İYONLAŞTIRICI RADYASYON

BULUNAN İŞYERLERİNDE

İŞ HİJYENİ

Dr Sibel TUumlRKEŞ YILMAZ

Tuumlrkiye Atom Enerjisi Kurumu

Radyasyon Sağlığı ve Guumlvenliği Dairesi

Tel +90 312 295 88 09

Fax +90 295 89 56

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

İccedilerik

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyon

Goumlzle goumlruumllmez

Dokunarak algılanmaz

Sesi duyulmaz

Tadı alınmaz

Kokusu alınmaz

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyon (2)

soğurma

saccedilılma

geccedilme

Enerji depolanması

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyon (3)

İyonlaştırıcı radyasyon

İyonlaştırıcı olmayan

Tuumlrkiyersquode Radyasyon Kaynakları

httpwwwtaekgovtrtrcomponentremositoryfunc-startdown1784langtr-trItemid=301

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Tuumlrkiyersquode Radyasyon Kaynakları

httpwwwtaekgovtrtrcomponentremositoryfunc-startdown1784langtr-trItemid=301

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Tuumlrkiyersquode Radyasyon Kaynakları (2) Tıbbi Uygulamalar

Tuumlrkiyersquode Radyasyon Kaynakları 2017 (httpwwwtaekgovtrtrcomponentremositoryfunc-startdown1784langtr-trItemid=301)

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Tıbbi Radyoloji Cihazları

Radyoterapide Kullanılan Kaynaklar

Nuumlkleer Tıp Uygulamaları

Radyoskopi X-ışınları

Yoğunluk ve nem Cs137 Co60

Am-241Be

Proses Cs137 Sr90 Kr85

Co60 Am241

Radyografi

X-ışınları

Co60Ir192Se75Yb169

Işınlama

Co60

Araştırma-Analiz

X-ışınları

Fe55Ni63 P32 Cl36

Tuumlrkiyersquode Radyasyon Kaynakları (3)

Enduumlstriyel Uygulamalar

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Sistem

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyona Maruz Kalma Ccedileşitleri bull Mesleki Işınlanmalar

bull Kontroluuml

bull Tıbbi Işınlanmalar bull Kontroluuml

bull Toplum Işınlanmaları bull Kontroluuml

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

1 Uygulamaların Gerekliliği

Temel Guumlvenlik Standartları

2 Optimizasyon

ALARA

3 Doz ve Risk Sınırları

GOumlREVİ GEREĞİ

RADYASYONLA

CcedilALIŞANLAR İCcedilİN

mS

v

yıl

HALK İCcedilİN

mS

v

yıl

Tuumlm vuumlcut (ardışık beş yıl ortalaması)

20 Tuumlm vuumlcut (ardışık beş yıl ortalaması)

1

Tuumlm vuumlcut (tek bir yıl)

50 Tuumlm vuumlcut (tek bir yıl)

5

Goumlz 150 Goumlz 15

El-ayakcilt 500 El-ayakcilt 50

Doz Sınırları

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

18 yaşından kuumlccediluumlkler radyasyon uygulaması işinde ccedilalıştırılamazlar

(Radyasyon Guumlvenliği Youmlnetmeliği Madde-10-c)

Eğitim amaccedillı olmak koşuluyla 16-18 yaş arasındaki stajyer ve oumlğrenciler iccedilin etkin doz bir yılda 6 mSvrsquoi

aşamaz (Goumlzetimli alan) (Radyasyon Guumlvenliği Youmlnetmeliği Madde-10-c)

GOumlREVİ GEREĞİ

RADYASYONLA

CcedilALIŞANLAR İCcedilİN

mS

v

yıl

HALK İCcedilİN

mS

v

yıl

Tuumlm vuumlcut (ardışık beş yıl ortalaması)

20 Tuumlm vuumlcut (ardışık beş yıl ortalaması)

1

Tuumlm vuumlcut (tek bir yıl)

