40

ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs
Page 2: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs
Page 3: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

ys[kdektk nk#okykuokt dksroky

xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr

ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

Page 4: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

çLrkouk

njjkst ;k uk R;k dkj.kkus vkiyk iksyhlka'kh laidZ ;sr vlrks- okgrqdhps fu;a=.k djrkuk] vfr egRokP;k O;ÇDruk laj{k.k iqjorkuk] xnhZyk fu;af=r djrkuk] yksdkauk U;k;ky;ki;Zar ?ksÅu tkrkuk] lk{k nsrkuk] iksyhl pkSdhoj rØkj uksanorkuk] fdaok xqUgsxkjka'kh vkf.k ng'krok|ka'kh nksu gkr djrkuk] >qatrkuk v'kh vusd dkes djrkuk vki.k iksyhlkauk igkrks- orZekui=] nwjn'kZu ;klkj[;k ek/;ekarwu vkf.k vkikilkrhy cksy.;krwugh iksyhlkacÌy vki.k cjp dkgh ,sdr vlrks- iksyhlkafo"k;h çR;sdkpsp dkgh ,d er vlrs vkf.k cgqrsdosGk gs er pkaxys ulrs i.k [kjs rj cgqrsd yksdkauk iksyhlkafo"k;h Qkjp deh ekfgrh vlrs-

yksd'kkghe/;s gs x.kos'k/kkjh iksyhl yksdkauk fu;a=.kkr Bso.;klkBh vkf.k R;kaps neu dj.;klkBh lÙkk/kkjh ljdkjps ,taV ulrkr rj iksyhl gh ,d vfXu'kked nyklkj[kh fdaok eglqyh&lsokalkj[kh ,d vR;ko';d lsok vkgs- T;kaps drZO; gs dk;|kuqlkj vkiY;k lokZauk laj{k.k ns.ks gs vkgs- brj ljdkjh vf/kdkÚ;kaizek.ks@ ç'kkldkaçek.ks iksyhl gs tursP;k lsoslkBh fu;qDr dsysys tulsod vkgsr- R;kaps osru ukxfjdkaP;k iS'kkrwu fnys tkrs-

tls iksyhlkaps vkiY;k çfr drZO; vlrs rlsp yksdkapsgh iksfylkaP;k izfr drZO; vkgs- ,dk drZO;n{k@tckcnkj ukxfjdkps drZO; gs dsoG iksyhlkauk ?kkcj.ks vkf.k R;kaP;kfo"k;h ukilarh n'kZo.ks fdaok dsoG ladVle;hp R;kaP;kdMs tk.ks gs ukgh- rj dk;nk&lqO;oLFkk jk[k.;klkBh iksyhl vkf.k turk ;kauh gkrkr gkr ?kkywu] feGwu dke djk;yk gos- R;klkBh R;kaps dke] R;krhy vkOgkus tk.kwu ?ks.;kph xjt vkgs- rs dk; dke djrkr] d'kkizdkjs djrkr] iksyhl&ny gs la?kVu dls vlrs] R;kaph dkes vkf.k R;kaP;kdMhy lÙksP;k e;kZnk gs lxGs tk.kwu ?ks.ks egÙokps vkgs- vkiY;kyk vkiY;k Lor%P;k gDdkaph vkf.k drZO;kaph tk.kho@ekfgrh vl.ksgh egÙokps vkgs- dkj.k rjp dks.khgh] iksyhl fdaok ukxfjd] dk;|kps mYya?ku d:u R;krwu lqVwu tk.kkj ukghr- ;kykp dk;|kps jkT; Eg.krk ;sbZy-

gh iqfLrdk iksyhlkafo"k;h vkiY;kyk lksI;k&ljG Hkk"ksr ekxZn'kZu djrs- vkiY;kyk ekfgrh vlrs rsOgkp vki.k vkRefo'oklkus vkokt mBow 'kdrks vkf.k tsOgk vki.k pqdhP;k] vU;k¸; xks"Vhfo#) vkokt mBow rsOgkp R;kr cny ?kMwu ;sbZy- yksdkauk iksyhlkafo"k;hph loZ çdkjph ekfgrh vlsy] vkf.k R;kauk R;kaP;k Lor%P;k vf/kdkjkafo"k;hgh tk.kho vlsy rj rs R;kaps loZ Kku vkiY;k lokZalkBh vko';d v'kk vkiY;k gDdkP;k pkaxY;k iksyhllsosP;k ekx.khlkBh okijrhy-

ladYiuk] jpuk] ekaM.kh% psafFkydqekj ijef'koajs[kkVus% lqjs'k dqekj

Page 5: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

jaxs gkr idMys

1. vkiY;kyk iksyhlnykph vko';drk dk vkgs\ukxfjdkua k ljq f{krrps h Hkkouk n.s ;klkBh iksyhlny fu;qDr dsysys vkgs- lektke/;s 'kkra rk vkf.k lOq ;oLFkk jk[k.;kps R;kpçek.ks xUq gxs kjh jk[s k.;kps vkf.k xUq º;kPa ;k riklkps dke ikys hl djrkr- ikys hl ny gs dk;|kph vea yctko.kh vkf.k lOq ;oLrk lkBh dk;Zjr vlys rjh loZlk/kkj.k ukxfjdkçek.ks ikys hl nykus gh dk;|kps ikyu çR;ds VII;koj dj.ks vifs {kr vkg-s

-2. iksyhlkaph dkes dks.krh vkgsr\

ikys hlkpa h vuds drOZ ;s vkgrs - xUq gxs kjhyk jk[s k.k]s o xUq gs fu;fa =r dj.ks vkf.k ?kMyYs ;k xUq gkpa k 'kk/s k yko.k]s ;kXs ; rikl dj.k]s U;k;ky;kr lknj dj.;klkBh fQ;knZ hyk çkekf.kd vkf.k ijq kO;koa j vk/kkfjr dls r;kj d:u n.s k-s ,dna jhr lektke/;s dk;nk vkf.k lOq ;oLFkk jk[k.;kph tckcnkjh ikys hlkoa j vlr-s R;klkBh R;k R;k fBdk.kh] lektkr ?kM.kkÚ;k ?kVukfa o"k;hph ekfgrh rs tek djr vlrkr-

3. iksyhlkaps vf/kdkj Eg.kts dk;\dk;|kus ikys hlkua k vuds çdkjps vf/kdkj fnys vkgrs - dk;|ke/;s lkfa xryYs ;k çfØ;us lq kjp R;kpk okij dj.ks vfuok;Z vkg-s ikys hl vVd d: 'kdrkr] 'kk/s k ?kÅs 'kdrkr] rikl.kh d: 'kdrkr] tIrh vk.kw 'kdrkr] xUq º;kpa k rikl d: 'kdrkr] lk{khnkjkua k ç'u fopk: 'kdrkr] l'a kf;rkpa h dluw pkdS 'kh d: 'kdrkr] vfu;fa =r xnhyZ k ikxa ow 'kdrkr vkf.k lektke/;s lOq ;oLFkk vk.k.;kps dke djrkr- i.k gs loZ rs dk;|ke/;s lkfa xryYs ;k ifz Ø;us lq kj] dk;|kus nk[koyYs ;k ekxkuZ lq kjp dk;|kP;k pkdS Vhr jkguw p d: 'kdrkr] vU; dk.s kR;kgh ekxkuZ s R;kua k rs djrk ;.s kkj ukgh- ikys hl Lor%P;k ethçZ ek.k]s bPNçs ek.ks dke d: 'kdr ukghr- lÙkps k n#q i;kxs ] drOZ ;kr dljw ;kcÌy R;kPa ;koj f'kLrHkxa kph dkjokbZ dj.;kr ;bs yZ ] rh ukxjh pdw fdoa k xUq gk letyh tkbyZ - vkf.k R;kcÌy ikys hl vf/kdkjh f'k{kls ik= gkbs yZ -

Page 6: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

4. laiw.kZ Hkkjrkr dsoG ,dp iksyhlny vkgs dk\ukgh- çR;sd jkT;kps Lor%ps ,d iksyhlny vlrs- R;k R;k jkT; ljdkjP;k v[kR;kjhr R;kP;k fu;a=.kk[kkyh rs vlrs- vkiY;k ns'kkr vusd çdkjph iksyhl nys vkgsr- fnYyh] panhx<] ik¡Mspjh] ne.k vkf.k nho] y{k}hi] nknjk vkf.k uxj] gosyh] vaneku] fudksckj ;k dsaæ'kkflr izns'kkae/khy iksyhl FksV dsaæljdkjP;k fu;a=.kk[kkyh vkgsr-

5. iWjkfefyVjh lSfudny dk; vkgs\dæas ljdkjus fo'k"s k dkeklkBh LFkkiu dys ys h l'kL= ikys hl l?a kVuk Eg.kts ijW kfefyVjh ny- dæas h; jk[kho ikys hl ny ¼lh-vkj-ih-,Q½ lhek ljq {kk ny&ch-,l-,Q- Hkkjr frcVs lhek ikys hl ¼vk;-Vh-ch-ih-½ vkf.k jk"Vhª ; ljq {kk xkMZ ¼,u-,l-th-½] R;kpa h lja puk lus Ps ;k /krhoZ j dys ys h vlY;kus fryk ijW fW efyVjh lfS ud ny EgVys tkr-s rs ikys hlkua k cMa [kkjs kfa ojk/s kh fdoa k ng'kroknfojk/s kh dkjok;kea /;s fdoa k ukxjh v'kkra rPs ;k dkGkr ikys hlkua k enr djrkr-

6. dks.krhgh O;Drh iksyhl& vf/kdkjh cuw 'kdrs dk\

gks- dks.krhgh O;fDr iksyhl&vf/kdkjh cuw 'kdrs- fof'k"V Js.khdfjrk rqEgkyk R;klkBh fu/kkZfjr dj.;kr vkysY;k 'krhZ vkf.k ekunaM iqjs djkos ykxrkr- mnk- iksyhl gokynkj inkdfjrk rqEgkyk dehr deh 10 oh ¼mPp ek/;fed½ mÙkh.kZ vl.ks vko';d

vlrs- rj mifujh{kd inklkBh rqEgkyk inoh/kkjd vl.ks xjtsps vkgs-

7. eyk iksyhl&vf/kdkjh dls curk ;sbZy\rhu Lrjkaoj rqEgh iksyhl nykr lkehy gksÅ 'kdrk- jkT;Lrjkoj rqEgh gokynkj Eg.kwu dkekyk lq#okr d:u iksyhl miv/kh{kdinki;Zar c<rh feGow 'kdrk- fdaok rqEgh iksyhl mifujh{kd ¼lcbULisDVj½ Eg.kwu lq#okr d:u ftYgk iksyhl v/kh{kdinki;Zar c<rh feGow 'kdrk-

gokynkj vkf.k lcbULisDVj inklkBh çFke ys[kh ijh{kk |koh ykxrs- R;ke/;s mÙkh.kZ >kY;kl 'kkjhfjd ijh{kk |koh ykxrs- rh mÙkh.kZ >kY;koj rqEgkyk eqyk[krhlkBh cksyoys tkrs- R;kuarj oS|dh; rikl.kh gksrs- rqEgh oS|dh;n`"V;k ranq#Lr vkgkr uk gs ikfgys tkrs- vkf.k R;kuarjp vafre fuoM dsyh tkrs-

Hkkjrh; iksyhl lsok vf/kdkÚ;kaph ¼vk;-ih-,l-½ Hkjrh dsaæh; Lrjkoj gksrs vkf.k R;kaph Js.kh vfrjhDr fdaok lgk¸;d v/kh{kd fdaok v/kh{kd ¼lqifjVsaMaV vkWQ iksyhl½ iklwu lq: gksrs-

8. Hkkjrh; iksyhl lsok&vk;-ih-,l- Eg.kts dk;\Hkkjrh; ikys hl los k & vk;-ih-,l gh Hkkjr ljdkjP;k rhu vf[ky Hkkjrh; los kia dS h ,d los k vkg-s brj nkus los k vkgrs & Hkkjrh; ç'kkldh; los k ¼vk;-ih-,l-½ vkf.k Hkkjrh; ou los k ¼ vk;-,Q-,l-½- ;k Hkkjrh; ikys hl los Ps ;k legq krhy

Page 7: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

srxky hokjd rugse iwk[ h

Bklk;.skg lhsyki

ikys hl vf/kdkÚ;kua k n's kkrhy dk.s kR;kgh fBdk.kh ofj"B inkoj dke dj.;klkBh ikBoys tkr-s

9. Hkkjrh; iksyhl lsose/;s (IPS) eyk dls tkrk ;sbZy\R;klkBh loçZ Fke rEq gkyk ;fq u;u ifCyd lfOglZ dfe'ku & ¼;-q ih-,l-lh½ l?a k ykds los k vk;kxs krQZ s ?krs Y;k tk.kkÚ;k çkFkfed ijh{kys k clkos ykxr-s ijh{kps h rkjh[k vkf.k LFkG oGs kos Gs h LFkkfud vkf.k jk"Vhª ; oreZ kui=kruw çdkf'kr dys s tkr-s

gh ijh{kk mÙkh.kZ >kY;koj rEq gkyk e[q ; y[s kh ijh{kys k clrk ;rs -s gh e[q ; y[s kh ijh{kk mÙkh.kZ >kY;koj eMa Gkrhy@ckMs eZ /khy ykds kda Muw req ph eyq k[kr ?krs yh tkr-s req ph fuoM >kY;koj rEq gkyk ¼fon's k los k] i'z kkldh; los k] ikys hl] oulos k] eglyw b- idS h½ dk.s kR;k dæas h; los es /;s nk[ky Ogk;ps vkgs gs fopkjys tkr-s rEq gh lokfZ /kd x.q kkua h mÙkh.kZ >kyk vlky rj rEq gkyk req P;k vkoMhps los k {k=s feGys ( dkj.k osxosxG~;k ukxjh los kea /kyh Hkjrh gh x.q koÙkos j vk/kkfjr dys h tkr-s

10. Hkkjrh; iksyhl lsok ¼vk;-ih-,l-½ vf/kdkjh Eg.kwu eyk dks.krs çf'k{k.k feGsy\Hkkjrh; ikys hl los es /;s rEq gkyk yky cgknjw 'kkL=h i'z kkldh; vWdWMeh] eljw h ;Fs khy eyw Hkrw çf'k{k.k vH;klØe i.w kZ djkok ykxrk-s R;kura j jk"Vªh; ikys hl vdWMeh] gnS jkckn ;Fs khy eyw Hkrw çf'k{k.k vH;klØe i.w kZ djkok ykxrk-s

11. brj Js.khrhy vf/kdkÚ;kauk@deZpkÚ;kauk d'kk çdkjps çf'k{k.k fnys tkrs\jkT;kpa h Lor%ph ifz 'k{k.k fo|ky;s vkgrs - fcxj Hkkjrh; ikys hl los k vf/kdkjh vkf.k gokynkj ;kpa s ifz 'k{k.k frFks gkrs -s R;kura j R;kua k oGs kos Gs h los kra xrZ ifz 'k{k.kgh fnys tkr-s brj J.s khrhy depZ kÚ;kua k ckº; 'kkjhfjd ifz 'k{k.k] gR;kjkPa ;k@vL=kPa ;k okijkps ifz 'k{k.k] iFz kekis pkj] nxa yhuk fu;fa =r dj.;kps vkf.k vL=kfa ouk y<.;kps ifz 'k{k.k fnys tkr-s R;kpiez k.ks R;kua k oxkeZ /;s fofo/k QktS nkjh dk;|kfa o"k;hps ifz 'k{k.kgh fnys tkr-s R;ke/;s R;kph i)rh] xUq º;kpk rikl dlk djk;pk] xnhZ fu;fa =r d'kh djk;ph ;kfo"k;h vkf.k ikys hl los rs vlrkuk T;k i'z ukua k R;kua k iRz ;{k rkMas |kos ykxrs vls brj i'z u dls gkrkGk;ps ;kps ifz 'k{k.k fnys tkr-s

