı ve değer azalışı -1.126.274.899 -1.666.929.325Takipteki alacak karşılık gideri -1.105.090.546 -2.345.362.647Ücretler ve maaşlar -954.076.364 -766.355.162Sosyal güvenlik gideri -129.205.169 -93.888.834Genel faaliyet gideri -188.336.750 -174.594.461Banknot kâğıdı ve mürekkep gideri -185.839.916 -151.586.286Amortismanlar -65.676.997 -55.021.468Diğer -27.238.670.044 -17.309.101.818

VERGİ ÖNCESİ KÂR 55.781.017.822 66.881.467.192ERTELENMİŞ VERGİ GELİRİ/GİDERİ 3.709.564 8.635.306RAPORLANAN DÖNEM KÂRI 55.784.727.386 66.890.102.499


93


3.4.2.21 Kâr Dağıtımı

6102 sayılı TTK’nın 6335 sayılı Kanunla değişik 64’üncü maddesinin 5. fıkrasında, bu Kanuna tabi gerçek ve tüzel kişilerin, 213 sayılı VUK’un defter tutma ve kayıt zamanıyla ilgili hükümleri ile aynı Kanunun 175. ve mükerrer 257. maddelerinde yer alan yetkiye istinaden yapılan düzenlemelere uymak zorunda oldukları belirtilmiştir. Anılan fıkrada ayrıca, 6102 sayılı Kanunun defter tutma, envanter, mali tabloların düzenlenmesi, aktifleştirme, karşılıklar, hesaplar, değerleme, saklama ve ibraz hükümlerinin; 213 sayılı Kanun ile diğer vergi kanunlarının aynı hususları düzenleyen hükümlerinin uygulanmasına, vergi kanunlarına uygun olarak vergi matrahının tespit edilmesine ve buna yönelik mali tabloların hazırlanmasına engel teşkil etmeyeceği hükme bağlanmıştır.

1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 60. maddesi, 6102 sayılı TTK’nın 6335 sayılı Kanunla değişik 64. maddesi hükümleri dikkate alınarak, TCMB’nin 213 sayılı VUK hükümlerine uygun olarak tutulmakta olan defter kayıtlarında yer alan 55.761.948.959 TL’lik 2019 yılı dönem kârının aşağıdaki şekilde dağıtılması öngörülmüştür.

Tablo 3.4.2.21.1: Kâr Dağıtımı (1211 sayılı Kanun md. 60)

2019 2018Raporlanan dönem kârı (6102 sayılı TTK) 55.784.727.386 66.890.102.499Raporlama düzeltme farkları 22.778.427 15.371.371Dağıtıma tabi dönem kârı (213 sayılı VUK) 55.761.948.959 66.874.731.127 Vergi karşılıkları (-) 11.051.920.643 10.610.547.065

Kurumlar vergisi 11.051.920.643 10.610.547.065Vergi karşılığı sonrası kâr 44.710.028.316 56.264.184.062Diğer dağıtımlar (-) 5.600.488.157 18.745.588.199

1-İhtiyat akçesi 5.576.194.746 18.724.924.566 2-Hissedarlar hissesi 3.000 3.000

İlk kâr hissesi 1.500 1.500İkinci kâr hissesi 1.500 1.500

3-Temettü miktarı (Md.60/c) 24.290.411 20.660.634T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığına Aktarılacak Tutar 39.109.540.159 37.518.595.863

20 Ocak 2020 tarihinde yapılan Bankamız Hissedarları Olağanüstü Genel Kurul Toplantısında alınan karar çerçevesinde, hissedarlara toplam 35.198.588.843,36 TL kâr payı avansı dağıtılmış olup dağıtılan tutarlar kâr dağıtımında mahsup edilecektir.


94


TL işlemleri içinde yer alan genel gider alt kalemleri bazında, Bankanın operasyonel aktiviteleri için son iki yılda yapılan harcamaların, 2003 fiyatlarıyla reel dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 3.5.1: Harcama Dağılımı (2003 Fiyatlarıyla)

2019 (TL) 2018 (TL) Değişim (%)I- Personel Giderleri 259.012.130 236.900.240 9II- Diğer Giderler 45.031.233 48.081.091 -6III- Banknot Tabı Giderleri 44.434.241 41.744.932 6TOPLAM 348.477.604 326.726.263 7

2019 yılında, 2018 yılına göre personel giderleri ve banknot tabı giderleri artarken, diğer giderlerde azalış gözlenmektedir.

