Zaim Beqiri

K U J T I M E

Tetovë, 2009

Biblioteka: Dëshmi

Redaktor: Rami KamberiLektore: Teuta Llalla

Botim privat i autorit.Të gjitha të drejtat janë të rezervuara për autorin.

Shtypi: ÇABEJ - Tetovë

“Ti, Shqipëri, më ep nderë,

më ep emërin shqipëtarë,

Zëmërën ti ma gatove

plot me dëshirë dhe me zjar.“

Naim Frashëri

4

NË VEND TË HYRJES

“Është toka jonë, të parët na e kanë lanë Kush mos ta preke se vdesim të tanë”

Pashko Vasa

Ishin këto vargje, sa të bukura, aq edhe me njëkuptim shumë të madh të Pashko Vasës, që i dëgjovanga valët e Ra dio-Tiranës e që më tronditën e më zhytënnë mendime të thella.

Ishte pranvera e vitit 1978, pragu i kremtimit tënjëqindvjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Kuvendi iShqipërisë tashmë kish vendosur që kremtimi i kësajngjarjeje të bëhet në mënyrë madhështore.

Unë përcillja emisionet e Ra dio-Tiranës për çdo ditë. Sa më shumë që afrohej dita e kremtimit të kësaj

ngjarjeje historike, aq më të shpeshta e më të fuqishmebëheshin emi sionet që i kushtoheshin Kuvendit tëPrizrenit të vitit 1878.

Emisioni i asaj dite që filloi dhe mbaroi me vargjet efamshme të Pashko Vasës bënë një kthesë të madhe nëmendimin tim.

Unë e dija që këtyre vargjeve u kish kaluar koha, seshqiptarët edhe pse u vranë e u sakatuan, toka e jonë ugrabit nga shovinistët shekullor të popullit tonë, fqinjëtsllavë dhe grek.

Malazezët e morën një pjesë të madhe të territorit:Tivar e Ulqin, Hot e Grudë, Plavë e Guci si dhe një pjesë

5

të mirë të Sanxhakut të Pazarit të ri me Beran e Rozhajësi qendra më të mëdha.

Pjesën tjetër të këtij Sanxhaku e morën Serbët qënga Senica e deri te Pazari i ri. Por Ser bia mori edhe tërëpjesën veriore të Kosovës që nga Kurshumlia e Surdulica deri te Leskoci e Vranja.

Ky do të jetë hapi parë në copëtimin e tokës sonë.Hapin e dytë shovinistët serbo-malazezë do ta bëjnë më1913, duke e marrë tërë Kosovën bashkë me qendrën esaj ad min is tra tive Shkupin me të gjitha qytetet tjerashqip tare, madje duke u shtrirë deri në vilajetin eManastirit bashkë me këtë qytet.

Gjatë Luftës së dytë Botërore, duke u mbështetur nëzogistët e Ahmet Zogut të udhëhequr nga Abaz Kupi,tentuan ta marrin tërë Shqipërinë, duke synuar tërealizojnë marrëveshjen famëkeqe të Nikolla Pashiqit me Ahmet Zogun që pas vdekjes të këtij të fundit Shqipëria të aneksohet nga Ser bia.

Por, hasën në rezistencë të fortë te Enver Hoxha, icili, sipas mendimit tim i mbështetur në argumente tëforta e shpëtoi gllabërimin e Shqipërisë nga sllavët ejugut.

Këtë herë nuk mungoi as grykësia e grekëve të cilëttë pakënaqur vetëm me Çamërinë që e aneksuan më1913, edhe pse e banuar tërësisht me shqiptarë, synonintërë Jugun e Shqipërisë.

E tërë kjo kujtesë e hidhur më revoltoi dhe më zhytinë mendime se ç’të bëjmë. Tashmë, mendova se nukështë koha për të mbrojtur tokën, sepse ajo ishtegrabitur, por si të çlirohet ajo.

Për të realizuar këtë qëllim, do të vazhdoj punënilegale, siç e kam paraqitur më poshtë, do të veproj dhe

6

për veprimtarinë time do të më burgosin bashkë me dyvëllezër të tjerë, duke na dënuar afër gjysmë shekulli.

Në burg do të takohem edhe me shumë të tjerë, ndërta edhe me dëshmorin legjendar Fehmi Ladrovcin dheme simbolin e rezistencës shqiptare Adem Demaçin.

Ishim të një mendimi dhe kishim të njëjtat shpresa.Por, kur dolëm nga burgu në rrethana krejtësisht të tjera,u binda jo vetëm unë, por edhe të gjithë të tjerët, dukepërfshirë edhe Ademin e Femiun se ne jo vetëm qëkishim menduar gabimisht, por ato gabime u shndërruannë iluzione.

Gjersa në Kosovë këto iluzione i përmbysi brezirevolucionar që kish ndjekur po të njëjtën udhë me ne, nëMaqedoni situata erdhi duke u keqësuar nga viti më vitderi në këtë shkallë ku jemi sot. Atë që nuk arriti ta bëjështeti i fuqishëm jugosllav për 40 vjet, si me dhunë poli -core, e me dhunë psikologjike e arritën partitë shqiptare.

Këto parti, për veprimtarinë e të cilave bëhet fjalë nëlibër me veprimtarinë çoroditëse dhe me një luftë shumëtë rafinuar psikologjike, degjeneruan moralisht popullin.Sot mund të themi se shqiptarët e Maqedonisë përveçasaj që flasin shqip nuk kanë gati fare ndjenja tëshqiptarizmit.

Shumë të rrallë janë njerëzit që mund të sakrifikojnëpër çështjen kombëtare. Sot ata më shumë e duanMaqedoninë si shtet sllav se sa vetveten e tyre. As nukgabohet as nuk teprohet, në qoftë se them se çdo hap qëkanë bërë shqiptarët pas vitit 1990 ka shpënë nëdegjenerimin e karakterit kombëtar dhe në forcimin ekozmopolitizmit.

7

Deri sa në vitin 1978 më tronditën vargjet e PashkoVasës, duke qenë i vetëdijshëm se toka shqiptare ucopëtua e u bë pikë e pesë.

Sot më shqetëson fakti se pas 30 vjetësh u shuaedhe vetëdija kombëtare.

Pikërisht këtu qëndron edhe arsyeja që po i shkruajkëto kujtime për të rikujtuar se ku na a mbeti e ku u nisëm; ku e morëm e ku e lamë jo vetëm vatanin, por edhepopullin me vatan duke u kënaqur në robëri. Autori

8

LEJA E NJOFTIMIT

Për vendlindjen

I prirë nga ideali dhe ndjenjat e mia, ndjeva obligimmoral që ta shkruaj edhe një monografi të shkurtër përfshatin tim dhe malësinë e Sharrit, njerëzit e kësaj ane,mikpritjen si traditë e fshatarëve e cila e ka pasur vlerënkuptimplotë të fjalës.

Mikpritja shqiptare, bashkë me të edhe sjelljenbujare: bukë krip dhe zemër si dhe dashuria ndaj atdheutsi e vetmja armë për të mbijetuar kohën.

Të shkruaj në shenjë kujtimi dhe respekti ndaj tëparëve tanë, ndaj gjeneratave që sakrifikuan aq shumëpër të mbijetuar kohën që ne sot të flasim dhe mendojmëshqip, si dhe le të mbetet si dëshmi për gjeneratat e soditdhe ata që vijnë pas, që shekujve ta ruajnë atë që edeshëm aq shumë–atdheun–Shqipërinë.

Nga ky këndvështrim historik, dua t’ua bëjë me dijese Skadrina – Sharri i sotëm, si gjithmonë nëpër shekujka pasur dhe e ka pasqyrën e lashtësisë së njeriutshqiptar, fiseve, etnitetit, vendbanimit, e deri te shoqëriae sotme që frymon shqiptarçe.

Them kështu, duke dashur të tregoj se gjaku shqiptar e vaditi këtë tokë dhe, të arrij te lënda të cilën e kamobjekt trajtimi në këtë publikim, duke vënë në dukje, pandonjë pretendim, pasqyrën historike timen dhe bashkë -veprimtarëve të mi, që aq sa ditëm bëmë për pjekje për të

9

arritur atë që na mungonte: atdheu i shqipes në një shtet,me një gjuhë dhe një flamur.

Shipkovica, vendlindja ime, është një fshat malor i cili brenda gjeografisë së atdheut tim nëpër shekuj ka për -jetuar pushtete të ndryshme, por, kurrë nuk e ndryshoigjuhën dhe etnosin shqiptar, edhe pse robëria në shumëvende tentoi t’ia ndryshojë toponimet dhe strukturën ebanorëve sipas flamurit të robërisë.

Them kështu, ngase nëpër shumë studime të stu di -uesve të huaj e në veçanti të pushtetit sllav shtrohejdilema e vetë emrit të fshatit si dhe emërtimeve të tjera që nëpër kadastra emëroheshin me emra nga sllavishtjaapo turqishtja.

Shikuar nga aspekti arkeologjik, vendbanimet e para kanë qenë në maje të kodrinave të përshtatshme përmbrojtje dhe siguri, nga hordhi të ndryshme barbare.

Kështu që edhe reliktet nga kjo kohë janë gjetur nëmalësinë e Sharrit të cilat dëshmojnë ekzistimin e vijësrrugore Iliria e cila ka lidhur fiset ilire mes vete.

Ndaj, jam i bindur se edhe Shipkovica dhe shqiptarëte saj kanë një histori shumë të lashtë që nga koha Ilire.

Këtë mendim e mbështes duke u bazuar në lite -raturën ekzistuese të historianeve romak mbi malësinë eSharrit, si dhe dëshminë të vijës rrugore që lidhteDardaninë me fiset tjera Ilire.

Duke mos dashur të flasë më shumë për lashtësinëhistorike si dhe pushtetet dhe peshën e robërisë mbifshatin tim, ngase në vijim do t’i përshkruaj for mat dhemetodat e pushtetarëve se si donin që të nënshtronin dhe të bënin pastrimin etnik të fshatit nga pamja shqip në atësllave, si bie fjala: shpërnguljet për Turqi, asimilimi nëforma të ndryshme si dhe migrimi për në botën e jashtme.

10

Thënë shkurt e shqip, ishte pra skëterra që e për -jetuan shqiptarët e këtij fshati si të gjithë fshatrat emalësisë së Sharrit.

Gjeografia e Shipkovicës

Në zemër të Sharrit shtrihet fshati im - Shipkovica,me largësi 9-10 kilometra nga Tetova kurse nga ana emajtë duket lumi Shkumba, përballë duken fshatratSellcë dhe Llacë.

Vija rrugore e cila kalon mes fshatit dhe në dalje tëçon deri te vija e lumit ku një urë nga druri të jep shenjëkalimi për në fshatin Brodec, në ecje në një gropë shtrihet edhe fshati Vejcë, që ka edhe rrugën dalëse për nëfshatrat e Kosovës.

Kurse në vazhdim të rrugës, nga krahu i majtë nëthellësi gjenden edhe dy fshatra malore, fshati Veshallëdhe Bozovcë, fshatrat më të largëta të malësisë sëSharrit, të cilët janë shumë afër me fshatrat e Prizrenit.

Meqë nuk është qëllimi im përshkrimi i këtyrefshatrave në kuptim të monografisë, por, roli i pozitësgjeografike të këtyre fshatrave, që është i lidhur shumëme lëvizjet që kanë kuptimin e kombëtares, ndaj jamedhe i detyruar që t’i për shkruaj si fshatra që dëshmojnëse Sharri si tërësi ka frymuar dhe frymon shqip.

T’i kthehemi Shipkovicës dhe emrit të saj. Çdokush që ka shkruar diçka për këtë fshat, ka

dhënë mendimin e vet për vetë emrin e këtij fshati dhe,unë shfrytëzoj të drejtën time për të dhënë mendimin tim.

11

Shumica mendojnë se emri Shipkovicë prejardhjen e ka nga sllavishtja më saktë nga “ Shipak ” që në shqip dotë thotë “Kaça” domethënë vendi me shumë kaça, që nuk e arsyeton teorinë.

Unë mendimin tim e bazoj në praktikën që nëmalësinë e Tetovës shqipes i themi “Shipe” dhe vetë emri i Shipkovicës lidhet me këtë shpezë të cilën siç dihet ekemi edhe simbol kombëtar.

Por, sllavët duke qenë mjeshtër të përvetësimevedhe duke e falsifikuar historinë, sipas mendimit tim kur izaptuan këto troje, siç e ceka edhe më lart, e ndryshuanedhe emrin e fshatit, duke i dhënë toponim sllav.

Këtë mendim për emrin e fshatit Shipkovicë do t’ua lë shkencëtarëve të cilët sipas dëshmive do ta thonë edhefjalën e tyre. Ndaj, do t’i kthehem koherencës dhepanoramës së fshatit.

Shipkovica është njëri ndër fshatrat më të mëdhenjnë malësinë e Sharrit. Numëron mbi 360 shtëpi dhe mbitre mijë frymë.

Në kohën e mbretërisë SKS-së ka qenë komunë nëtë cilën kanë gravituar këto fshatra: Pallçisht, Lisec,Gajre, Llacë, Sellcë, Vejcë, Brodec, Veshallë dheBozovcë.

Kurse pan orama e fshatit duket e këtillë, poshtëfshatit kalon lumi Shkumba i cili është një lumë irrëmbyeshëm malor, por shumë i pastër.

Buron në vendin të quajtur “Krivashaj dhe Leshnicëdhe përbëhet nga disa burime.

Leshnica sipas tregimeve të pleqve e ka marrë emrin nga “Leshi” sepse në kohërat më të lashta aty është bërëqethja e dhenve dhe tregu ku është shitur leshi.

12

Kalon nëpër mes dy brigjeve duke i ndarë gatisimetrikisht dhe vazhdon nëpër mes qytetit të Tetovësdhe vazhdon nëpër fushën e Tetovës ku derdhet nëlumin Vardar.

Rreth lumit Shkumba gjarpëron edhe udha e vjetërqë më herët ka qenë udha frekuentuese për të bërë tregtiduke e lidhur “Pollogun” me “Dukagjinin” dhe, më gjerëedhe sot edhe pse e ka humbur rëndësinë që e ka pasuremri i kësaj rruge është “Derven” kur edhe sot si shenjëka ngelur “Hani i Halim Fandës”, se aty kanë pushuarkarvanët që kanë kaluar çdo ditë.

Po në këtë rrugë kryesore të kohës gjendet edhe“Teqeja” ku gjendet një varr, ku besimtarët kanë kërkuarshërim për ndonjë të sëmurë dhe kush kalonte aty elidhte nga një pe në dritaren e kësaj teqeje.

Aty gjendet edhe vendi i quajtur “Fusha e Madhe” qësiç duket e ka humbur kuptimin që e ka pasur, sepse atynuk ka fushë aq të madhe por, më parë do të quhej“Fushata e Madhe” se sipas gojëdhënave aty kryezoti eka shtruar sofrën e madhe me princat e arbrit për t’iukundërvënë hordhive turke, sepse një kilometër mëposhtë qëndron kalaja ndoshta më e vjetër në të cilënqëndrojnë dy gurë si dy brirët e dhisë të përkrenares së“Skënderbeut”, po ashtu brenda në fshat gjendet burimime emrin “Kroi i Begjit” siç e quajnë fshatarët edhe sot.

I kam cekur vetëm disa gjëra më pikante për fshatratrrëzë Sharrit, por më tepër për Shipkovicën vendlindjentime.

13

Kujtime nga fëmijëria

Jam i lindur në fshatin Shipkovicë të Tetovës. Dy vjetpas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, më 10.12. 1947si fëmija i katërt i familjes sime në një varfëri të skajshmesiç ishin edhe shumica dërmuese e familjeve shqiptare.

Siç e kam cekë edhe më lart, jam fëmija i katërt nëfamilje nga nëna Hatixhe dhe babai Xhafer Beqiri.Atëherë ende ishte gjyshi im gjallë dhe më pagëzon meemrin Zaim, duke e rikujtuar shokun e tij kur ka shërbyernë ushtrinë turke, përndryshe, ka qenë pjesëmarrës nëLëvizjen xhonturke, lëvizje e cila i tradhtoi marrëveshjetme shqiptarët.

Gjyshi im ka qenë i plagosur në krahun e djathtëduke luftuar me komitët bullgarë, ku ka qenë shumëguximtar dhe i fuqishëm. Gjatë një beteje ky u futet nëistikam bullgarëve; disa vriten, disa largohen, por nëistikam kur futet plasi një bombë dhe e plagos në krahune djathtë.

Kur komitët bullgarë e shikojnë këtë skenë mendojnë se ky është i vrarë dhe kthehen për t`ia marrë kokën.

Në këtë situatë dramatike gjyshi im Beqiri e merrpushkën me dorën e majtë dhe i qëllon dhe kështushpëton dhe, siç më tregonte nëna Hatixhe, dorën edjathtë e kishte plot pika gjelbëroshe nga dinamiti.

Mua më ka lënë foshnjë 6 javësh duke i thënë nënëssime se së paku të kisha mund me ta rritur edhe këtëdjalë, sepse ti nuse je shumë e zënë me punë dhe mefëmijë të vegjël.

Gjyshen nga nëna e kam pasur nga një fshat“Struzhë” rrethi i Prizrenit. Gjyshi im nga nëna ka qenë

14

burri i dytë i saj, me gjithë që shumë më e re se gjyshi, kur do të rritem do ta kuptoj se ishte burrneshë e shkuarburrave.

Si fëmijë nëntëvjeçar u sëmura dhe babai më dërgoinë spitalin e Tetovës ku për herë të parë e kam ndjerë nëshpirtin e njomë diskriminimin nga disa infermiere,veçanërisht nga një më e moshuar që sa herë do të jetënë shërbim do të më rrahë për pikën e qejfit sa unë udetyrova t’i tregoi babait se po më mundonin pa ndonjëshkas.

Pas daljes nga spitali u dëshpërova shumë sepsemë ishte mbytur një shok i klasës. Kishte rënë nga një gur i lartë që e quajnë “Rrasa e Rexhës”. Nga ky gur fshatarët nxirrnin rrasa për t’i mbuluar shtëpitë e tyre. Kjo ngjarjemë la mbresa derisa të jem gjallë dhe këtë gur e konsi -deroja si vrasës i shokut Zeqirjah Qazimi; mendje fëmije!

Duke u rritur fillova të dëgjoj, gjatë bisedave përngjarje tragjike, për njerëz të shquar të fshatit por endenuk isha në gjendje t’i kuptoj gjërat deri sa do tëballafaqohet familja ime me UDB-në. Isha në moshën12-13 vjeçare kur për herë të parë do ta ndiej barrën erobërisë.

Në kuluaret e fshatit bisedohej se: “Ka qenë Xhelal Gjura me shokë, ka kaluar këndej ka

lyp bukë nëpër stane etj.” Një parullë të tillë ndoshta e kishte lëshuar vetë

UDB-ja për të pasur shkas për presion psikik dhe fizikndaj popullatës, zaten edhe kështu ndodhi.

Nga ky mo ment nuk i lejonin fshatarët që të dalin nëstanet e tyre në vendet tradicionale, por i detyruan që tëgjithë të dalin në një vend të caktuar.

15

Si ndodhi kjo, siç e ceka më lart, bëhet fjalë për njëgrup diversantësh të dërguar nga Republika popullore eShqipërisë nën komandën e Xheladin Gjurës, njëbashkë fshatar i cili kishte qenë aktivist në grupin eSadudin Gjurës, grup që ishte zënë apo më drejtë ishtetradhtuar në vitin 1952.

Pas kapjes së shumë shokëve, ky ia del që të ikë nëRepublikën Popullore të Shqipërisë, ku u mundua tambajë gjallë aktivitetin patriotik.

Për këtë njeri ishin thur legjenda se është ipakapshëm dhe se kalon kufirin sa herë që do që, një gjëtë tillë do ta kuptoj në vitin 1991 kur do të kem rastin tëtakohem dhe të flasim hollësisht për ngjarjet e sëkaluarës, ku vërtetova se shumë gjëra kishin qenë tëvërteta bile edhe disa i kisha ditur.

Po t`i kthehem ballafaqimit me UDB-në, në atë kohësiç thashë edhe më lart.

Një ditë në verën e 1960 ishin mbledhur disa gra dhekuvendonin për hallet dhe problemet që i preokuponin.

Në atë kuvend rastësisht gjendet edhe vëllai im më imadh Beqiri, dhe e dëgjon bisedën ku njëra ndër gratë emëhallës tregon sesi Xhelali ka qenë këtu, si ka kaluaritinerarin e tij.

Në atë mo ment kalon nëna ime dhe kalimthi i dëgjonkëto biseda por, duke pasur frikë se mos kjo bisedë bienë vesh të UDB-së, i thotë plakës e cila po fliste se mosfol gjëra të tilla se është rrezik; ajo duke mos e vlerësuarrrezikun përgjigjet:

“Hë morri, më hëngshin m…”Këtë bisedë siç thash do ta dëgjojë edhe vëllai Beqiri

të cilën do t’ia tregojë gjyshes për nga nëna, dukeudhëtuar nëpër Sharr me kalë për në Prizren. Ajo si pa të

16

keq i tregon djalit të vogël të saj Dautit, i cili ka qenëçoban në kooperativën blegtorale “Përvi Maj” të cilën eudhëhiqte shumë i njohuri udbash Fariz Novosella.