12. vkiY;k ns'kkr fdrh iksyhl&LVs'kUl vkgsr\tkuos kjh 2013 i;raZ n's kkrhy ikys hl&LV's kUlph l[a ;k 14,360 gkrs h- ;ke/;s 502 efgyk ikys hl&LV's kUlpk leko's k vkg-s

Page 8: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

bFka dkghla,dVsi.k tk.kor;

rqEgh gs eyk lkaxrk;

iksyhlnykr fL=;k

13. vkiY;kdMs iqjsls@iqjs'kk la[;sus iksyhl vf/kdkjh vkgsr dk\ukgh] l;a Dq r jk"Vkª P;k ekunMa kulq kj ,d yk[k ykds l[a ;ds fjrk 230 ikys hl depZ kjh vl.ks vko';d vkg-s i.k Hkkjrkr iRz ;ds h ,d yk[k ykds l[a ;ds fjrk dos G 136 ikys hl depZ kjh vkgrs - txkrhy lokrZ deh ikys hl & ykds l[a ;k iez k.kkidS h gs iez k.k vkg-s vuds fjDrins Hkj.;kr vkyys h ukghr- ikys hl depZ kÚ;kpa h eta jw l[a ;k 22 yk[k vkg-s ijra q dos G 16.6 yk[k ikys hlp los rs vkgrs - ;kpkp vFkZ 24.8% ikys hl deh vkgrs - i.k ;k vkdM;~ kea /kuw ikys hlkfa o"k;hps lia .w kZ fp= mHks jgkr ukgh- dkj.k ekBs ;~ k 'kgjkea /;s NkVs ;~ k 'kgjkPa ;k] xkokPa ;k ryq urs ikys hlkpa h l[a ;k tkLr vkg-s vuds ikys hl vf/kdkÚ;kpa k mi;kxs ] dkgh FkkMs ;~ k vfregÙokP;k O;fDrPa ;k ljq {kls kBh dys k tkrk-s i'z kkldh; vkf.k okgrdw fu;=a .kkP;k dkeke/;s ekBs ;~ k iez k.kkr ikys hl depZ kjh ues yys s vlrkr- R;keGq s xUq g;kua k vkGk@ifz rc/a k] xUq gkpa k rikl vkf.k dk;nk&lOq ;oLFkk jk[k.;kP;k dkekdfjrk miyC/k vl.kkÚ;k ikys hlkpa h l[a ;k Qkjp deh gkrs -s

14. iksyhlnyke/;s efgykgh vlrkr dk\gk-s i.k ,d.w k ikys hl&l[a ;Ps ;k dos G ikp VDds brdh l[a ;k efgyk ikys hlkpa h vkg-s n's kkrhy loZ jkT;kPa ;k ryq urs egkjk"Vkª r efgyk ikys hlkpa h l[a ;k lokfZ /kd vkg-s

15. efgyk iksyhl vf/kdkÚ;kaph dkes@drZO;s osxGh vlrkr dk\ukgh- dk;nk vkf.k fu;ekPa ;k pkdS Vhr c?krk ftFki;raZ dk;nk vkf.k fu;ekpa k lca /a k vkg]s frFks i#q "k ikys hl th dkes djrkr] rhp dkes efgyk ikys hlkua k djkoh ykxrkr- i.k ̂lo&Z efgyk depZ kjh ikys hl Bk.;ke/;s ek= dos G efgyk ikys hlkpa hp fu;Dq rh dys h tkr-s

Page 9: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

16. iksyhlnyke/;s dkgh fo'ks"k vkj{k.k fdaok jk[kho tkxk vkgsr dk\gks- izR;sd jkT;ke/;s vuqlwfpr tkrh] vuqlwfpr tekrh vkf.k brj ekxkloxhZ;kadfjrk fo'ks"k vkj{k.k vkgss- ;k izoxkZrwu fdrh yksdkaph Hkjrh djk;ph ;klaca/khps dsanz ljdkjps vkf.k jkT; ljdkjkaps Lor%ps fu;e vkgsr- rjhgh vYila[;kd fdaok efgyk ;kaP;k dfjrk fo'ks"k vkj{k.k ukgh- ,dw.k vk;ih,l vf/kdkÚ;kaiSdh dsoG 4% vf/kdkjh eqLyhe vkgsr vkf.k f'kik;kae/;s

1lk/kkj.k 6% f'kikbZ eqLyhe vkgsr-

17. iksyhlnykr nfyr] fL=;k] eqlyeku] f[zk'pu] vkfnoklh vkf.k brjkauk lkekowu ?;k;ph xjt dk vkgs\iksyhlnykr iq#"k vkf.k fL=;k R;kpizek.ks izR;sd /keZ] oxZ] tkrh&tekrh ;kaps ;ksX; izfrfuf/kRo vlk;yk gos- nqlÚ;k lekt&leqgkafo"k;hph let ok<k;yk] R;kaps orZu&O;ogkj] n`f"Vdksu] R;kaph laLd`fr ;kfo"k;hph let ok<k;yk R;kph enr gksrs- R;kpizek.ks R;kaP;kfo"k;hps iwoZxzg@nwjkxzg nwj djk;ykgh enr gksrs-

18. ,[kknh O;Drh iksyhl vf/kdkjh vkgs gs eh dls vksG[kw 'kdsu\iksyhl vf/kdkÚ;kapk laiw.kZ osxGk [kkdh fdaok fuG;k jaxkpk x.kos'k] Vksih] iV~Vk vkf.k [kka|koj ykoysyk cWt- gk cWt R;kaph Js.kh vkf.k lacaf/kr iksyhlny ;kfo"k;h ekfgrh nsrks- iksyhl vf/kdkÚ;kaP;k Nkrhoj ukokph iV~Vhgh ykoysyh vlrs-

19. iksyhlnykr dks.kdks.kR;k Js.;k vlrkr\lokZr [kkyP;k Js.khr iksyhl gokynkj vlrks- R;kP;k ojP;k Js.khr eq[; gokynkj ¼gsM & dkWULVscy & ,p-lh-½ lgk¸;d mifujh{kd ¼,-,l-vk;½] mifujh{kd ¼,l-vk;-½] fujh{kd ¼vk;-ih-½] lgk¸;d@miv/kh{kd iksyhl ¼,-,l-ih-@Mhok;-,l-ih-½] vfrjhDr v/kh{kd ¼vWfM'kuy ,l-ih½] iksyhl v/kh{kd ¼,lih½] ofj"B iksyhl v/kh{kd ¼,l-,l-ih-½] iksyhl mi&egkfujh{kd ¼Mh-vk;-th-½] iksyhl egkfujh{kd ¼vk;-th-ih½] iksyhl lgk¸;d egkfunsZ'kd ¼,-Mh-th½ vkf.k lokZr ojph Js.kh vFkok in Eg.kts iksyhl egkfunsZ'kd¼Mh-th-ih½-

20. chV dk¡LVscy Eg.kts dk;\chV iksyhl gokynkj Eg.kts rqEgkyk ekj.kkjk (Beat) vls ukgh- tsaOgk ,[kknh O;Drh fdaok leqg vVd d:u ?ks.;kl VkGkVkG djrs fdaok iG dk<.;kpk Á;Ru djrs rsaOgk iksyhlkauk cGkpk okij dj.;kph ijokuxh vlrs- chV dk¡LVscydMs Bjkfod ekxZ fdaok Bjowu fnysys fo'ks"k {ks= vlrs- ftFks xLrh ?kkywu loZ dkgh O;ofLFkr pkyw vkgs] dks.krhgh la'k;kLin ?kVuk ?kM.kkj ukgh ;kpk NMk yko.;kps dke R;kP;kdMs vlrs- dkgh osGsyk brj iksyhl vf/kdkjh R;kP;kcjkscj xLrhyk vlrkr- jk=h xLr ?kkyrkuk dkgh osGk iksyhl vkokt nsrkr fdaok dkBh vkiVrkr- R;keqGs yksdkauk dGrs dh iksyhl xLr ?kkyr vkgsr-

Mhok;vk;thih

Mhthih

vk;thih

,l,lih

1 lPPkj lferh vgoky 2006

Page 10: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

eh rjvtwu ygkueqyxk vkgs

ikfdZax

frfdV

eh pksjukgh

dk;|kps ykac g

kr

21. loZ iksyhl vf/kdkjh loZ izdkjph dkes djrkr dk\ukgh- iRz ;ds ikys hl vf/kdkÚ;kyk gokynkjkikluw rs Mh-th-ih i;raZ iRz ;ds kyk oxs oxs G;~ k tckcnkÚ;k fnyYs ;k vkgrs - ;k tckcnkÚ;kpa h ;knh iRz ;ds jkT;kP;k ikys hl eWU;vq Yle~ /;s ¼ekfgrh ifq Lrdrs ½ fnyys h vkgrs - ofj"B vf/kdkÚ;kyk n.s ;kr vkyys h dkes R;kpk dfu"B vf/kdkjh d: 'kdr ukgh- mnk- ikys hl v/kh{kdkyk n.s ;kr vkyys h dkes mifujh{kd d: 'kdr ukgh- ijra q dfu"B J.s khrhy depZ kÚ;kua k n.s ;kr vkyys h dkes ofj"B J.s khrhy vf/kdkjh d: 'kdrkr-

22. okgrwd iksyhl vf/kdkjh eyk okgrqdhlaca/khP;k xqUg;k[ksjht brj xqUº;kalkBh vVd d: 'kdrkr dk\gk-s okgrdw ikys hl depZ kjh gk ,d ikys hl depZ kjhPk vlrk-s T;kyk eyw r% okgrdw fu;=a .kkps dke fnyys s vlr-s rEq gkyk ,[kknk xUq gk djrkuk R;kus tj ikfgys rj rks brj dk.s kR;kgh ikys hl depZ kÚ;kiez k.ks fdoa k dk.s kR;kgh lkekU; ukxfjdkiez k.ks rEq gkyk vVd d: 'kdrk-s

23. lh-vk;-Mh- Eg.kts dk;\lh-vk;-Mh ̂fØfeuy buOgfs LVx's ku fMikVeZ Vas * Eg.kts xUq gk vUo"s k.k foHkkx] R;kyk dkgh oGs ys k fo'k"s k 'kk[kk fdoa k vUo"s k.k 'kk[kk EgVys tkr-s rh jkT;ikys hlkpa h xUq gs vUo"s k.k 'kk[kk vkg-s R;kua k ?kkVs kGk] Qlo.kdw ] VkGs h&;)q vkf.k vkra jjkT;h; lca /a kkrhy xUq gxs kjh ;ka lkj[;k xHa khj xUq g;kPa ;k riklkps dke fnys tkr-s

Page 11: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

24. lh-vk;-Mh- iksyhlkais{kk osxGs vkgs dk\ukgh- lh-vk;-Mh depZ kÚ;kpa h fuoM ikys hl vf/kdkÚ;kea /kuw p dys h tkr-s

25. iksyhlnykpk dk;ZHkkj dks.kkdMs vlrks\iRz ;ds jkT;kr ikys hlfoHkkxkP;k lokPZs pinh ,d ikys hl&iez [q k vlrk-s R;kua k ikys hl egkfun'Zs kd ¼Mh-th-ih½ vls Eg.krkr- ikys hl egkfun'Zs kd ljdkjyk mÙkjnk;h vlrk-s R;kua k vkiyk vgoky ljdkjyk |kok ykxrk-s jkT;kP;k fdoa k dnas kz P;k xg̀ foHkkxkpk xg̀e=a h R;kpk iez [q k vlrk-s

26 iksyhl izeq[kkyk ea«;kykp fjiksVZ dk djkos ykxrs\iRz ;ds ukxfjdkyk ljq f{kr okV.ks Lor%P;k vkf.k fi;z tukPa ;k ljq {kfs o"k;h] lia ÙkhP;k ljq f{krrfs o"k;h fpra k u okV.k]s ;kfo"k;hps vk'okld okrkoj.k fuek.Z k dj.;kph tckcnkjh ljdkjph vkg-s ljdkj gh tckcnkjh ikys hlkoa j lkis or-s Eg.kuw p ikys hlkua k rs R;kpa h tckcnkjh d'kkidz kjs ikj ikMr vkgrs ;kfo"k;hpk vgoky ljdkjyk |kok ykxrk-s gh ikys hl;=a .kk ikz ekf.kd] fu%i{k] vkf.k dk;{Z ke vkgs vkf.k euekuh dke u djrk dk;|kulq kj dke djrs vkgs ;kph Xokgh ukxfjdkua k n.s ks gh ljdkjph tckcnkjh vkg-s

27. iksyhl&O;oLFkslkBh fu/kh dks.k iqjors\ukxfjdkPa ;k djke/kuw p ikys hlO;oLFkk pkyfo.;klkBh ykx.kkÚ;k i'S kkpa h rjrnw dys h tkr-s jkT;ljdkj o dnas lz jdkjP;k ctVs e/kuw @fu/khe/kuw ikys hlkpa s ors u fnys tkr vlys rjh frFks ilS k ;rs ks rks 'kos Vh djnkR;kPa ;k djke/kuw p-

28. iksyhlkauk R;kaP;k dkeklkBhpk iSlk dksBwu izkIr gksrks\iRz ;ds jkT;kps ikys hllos ls kBh Bos yys s vls [kkl vna kti=d (Budget) vlr-s R;kruw ikys hlkua k fu/kh ijq oyk tkrk-s

29. vankti=dkyk eatqjh dks.k nsrs\ vkf.k lokZf/kd iSlk d'kkoj [kpZ dsyk tkrks\jkT; fo/kh eMa G vna kti=dkyk eta jq h nrs -s dnas 'z kkflr inz 's kkPa ;k vna kti=dkyk lla n eta jq h nrs -s i'z kkldh; foHkkxkps egkfun'Zs kd iFz ke vkjk[kMk r;kj djrkr- rks eta jq hdfjrk ikys hl egkfun'Zs kdkda Ms ikBoyk tkrk-s rFs kuw rks xg̀ foHkkxkdMs tkrk-s R;kyk vFk&Z e=a ky;kph eta jq h feGkyh dh rks jkT;kP;k vna kti=dkpk Hkkx Eg.kuw efa =eMa GkdMs eta jq hlkBh ikBoyk tkrks vkf.k ura j rks pplZs kBh fo/kheMa GkdMs ikBoyk tkrk-s fo/kheMa Gkr ppkZ >kY;koj ikys hlkla kBhP;k okf"kdZ vna kti=dkyk vfa re eta jq h feGr-s jkT;kP;k vna kti=dkrhy