• Personel giderleri; aylıklar, yan ödemeler, sosyal güvenlik giderleri, sosyal yardımlar, sağlık harcamaları, eğitim giderleri, görev yollukları ve dış kaynak personel giderlerinden oluşmaktadır. 2018 yılında 3.820 olan personel sayısı, 2019 yılında yüzde 2 artışla 3.890 olmuştur. Reel personel giderlerinde bir önceki yıla göre yüzde 9 artış gözlenmektedir. Banka Meclisi, Para Politikası ve Denetleme Kurulu ile Yönetim Komitesi üyelerinden oluşan Banka üst yönetimine 2019 yılında brüt ücret olarak toplam 11.199.953 TL ödenmiştir.

• Diğer giderler; 2019 yılında bir önceki yıla göre yüzde 6 oranında azalmıştır. Bu azalış 2019 yılında bir önceki yıla göre Danışmanlık ve Araştırma Giderleri, Kıymet Yollama Giderleri, Kira Giderleri, Haberleşme Giderleri, Vergi, Resim ve Harç Giderleri, Sosyal İçerikli Giderler ile Yurt Dışı Temsilcilik Giderleri kalemlerindeki azalıştan kaynaklanmaktadır.

• Banknot tabı giderleri; 2019 yılında banknot üretim miktarındaki artış ve kurdaki yükseliş nedeniyle yüzde 6 oranında artmıştır.

Banka, Kanunu ile kendisine verilen emisyon, para politikasının belirlenmesi, fiyat istikrarının sağlanması ve ülkenin döviz rezerv yönetimi gibi temel görevleri yerine getirmek ve teknolojik gelişmelerin de gerisinde kalmamak üzere, gerek cari gerekse yatırım harcamalarında azami tasarrufa özen göstererek bütçesini hazırlamaktadır.

3.5 Cari Bütçe Harcamalarına İlişkin Açıklamalar


95


Banka İçi Organlarca Gerçekleştirilen Denetimler

TCMB Kanunu’nun 15. maddesi uyarınca Genel Kurul, Banka Meclisi tarafından verilen Yıllık Rapor ile Denetleme Kurulu Raporu’nu, Bankanın bilançosunu, kâr ve zarar hesaplarını tetkik eder ve karara bağlar. Genel Kurul, Banka Meclisini ve Denetleme Kurulunu ibra etmek suretiyle Bankanın yıllık faaliyetlerinin denetimini her yıl bu şekilde gerçekleştirir.

Denetleme Kurulu ise, Banka Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca, Bankanın bütün muamele ve hesaplarını denetler; yıl sonunda hazırlayacağı raporu Genel Kurula sunar. Banka Kanunu’nun verdiği yetki çerçevesinde Denetleme Kurulu, mütalaalarını yazılı olarak Banka Meclisine bildirir ve bir kopyasını da Cumhurbaşkanlığına verir.

Bankanın mutat işlemlerinin denetim görev ve yetkisi, TCMB Teşkilat ve Görevleri Esas Yönetmeliği’nin 64. maddesi uyarınca Denetim Genel Müdürlüğüne verilmiştir.

Denetim Genel Müdürlüğü, 1211 sayılı Kanun ve diğer mevzuatın tanıdığı yetki ve görevler çerçevesinde, Bankanın birimleri, şubeleri ve temsilcilikleri ile Banka dışı kurumlar ve kuruluşlar nezdinde denetim yapmak; inceleme ve araştırmalarda bulunmak; gerektiğinde soruşturma yapmak ve danışmanlık faaliyetinde bulunmak görev ve yetkisini haizdir.

TCMB Denetim Yönetmeliği’nin 6. maddesine göre, denetim işlevleri dört tür faaliyetle yerine getirilir. Bunlar iç denetim, soruşturma, inceleme ve danışmanlık ile dış denetim faaliyetidir.

TCMB Denetim Yönetmeliği’nin 37. maddesine göre Bankanın bütün birimlerinde, şubelerinde ve temsilciliklerinde operasyonel denetim, finansal denetim, uygunluk denetimi ve bilişim teknolojileri denetimi türlerinden biri ya da birden fazlası bir arada yapılır.