Duke qenë i padjallëzuar, ky një ditë duke ruajturdelet e sheh një njeri të panjohur me një kërpesh në dorë, duke shëtitur në ato bjeshkë gjoja se i ka humbur kali dheka dalë për ta kërkuar dhe, sikur rastësisht takohet meçobanin dhe në fillim e pyet se mos vallë ka parë ndonjëkalë në këto bjeshkë.

Kur merr përgjigje neg a tive ai dalëngadalë do të futet në bisedë me çobanin (Dautin) se kështu e kishte emrin.E pyetën se si e ke emrin, prej nga je edhe pse e dintemirë se kush është dhe nga është. Por, ai kishte dalë medetyrën e UDB-së për të bërë zbulimin e atyre të thënaveqë përgojoheshin në popull.

Ky si burrë i mirë, pasi i tregon se kush ishte dhe ngaishte, e fillojnë bisedën shtruar dhe i dërguar që ishte njëspiun i regjur me emrin Rizah Gorjani, që mbi supet e tijqëndronin shumë mënxyra që i kishte bërë popullit të vet,duke filluar nga Xhemë Gostivari e ku ta di se ku e kaqoshin, e futën në temën që i interesonte.

E pyet:Çfarë flitet në Shipkovicë? A vjen Xhelali? A lëvizën në atë anë?Daut çobani si pa të keq i tregon për atë se çfarë i

kishte thënë e ëma. Me të dëgjuar këtë muhabet“kërkuesi i kalit” përshëndet dhe largohet.

Pas dy ditësh xhipi i UDB-së e merr Daut çobanin. Ai duke mos e ditur se për çka është fjala, i drejtohet

udhëheqësit Sali Novoselës se pse e kanë marrë dhe ku

17

e çojnë. Ai ia bën me dije se e çojmë në Shipkovicë dhese e gjithë kjo ka të bëjë me “kërkuesin e kalit”.

Ky i zënë në befasi, duke mendua se bisedon me njëfshatar hallexhi e jo me një gjarpër helmues i cili kishtekafshuar shumë njerëz për vdekje, detyrohet qëudbashëve të njohur si Xhemali Vejseli që ishte ngafshati Gajre, t’u thotë se nga kush e kishte dëgjuar këtëmuhabet. Kështu në komunën e vjetër të Shipkovicës ethirrin gjyshen time nga nëna, e cila mundohet t’i bind seky muhabet ka dalë nga një fëmijë i mitur dhe s’ia vlen qëtë merren me të sepse nuk mund të jetë gjë serioze.

Por, UDB-ja nuk i linte gjërat ashtu, ndoshta edheishte yndyra e saj, prandaj dërgojnë korrierin dhe emarrin vëllanë tim Beqirin dhe i fillojnë hetimet.

Ky si fëmijë që ishte, tregon si e ka dëgjuar. Ata epyesin se cilat gra ishin që bisedonin. UDB-ja i thirri tëgjithë, veçanërisht mundohen ta ngatërrojnë babën timsepse kishte qenë anëtar i LKJ-së, por kurrë nuk shkontenëpër mbledhjet partiake.

Në këto rrethana plakat i mohojnë se kanë bërëmuhabet të tillë, por ato insistojnë me ngulm për tazbuluar, kështu që natën në shtëpinë tonë montojnë njëmagnetofon që në atë kohë ne as nuk e kishim dëgjuarnjë gjë të tillë.

Ditën tjetër i thirrin udbashët dhe u thonë se: “Mosfshihni asgjë se ne i dimë të gjitha” dhe, fillojnë t’uapërsërisin gjithë bisedat që gjoja i kanë bërë baba im dhenëna. Babai im i shkretë, as që kishte biseduar as qëbisedonte me të ëmën për kësi gjërash, ngase ishteshumë i kujdesshëm dhe nuk gabonte.

Halla Muraticë që edhe e kishte bërë këtë bisedë,duke e parë që nuk do të shpëtojë, e thirr djalin e saj që e

18

kishte oficer në qytetin e Pançevës. Ky erdhi dhe në njëfarë mënyre u mbyll ky prob lem. Më vonë më 1991 kurkam biseduar me Xhelal Gjurën, më ka tregua se kanëpas bashkëpunim me këtë oficer dhe se ka qenë burrë imirë.

Këtë episod e tregova, sepse ky është episodi qëunë si fëmijë për herë të parë e kam pasur kontaktet epara me UDB-në, fat që do të më ndjekë tërë jetën.

Sfidat dhe rruga e shkollimit

Të shkruash për përjetimet, është një përgjegjësimo rale, por edhe një krenari njerëzore për ndriçimin e tësë vërtetës që historisë duhet t’i mbetet dëshmi.

Andaj, jo rastësisht duhet t’i kthehem fëmijërisë, seprej aty më duket se ndahen fatet, të paktën për mua dheshokët e mi të idealit.

Si fëmijë që i përjetova të gjitha tmerret e robërisë,rrugën për shkollim ose më mirë thënë për pjekurinë timeintelektuale dhe kombëtare e nisa me shikim: Dua liri.

Por, ngase isha nga ky fshat, për shkollim tëmëtutjeshëm isha i detyruar që të eci edhe rrugëve tëqytetit – Tetovës.

Kështu që pas mbarimit të klasës së katërt, meqë nëShipkovicë nuk kishte tetëvjeçare në atë kohë, uballafaqova me pengesën e parë në jetë.

Fshati im, duke qenë një fshat shumë i shtypur ngasundimi turk e këndej, ishin të mbyllura të gjitha rrugët për dije dhe emancipimin, përveç fesë, e cila kryekëput

19

kontrollohej dhe ishte e detyruar që t’i shërbejëpushtuesit.

Po qe se ndonjë klerik nuk ishte në shërbim, shumëshpejt ia përgatitnin terrenin dhe e eliminonin. Raste tëtilla ka pasur me bollëk, të cilat do t’i përmendi më vonë.Po t’i kthehem shkollimit.

Para meje vetëm dy veta kishin vazhduar shkollimin.Njëri kishte dështuar ndërsa tjetri arriti të kryejëakademinë pedagogjike për gjuhën dhe letërsinë shqipe.

Ky ishte Isinqemal Merxhani që në vitin edemonstratave 1968, kapet burgoset dhe dënohet.

Në vitin 1959-60 mbarova klasën e katërt dhe nëbisedë me shokun tim të klasës Musafer Demirin, të cilinnjëherë e kishim edhe fqinjë të parë, shprehëm dëshirënpër të vazhduar tetëvjeçaren në Tetovë.

Si fëmijë që ishim, nuk ishim në gjendje ta kuptojmëse çfarë peripecish duhet kaluar derisa ta kryejmëtetëvjeçaren.

Unë ngula këmbë që të vazhdoj shkollimin. Babaiduke e ditur se ekonomikisht nuk mund të më përmbajëmë kundërshtonte, sepse familja e ngushtë e jonapërbëhej në atë kohë prej 8 fëmijësh dhe prindërit dhjetëanëtarë plus, halla e cila ishte e ve ose vejane vetë epesta, ishte një barrë e rëndë për babanë tim që punontesi mirëmbajtës i rrugës, Tetovë – Kodra e Diellit, me njërrogë shumë të vogël.

Atëherë kur nuk munda ta tejkaloj këtë pengesë, idrejtohem nënës e cila edhe i ka meritat për shkollimintim.

Ajo hynë në bisedë me babanë dhe kur ai i tregonarsyet se pse nuk është dakord, kjo i përgjigjet:

20

Që djali do të që shkojë, pa qoftë me librat e shokut,duke mos menduar se nuk ishin në pyetje vetëm librat,por edhe banesa që duhej të paguhet, sepse ne ishimshumë të vegjël për të udhëtuar dimrit.

Më në fund sikur u pajtuan dhe, vëllai më i madhBeqiri më regjistroi në klasën e pestë në shkollëntetëvjeçare “Liria”, drejtori i së cilës ishte Nexhat Idrizi,një per son i cili përmendet në grupin e Sadudin Gjurës.

Shoku im Muzafer Demiri ishte regjistruar nëshkollën “Bratstvo Edinstvo” shkollë e re e cila ishtehapur po atë vit.

Qysh në fillim filluan ngatërresat! Në atë shkollë orari ishte çdo ditë nga tri orë, kurse

ku isha unë orari ishte nga pesë orë. Kështu lin denproblemet, sespe s’takoheshim dot me shokun, meqë ainuk më priste dhe unë detyrohesha vetë të udhëtoj, edhepse shpeshherë shoqërohesha me ndonjë fshatar, ngase në atë kohë fshatarët çdo punë e kryenin në qytet.

Kështu filloi odiseiada ime, që unë si fëmijë nuk kisha mundur ta parashikoj.

I zhveshur, i zbathur, dhe i pa ngrënë e fillovashkollimin. Shumë shpesh nga uria gjatë pranverës hajagjethe ahu, kurse gjatë vjeshtës dhe dimrit kulumbria dhe murriza, shpesh edhe kaça.

Kur bënte moti i mirë shoku Muzafer Demiri vintebashkë me mua në Shipkovicë, por, kur ndryshonte kohae shkurtohej dita ai nuk vinte në Shipkovicë; shkonte temotra e tij në fshatin Trebosh, që ishte më afër dhe kishteshumë shokë tjerë, sepse Treboshi është fshat fushorkurse Shipkovica është malor dhe më larg qytetit.

Në rrethana të tilla gjendja ime rëndohej, sepse nukkisha asnjë shok për udhëtim. Në këtë situatë do të më

21

përcjellë nëna ime gjer në gjysmë të rrugës, deri sa tëagonte.

Meqë mësimi fillonte në ora 7, isha i detyruar që tëzgjohem në ora 4 e 30 minuta dhe të nisem në ora pesëtë mëngjesit, kur çdo gjë e ka të kapluar errësira.

Katër vjet kaluan dhe unë mbarova klasën e tetë. Tash duhej të regjistroj shkollën e mesme. Meqë

isha nxënës i mesëm, duhej të jepja provim pranues nëdy lëndë: në matematikë dhe gjuhë shqipe, një gjë të tillëdo të duhej ta bënte edhe shoku im Muzafer Demiri.

Pas mbarimit të mësimit, si zakonisht klasat e tetalëshoheshin ca ditë më herët që të kenë kohë për t’uregjistruar në shkollat e mesme. Për fat të keq nuk kishteshumë për të zgjedhur: ishin gjimnazi i plotë dhenormalja.

Erdhi koha të futemi në provimet pranuese, edhe pse nuk më duket modeste por e vërteta qëndron kështu.Unë në lëndën e matematikës, po edhe të gjuhës shqipee ndihmova shokun. Kur erdh rezultati ai i ka dhënëprovimet kurse unë jo!

Kjo padrejtësi më preku shpirtërisht dhe kur erdha në shtëpi ia fillova vajit. Isha ende i ri për t’i kuptuar do gjëraqë sot i kam të qarta.

Në të vërtetë, babai i shokut tim Muzafer Demirit,kishte hyrë në Republikën Popullore të Shqipërisë medetyrë nga UDB-ja. Atje e kishin zbuluar dhe dënuar me17 vjet burg të rëndë dhe për djalin e tij interesohejtjetërkush. T`i kthehem provimit pranues kishim edhe njëshanse në gusht po qe se do të mundem ta jap.

U përgatita gjatë verës, por isha shumë skeptiksepse nuk ishte puna se nuk isha përgatitur, por ishtepuna e keqpërdorimeve.

22

Një ditë i lutem babait që të shkojmë te Murat Isaku, icili ishte profesor në gjimnazin e Tetovës dhe ia them fill e për pe ngjarjen duke i treguar edhe për dyshimin qëkisha.

Një gjë të tillë ai nuk donte ta pranojë dhe më tha sedo të shohim tash në gusht sesa je i përgatitur.

Erdhi gushti. Unë në matematikë as që kisha prob -lem sepse isha nxënës i shkëlqyeshëm por, pengesaishte në gjuhën shqipe, jo që isha i dobët por lëvizte njëdreq, që unë nuk e kuptova deri vonë.

Vetë Murat Isaku kishte qenë në një grup meSadudin Gjurën edhe pse e dënojnë 9 vjet heqje lirie,lirohet vetëm për nëntë muaj.

Hyra në provim. Pasi ishin edhe me shkrim edhe megojë i dhashë edhe pse më shoshiti vetë Murati, duke mëdetyruar që të këndoj këngë dasme para të gjithëve qëpër kohën e sodit nuk është kurrgjë por, për atë kohëishte shumë turp.

Provimet i kalova me sukses dhe u regjistrova nëgjimnazin e Tetovës.

Tash fillon një mo ment i ri për mua me që zhvi -lloheshe mësimi në dy turne dhe më duhej të mësonimpas dite, një prob lem ende më i madh.

Shpenzimet rriteshin, kurse ne si familje ekono -mikisht jo që nuk qëndronim mirë por, gjendja ekonomike ishte keqësuar, kurse ndërkohë kishim edhe dy anëtarëtë rinj të familjes.

Shpresat për të banuar me qira ishin të pamundura,për li bra e fletore as që mund ta paramendoje dhe nëkëto rrethana duhej të zgjedh; o ta lë shkollimin emëtutjeshëm, o duhej të ballafaqohem me vështirësi qëpër moshën time ishin të tepërta.

23

E zgjodha këtë të dytën, pra duhet vazhduar shko -llimin pa qoftë edhe me një fletore dhe duke udhëtuar përçdo ditë me barkun e uritur, por me një moral të çeliktëpër të bërë diçka.

Kështu puna shkoi deri diku se ishte dita më e gjatëdhe koha jo shumë e ftohët, por me kalimin e vjeshtësdhe ardhjen e dimrit situata ime sa vinte vështirësohej,sepse në atë kohë bënin dimra të fortë dhe të gjatë.

Unë si fëmijë 15 vjeçar që isha pas mbarimit tëmësimit dilja në Çarshi të Epër, siç e quajmë ne edhe sotkëtë vend. Aty pritja ndonjë fshatar rastësisht mos do tëketë qenë në qytet dhe të shkojmë bashkë, sepse ç’është e vërteta frikohesha gjatë rrugës nga egërsirat që nëkohë të dimrit lëvizin mjaftë.

Pritjet e kota më sillnin probleme edhe më të mëdhasepse në vend që të nisem menjëherë në ora 19 e 20minuta menjëherë pas mësimit, unë do të sorollatem njady orë me shpresë se do të dalë ndonjë shpëtimtar, porkur nga gjithë kjo pritje nuk dilte asgjë dhe kur filloninedhe të mos lëviznin njerëzit unë i uritur, dhe i ngrirë ngaacari nisesha përpjetë drejt Shipkovicës, hë do të më hajujku këtu hë do të më dalin xhindet atje kah ora 11 do tëarrij në shtëpi, ku veçanërisht nëna më priste me zemërtë ngrirë.

Tash nuk kishte mundësi që të më ndihmojë sikur më përcjellke kur isha në tetëvjeçare. I vinte shumë keq pornuk kishte zgjidhje tjetër. Mundohej të më japë kurajë qëmos frikem sepse xhinde nuk ka dhe se ujqërit ikin nganjeriu.

Kjo ndoshta është e vërtetë thosha më vete, por mua mendja më rrinte se sot mirë kalova, po nesër?

24

Sikur kjo të mos mjaftonte! Ballafaqohesha edhe menjë prob lem të paparashikuar dhe shumë ba nal në shikim të parë, por me shumë dëm për mua, ndoshta epërgatitur nga dora e fshehtë e UDB-së, kur mendoj sot.

Fjala është për nxënësit e fshatit Gajre, fshat i ciligjendet para Shipkovicës në mes Tetovës dhe Ship -kovicës. Nga ky fshat vazhdonin shkollimin shumënxënës që nuk ka kurrgjë të keqe, por ata gati çdo ditë ma zinin rrugën dhe më sulmonin fizikisht.

Unë nga natyra kam qenë kryeneç dhe nukdorëzohesha edhe pse më sulmonin nga një duzinë10-15 vetash. Të jetë ironia më e madhe, kur rrihja unëatëherë do të dalin prindërit ose vëllezërit e tyre mbi 20vjet dhe do të më rrahin pa mëshirë. Këtë gjë nuk mund ta kuptoj edhe sot e kësaj dite.

T`i kthehem shkollës, në fund të vitit ngela në gjuhënfrënge në provim, pra doja apo nuk doja vështirësitë ekishin bërë të veten dhe unë nuk isha në gjendje që mbisupet e njoma t’i mbaja të gjitha presionet fizike dhepsikike dhe të arrija rezultate në mësim me një fletorehallvaxhishë, siç shprehemi edhe sot e kësaj dite.

Provimin e gjuhës frënge e dhashë dhe duhej tëregjistrohem në vitin e dytë të gjimnazit. Tash do të mëndodhe një prob lem tjetër sikur nuk më mjaftonin ata që ikisha.

Babait tim nuk e di se kush ia kishte mbushurmendjen se djalin duhet ta nxjerr nga gjimnazi dhe ta futënë normale, sepse me mbarimin e gjimnazit nuk do tëmund të punësohet, por duhet të ndjekë dhe ta mbarojëfakultetin, ndërsa me normale bëhet mësues.

Kështu u detyrova që ta ndërroj shkollën në klasën edytë në këtë mënyrë të fillojë tatëpjeta e ime.

25

Megjithëqë, në shikim të parë duket se shkollat emesme nuk kanë ndryshime por, megjithatë normaljakishte disa lëndë profesionale.

Pas kësaj fillova ta urrej shkollën dhe e lëshova krejt. Pas nja dy vjetësh pauze vendosa që të shkoj në

shërbimin ushtarak i cili ishte i detyrueshëm. Caktohemnë gjininë e lidhjes dhe më 25 shtator 1967 udhëtoj përnë Banjallukë të Bosnjës dhe Hercegovinës.

Moti i 1968 dhe sfidat në ushtri

Siç e ceka edhe më lart, në shtator shkova ushtardhe në maj të 1968-ës, më arriti një tele gram se e kishanënën e sëmurë dhe, më lejuan pesë ditë që të vijë nështëpi.

Harrova të tregoj se në ushtri e ndjeva në lëkurëntime diskriminimin në aspektin nacional, edhe pse tru -mbetohej me të madhe se nuk duhet të ketë diskriminimdhe se gjithë kombet dhe kombësitë janë të barabartë, eveçanërisht në ushtri, por e gjithë ajo propagandë ishtefalse edhe pse ishte bërë një libera li zim i vogël pasplenumit të katër të brioneve, ku dënohet gjoja veprim -taria e Aleksandër Rankoviqit, se gjoja ai ka qenë fajtor ejo politika shtetërore që gjithmonë ka qenë antishqiptaredhe shtypëse.

Ku bëja pjesë unë ishte një kompani që quhej “Njësiti releje” dhe, unë isha shqiptar i vetëm.

Karakteristikat e kësaj njësie ishin se me çdogjeneratë ishim të detyruar të shkonim nëpër stërvitjetushtarake që në gjuhën serbe u thoshin: “ vojna vezhba ”.

26

Këtë njësi e udhëhiqte një serb me gradë nëntoger. Ishtepak më në moshë se unë, pra ishte nja 4-5 vjet më imoshuar, por si përgjegjës dhe ushtrues i drejtëpërdrejtëishte një kapter i klasës parë me emrin Mitiq Andreja, njëshovinist dhe jo njeri, që vështirë ia gjeje shokun!

Po e përshkruaj këtë si përfaqësues tipik serb, i ciligjithmonë kur do të ishte kujdestar, i mbushte burgjet meushtar, pra ishte njeri që jetonte kur e mundonte dikë.

Këtë e kuptova sa shkova në ushtru nga rrëfimet eushtarëve më të vjetër. Këtë do ta kem epror dhe do tëkem punë për çdo ditë.

Në këto rrethana unë fillova jetën ushtarake në njëmësonjëtore që ishte një barakë. Filloi mësimi por unënuk e njihja gjuhën serbe. Vështirë i kuptoja gjërat, megji -thëse shokët ushtarë mundoheshin të më ndihmojnë.

Mitiqi na dënonte dhe na çonte që një duzinëdrurësh, që ishin si shtylla elektrike t’i largojmë nga njëanë në anën tjetër, dhe t’i kthejmë sërish në vendin kuishin.

Edhe pse nervozohesha, e mbaja veten sepse endenuk e kisha mësuar mirë gjuhën që kur të ngjitem të dijëse çfarë t`i them.

Kulmin do ta arrijë kur unë u ktheva nga shtëpia dheai menjëherë do t’i fillojë provokimet.

Si gjithmonë e filloi me “ballvanat” ata drurë që ipërshkruaja më lart.

I pyeta shokët se a i ka munduar kur s'kam qenë unë.Përgjigjja ishte neg a tive dhe unë refuzova punën.

Ishte grusht i rëndë për atë monstrum që një ushtar t’iarefuzojë urdhërin. U mundua me sloganin që dominontenë ushtri:

27

“Izvrshi pa zhali se” (krye punën pastaj ankohu). Unë iu përgjigja se, ajo nuk ndez te unë, atëherë e ndërroitaktikën dhe dha alarmin:

“Armiku nga Shqipëria”! Përgatituni me gjithë mjetet!Bërtiste “helme lufte” vendoni maskat mbrojtëse!

Unë nuk lëviza prej vendit! Ai u çmend! Meqë më thërrisnin në mbiemër, më bërtiti; “Beqiri”

çfarë bën, e refuzon urdhrin? Do të shkosh para gjyqitushtarak!