Page 12: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

ikys hlO;oLFkls kBh n.s ;kr vkyYs ;k fu/khrhy lokrZ ekBs k fgLlk gk ors ukoj@ixkjkoj [kpZ gkrs k-s [kpkpZ s vU; ?kVd vkgrs & ifz 'k{k.k] rikl] eyw Hkrw jpuk vkf.k ?kj&s fuokl-

30. iksyhlkauk fnyk tk.kkjk iSlk ;ksX; izdkjs [kpZ dsyk tkrks; ;kfo"k;hph ekfgrh vkiY;kyk d'kh feGsy\iksy lkaps [kkrs vkf.k R;kauh dsysyk [kpZ ;kps okf"kZd ys[kkijh{k.k fu;a=d vkf.k hegkys[kk ijh{kd ¼dWx½ Onkjs dsys tkrs- gk fg'ksc lalnsyk vkf.k jkT; fo/kheaMGkyk lknj dsyk tkrks- ijh{k.k >kY;kuarj rs x`g foHkkx @iksyhlfoHkkxkP;k osclkbZVoj miyC/k vlrkr- fdaok lalnsP;k xzaFkky;kr miyC/k vlrkr- ekfgrh vf/kdkj dk;|kpk mi;ksx d:u rqEgh okf"kZd iksyhl [kpkZfo"k;hph ekfgrh feGow 'kdrk- djnkR;kaP;k Eg.kts vkiY;kp iS'kkrwu iksyhlO;oLFkk pkyoyh tkr vlY;kus rks iSlk ;ksX; izdkjs [kpZ gksrks; uk gs vki.k igk;yk gos-

31. iksyhl dks.kR;k dk;|kauh 'kkflr vlrkr\cgqla[; jkT;kae/;s 1861 P;k iksyhl&dk;|kus iksyhl 'kkflr vkgsr- dkgh jkT;kae/;s R;kapk Lor%pk iksyhl&dk;nk vkgs- i.k loZp dk;ns gs R;k tqU;k dk;|koj vk/kkfjr vkgsr-

eyk vla okVra rqEgh

ekÖ;klkBh dke djr vkgkr

Eg.kts rqEgkyk Eg.kk;pa; rqEgh ek>s ckWl vkgkr\

Page 13: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

uqdrhp dkgh jkT;kauh R;kaP;k dk;|ke/;s nq#Lrh dsysyh vkgs vkf.k uohu iksyhl&dk;ns r;kj dsysys vkgsr- R;kf'kok; QkStnkjh dk;ns tls dh QkStnkjh@naM izfØ;k lafgrk (Criminal Procedure Code) vkf.k Hkkrh; naM fo/kku (Indian Penal Code) }kjs iksy lkaps dk;Z 'kkflr dsys tkrs- ;k[ksjht hiksy lkauh QkStnkjh naM lafgrsps ikyu dj.ksgh vko';d vkgs- rikl djrkuk hiksy lkauh ;k dk;|kr lkafxrysY;k loZ i)rhaph vaeyctko.kh djk;yk goh-h

32. iksyhl vf/kfu;e/;s dk; lkafxrysys vkgs\iksyhl vf/kfu;ekr loZlk/kkj.ki.ks iksyhl dk; d: 'kdrkr vkf.k dk; d: 'kdr ukghr ;kfo"k;h lkafxrysys vkgs- iksyhlny d'kkizdkjs la?kfVr dsys tkbZy] iksyhlnyke/;s Js.kh d'kkizdkjs vlrhy] nykps i;Zos{k.k dks.k djrhy] fu;qDrh dks.k djrhy] xSjorZu dsY;kcíy iksy lkauk dks.kR;k f'k{ksyk vkf.k hf'kLrHkaxkRed dkjokbZyk rksaM |kos ykx.kkj ;k lkÚ;k xks"Vh iksyhl vf/kfu;ekr lkafxrysY;k vkgsr- loZlkekU; yksdkalkBhgh dkgh fu;e ;kr uewn dsys vkgsr-

33. iksyhl vf/kfu;eke/;s yksdkauh dsysYks xqUgs ;kapk lekos'k dk dsyk vkgs\;kr dkgh xqUgs ;kapk lekos'k gs lqfuf'pr dj.;klkBh dsysys vkgs dh R;keqGs izR;sdt.k jLrs vkf.k lkoZtfud tkxk LoPN] O;ofLFkr] lqjf{kr vkf.k vkjksX;nk;h Bsorhy- mnk- xqjkauk jLR;koj eksdGs lksM.ks] R;kaph dÙky dj.ks fdaok R;kaP;k'kh Øwji.ks okx.ks ;kcíy iksyhl R;k O;fDryk Rofjr vVd d: 'kdrkr- jLR;koj vMFkGs fuekZ.k dj.ks] jLrk ?kk.k dj.ks] ijokUkk f'kok; jLR;koj oLrw ekaMwu R;kaph foØh dj.ks ;kcíy rlsp v'kksHkuh; orZu dj.kkÚ;k] nk:P;k u'ksr vl.kkÚ;k fdaok naxk dj.kkjs ;kauk gh iksyhl rkrMhus vVd d: 'kdrkr fdaok fofgjhlkj[;k /kksdknk;d tkxk dqai.k ?kkywu lqjf{kr dj.;kdMs nqyZ{k d:u cstckcnkj orZu dj.kkÚ;kaukgh iksyhl Rofjr vVd d: 'kdrkr-

dk;|kps j{k.kdrsZ

Page 14: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

34. ̂dk;|kps jkT;* ;kpk vFkZ dk;\dk;|kps jkT; Eg.kts vki.k lokZuh mPp] uhp] Jhear fdaok xjhc] L=h fdaok iq#"k] ljdkjh uksdj vkf.k yksdlsod & mnk- iksyhl ;k lokZauh dk;|kps ikyu dj.ks ca/kudkjd fjrhus dj.ks-

vkiY;k n's kkrhy jkT;?kVus vra xrZ ;.s kkÚ;k dk;|kulq kjp vki.k lokuaZ h jkfgys ikfgt-s dk.s khgh dk;|ki{s kk J"s B ukgh- ;kpk vFkZ vlk dh ikfs ylkpa h iRz ;ds dr̀h gh dk;|kulq kjp Ogk;yk goh vkf.k tj ikys hl rls djr ulrhy rj rgs h dk;|kyk mÙkjnk;h vkgrs - ;kpk vFkZ vlkgh vkgs dh ts dk;ns cuoys tkrhy rs ;kXs ;] U;k; n.s kkjs vkf.k lokuaZ k fu%i{ki.ks U;k;fuokMk dj.kkjs vlkors -

35. iksyhl vf/kdkÚ;kus pwd dsyh rj R;kyk f'k{kk dsyh tkrs dk\gks- dk;nk eksMyk Eg.kwu brj dks.kkykgh t'kh f'k{kk gksbZy r'khp f'k{kk iksyhl vf/kdkÚ;kus dk;nk eksMY;kl R;kykgh dsyh tkrs- [kjsrj iksyhl gh v'kh O;fDr vkgs ftP;koj dk;|kP;k laj{k.kkph tckcnkjh lksioysyh vkgs] R;keqGs frus dk;nk eksMY;kl fryk vf/kd dMd f'k{kk Ogk;yk goh-

ekQ djk lkgsc] gh xks'kkyk

ukgh,

Page 15: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

36. iksyhl vf/kdkjh /kksdknk;d dke djrkr- R;kauk foek laj{k.k fnys tkrs dk\gks- iksyhl vf/kdkÚ;kauk foek laj{k.k fnysys vlrs- loZ iksyhl vf/kdkÚ;kauk xzqi ba';qjal & xV foE;karxZr iSls Hkjkos ykxrkr- gs iSls R;kaP;k ixkjkrwu ?ksrys tkrkr- dkekoj vlrkuk e`R;q >kY;kl lacaf/kr iksyhl vf/kdkÚ;kP;k dqVqafc;kauk lkuqxzg jDde fnyh tkrs- (ex-gratia lump sum) iksyhl vf/kdkjh /kksdknk;d okrkoj.kkr dke djr vlrkr- ;kr vusd t.k ekjys tkrkr fdaok t[keh gksrkr- vkiys drZO; ikj ikMr vlrkuk lkyh ljkljh 2008 800

ikyhl vf/kdkjh 'kghn >kys- xsys n'kd rj lokZr Hk;adj gksrs- R;k n'kdkr izR;sd o"khZ ljkljh iksyhl vf/kdkjh 'kghn >kys- 'kghn >kyssY;k iksyhl 1000

deZpkÚ;kae/;s lokZf/kd la[;k iksyhl gokynkjkaph gksrh-

37. iksyhl vf/kdkÚ;kyk R;kP;k ofj"B vf/kdkÚ;kauh] ftYgk vf/kdkjh fdaok ea=h ;kaP;klkj[;k l{ke O;fDrauh fnysY;k dks.kR;kgh vkKk] vkns'k ikGkossp ykxrkr dk\ukgh- dk;ns'khj vl.kkjs vkns'kp iksyhl vf/kdkÚ;kyk ikGkos ykxrkr- pqdhP;k dkekcíy R;kyk tckcnkj /kjys tkrs- tjh R;kus rs dke ofj"BkaP;k gqdeko:u dsysys vlys rjh- ^ofj"B vf/kdkÚ;kaP;k lkax.;ko:u vki.k gs pqdhps vkf.k csdk;ns'khj dke dsys* vls Eg.kwu rks d/khp Lor%yk funksZ"k Bjow 'kdr ukgh- ;keqGs R;kpk cpko gksÅ 'kdr ukgh-

iksfylkaps dke d/khp lair ukgh

Page 16: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

38. iksyhl vf/kdkjh usgehp dkekoj & ^M;wVhoj* vlrkr dk\gks- P;k iksyhl dk;|ke/;s gs Li"V dsysys vkgs dh] iksyhl vf/kdkÚ;kyk 1861usgehp M;qVhoj vlY;kps ekuys tkbZy- i.k ;kpk vFkZ vlk ukgh dh R;kyk d/khp foJkarh fnyh tk.kkj ukgh- ;kpk vFkZ vlk dh rks ftFks dqBs vlsy] x.kos'kkr ok x.kos'kkf'kok; dk;nk&lqO;oLFkk jk[k.;kps dke R;kyk djkosp ykxsy- R;kP;kleksj ,[kknk xqUgk ?kMr vlsy fdaok enrhlkBh R;kyk cksyo.;kr vkys rj ̂eh vkÙkk dkekoj ukgh* vls rks Eg.kw 'kdr ukgh-

39. eh ekÖ;k Lor%P;k lqj{kslkBh@laj{k.kklkBh ,[kk|k iksyhl vf/kdkÚ;kph lsok ?ksÅ 'kdrks dk\rqeP;k thforkyk tj [kjsp xaHkhj /kksdk vlsy rj rqEgh iksyhlkaph lsok ?ksÅ 'kdrk- dkgh osGk jkT; O;fDrP;k lqj{ksph O;oLFkk djrs( vkf.k dkgh osGk rqEgkyk R;k lqj{kk O;oLFkspk [kpZ djkok ykxrks- iksyhl vf/kfu;ekuqlkj tj rqEgkyk Bjkohd HkkxklkBh vfrfjDr iksyhl rSukr djkos vls okVr vlsy vf.k ;kyk tj lacaf/kr vf/kdkÚ;kaph ekU;rk vlsy rj Bjkohd dkGklkBhP;k ;k vfrfjDr iksyhl&O;oLFkslkBh vl.kkjk [kpZ rqEgkyk n;kok ykxrks- mnk- eksB~;k yXulekjaHkklkBh fdaok [kktxh dk;ZØeklkBh iksyhl rqeP;k Hkkxkr] rqeP;k [kpkZus vfrfjDr iksyhl rSukr djk;yk lgerh n'kZow 'kdrkr- i.k tj rks Hkkx xqUgsxkjh izo.k {ks=kr vlsy fdaok ekspkZ fdaok lkoZtfud dk;ZØe gks.kkj vlsy rj v'kkosGh vfrfjDr iksyhl rSukr dj.;kph tckcnkjh iksyhlkaphp vlrs vkf.k R;klkBh iSls Hkj.;kpk iz'up mnHkor ukgh-

drZO;kP;k ,d ikÅy

iq<s

Page 17: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

40. lkoZtfud ifjogukrwu eksQr izokl dj.;kph fdaok O;kikÚ;kadMwu eksQr lkeku ?ks.;kph ijokuxh iksyhlkauk vlrs dk\dkgh fBdk.kh iksyhlkauk dsoG dkekoj vlrkuk lkoZtfud ifjogue/kwu izokl dj.;klkBhps ikl fnys tkrkr- i.k vU;Fkk dks.kR;kgh iksyhl vf/kdkÚ;kyk eksQr izokl dj.;kph ijokuxh ukgh- rhp xks"V oLrq@lkeku eksQr ?ks.;kckcr- dsoG iksyhl vf/kdkjh vkgs Eg.kwu R;kyk nqdkukrwu oLrq eksQr ?ksrk ;s.kkj ukgh- brj loZ ukxfjdkaizek.ksp R;kykgh iSls nsÅu oLrw [kjsnh djkO;k ykxrkr-

41. iksyhl vf/kdkÚ;kaP;k loZ vkns'kkaps ikyu eh djk;ykp gos dk\gks- tj xqUg;k'kh lacaf/kr dk;ns'khj vkns'k vlsy rj rks ikGk;ykp gok- [kjs rj iksyhl vf/kdkÚ;kyk R;kP;k drZO;ikyuke/;s enr dj.ks gs izR;sd O;Drhps drZO; vkgs- fo'ks"kr% iksyhl vf/kdkjh ekjkekjh jks[k.;kpk iz;Ru djr vlsy fdaok xqUº;kyk jks[k.;kpk fdaok R;kP;k dksBMhe/kwu iGwu tk.kkÚ;k ,[kk|kyk jks[k.;kpk iz;Ru djr vlsy rj R;kyk enr dj.ks gs izR;sdkps drZO; vkgs- tj xqUº;k'kh lacaf/kr dkgh ekfgrh rqeP;kik'kh vlsy rj rh ekfgrh iksfylkauk dGo.ks gs rqeps drZO; vkgs- dks.kR;kgh ?kksf"kr xqUgsxkjkyk vkljk u ns.ks gsgh rqeps drZO; vkgs- ,[kk|k xqUº;klaca/kh rqEgkyk dkgh ekfgrh vlsy fdaok rqEgh dkgh ikfgys vlsy rj U;k;ky;kr R;kfo"k;hph lk{k ns.ks gsgh rqeps drZO; vkgs-

[kwi etk;srs;

Page 18: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

42. tj iksyhl vf/kdkjh eyk R;kP;kcjkscj ,[kk|k fBdk.kh ;s.;kl lkaxr vlsy rj eyk R;kP;kcjkscj tkosp ykxsy dk\ukgh- i.k tj rks R;kP;k dkekpk Hkkx Eg.kwu ,[kknh dkjokbZ djk;yk tkr vlsy vkf.k R;klkBhpk lk{khnkj Eg.kwu rqEgkyk lkscr ;s.;kl lkaxr vlsy] mnk- ,[kk|k O;Drhyk vVd dj.ks] ekyeÙksoj tIrh vk.k.ks fdaok xqUº;kP;k fBdk.kpk rikl vlsy rj rqEgh vko'; tk;yk gos vkf.k lgdk;Z djk;yk gos- ikjaifjdfjR;k ;kyk iap vls EgVys tkrs & v'kh O;Drh th U;k;ky;kr Lora=i.ks lk{k nsrs@v'kh O;Drh th U;k;ky;kr R;kus R;kosGh dk; ikfgys gs Lora=i.ks lkaxrs-