50 Tuumlm vuumlcut (tek bir yıl)

5

Goumlz 150 Goumlz 15

El-ayakcilt 500 El-ayakcilt 50

Doz Sınırları

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

18 yaşından kuumlccediluumlkler radyasyon uygulaması işinde ccedilalıştırılamazlar

(Radyasyon Guumlvenliği Youmlnetmeliği Madde-10-c)

Eğitim amaccedillı olmak koşuluyla 16-18 yaş arasındaki stajyer ve oumlğrenciler iccedilin etkin doz bir yılda 6 mSvrsquoi

aşamaz (Goumlzetimli alan) (Radyasyon Guumlvenliği Youmlnetmeliği Madde-10-c)

Doz Sınırları (2)

(1mSv)

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

EK-Irsquode (Gebe veya emziren ccedilalışanlar iyonize radyasyon kaynaklarının bulunduğu ve radyasyonla kirlenmiş olan yerlerde ve işlerde ccedilalıştırılmaz Bu gibi yerlere girmemesi uyarı levhaları ile belirtilir)

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Doz Sınırları (3)

Maruz kalınacak yıllık dozun 1 mSv değerini geccedilme olasılığı bulunan

alanlar radyasyon alanı olarak nitelendirilir

Denetimli alanlar

Goumlzetimli alanlar

Radyasyon Alanları

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Giriş ve ccedilıkışlarının oumlzel denetime

Ccedilalışmaların radyasyon korunması bakımından oumlzel

kurallara bağlı olduğu

Goumlrevi gereği radyasyon ile ccedilalışan kişilerin ardışık

beş yılın ortalaması yıllık doz sınırının 310rsquoundan

fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri

alanlardır

Denetimli Alanlar

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyona maruz kalma tehlikesinin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml ve

oumlzelliklerini anlaşılabilir şekilde goumlstermek uumlzere gerekli

bilgi simge ve renkleri taşıyan işaretler

Suumlre sınırlaması ile koruyucu giysi ve ekipman kullanılması

gerekliliğini goumlsteren uyarı işaretleri

Kişisel dozimetre kullanılması

Goumlrev yapanların tıbbi muayeneleri işe başlamadan oumlnce ve

ccedilalıştığı suumlre boyunca yılda en az bir kez yapılır

Denetimli Alanlar

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyon goumlrevlileri iccedilin yıllık doz sınırlarının 120rsquosinin aşılma

olasılığı olup 310rsquounun aşılması beklenmeyen kişisel doz

oumllccediluumlmuumlnuuml gerektirmeyen fakat ccedilevresel radyasyonun izlenmesi

gereken alanlardır

Goumlzetimli Alanlar

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Yerel Kurallar ve İccedil Denetim

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Yerel Kurallar ve İccedil Denetim (2)

oumllccediluumlm programları oluşturulmalı ve uygulanmalı

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Koruyucu Ekipman

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Kişisel Oumllccediluumlm ve Doz Değerlendirilmesi

İşveren Lisans Sahibi ccedilalışanların kişisel dozlarının takibinin yapılabilmesi iccedilin

ldquoYetkin dozimetri servisirdquo

ile gerekli irtibatı sağlamak ve hizmet almakla

sorumludur

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dozimetre oumlnluumlk uumlst cebine veya yakaya klips ile takılır

Kullanım sırasında dozimetrenin oumlnuumlne herhangi bir cisim (kalem isimlik vb)

gelmemesine dikkat edilmelidir

Dozimetre Kullanımı

TLD Film OSL

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Yuumlzuumlk dozimetresi kontaminasyonu engellemek amacıyla mutlaka eldivenin altına

takılarak kullanılmalı ve yuumlzuumlk TLD kristalinin bulunduğu şeffaf kısmı dışa doğru

bakacak şekilde takılmalıdır

Radyasyon Oumllccediluumlmuuml

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyon Oumllccediluumlmuuml (2)