I përgjigjem me gjakftohtësi; mos i torturo ushtarët!Urdhëro ç’ke me mua, që t’i pastrojmë hesapet!

Ai u bë si luqerbull. Ushtarët tjerë vazhdonin tëzbatonin urdhrat e një të çmenduri duke vrapuar herë nënjë anë herë në anën tjetër, duke u hidhur nëpër baltë,sepse tërë natën kishte rënë shi.

Meqë i dështoi edhe kjo taktikë, atëherë mu drejtuaqë në ora dy të përgatitem për në raport te komandanti ibatalionit i cili quhej Boshko Rodiq, me gradë ishte ma jor. I përgjigjem se jam i gatshëm të ballafaqohem parakomandantit, megjithëse isha i vetëdijshëm se atë do tadëgjojë majori, por kisha vendosur që njëherë e mirë t’iathyej hundët këtij imbecili.

Ishte tip që gjithmonë ushtarët i dënonte vetë dhenuk i çonte te komandanti.

Në ora dy pas dite unë isha përgatit. Ishte përgatituredhe ai dhe, para se të nisemi u mundua që të më bind që mos të më çojë në raport dhe se nuk ka kurrgjë kundërmeje.

I them këto do t’i shpalosim para komandantit. U mundua deri te zyra që unë të bindem dhe të kthej

prapë me lutje me kërcënime por i shkoi puna huq. Kurmbërritëm para zyrës së komandantit e bëri edhe

28

tentimin e fundit, duke më thënë se po ma falte dhe senuk do të futemi te komandanti dhe tentoi që të më kappër krahu dhe të kthejmë prapë, por unë në vend që tëshkoj pas tij, trokas në derë dhe futem brenda tekomandanti. Ky i hutuar se këtë gjë nuk e kishte pritur, ufut edhe ai pas meje i drejtohem me fjalët shokkomandant, me urdhër të shokut kapter lajmërohem nëraport te ju për problemet që duhet të t’i tregojë ai, epastaj e marr fjalën unë.

Në vazhdim e mori fjalën dhe i tregoi që unë e kamrefuzuar urdhrin ushtarak edhe pas insistimit këmbë -ngulës të tij; unë kam qëndruar me kokëfortësi në timen.Pas përfundimit të tiradës së tij, komandanti mu drejtuamua:

“Është e vërtetë kjo që tregon kapteri”? I përgjigjem, po shoku komandant, vetëm shkaku

është ky: Unë një periudhë prej 5 - 6 muajsh e kam vërejtur

këtë njeri dhe kam konstatuar se ky është një shovinistdhe një nacionalist i cili i urren pa masë shqiptarët.

Kapteri në fillim u trondit, pastaj e mori veten. Nuk epriste një akuzë të drejtpërsëdrejti dhe pa hezitim.

U mundua që ta mohojë një gjë të tillë, duke thënë sepër të gjithë është njësoj dhe me të gjithë vepron njëjtë. Ia hodha poshtë me fakte, duke i thënë se për shkakun tim idënosh edhe ushtarët tjerë; një taktikë perfide që ata tëhidhërohen dhe të më sulmojnë, por kur i thash para tëgjithë ushtarëve se po qe se unë jam fajtor pse i mundojetë tjerët?

Këtë gjë ia tregova dhe komandantit por ai ishte idetyruar që të mbronte dinjitetin e oficerit të vet dhe mudrejtua me fjalët se:

29

“Ke të drejtë por është dashur të zbatosh urdhrin,pastaj të ankohesh”.

I përgjigjem; nuk jam njeri që ankohem dhe këtë nukdo ta bëja kurrë, do t’i çoj të tjerët të ankohen nga unë.

Më dënoi me 7 ditë burg.Pas kësaj ngjarje u afirmova në kazermë aq shumë

sa filluan edhe më shumë të më respektojnë. Ndoshtaishte hera e parë që t’i thyhen hundët këtij satrapi, por, nëanën tjetër filluan disa ushtarë serb që gjithqysh të mëkundërshtojnë mua dhe të zihen, duke menduar se ishinmë të fuqishëm dhe se me çdo kusht donin ta ndërpritnindominimin tim, edhe pse unë nuk isha ndonjë provokatorapo keqbërës.

Në kësi rrethanash u desh të ndeshem me shumëserbë po edhe të tjerë duke ua treguar vendin. Kur panëse në këtë mënyrë nuk më bëjnë dot gjë, filluan të pinëalkool dhe të përdorin edhe thikat (bajonetat).

Kjo më ndodhi një natë pasi kishim rënë në gjumë.Erdhi një i dehur apo ashtu shtirej dhe filloi të bërtasë dhetë ofendojë.

Meqë unë duhej të çohem në ora 24 sepse ishakujdestar që i thoshin ( mllagji dezhurni ) kujdestar i ri, umundova ta bindi që të bjerë në gjumë dhe të na lerërehat.

Nga ky propozim ai u bë si çmendur dhe shpejt emori bajonetën nga (shoshka) vendi ku mbaheshin armët dhe mu vërsul me sa fuqi që kishte si derr i egër.

Në këtë mo ment unë u gjeta i papërgatitur porkrenaria e skajshme nuk më lejonte që të ikë. E prita megjakftohtësi dhe shikoja nga do ta luajë bajonetën. I gjetur edhe ai në një situatë që nuk e priste,sigurisht që kamenduar se unë do të frikohem dhe do të ikë dhe ai do të

30

më ndjek, e shfrytëzova momentin dhe ia morabajonetën, në fakt e hodhi në tokë dhe kur u mundua tamarrë përsëri, unë e bombardova me grushte, kështu qëparalizohet dhe vijnë ushtarët tjerë dhe na ndajnë. Duke më tërhequr, mua m’i grisin pizhamat.

Të nesërmen më thirrin në raport. Kur shkoj paraeprorit që e kam cekur më lart, që quhej DraganTodoroviq më pyeti:

Ti e ke bërë në atë derexhe Sllavkon? I përgjigjem po, unë e kam bërë! Nuk besoj tha, sepse edhe kishte të drejtë mos

besonte. Sllavkoja ishte sa dy herë unë. I thash; urdhëro pyeti ushtarët tjerë se kush e ka bërë

dhe pse? Ndërkohë i thirri ushtarët tjerë dhe kur u vërtetua se

unë e kam rrahur atëherë si i tërbuar më pyeti se a kamushtruar diçka, ndërsa unë nuk kisha ushtruar asgjëpërveç mundjes si bari.

Kam ushtruar ka rate, – i thash. I erdhi shumë inatdhe, më propozoi që t’i matim forcat unë dhe ai!

E pranoj, i them me gjithë qejf, vetëm me kusht qëmos e keqpërdorësh dhe të më çosh në gjyqin ushtarak,duke më akuzuar se ushtari e ka sulmuar eprorin?

Jo tha dhe m’u drejtua me fjalët po ti a je i sigurt se do të triumfosh?

I them se jam i sigurt, se për ndryshe nukngatërrohem me një nëntoger të rinj dhe të stërvitur.

E përfunduam se një ditë kur ta caktojë ai vet, tëdalim në sta dium.

Pas një kohe të shkurtër na larguan nga ajo kazermëdhe na rekomanduan në Jabllanicë. Ato ditë aty dhe nërrethinë xhirohej filmi “Beteja e Neretvës”. Meqë duhej të

31

luanin rolin e partizanëve, na kishin caktuar disa çeta nëmesin e tyre edhe unë!

U larguam nga Banjalluka me kamion ushtarak dhenë mbrëmje arritëm në Jabllanicë dhe na vendosën nënjë fortifikatë të vjetër.

Filloi një regjim ushtarak por që ndryshonte nga ai imëparshmi. Këtu nuk isha vetëm unë shqiptar kishteedhe të tjerë ku do ta vërtetoj dyshimin për shtypjen qëbënin ndaj shqiptarëve.

Meqë ishte dimër i madh dhe acar, qytetet ku shtrihej veprimtaria e jonë kishin një hapësirë bukur të madhedhe të gjithë ishin të lidhur me linja telefonike.

Linjat shpesh ndërpriteshin dhe për riparimin e tyre,veçanërisht natën gjithmonë i zgjonin shqiptarët!

Hajde Tafa, hajde Shaip hajde Hamza, këto ishinviktimat e përhershme. Mua mu bëhej shpirti zeher!Shpesh zihesha me këta shqiptarë pse nuk e refuzojnë,se nuk janë vetëm ata ndër 2 - 3 mijë ushtarë.

Ata edhe gjuhën nuk e njihnin edhe ishin më të urtënga natyra dhe gjithmonë kishin kujdes edhe për mua,duke mu lutur që të duroj edhe pak se mund të më çojnënë gjyqin ushtarak se gati çdo ditë rebelohesha.

Gati nuk kishte ditë që nuk rrihja ndonjë ushtar sepse nuk duroja as më të voglin ofendim, veçanërisht nëaspektin nacional, qoftë me mua apo me ndonjë shqiptartjetër.

Një ditë unë isha pastrues i dhomës së gjumit sepsee kishim me radhë. Një ushtar nga Shkupi që i thoshtevetes maqedonas dhe sa po kishte ardhur në kazermëdhe e shihte se unë dominoja, e ndiente veten më të fortëdhe donte gjithqysh të kacafytet me mua.

32

Këtë gjë unë e hetova dhe disi mundohesha t’ilargohem sepse e kisha mbush kupën, siç thotë një fjalëe popullit.

Por, këtë herë ishte e pamundur që të largohem. Jasi ndodhi: i kisha marrë tepihët për të dalë jashtë për tëshkundur pluhurin, kurse ai kishte dalë në korridor dhemu prapa dere i mbathte këpucët.

Unë pa ditur, nga brenda e hap derën dhe e qëlloj atë me derë. Filloi të më shajë dhe ofendojë si i xhindosur,edhe pse i kërkova falje, ai nuk pushonte sepse qysh moti kërkonte shkak për t’u zënë me mua dhe këtë shanse nuk donte ta lëshonte.

Edhe pse faji ishte i tij se është dashur të largohetnga dera sepse njerëzit lëvizin, por ai kishte tjetër qëllimqë unë pa dëshirën time u desh t’ia plotësoj.

Pas shfryrjes me ofendim dhe të shara i them:Dëshiron të rrihesh?

Po mu përgjigj pa hezitim? I them hajde pas meje përjashta dhe unë ashtu siç

isha me pushkë, dola jashtë duke menduar se ai do tëpendohet dhe nuk do të vjen, por ndodhi e kundërta. Ai siburrë i mirë më vinte pas dhe unë u ndala në një lëndinëku pushonim gjatë kohës së lirë.

I kthehem dhe e pyes:Pse po më ofendon dhe më shanë, kur unë nuk të

kam bërë asgjë dhe as të njoh e as më njohësh.Mu përgjigj: do përsëri të të shajë? I them urdhëro!

Dhe, sa nisi që të më shajë, ende pa e sosur, e grushtoj,por grushti im iu duk si me i rënë një mijë grushta!

Filloi një rrahje mes nesh. Ishim vetëm dhe nuk kishte kush të na ndajë. E

hetova se ishte shumë më i fuqishëm, me një grusht në

33

ballë gati më shtriu për toke. E mbajta veten dhe me njëshpejtësi kapa një katron nga bankat që uleshim për tëpushuar.

Iu vërsula që ta godas në mes të kokës por, i biriqenit ma rrëmbeu. Ndërkohë na kishin vërejtur disaushtarë dhe vrapuan Për të na ndarë.

Ishte humbja e parë e imja, që nuk mund takapërdija. Llargohem nja 50 metra dhe ndalem të zihempërsëri. Ai vjen pas dhe kur vjen përballë meje mëkërcënohet se ne të dy ende do të ballafaqohemi. I themse nuk e lëmë për tjetër ditë, prandaj të pres dhe pa epritur një gjë të tillë e qëllova nën mjekër dhe e shtriva për toke si derr i egër! I kërceva me shqelma por nuk kishakëpucë. I lëndova gishtat e këmbëve. E kapi përgabzherri, dua t’ia nxjerri krejt atë! Jam nervozuar nëkulm! Nuk e lëshoj assesi të ngrihet. Sa mundi e qëlloj.

Afrohen përsëri ushtarët. U bërtas edhe atyre se kush do të guxojë të më prek,

do të ketë punë me mua. Më njihnin vendosmërinë dherrinin më larg, duke shikuar sehir.

Ky u mundua, i përdori të gjitha shkathtësitë, por nuki ndihmuan. Filloi të më lutet! I them: ç’të shtyri të ngjiteshme mua?

Përgjigjet: sinqerisht ta kisha inatin dhe gjithnjëkërkoja shkak për t’u zënë. Sot e gjeta por e gjeta edheatë që nuk e pritja. Më kërkoi falje duke më thënë se kurrë më nuk do të ngjitet me mua.

I kam përshkruar këto dy ep i sode me ushtarët qëkam qenë më në rrezik se të tjera pa numër nuk janëinteresante.

Është shumë acar unë nuk çohem me disa të tjerë tëshkojmë në skenat e xhirimit. Barakat ku banonim ne

34

ushtarët, ishin të ftohta dhe pa nxehje. Aty kah ora 10erdhi një grup oficerësh për kontroll dhe na gjejnë nëkrevatet tona të drurit.

Na pyesin se ç’bëjmë ne këtu dhe pse nuk kemishkuar në xhirim.

U themi se kemi të ftohur dhe pa nxehje assesi tëngrohemi. Na japin urdhër që të ngrihemi; shokët u çuankërkuan falje dhe me aq ata mbaruan. Unë refuzova që të çohem dhe vazhdova me timen.

Në krye të grupit ishte një nënkolonel i cili e urdhëroinjë kapterin tonë që menjëherë të më marrë mua dhe tëmë dërgojë në raport para tij.

Meqë ai ishte më i ri se unë, dridhej si purtek! I themç’ke që po dridhesh, nuk shkon ti në raport?

Po shkoj unë dhe po qe se do të dënohem jam unë aiqë do të më dënojnë por, ai e kishte frikë që të dali paratyre!

U përgatita dhe u nisëm bashkë me kapterin nëraport. Futemi në një zyrë ku priste nënkoloneli mesuitën. Sa u hap dera ajri i ngrohët ma ledhatoi fytyrën,por edhe në mo ment m’i ngacmoi nervat.

I drejtohem ushtarakisht se jam ushtari ZB-së, meurdhrin tuaj jam paraqitur në raport.

”Më drejtohet, se a i di rregullat dhe detyrat obliguese të ushtarit?

I përgjigjem se po!Po atëherë, pse nuk zbaton urdhërat dhe nuk i kryen

detyrat?I them se ato rregulla nuk vlejnë vetëm për ushtarët

por edhe për eprorët dhe se kur eprorët e keqpërdorinpozitën atëherë, pse mos i thyejmë edhe ne ushtarët?

35

Më drejtohet me pyetje se, cilat rregulla i kemikeqpërdorë?

I them po nisem që nga kjo zyrë, ku tash po flasim. Ju si epror keni grada po edhe ju nuk jeni mbinjerëz por,sikur ne të gjithë njerëz të zakonshëm por ju silleni siperëndi!

Të veshur si mos më mirë me tesha të dimrit dhe plus me gëzof gjer në fund këmbëve plus këtu koftori kuq prejtë nxehtit!

A na pyetni neve sesi po kalojmë, dhe a thua vallëjemi ngrohë për 3 - 4 muaj dhe sot keni dalë për tëgjuajtur shtriga e jo për t’u interesuar për përmirësimin ekushteve tona!

U xhindos dhe i tha kapterit nuk paskam punë mekëtë. Të urdhëroj që kur të vijë komandanti im të mëdërgoj në raport tek komandanti i përgjithshëm, i cili ishtekolo nel dhe, kush shkonte tek ai nuk kalonte pa 30 ditëburg.

I përgjigjet duke u dridhur si urdhëron shokunënkolonel?

Dalim jashtë dhe fillojmë bisedën. Mundohet që tëmë bind që të jem më kokë ulur se do të mbaroj shumëkeq në gjyqin ushtarak.

I përgjigjem se unë kam të drejtë dhe për të drejtënqë ta mbroj, jam i gatshëm që të sakrifikoj.

Në mbrëmje kisha pirë një çikë verë dhe pakës ishanxehur dhe isha shtrirë në krevatin me dërrasa.

Në atë mo ment hynë brenda komandanti im dukebërtitur pas meje, se çfarë jam duke bërë?

Pse vallë vetëm unë rebelohem?!

36

Ky ishte një toger trupshkurtër, mustaqe-çok meemrin Urosh, i cili ishte nga Mali i Zi, republika më e vogële ish-Federatës Jugosllave.

Një ditë para, kishte shkuar në Mal të Zi në vizitë tëfamiljes së tij, pra atë ditë kthehej dhe kur e njoftojnë,haptazi ai, pa një pa dy, vjen të më kërcënojë.

Nuk i përgjigjem me asnjë fjalë por në dorë mu gjetnjë bajonetë dhe e hodha për ta qëlluar por, ai shpejt embylli derën dhe i shpëtoi gjuajtjes sime të cilën e kishaushtruar shumë mirë, ndërs bajoneta u ngul në derë!

Ai aq u frikësua sa mendoI se unë jam çmendur dhekërkoi ndihmë, por me një ton krejt tjetër pa kërcënime po më lutej se çfarë më mundon?

Ia përplasa në fytyrë të gjithë padrejtësitë që u bëhen shqiptarëve edhe pse ushtria duhej të jetë shembull përinstitucionet e tjera por, një gjë e tillë ekziston vetëm nëpropagandën agresive të përditshme të ish Jugosllavisë.

Atëherë nuk i kisha të qarta vrasjet që ndodhnin meushtarët shqiptar, duke i arsyetuar se kanë bërë vetë -vrasje, pa mos dhënë sqarime bindëse sepse nuk ikishin.

Për fatin tim, ngeli pezull raporti që duhej të shkojëpara kolonelit i cili për fat nuk ishte dhe, me që ishte fundii shërbimit ushtarak dhe ato ditë duhej të ktheheshim nëBanjallukë nga ku duhej të lëshoheshim për në shtëpi.

Pra, ishte shkurti i vitit 1969 dhe gjenerata imektheheshin në kazermën nga edhe kishim ardhur.

Një ditë na lajmërojnë se nesër do të ktheheshim nëkazermën nga edhe kishim ardhur.

Një ditë na lajmërojnë se nesër do të kthehemi nëBanjallukë dhe të gjitha dosjet e ushtarëve ia dorëzojnënjë tetari i cili ishte boshnjak, me të cilin kisha pasur një

37

zënkë, por pas dajakut që e mori u pajtua sepse e kuptoise ishte fajtor nën ndikimin e alkoolit. Ky tetar më tregonse në dosjen time ekziston një urdhëresë që unë tëndalem 30 ditë pas shokëve. I them ta shohë. Atij nuk ishkoi mendja se çfarë kam ndërmend të bëj. E nxjerrdokumentin dhe unë shpejt ia marr nga dora dhe e gris.Ky në fillim u hutua dhe u tremb! I them çka ke?!...

Këtë gjë e di vetëm ti dhe unë edhe këtu merr fund. Esiguroj se, po qe se zbulohet diçka atëherë nuk do të jemunë fajtor por ti, sepse ti nuk është dashur të më tregoshmua dhe se dosjet nuk ke pasur të drejtë t’i hapësh.

Më shikoi në sy njëherë dhe u kuptuam se çdo gjëduhet heshtur dhe ashtu ndodhi. E falënderuam përmendje lehtësinë që tregoi por nuk na ndodhi diçka ekeqe.

Kthehemi në Banjallukë, arrijmë vonë, ishte natë,ushtarët të cilët i kishim lënë kur qemë larguar shumicanuk ishin, kishin ardhur të rinj vetëm një numër i vogëlishte nga ta që më njihnin.

Këtu do të më ndodhi edhe problemi i fundit. Me mua ishin edhe Tafa, Fehimi dhe Shaipi që

brengoseshin shumë për fatin tim. Më respektonin mëshumë se vëlla, sepse gjithë kohën unë luftoja për mosnëpërkëmbjen e tyre. Isha gati t’i shpallë luftë edhe qiellitpër t’i mbrojtur sepse ishin më të urtë.

Prob lem i fundit do të ndodhë edhe natën e fundit:ç’ndodhi?

Një ushtar me emrin Rexhep nga Piroku fshat nërrethinën e Tetovës por pa pikë ndjenje kombëtare ishtezënë me një serb, po e shanin dhe ofendonin njeri-tjetrindhe vraponin nëpër dhomën e gjumit.

38

Më preku thellë në dinjitet kur e shanë serbisht “da tijepem shiptarsku majku“ atë shprehje e dëgjuam të gjithë po edhe shqiptarët shokët e mi. Duke e ditur tempe -ramentin tim, mu afruan dhe më lutnin që mos të bëjdiçka të qëndroj edhe këtë natën e fundit sepse tënesërmen duhej të lëshoheshim.

Ndërkohë, serbi dhe shqiptaro-serbi, duke e ndjekënjeri tjetrin kishin dalë jashtë në korridor.

Unë isha shtrirë në krevat dhe u thash shokëve qëedhe ata të shtrihen nëpër krevate sepse unë nuk bëjëasgjë.