43. tj ,[kknk iksyhl vf/kdkjh eyk iksyhl Bk.;kr cksyor vlsy rj eh tk;ykp ikfgts dk\ukgh- iksyhlkauk lgdk;Z dj.ks gh pkaxyh xks"V vkgs- i.k tksoj iksyhl vf/kdkjh vkiY;kyk vkSipkfjdfjR;k vVd djr ukgh rksoj iksyhl Bk.;kr tk.;kph vko';drk ukgh- tj ,[kk|k xqUº;kfo"k;h R;kyk rqEgkyk iz'u fopkjk;ps vlrhy fdaok dkgh pkSd'kh djk;ph vlsy rj R;kus rqEgkyk fyf[kr Lo:ikr leUl@uksfVl ikBo.ks vko';d vkgs- leUl fnY;kf'kok; rks rqEgkyk iksyhl Bk.;kr ;s.;kph tcjnLrh d: 'kdr ukgh- ;kP;k'kh lacaf/kr ,[kknh L=h fdaok 15 o"kkZP;k vkrhy ewy vlsy rj iksyhlkauh R;kaP;k ?kjh tkÅup R;kaph pkSd'kh djk;yk goh-

QqdVpk izokl ukgh

vkrk ek>h ikGh vkgs

[kja rj frdhVa

ehp dkir vlrks

Page 19: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

44. iksyhl vf/kdkÚ;kauh fopkjysY;k loZ iz'ukaph mÙkjs eh |k;ykp gohr dk\gk-s Li"Vi.ks vkf.k ikz ekf.kd mÙkj n.s ks vkf.k rEq gkyk ekfgrh vlyYs ;k loZ xk"s Vh ikfs ylkua k lkxa .ks gs ugs ehp pkxa ys vkg]s i.k tj rEq gkyk dkgh ekfgrh ulys rj ikys hl vf/kdkjh lk{k n.s ;kph lDrh req P;koj d: 'kdr ukghr- fdoa k req P;k rkMas h tcjnLrhus dkgh okD;s ?kkyw 'kdr ukghr- ikys hl&pkdS 'khP;k oGs h ugs ehp dk.s kh rjh req P;k lkcs r vlys ;kph dkGth ?krs yys h pkxa yh-

45. eh ladVkr vlsu rsOgk eyk enr dj.ks gs iksyhl vf/kdkÚ;kps drZO; vkgs dk\gk-s lkyh xg̀e=a ky;kus ikys hlkla kBh vkpkj& 1955

lfa grps h ,d ekxnZ f'kdZ k r;kj dys ys h gkrs h- loZ jkT;kPa ;k@ dnas 'z kkflr inz 's kkPa ;k vkf.k dnas hz ; ikys hl l?a kVukPa ;k iez [q kkua k rh ikBo.;kr vkyh- R;ke/;s ikys hlkua h O;fDrP;k vkfFkdZ ifjfLFkrhpk vkf.k lkekftd fLFkrhpk fopkj u djrk fryk loiZ dz kjps lkgk¸; n.s ;kph vi{s kk O;Dr dys ys h gkrs h- ;k vkpkjlfa grus lq kj dk.s kR;kgh Hkhrhf'kok;] fu%i{kikrhi.ks lokuaZ k lja {k.k n.s ks gs R;kpa s lolZ k/kkj.k drOZ ; vkg-s ;ke/;s ykds kpa s fgr MkGs ;~ klekjs Bos .k]s ykds kfa o"k;h lân;rk vkf.k lgkuHq kfw r vl.ks vkf.k O;fDrxr los k vkf.k e=S hpk gkr i<q s dj.ks ;kpk leko's k vkg-s

46. dkSVqafcd leL;k lksMo.;klkBh eh iksyhlkaph enr ?ksÅ 'kdrks dk\leL;k dk.s kR;k Lo:ikph vkgs ;koj rs voyca uw vkg-s rh xUq gxs kjh Lo:ikph vlys mnk- dVq caq krhy fgla k] eyq kyk fdoa k L=hyk gk.s kkjh tcjnLr ekjgk.k] ifjfprkda Muw >kyys k cky yfaS xd vR;kpkj] fdoa k ?kjkr vuf/kdr̀fjR;k ?klq .ks ;klkj[;k ?kVukea /;s ikys hlkua h rEq gkyk enr djk;ykp goh- gk req pk ̂[kktxh* ekeyk vkgs vls Eg.kuw ikys hl vkiyh tckcnkjh >Vdw 'kdr ukghr-

i.k letk ?kjP;kpa k fojk/s k vkg]s rjhgh yXu djk;ps vkgs Eg.kuw lKku eyq s iGuw xys h vlrhy rj v'kk lKku eyq kpa k ikBykx d:u R;kua k tcjnLrhus idMuw ?kjh vk.k.ks gs dkgh ikys hlkpa s dke ukgh- gk i.w kiZ .ks dkVS faq cd ekeyk vkg-s

47. tj iksyhl vf/kdkÚ;kauh enr dsyh ukgh fadaok vklikl iksyhl vf/kdkjh ulsy rj yksd pksjkyk fdaok xSjorZu dj.kkÚ;kyk idMw 'kdrkr dk vkf.k R;kyk frFksp f'k{kk nsÅ 'kdrkr dk\gks vkf.k ukghgh- T;kyk ^ukxfjd&vVd* Eg.krkr R;ke/;s rEq gh pkjs kyk idMw 'kdrk vkf.k toGP;k ikys hl Bk.;kr R;kyk ?kÅs u tkÅ 'kdrk- rEq gh dos G brdps d: 'kdrk- i.k rEq gh R;kyk ekjgk.k d: 'kdr ukgh fdoa k ekjgk.k dj.kkÚ;kPa ;k xnhrZ lgHkkxh gkÅs 'kdr ukgh- ukxfjdkua k dos G Lor%ps lja {k.k dj.;klkBh th dr̀h vko';d vlys rh dj.;kpk vf/kdkj vkg-s ;kyk

iksyhleq[;ky;

Page 20: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

^Loj{k.kkpk vf/kdkj* Eg.krkr- i.k R;kpkgh okij ;kXs ;idz kjps Ogk;yk gok- R;kps :ikra j ,drQhZ ekjgk.khe/;s fdoa k vR;fa rd viekukLin okx.kdq he/;s gkrs k dkek u;-s vkf.k ,[kknk ikys hl vf/kdkjh tj vls djk;yk ijokuxh nrs vlys fdoa k R;kr iRz ;{k lgHkkxh vlys rj R;kP;k fo#) f'kLrHkxa kRed dkjokbZ gkÅs 'kdrs fdoa k QktS nkjh xUq g;kps dye ykoys tkÅ 'kdr-s

48. iksyhl vf/kdkjh eyk enr djr ulsy rj eh dk; d: 'kdrks\dks.kR;kgh iksyhl vf/kdkÚ;kyk tk.kwucqtwu drZO;kpk Hkax dsY;kcíy fdaok nqyZ{k dsY;kcíy dSnsph f'k{kk gksÅ 'kdrs- iksyhl vf/kdkjh enr djr ulsy vkf.k rqEgkyk gkuh iksgpyh vlsy rj rqEgh R;kP;kfo"k;h R;kP;k ofj"B vf/kdkÚ;kdMs rØkj d: 'kdrk- v'kk ?kVusr drZO;kr dlwj dsY;kcíy R;kyk nks"kh Bjoys tkÅ 'kdrs-

49. iksyhl R;kaP;k bPNsizek.ks dkghgh d: 'kdrkr dk\

ukgha- vftckr ukgh- ts dk;ns'khj vkgs rso<sp rs d: 'kdrkr- [kjs rj iksyhl vusd fu;ekauk cka/kysys vlrkr- ;ke/;s R;kaP;k Lor%P;k foHkkxkps fu;e] QkStnkjh lafgrsrhy izfØ;k fu;ekoyh] loksZPp U;k;ky;kps vkns'k vkf.k ekuo vf/kdkj vk;ksxkP;k ekxZnf'kZdk ;kapk lekos'k vkgs-

50. i.k letk iksyhl vf/kdkjh R;kps ikyu djr ulrhy rj\rj ?kVusP;k xkaHkh;kZuqlkj rqEgh R;kaP;k ofj"BkadMs fdaok eWftLVªsVdMs R;kaph rØkj d: 'kdrk- fyf[kr Lo:ikr rØkj dj.ks vkf.k fnysY;k rØkjhph iksp ?ks.ks dsOgkgh pkaxys-

51. eh d'kk izdkjph rØkj d: 'kdrks\iksyhl vf/kdkÚ;kus dsysY;k dks.kR;kgh xSjdkekfo"k;h rqEgh rØkj d: 'kdrk- dkj.k rks ,d yksdlsod vkgs vkf.k loZdkG rks R;kP;k drZO;k'kh cka/kysyk vkgs- rks R;kP;k drZO;kdMs nqyZ{k d: 'kdr ukgh fdaok foyac d: 'kdr ukgh-

52. iksyhl vf/kdkjh míke vlsy vkf.k ek>k vieku djr vlsy rj\iqUgk] gk ekeyk drZO;Hkaxkpk vkf.k f'kLrHkaxkpk vlsy rj rqEgh R;kph rØkj R;kP;k ofj"BkadMs d: 'kdrk- i.k ekeyk tj R;kis{kk xaHkhj vlsy rj] xqUºsxkjh Lo:ikpk vlsy rj rqEgh R;kph rØkj iksyhl Bk.;kr uksanow 'kdrk fdaok FksV LFkkfud U;k; naMkf/kdkjh ¼eWftLVªsV½ dMs tkÅu rØkj uksanow 'kdrk-

iksyhl

rØkj

Page 21: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

53. tjh eh LFkkfud iksyhl Bk.;kr rØkj nk[ky dsyh rjh vkiY;kp vf/kdkÚ;kfo#) dkgh dk;Zokgh djk;yk rs udkj nsÅ 'kdrkr dk\gks- vls usgehp ?kMrs- i.k ckc bFksp lair ukgh- iksyhlkaps míke okx.ks fdaok drZO;kdMs nqyZ{k dj.ks fdaok iksyhlh lÙkspk nq:i;ksx dj.ks ;kcíyph rØkj iksyhl izeq[kkdMs d: 'kdrk fdaok gk ekeyk QkStnkjh xqUº;kP;k Lo:ikpk vlsy rj rqEgh toGP;k eWftLVªsVdMs rØkj nk[ky d: 'kdrk-

54. ijarq laCkaf/kr Ádj.k ¼rØkj½ U;k;ky;kr ?ksÅu tk.ks [kwi dBh.k vkf.k osG[kkÅ vkgs dk\ikys lkPa ;k fo#) rØkj uknas o.;kP;k ifz Ø;ys k ljG] lkis s vkf.k tyn hcuo.;klkBh dkgh jkT;kua h ikys hl rØkj ikz f/kdj.k LFkkiu dys ys s vkg-s ikys hlkfa o#) ykds kPa ;k rØkjhpa h n[ky ?k.s ;kps dke gk fo'k"s k foHkkx djrk-s ;k f'kok; T;k O;fDryk ikys hlkfa o#) rØkj djk;ph vkgs rh O;Drh vkiyh rØkj jkT; vkf.k jk"Vªh; Lrjkoj LFkkiu dj.;kr vkyYs ;k brj vk;kxs kda Mgs h d: 'kdr-s ;ke/;s jk"Vªh; ekuo vf/kdkj vk;kxs vkf.k jkT; ekuo vf/kdkj vk;kxs ] vulq fw pr tkrh vkf.k vulq fw pr tekrh vk;kxs ] jk"Vªh; efgyk vk;kxs ] vkf.k jkT; efgyk vk;kxs vkf.k cky vk;kxs ;kpa k leko's k vkg-s Hk"z Vkpkjklca fa /kr dnas hz ; rikl foHkkx] jk"Vªh; n{krk vk;kxs ] ykds vk;Dq r vkf.k jkT; n{krk foHkkx vkgrs - gs vk;kxs rEq kP;k rØkjhe/;s y{k ?kkyrhy] pkdS 'kh djrhy vkf.k R;kPa ;k 'kDrhulq kj ikys lkfa o:) ,Q-vk;-vkj- nk[ky dj.;kph lpw ukgh d: 'kdrhy hfdoa k ihfMr O;Drhyk HkjikbZ n.s ;kpk vkn's k n[s khy ikys lkua k nrs hy-h

55. ,[kk|k xqUº;kfo"k;h eyk tj iksyhlkauk lkaxk;ps vlsy rj eh dk; djk;yk gos\tj rks xUq gk pkjs h] ?kjQkMs h] NMs NkM] gYyk] cky yfaS xd NG] cykRdkj] vigj.k] ekuoh O;kikj] nxa k ;klkj[kk xHa khj xUq gk vlys rj vki.k FkVs LFkkfud ikys hl Bk.;kP;k iez [q kkdMs ,Qvk;vkj nk[ky d: 'kdrk- R;kua h rks fyf[kr Lo:ikr nk[ky d:u ?k.s ks vkf.k R;kph ,dirz vkiY;kyk n.s ks c/a kudkjd vkg-s

56. ,Q-vk;-vkj- Eg.kts dk;\FIR ;k lfa {kIr 'kCnkpk vFkZ QLV buQ~ kWe'Zs ku fjikVs &Z ¼ikz Fkfed ekfgrh vgoky½ vlk vkg-s ihfMr O;Drh] lk{khnkj] fdoa k ;k n[kyik= xUq º;kfo"k;h ekfgrh vlyys h dk.s krhgh brj O;Drh ,Qvk;vkj nk[ky d: 'kdr-s ,Q-vk;-vkj-e/;s rEq gh ts lkfa xryys s vlr]s R;kvk/kkjs ikys hl pkdS 'khyk l#q okr djrkr- R;klca /a khps lR;@rF; xkGs k djrkr- R;keGq s xUq º;kpa h dls mHkh jkfgyh rj R;k vk/kkjs dkjokbZ gkÅs 'kdr-s

57. ,Q-vk;-vkj- nk[ky dj.;klkBh LFkkfud iksyhl Bk.;kr tk.ksp vko';d vlrs dh dks.kR;kgh iksyhl Bk.;kr eh ,Qvk;vkj nk[ky d: 'kdrks\rEq gh dk.s kR;kgh ikys hl Bk.;kr ,Q-vk;-vkj- nk[ky d: 'kdrk- ijra q xUq gk T;k

vgks HkkÅ] dqBs pkyyk vkgkr rqEgh\

;ksX; tkxk rj bFks vkgs

uos

dksjs

Page 22: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

Hkkxkr ?kMyys k vkgs rs fBdk.k T;k ikys hl Bk.;kvra xrZ ;rs s R;k ikys hl Bk.;kr ,Qvk;vkj nk[ky dj.ks dOs gkgh pkxa y-s dkj.k rs Rofjr dkjokbZ d: 'kdrkr- tOs gk rEq gh brj dk.s kR;kgh ikys hl Bk.;kr ,Qvk;vkj nk[ky djrk rOs gk rks Lohdkj.ks vkf.k lca fa /kr ikys hl Bk.;kdMs rks ikBo.ks R;k ikys hl Bk.;kyk c/a kudkjd vlr-s xUq gk R;kPa ;k dk;{Z k=s kr ?kMyys k ukgh ;k lcch[kkyh rs req pk ,Qvk;vkj nk[ky d:u ?k.s ;kl udkj nÅs 'kdr ukghr-