Kullanılacak dedektoumlr malzemesi parccedilacığın ccedileşidine ve enerjisine goumlre şeccedililmelidir

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyon Oumllccediluumlmuuml (3)

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler

bull Gaz dolu dedektoumlrler

bull İyon odaları

bull Orantılı sayaccedillar

bull Geiger Muumlller (GM) - tuumlpleri

bull Sintilasyon dedektoumlrleri

bull Katı

bull Sıvı

bull Diğer dedektoumlrler bull Yarı iletken dedektoumlrler

bull Film dozimetreler

bull Termoluumlminesans

dozimetreler (TLD)

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (2) Radyasyonu algılamak ve oumllccedilmek iccedilin

bull Doz Hızı Oumllccedilerler (Surveymetreler) Bulunduğu yerdeki radyasyon doz hızını oumllccediler (mRsaat mSvsaat)

bull Kontaminasyon Monitoumlrleri (Bqcm2 )

bull Dozimetreler Belli bir zaman aralığındaki toplam radyasyon dozunu oumllccediler (rem mSv)

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (3) İyon Odası

bull X ve γ ışınları ile β parccedilacıkları

bull Duumlşuumlk radyasyon şiddetine duyarlı olmamakla beraber yuumlksek doz şiddetlerini oumllccedilmede son derece etkin

bull 60-300 Voltrsquoluk ccedilalışma aralığı

bull Gaz olarak genellikle atmosfer basıncında hava kullanılır

bull Radyoterapide ve diagnostik radyolojide

bull Goumlstergeleri genellikle Ckgs Rh veya Svh olur

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (4)

Orantılı Sayaccedillar

bull Ccedilalışma voltajı orantılı boumllgede olup meydana gelen yuumlksek alan şiddeti ile anottaki yuumlk miktarı dolayısıyla voltaj pulsu buumlyuumlr

bull Ccedilalışma voltaj aralığı 1500-4000 V

bull Duumlşuumlk enerjili X ve γ ışınları enerji oumllccediluumlmuumlnde kullanılır

bull Orantılı cihazların alfa ve beta radyasyonlarını ayırt etme oumlzelliği vardır

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (4) Geiger-Muumlller (GM) Dedektoumlruuml

bull 900-1300 volt ccedilalışma aralığında etkin

bull Az iyonlaşma meydana getiren yuumlkluuml parccedilacıklar ile duumlşuumlk enerjili X ve γ ışınları

bull Parccedilacık enerjisinin oumllccediluumllmesi ve parccedilacık cinslerinin birbirinden ayrılması soumlz konusu değildir

bull Oda oumlnuumlne yerleştirilen bir zırh malzemesi ile beta parccedilacıkları tutulup yalnız γ ışınları sayılabilir

bull GM dedektoumlruumlne ard arda gelen ışınlardan birincisi soumlnuumlmlemesinden sonra ikincisi ancak algılanır Buna laquoOumlluuml Zamanraquo denir

bull Bu dedektoumlrlerin bir hayli uzun oumlluuml zamanları olduğu iccedilin saniyede birkaccedil yuumlz sayım yapılması gereken durumlarda duyarlı bir oumllccediluumlm sağlayamamaktadır Doz hızının yuumlksek olduğu yerlerde iyon odalarının kullanımı uygundur

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (5) bull Sintilasyon Dedektoumlrleri

bull Radyasyon sintilatoumlrde atomu uyarır bull Uyarılan atom ışık yayınlar (fluoresans) bull Işık foto duyarlı yuumlzeye ccedilarpar fotoelektron

salınır bull Bu e- fotoccediloğaltıcı (PM) tuumlpte ccediloğalır

Hızlandırılır ve ccedilıkış pulsuna doumlnuumlştuumlruumlluumlr bull Meydana gelen pulsun buumlyuumlkluumlğuuml radyasyonun

enerjisi ile orantılı olup enerji ayırımı yapılabilir

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (6)