Më dëgjuan, por kishin frikë se unë nuk qetësohem,rrinin si lepuri në ferrë. Pas nja gjysmë ore ato dy u fut,nbrenda dhe filluan të zhvishen për në krevat.

Unë çohem nga krevati dhe i afrohem sërbit. E pyes, pse më shave mua?!

Ai më shikon me habi dhe më përgjigjet unë ty nuk tënjoh kush je?

I them Rexhepin e shave për kombin, pse nuk eshave për nënën, për motrën apo edhe gruan se atij “ ibëhet qejfi “, po ti e shave për kombin shqiptar në të cilinbëjë pjesë edhe unë. Më përgjigjet me ironi se po, eshava dhe do ta shaj, e ti çka ke, – mu përgjigj?

Tash ta tregoj, se çfarë kam. Se ai komb ka edhe tëzot për t’ia mbrojtur dinjitetin. Ia futa dy boksa, e bëra krejt gjak. Ndërkohë çohen shokët dhe më tërheqin se doja tashkelja me këmbë. E shpëtojnë dhe pasi e shpëtojnë mëdrejtohet se unë dhe ti do të ndeshemi tjetër herë. I themke fat se unë nesër shkoj se për ndryshe ti dhe unë nukmund të bashkëjetojmë në një kazermë ose do të vras siqen se unë nuk jam Rexhepi që vetëm emrin e mbanshqiptar kurse jeton si serb.

39

Rexhepi reagoi duke më thënë" ti çka ke, ai më shaumua e jo ty"!

Ia kthej mos t’i nxjerr dhëmbët, se fajtor je ti që lejonveten aq poshtë nga një barbar i fëlliqur, por ky më njihteedhe më parë, nuk e zgjati, mbylli gojën dhe ramë nëgjumë.

Si rëndom, kur ke ndonjë gëzim apo hidhërimvështirë të merr gjumi. Unë i kisha të dyja gëzimin sekthehesha në shtëpi dhe hidhërimin dhe brengën, a thuamund të nesërmen të më lajmëroje dhe të më dënojnëdhe kështu të plotësohet ai dënim që unë e grisa.

Të nesërmen çohemi dhe gjithë ushtarët që shkonimnë shtëpi. Vishemi me tesha civile dhe mezi presimkohën kur do të vinë eprorët për të na i dhënë librezat eushtrisë. Më në fund erdhi dhe ajo kohë, pra momentiprekës që ndahesh nga shokët me të cilët ke kaluarshumë peripeci për 18 muaj sa ka zgjatur shërbimiushtarak.

Dalim nga kazerma përshëndetemi me tetarin Mujodhe i them shih si mbaroi mirë. U përqafuam për herë tëfundit dhe u ndamë. Nuk e di është gjallë apo jo, sepsenga ajo kohë kanë kaluar shumë furtuna.

Ishte qershor i 1968-ës. Bëheshin përgatitje për fes -timin e 500 vjetorit të vdekjes të heroit tonë kombëtarGjergj Kastriotit (Skënderbeut). Për herë të parë pësh -përitej më hapur, dëgjohej ra dio Prishtina fshehuraziedhe ra dio Tirana.

Unë isha në pushimin e rregullt ushtarak në Ship -kovicë. Shoku im Muzafer Demiri, Llokman Llokmani dheNexhbedin Neziri – Voka, i cili ishte shpërngulur nëTetovë dhe jetonte në Tetovë bisedonim për këtë ngjarjetë rëndësishme. Ishte një atmosferë jo e rëndomtë por,

40

njëherë atë vit siç dihet, demonstratat studentoretronditën lindjen dhe perëndimin. Një gjë e tillë pritej edhe këtu por, në çfarë drejtimi do të orientohen vallë?

Këtë nuk e dinte askush mendoj në viset ku jetojmëne shqiptarët. Në këto rrethana unë me tre shokët e lartpërmendur një ditë pimë në një kafene pas dite deri nëorët e vona, siç dihet kur pi alkool edhe bisedat bëhen më të lira se bëhesh për mo ment më guximtar, por gjatëbisedave diçka u zbulua se diçka po përgatitet.

Kur natën vonë dolëm nga kafeneja, shoku Nexh -medin Neziri u përshëndet nga ne dhe shkoi në shtëpinëe tij, kurse ne do të udhëtojmë për në Shipkovicë, sepseatëherë nuk kishte rrugë automobilistike.

Gjatë rrugës shoku Llokman kishte pirë pak si tepërdhe vështirë hiqte, andaj kishte nevojë për ndihmën tonë. Ky do të jetë një mo ment shumë i rëndësishëm për njëkthesë në ardhmërinë time.

Ndodh një gjë që nuk mund ta kisha ëndërruar gjernë atë mo ment! Muzafer Demiri më propozon që ta lëmënë rrugë shokun Llokman. Unë e shikova me habi sepseato të dy konsideroheshin si shokë të pandarë, kurse kymë propozon që ta lëmë në mes të rrugës si ndonjë qenendacak.

E refuzoj në mënyrë të prerë dhe i them se është i lirë të shkojë se unë vetë do të rri dhe do ta ndihmoj shokunsepse për gjendjen e tij jemi fajtor edhe ne.

Pasi nuk e dëgjova ai nuk shkoi sepse nga natyraishte frikacak edhe pse me gojë mbahej guximtar.

Ky ishte rasti i parë që unë fillova të dyshoj nëbesnikërinë e Muzafer Demirit. Rasti i dytë do të vijëshumë shpejtë, kur do ta grisë maskën to tal, por, mesiguri duke pasur besim në mua.

41

Këtë propozim e dëgjoi edhe vetë Llokmani, kur unënjë ditë e pyeta se ç’të lidh me një shokë të tillë.

Ai mu përgjigj se: Kam një zor të madh! Më kanë mashtruar edhe me kubija ma kanë marrë

pushkën e babait, tani nuk ma japin. Mundohem me tëmirë që të mund që të ma kthejnë se nuk është e imja, por e babait.

Kur ai do të shkojë të shohë se nuk është aty,problemi do të bjerrë mbi mua. Sepse vetëm unë e kamditur vendin ku e mbante pushkën.

Kështu u arsyetua Llokmani, se përndryshe siç mëtha: i njeh mirë se ç’ka bënin me atë pushkë. Unë më nukkam hyrë në bisedë, por jam i sigurt që nuk ia kanëkthyer.

Nuk kaluan shumë ditë nga ajo natë dhe vjen nështëpi dhe më thotë se kam dëshirë që të shkojmëbashkë në shkollën e fshatit sepse ka një mbledhje merëndësi.

Meqë në atë kohë në fshat nuk kishte ndonjë vend ku ta kalonim kohën, sepse nuk ekzistonte as bibliotekë asndonjë sallë sport ive apo ndonjë sallë tjetër. Unë upajtova që të shkoj që edhe të dëgjoj se çfarë do të flitetnjëherë edhe ta kaloj kohën.

Kur dola nga shtëpia, në sokak siç i themi rrugëskryesore të fshatit, pashë edhe tre veta. Njeri, po aiLlokman që gati e lamë në mes të rrugës të dehur dhetjetri Ilmi Ramizi vëlla i gruas së Muzafer Demirit qëatëherë e kishte të fejuar.

Nuk dyshova asgjë dhe dalëngadalë, duke biseduaru nisëm përpjetë drejt shkollës.

42

Kur u afruam afër 200-250 metra shkollës MuzaferDemiri në besim më propozon. Më thotë:

“Shoku Zaim do të them diçka por është shumësekret, por meqë kam besim në ty, unë ngurroj të tathem”

Urdhëro i them çka dëshiron? Më drejtohetshin, kur do të hymë brenda në klasë ku

mbahet mbledhja jemi katër veta dhe do të ulemi në katër skajet e klasës ku do të bërtasim:

“Rroftë Shqipëria”, “Rroftë Enver Hoxha” dhe,menjë herë kush do të bërtasë pas nesh do t’i shënojmë.Më erdhi shumë e papritur! Filloi të më rrotullohet çdo gjë rreth meje.

Nuk u besoja veshëve të mi! Heshta një copë herëderi sa e mora veten dhe u drejtohem që të treve, duke uthënë:

Nuk keni turp që t’i provokoni fshatarët e mjer! Nuk juvret ndërgjegjja ose nuk keni ndërgjegje në shpirtin tuaj!Po e dini se kësaj i thonë shkurt në çdo gjuhë të botëstradhti. Ngelën të nemitur, nuk dinin si të reagonin!?Heshtjen ua ndërpreva unë.

U them unë nuk e bëj një gjë të tillë por u këshilloj qëedhe ju mos ta bëni një punë të fëlliqur dhe u ktheva, atamë përcollën me sy deri sa humba në lakun e sokakutme, siguri duke më mallkuar sepse edhe nuk i dëgjovapor i zbulova në qëllimet e errëta të tyre.

U interesova se a kanë vepruar ashtu siç më thanëmua.

U vërtetova se po, por fshatarët nuk kishin rënë nënjë provokim të tillë.

Këtu përfundimisht ndahen rrugët tona me shokun efëmijërisë, Muzafer Demiri dhe më vonë do të kemi

43

polemika të ashpra në mesin tonë. Ai duke arsyetuar sembron interesin e shtetit, kurse unë duke e kundërshtuarse cilit shtet?!

Shtetit okupues! Këto zënka i bënim në sokak kuredhe kishte edhe shumë fshatarë të tjerë. Dikush e për -krahte por pjesa më e madhe heshte sepse kishin frikë.

Pas kalimit të pushimit ushtarak kthehem nëBanjallukë, por i dëshpëruar së tepërmi dhe dita-ditëskalonte koha deri sa erdhi edhe dhjetori, muaji kurshpërthyen demonstratat edhe në Tetovë. Meqë unëisha në Jabllanicë dhe nuk kishim as ra dio as gazeta nukblija sepse mezi po e kalonim kohën nga acari dimëror.

Një ditë isha roje tek parku i automjeteve dhe kurshoh rishtazi po më vinë një ma jor i KOS-it duke u sjellëvërdallë; se kush jam? Nga jam? Çfarë kam të mbaruar?Ç’ka kam punuar para se të vij ushtar e shumë e shumëpyetje tjera.

Unë i përgjigjem pa ndonjë droje, sepse nuk e dija seç’ka ka ndodhur në Tetovën time. Dita e parë shkoi. Unëmendova se çdo gjë mbaroi me aq dhe se ku ta di unë seku e kishte hallin, por u gabova.

Ai më erdhi edhe tre a katër herë të tjera deri sa ehumbi durimin se unë kinse di për trazirat por nuk flas.Kështu ditën e fundit u fut drejt e në temë duke më pyetur: “A i përkrah demonstratat në Tetovë, apo jo”?

I përgjigjem se unë nuk kam dijeni për këtë dhekërkoj falje se nuk mund t’i përgjigjem pasi nuk e di seç’janë kërkesat e tyre. Po të jenë për të mirën e popullit,po, pra indirekt iu përgjigja dhe se prej sot do të lexojshtypin dhe do të njihem më tepër për ndodhitë.

Ai më thotë se kërkesat e demonstruesve janëkundërrevolucionare. I përgjigjem: edhe revolucioni so -

44

cial ist ishte kundërrevolucionar për forcat kundërshtaredhe se çdo revolucion për kundërshtarin është kundrarevolucionar.

U habit nga përgjigjet e mia, por nuk reagoi më tutje,sepse u bind se unë me të vërtetë nuk kisha dëgjuar kurgjë.

Ndoshta ndjekja e tij ka vazhduar, por unë me 17shkurt lëshohem nga ushtria dhe kthehem në shtëpi.

Nuk mund ta harroj një mo ment shumë tërëndësishëm i cili do të më ndjek deri sa të jem gjallë, kurisha në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare, kur baba ndjesëpastë do të më thërrasë dhe do të më thotë:

“Dëgjo baba çka do të them dhe këto fjalë t’i mbashnë mend deri sa të kesh jetën. Jeni shtatë vëllezër do tëbëheni forcë në familje por, po ta lë amanet që kur mos imundoni fshatarët, kur mos e keqpërdorni forcën tuaj përveprime neg a tive dhe të dëmshme, duke i marrë sishembull disa familje që vepronin në dëm të më tëdobtëve dhe asnjëherë mos mbani armë, revole apothika, se me të do të vritni vëllanë tuaj, po qe se doni t’ipërdorni armët keni ndaj kujt t’i përdorni. Ja ku i kenishkijet, këmbëkryq të ulur në vatër, urdhëroni luftoni.

” Këto fjalë mu ngulën në tru dhe nuk do t’i harrojasnjëherë”.

Si arsimtar përballë skëterrës

Problemet filluan prej ditës kur filloi përpilimi i orarit të shkollës. Unë meqë nuk kisha mundësi të arrij në orën eparë sepse nuk kisha autobus, i luta që orët e para

45

mundësisht mos të kem mësim. Ata më mundësuan njëgjë të tillë duke llogaritur se unë do të shkoj nja një javëdhe nga presionet që do të mi bëjnë do ta lëshoj punënsiç kishin vepruar me shumë të tjerë para meje.

Me disa probleme, vështirësi e mosmarrëveshje unëpunova gjatë vitit.

Vitin e dytë unë përsëri shkova në punë. Tash kisha vendim dhe vendimi më mbronte. Hysen

Musliu kishte punuar në atë shkollë por, kur shkova unëai ishte në studime.

Një ditë një shok më tha se vjen pas teje dhe sëshpejti do të punësohet në UDB si inspektor.

Siç më tha ky ashtu edhe u bë. Ndërkohë ky HysenMusliu u bë inspektor dhe që njëri ndër ata që mëburgosën pas dy tre vjetësh.

Gjatë kohës sa punova në Dobërdoll unë uballafaqova me shume sfida, por duke e ditur se kufshihet lepuri, isha shumë i matur dhe etiketimet qëmundoheshin të mi ngjeshin i tejkaloja, por pa lëshuar pekur ishte në pyetje çështja kombëtare.

Më kujtohet kur dola nga burgu, ata që vinin ngaDobërdolli të më vizitonin, e pranonin se unë kam qenë ipari që haptas i kam kritikuar që lexojnë gazeta shkinishte veçanërisht sportin, këndonin këngë serbe dhedëgjojnë muzikë serbe.

Unë këmbëngulja që të lexojnë “Rilindjen”. Edhe pseedhe kjo ishte gazetë jugosllave, por së paku ta mësojnëgjuhën sepse arsimtarët e flitnin gjuhën gjysmë për gjys -më me barbarizma serbe.

Aty punonte edhe një arsimtare që veten e konsi -deronte maqedonase. Pesë vjet para meje kishte filluarpunën në Dobërdoll, kishte jetuar në Gostivar por ndër -

46

kohë ishte martuar në Shkup, ndërsa atëherë udhëtontenga Shkupi në Dobërdoll.

Një ditë prej ditëve hymë në bisedë më të thellë epyes për prejardhjen, më tregoi se i ati i saj ka qenë priftdhe se është nga Dufi, një fshat i njohur në rrethin eGostivarit.

I them: po ti qenke shqiptare! Në fillim u hutua ngafjalët e mia të drejtpërdrejta se, deri atëherë kush nuk iakishte zënë në gojë këtë gjë.

Meqë më kishte studiuar gjatë kohë dhe kishteformuar një besim të patundur tek unë, e pranoi dhe mëtha:

“Babai im ka qenë prift ortodoks shqiptar. Gjyshjadhe nëna ime nuk kanë ditur asnjë fjalë shkinisht, por jaqë ne tash flasim, por një shqipe të bastarduar. Unë jammundua që qysh me shpëtuar nga kthetrat asimiluesedhe jam martuar me një nga Shqipëria, kështu që deri samë burgosën u afruam mjaft.

Pas daljes nga burgu jam interesuar, po nuk e kamtakuar dot, sepse ndërkohë e kishte lënë punën nëDobërdoll. Kishte edhe një shkinë tjetër, kjo ishte (has)shkinë.

Një ditë nuk e di se si i rrëshqiti goja dhe mua mudrejtua mos mendo se nuk e di se kush je! I them kushjam dhe me çfarë merrem. Me një përgjigje të thuktë iambylla gojën.

Do t’i kujtoj edhe dy zënka në Dobërdoll: 1) Më kishin folur shumë për këshilltarin e gjuhës

shqipe Sefedin Harunin, ky farë këshilltari paska luajtrolin e “sherifit” me arsimtarët, e jo rolin e këshilltarit.

47

Duke e shfrytëzuar postin që kishte, e keqpërdorënvajzën e Sefer Selimit, një patrioti të Gostivarit që më1968, e vrau UDB-ja, normalisht me dorën e shqiptarit.

Pas keqpërdorimit e merr mbi grua. Unë këtë e kishadëgjuar dhe prisja se kur do të më vijë mua në inspektim.

Nuk kaloi shumë kohë, ja një ditë më ndali parapersoneli teknik, dhe më njoftoi se kanë ardhurkëshilltarët dhe në mesin e tyre edhe Sefedin Haruni.

Ata kishin menduar, se edhe unë si të tjerët, do tëkthej prapë dhe nuk shkoj në shkollë, ngase shumicakishin kërcyer nga dritarja kur u kishin treguar për ardhjen e tij.

Unë nuk u turbullova dhe vazhdova për në zyrën earsimtarëve.

Kur hyra brenda, nga inati nuk e përshëndeta por,menjëherë u përgatita të shkoj në klasë, atëherë aireagoi. Më tha se është këshilltar për gjuhën shqipe dhese do të hyjë në orë. I them, po mirë, urdhëro!

Më kujtohet kisha orë me klasën e shtatë. Erdhi makërkoi përgatitjen ditore, të cilën unë ia dhash dhevazhdova ta mbaj orën. Kisha një frag ment nga romani“Këneta” të Fatmir Gjatës.

Më hyri në tri a katër orë dhe pastaj më tha sepërgatitja nuk të bën dhe do të vijë edhe nesër, ndërsaunë i them sa herë që të duash mund të vish. Tënesërmen unë e përpiloj përgatitjen në bazë tëpërgatitjes me të cilën e kisha dhënë orën praktike nëGjakovë dhe me të edhe diplomova.

Kur shkova të nesërmen ai priste në zyrë dhe mamori përgatitjen, e kontrolloi dhe nuk e pëlqeu. Mua mëvlonte barku nga brenda, por në atë mo ment nuk i thashgjë. Vazhdova punën time për t’i mbajtur orët.

48

Kur mbarova me orën e fundit, duhej që këshilltari tëjapë vlerësimin se është, apo nuk është i kënaqur mepunën time dhe normalisht vërejtjet që mund t’i ketë ngakëndvështrimi i tij.

Arsimtarët e paraditës nuk kishin shkuar, duke e ditur se diçka do të ndodh mes nesh. Po ashtu kishin ardhëedhe arsimtarët e pasditës, kështu zyra ishte mbushurpërplot.

Ai ia filloi i pari duke e nisur që nga përgatitjet ditoreqë nuk janë mirë dhe do vërejtje tjera që për mua nukzinin vend.

Kur mbaroi ai, e mora fjalën unë dhe shikova që tëgjithë arsimtarët rrinë me zemër të ngrirë se çfarë do tëndodhë. Nuk shkojnë në shtëpitë e tyre. Unë në fillim iafilloi i urtë e butë, duke u nxehur që për një mo ment t’iathem të gjitha ato që kishte bërë.

I drejtohem, shoku këshilltar kur dje më the se nuk tëbënë përgatitja ditore, nuk ta zura për të madhe dhe sot ekam përpiluar në bazë të asaj që kam dhënë orënpraktike dhe kam diplomuar, por për ty as kjo nuk ishte emire. Unë e shoh se ti vjen me tendenca të mbrapshtadhe jo si këshilltar arsimi.

Ti vjen, por si “Sherif” në perëndimin e egër. Ku ta lejon detyra jote që të mbash revole si polic, e

jo si intelektual? A mos vallë mendove se edhe unë do të kërcej nga

dritarja se kush na vjen! Po unë jam djalë nga Shipkovicadhe kur nuk jam takuar me frikën, me këto fjalë e mbyllapor, me një zë të lartë.

Përgjigja e tij provokuese ishte se: “Po qe për azganllëqe, unë përveç vetes nuk ia njoh

askujt”.

49

I përgjigjem flakë për flake, po qe se ti je azgan unëjam trim, urdhëro t’i lajmë hesapet dhe u çova ngakarrigia!? Ngeli i shtangur! Nuk e priste këtë reagim tëashpër! U zverdh si limon dhe nuk pat guxim të vazhdojë,vetëm më tha se:

“Do t’i shkruaj këto në deklaratë dhe ti nënshkruaj? Ishte tentimi i tij i fundit për të më mposhtë. I thash se unë jam në gjendje të nënshkruaj vendimin

me vdekje dhe nuk më bëhet vonë! E nënshkrova deklaratën dhe kështu u ndamë. Kjo

ngjarje mori dhenë dhe vinin arsimtarë nga shkollat tjeratë më shohin se kush jam që Sefedin Harunit ia kam thyer hundët.

Kur vjen për herë të dytë në vizitë thotë se: unë atijnuk mund t’i shkoj i vetëm në orë dhe e detyron sekretarin rajonal të arsimit për komunën e Gostivarit dhe bashkëme drejtorin Enver Bilalli, një njeri i mençur dhe vijnë nëshkollë.

Unë si zakonisht kisha përgatitje ditore dhe temën tëcilën duhej ta zhvilloj. Më kujtohet se kisha me klasën etetë gramatikë “plotësorët”.