Dış denetim faaliyeti kapsamında ise Türkiye’de faaliyet gösteren bankalar ve finansman şirketleri; zorunlu karşılık yükümlülüklerinin hesaplanmasının, azami ve ağırlıklı ortalama faiz/kâr zarara katılım oranları bildirimlerinin, değişken faizli mevduat ürünlerinin, mevduatların vade ve tür düzenlemesine uygunluklarının, değişken faizli konut finansmanı sözleşmelerinin yasal uygunluğunun, kredi kartı düzenlemesine aykırılık ve kredi kartı bildirimlerinin kontrolünün, ihracat reeskont kredisi taahhüt hesaplarının kapatılmasının, kredi kartı ve kredili mevduat hesaplarının, ilan edilen faiz oranlarının, fiilen uygulanan azami faiz oranı bildirimlerinin, KT ve MT formlarının mizan ile uyumunun ve Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) uygulamalarının konuyla ilgili tebliğ, talimat ve genelgelerimize uygun olarak yapılıp yapılmadığı açısından denetlenmektedir. 2019 yılında 21 adet banka ve 6 adet finansman şirketi denetlenmiştir.

Denetim Genel Müdürlüğünde, 12 Başmüfettiş, 5 Başdenetçi, 27 Müfettiş, 1 Denetçi, 1 Bilişim Teknolojileri Denetçisi, 3 Yetkili Denetçi Yardımcısı, 2 Yetkili Bilişim Teknolojileri Denetçi Yardımcısı, 7 Denetçi Yardımcısı ve 7 Bilişim Teknolojileri Denetçi Yardımcısı olmak üzere 65 adet denetim elemanı görev yapmaktadır.

3.6 TCMB’de Denetim ve Denetim Raporları

3.6.1 TCMB’de Denetim


96


Denetim raporlarının sonuçlarına ilişkin gerekli önlemlerin alınıp alınmadığını takip etmek amacıyla oluşturulan ve Banka Meclisi, Denetleme Kurulu ile Yönetim Komitesinin bilgilendirilmesini, gündemdeki konulara ilişkin görüşlerinin alınmasını amaçlayan “Denetim Bulgu Takip Sistemi” faaliyeti bu yıl Haziran ve Aralık aylarında yapılmıştır.

TCMB’nin Dış Organlarca Denetimi

TCMB Kanunu’nun 42. maddesi uyarınca Başkan tarafından, Banka faaliyeti ile uygulanmış ve uygulanacak olan para politikası hakkında, her yıl Nisan ve Ekim aylarında Bakanlar Kuruluna rapor sunulmaktadır. Banka, faaliyetine ilişkin olarak yılda iki defa Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu’nu bilgilendirmektedir.

TCMB Kanunu’nun 42. maddesinin 2. fıkrasına göre; Banka, bilanço, kâr ve zarar hesaplarını bağımsız denetim kuruluşlarına denetlettirebilir. Uluslararası standartlarda faaliyet gösteren merkez bankalarının temel ilkeleri olan “şeffaflık” ve “hesap verme sorumluluğu” çerçevesinde en etkin araçlardan biri olarak görülen bağımsız dış denetim uygulamalarına 2000 yılında başlanmış olup, her yıl yapılan bağımsız denetimlerin sonucunda hazırlanan raporlar TCMB Genel Ağ sitesi aracılığıyla kamuoyuna duyurulmaktadır.

Yukarıda belirtilen denetimlerin yanı sıra; T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, T.C. Sayıştay Başkanlığı, bazı Bakanlıklar ve yetkili diğer kamu otoriteleri, gerek görülen durumlarda, kendi görev alanlarına giren konularda, denetim elemanları aracılığıyla TCMB’de denetim yapabilirler.


97


TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI A.Ş.2019SEKSENSEKİZİNCİ HESAP YILINA AİT DENETLEME KURULU RAPORU

Bankanın 2019 Yılı Hesap Dönemine ilişkin faaliyet ve sonuçları, Kurulumuzca ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde incelenmiştir.

1. İdare Merkezi ve Şubelerde yapılan yıl sonu envanter sayımları ile Kurulumuzca hesap dönemi içerisinde yapılan denetleme ve sayımlarda; altın mevcudunun, yedek depolarda ve servis kasalarında bulunan banknot, efektif, madeni para ve kıymetli evrakın muhasebe kayıtları ile envanter tutanakları arasında uygunluğun sağlandığı ve söz konusu kıymetlerin yönetmeliklere ve talimatlara uygun olarak muhafaza edildiği,

2. Banka hesaplarının, muhasebe kayıtları ile yapılan mutabakatlarının incelenmesinde; kayıtların zamanında, düzenli, doğru ve mevzuata uygun olarak tutulduğu, Banka işlemlerinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu hükümlerine aykırı bir duruma rastlanmadığı,

3. 31.12.2019 tarihi itibarıyla düzenlenmiş bulunan Bilanço ile 01.01.2019–31.12.2019 hesap dönemini kapsayan Gelir Tablosunun Türk Ticaret Kanunu’na ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’na uygun olarak hazırlandığı,