Yarı-İletken Dedektoumlrler

bull Silisyum (Si) ve Germanyum(Ge) gibi yarı iletken maddelerden yapılırlar

bull Bu dedektoumlrler radyasyonun bu maddelerde oluşturduğu iyonlaştırma ilkesi ile ccedilalışırlar

bull Kuumlccediluumlk hacimde yapılabilirler

bull Diğer gaz ile doldurulmuş dedektoumlrlere goumlre 104 kat daha duyarlıdır

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (7) Noumltron Dedektoumlrleri

bull Noumltronlar iyonlaşmaya neden olmadıklarından doğrudan oumllccediluumllemezler B10(na) He(np) ve Cd(ng)

bull Ortamın noumltronla etkileşimi sonucu meydana gelen diğer yuumlkluuml parccedilacıkların uygun

bir dedektoumlrle tespit edilmesi sonucu dolaylı yollarla noumltron sayılmış olur

bull Noumltronlar hidrojen veya hidrojen ihtiva eden maddelerle durdurulabilirler En iyi

zırhlama malzemesi su ve parafindir

bull Noumltron dedektoumlr tipleri bull Boron uumlccedilflor (BF3) orantılı sayaccedilları bull Helyum orantılı sayaccedilları bull Gaz ccedilarpışma orantılı sayaccedilları bull Kabarcık dedektoumlrleri

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (8)

Kontaminasyon Monitoumlrleri

bull Radyoaktif maddelerle ccedilalışma sırasında

yuumlzeyin veya ortamın kontamine olma olasılığı vardır

bull Bu monitoumlrler kontaminasyon varsa erken uyarıda bulunur ve radyoaktivitenin başka yerlere de bulaşmasını oumlnlemeye yardımcı olur

bull Uygun tipteki monitoumlr kullanılarak α β ve γ radyasyonları tespit edilebilir

Alfa iccedilin

037 Bqcm2

Beta ve gama iccedilin

37 Bqcm2

değerleri ve uumlstuuml radyoaktif bulaşma

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlrler (8) Noumltron dozimetreleri

bull Nuumlkleer iz dedektoumlruuml

bull Katıhal nuumlkleer iz dedektoumlruuml

bull TLD albedo dozimetreleri

bull Bubble (kabarcık) dedektoumlrleri

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Cihaz Seccedilimi bull Radyasyonun oumllccediluumllmesinde kullanılan cihazların seccediliminde

radyasyon kaynağı ve uygulama alanları goumlz oumlnuumlne alınarak

bull Goumlsterge (analog dijital)

bull Skala

bull Işık

bull Ses

bull Pil (v oumlmruuml)

bull Dış etkenlere karşı dayanıklığı

bull Cevap verme suumlresi

bull Verim vb hususlar dikkate alınmalıdır

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Dedektoumlr

Tipi

Radyasyon

Tipi

Doz Birimi

Doz hızı

Bulaşma

Birimi

Enerji

Aralığı

Doz Hızı

Aralığı

Diğer

Oumlzellikleri

İyon Odası β γ X n mSv mSvh cps Geniş tuumlm enerji

ccedileşitlerine uygun

Dedektoumlr iccedilerisindeki

basınccedil ve hacme bağlı

Hassas kırılgan ve

kullanışsız

Orantılı

Sayaccedil

β γ X

n

mSv mSvh cps Bq Bqm2 Duumlşuumlk enerjilere uygun Duumlşuumlk doz hızlarına

uygun

Hassas kırılgan

yuumlksek duyarlıklı

GM

Tuumlp

β γ n mSv mSvh cps Yuumlksek ve duumlşuumlk

enerjiler iccedilin uygun

değil

Geniş Yuumlksek doz hızlarında

oumlluuml zaman sorunu

Sintilasyon

Dedektoumlruuml

β γ mSv μSvh cps Yuumlksek enerjilerde

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk zayıf

Duumlşuumlk doz hızları Bazı tipleri enerji

ayırımı yapabilmektedir

Yarıiletken

Dedektoumlr

β γ mSv μSvh cps Bq Bqm2 Yuumlksek enerjilerde

ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml duumlşuumlk

Duumlşuumlk doz hızları iccedilin

uygun

Enerji ayırımı

yapabilmektedir

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Kalibrasyon

bull Kullanılan cihazların periyodik kalibrasyonunun yapılması oumlnemlidir (2 yılda bir)