Kur u nisëm për në klasë që të tre ecnin para meje,ua tregoj klasën dhe futen një nga një. Së pari hynëdrejtori dhe pas tij sekretari dhe pas sekretarit këshilltaripor ky para se të hyje më drejtohet mua se:

“Është mirë ta ndërrosh temën, se kjo është temë evështirë”.

I japë të shtyrë dhe e fus brenda edhe atë. E mbaj orën dhe dal. As sot e kësaj dite nuk e kam të

qartë qëllimin e propozimit të tij në dukje të parë duket simiqësore por, po të bësh analizë më të thellë, ka qenë

50

armiqësore dhe mendja e tij se unë do ta ha atë peksimetsidoqoftë.

Unë kalova mirë dhe kur janë ndarë nga unë siç emora vesh e kanë sulmua këshilltarin, se çka ka pasur aime mua herën e parë sepse mbetën shumë të kënaqurme mësimin e mbajtur.

Fajtor për zënkën e parë e shpallin Sefedin Harunin. Nga inati të nesërmen vjen përsërinë vizitë. Unë ia

kuptoj qëllimin dhe kur më kërkon përgatitjen e ditës ithem se nuk kam. E kisha qëllimin si do të reagojë, e aimë pyeti:

“Po si do ta mbash orën pa përgatitje ditore”. I përgjigjem: si do ta mbaj, dje kur më the ta ndryshoj

temën!U kujtua pak dhe u largua.Një ditë ma përgatitën një kurth në cilin bie një

mësues shumë i mirë po nga Dobërdolli. Ja si epërgatisin:

Pasi në shkollën qendrore nuk kishte vend për tëgjithë nxënësit, katër klasë i kishim në një ndërtesë nëqendër të fshatit, poshtë klasave ishte kafene.

Meqë mësuesi në fjalë nuk ka qenë i informuar përkurthin dhe i kishte teshat si të miat, shkon në mësim dheata që e kanë përgatitur planin, duke menduar se jam unë e dërgojnë një memec, duke e mësuar që të hyjë në klasë dhe pa një pa dy ta sulmojë arsimtarin.

Ky hynë në klasë dhe e sulmon. Në përleshje e sipërarsimtarit Ekrem, se ashtu e kishte emrin, ia nxjerr pallton duke u krehur ia ndanë për gjysmë jelekun.

Ai e lëshon orën dhe vinë te shkolla qendrore dukeqarë i shkreti se nuk e di se pse i ka ndodhur kjo?!

51

Mua më raportoi se ka qenë kurdisja për mua, po ehan ky, edhe ky i pafajshëm i them aty se e paske pasurhise ta hash, se ka qenë e përgatitur për mua...!

Ai u habit se pse edhe për mua? I thash atë zbuloje ti tash, pasi të ka ndodhur. Nuk

shkoi shumë kohë dhe më thotë po për t’i kishte qenë poe hëngra unë sepse ti ke qenë shumë i drejtë.

Qëllimi ishte që nga presioni ta lëshoj vendin e punës pasi tash kanë diplomuar të vendit. Pra, siç shihet udështoi edhe ky plan ogurzi dhe unë ngela deri sa mëburgosën.

Në vitin 1979 pati vërshime të mëdha kështu qëshumë ura u shkatërruan, ndër ta edhe ura e Mosdaçestë Negotinës, kështu që autobusi i Gostivarit nuk vinte dot në Pirok. Unë isha i detyruar të udhëtoja në këmbë ngaPiroku në Dobrëdoll.

Një ditë unë duke ecur, ja ku më ndalet një veturë tekëmbët dhe ma hap derën. E shoh Sefën më thotë: hyrbrenda, unë nuk dua të hyj. Kur më thotë se trembem,atëherë futem në veturë.

Kështu mund të të merrja se për ndryshe e dija senuk do të vish. I them nuk e meriton një gjë të tillë se tigjatë kohë e ke keqpërdorur detyrën deri sa të hasisharra në gozhdë me mua, i lëmë ato punë tash dhe mëtrego:

“A ke presion në Dobërdoll dhe po qe se dikush mënget ai do të më dalë zot”.

Unë qeshem dhe e shikoj drejt në s! Po unë po qe senuk mund ta mbroj veten atëherë se meritoj të jetoj.

Po aty, kam konstatuar se ai bashkëpunon meUDB-në dhe ishte nip i një Mahir Zherovjanit, një krimineli cili vriste njerëz dhe nuk përgjigjej.

52

Episodi i dytë do të ndodhë po në Dobërdoll. Kishteardhur një shka për ta dhënë një monodramë dhe unë siarsimtar i gjuhës të rrijë pranë tij dhe të përkthej.

Duke mos e ditur tematikën shkova në sallë dhe kyfarë artisti ia filloi.

Tematika ishte nga Lufta e Dytë Botërore në mespartizanëve dhe ballistëve. Kur bisedonte Zorani krenardhe gjoja shumë trim, kur do të fliste, ai na vërente se nea jemi të ndrojtur apo të veshur me frikë.

Me këtë ai mundohej ta paraqes popullin sllav seështë shumë trim kurse popullin shqiptar frikacak. Unë në mo ment u preka edhe pse nuk kisha ndonjë simpati përballistët, por nuk duroja që të tallet një askush.

U them nxënësve: dëgjoni se ky ditka ta loz lugatin.Nxënësit ia plasën gazit. Nuk qëndrova më, por ulargova. Shkova në zyrë i mllefosur.

Kur e mbaroi, erdhi në zyrë dhe filloi të lavdërohet senxënësit paskan ngelur të kënaqur dhe se duhet mëshpesh tema të tilla të mbahen dhe i fërkonte duart.

Aty ishte përgjegjësi i shkollës Femi Qazimi dheshumë arsimtar të tjerë. Prita se mos do të reagojëdikush por nuk ngjau. Atëherë i them vetes: hajde se ti kepër detyrë se do të mallkoje shqipja dhe ia krisa, duke ithënë: ti, shumë mirë njëherë i mbushe xhepat me para edyta vjen ende të lëshosh helm, duke e ngritur një popullpa meritë dhe se çdo gjë ka pozitive, pra disponon mevirtyte pozitive, kurse duke e ulur dhe përqeshur njëpopull tjetër para fëmijëve të vet.

E pyes se ti kujt i more leje që erdhe ta zhvillosh këtëmonodramë dhe a ke kujdes se ku e zhvillon?

53

Ai ngeli i habitur dhe nuk i erdhi mirë se unë i thash se edhe njëherë përpara do të më njoftosh me tematikëndhe unë do të vendos se a e ka vendin për këtu ose jo!

Unë tha e kam zhvilluar këtë para nxënësve tëshkollave të mesme, para studentëve të Universitetit tëPrishtinës etj.

I them mund ta zhvillosh edhe në hënë po unë çka tëthem edhe njëherë kështu do të veprosh.

U hutua, duke thënë se askush deri tash nuk ma kathënë këtë përveç meje! Ia ktheva se ke gjet fshat pa qendhe bën çka të duash, se këta i kanë fajet dhe e drejtoigishtin nga përgjegjësi Femi Qazimi, se po të jesh nëShipkovicë kishe fluturuar për dritareje.

Tash reagoi Fehmiu, duke shtuar:“Zaim, po ky nuk ka faj, ti shko në ministrinë e arsimit

ankohu”! Po i them është e vërtet se ai nuk ka faj, fajet i keni ju

që mund të duroni këso gjepurash edhe duke uangazhuar për t’ia mbledhur paratë nga nxënësit dhe aitë vijë në mes të Dobërdollit. Asnjë shka nuk jeton këtu.

Të gjithë janë shqiptarë dhe ai të bëjë popullin tëndnjë pelenë, një paçavure pa as një vlerë, unë të isha ngaky fshat po le të shkelte këmba e këtij!

Me kaq mbaroi, por siç e prisja ashtu edhe ndodhi.Ky shkon drejt e në organet e punëve të brendshme dheu tregon për ngjarjen. Ata menjëherë ia çojnë një shkresë drejtorit të shkollës që në atë kohë ishte Milaim Zylfiqaringa Gradeci.

Ai më thirri në drejtori dhe më tha se çka ka ndodhë?!Ia tregoj rastin. Filloi të qesh dhe e futi shkresën në

koftor. Nuk shkoi shumë kohë pas kësaj ngjarje mëburgosën.

54

Gjatë punës sime në Dobërdoll nuk qëndrovaduarkryq, por mundohesha të gjej bashkëmendimtarë. Ekam pasur shumë vështirë! Megjithatë munda të kapi njady tre veta me perspektivë të mëtutjeshme por nga anatjetër UDB-ja nuk flinte. I kishte lëshuar bashkëpunëtorëtnë katër anët dhe më ndiqnin.

Erdhi vdekja e Satrapit Tito. I shoh të gjithë se u vjenme të vërtetë keq. Mbajnë mbledhje komomerative dhevendosin të çojnë tele gram ngushëllimi. Unë nuk kammarrë pjesë. U vonova me qëllim por, ata kanë vendosurqë unë ta shkruaj telegramin.

Ishte një qëllim me prapavijë. E dinin shumë mirë seunë nuk e doja.Shpesh gjatë bisedave sa zgjati dergjja eSatrapit ata ishin të brengosur unë u shprehsha po edheviçi pëllet pas lopës e nuk pëllet pas pelës. Ata nuk e di, ekanë kuptuar ose jo por sidoqoftë, u thash se e keni paslehtë në “Rilindje” keni telegrame të shkruara sa të donipse më keni pritë mua që ta shkruaj telegramin?!

Ata mu përgjigjën se: “Ne kemi dëshirë që telegrami jonë të jetë “autokton”.U them mendoni se dikush i lexon ato, po nejse unë

do ta shkruaj por unë nuk mund të zbuloj neologjizma eshihni çdo tele gram i ngjan si veja-vesë edhe i yni do tëjetë ashtu dhe e mora një Rilindje e nxora një tele gramdhe duke i ndërruar vetëm vendet e fjalëve e përpilova,ua lexoj i pyes se a jeni të kënaqur?

Po! Kështu mbaroi. Atë ditë që e lajmërojnë vdekjen, unë me Rahim

Nezirin shkojmë që ta festojmë mu në qendër të qytetit në hotelin “Maqedoni” sot “Lirak”. Hymë brenda i shohimkamerierët vetëm. Nuk ka as një mysafir për ilaç. I pyesim se a shërbejnë dhe pse janë aq të zymtë?

55

Ata duke menduar se ne nuk e kemi marrë vesh Seka vdekur Tito, filluan të na tregojnë.

Po mirë u themi, por i vdekuri me të vdekurin, tëgjallët me të gjallët dhe, porositëm pije dhe ushqim dukee pasur në dispozicion krejt hotelin. Ishim hera e parë tëprivilegjuar.

Këtë na e kanë përmend edhe gjatë hetimeve kur naburgosën.

Po i kthehem vitit 1972, atëherë kur nëpër mes tëpostës më erdhi romani i Ismail Kadaresë dhe brendafotografia e shokut Enver Hoxha.

Një ditë më vjen një shok nga Bozovca, i cili kishtepunuar si personel teknik në shkollë por meqë ishte i ridhe i vinte rëndë të punojë si personel teknik, më shumënuk vinte se sa vinte në shkollë.

Nga mosardhja kishte pasoja. Nuk pastroheshin kla -sat.Nxënësit dhe arsimtarët ishin të detyruar të punoninnë pluhur. Meqë ky kishte përmbajtjen e përgjegjësit;Refik Shaqirit vepronte ashtu.

Disa herë ishin ankua mësuesit por ai gjithmonëkishte dhënë fjalën se nuk do të përsëritet ai veprim tënesërmen i njëjti avaz, kështu që kishin ngrit duartmësuesit para se të shkoj unë.

Me shkuarjen time ata, pra mësuesit më ankohendhe më tregojnë se si ky Islami do të japi dorëheqjen senuk i konvenon por nuk e lejon përgjegjësi dhe sa herë që kemi mbajtur mbledhje e ai e ka marrë përsipër se do tëpunojë por në të vërtetë nuk ka ndryshuar asgjë dhe nekemi hequr dorë!

Unë e thërras Islamin dhe bisedoj shtruar. I them sedo të punojë apo do të vazhdojë me avazin e vjetër. Po qe

56

se do të punojë, unë nuk kam kurrgjë kundër, por po qese mendon si përherë, me mua nuk do të shkojë ashtu.

Pasi më tregoi se nuk do të punoj se i vinte turp, ithem atëherë shkruaje një deklaratë me shkrim se elëshon punën vullnetarisht kështu do të ngelim shok edhe më tutje, vetëm na liro me marrëveshje nga kjo situatë seunë edhe ashtu do të nxjerr, por atëherë do tëhidhërohemi.

Më dëgjoi dhe për hapin që e mori i jam mirënjohësdhe edhe sot kemi ngelur shokë të mirë se edhe ai umundua të ece shtigjeve të mia me kapacitetin që kishtedhe në vitet tetëdhjeta e dënojnë me 60 ditë burg vetë itreti.

Ti kthehemi vitit 1972, vjen ky Islami tek unë në qytetdhe më lutë që bashkë të shkojmë në Shkup për t’uargëtuar, se vet nuk e di edhe gjuhën. Unë i them se përtë shkuar në Shkup duhen të holla kurse unë nuk kam seisha stu dent i rregullt.

Më përgjigjet se mos mërzitem se ai kishte paravetëm unë të jem si shok. Pajtohem, por para se tënisemi për në Shkup shkova te një fotograf që ishte ngaShipkovica dhe ishte mësuesi i im por, e kishte lënëprofesionin dhe ish rrekur zanatit të fotografit.

Unë, duke pasur besim shkoj tek ky dhe e lus qëfotografinë e shokut Enver të ma zmadhojë. Ai nuk e mori ta zmadhojë por më këshilloi që mos e mbaj me vete semund të më ndodh diçka e papritur, sikur të kishte ndonjëparandjenjë.

Unë nuk e mbaja me vete por atë ditë mu mërzitë tëkthehem në shtëpi dhe vazhduam për në Shkup.

Ishte para mbrëmjes. U vendosëm me një ho tel“Bris tol” afër stacionit të trenave. Koha kalonte. U bë

57

bukur vonë. Në një mo ment u fut një femër duke vrapuarnë ho tel pas saj dy burra civil gjoja e ndjekin. Ajo erdhidhe u ul afër tavolinës sonë. Unë nga kureshtja e pyes seçka ka ndodhë? Ajo më thotë të heshti. Unë heshta, porishte vonë.

Mu afruan dy civilët dhe më thonë që të shkoj me ta, dhe m’i nxorën librezat se janë inspektor.

Më morën mua dhe femrën e na dërguan në polici.Atje pasi më urdhërojnë që t’i nxjerri çdo gjë nga xhepi,kur e shoh se e kam fotografinë e Enver Hoxhës në xhep.

Atë nuk e nxora, duke mendua se nuk do të mëkontrollojnë, por ata ndoshta kanë qenë të informuar,ndoshta jo, por si do që të jetë, më kontrolluan dhe manxorën edhe atë.

Unë u shtira se nuk e kam gjetur dot. Ishin dyinspektor. Njeri më i ri, i cili edhe më kontrolloi dhe tjetrimë në moshë që rrinte dhe shikonte nëpër dritare.

Ky i riu filloi që të më pyes se ku e njoh këtë femër.Unë me që nuk e njihja i thash se nuk e njoh! Si nuk e njeh ma ktheu, kur ajo të njeh ti dhe me ty ka fëmijëjashtëmartesore. Unë qeshi. Më kërcënojnë pse qesh.Ma sjellin femrën që para meje të thotë se më njeh dhe se fëmijën e ka me mua. Nuk turbullohem, por i bëj njëpyetje që ajo dhe ata nuk e prisnin.

Meqë më njeh dhe paska fëmijë me mua i lutem tëmë tregojë kush jam prej nga jam dhe si quhem?! Ajo uhabit dhe tha nuk e di. U drejtohem unë atyre po si ështëe mundur që mos ia dijë emrin e atij që e ka dashur, kangel shtatzënë!

E panë se u zunë, nuk kishin përgjigje! Filloi të m’ikthejë ato sende që i kisha pasur nëpër xhepa. Kishim do

58

letra do fotografi tjera dhe po m’i dorëzonte një nga një.Kur doli fotoja e Enver Hoxhës, më tha se ky kush është?

Unë qetë iu përgjigja se është babai im! Ai më i riu nuk e njihte por, nga dritarja u afrua ai më i

vjetri me siguri të shohë se çfarë babe kam, kur e pa ualarmua dhe i tha shokut të vet:

“E shikon o i marrë se është Enver Hoxha, deshi qëtë na e vendoj samarin”.....!

Ai u trondit dhe siç ishte duke ma dorëzuar fotondeshi ta fuste përsëri në sirtar, por unë me që e kishakapur në një cep fotoja u gris duke e tërhequr kur u grisunë nga inati e bëra copa-copa duke menduar se me aqdo të përfundojë. U zhgënjeva! Ata kur e dhanë alarmin, u çuan të gjithë në këmbë edhe nga dhomat e tjera dhe filloi dajaku. Unë çapkën siç isha nuk i ndeja grushtet edhepak i dehur nuk ndija kurrgjë dhe fillova t’u kërcënohemse mos më bini se do të filloj edhe unë t’ua kthej.

Ai i cili edhe e udhëhiqte procesin, sigurisht ishteedhe kryesori, i urdhëroi që të ndalen dhe më lëshoi.

Ndërkohë i marrin copat e fotos dhe me kujdes emontojnë foton dhe ia çojnë policisë së Tetovës më saktë Bedri Sinanit.

Unë dal nga stacioni policor dhe e takoj shokun Is lam ku më priste i shqetësuar se kush më mori dhe ku mëdërguan. Pasi ishte vonë dhe në atë kohë nuk kishteautobus shkuam te stacioni i autobusëve dhe pritëmagimin kur u nisëm me autobusin e parë për në Tetovë.

Pas një jave më erdhi thirrja nga Bedri Sinani.Lajmërohem. Ia filloi si përherë, rreth e përqark. Kur nuk idilte plani i tij e ruante kartën e fundit dhe gjoja do të mëfrikësojë se kushedi se çfarë ka, çfarë faktesh!

59

Filloi të bisedojë rreth rastit në Shkup dhe doli tefotografia e Enver Hoxhës. E nxori nga sirtari dhe matregoi “kjo ishte” po, i them se:

“Po pse e grise”..?!E grisa nga inati. Dhe, kështu filloi biseda të acarohet, duke më

kërcënuar me dënim. I them se me cilin ligj!? Ku ka ligj që dënon njerëzit

pse mbanë fotografi? “Po ka më përgjigjet. Edhe për këtë shkon 30 ditë

burg”. Unë i them e di dhe jam i gatshëm 6 muaj të shkoj. Ai

u nervozua dhe më tha:“Jo gjashtë muaj por një muaj”.Me kaq mbaroi edhe kjo skenë, por të gjitha

grumbulloheshin në dosjen time. Erdhi viti 1976. Përsëri më thërrasin në punët e

brendshme. Fillojnë si zakonisht për shokët: “Çfarë keni dashur të bëni kush ishit, ti shok e ke

pasur MuZafer Demirin tash pse nuk e ke, a pse nukmendon sikur ti, e shumë pyetje tjera.

Kur unë nuk pranoja asgjë atëherë u nervozua dhemë tregoi se gjoja e kanë zënë Baki Ymerin dhe tash dotë këndojë si bilbil.

I them aq më mirë tash nuk mundni me më akuzuar,sepse tash ai nuk guxon të gënjejë.

Kur panë se nuk patën sukses për ta përpiluar edhenjë grup, më thonë se a do të dalësh si dëshmitar përBaki Ymerin?

U përgjigjem; po, pa hezitim, por unë do të flas tëvërtetën, jo atë që kërkoni ju!

60

Kështu pra në verën e 1976 e nxorën para gjyqitBakiun.

Ne si dëshmitarë nuk e rënduam diçka duke pasurbesim akoma se kemi të bëjmë me një atdhetar!

Nga Idrizova i prunë si dëshmitarë Rafi Halilin dheGafur Lokun, të cilin në vitin 1999 e vrasin në oborr tështëpisë militaristët serbë me gjithë djalin Dritanin.

Pas mbarimit të procesit gjyqësor, gjyqi solli vendimqë Bakiu të dënohet me gjashtë vjet heqje lirie.

Na erdhi shumë keq por ndiheshim të qetë se nga nenuk nxorën kurrgjë dhe se ne do të vazhdojmë punëntonë të nisur.

Si u zgjodha drejtor, pse u ndëshkova dhe nga kush?!

Pas daljes time nga burgu, dhe pas përvojës qëkisha në arsim, si dhe me autoritetin që e gëzoja sishqiptar i guximshëm dhe, me qëndrimin tim për të mirëne shkollës së fshatit tim dhe shkollave të tjera të malësisësë Sharrit, me një përgjegjësi kombëtare i shtyrë edhenga shokët dhe arsimdashësit, vendosa që t’i përgjigjemkonkursit të shpallur nga ana e Ministrisë së Arsimit të R.së Maqedonisë, bazuar në kërkesën që e kishte lëshuarshkolla fillore: “ Jeta e Re “ – Shipkovicë.