4. Mali Tabloların Bankanın 31.12.2019 tarihindeki mali durumunu ve aynı tarihte sona eren hesap dönemine ilişkin faaliyet sonucunu, Türkiye’de yürürlükte bulunan mevzuata ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu hükümlerine uygun olarak doğru, gerçek ve açık bir şekilde gösterdiği,

5. Banka tarafından açılmış bulunan hukuki sorumluluk davasına ilişkin yargılama sürecinin devam etmekte olduğu,

6. Hesap dönemi içerisinde Banka Meclisince alınan kararlar, muhalefet şerhleri ve çekimser oyların incelenmesi neticesinde; yapılacak bir işlemin bulunmadığı,

Kurulumuzca tespit olunmuştur.

Sonuç olarak; 31.12.2019 tarihli “Bilanço” ile “Gelir Tablosu”nu Genel Kurul’un onayına saygılarımızla arz ederiz.

Ankara, 28/02/2020

Mehmet BABACAN Mehmet KAYA Denetleme Kurulu Üyesi Denetleme Kurulu Üyesi

Mehmet Murat ÖZDİL Hayrettin KURT Denetleme Kurulu Üyesi Denetleme Kurulu Üyesi

3.6.2 TCMB Denetleme Kurulu Raporu


98


Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş. Banka Meclisi’neAnkara

A) Finansal Tabloların Bağımsız Denetimi

Görüş

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş.’nin (“Banka”) 31 Aralık 2019 tarihli bilanço ile aynı tarihte sona eren hesap dönemine ait; kar veya zarar tablosu, özkaynak değişim tablosu ve nakit akış tablosu ile önemli muhasebe politikalarının özeti de dahil olmak üzere finansal tablo dipnotlarından oluşan finansal tablolarını denetlemiş bulunuyoruz.

Görüşümüze göre ilişikteki finansal tablolar, Banka’nın 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla finansal durumunu ve aynı tarihte sona eren hesap dönemine ait finansal performansını ve nakit akışlarını, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’na ve ilgili mevzuata (Not I. A. (2)) uygun olarak tüm önemli yönleriyle gerçeğe uygun bir biçimde sunmaktadır.

Görüşün Dayanağı

Yaptığımız bağımsız denetim Uluslararası Denetim Standartlarına (UDS’lere) uygun olarak yürütülmüştür. Bu Standartlar kapsamındaki sorumluluklarımız, raporumuzun Bağımsız Denetçinin Finansal Tabloların Bağımsız Denetimine İlişkin Sorumlulukları bölümünde ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Finansal tabloların bağımsız denetimiyle ilgili olarak, Muhasebe Meslek Mensupları için Uluslararası Etik Standartları Kurulu tarafından yayımlanan Meslek Mensupları için Etik Kurallar (“Etik Kurallar”) ile birlikte finansal tabloların bağımsız denetimi için Türkiye’de geçerli olan etik kurallara uygun olarak Banka’dan bağımsız olduğumuzu beyan ederiz. Söz konusu hükümler uyarınca etiğe ilişkin diğer sorumluluklar da tarafımızca yerine getirilmiştir. Bağımsız denetim sırasında elde ettiğimiz bağımsız denetim kanıtlarının, görüşümüzün oluşturulması için yeterli ve uygun bir dayanak oluşturduğuna inanıyoruz.

Yönetimin ve Üst Yönetimden Sorumlu Olanların Finansal Tablolara İlişkin Sorumlulukları

Banka yönetimi; finansal tabloların Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’na ve ilgili mevzuata (Not I. A. (2)) uygun olarak hazırlanmasından, gerçeğe uygun bir biçimde sunumundan ve hata veya hile kaynaklı önemli yanlışlık içermeyecek şekilde hazırlanması için gerekli gördüğü iç kontrolden sorumludur.

Finansal tabloları hazırlarken yönetim; Banka’nın sürekliliğini devam ettirme kabiliyetinin değerlendirilmesinden, gerektiğinde süreklilikle ilgili hususları açıklamaktan ve Genel Kurul’un Banka’yı tasfiye etme ya da ticari faaliyeti sona erdirme niyeti ya da mecburiyeti bulunmadığı sürece işletmenin sürekliliği esasını kullanmaktan sorumludur.

Üst yönetimden sorumlu olanlar, Banka’nın finansal raporlama sürecinin gözetiminden sorumludur.