bull SSDL

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Kayıtlar

bull Ortam doz hızı oumllccediluumlm sonuccedilları

30 yıl

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Radyasyondan Korunma Sorumlusu Sorumlulukları

bull Kişileri ve alanları izlemek

İş Guumlvenliği Uzmanlarının Goumlrev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Youmlnetmelik

bull İş Guumlvenliği Uzmanlarının Goumlrevleri (MADDE - 9 )

a) Rehberlik

b) Risk değerlendirmesi

c) Ccedilalışma ortamı goumlzetimi

ccedil) Eğitim bilgilendirme ve kayıt

d) İlgili birimlerle işbirliği

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

İş Guumlvenliği Uzmanlarının Goumlrev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Youmlnetmelik

bull İş Guumlvenliği Uzmanlarının Goumlrevleri (MADDE - 9 )

a) Rehberlik

b) Risk değerlendirmesi

c) Ccedilalışma ortamı goumlzetimi

ccedil) Eğitim bilgilendirme ve kayıt

d) İlgili birimlerle işbirliği

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

İş Guumlvenliği Uzmanlarının Goumlrev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Youmlnetmelik

Sıra No Yapılan ccedilalışmalar Tarih Yapan Kişi ve

Unvanı

Tekrar

Sayısı

Kullanılan

Youmlntem Sonuccedil ve Yorum

1 Risk değerlendirmesi

2 Ortam oumllccediluumlmleri

3 İşe giriş muayeneleri

4 Periyodik muayeneler

5 Radyolojik analizler

6 Biyolojik analizler

7 Toksikolojik analizler

8 Fizyolojik testler

9 Psikolojik testler

10 Eğitim ccedilalışmaları

11 Diğer ccedilalışmalar

YILLIK DEĞERLENDİRME RAPORU

Referanslar bull International Basic Safety Standards for Protection Against Ionizing Radiation and for the Safety

of Radiation Sources 115 Safety Standards IAEA February 1996 bull ICRP 73 Radiological Protection and Safety in Medicine Annals of the ICRP Vol 26 Num 2

1996 Pergamon UK bull 1990 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection ICRP 60

Annals of the ICRP Vol 21 No 1-3 Pergamon UK bull Sources and Effects of Ionizing Radiation United Nations Scientific Committee on the Effects of

Atomic Radiation UNSCEAR 2000 Report to the General Assembly with Scientific Annexes New York United Nations 2000

bull IAEA Eğitim Materyalleri bull İş Guumlvenliği Uzmanlarının Goumlrev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Youmlnetmelik

RG29122012 28512 TC Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr

Referanslar bull International Basic Safety Standards for Protection Against Ionizing Radiation and for the Safety

of Radiation Sources 115 Safety Standards IAEA February 1996 bull ICRP 73 Radiological Protection and Safety in Medicine Annals of the ICRP Vol 26 Num 2

1996 Pergamon UK bull 1990 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection ICRP 60

Annals of the ICRP Vol 21 No 1-3 Pergamon UK bull Sources and Effects of Ionizing Radiation United Nations Scientific Committee on the Effects of

Atomic Radiation UNSCEAR 2000 Report to the General Assembly with Scientific Annexes New York United Nations 2000

bull IAEA Eğitim Materyalleri bull İş Guumlvenliği Uzmanlarının Goumlrev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Youmlnetmelik

RG29122012 28512 TC Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı

Ayrıntılı Bilgi İccedilin sibelturkestaekgovtr