58. iksyhl ek>h rØkj nk[ky d:u ?;k;yk udkj nsÅ 'kdrkr dk\

gks vkf.k ukgh- Hkkjrkr xUq gs nkus idz kjps ekuys tkrkr- n[kyik= vkf.k vn[kyik=- n[kyik= xUq gs Eg.kts [kuw ] cykRdkj] nxa yh] njkMs s ;klkj[ks xUq g-s ;k xUq º;kpa h uknas ikys hl FkVs iRz ;{k ?kÅs 'kdrkr- ,Qvk;vkj nk[ky d: 'kdrkr vkf.k pkdS 'khyk l#q okr d: 'kdrkr- rj vn[kyik= xUq gs Eg.kts Qlo.kdw ] ?kkVs kGk] nkus fookg] vQjkrQj] vUukrhy Hkls G] otuekikr Qlo.kdw ] lkotZ fud v'kkra rk fuek.Z k dj.ks b- ;kpk vFkZ efW tLVVsª us rØkjhph uknas dys h vkf.k ikys lkua k hpkdS 'khps vkn's k fnys dh ura jp rikl l:q dys k tkrk-s xUq º;kPa ;k nkus idz kjkryk Qjd gk vkgs dh T;k xUq º;kua k rkrMhus ifz rfØ;k n.s ks vko';d vlrs rs xUq gs FkVs ikys lkda Ms nk[ky dys s tkrkr vkf.k brj idz kjps xUq gs efW tLVVsª dMs nk[ky dys s htkrkr- Eg.kuw p ikys lkua h req ph rØkj nk[ky d:u ?krs yh ukgh rjh dehr deh hR;kua h rh ,ds uw ?krs yh ikfgts vkf.k vkiY;k jkts P;k oghr@nuS fa nuhr R;kph uknas djk;yk goh] R;kph ,d irz lghfu'kh rEq gkyk fu%'kYq d |k;yk goh vkf.k rEq gkyk req ph rØkj ?kÅs u efW tLVVsª dMs ikBok;yk go-s

59. letk ek>h rØkj ^n[kyik=* xqUg;kfo"k;h vkgs vkf.k iksyhl Bk.;kpk vf/kdkjh frph uksan d:u ?;k;yk udkj nsr vlrhy rj eh dk; djk;yk gos\rEq gh ofj"B vf/kdkjh@ftYgk ikys hl iez [q k fdoa k toGP;k U;kf;d efW tLVVsª dMs rh rØkj ?kÅs u tkÅ 'kdrk- vkf.k rh nk[ky d:u ?k.s ;kpk vkn's k rs nrs hy- req P;k rØkjhph n[ky fuf'pri.ks ?krs yh tkoh vkf.k R;koj dkjokbZ Ogkoh ;klkBh rEq gh rØkj LogLrs |k fdoa k ikLs Vkus ikBok;ph vlys rj jftLVj ,Mhus ikBok- ufoljrk R;kph ikps ikorh ?;k- Eg.kts vki.k dys Ys ;k rØkjhpk ijq kok vkiY;kdMs jkfgy- rh tiuw Bos k- vkf.k rs lca fa /kr vf/kdkÚ;kdMs rØkj ikgs kps yh gs nk[koys ] gs >ky req P;k rØkjhcÌy- ijra q rØkj nk[ky dj.;ke/;s rEq gkyk dk.s kdk.s kR;k vMp.khua k rkMas |kos ykxys ;klca /a khph rØkjgh rEq gh djk;yk goh R;keGq s rks vf/kdkjh iUq gk vls okx.kkj ukgh-

60. ,Q-vk;-vkj- ¼izkFkfed ekfgrh vgoky½ e/;s dks.kR;k xks"Vh ;k;ykp gO;kr\,Qvk;vkj gh rØkj uknas Eg.kts rEq gkyk ekfgrh vlyys h oLrfq LFkrh fdoa k ikys hlkua k ekfgr vlyys h ijfLFkrhtU; xUq gfs o"k;d ekfgrh ;kph lkxa M ,Q-vk;-vkj- e/;s uenw dys ys h vlr-s rEq gkyk oLrfq LFkrhph iRz ;{k ekfgrh vlys rj dOs gkgh pkxa y-s i.k rEq gh iRz ;{k req P;k MkGs ;kua h xUq gk ?kMyys k ikfgyk vl.;kph vko';drk ukgh- ts dkgh vly r]s rEq gh dos G cjkcs jp ekfgrh |k;yk goh- dOs gkgh p<ouw &ok<ouw vfr'k;kDs rh d:u ekfgrh nÅs udk- fdoa k dYiuus s lkxa w udk fdoa k fu"d"kZ dk<w udk- ?kVups s LFkku] rkjh[k fdoa k oGs lkxa k- R;ke/;s lkehy vlyYs ;k iRz ;ds O;Drhph Hkfw edk dkGthiow dZ lkxa k- rs dBq s gkrs ]s rs dk; djr gkrs ]s iRz ;ds O;fDrus dk; dk; dys s gs Øekus lkxa k- d'kk idz kjph n[q kkir >kyh vkf.k ekyeÙkps h dk; gkuh >kyh rgs h lkxa k- dk.s kR;k idz kjP;k gR;kjkpa k@vL=kpa k okij

,Q-vk;-vkj-

Page 23: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

dys k xys k ;kpk mYy[s k djk;yk fol: udk- loZ lR; vkf.k ifjfLFkrh 'kD; frrD;k yodj uknas dj.ks ugs ehp mÙke- tj rØkj uknas dj.;kl dkgh foyca >kyk rj ;k foyca kps dkj.k uknas ok;ps fol: udk-

61. eh lkafxrysY;k loZ xks"Vh iksyhlkauh t'kkP;k r'kk fyfgY;kr ;kph dk; [kk=h\y{kkr Bos k dh ,Q-vk;-vkj- gk rEq gkyk ekfgrh vlyYs ;k xk"s Vhfo"k;h rEq gh uknas oyys h lk{k vlr-s rh ,[kk|k ?kVufs o"k;hph ikys hlkpa h lk{k ulr-s ikys hlkpa s dke dos G rEq gh lkxa r vlyys h ekfgrh t'khP;k r'kh R;kr dkghgh Hkj u ?kkyrk fdoa k R;kruw dkghgh deh u djrk r'khP;k r'kh@rra krs ra fyguw ?k.s ks gs vkg-s ;kph [kk=h d:u ?k.s ;klkBh dk;|kulq kj ikys hl vf/kdÚ;kua h fyfgyys k ,Qvk;vkj rEq gkyk okpuw nk[kok;yk gok- vkf.k fyfgyYs ;k etdjq k'kh rEq gh lger vlky rjp R;koj rEq gh Lok{kjh djk;yk goh- ikys hlkua h ,Qvk;vkjph lR;irz rEq gkyk fu%'kYq d |k;yk goh- ,Q-vk;-vkj- jftLVje/;@s uknas oghr ,Q-vk;-vkj-ph uknas gkrs s vkf.k R;kph irz ofj"B vf/kdkÚ;kda Ms vkf.k efW tLVVsª dMs ikBoyh tkr-s

62. fL=;kaps ,Q-vk;-vkj- ¼izkFkfed ekfgrh vgoky½ uksano.;klkBh dkgh i)rh vkgsr dk\fo”k’s k gk-s fL=;kfa o#/nP;k dkgh fof”k’V xUq ákla na HZ kkr v”kk fo”k’s k i)rh vkgrs - ikys hl LV”s kue/;s tk.ks vkf.k ,Qvk;vkj uknas o.ks gs dk.s kR;kgh fL=lkBh lkis s ulrs gs y{kkr ?kÅs u vkrk dk;n;~ kulq kj cykRdkj] lkefw gd cykRdkj] yfaS xd NG] fou;Hkxa ] ikBykx] fdoa k vfW lM gYYkk ;kph rØkj ?kÅs u vkyh rj frph rØkj efgyk ikys hl vf/kdkjh@depZ kjh ;kua hp nk[ky d:u ?;k;yk goh- ihfMr fL= tj ekufld fdoa k 'kkjhfjdn"̀V;~ k l{ke ulys rj rØkj uknas o.;kdfjrk fryk ikys hl LV”s kuyk tk;phgh xjt ukgh- R;k,os th ikys hlkua hp frP;k ?kjh vFkOkk fryk ;kXs ; okVys v'kk fBdk.kh tkÅu frph rØkj uknas ouw ?;k;ph vkg-s fL=P;k xjtus lq kj ikys hlkua h fo'k"s k f'k{kdkpa h fdoa k leiq n's kdkph O;oLFkk dj.kgs h vko';d vkg-s v'kk fL=P;k tckckps fp«kkda u dj.kgs h vko';d vkg-s

63. v'kk izdkjpk ,Qvk;vkj nk[ky d:u ?;k;yk iksyhl vf/kdkÚ;kauh udkj fnyk rj dk; gksrs\dBq Y;kgh idz kjP;k yfaS xd xUq g;kph rØkj ?kÅs u ;.s kkÚ;k efgyps k ,Qvk;vkj uknas o.;kl ikys hl vf/kdkÚ;kus udkj fnY;kps fl) >kY;kl R;kyk lgk efgus rs nkus o"kZ dnS vkf.k nMa v'kh f'k{kk lkfa xryys h vkg-s

64. ySafxd vR;kpkjkP;k cGh vlysY;k ckydkackcr dk;\ ;k ?kVukae/;s iksyhlkauh dkgh fo'ks"k i)rhpk voyac dj.ks vko';d vkgs dk\gk-s uDdhp- yfaS xd vijk/kk ikluw ckydkua k lj{k.k vf/kfu;e (POSCO) 2012 vra xrZ ckydkpa s yfaS xd “kk’s k.k vkf.k vR;kpkj ;k lca fa /kr xUq gs ;kpa h uknas gkrs -s ihfMr ckydkua k fo“oklkr ?kÅs u R;kpa s Hk;eDq r okrkoj.kkr rØkj uknas dj.k]s lca fa /kr xUq gs rikl vkf.k pkdS 'kh (POSCO) 2012 vra xrZ gkrs -s ckyd yfaS xd vR;kpkj lca fa /kr xUq gk ;kph onh@Z ekfgrh feGrkp lca fa /kr ckyd xUq gs lkBh fu;Dq r vl.kkjs ikys hl depZ kjh fdoa k LFkkfud ikys hl Bk.ks depZ kjh ;kua h ihfMr ckydkpa h rØkj uknas R;kP;k@frP;k ?kjh fdoa k ihfMr ckydkaP;k lks;hP;k fBdk.kh ?k s.;kph

,Q-vk;-vkj-

Page 24: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

rjrnw dk;n;kr dys h vkg-s ihfMr ckydkps fuons u uknas orkuk ikys hl depZ kjh@vf/kdkjh x.ko's kkr ulkors - ckydkyk ikys hl Bk.;kr jk«kh Bos q u;-s ckydkph rØkj R;kP;k Hkk‘krs uknas dys h ikfgt-s tj ykxY;kl vuoq kndkph enr ?;koh- tj vls okVys dh ckydkyk ljq {kk fdoa k dkGth ?k.s ;kph xjt vkg-s rj R;k ckydkyk ljq {kk fuokjk fdoa k #X.kky;kr ikys hlkua h nk[ky djko-s #X.kky;kr rikl.khl xYs ;kl lkcs r R;k ckydkPks ikyd fdoa k ckydkPks dk.s kh fo”oklq vlkors - ihfMr ckydkyk #X.kky;kr u.s ;kl vkys rj ihfMr ckyd tj eyq xh vlys rj gh o|S dh; pkp.kh efgyk

MkDVjups djk;yk goh- gs lxG djr vLkrkuk ikys hlkua k th dkj.ks vkgrs rh fyguq Bos kohr-

65. ,Qvk;vkj nk[ky dsY;kuarj iq<s R;kps dk; gksrs\,Qvk;vkjeGq s ikys hlkPa ;k riklkyk l#q okr gkrs -s R;kpk ,d Hkkx ikys hl ihfMrk'a kh vkf.k lk{khnkjk'a kh ckys w 'kdrkr] R;kpa s tckc uknas ow 'kdrkr] eR̀;lw e;hps tckc uknas ow 'kdrkr] xUq gkP;k fBdk.kkpk rikl djrkr] ijq kos U;k;o|S d foHkkxkdMs ¼QkjW fas ld½ ikBoys tkrkr] vko';drk vlY;kl er̀ngs 'kofoPNns uklkBh ikBoys tkrkr] vuds t.kkua k i'z Uk fopkjys tkrkr vkf.k ;krhy iRz ;ds dke] iRz ;ds xk"s V i<q P;k riklkP;k fn'kus s egÙokph Bjr-s rikl i.w kZ >kY;koj lca fa /kr iHz kkjh vf/kdkÚ;kus R;kps lia .w kZ jds kMW Z cuo.ks vko';d vlr-s ;kyk pyu fdoa k vkjkis i= vls Eg.krkr-

66. pyu fdaok vkjksii= Eg.kts dk;\rikl i.w kZ >kY;koj iHz kkjh vf/kdkjh loZ ijfLFkrhtU; ijq kos y{kkr ?krs ks vkf.k xUq gxs kjkus xUq gk dys ys k vkgs gs fl/n dj.;klkBh vkjkis i«kkr R;kph uknas djrk-s xUq gs lca fa /kr loZ ijq kos xkGs k djrk vkys ukghr rj vkjkis hyk U;k;ky;kr gtj dj.ks mi;kxs h Bj.kkj ukgh- ljdkjh odhy vkf.k U;k;ky; Lor=a i.ks vkjkis i=kph rikl.kh djrhy vkf.k xUq gk ?kMYkk fdoa k ukgh gs LOkr«a ki.ks igkrhy-

67. ek>h xqUgs lacaf/kr rØkj can d: 'kdrkr dk vkf.k R;klanHkkZr iq<hy dk;Zokgh dj.ks Fkkacw 'kdrs dk\gk-s ikys hlkua h Lor%pk rikl i.w kZ dYs ;kura j R;kPa ;k y{kkr vkys dh xUq gk ?kMyys k vkgs gs fl) dj.kkjs ijq ko@s rF;s miyC/k ukghr fdoa k vkjkis kP;k leFkuZ kFkZ ijq ls s ijq kos ukghr fdoa k xUq gk ?kMyys k vkgs gs ekU; djrs i.k rks dk.s kh dys k ;kcÌy ekfgrh feGkyh ulys rj U;k;ky;kyk dkj.ks fnY;kura j rs gh dls cna d: 'kdrkr- i.k R;kua h rEq gkykgh R;kPa ;k fu.k;Z kph ekfgrh |k;ykp goh- rOs gk rEq gkyk U;k;ky;klekjs dls cna dj.;kyk fojk/s k dj.;kph l/a kh vlr-s