Bağımsız Denetçinin Finansal Tabloların Bağımsız Denetimine İlişkin Sorumlulukları

Bir bağımsız denetimde, biz bağımsız denetçilerin sorumlulukları şunlardır:

Amacımız, bir bütün olarak finansal tabloların hata veya hile kaynaklı önemli yanlışlık içerip içermediğine ilişkin makul güvence elde etmek ve görüşümüzü içeren bir bağımsız denetçi raporu düzenlemektir. UDS’lere uygun olarak yürütülen bir bağımsız denetim sonucunda verilen makul güvence; yüksek bir güvence seviyesidir ancak, var olan önemli bir yanlışlığın her zaman tespit edileceğini garanti etmez. Yanlışlıklar hata veya hile kaynaklı olabilir. Yanlışlıkların, tek başına veya toplu olarak, finansal tablo kullanıcılarının bu tablolara istinaden alacakları ekonomik kararları etkilemesi makul ölçüde bekleniyorsa bu yanlışlıklar önemli olarak kabul edilir.

3.6.3 TCMB Kanunu’na ve İlgili Mevzuata Uygun Olarak Düzenlenmiş Bağımsız Denetim Raporu*


99


UDS’lere uygun olarak yürütülen bir bağımsız denetimin gereği olarak, bağımsız denetim boyunca mesleki muhakememizi kullanmakta ve mesleki şüpheciliğimizi sürdürmekteyiz. Tarafımızca ayrıca:

• Finansal tablolardaki hata veya hile kaynaklı “önemli yanlışlık” riskleri belirlenmekte ve değerlendirilmekte; bu risklere karşılık veren denetim prosedürleri tasarlanmakta ve uygulanmakta ve görüşümüze dayanak teşkil edecek yeterli ve uygun denetim kanıtı elde edilmektedir. (Hile; muvazaa, sahtekarlık, kasıtlı ihmal, gerçeğe aykırı beyan veya iç kontrol ihlali fiillerini içerebildiğinden, hile kaynaklı önemli bir yanlışlığı tespit edememe riski, hata kaynaklı önemli bir yanlışlığı tespit edememe riskinden yüksektir.)

• Banka’nın iç kontrolünün etkinliğine ilişkin bir görüş bildirmek amacıyla değil ama duruma uygun denetim prosedürlerini tasarlamak amacıyla denetimle ilgili iç kontrol değerlendirilmektedir.

• Yönetim tarafından kullanılan muhasebe politikalarının uygunluğu ile yapılan muhasebe tahminlerinin ve ilgili açıklamaların makul olup olmadığı değerlendirilmektedir.

• Elde edilen denetim kanıtlarına dayanarak, Banka’nın sürekliliğini devam ettirme kabiliyetine ilişkin ciddi şüphe oluşturabilecek olay veya şartlarla ilgili önemli bir belirsizliğin mevcut olup olmadığı hakkında ve yönetimin işletmenin sürekliliği esasını kullanmasının uygunluğu hakkında sonuca varılmaktadır. Önemli bir belirsizliğin mevcut olduğu sonucuna varmamız halinde, raporumuzda. finansal tablolardaki ilgili açıklamalara dikkat çekmemiz ya da bu açıklamaların yetersiz olması durumunda olumlu görüş dışında bir görüş vermemiz gerekmektedir. Vardığımız sonuçlar, bağımsız denetçi raporu tarihine kadar elde edilen denetim kanıtlarına dayanmaktadır. Bununla birlikte, gelecekteki olay veya şartlar Banka’nın sürekliliğini sona erdirebilir.

• Finansal tabloların, açıklamalar dahil olmak üzere, genel sunumu, yapısı ve içeriği ile bu tabloların, temelini oluşturan işlem ve olayları gerçeğe uygun sunumu sağlayacak şekilde yansıtıp yansıtmadığı değerlendirilmektedir.

Diğer hususların yanı sıra, denetim sırasında tespit ettiğimiz önemli iç kontrol eksiklikleri dahil olmak üzere, bağımsız denetimin planlanan kapsamı ve zamanlaması ile önemli denetim bulgularını üst yönetimden sorumlu olanlara bildirmekteyiz.

KPMG Bağımsız Denetim Ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A.Ş. A member firm of KPMG International Cooperative

Erdal Tıkmak, SMMMSorumlu Denetçi

İstanbul, 27 Şubat 2020

* Raporun tam metni www.tcmb.gov.tr adresinde Banka Hakkında/Mali Tablolar ve Raporlar/Bağımsız Denetim Raporları altında yer almaktadır.


100


Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş. Banka Meclisi’neAnkara

Finansal Tabloların Bağımsız Denetimi

Görüş

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş.’nin (“Banka”) 31 Aralık 2019 tarihli finansal durum tablosu ile aynı tarihte sona eren hesap dönemine ait; kar veya zarar tablosu, diğer kapsamlı gelir tablosu, özkaynaklar değişim tablosu ve nakit akış tablosu ile önemli muhasebe politikalarının özeti de dâhil olmak üzere finansal tablo dipnotlarından oluşan finansal tablolarını denetlemiş bulunuyoruz.