Por, kisha drojë që të mos bie ndesh me idealin tim,ngase shikuar realisht duhej që t’u bindem ligjeve që ikishte lëshuar shteti, që jo vetëm që na mban të robëruar, por, me çdo kusht tenton që të dukemi edhe si ardhacak,duke dashur që të na e shkrijë etnitetin, me pretekst se ne

61

jemi mbeturina të cilat rastësisht janë gjetur brendaterritorit të shtetit në fjalë.

Pasi nuk shija shtigje të tjera, për kohën në fjalë,vendosa që kësaj kërkese t’i përgjigjem shqiptarçe dhe,ashtu dhe veprova.

Me siguri pa dashur lind edhe pyetja se si u zgjodhadrejtor?!

Pra, si u zgjodh drejtori i shkollës “Jeta e Re” nëShipkovicë?

Drejtorit të mëparshëm i kishte kaluar mandati dhe,po i njëjti drejtor kishte hapur konkurs. Unë që kisha dalënga burgu kishin kaluar dy vjet e gjysmë pa punë,bisedoja me disa shokë që të konkurroj meqë atëherëdrejtorin e zgjidhte këshilli i shkollës, ata më thanë se: “

Ndoshta këshilli të zgjedh, por qeveria nuk të lejon”. Them me vete edhe ashtu nuk humbi kurrgjë dhe i

përgatis dokumentet në bazë të konkursit dhe i dorëzoj. Herën e parë konkurrojnë edhe dy të tjerë, kështu në

votime me njërin dalim të barabartë, atëherë këshillizgjedh ushtrues detyre për gjashtë muaj.

Pas gjashtë muajsh u përsërit dhe këtë herë i fitovaunë votat.

Fillova punën dhe nuk shkoi një javë kur arriti thirrjanga sekretari rajonal i ministrisë për sekretarin e shkollës, në lidhje me mua. Unë nuk ia dhashë atë thirrje sekretaritpor e futa në xhep.

Ai, ka pritur shkuarjen e sekretarit atëherë ia jep njëthirrje tjetër arkëtarit dhe e urdhëron që t’ia dorëzojë nëdorë dhe ta pyeste për thirrjen e parë.

Kur arkëtari erdhi dhe iu drejtua sekretarit duke iadorëzuar thirrjen dhe, duke e pyetur për të parën, unë i

62

thash se unë e kam dhe ia mora thirrjen tjetër dhe u nisadrejt e njësinë rajonale në Tetovë.

Në ndërtesën që ishte kjo njësi ministrore unë hyjapër herë të parë dhe nuk njihja njeri. Zbrita poshtë, nukishte askush, atëherë u ngjita lart në kat. Në mes tëshkallëve takohem me sekretarin Viktor Shopovski, dukemos u njohur, vazhdova të ngjitem lart dhe e pyes njëkëshilltar se, ku e ka zyrën Viktori?

Ai më tregoi se ishte ai që u takuat në mes tëshkallëve dhe ma tregoi zyrën.

Zbres poshtë, futem në zyrë, e përshëndes dhe iprezantohem:

Jam drejtori i shkollës së Shipkovicës, ai i papër -shtatshmi për ju!

Mu drejtua se unë nuk të kam thirrur ti! Po i them:Ti ke thirrur sekretarin, por për mua, andaj unë jam ai

që i zgjidh problemet e mia vetë, prandaj dhe kam ardhurqë të më thuash çka dëshiron nga unë?!

Ti, më thotë nuk mund të jesh drejtor i shkollës! Ithem pse? Nuk të lejon ministria, – mu kthye!

I them unë nuk kam konkurruar në ministri, unë kamkonkurruar në shkollën e Shipkovicës dhe në bazë tëkonkursit që kërkon unë i kam plotësuar kushtet, këshilli ishkollës gati unanimisht ka qenë që unë të jem drejtor iasaj shkolle, tash ju çka keni kundër?

Ti ke qenë i dënuar politik më thotë. Po i them, këtë e dinë edhe zogjtë e malit por, për një shtet që nuk ekziston më!

Po, më thotë po ekziston Maqedonia! Do ta shohim se sa do ta ketë jetën, shtetet ar ti fi cial

nuk kanë jetë të gjatë.

63

Jugosllavia si shtet me 25 milion banor u shkatërrua,llogariti Maqedoninë me dy milion, gjysma shqiptar, samund ta ketë jetën?!

U hutua nuk priste kështu kërcënimesh!Ma ktheu si i tërbuar atëherë ministria nuk do t’i

lëshojë rrogat e mësuesve dhe do të detyrohesh vetë tëlargo hesh. Po i them; po qe se do ky shtet të prishet parase të formohet, vepro ashtu!

Ti mirë e di se çfarë autoriteti kam në malësi. Një fjalë e imja e çon peshë malësinë, pastaj ti vepro si të duash.

Me këto fjalë u çova dhe i thash ti mos e shkel ligjinedhe njëherë, unë e përfaqësoj shkollën, unë jam drejtordhe mua do të më drejtohesh, jo sekretarit!

Dola jashtë dhe u ktheva në Shipkovicë. U tregovashokëve për polemikën që pata, duke u thënë se po qe se vjen puna deri te ndalimi i rrogave unë do të largohem por nuk e kanë atë guxim se tash janë më të dobët se ne, por, ne udhëheqësit i kemi gomarë.

Unë vazhdova punën për katër vjet pa pëlqimin eministrisë por, as që ma zunë në gojë diçka të tillë.

I shikoj objektet shkollore në katër fshatrat asnjëranuk i plotëson kushtet!

Me kolegët bisedojmë që duhet bërë kërkesë përndërtimin e objekteve shkollore.

Tash duhet të marrim vendim se cila shkollë ështëmë në rrezik, dhe erdhëm në konkludim se shkolla eVeshallës është më keq.

Këtu ishte një prob lem i sajuar pa nevojë. Para disa vitesh lëshohen të holla për t’u ndërtua kjo

shkollë por shkon ndonjë kodosh dhe thotë se vendi ishkollës i takon policisë.

64

E vërteta ishte se ajo kishte qenë stacion policorpara 100 vjetësh, në kohën e Mbretërisë Serbe, dukebërë kërdi mbi malësorët dhe kështu ata mjete tëdedikuara për shkollën e Veshallës shkojnë diku tjetër.

Unë kur e bëra kërkesën për shkollën e Veshallës nëministri më thanë se po të jenë të gatshëm fshatarët tëparticipojnë përgjysmë?!

Mora iniciativën me këshilltarin komunal që ishte nga Veshalla, Vebi Bexhetin dhe me deputetin e zonës qëishte Hamit Aliu, mbajtëm një tubim me fshatarët dhe utreguam fill e për pe se si janë punët.

Ata përsëri kishin drojë se vendi është prob lem!Mundohem t’i bindi se vendi është i Veshallës, shkolla dotë jetë e Veshallës për nxënësit e Veshallës.

Dikur shumica u bindën dhe vendosën një komisionpër akumulimin e të hollave, kështu filloi të zbatohetiniciativa që u zbatua me sukses. Pasi u ndërtua shkollaViktori m’u drejtua me këto fjalë:

“Ti Zaim e ndërtove shkollën se këmbëngulja jote endërtoi por, mua as një palë tesha nuk m`i bleve”?

Kjo ka qenë më tepër përgjegjësia jote që e keni lënë deri më sot në këtë derexhe!

Ma mbylli gojën duke më thënë se “Edhe para teje ka pasur drejtorë, por kurrë nuk janë interesuar përobjektet”!

Pas ndërtimit të shkollës së Veshallës bëra kërkesëedhe për shkollën e Shipkovicës dhe atë të Bozovcës.

Në Shipkovicë i mblodha fshatarët dhe kërkova për -krahjen e tyre po qe e do nevoja për participimin,megjithëqë unë do të mundohem që krejt ta marrëpërsipër ministria.

65

Pasi i bëmë projektet, në Bozovcë nuk merreshin dot vesh për lokacionin dhe kështu dështoi ky projekt të cilindo ta kryejnë Gjermanët pas 2001-shit.

Me Shipkovicën punët vajtën ndryshe. Pasi fshatarët më dhanë përkrahje edhe këtu e bëmë projektin dhenxorëm në ankand sipas të gjitha dispozitave ligjore.

Tenderin e fitoi po ajo firmë që ndërtoi shkollën eVeshallës, sepse ishte më e lira por, disa individëve nuk u interesonte as shkolla as çmimi, po u interesonte sesamund të vjedhin, kështu që e anuluan këtë ten der dhepërgatitën një projekt tjetër nga vetë ministria dhe iadhanë për ta ndërtuar një firme me marrëveshje qëgjysmat e të hollave t’i vjedhin.

Po, por ende isha pengesë unë! Ndërkohë mua më mbaroi mandati dhe në bazë të

dispozitave ligjore tre muaj përpara e hapa konkursin. Mirëpo tash ligji kishte ndryshuar dhe drejtorin nuk e

zgjidhte këshilli por ishte formuar pleqësi e shkollës që isugjeron ministrit por, nuk është e obliguar që të dëgjojpër mua.

Me 17 shkurt të 1996, ministria ma lëshon muavendimin, unë atëherë u them kolegëve se prej sot nukjam drejtor!

Ata u habitën dhe më thanë: Po tash të kanë lëshuar vendimin se je drejtor!U thashë se ma kanë lëshuar sot, për të ma marrë

nesër.Nuk shkoi shumë kohë dhe më 17 shtator më shkar -

kuan nga posti i drejtorit.

66

Ata që më donin, nuk kishin mundësitë më mbronin

Këtë ditë sekretari rajonal Viktor Shopovski do të mënjoftojë se jam i shkarkuar dhe kanë vënë një ushtruesdetyre nga rruga por që kishte lidhje me firmën e ciladuhej të ndërtoj shkollën. Pra e përgatitnin terrenin për tëvjedhur, e hoqën edhe pengesën e fundit!

Mua më tha që: “Të shkoj në shkollë dhe të rri, rrogën do ta marrish si

arsimtar ”. I përgjigjem se mund të shkoj edhe në shtëpi, mund

të ndodh edhe ajo mu përgjigj. Unë atë vit shkoja çdo ditë në punë deri sa mbaroi viti

shkollor. Kur filloi viti i ri shkollor, më kishin transferuar në shkollën “ Istigball ”, ku do të mbaja 12 orë shqip dhe tetëorë maqedonisht në fshatin Lisec.

Doja, s’doja, e pranova punën. Aty punova vetëm gjysmë viti pasi u bënë zgjedhje të

reja dhe hyri në koalicion PDSH-ja me VMRO-në. Kjo parti më emëroi si ushtrues detyre dhe shkarkoi

atë që me çdo lloj marifeti arriti që të më shkarkoj mua. Edhe pse më kishim njoftuar për këtë rast, bile edhe

në gazetë kishte dalë nuk kisha lajmërim zyrtar ngashkolla, duke menduar se mund të bëjnë diçka për tandryshuar vendimin e ministrit.

Prita 4-5 ditë dhe shkova në punë. Kur i pyes se psenuk më keni lajmëruar me kohë, e dhanë një arsyetimnaiv. Sidoqoftë paraardhësi ma uroi dhe shkoi në shtëpi.

Ndërkohë shkolla ishte ndërtuar unë edhe duke qenë i shkarkuar e shihja se punët nuk shkojnë sipas planit, një

67

ditë u mbusha se më erdhi keq se isha iniciatori kryesor,tash po shkelet mundi i im dhe i sekretarit.

I afrohem pronarit dhe i them ju po shkurtoni ngaprojekti?

– Ç’farë të intereson ty. – Ti nuk je më drejtor! – Pa marrë parasysh,– i them, kjo shkollë ndërtohet

njëherë dhe këtu do të kalojnë qindra gjenerata, atë nuk e vriste ndërgjegjja!

Kur u ktheva për herë të dytë e vërejta se e kishinsakatuar shkollën, duke e lënë pa zyrë arsimtarësh pabibliotekë, pa kabinete, pa sallë sport ive, që ishin nëprojekt, pastaj me shumë lëshime të tjera dhe e bëjnëpranimin intern pa vërejtje.

Kur unë kërkova që të formohet komisioniprofesional për pranimin teknik, ata nuk e pranojnë dhesot e kësaj dite shkolla punon pa garancinë e ekspertëve! Kështu me hyrjen në koalicion të BDI-së, karriera ime sidrejtor mori fund dhe, ata e morën po të njëjtën firmë dhee ndërtuan një shkollë në Brodec si bunker, kurse paratë i kanë marrë për shkollë bashkëkohore.

E tërë kjo është fryt e sahanlëpirësve.

68

UNË DHE UDBASHËT

Koha e motit të mbrapsht

Kur u rrita dhe fillova t’i kuptoj gjërat, babai më flistepër sundimin otoman edhe pse ai nuk e kishte arritur.

Më fliste për personazhe të dalluara që kishin ngelurnga gojëdhënat. Më fliste për Luftën e Dytë Botërore tëcilën e kishte përjetuar. Më fliste për fshatarët kush çkaka punuar si dikush e ka keqpërdorur situatën e nder. Mëfliste për protagonistët kryesorë të Luftës së DytëBotërore për Hitlerin për Stalinin, Rusvelltin, Titon që nuke ka dashur kurrë dhe e etiketonte me lloj-lloj etiketimeshqë i dinim vetëm unë dhe ai. Kështu për çdo ditë mashtonte urrejtjen ndaj shkelësve.

Më tregonte për rrethimin e Fadil Hoxhës në shpellën e Vejcës, ngjarje e cila 1968 e bie edhe një herë FadilHoxhën në Shipkovicë, por unë atëherë isha ushtar dhenuk pata rastin ta përjetoj.

Për këtë ngjarje ka lloj-lloj mendimesh dikush e qanëpse atëherë nuk është vrarë Fadil Hoxha, gjoja se ai kaqenë fajtor që tokat shqiptare edhe pas luftës ngelënkoloni e serbëve.

Për mendimin tim kjo nuk mban dhe se, i vetmidokument me rëndësi historike është Konferenca eBujanit e cila u iniciua nga Enver Hoxha dhe u përgatitnga udhëheqja e atëhershme e luftës si kundërpërgjigjembledhjes së AVNOJ-it, mbledhje e cila ka qenë e

69

kobshme për shqiptarët sepse, këtu shkelen parimet eInternacionales që pas luftës çdo popull do të vetëvendos për fatin dhe të ardhmen e tij.

Pra kur shqiptarët e panë se vendimet e kësajmbledhje ishin në dëm të shqiptarëve, i bënë përpjekjetmaksimale për ta penguar këtë ogurzezë dhe në konfe -rencën e Bujanit ku marrin pjesë serbë dhe malazezënënshkruajnë se pas luftës Kosova dhe viset shqiptaredo t’i takojnë Shqipërisë.

Edhe serbët edhe malazezët kanë pasur përfa që -suesit e vet në konferencën e Bujanit, kurse nëmbledhjen e AVNOJ-it nuk kishte përfaqësues shqiptarëdhe vendosën arbitrarisht sllavët për fatin e shqiptarëve.Komiteti Qendror dhe udhëheqja e asaj kohe i hedhinposhtë vendimet e Bujanit me arsyetim se nuk na qenkakoha për çështjen e kufijve, por tash puna kryesore ështëqë të luftohet fashizmi e pas mbarimit të luftës do tëbisedohet.

Ky ishte edhe një kurth ndaj shqiptarëve të cilëve pou rrëshqiste dheu nën këmbë edhe pse kishin derdhurshumë gjak me besim se pas luftës do ta realizojnëëndrrën e tyre shumë shekullore për të jetuar në një shtettë bashkuar.

Këtë kënaqësi jo që nuk e përjetuan, por përjetuantragjeditë e papara nga bashkëluftëtarët e deridjeshëm.

Në kësi rrethanash shqiptarët u urdhëruan që tëvazhdojnë marshimin e tyre, për ta ndjekur gjermaninedhe jashtë territoreve shqiptare, ku do t’i lënë eshtrat etyre me mija partizan shqiptarë për çlirimin e Sremit dheviseve tjera, ndërsa serbët do të kthehen në visetshqiptare dhe do ta masakrojnë popullin e pafajshëm.

70

Kështu komandantët shqiptarë do të ngelin tëçoroditur dhe do të fillojë edhe përçarja gjë të cilën edhe e kishin përgatitur serbët.

Një numër komandantësh siç është ShabanPolluzha do ta refuzojë urdhrin edhe nuk do të lëviz ngaKosova. Një numër tjetër që ende besonin në idealet einternacionalizmit me shumë brigada do të vazhdojnëluftën gjer në Vishegrad të Bosnjës, ku një numër i madhdo të vriten me flamurin shqiptar, por kjo sakrificë nuk dot’ju ndihmojë për realizimin e idealeve të tyre.

Siç e përmenda edhe më lart, ushtria serbe kthehetnë Kosovë dhe fillon masakrat duke zënë shkak për atakomandantë të cilët nuk kishin shkuar si cjapi te kasapipor kishin vendosur që me ua kthyer tytën tash kolo -nistëve të rijnë (të vjetër).

Kjo situatë absurde i futi në luftë edhe shqiptarë meshqiptarë. Kështu tribuni popullor Shaban Polluzha me30 mijë ushtarë sakrifikoi gjer në fund deri sa u vra, dheKosova me vise ngelën në letargjinë e robërisë edhe përnjë kohë të pacaktuar.

Për ta arsyetuar veprimin kriminal, udhëheqjajugosllave pas mbarimit të luftës organizon në Prizren një kuvend ku delegatët u detyruan ose të deklarohen sepopulli i Kosovës dhe viseve tjera shqiptare vullnetarisht ibashkëngjitet RFJ-së dhe pjesës së saj federale Serbisë, ose për ndryshe do të vriteshin.

Me këtë akt u fashitën edhe shpresat e fundit tekshqiptarët që akoma kishin iluzione. Në këtë mbledhje uvunë në pozitë të palakmueshme edhe shumëkomandantë shqiptarë dhe u detyruan që të pranojnë njërobëri të re jashtë vullnetit të tyre por, me shpresë sekohërat do të ndryshojnë dhe në këtë mënyrë do të mund

71

ta ndihmojnë më shumë lëvizjen e cila nuk do të pushojëkurrë, deri në ditët tona.

Nuk është detyrë e imja se kush ka pasur të drejtëpor është e drejtë e çdo kujt të shpreh mendimin e vet,por pa dëmtuar çështjen kombëtare, ngjarjet duhet tëjenë udhërrëfyese për zvogëlimin e gabimeve dhemospërsëritjen e tyre.

Njerëzit që kanë rënë nën ndikimin e propagandaveantishqiptare më konsiderojnë si ekstremist radikal edhepse unë e quaj veten re al ist dhe populli im dua të jetë ibarabartë me të tjerët kurrgjë më shumë dhe kurrgjë mëpak, por është shumë vështirë të shërosh shpirtin e robit icili është ngulitur shumë e shumë kohë më parë dheështë kultivuar me kujdesin më të madh që ai t’i jap frytete veta dhe kundërshtarët këtë gjë e kanë arritur gatiqindpërqind, jo vetëm te popullata që është nën sundimin e huaj, por, edhe te ajo popullatë e cila së paku ne ekonsiderojmë të lirë.

Deri në vitet e nëntëdhjeta Shqipëria ka pasur kurrizdhe i përshtaten vargjet e Naimit të madh:

“Jam i varfër por i lirë,ndaj më pëlqen varfëria.”

Pra unë e di se do të akuzohem për enverist, por nukmë bëhet vonë aspak. Figurën e Enver Hoxhës e kammbrojtur dhe madhëruar aty ku më është rrezikuar jetapor nuk jam step sepse motoja ime dhe shokëve të mi kaqenë se, po qe se armiku e shanë dhe nuk e lavdëronatëherë s’ka nevojë ta lodhim trurin se kush çka është për Enver Hoxhën.

Kanë vjellë vrer sllavët sa kohë që kam rënë nëmend e mia bile edhe sot e kësaj dite edhe pse ai nuk

72

jeton fizikisht, por qëndrimi i tij dinjitoz për sa kohë ishteudhëheqës i Shqipërisë e bëjnë të pamposhtur edhe tash kur nuk është në mes nesh.

Këtë besim timin dua ta arsyetoj dhe të jem i qartë qëlexuesit të kuptojnë atë që duhet ta kuptojnë dhedalëngadalë të çlirohen nga ai besim mashtrues, ngapro pa ganda antishqiptare.

Kërkoj falje nga ata që pa të drejtë janë burgos dhemunduar në Shqipëri por, jo të gjithë nuk kanë qenëfajtorë!

Unë shpreh mendimin për popullatën nën sundiminsllav që ka qenë një vazhdimësi e sundimit nga mbretëria SKS-së, vetëm me një ndryshim pozitiv që në kohën eashtuquajturit socializëm u hapën shkollat edhe nëgjuhën shqipe.

Kjo i ndihmoi kësaj popullate që dalëngadalë tëshkëputet nga errësira shekullore edhe pse me shumëdroje dhe sakrifica.

Thika sllave ishte gjithmonë me dy tehe, jo vetëmatëherë por edhe sot e kësaj dite. Në një anë u hapënshkollat, në anën tjetër kishte lëshuar kasnecët fetarë tëpropagandonin kundër arsimimit të popullatës, sepse naqenka mëkat që të shkollohen myslimanët, se shkollaështë vetëm për shkit, se ato i ka dënuar perëndia dhe dotë shkojnë në ferr, gjersa myslimanët do të shkojnë nëparajsë dhe se nuk duhet me bërë në këtë botë kurrgjë se këtu jeta është e shkurtër, kurse atje pra, në botën tjetërështë e përhershme dhe myslimanët kanë zgjedhur ahi -retin se ashtu i ka urdhëruar i dërguari i Zotit Muhamedi.