68. ekÖ;k dsl lanHkkZrhy izxrhfo"k;h eyk fu;feri.ks ekfgrh fnyh tkbZy dk\req P;k dls P;k ixz rhfo"k;h ikys hl vf/kdkÚ;kus rEq gkyk fu;feri.ks ekfgrh n.s ;kfo‘k;h dk;|ke/;s dkghgh lkfa xryys s ukgh- ijra q rØkjnkjkyk R;kfo"k;h ekfgrh nrs jgk.ks gh ,d pkxa yh iFz kk vkg-s i.k R;kpk riklkoj dkgh rMtkMs @okbVZ ifj.kke gk.s kkj ukgh gs igk;yk go-s

vkjksii=

Page 25: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

69. ikys hl ekÖ;k dls lna HkkrZ rikl djr ulrhy fdoa k vR;ra lFa ki.ks rikl djr vlrhy fdoa k riklkrhy vR;ra egÙoi.w kZ vk/kkj vlyYs ;k ?kVdkph pkdS 'kh djk;yk udkj nrs vlrhy rj v'kkoGs h dk; djk;yk go\sdk;|krhy ,d egÙokps rŸo gs vkgs dh ikys hlriklke/;s dk.s khgh gLr{kis @ <oGk<oG d: 'kdr ukgh- ikys hl tj rikl i<q s pkyw Bos k;yk udkj nrs vlrhy fdoa k vR;ra lFa ki.ks rikldk;Z pkyw vlys fdoa k riklkrhy egÙokP;k nOq ;kda Ms tk.khoiow dZ nyq {Z k djr vlrhy rj rEq gh R;kP;k ofj"B vf/kdkÚ;kdMs fdoa k toGP;k efW tLVVsª dMs R;kP;kfo"k;h rØkj d: 'kdrk- rks ikys hl vf/kdkÚ;kyk pkdS 'kh@rikl dj.;kps vkn's k nÅs 'kdrks fdoa k rks riklklca /a khph dkxni=s ekxow 'kdrk-s bFkgs h req P;klkBh egÙokph xk"s V Eg.kts rEq gh iRz ;ds dke fyf[kr Lo:ikr dys ys s vl.ks vkf.k lca fa /kr dkxni=kpa h ikps ikorh req P;k toG vl.ks gs gk;s -

70. eyk okVsy rsOgk eh iksyhl vf/kdkÚ;kyk cksyow 'kdrks dk\gks vkf.k ukghgh- ikys lkoa j ugs ehp dkekps tkLr vk>s s vlr-s R;kpa h l[a ;kgh deh hvkg-s R;keGq s ukxfjd R;kua k NkVs ;~ k&NkVs ;~ k rØkjhla kBh fdoa k viÚq ;k ekfgrhP;k vk/kkjs lrr ckys ow 'kdr ukghr- i.k rEq gh tj lda Vkr vlky fdoa k ,[kknk xUq gk

oa'kijaijkxr laiÙkh

[kVyk yodjp lq: gksbZy

dkgh 'ksoVph bPNk

rqÖ;klkBh ekÖ;k ckGk

,Q-vk;-vkj-

dsl

Qkby

Page 26: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

?kMyys k vlys fdoa k xUq gk ?kMr vlys ] fdoa k nXa ;kph 'kD;rk vlys ] dkgh ykds HkkMa r vlrhy vkf.k rFs khy lOq ;oLFkk fc?kM.kkj vlys ] fdoa k ikys hlkua k rEq gkyk dkgh xHa khj ekfgrh |k;ph vlys rj vki.k ikys hlkua k ckys ow 'kdrk- i.k ikys hlkPa ;k dkek'kh lca fa /kr ulyYs ;k xk"s Vhla kBh rEq gh ikys hlkua k ckys ow 'kdr ukgh- dkgh oGs k ykds xea r Eg.kuw ] dkghgh ?kMyys s ulrkuk ikys hlkua k Qkus djrkr- v'kk p"s Vls kBh R;kua k f'k{kkgh gkÅs 'kdr-s

71. iksyhl vf/kdkjh u fopkjrk ekÖ;k ?kjkr ?kqlw 'kdrkr dk\ ?kjkph rikl.kh d: 'kdrkr dk\ vkf.k ?kjkrhy lkeku mpywu ?ksÅu tkÅ 'kdrkr dk\dkgh vR;ar e;kZfnr] Bjkohd ifjfLFkrhrp R;kauk vls djrk ;srs- iksyhl pkSd'khlkBh rqeP;k ?kjh vkys rj dsoG rqeP;k cksyko.;ko:up rs ?kjkr izos'k d: 'kdrkr- i.k rqEgh dkghrjh la'k;kLin yior vkgkr fdaok xqUgsxkjkyk yiork; fdaok rqeP;k ?kjh pksjhpk eky vkgs fdaok csdk;ns'khj gR;kjs ?kjkr yioysyh vkgsr ;koj fo'okl Bso.;k;ksX; vk/kkjHkwr ekfgrh iksy lkadMs vlsy hrjp eWftLVªsVdMwu 'kks/k okWjaV ?ksÅu iksyhl rqeP;k ?kjkr izos'k d: 'kdrkr- i.k tj la'kf;r] xqUgsxkj fdaok oLrw foukfoyac rkC;kr ?;k;P;k vlrhy vkf.k tIrh vk.kyh ukgh rj R;k oLrw gjowu tk.;kph] xqUgsxkj iGwu tk.;kph 'kD;rk vlsy rj iksyhl fouk okWjaV rqeP;k ?kjkr izos'k d: 'kdrkr-

izfØ;sP;k 'kks/kkr

izfØ;k dqBs xsyh\

Page 27: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

72. ;kpk vFkZ iksyhl ekÖ;k ?kjkr izos'k d: 'kdrkr vkf.k dks.krsgh lkeku mpywu ?ksÅu tkÅ 'kdrkr\ukgh- tOs gk [kjk[s kjph fudM vlrs rOs gkp ikys hl foukokjW Va req P;k ?kjkr ioz 's k d: 'kdrkr- mnk- l'a kf;r iGuw tk.;kph [kjk[s kjp 'kD;rk vlys fdoa k ijq kok u"V gk.s ;kph 'kD;rk vlys - okjW Va lg fdoa k okjW Va f'kok; dk.s kkP;kgh ?kjkr ioz 's k dj.;klkBhph ,d i.w kZ ifz Ø;k vlr-s ikys hlkta oG fdeku nkus Lor=a LFkkfud lk{khnkj vl.ks vko';d vkg-s 'kk/s [email protected] ?kjkP;k ekydkPa ;k mifLFkrhrp Ogk;yk goh- ekydkyk ?kjkikluw njw tk;yk lkxa rk ;.s kkj ukgh- ikys lkua h rs hdk.s kR;k oLrw ?krs kgrs R;kph ;knh cuo.ks vko';d vlr-s ;knh cjkcs j dys h vkgs uk gs rikluw R;koj lk{khnkj] ikys hl vkf.k ekyd ;kua h lgh dj.ks vko';d vkg-s R;kph ,d irz ekydkyk |k;yk goh- ?kjkr iMnk@?kxaq V ?krs yys h efgyk vlys rj riklxVke/;s efgyk ikys hl vf/kdkjh vl.ks vko';d vkgs vkf.k R;kua h i.w kZ lH;rk ikGuw p 'kk/s k ?;k;yk gok-

73. 'kks/k okWjaV Eg.kts dk;\ykds kpa h ?kjs vkf.k dk;kyZ ;s gh [kktxh fBdk.ks vkgrs vkf.k [kjk[s kjp ;kXs ; dkj.k vlY;k[kjs ht dk.s kR;kgh vf/kdkÚ;kyk ioz 's kklkBh vkf.k rikl dj.;klkBh gh fBdk.ks [kyq h ukghr- R;keGq s dk;|kph v'kh vi{s kk vkgs dh dk.s khgh vf/kdkjh tks ;k [kktxh fBdk.kh ioz 's k d: bfPNrks R;kus ;kps Li"Vhdj.k |k;yk gos dh rks ykds kPa ;k ;k vf/kdkjkps mYy?a ku dk d: bfPNrk-s Eg.kuw p ikys lkua k iFz ke efW tLVVsª i<q s tkos ykxrs vkf.k hdkj.kkpa s Li"Vhdj.k |kos ykxrs dh R;k ifjljkr lkeku] dkxni= fdoa k ykds yiuw clyys s vkgrs ts xUq g;kpk NMk yko.;kP;k dkeh R;kua k mi;kxs h iM.kkj vkgrs ] enrdkjd Bj.kkj vkgrs - efW tLVVsª yk gh dkj.ks iVyh vkf.k ikys hl dkgh v/a kkjkr rhj ekjr ukgh vkgrs ;kph R;kua k [kk=h iVyh rj rs R;kua k ijokuxh nrs kr- gk vf/kdkj [kiw p e;kfZ nr vlrks vkf.k R;ke/;s R;k fBdk.kh ioz 's k djk;ph ijokuxh T;kyk n.s ;kr vkyys h vkgs R;k vf/kdkÚ;kps uko vkf.k gÌq k fyfgyys k vlrks vkf.k R;koj U;k;ky;kph lgh vkf.k f'kDdk vlrk-s

74. eh jLR;ko:u pkyysyks vlsu rj dks.khgh iksyhl vf/kdkjh eyk Fkkacowu dkghgh fopk: 'kdrkr dk\ukgh- vkiY;k nuS fa nu dk;n's khj vl.kkÚ;k dkekr xraq yYs ;k lolZ kekU; ek.klkPa ;k dkekr ikys lkua h gLr{kis d: u;s v'kh vi{s kk vlr-s ijra q R;kua k vls fnlys dh h,[kknh O;fDr] ,[kk|k fBdk.kh fo'k"s kr% v/a kkj iMY;koj jxas kGrs vkgs rj ikys hl R;kyk gVdw 'kdrkr] uko fopk: 'kdrkr vkf.k rks dk; djrk;s gs fopk: 'kdrkr vkf.k R;kua k dkgh l'a k;kLin okVys rj rs vVdgh d: 'kdrkr- ikys hl R;kpa k gk vf/kdkj@R;kpa h gh rkdn ugs ehp l'a kf;r O;fDrua k vkf.k ljkbrZ xUq gxs kjkua k opd clo.;klkBh okijrkr- ;k vf/kdkjkP;k xjS @[kiw tkLr okijklca /a kh ikys hl l/q kkj lfeR;kua h ugs eh ppkZ dys ys h vkgs vkf.k R;kpk fu"k/s kgh dys ys k vkg-s

75. iksyhl eyk fejo.kqdhr Hkkx ?ks.;kiklwu fdaok jLR;kojhy cSBdhr Hkkx ?ks.;kiklwu jks[kw 'kdrkr dk\'kkra rki.w kZ fejo.kdq hr Hkkx ?k.s ;kikluw dk.s khgh rEq gkyk jk[s kw 'kdr ukgh- ijra q fejo.kdq hlkBh LFkkfud ikys hlkpa h iow iZ jokuxh ?krs yys h vl.ks vko';d vkg-s tj R;kua k okVys dh fejo.kdq hr dkgh xk/as kG gk.s ;kph 'kD;rk vkgs fdoa k fgla d oG.k

okWjaV

Page 28: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

ykxk;ph 'kD;rk vkgs rj ikys hl ljG v'kk fejo.kdq hyk ijokuxh ukdkjrkr- letk ijokuxh fnY;kura j fejo.kdq hr xk/as kG >kyk] 'kkra rk Hkxa >kyk rj ikys hl rh jk[s krkr] ykds kua k frFkuw tk.;kl lkxa rkr vkf.k letk tj ykds kua h ,ds ys ukgh rj R;kPa ;koj dkjokbZ djrkr- ,dk cktyw k lo=Z 'kkra rk&lOq ;oLFkk jk[k.ks gh ikys hlkpa h tckcnkjh vkg-s nlq Ú;k cktyw k 'kkra rki.w kZ ekxkuZ h tulHkk] cBS dk ?k.s ;kpk ykds kpa k eyw Hkrw gDd R;kua k vea ykr vk.krk ;kok ;klkBh lgdk;Z dj.ks gs n[s khy ikys hlkpa s drOZ ; vkg-s

76. jLR;koj lHkk fdaok fejo.kwd can ikM.;kdfjrk iksyhl cGkpk okij d: 'kdrkr dk\gk]s i.k ikys hl ts dkgh djrhy rs jkLr@letnkjhps vlk;yk go-s rs dkgh ykds kua k f'k{kk dj.;klkBh frFks ulrkr- lkotZ fud ljq f{krrk jk[kyh tkoh vkf.k dk;nk vkf.k lOq ;oLFkk ;kpa k Hkxa gkÅs u;]s ;klkBh ikys hl frFks vlrkr- Eg.kuw p fu;e vlk vkgs dh xnhyZ k fu;fa =r dj.;kpk 'kos Vpk mik; Eg.kuw p dos G ikfs ylkua h cGkpk okij djk;yk gok- cGkpk okij djkok ykxykp rj rks dehr deh dys k tkok] ifjfLFkrhP;k iez k.kkr vlkok vkf.k yodjkr yodj rks Fkkca ok;yk gok- okLrfod igkrk] dk;dZ kjh nMa kf/kdkjh fdoa k ikys hlLV's kuPkk e[q ; vf/kdkjh] fdoa k ikys hl LV's kuP;k e[q ; vf/kdkÚ;kP;k vuiq fLFkrhr mifujh{kdkP;k inki{s kk [kkyP;k inkoj ulyys k dk.s krkgh vf/kdkjh ;k ifjfLFkrhr cGkpk okij dj.;kpk vkn's k nÅs 'kdrk-s

Page 29: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

77. iksyhl okVsy rsOgk xksGhckj d: 'kdrkr dk\ukgh- vR;ra neq hGZ v'kk ilz xa h tOs gk fu;=a .kkph brj lkjh lk/kus i.w kiZ .ks oki:u >kyys h vlrkr rOs gkp v'kk idz kjP;k ikz .k?kkrd cGkpk okij dj.ks vifs {kr vlr-s iUq gk bFkgs h dos G nMa kf/kdkjh fdoa k e[q ; vf/kdkjhp v'kk dr̀hyk ekU;rk nÅs 'kdrk-s