Görüşümüze göre ilişikteki finansal tablolar, Banka’nın 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla finansal durumunu ve aynı tarihte sona eren hesap dönemine ait finansal performansını ve nakit akışlarını, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na (“UFRS”) uygun olarak tüm önemli yönleriyle gerçeğe uygun bir biçimde sunmaktadır.

Görüşün Dayanağı

Yaptığımız bağımsız denetim, Uluslararası Denetim Standartlarına (“UDS”) uygun olarak yürütülmüştür. Bu standartlar kapsamındaki sorumluluklarımız, raporumuzun Bağımsız Denetçinin Finansal Tabloların Bağımsız Denetimine İlişkin Sorumlulukları bölümünde ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Uluslararası Meslek Mensupları Etik Standartları Kurulu tarafından yayımlanan meslek mensupları için etik kurallara (“Etik Kurallar”) uygun olarak Banka’dan bağımsız olduğumuzu beyan ederiz. Etik kurallar uyarınca etiğe ilişkin diğer sorumluluklar da tarafımızca yerine getirilmiştir. Bağımsız denetim sırasında elde ettiğimiz bağımsız denetim kanıtlarının, görüşümüzün oluşturulması için yeterli ve uygun bir dayanak oluşturduğuna inanıyoruz.

3.a. no’lu finansal tablolara ilişkin notta belirtildiği üzere, ilişikteki finansal tablolarda sunulan ABD Doları (“USD”) tutarlar, Türk Lirası tutarları üzerinden, finansal durum tablosu için 31 Aralık 2019 ve 2018 tarihlerindeki Banka tarafından açıklanan resmi USD alış kurları, kar veya zarar tablosu için ise Banka tarafından açıklanan 2019 ve 2018 yılları günlük resmi alış kurlarından hesaplanan ortalama kurlar kullanılarak hesaplanmış olup, bu finansal tabloların bir parçası değildir.

Yönetimin ve Üst Yönetimden Sorumlu Olanların Finansal Tablolara İlişkin Sorumlulukları

Banka yönetimi; finansal tabloların UFRS’lere uygun olarak hazırlanmasından, gerçeğe uygun bir biçimde sunumundan ve hata veya hile kaynaklı önemli yanlışlık içermeyecek şekilde hazırlanması için gerekli gördüğü iç kontrolden sorumludur.

Finansal tabloları hazırlarken yönetim; Banka’nın sürekliliğini devam ettirme kabiliyetinin değerlendirilmesinden, gerektiğinde süreklilikle ilgili hususları açıklamaktan ve Genel Kurul’un Banka’yı tasfiye etme ya da ticari faaliyeti sona erdirme niyeti ya da mecburiyeti bulunmadığı sürece işletmenin sürekliliği esasını kullanmaktan sorumludur.

Üst yönetimden sorumlu olanlar, Banka’nın finansal raporlama sürecinin gözetiminden sorumludur.

3.6.4 UFRS’ye Göre Düzenlenmiş Bağımsız Denetim Raporu*


101


Bağımsız Denetçinin Finansal Tabloların Bağımsız Denetimine İlişkin Sorumlulukları

Bir bağımsız denetimde, biz bağımsız denetçilerin sorumlulukları şunlardır:

Amacımız, bir bütün olarak finansal tabloların hata veya hile kaynaklı önemli bir yanlışlık içerip içermediğine ilişkin makul güvence elde etmek ve görüşümüzü içeren bir bağımsız denetçi raporu düzenlemektir. UDS’lere uygun olarak yürütülen bir bağımsız denetim sonucunda verilen makul güvence; yüksek bir güvence seviyesidir ancak, var olan önemli bir yanlışlığın her zaman tespit edileceğini garanti etmez. Yanlışlıklar hata veya hile kaynaklı olabilir. Yanlışlıkların, tek başına veya toplu olarak, finansal tablo kullanıcılarının bu finansal tablolara istinaden alacakları ekonomik kararları etkilemesi makul ölçüde bekleniyorsa bu yanlışlıklar önemli olarak kabul edilir.