Lind pyetja, a thua ka demagogji më të madhe se kjoe cila pasi në vitet 70 - 80, kishte marrë tatëpjetën pasviteve 90-ta u ringjall përsëri dhe nëpër xhamia që i kemi

73

me bollëk filluan të shkojnë edhe mësues, profesorë poedhe doktorë shkencash.

Një hipokrizi e paparë në analet e historisë.

Mes vetes dhe të tjerëve, për ta jetuar kohën

Dua t’i kthehem vetes sime edhe pse është vështirëtë ndahet nga e përgjithshmja, por, këtë shkrim më tepëria kushtoj vetes sime dhe siç shihet është autobiografik.

Siç e kam cekur më lartë se u lëshova nga ushtria nëshkurt të vitit 1969, kur ende ishin të freskëta ngjarjet edhjetorit të vitit 1968. Qyteti ishte nën vëzhgimin e fortë të UDB-së me milicinë dhe agjentët e fshehur të saj.

Pasi jetoja në Shipkovicë sa herë që do të shkoja nëqytet në hyrje priste milicia dhe bënte bastisjen. Këtë nuke bënte vetëm tek unë por megjithatë ishin njerëzit ezgjedhur që i kishin në shënjestër.

Ne si familje me shumë anëtarë që ishim, jetonimvetëm me një pen sion të babait i cili ishte 7 mijë dinarë,pra ishte pen sion invalidor dhe mezi e lidhnim skajin meskajin. Ne mundoheshim ta ndihmojmë duke u marrë mepunë bujqësore por kishim shumë pak tokë kështu pakbujqësi pak blegtori disi jetonim por, ndërkohë filloi rritja e standardit disa kishin filluar të dalin me punë nëpërshtetet perëndimore dhe dalëngadalë filluan dallimet.

Në ekonomi lindi edhe lakmia për një pasuri më tëmadhe. Punë shtetërore nuk kishte. Atëherë vendosa tëinteresohem në entin për punësim për ndonjë punë apopër të shkuar në ndonjë shtet në perëndim se as që më74

shkonte mendja se unë jam nën mbikëqyrjen e UDB-së,këtë do ta zbuloj pas një viti më 1970.

Në Entin për punësim kishte kërkesë nga Gjermaniafederale për minator dhe para se të shkojnë, tëinteresuarit bënin një kurs prej 30 ditësh sa për të mësuar disa fjalë më elementare në mesin e këtyre minatorëve të ardhshëm shpreha edhe unë dëshirë që të shkoj dhekështu 30 ditë udhëtova për ta kryer kursin e gjuhësgjermane.

Meqë të gjithë të tjerët kishin vetëm nga katër klasëtë shkollës fillore, e kishin shumë vështirë të kuptoningjuhën e huaj, pasi që nuk e njihnin mire as të veten,meqë unë kisha dy vjet të shkollës së mesme, gjërat ikuptoja diçka më mire dhe mundohesha t’i ndihmoj edhetë tjerët.

Pas mbarimit të kursit na futën nëpër kontrollimetmjekësore dhe pas një kohe na lajmëruan se kush shkon. Nga të gjithë kursistët vetëm unë isha refuzuar gjoja sejam i sëmurë prej mushkërive edhe pse nuk kisha as 5muaj që isha lëshuar nga ushtria dhe isha më i riu ndër tëgjithë.

Këtë gjë unë e mora si të vërtetë edhe pse nuk ndijaas një prob lem shëndetësor. U dëshpërova bukur shumësepse mu prish plani për të dalë jashtë dhe për tëndihmuar familjen shumë anëtarëshe.

Nga kjo thyerje, megjithatë, nuk u zmbrapsa porvazhdova me këmbëngulje të kërkoj rrugë për të dalë nëGjermani. Në atë kohë një bashkëfshatar i yni i cili kishteikur në Holandë legalisht, por nga Holanda ilegalisht futetnë Gjermani dhe pas pesë vitesh kthehet në Shipkovicëdhe me një pagesë, minimale nxjerr në Gjermani shumë

75

shqiptarë jo vetëm nga Shipkovica por edhe nga vendettjera.

Këtë rast unë desha ta shfrytëzoj dhe një ditë shkurtinxjerr biletën kthyese si turist për në Ham burg të Gjer -manisë, meqë atëherë Jugosllavia ishte e privilegjuaredhe nga lindja edhe nga perëndimi nuk kishte nevojëpër viza dhe kështu unë u gjeta në Ham burg por fati i keqmë ndiqte edhe atje.

Kur mbërrita atje më njoftojnë se një fshatar timin tëquajtur Muharem e kanë burgosuri.

Fillova të interesohem për punë nëpër firma të ndry -shme. Nevojë kishte, por kur më pyetshin për doku -mentet, më refuzonin.

Kjo sorollatje vazhdoi për dy javë dhe pas dy javëshnjë avokat kroat i larguar qysh nga Lufta e Dytë Botëroreme emrin Vllado, që kish qenë edhe bashkëpunëtor iMuharremit, mua dhe tre vetëve tjerë na i bëri do garancidhe na udhëzoi që të kthehemi në Jugosllavi të marrimviza, jo në Beograd por në Zagreb.

Duke u kthyer në Munih ndërroheshin trenat. Ne nuk e njihnim gjuhën. Duke pritur në stacion kaloi

një tren ku shkruante “Hekurudhat e Jugosllavisë.”(“Jugo sllo venski Zheleznice”). Ne shpejt e shpejt futemibrenda. Pasi u futëm në vagon dikush na e bëri me dije se treni nuk shkon në Jugosllavi dhe duhej të zbresim, meshpejtësi të madhe, ku unë lëndova gjurin.

Më vonë erdhi treni që vinte për Jugosllavi ku hipëmdhe erdhëm në Zagreb.

Edhe në Zagreb nuk patëm fat. Meqë ishte ditë eshtunë dhe ambasadat nuk punonin ishim të detyruar qëtë presim deri ditën e hënë që të provojmë fatin.

76

Gjatë pritjes që ishim të detyruar të rrimë në hollin estacionit të trenit sepse nuk njihnim askënd dhe të hollanuk kishim për në ho tel. Koha ishte shumë e ftohët dhemezi na kaloi koha nga e shtuna deri ditën e hënë.

Atë ditë shkuam në ambasadën gjermane. Pasi itreguam shkakun e ardhjes ua dorëzuam garancitë dukeshpresuar se do të kryejmë punë. Ata në mënyrëdiplomatike na larguan duke na premtuar se do të nanjoftojnë me shkrim.

Ky veprim ishte një mashtrim sa të na largojnë dukena hequr qafe. E përshkrova këtë maratonë sa për tëdëshmuar veprimin e UDB-së që më pengoi që në fillim.

Kthehemi në shtëpi edhe me më shumë brenga dhehalle se sa i kishim kur shkuam nga shtëpia. Mbërrij vonënë shtëpi. Aty e gjej motrën dhe dhëndrin të cilët kishinardhur nga fshati Bozovcë për të marrë vesh diçka përmua.

Babai ishte shumë i brengosur dhe siç më treguan tëtjerët prej kur isha nisur unë, ai as nuk kishte qeshur dheua kishte ndaluar edhe të tjerëve që të qeshin. Kur unëfutem në derë ai sa nuk fluturon nga gëzimi. Ishim tëlidhur shumë ngushtë me njeri tjetrin sa nuk donte assesiqë unë të largohesha nga shtëpia dhe të shkoj në kurbet,por mua nuk më mbante vendi sepse siç thash më lartishim shumë anëtarë dhe jetonim me pensionin invalidortë babait.

Me arritjen time biseda mori gjallëri. U tregova përperipecitë e mia. Si i dëshpëruar që isha babai kishtetjetër mendim ishte i gëzuar dhe thoshte shyqyr që erdheshëndosh e mirë. Gjatë bisedës kuptova se dhëndriXhevahir Berzati kishte vendosur që edhe ai ta provojëfatin dhe të niset për Gjermani pa marrë parasysh

77

dështimin tim. Nuk iu kundërvura ndoshta ai do të ketë fat më të mirë se unë dhe mund që të rregullohet dhe ashtuedhe doli!

Pasi udhëtuan për në Ham burg ata që e kishinpaguar Muharremin, Vlladon apo Mirkon një tjetër serb icili ishte po ashtu qysh nga Lufta e Dytë Botërore por, qëkishte lidhje në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Pradhëndrit i qeshi fati dhe e shfrytëzoi situatën për të ngelënë Ham burg. Pas tre muajsh më dërgon tele gram ku mënjofton që të marrë mixhën e tij dhe bashkërisht tëshkojmë atje dhe të futemi drejtë në punë.

Unë edhe ashtu veprova, por përsëri dështim sepsenë hyrje në Austri më saktë në Sallzburg në kufi nakthejnë prapë pa ndonjë arsyetim. Ishte grushti i dytë përmua edhe bëra shpenzime duke marrë biletë kthyesedhe pa sukses.

Kthehem në Zagreb por më vjen rëndë që edhenjëherë të kthej në shtëpi. I them mixhës të dhëndrit qëunë do të shkoj për në Split kurse ai le të vazhdojë rrugënpër në shtëpi.

Këtë hap e mora duke pasur besim te një shok ngaushtria i cili më kishte premtua se pas shërbimit ushtarakpo qe se dëshiroj të punoj në ëmbëltore mund të shkoj teai sepse kishte ëmbëltoren e vet pri vate dhe me këtëdonte që ta lante borxhin ndaj meje, sepse unë e mbrojanga kërcënimet që i kishte sepse punonte në kuzhinë.

Pasi lëshohet ma dërgon një letër ku më njofton seka dalë nga ushtria dhe po qe se e pranoj ofertën për tëpunuar ishte i gatshëm të më pranojë me kushte të mira.

Me që rasti më i mirë më dështoi, vendosa tashfrytëzoj këtë, kështu që udhëtova për në Split dhe prejSplitit në një qytezë të vogël Omish, aty nga ora 16 arrij

78

në Omish dhe e gjej shokun në fjalë. Në takim të parëgjendem i zhgënjyer.

Dyqanin e kishin bashkë me mixhën e vet Faikun, një derr që në shikim të parë diktohej se nuk ishte njeri. Unëletrën për fat e kisha ruajtur dhe e kisha me vete. Pasi itregova shokut fill e për pe se çfarë më kishte ndodhurdhe duke e parandjerë se diçka edhe këtu nuk është nërregull ia ceka që po qe se të pengoj apo të dëmtoj diçkamos sakrifiko ti për mua.

Por disi u bind mixha i tij dhe po atë natë ia fillovapunës në një barakë prej druri m’u afër plazhit kryesor.

Prej asaj nate duke fjetur në një dhomë afër dhomësku flinin ata filloi grindja në mes Faikut plak dhe shokuttim Idrizit; shkaku isha unë.

Ai i thoshte se pse ma ke prurë këtë të panjohur. Unëdua ta marrë nipin tim kështu zënka vazhdonte për çdonatë. Nuk e ndijeja veten mirë sepse fajësohej shoku im, i cili duke dashur që të ndihmojë, nuk ma kish thënë tëvërtetën.

Grindja e tyre mori dhenë dhe e kuptuan edhe disa të tjerë, kështu një ditë gjatë një bisede me një punëtorë qëishte sikur unë punëtor te një tjetër. Ia qava hallin dhe aimë njoftoi se disa kilometra nga Omishi, një farë Islamipaska kërkuar punëtor sepse nga shtëpia që ka kërkuarnuk i kanë ardhur. Ai më tregon se cili autobus shkon nëatë qytezë dhe ku gjendet ëmbëltorja e Islamit.

Unë të nesërmen hipi autobusin dhe shkoj atje, e gjej njeriun dhe ia tregoj çdo gjë me gjithë që njihen zanatçinë mes veti unë i tregoj se si kam ardhur këtu dhe siçsillen me mua.

Ky njeri i mirë, që shumë rrallë gjenden zanatçi tëmirë sepse të gjithë gati janë analfabetë dhe koprracë

79

duke shitur ujë, kanë arritur të kenë shumë para. Atamendojnë se edhe janë të mençur dhe pushteti nga ta kaleverdi, sepse i qeth. Rrinë me inspektorë të ndryshëm,duke menduar se edhe ata janë dikush.

T`i kthehem punës sime. Islami më pranoi në punëduke u marrë vesh edhe për pagesën. Më porositi që tëkthehem në Omish t’i pastroj punët me të dhe nesër meautobus të vij tek ky. Unë i gëzuar kthehem në Omish ethërrasë shokun tim dhe i them se unë për çdo natë idëgjoj grindjet me Faikun dhe se nuk dua të jem unëshkaktar.

Ai nuk kishte përgjigje. I them se meqë kam punuardy javë më jepni gjysmë rroge dhe unë do t’ju çliroj ngakjo barë e rëndë se këtë trup që e kam nuk e kam dukepunuar te ju.

Tash do ti griset maska Faikut këtij “xhenetliu”, i cili ufalte nga pesë herë në ditë. Ky monstrum në vend që tëmë paguan 30.000 din. Më paguan 5000 din.

E pyes se çfarë është kjo? Më thotë mjaft i ke. I them se do të lajmëroj në polici edhe pse e kisha të

qartë se ata me policinë rrinin hanin dhe pinin bashkë porunë në pamundësi që të marrë ndonjë veprim tjetër shkojdhe e lajmëroj në polici. Po ky i poshtër çfarë punon!?Shkon në çantën time dhe m’i merr 100 marka gjermaneduke më akuzuar se ia kam vjedhur. Unë ato i kishamarrë kur isha nisur për Gjermani që të më gjenden nëditët e para dhe çantën unë nuk e kisha fshehur.

Kur ma punoi edhe këtë u hidhërova shumë dhe idrejtohem:

Po ti nuk ke marka, ti ke dinarë! Pse gënjen, mor iposhtër! Se falesh nga pesë herë në ditë?

80

A e ke maskë se je shumë burrë i mirë? Ai bën se tërbohet shumë policia më thotë se ata nuk

kanë se çfarë t’i bëjnë vetëm unë duhet ta japi në gjyqpunë që nuk bëhej!

Kur shoh se ku arriti puna e kapi shokun dhe i them:Shih këtu, më njeh shumë mirë se kush jam! Jam po ai iushtrisë, por duke e pasur amanet nga babai që kurrëmos zihem me shqiptar, u kam duruar tepër e zgjidhësh ti këtë punë ose durimit tim i ka ardhur fundi!

Me që më njihte mirë, e mori përsipër dhe brenda dyorësh mi solli të hollat.

Përshëndetem dhe i them se nuk më doli fer dhe seshoqëria jonë këtu mbyllet.

Lexuesit të këtyre rasteve i duhet si parafrazim i këtijdhe thashethemeve bajate, por nuk është krejt gjë ethjeshtë.

Me këtë nuk dua të tregoj vuajtjet e mia. Qëndron ekundërta.

Dua të theksoj se në çfarë shkalle kish rënë morali ibozaxhive tanë që punonin anekënd Jugosllavisë, saishin degjeneruar dhe ishin zhveshur nga ndjenjakombëtare.

Nisem me autobus për qytezën ku kisha biseduar me Islamin.

Aty nga mezi i rrugës, shoh një turmë njerëzish dheautomjete të ndaluara nga policia. Para autobusit ku ishaunë ishte një tjetër autobus në të cilin kishin qenë Islami icili kishte blerë mall për dyqanin e tij. Kur më pa i erdhikeq, por nuk më tha asgjë.

Aty kishte ndodhur një fatkeqësi komunikacioni.Ishin ndeshur një autobus dhe një kamion transportuesqë për shoferin e kamionit kishte qenë ndeshje fa tale, e

81

kishte humbur jetën. Pas mbarimit të procedurave na uçel rruga, dhe ne vazhduam për qytezën ku e kishtedyqanin Islami.

Kur zbritëm, në vend shoh edhe dy djem më të rinj se unë që kishin ardhur nga Tetova shumë me vonesë porpër fatkeqësinë time, filluam ta shkarkojmë mallin por evërej se Islami është nxirë në fytyrë sepse u gjetë shumëngushtë.

Mos u mërzit i thash Islamit se unë çdo gjë e kam tëqartë, edhe pse u mundove për të më ndihmuar, fati imështë i tillë. Unë tash do të hipi në autobus dhe do tëkthehem pa pikë hidhërimi dhe do të shkoj në shtëpi. Atijiu çel fytyra, më kërkoi falje dhe nxori nga xhepi njëshumë të konsiderueshme të hollash duke mu drejtuar që t’i merrja. Unë i refuzova duke i thënë se unë nuk kampunuar dhe nuk më takojnë po ky nguli këmbë dhe mëtha:

Po të kisha edhe më tepër do t’i jepja, por, sot iharxhova për mallin se ti meriton shumë më tepër përsjelljen tënde njerëzore.

E falënderova dhe u nisa për në shtëpi, duke korri -gjuar veten se megjithatë paska ende shqiptarë edhenëpër Jugosllavi.

Në shtëpi ekonomia ishte po ajo që e kisha lënë, dyvëllezërit e mi, njeri më i madh e tjetri më i vogël, ishinfutur në një kurs gjashtëmujor për murator dhe pasgjashtë muajsh të shkojnë në Gjermani. Aty ishin edheshumë fshatar të tjerë që ishin regjistruar.

Me t’u kthyer në shtëpi, fillova punët bujqësore dhefurnizimin me lëndë djegëse për stinën e dimrit

Kur afrohet koha që duhet të dalin në provim e lutimjeshtrin i cili i mësonte kursistët që edhe mua të më

82

pranoj si kursist vetëm e vetëm të më hapet rruga për nëGjermani.

I them se po qe se unë nuk di më mirë se vëllezërit emi atëherë le të më rrëzojnë në provim. Më kuptoi dhe më pranoi si kursistët e tjerë.

Kursistët ishin të ndarë në dy grupe. Një grup ndër -tonte një pjesë të shkollës së Shipkovicës dhe përgjegjës ishte Ramadani i cili edhe ma bëri të mundur ndjekjen ekursit.

Në grupin e dytë që punonin në fshatin Lisec kundërtonin shkollë të re por me gurë dhe baltë, këtë grup eudhëhiqte Idriz Ceka, një njeri pa triot të cilin 1968 e kishin përjashtuar nga puna i cili punonte në fabrikën e tekstilit“Teteks” të Tetovës.

Ditën e parë më vënë në provë dhe meqë muri megurë punohet nga dy murator njeri jashtë dhe tjetri bren -da, ai që punon jashtë duhet të jetë murator i mirë për t`idhënë dukje të bukur murit dhe mua më çojnë që të punoj jashtë.

Unë e sfidoj këtë dhe e filloj punën, sepse edhe kisha punuar për nevojat e shtëpisë. Pra prej ditës së parëpërgjegjësi ishte i kënaqur me punën time dhe unë pu -nova disa ditë deri sa erdhën drurët e pullazit të shkollës.Kur dhe përgjegjësi kërkon në mes nesh mjeshtri të cilëtdinë të gdhendin me sëpatë drurët, lajmërohemi katërvetë dhe bëjmë gdhendjen e tyre por, shumë shpejtkalojnë dy javë dhe duheshe që të dalim në provim, porata të entit për punësim na vënë kusht që pa i ndërtuar dyshkollat nuk na nxjerrin në provim.

Në këtë mënyrë na vënë në situatë të vështirë sepseshkollat nuk ndërtoheshin edhe një vit. Tash që

83

ballafaqohen me një prob lem që vështirë mund tazgjidhin nga administrata e korruptuar fund e krye.

Më ra shorti që unë të bëjë përpjekje për zgjidhjen ekëtij problemi. Bisedova me përgjegjësit, ata nuk ishin nëgjendje me ça punë se nuk i dëgjonte askush. Atëherëorganizova me grupin që punonin në Lisec që mos tëshkojmë në punë por të mblidhemi dhe të shkojmë tegrupi tjetër dhe bashkërisht të shkojmë në Entin përpunësim të protestojmë duke ua bërë me dije se ne nukdo të punojmë dhe se janë ata që e shkelin marrë -veshjen, se në marrëveshje nuk shkruan se pas ndërtimit të shkollave do të dalim në provim, por pas gjashtëmuajve do të dilet në provim dhe menjëherë do tëshkojmë në Gjermani.

Më në fund arrijmë para Entit në formë të organizuardhe ata e kuptojnë se diçka po ndodh.

Duke na shikuar nga dritarja, na dalin para dhe napyesin se çka kërkojmë. E marr fjalën dhe ua bëj me dijese çka është qëllimi i jonë.

U munduan të na bindin se duhet të ndërtohenshkollat. U them se atëherë vallë qysh në fillim nuk ështëbërë marrëveshja për ndërtimin e shkollave, por ështëbërë pas gjashtë muajsh do të dalim në provim. Tashgjashtë muaj kanë kaluar dhe duhet që t`i përmbahenimarrëveshjes, përndryshe ne nuk punojmë bile, asnjëtullë apo gur nuk do ta vendojmë.