78. tj xnhZ fgald cuyh vkf.k R;kauh nxMQsd djk;yk lq#okr dsyh fdaok ekyeÙkspk fo/oal djk;yk lq#okr dsyh rj iksyhl dk; d: 'kdrkr\thforkps vkf.k lkotZ fud@[kktxh ekyeRrps s j{k.k dj.ks gs ikys lkpa s drOZ ;p hvkg-s i.k dkj;oZ kgh d'kk idz kjs djk;ph ;kph ,d ifz Ø;k vkgs & iFz ke xnhyZ k ikxa o.;klca /a kh okjoa kj & vuds nk lpw uk n.s k]s R;klkBh xnhyZ k oGs n.s k]s R;kura j vfa re rkdhn nÅs u vJ/w kjq kP;k uGdkMa hpk fdoa k lkES ; ykBhekjkpk okij dys k tkrk-s ykBhpk gYyk MkDs ;koj fdoa k [kk|a koj djrk dkek u;]s rks dejPs ;k [kkyP;k Hkkxkrp dys k tkok- tj ikys hl xkGs h pkyo.kkj vlrhy rj R;kua h xkGs hckj dys k tk.kkj vlY;kph vR;ra Li"V lpw uk |k;yk goh- cGkpk dehr deh okij gk fu;e bFkgs h vkg-s xkGs hps y{; dejPs ;k [kkyP;k Hkkxkr vlk;yk go-s xkGs hps y{; xnhrZ Y;k lokfZ /kd mxz Hkkxkoj vlk;yk go-s xkGs hpk mÌ's k dk.s kkyk Bkj ekj.ks gk uluw xnhyZ k ikxa o.ks gk vlk;yk gok- xnhZ ikxa r vkgs gs y{kkr ;rs kp xkGs h pkyo.ks Fkkca ok;yk go-s t[kehua k rkrMhus #X.kky;kr U;k;yk gos vkf.k iRz ;ds vf/kdkÚ;kus ;k lia .w kZ dk;oZ kghr vkiyh Hkfw edk dk; jkfgyh ;kfo"k;hpk vgoky r;kj d:u |k;yk gok- lca fa /kr vgoky lXa kfz gr Bos yk tkbyZ -

xksGh >kMklkgsc] dk;nk

lkaxrks dehr deh cGkpk okij

Page 30: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

79. iksyhl eyk vVd d:u xqIr fBdk.kh BsÅ 'kdrkr dk\ fdaok ekÖ;k vVdsph ckreh brjkaiklwu xqIr Bsow 'kdrkr dk\ukgh- iksyhl vusdnk vls djrkr- i.k rs dk;|kP;k fo:) vkgs- T;k {k.kh iksyhl rqEgkyk R;kaP;k rkC;kr ?ksrkr R;k {k.kkiklwu rqeP;k 'kkjhfjd LokLF;kph vkf.k rqeP;k vf/kdkjkaP;k j{k.kkph tckcnkjh iksfylkaoj vlrs-

rqEgkyk dkgh btk iksgkspyh fdaok rqeP;k vf/kdkjkpk eku jk[kyk xsyk ukgh vkf.k dks.kR;kgh izdkjs R;kps mYya?ku >kys rj R;klkBh iksyhl tckcnkj vlrkr- gk egÙokpk dk;ns'khj eqÌk y{kkr Bsok;yk gok-

iq<ph xks"V v'kh vkgs dh iksyhl Bk.;kr ;s.kkÚ;k lokZaph uksan iksyhl Bk.;kP;k loZlk/kkj.k jkstfu'khr dj.ks gs iksyhlkps drZO; vkgs- R;k uksanhrwu vkiY;kyk gs letw 'kdrs dh pkSd'khlkBh rqEgkyk iksyhl Bk.;kr fdrh oktrk vk.kya xsya vkf.k vVd dsOgk dj.;kr vkyh gs rikl vf/kdkjh@deZpkjh ;kaP;k jkstfu'khr gs uksan dsys tkbZy iksyhl fu;a=.k d{kkus ns[khy ekxhy 12 rklkr dks.k&dks.kR;k O;Drhl vVd dj.;kr vkyh R;kph v|k;kor ;knh iznf'kZr djko;kl goh-

'ksoVh] rqeP;k rikl.khP;k njE;ku rqEgh odhykph lsok ?ksÅ 'kdrk- ;kpkp vFkZ rqeP;k dLVMhph tkxk fdeku rqeP;k fe=kauk fdaok ukrsokbZdkauk ekfgrh vlk;yk goh vkf.k frFksi;Zar R;kauk iksprk ;k;yk goa-

80. iksyhl vf/kdkjh eyk iksyhl pkSdhr Bsowu ?ksÅ 'kdrkr dk\ dh eyk ikfgts rsOgk eh frFkwu tkÅ 'kdrks\la;qfDrd@laf/k/n dkj.kklkBh vkSipkfjdfjR;k rqEgkyk vVd dsysys ulsy rj rqEgkyk rqeP;k bPNsfo#) iksyhl pkSdhr Bsork ;sr ukgh- iksyhlkauh pkSd'khlkBhpk leUl rqEgkyk ikBoysyk vlsy rj R;kauk lgdk;Z dj.ks vkf.k pkSd'kheË;s R;kauk enr dj.ks gs rqeps drZO; vkgs- ijarq gh pkSd'kh Rofjr] l{kei.ks iw.kZ Ogk;yk goh-

vfuf'pr dkGklkBh iksyhl rqEgkyk iksyhl pkSdhr clowu BsÅ 'kdr ukghr- rqeP;k bPNsizek.ks rqEgh frFkwu fu?kwu tkÅ 'kdrk-

81. letk iksyhl vf/kdkÚ;kauh eyk tkÅ fnys ukgh rj eh dk; d: 'kdrks\rqEgkyk tj vkSipkfjdfjR;k vVd dsysyh ulsy rj rqeP;k bPNsfo#) rqEgkyk ,d {k.k ns[khy pkSdhr] rkC;kr Bso.ks gk xaHkhj xqUgk vkgs- ;kyk csdk;ns'khj vVd Eg.krkr- rqEgh fdaok rqeps dqVqafc;] fe=

Page 31: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

lacaf/kr iksyhl vf/kdkÚ;kfo#) R;kP;k ofj"BkdMs fdaok eWftLVªsVdMsgh rØkj d: 'kdrkr-

lokZr egÙokps Eg.kts rqEgh Rofjr rqeP;k odhy] fe= fdaok dqVqafc;ka}kjs mPp fdaok loksZPp U;k;ky;kr ns[khy tkÅ 'kdrk vkf.k rqeP;k Rofjr lqVdslkBh ^gsfc;l dkWjil* ;kfpdk nk[ky d: 'kdrk-

82. gsfc;l dkWjil Eg.kts dk;\gk vR;ar tquk mik; vkgs- T;ke/;s lÙkk/kh'k lkeF;Z'kkyh fdaok vkfFkZdn`’V;k cy”kkyh O;Drh iklwu laj{k.k dsys tkrs- rlsp ts Lor%ps laj{k.k Lor% djk;yk vl{ke vlrkr R;kaP;klkBh gk mik; vkgs-

;kpk 'kCn'k% vFkZ ^O;Drhyk lknj djk-^ pqdhP;k dSnsfo#)pk gk lokZr O;ogk;Z mik; vkgs- U;k;ky;a & mPp fdaok loksZPp U;k;ky; ;kph rkrMhus n[ky ?ksrs vkf.k R;kpk rMkgh ykors-

,[kk|k O;DrhP;k csiÙkk gks.;klaca/khpk vtZ U;k;ky;kyk feG.ks ;kpkp vFkZ gk gksrks dh ihfMr O;Drhyk lokZr 'ksoVps iksyhl dSnsr c?k.;kr vkys gksrs- U;k;ky; R;k O;Drhyk Rofjr U;k;ky;kleksj gtj dj.;kpk vkns'k nsrs vkf.k dSn leFkZuh; ulsy rj R;kyk lksMwu nsrs-

dnS cds k;n's khj vlys rj U;k;ky; ihfMr O;Drhyk udq lku HkjikbgZ h nrs -s

83. O;Drhyk csdk;ns'khj vVd dsysyh vkgs vkf.k fryk dqBs Bsoys vkgs ;kfo"k;h eyk dkgh ekfgrh ulsy] rj fryk 'kks/k.;kpk brj dkgh ekxZ vkgs dk\gks- vki.k iksyhl Bk.;kr ekfgrhP;k vf/kdkjk[kkyh vtZ d:u lacaf/kr O;fDrP;k BkofBdk.;kph ekfgrh fopk: 'kdrk- gh ekfgrh O;fDrP;k thouk'kh vkf.k Lokra«;k'kh lacaf/kr vlY;kus iksfylkauh 48 rklkaP;k vkr gh ekfgrh ns.ks ca/kudkjd vkgs-

84. ;ksX; dkj.kkaf'kok; iksyhl vf/kdkjh eyk vVd d: 'kdrkr dk\ukgh- ;ksX; dkj.ks vkf.k pkaxyk vk/kkj vlsy rjp iksyhl vVd d: 'kdrkr- tls dh xSjdke djrkuk ,[kk|k O;Drhyk jaxsgkr idMys xsys- i.k vVdslkBh ^;ksX; dkj.k* vlk;ykp gos- dsoG ,[kk|kus ,[kk|kps uko ,Qvk;vkje/;s ?kkrys gs dkgh vVdspa dkj.k gksÅ 'kdr ukgh- rqEgkyk vVd dj.;klkBh vf/kd HkDde iqjkO;kph vko';drk vlrs-

tk] O;Drhyk lknj dj

Page 32: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

nqljs Eg.kts] ,[kk|k O;Drhoj xqUgk dsY;kpk la'k; vlsy vkf.k R;k xqUg;kph f'k{kk tj 7 o"kkZai;Zar vlsy rj R;kl vVd d: 'kdr ukghr- i.k tj vls iksyhlkauk [kk«kh okVyh dh la”kf;r O;Drh vk.k[kh xqUgs djsy fdaok iqjkO;kae/;s QsjQkj djsy rj R;kyk iksyhl vVd d: 'kdrkr-

iksyhl vf/kdkjh@deZpkjh ;kauh R;k xqUgsxkj O;Drhl vVd dj.;kpk fdaok u dj.;kpk vlk dks.krkgh fu.kZ; ?ksryk rjh R;k fu.kZ;kekxhy dkj.ks l{ke iksyhl vf/kdkjh@deZpkjh ;kauh fyf[kr Lo:ikr uksan dsyh ikfgts-

85. eh xqUgk dsysyk vkgs vlk iksfylkauk la'k; vlsy rj rs ekÖ;k dqVqafc;kauk ns[khy vVd d: 'kdrkr dk\ukgh- d/khp ukgh- laca/k vkgs Eg.kwu dks.kh nks"kh vlw 'kdr ukgh- izR;sd O;Drh nks"kh fdaok funksZ"kh@fujijk/k vl.;kpk fu.kZ; gk R;k O;Drhus Lor%gwu dsysys vijk/k@d`rh ;kuqlkj ?ksryk xsyk ikfgts- gk fu.kZ; rks la'kf;r O;fDrpk fudVorhZ vkgs fdaok lacaf/kr vkgs ;koj vk/kkfjr ?ksrk dkek u;s- dks.kR;kgh O;Drhps Lokra«; dks.krsgh fo'ks"k dk;ns'khj dkj.k vlY;kf'kok; fgjkowu ?ksrk ;sr ukgh-

iksyhl dqVqafc;kauk fdaok fe=kauk /kedh nsÅ 'kdr ukghr fdaok lkSnîkps lk/ku Eg.kwu R;kauk rkC;kr] dksBMhr Bsow 'kdr ukghr- v'kk izdkjkyk csdk;ns'khj dSn fdaok vigj.k ;klkj[kk xaHkhj xqUgk ekuys tkrs-

iksyhl th dsl lksMo.;kP;k iz;Rukr vkgsr rh fdrhgh dBh.k vlyh rjh iksyhl dks.kR;kgh csdk;ns'khj i)rhpk okij d:u la'kf;rkyk vkReleiZ.k djk;yk fdaok xqUgk dcwy djk;yk Hkkx ikMw 'kdr ukghr- T;kaP;kfo#) R;kauh xqUgk dsysyk vkgs gs eku.;klkBhpk ;ksX; vk/kkj vkgs] dsoG v'kkp O;Drhauk

vVd dsyh tkrs-

86. efgykaP;k vVdslanHkkZr vkf.k R;kaP;k dLVMhlanHkkZr dkgh fo'ks"k fu;e vkgsr dk\gks- dks.kR;kgh efgysyk vfrfo'ks"k dkj.k vlY;k[ksjht lw;kZLrkuarj vkf.k lw;ksZn;kiwohZ vVd djrk ;sr ukgh- R;klkBhgh eWftLVªsVph fyf[kr] fo'ks"k ijokuxh ?ks.ks vko';d vkgs- vVdslkBh ;ksX; dkj.ks vkgsr gs eWftLVªsVyk iVys rjp rks ys[kh vuqerh nsbZy-

vVdsP;k osGh ekfgyk iksyhl vf/kdkjh mifLFkr vl.ks vko';d vkgs- vVd dsysY;k efgysyk iksyhl Bk.;kr Lora= [kksyhr Bso.ks vko';d vkgs- dks.kR;kgh izdkjph rikl.kh fdaok 'kkjhfjd rikl.kh efgyk iksyhl vf/kdkÚ;k}kjs fdaok MkWDVj}kjsp Ogk;yk goh-

efgyklaca/khP;k loZ izfØ;kaph dkGthiwoZd vaeyctko.kh dj.ks vkf.k R;kps O;ofLFkr jsdkWMZ Bso.ks&uksan Bso.ks] gs iksyhl

vf/kdkÚ;kP;kp fgrkps vkgs- d;k|kuqlkj iksyhl dLVMhr vl.kkÚ;k L=hus cykRdkj >kY;kph rØkj dsY;kl cykRdkj >kysyk ukgh gs fl) djk;ph tckcnkjh iksyhl vf/kdkÚ;kph vkgs- tksoj rks gs fl) djr ukgh rksoj gh rØkj [kjh ekuyh tkbZy-

Page 33: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

87. eqykalkBh dkgh [kkl@fo'ks"k izfØ;k vkgs dk\lk/kkj.k dk;|karxZr 7 o"kkZaP;k vkrhy eqys xqUº;ke/;s vkjksih gksÅ 'kdr ukghr- R;keqGs vFkkZrp R;kauk iksyhl dksBMhr Bsoys tkr ukgh- rj 18 o"kkZi;ZarP;k eqykaph pkSd'kh] vVd] dLVMh] lqVdk] tkehu b- izfØ;k cky U;k; ¼eqykaph ns[kHkky vkf.k laj{k.k½ dk;nk 2002 uqlkj gksrs-

izR;sd iksyhl Bk.;kr fo'ks"k izf'kf{kr vf/kdkjh vlysys cky iksyhl ;qfuV vl.ks vko';d vkgs- T;kauk d/khgh ykWd&vi e/;s Bsoys tkrk dkek u;s v'kk eqykaP;k ns[kHkky vkf.k dY;k.k ;kph tckcnkjh R;kaP;koj vlrs- ;kf'kok; tkehu fnY;koj vkf.k [kk=h fnY;koj eqykyk rkcMrksc vkbZ&ofMykaP;k rkC;kr lksioys ikfgts-

tj ikyd miyC/k ulrhy vkf.k ewy okbZV yksdkaP;k laxrhr lkiM.;kpk /kksdk vlsy rj eqykyk cky U;k;ky;kr lknj djsi;Zar LFkkfud fujh{k.kx`gkr ikBo.ks vko';d vkgs- eqykalanHkkZr dk;|kps eq[; rŸo gs loZ izfØ;kae/;s ckyLusgh n`f"Vdksu vl.ks vkf.k ßckYkdkPks loksZÙke fgr gs R;kaps iquoZluÞ utjsleksj Bsowu dk;|kps fo:) tkr vlysY;k ckYkdkuk enr dj.ks gs dk;|kps mfÌ"V vkgs-

88. iksyhlkauh eyk vVd dsyh rj R;kauk gok frrdk osG rs eyk vVdsr BsÅ 'kdrkr dk\vftckr ukgh- iksyhl Bk.;kr iksyhl rqEgkyk tkLrhr tkLr 24 rklp Bsow 'kdrkr- gk fdeku osG vkgs- iksyhlkauh R;kaP;k dLVMhr vl.kkÚ;k dq.kkykgh R;kaP;k vVdsP;k leFkZukFkZ ykx.kkÚ;k loZ vko';d dkxni=kalg eWftLVªsVleksj 24 rklkaP;k vkr lknj dj.ks vko';d vkgs-