UDS’lere uygun olarak yürütülen bir bağımsız denetimin gereği olarak, bağımsız denetim boyunca mesleki muhakememizi kullanmakta ve mesleki şüpheciliğimizi sürdürmekteyiz. Tarafımızca ayrıca:

• Finansal tablolardaki hata veya hile kaynaklı “önemli yanlışlık” riskleri belirlenmekte ve değerlendirilmekte; bu risklere karşılık veren denetim prosedürleri tasarlanmakta ve uygulanmakta ve görüşümüze dayanak teşkil edecek yeterli ve uygun denetim kanıtı elde edilmektedir. (Hile; muvazaa, sahtekârlık, kasıtlı ihmal, gerçeğe aykırı beyan veya iç kontrol ihlali fiillerini içerebildiğinden, hile kaynaklı önemli bir yanlışlığı tespit edememe riski, hata kaynaklı önemli bir yanlışlığı tespit edememe riskinden yüksektir.)

• Banka’nın iç kontrolünün etkinliğine ilişkin bir görüş bildirmek amacıyla değil ancak duruma uygun denetim prosedürlerini tasarlamak amacıyla denetimle ilgili iç kontrol değerlendirilmektedir.

• Yönetim tarafından kullanılan muhasebe politikalarının uygunluğu ve yapılan muhasebe tahminlerinin ve ilgili açıklamaların makul olup olmadığı değerlendirilmektedir.

• Elde edilen denetim kanıtlarına dayanarak Banka’nın sürekliliğini devam ettirme kabiliyetine ilişkin ciddi şüphe oluşturabilecek olay veya şartlarla ilgili önemli bir belirsizliğin mevcut olup olmadığı hakkında ve yönetimin işletmenin sürekliliği esasını kullanmasının uygunluğu hakkında sonuca varılmaktadır. Önemli bir belirsizliğin mevcut olduğu sonucuna varmamız halinde, raporumuzda, finansal tablolardaki ilgili açıklamalara dikkat çekmemiz ya da bu açıklamaların yetersiz olması durumunda olumlu görüş dışında bir görüş vermemiz gerekmektedir. Vardığımız sonuçlar, bağımsız denetçi raporu tarihine kadar elde edilen denetim kanıtlarına dayanmaktadır. Bununla birlikte, gelecekteki olay veya şartlar Banka’nın sürekliliğini sona erdirebilir.

• Finansal tabloların, açıklamalar dâhil olmak üzere, genel sunumu, yapısı ve içeriği ile bu tabloların temelini oluşturan işlem ve olayları gerçeğe uygun sunumu sağlayacak şekilde yansıtıp yansıtmadığı değerlendirilmektedir.

Diğer hususların yanı sıra, denetim sırasında tespit ettiğimiz önemli iç kontrol eksiklikleri dâhil olmak üzere, bağımsız denetimin planlanan kapsamı ve zamanlaması ile önemli denetim bulgularını üst yönetimden sorumlu olanlara bildirmekteyiz.

KPMG Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik Anonim ŞirketiA member firm of KPMG International Cooperative

Erdal TıkmakSorumlu Denetçi

27 Şubat 2020İstanbul, Türkiye

* Raporun tam metni www.tcmb.gov.tr adresinde Banka Hakkında/Mali Tablolar ve Raporlar/Bağımsız Denetim Raporları altında yer almaktadır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası - Güncel İletişim Bilgileri

İdare Merkezi

Hacı Bayram Mahallesiİstiklal Caddesi No: 1006050 Ulus Altındağ / Ankara(312) 507 [email protected]

Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü

Emniyet MahallesiDögol Caddesi No: 1406560 Beşevler Yenimahalle/Ankara(312) 296 [email protected]

T.C. Dışişleri Bakanlığı Nezdinde Ekonomi Müşavirlikleri

Frankfurt, Almanya+49 69 298 01 100+49 69 298 01 103

Mainzer Landstrasse 47 60329 Frankfurt am Main GERMANY

Londra, İngiltere +44 20 722 09 590Alpha House 1st Floor, 24a Lime Street, London EC3M 7HJUNITED KINGDOM

New York, ABD +1 212 682 87 17Turkish Consulate General of New York Office of Economic Counselor 605 3rd Avenue, 30th Floor, 10158 New York USA

Washington, ABD +1 202 904 00 80 2525 Massachusetts Avenue, N.W. Washington D.C. 20008 USA

Pekin, Çin +86 1065321715/187Embassy of the Republic of Turkey 9 Dong Wu Jie, San li Tun 100600 Beijing/P.R.CHINA

Tokyo, Japonya +81 3 3470 2395Turkish Embassy Economic Section 2-33-6 Jingumae, Shibuya-ku, Tokyo 150-0001 JAPAN