89. yksdkauk 'kqØokjh la/;kdkGh vVd dsyh tkrs vkf.k lkseokji;Zar dksBMhr Bsoys tkrs- vla dla\v'kk izdkjph csdk;ns'khj izFkk pkyw Bso.;klkBh vkBoM~;kP;k 'ksoVh dks.kh eWftLVªsV miyC/k ulrkr gs dkj.k iksyhl iq<s djrkr- i.k izR;{kkr ,d eWftLVªsV vkBoM~;kps lkrgh fnol 24 rkl dkekoj miyC/k vlrks- dksBMhr vl.kkÚ;k O;Drhph 24 rklkaph eqnr tj U;k;ky;kP;k fu;fer rklkaP;k uarj lair vlsy rj R;kyk eWftLVªsVP;k ?kjh lknj dsys tkÅ 'kdrs- eWftLVªsV la'kf;rkyk igk.;kl udkj nsÅ 'kdr ukgh-

Page 34: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

90. eyk dksBs Bso.;kr vkysys vkgs gs ,[kk|kyk dls letsy\;k O;oLFksr rqEgh gjowu tkÅ u;s ;klkBhps vusd lqj{kk mik; dk;|ke/;s vkgsr- T;k{k.kh iksyhl rqEgkyk vVd djrhy R;k{k.kh R;kauh vusd xks"Vh djk;ykp gO;kr- R;kauh T;kyk ̂eseks vkWQ vWjsLV* Eg.kts ^vVdsps i=* r;kj d:u LFkkfud eWftLVªsVdMs ikBok;ykp gos- rqEgkyk rkRdkG

odhy feGsy ¼oS;fDrd fdaok eksQr dk;nk lgk¸;rk O;oLFksdMwu½ gs iksyhlkauh igk;yk gos- R;kauh rqeP;k dqVqackrhy lnL;kyk fadaok fe=kyk dGok;yk gos- iksyhlkauh vkiY;k cGkpk xSjokij dj.;kph 'kD;rk dehr deh dj.;klkBh ;k lkÚ;k xks"Vh dk;|kr fnysY;k vkgsr- iksyhlkauh gs fu;e ikGys ukghr rj R;kauh U;k;ky;kyk mÙkj ns.ks vko';d vlrs- ;k[ksjht ftYgk iksyhl&fu;a=.k d{kkP;k ckgsjP;k lwpuk&Qydkoj iksyhlkauh vVd dsysY;k loZ O;Drhaph ukos vkf.k R;kaps iÙks vkf.k vVd dj.kkÚ;k iksyhl vf/kdkÚ;kaph ukos vkf.k gqÌs fygk;yk gosr- çR;sd jkT;krhy iksyhl&eq[;ky;kaP;k fu;a=.k&d{kkus vVd >kysY;k O;Drhaph ukos vkf.k R;kaP;koj Bso.;kr vkysys vkjksi ;kaph ekfgrh tursdfjrk miyC/k d:u |k;ykp goh-

91. ekÖ;klkBh ^vVdsps i=* ^eseks vkWQ vWjsLV* pk dk; mi;ksx vkgs\csdk;ns'khj vVdsfo#)pk rks lqj{kk mik; vkgs- R;koj rqeps uko] vVdsph osG] rkjh[k vkf.k tkxk] vVdsph dkj.ks vkf.k la'kf;r xqUgk ;kapk mYys[k vlk;yk gok- R;koj iksfylkaph] nksu lk{khnkjkaph vkf.k rqeph Lok{kjh@lgh vlk;yk goh- g;keqGs gh [kk=h gksrs dh T;k uksanh dsY;k vkgsr R;k oLrqfLFkrhaP;k lR;iw.kZ o`rkar vkgs- rh izr eWftLVªsVyk fnyh tkrs vkf.k tsaOgk eWftLVªsV rqEgkyk ifgY;kank HksVrks rsaOgk rks R;ke/;s dsysY;k uksanh cjkscj vlY;kph iquZrikl.kh djrks- iksfylkauk ,d ̂rikl.kh i=*@^fujh{k.k i=* gh r;kj djkos ykxrs-

92. ̂fujh{k.k i=* & ̂bULisD'ku eseks* Eg.kts dk;\rqEgkyk dLVMhr@dksBMhr us.;kP;k osGP;k 'kkjhfjd fLFkrhps laf{kIr o.kZu Eg.kts ̂ fujh{k.k i=*- rqeP;k loZlk/kkj.k 'kkjhfjd fLFkrhP;k uksanh dj.ks vkf.k eksB~;k vkf.k NksV;k nq[kkirh] t[kekaP;k uksanh dj.ksgh visf{kr vkgs- ;koj rqeph vkf.k vVd dj.kkÚ;k vf/kdkÚ;kph lgh vlk;ykp goh- ;k i=krhy vkf.k vVd i=krhy Qjd gk vkgs dh ;klkBh rqEgh fouarh djk;yk goh vU;Fkk gs i= r;kj dsys tkr ukgh- dLVMhe/;s rqEgkyk ekjgk.k ok NG >kysyk ukgh gs fuf'pr dj.;klkBh gh izfØ;k egÙokph vkgs- i.k rqeph rikl.kh dks.k djsy gs fuf'pr ukgh- vVd dsysY;k vf/kdkÚ;kauhp tj rqeph rikl.kh dsyh rj v”kk fujh{k.k i=kaus rqEgkyk dkgh laj{k.k feG.;kph 'kD;rk ukgh- eWftLVªsVleksjP;k izFke lknjhdj.kkP;k osGh brj dkxni=kalkscr ekU;rkik= MkWDVjps lfVZfQdsV lknj dj.ksgh vko';d vlrs- R;keqGs rqEgkyk eWftLVªsVleksj] ifgY;kank lknj dj.;kiwohZ MkWDVjus rqeph rikl.kh d:u rqeP;k 'kkjhfjd fLFkrhfo"k;hps fooj.k r;kj dj.ks vko';d vkgs-

93. eyk ;k loZ xks"Vhph ekfgrh d'kh feGsy\dk;|kuqlkj vVdsP;k osGh iksfylkauh rqEgkyk rqeP;k loZ vf/kdkjkafo"k;h lkax.ks] ekfgrh ns.ks visf{kr vkgs- ;kf'kok; oj lkafxrysyh loZ ekxZn'kZdrŸos

Page 35: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

T;kyk dkgh osGk Mh-ds clw ekxZn'kZdrŸos Eg.kwu vksG[kys tkrs rh loZ iksyhl Bk.;kae/;s vkf.k pkSD;kae/;s lwpuk Qydkoj iznf'kZr djk;yk gohr-

94. iksyhl vf/kdkjh dLVMhe/;s eyk ekjgk.k d: 'kdrks dk\ukgh- dLVMhe/;s vlrkuk iksyhl vf/kdkjh rqEgkyk ek: 'kdr ukgh] FkIiM yxkow 'kdr ukgh vkf.k /kedhgh nsÅ 'kdr ukgh- gs dk;|kP;k fo:) vkgs vkf.k R;kcÌy iksyhl vf/kdkÚ;kyk f'k{kk gksÅ 'kdrs-

95. iksyhl vf/kdkjh eyk xqUgk dcwy djk;ph tcjnLrh d: 'kdrks dk\ukgh- rqEgkyk iz'u fopkjk;pk iksyhl vf/kdkÚ;kauk vf/kdkj vkgs i.k T;kfo"k;h rqEgkyk dkgh ekfgrh ukgh R;kfo"k;h dkgh Eg.kk;ph tcjnLrh rks d: 'kdr ukgh fdaok th xks"V rqEgkyk lkaxk;ph ukgh R;kfo"k;h] fdaok tks xqUgk rqEgh dsysykp ukgh rks dcwy dj.;kfo"k;h iksyhl vf/kdkjh rqeP;koj tcjnLrh d: 'kdr ukghr- iksyhl vf/kdkÚ;kleksj fnysyh dcqyh U;k;ky;kr d/khgh xzkgî /kjyh tkr ukgh-

96. brdh lkjh ca/kus vlrkuk iksyhl nks"kh O;Drhyk vVd dj.;kps R;kps dke d: 'kdrkr dk\lokZr ifgyh xks"V Eg.kts dks.k nks"kh vkgs fdaok dks.k nks"kh ukgh gs Bjo.;kps dke iksyhlkaps ukgh- iksyhlkaps dke QDr la'kf;rkyk vkf.k vkjksihauk idM.ks gs vkgs- i.k t.kwdkgh rks ek.kwl nks"khp vkgs vkf.k R;kyk f'k{kk ns.;kpk R;kauk vf/kdkj vlY;kizek.ks iksyhl okxw 'kdr ukghr- rs U;k;ky;kps dke vkgs- dLVMhe/;s vl.kkÚ;k yksdkauk pqdhP;k vkjksikaiklwu vkf.k nqorZukiklwu] xSjokx.kqdhiklwu loZizdkjps laj{k.k feGk;yk gos vkf.k Eg.kwup gh ^ca/kus* ?kkrysyh vkgsr- [kjs rj ;kyk ca/kus Eg.k.ks cjkscjp ukgh- U;k;ky;kleksj izR;sdkyk fu%i{k lquko.khph la/kh feGkoh ;klkBh cuoysY;k ;k izfØ;k vkgsr-

97. vkjksih O;DrhlkBh gs vf/kdkj tjk tkLrp vkgsr vls okVr ukgh dk\ ihfMr O;DrhP;k vf/kdkjkps dk;\vuds ykds kua k vls okVrs dh ihfMr O;DrhdMs dk.s khgh y{k nrs ukgh- i.k [kjrs j jkT;kph lia .w kZ 'kDrh ihfMr O;DrhP;k ekxs mHkh vlr-s jkT; ihfMr O;DrhP;k orhus xUq gxs kjkpk 'kk/s k ?krs -s U;k;ky;kr dls lknj dj.;klkBh jkT; ihfMr O;DrhP;korhus fQ;knZ hph fu;Dq rh djr-s jkT; ihfMr O;DrhP;k orhus nk"s khyk@xUq gxs kjkyk f'k{kk nrs -s ijra q vkjkis h ,dVk vlrks rks dnkfpr i.w kZ funk"Zs k vlw 'kdrk-s Eg.kuw p tk@s th O;Drh ¼vkjkis h½ Lor%pk cpko Lor%p dj.;kl ik«k ulrs v”kk xUq gxs kj O;Drh fo#) lra yq hr O;oLFkkiu gk.s ;klkBh jkT;kpk U;k; vkf.k ikys hl ;«a k.kls dk;n;kus dkgh ljq {kk mik; cuoyys s vkgrs - vkf.k ts dk;n's khj enr ?;k;yk vleFkZ vkgrs R;kPa ;kdfjrk fu%'kYq d@ekQs r dk;nk lkgk¸;rk dæas klkj[;k lfq o/kk fnyYs ;k vkgrs -

Page 36: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

98. iksyhlkadMwu eyk tkehu feGw 'kdrks dk\

rs rqeP;k xqUº;kP;k Lo:ikoj voyacwu vlrs- rqEgkyk tj tkehuik= xqUº;klkBh vVd >kysyh vlsy rj rqEgkyk iskfylkadMwu tkehu feGw 'kdrks- tj rqEgkyk v&tkehuik= xqUº;klkBh vVd dj.;kr vkysyh vlsy rj iksyhl rqEgkyk tkfeukoj lksMw 'kdr ukgh- vls Qkjp FkksMs xqUgs vkgsr T;klkBh iksyhlLVs'kupk vf/kdkjh rqEgkyk tkfeukoj lksMw 'kdsy-

99. ̂ tkehuik=* xqUgk dks.krk vkf.k ̂ v&tkehuik=* xqUgk dks.krk gs ekfgrh vl.ks egÙokps vkgs dk\gks- tkehuik= xqUgs gs deh xaHkhj xqUgs vlrkr- T;ke/;s tkehu gk gDd vlrks- v'kk ?kVukae/;s rqEgkyk iksfylkadMwu rkcMrksc tkehu feGk;ykp gok- v&tkehuik= xqUgs gs xaHkhj Lo:ikps xqUgs vlrkr- ftFks tkehu feG.ks vo?kM vlrs- v“kk xqUº;kae/;s dsoG U;k;ky;p tkehu eatwj d: 'kdrs- dkgh FkksM~;kp vioknkRed fLFkrhe/;s iksyhlgh tkehu eatwj d: 'kdrkr-

100. ekÖ;koj tj ,[kk|k v&tkehuik= xqUº;kpk vkjksi vlsy rj eyk d/khp tkehu feG.kkj ukgh dk\ukgh- vlps vlys vls ukgh- rEq gkyk v&tkehuik= xUq º;kla kBhgh tkehu feGw 'kdrk-s tkehu feGkok ;klkBh rEq gkyk U;k;ky;kdMs rlk vtZ djkok ykxrk-s U;k;ky; xUq º;kP;k xHa khjrps k fopkj djys - U;k;ky; gs ikghy dh rEq gkyk tkfeukoj lkMs ys rj rEq gh Qjkj rj gk.s kkj ukgh] rEq gh lk{khnkjkua k /kedko.kkj rj ukgh fdoa k ijq kO;ke/;s dkgh Qjs Qkj rj ukgh dj.kkj\ ;kidS h dk.s krhgh dr̀h rEq gh dj.kkj ukgh vls tj U;k;ky;kyk okVys rj U;k;ky; rEq gkyk tkehu nbs yZ -

101. ;kpk vFkZ vlk vkgs dk dh eh vkrk eqDr >kyks\ukgh- njE;ku rEq gkyk U;k;ky;hu pkdS 'khyk lkekjs s tkops ykxys - R;kura j rEq gh nk"s kh vkgkr dh funk"Zs k vkgkr ;kpk fu.k;Z U;k;ky; nbs yZ -

Page 37: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

iksyhl vf/kdkÚ;kaps in&fpUg

iksyhl egkfunsZ'kd¼Mh-th-ih-½

iksyhl egkfujh{kd¼vk;-th-ih-½

iksyhl miegkfujh{kd¼Mh-vk;-th-½

ofj"B iksyhl v/kh{kd

¼,l-,l-ih-½

vfrfjDr iksyhl v/kh{kd

¼vWfM'kuy ,l-ih-½

iksyhl v/kh{kd¼,l-ih-½

Page 38: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs

eq[; iksyhl gokynkj¼,p-lh-½

lgk¸;d mifujh{kd ¼,-,l-vk;-½

mifujh{kd ¼,l-vk;-½

fujh{kd ¼vk;-ih-½

lgk;d@miiksyhl v/kh{kd

¼,-,l-ih@Mh-ok;-,l-ih-½

iksyhl vf/kdkÚ;kaps in&fpUg

Page 39: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs
Page 40: ys[ kd - humanrightsinitiative.org · ys[ kd ektk nk#okyk uokt dksr oky xks"Vh T;k rqEgkyk iksfylkafo"k;h tk.kwu ?;kO;k'kk okVrkr ijarq fopkjk;ph [kwi Hkhrh okVrs