Doha, Katar +974 40390500Embassy of the Republic of Turkey Economic Office, Office A 40 Floor, Tornado Tower, P.O. Box: 1977, Al Katifiya Zone 66, Al Rabwa Street, 310 Diplomatic Area, Dafna Doha-QATAR

Kuala Lumpur, Malezya

+60 3 2030 0100Kuala Lumpur Büyükelçiliği Menara Tan & Tan, Level 18, 207 Jalan Tun Razak, 50400, Kuala Lumpur, MALEZYA

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2019 Faaliyet Raporu

102

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası - Güncel İletişim Bilgileri

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2019 Faaliyet Raporu

103

Şubeler Telefon Adres

Adana Şubesi (322) 352 03 50Tepebağ Mahallesi Abidinpaşa Caddesi No: 31/A 01010 Seyhan / Adana

Ankara Şubesi (312) 507 50 00Hacı Bayram Mahallesi Atatürk Bulvarı No: 4 06050 Ulus Altındağ / Ankara

Antalya Şubesi (242) 248 75 46Kültür Mahallesi Hürriyet Caddesi No: 46 Kepez / Antalya

Bursa Şubesi (224) 224 34 50Santral Garaj Mahallesi Kıbrıs Şehitleri Caddesi No: 94 16200 Osmangazi / Bursa

Denizli Şubesi (258) 265 27 67Sırakapılar Mahallesi Gazi Mustafa Kemal Bulvarı No: 90/A 20010 Merkezefendi / Denizli

Diyarbakır Şubesi (412) 224 61 94İskenderpaşa Mahallesi İnönü Caddesi No: 33 21300 Sur / Diyarbakır

Edirne Şubesi (284) 213 97 00 Çavuşbey Mahallesi Hükümet Caddesi No: 17 22020 Edirne

Erzurum Şubesi (442) 213 54 63Kazım Karabekir Paşa Mahallesi Orhan Şerifsoy Caddesi No: 42 25100 Yakutiye / Erzurum

Eskişehir Şubesi (222) 230 39 90Arifiye Mahallesi Müftülük Sokak No: 2 26010 Odunpazarı / Eskişehir

Gaziantep Şubesi (342) 230 36 80İncilipınar Mahallesi Kamil Ocak Caddesi No: 5 27090 Şehitkamil / Gaziantep

İskenderun Şubesi (326) 613 15 87Çay Mahallesi Ulu Camii Caddesi Merkez Bankası Sit. No: 1/1 31300 İskenderun / Hatay

İstanbul Şubesi (212) 251 80 00Arapcami Mahallesi Bankalar Caddesi No: 13 34421 Karaköy Beyoğlu / İstanbul

İzmir Şubesi (232) 482 00 35Konak Mahallesi Cumhuriyet Bulvarı No: 3 35250 Konak / İzmir

İzmit Şubesi (262) 322 05 00Kemalpaşa Mahallesi Cumhuriyet Caddesi No: 36 41200 İzmit / Kocaeli

Kayseri Şubesi (352) 221 14 95Tacettinveli Mahallesi İnönü Bulvarı No: 70 38150 Melikgazi / Kayseri

Konya Şubesi (332) 353 17 10Şems-i Tebrizi Mahallesi Mevlana Caddesi No: 25 42030 Karatay / Konya

Malatya Şubesi (422) 212 90 00İnönü Mahallesi İnönü Caddesi No: 186 44070 Yeşilyurt / Malatya

Mersin Şubesi (324) 238 83 15Camişerif Mahallesi İstiklal Caddesi No: 25/A 33060 Akdeniz / Mersin

Samsun Şubesi (362) 431 46 40Kale Mahallesi Kazımpaşa Caddesi No: 26 55030 İlkadım / Samsun

Trabzon Şubesi (462) 230 25 80Toklu Mahallesi Devlet Sahilyolu Caddesi No: 357 61040 Ortahisar / Trabzon

Van Şubesi (432) 214 14 55Şerefiye Mahallesi Cumhuriyet Bulvarı No: 57 65100 İpekyolu / Van

Produced by TayburnTel: (90 212) 227 04 36

www.tayburnkurumsal.com

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASIİdare MerkeziHacı Bayram Mahallesi İstiklal Caddesi No: 1006050 Ulus, Altındağ / Ankarawww.tcmb.gov.trISBN (Basılı): 978-605-4911-90-5

Documents

Yıllık Faaliyet Raporu · 2020-05-08 · Grafik 1.2.1 2010‑2019 Yılları Arasında Personel ... GELİŞMELER Grafik 2.1.2.1 Kısa Vadeli Faizler 17 Grafik 2.1.2.2 TCMB Fonlaması