Në atë kohë protestat ishin të ndaluara dhe këtogjykuan se mos vallë situata u del nga kontrolli dhe bëhetdiçka më e madhe na premtojnë se brenda dy ditësh dotë punohet sipas marrëveshjes dhe vërtet brenda dyditësh erdhi komisioni dhe i mbajti provimet.

84

Unë teori nuk dija por më ndihmoi Ramadani edheunë e dhashë provimin si të tjerët. Ky organizimprotestues i dha rezultatet e dëshiruara, kështu filluan qëtë gjithë të ngjiten pas meje.

Ndërkohë vjen një gjerman dhe kërkon marangoz sedhe brenda javës po sa t’i kryejnë kontrollet mjekësore do të ecim për Gjermani para muratorëve.

Unë me vëllanë tim desha ta shfrytëzoj këtë rast dhelajmërohem për marangoz me këtë hap edhe do t’i grisetmaska e pushtetit ndaj meje. Ç’ndodhi?!

Hymë në kontrollet mjekësore dhe pasi i bëjmë tëgjitha vizitat mjekësore pas disa ditësh vjen lajmi se kushshkon në realitet e kush i plotëson kushtet shëndetësore.Për mua u përsërit e njëjta gjë si atëherë kur tentova tëshkoj si minator. Arsyetimi ishte se vuaj nga mushkëritëdhe nuk mund të shkoj, ndërsa vëllai im Beqiri shkonte.

Tash nuk më ngeli gjë tjetër, vetëm të bëjë dhetentimin e fundit duke dashur që të shkoj me muratorëtdhe përfundimisht ta zbuloj lojën e fëlliqur të pushtetit.Duke qenë i sigurt se vëllai është i shëndoshë dhe shkonunë në emrin tim e futi vëllanë të kontrollohet.

Pas disa ditësh vjen rezultati i njëjtë, pra se jam isëmur nga mushkëritë. Për herë të parë fillova të dyshojse këtu fshihet diçka por nuk bëj zë. Marrë udhëzimin nga mjeku dhe shkoj në fotografimin e mushkërive, pra në tënjëjtin aparat që i bënin edhe për të shkuar në Gjermani.

Mjeku më thotë se nuk ke kurrgjë. Unë insistoj se jam i sëmurë. Ai habitet e këmbënguljen time, por në fund ithem se do të më japësh dokument se nuk kam kurrgjëdhe se jam i shëndosh.

Mjeku dha dokumentin që kërkoja. Prej aty shkovadrejt e te drejtori i Entit për Punësim, E sulmoj, hyni ndër

85

tavolinën e punës. Më kërcënohet se do të thërraspolicinë. Mua nuk më bëhet vonë. Ia nxjerr dokumentin emjekut, habitet dhe së fundi e pranon se ti nuk mund tëshkosh duke më thënë se je i shënuar në librin e zi. Idrejtohem pse me kohë nuk më keni treguar që mosharxhohem kot së koti.

I tërë ky përshkrim, duket si i zgjeruar dhe si ba nal,por e pashë të arsyeshme ta theksoj se me çfarëimtësisht është marrë UDB-ja dhe sa difuzit ka qenëveprimtaria e saj.

Këtu mbaroi njëra ndër odisejadat e mia që nuk do tëmbarojnë kur gjatë jetës sime.

Vëllai i madh shkoi në Gjermani, vëllai pas mejeshkoi ushtar, unë ngela në shtëpi dhe iu rreka punës sëpërditshme bujqësore dhe kisha vendosur që ta pres njëzabel të tërin, sepse lisat i kishin harruar, duke i lënë nënjë pjesë pa lëvore kështu që gati të gjithë kishin filluar tëthahen.

Kisha planifikuar që pjesën më të madhe ta shes dhe me nxjerr ndonjë di nar. Ishte nëntor i vitit 1970, unë si çdo ditë kisha shkuar për dru. Ndërkohë kishte ardhur njëshok i imi dhe më kishte kërkuar, babai i tregon se jam nëmal dhe së shpejti do të kthehem. Ulet me babain dhe më pret deri sa kthehem unë.

Pas përshëndetjeve të zakonshme e pyes se çfarë ekishte shtyrë të vijë.

Më tregoi se këshilli i shkollës kishte mbajturmbledhje ku ishin shqyrtuar do vende pune, pasi aipunonte si mësues në fshatin Bozovcë. Më tha se njëmësues e ka lënë vendin e punës dhe kishte ardhur nëShipkovicë dhe tash në Bozovcë ai vend ishte pamësues.

86

Mu lut që së bashku të shkojmë atë ditë dhe të zënëvendin edhe pse unë nuk i plotësoja kushtet, por atëherënë mungesë të kuadrit adekuat pranoheshin mësues mekontratë edhe ata të pa diplomuarit.

Unë u pajtova dhe nisemi në këmbë për Bozovcë,sepse në atë kohë nuk kishte rrugë për automjete.

Në mes të udhës e takojmë përgjegjësin e shkollësRefik Shaqirin nga fshati Veshallë dhe shoku Nezir Adilimë prezanton.

Ai duke më uruar punë të mbarë, vazhdoi për nëqytet hipur në një kalë. Kur arritëm në Bozovcë ishte vonë dhe mësimi kishte mbarua.

Unë ashtu i papërgatitur si isha nga mali, që tënesërmen herët shkova në qytet për të blerë tesha si i kahije mësuesit të blej një palë tesha, një palë këpucë dhekthehem në Bozovcë se aty banonin mësuesit, pasi ishtelarg dhe nuk mundnin të udhëtonin për çdo ditë.

Të nesërmen fillova punën me klasën e dytë në fillimmë erdhi rëndë pasi që kishte kaluar bukur një kohë qëishim shkëputur nga bankat e shkollës, por së shpejti uadaptova dhe në fund të vitit arrita sukses të mirë.

Nxënësit dhe prindërit më respektonin. Me shokëtatë vit kaluam shumë mirë dhe për mua ndriçoi një dritë evogël në fund të tunelit.

Vitin tjetër konkurrova për të njëjtin vend meqë nukishte paraqitur ndonjë me diplomë, më pranuan përsëri.

Shokët përgatiteshin për provime pri vate. Ishin ngafundi për të diplomuar. Unë mendoja çfarë të bëj.

87

Në kërkim të dijes dhe kombëtares

Në pranverën e vitit 1971, dërgoj një letër në ShLPnë Gjakovë, për fatin e mirë timin më përgjigjen duke m’itreguar kushtet se, po të kem diplomë nuk ka prob lem por po qe se nuk kam diplomë mund të regjistrohem medëftesën e fundit por me provim pranues dhe më tregonin sa grupe ka dhe çdo grup sa provime ka.

Unë zgjodha gjuhën dhe letërsinë shqipe e cilakishte pesë provime dhe afati ishte për dy vjet. Nukhumba shumë kohë por shpejt u nisa vetë në Gjakovë.Atje bëra regjistrimin dhe paraqita dy provime në datën ecaktuar.

Lexoja shumë dhe provimet i dhashë pa ndonjëmundim, më ngelin edhe tri provime. Llogaris që 1972 tëregjistrohem si stu dent i rregullt.

Në vitin 1972-73 unë isha stu dent i rregullt në SHLPnë Gjakovë, nuk angazhohesha sa duhet por megjithatëisha ndër studentët më aktiv.

Në fillim u vendosa me qira te një serb te i cilibanonte një nxënës i shkollës së mesme ekonomike poashtu ishte nga rrethi i Tetovës sepse në Tetovë punontevetëm gjimnazi, ndërsa Gjakova ishte njëri ndër qytetetnë Kosovë që i kishte gati të gjitha shkollat e mesme; qëtë jetë më interesant ishte edhe shkolla e mesme egjeodezisë që ekzistonte vetëm në Zagreb.

Me këtë nxënës që quhej Qamil u afruam shumë dhe ky fillon që të më lavdëroj në mes shokëve të vet qëkishte edhe prej Tetovës, por disi ishin apo ndiheshin si të diskriminuar dhe shpesh sulmoheshin nga vendasit megjithë që edhe nga ata nxënës tetovar kishte shumëçapkënë.

88

Unë një ditë kisha ligjërata edhe pas dite kisha dalënga ai qilari ku banonim dhe pas pak gjendem në qendërtë qytetit. Papritmas para meje gjenden nja tri a katërnxënës nga Tetova, në mes tyre edhe një Qemal që ishteshumë nervoz. Më drejtohet se mirë që të takuam sepseishim të sulmuar nga një grup që më treguan me gisht nëdrejtim të atyre.

Unë i marr me vete dhe shkojmë drejt tyre. Ata ushpërndanë dhe shkuan pa bërë zë. Unë shkoj në shkollë ata vinë me mua duke më thënë se do të më presin derisa të mbaroj me ligjëratat.

Ata frikësoheshin se përsëri do t’ua zënë rrugën dhekishin pasur të drejtë.

Kur ne shkonim rrugës ja një grup që kishin dalë dhenë mesin e tyre kishte edhe një i cili nuk ishte nxënës pornjë rrugaç i cili tërë jetën e kishte çuar duke u rrahur, siçme thanë se ishte nga Shqipëria Londineze.

Ky prob lem u shuajt. Kur u regjistrova në Gjakovë i kisha flokët e gjata, një

shenjë që nuk shkonte me ideologjinë që pretendoja unë. Por e vërteta ka qenë e tillë edhe kur kam dalë para gjyqitnë Shkup, flokët i kam pasur të gjata.

Studentët më thoshin mos i shkurto deri sa të vijëprofesori i psikologjisë dhe logjikës Nejazi Azizi se pastajnuk mund t’i mbaj se ai nuk lejon me flokë të gjata.

Unë si në hu mor u thosha se unë kam fat. Ai nuk dotë vijë dhe në vend të tij do të vijë tjetër profesor, kështuunë nuk do të kem nevojë për t`i shkurtuar flokët.

Për fat, parashikimi humoristik u plotësua dhe nëvend të Nejaziut erdhi Bajram Olloni, një profesor i ri.

Vëllai i cili punonte në Gjermani m’i kishte blerë njëpalë tesha të zeza dhe këmishën e zezë kurse një shok

89

ma solli po ashtu nga Gjermania një kravatë me Shqi -ponjë, normalisht me yll dhe kur vishesha krejt zi vetëmkravata e kuqe domosdo se bija në sy, sepse isha i vetmi! Një ditë isha veshur dhe kaloja trotuarit para Pashtrikut,kurse nga ana e kundërt kalonte profesori im i nderuarDin Mehmeti, i cili kur më pa e trupoi rrugën dhe doli nëanën time pasi u përshëndetëm mu drejtua:

“Pash Zotin ku e ke marrë këtë kravatë” I them se ma ka sjellë një shok nga Gjermania. Po ta

kesh qejf ta fali dhe shoku im më sjellë një tjetër. Nuk emori vetëm më porositi që t’i them shokut që t’ia sjell edhe atij një kravatë të tillë. I premtova, por vitin e dytë unë nukmundesha të studioj si i rregullt pasi nuk kisha mundësiekonomike, kështu u detyrova të regjistrohem mekorrespodencë.

U punësova në fshatin Veshallë dhe kur ishte afati iprovimeve shkoja nëpër Sharr me kalë deri në Prizrendhe aty hipja në autobus për Gjakovë, dhe pas provimitkthehesha në Prizren merrja kalin dhe nëpër Sharrkthehesha në punë në Veshallë.

Kështu mundohesha që sa më pak të humb orë.Kanë qenë kohë të vështira por shumë me élan për tëpunuar sepse na printe ideali i shkollimit dhe i çlirimit derinë vitet 90-ta kur edhe na u thyen hundët dhe të gjithapërpjekjet shkuan në dreq të mallkuar.

Vitet që punova në Bozovcë nuk do t’i harroj kurrë.Për herë të parë punësohesha dhe në profesionin tim,dhe e dyta, kontributi që kam dhënë për rininë, gjurmëtduken edhe sot e kësaj dite.

Pasi shkonin nxënësit në shtëpi vinin rinia e fshatit që në atë kohë ishte bukur shumë. Treguesi i valëve të ra -dios gjithmonë rinte te Ra dio Tirana dhe Ra dio Kukësi.

90

I ndjeknim të gjitha emisionet e veçanërisht ra -dio-dramat, pastaj muzikën popullore, dhe lajmet.

Unë mundohesha në çdo aspekt ta frymëzoj këtë rinitë mrekullueshme dhe deri diku ia arrita qëllimit kështu që pushteti nuk gjente dot bashkëpunëtor dhe çdo gjë qëbënim nuk dilte përtej kodre siç i thonë fshatarët, kjo ishte mrekulli.

Rinia interesohej për historinë, bënin lloj-lloj pyetjesh unë me aftësitë e mia mundohesha t’u përgjigjem bileedhe i zbukuroja.

Në këto rrethana ato u frymëzuan deri në atë masësa filluan dasmat t’i bëjnë vetëm me flamurin kombëtardhe kjo nuk ka ndryshuar deri sot e kësaj dite.

Duke qenë më i largët në malësinë e Sharritmësuesit të cilët kishin punuar nuk kishin lënë ndonjëgjurmë qoftë nga paaftësitë e tyre, qoftë edhe nga frikanga pushteti.

Këtë barrierë duhej kaluar meqë kisha tal ent për artin figurativ, e vizatova Skënderbeun sa faqja e murit që tashohin edhe nxënësit edhe rinia. Ishte një frymëzim ijashtëzakonshëm.

Por kjo nuk shkoi gjatë. Një ditë erdhi përgjegjësiRefik Shaqiri dhe pyeti se kush e ka vizatuar këtë?

I them unë? Nuk tha gjë tjetër por shkoi, sepse e kishte drojën se

unë nuk do ta dëgjoj po të më thoshte diçka. Shkon e njofton Drejtorin e shkollave në Shipkovicë,

Muharem Idrizin (Gjoka) dhe një ditë vjen së bashku metë një ditë tjetër. Kish përgatit një deklaratë që po qe senuk i lejoj ta fshinë, të nënshkruaj se unë nuk i lejoj.

Kur erdhën pasi u përshëndetëm ata urdhëruanshërbyesin teknik që ta mbuloje me gëlqere këtë vizatim.

91

Ai u thotë se nuk lejon Zaimi. Kur unë dal prej ore, ata më vardisen që patjetër të fshihet ose do të nënshkruashse ti nuk lejon.

U përgjigjem se vizatimi ka edhe të zot kush e mbron, sa për të nënshkruar, menjëherë mos mendoni se do tëfrikësohem dhe unë e marr deklaratën edhe e nën -shkruaj.

Drejtori Muharremi meqë ishte shoku im, nuk i erdhimirë, por e mori e grisi dhe e futi në zjarr.

U ndamë veç nga të tjerët dhe në katër sy biseduammu lut që kur ta shoh të arsyeshme ta urdhëroj personelin teknik që ta lyej me gëlqere sepse do ta merrnin nëpërgjegjësi edhe atë. I premtova se kur të më zbresinperit do ta bëj dhe kështu kaloi edhe një kohë dhe eurdhërova personalin teknik që ta lyej me gëlqere, ai e leu por vizatimi edhe më tutje dukej dhe u zhduk vetëm kurshkollën e mori orteku në vitin 1972.

Mes dhimbjes dhe arrestimeve

Në Tetovë ndodhën gjëra të dhimbshme. U burgos një grup që akuzohej për vjedhjen e

armëve nga gjimnazi i Tetovës, duke u përgatitur përkryengritje të arma tosur: Rafi Halili, Gafur Loku ngaKaçaniku, Elmaz Ademi nga Poroji i Tetovës, Ajet Ademinga Xhepçishti i Tetovës dhe gjoja se në arrati është Baki Ymeri nga Shipkovica e Tetovës.

Rafi Halilin e kishin torturuar aq shumë saqë këmbëtnuk i vinte dot në tokë, këtë e kishte parë nëna imerastësisht se po atë ditë kishte qenë në një kontroll në

92

spital dhe e sheh se si babai i tij e kishte sjell me karrocëme kalë në spital. Kur erdhi nëna në shtëpi ishte shumë edëshpëruar dhe e hidhëruar dhe na tregoi neve seç’kishte parë dhe lotët i rridhnin rrëke. Mundohem taqetësoj se liria kërkon sakrifica dhe se në qoftë se unë bie në burg, a kështu do të reagosh ti, e pyes?

Më shikon në sy dhe thotë jo! Po më erdhi shumëkeq për Rafiun i them po të na vijë keq duhet ndjekurrrugën e tij dhe me i heq një herë e mirë vargojtë ngaqafa, u qetësua pak.

Mua më thërrisnin gati çdo ditë në UDB-e më pyetnin për marrëdhëniet e mia me Baki Ymerin, takimet që kemipasur dhe bisedat që kemi bërë dhe kush tjetër ka qenëprezent. Ishte e vërtet se unë kisha pasur takime tëshpeshta me të, por nuk e kisha ditur se ai që nga shkollae mesme ishte bërë bashkëpunëtor, këtë do ta mësoj mëvonë.

Ishte viti 1969, Bakiu punonte si mësues nëShipkovicë. Kishte shumë kohë që nuk ishim pare, qyshnë shkollë të mesme, pra kishin kaluar më shumë segjashtë vjet.

Ky takim ishte befasi. Pas përshëndetjes së zakon -shme e filluam bisedën. Më pyeti se a jam i kënaqur mejetën?

I përgjigjem se nuk mund të ketë jetë të kënaqshmenë robëri; që ishte përgjigje pa ekuivale zaten edhe ashtujam nga natyra!

Më pyeti se si i kam punët me Muzafer Demirin, pasikemi qenë shokë të pandarë.

Po, i them kur ishim fëmijë dhe kur unë nuk kuptojaasgjë kurse tash që e kam zbuluar, rrugët tona janë ndarë dhe kur polemizojmë, unë gjithmonë mbaj mendimin se

93

duhet çliruar, se çdo e keqe na vjen nga robëria, kurse aisiç e thash edhe më lart mbante qëndrimin se duhetmbrojtur interesi i shtetit.

Pasi i dëgjoi këto fjalë me vëmendje më tha që tëshkoj tek ai kur të kem kohë, ai atëherë ishte stu dent nëPrishtinë, studionte albanologjinë, unë ende isha si tëthuash rrugëve, por ai më njihte mirë dhe e dinte se jamguximtar dhe se po ta shohin me mua do të kenë drojë tangacmojnë të tjerët se vetë ishte frikacak nga natyra dhenënën e kishte rumune.

Nga ky takim filloi të afrohet shumë sa që filloi të vijënë mal me mua për të bërë direkë për dërrasa nga bredhiqë rritet në Shipkovicë.

Unë fillova të shkoj tek ai. Më jepte ma te rial tëndaluar për atë kohë që të lexoj.

Ndërkohë filloi të zgjerohet rrjeti me shokë tjerë.Filluan të shpërndajmë materialin aty ku kishim besim.Shpesh takoheshim natën dhe atë kur koha ishte e keqe.Nënën e tij e pagëzuam Emine Peza, edhe pse emri ivërtetë i saj ishte Aurela. Mendonim se prej Shipkovicedo të shpërndahen rrezet e lirisë por, armiku nuk flinte,më thërrisnin shpesh në polici pse ishe te Bakiu?

Pse e kam timin përgjigjesha, po përveç teje kushishte?

Ishte daja im dhe daja Hismen, një dajë jo shumë ilargët faktikisht, çfarë e kisha të atin e Bakiut ashtu ekishim edhe këtë.

Po pse ishit? Ishim për festën e Bajramit, po përveç atyre kush

tjetër ishte? Askush!

94

Fillonin kërcënimet se ne i dimë por duam nga gojajote t’i dëgjojmë dhe m’i tregonin emrat e tyre, unë nuk epranoja duke i kundërshtuar se këto janë shpifje!

Ishte loja macja me miun. Nuk nxirrnin dot asgjë.Ndërroheshin inspektorët, s’bënte fajde. Më lëshonin mekusht që nesër të shkoj përsëri. U them nuk vij pa ftesë do të nervozohen dhe do ta shkruajnë shpejt e shpejt njëftesë dhe do të ma japin në dorë.

Të nesërmen duhet të shkoj përsëri.Ndërkohë kah fundi i vitit 1970, aty në nëntor punë -

sohem si mësues siç e kam sqaruar më lart. Përgatitemitë festojmë 28-29 nëntorin mblidhemi te Bakiu, unë ZaimBeqiri, Demir Seferi, Tasin Qahili (Voka), Lutfi Ziberi i cilinë atë kohë ishte shumë i ri, sa më kujtohet nxënës itetëvjeçares, por këndonte shumë bukur dhe një stu dentnga Kaçaniku Hajrulla e kishte emrin, mbiemrin ja kamharruar.

Gjatë asaj nate kishim ushqim të bollshëm por edhepije alkoolike dhe joalkoolike, nga pak u nxehëm gjatëlojës, Demiri më afroheshte dhe në vesh më belbëzonte,se a me Çekët do të bëjmë Shqipëri?

Mua nuk më vinte mirë, por nuk ia prisha, e kaluamatë natë dhe para se të agojë u shpërndamë.

Ishte hera e parë që unë festoj 28-29 nëntorin!Koha kalonte, unë përgatitesha për provimet pra -

nuese, por njëherazi edhe aktivitetin atdhetar nuk e lejapas dore. Me rininë e fshatit Bozovcë parulla ishte: Aty ku je vepro…

Aktivitetin e rritja, veçanërisht kur ktheheshin kur bet -qarët nga shtetet e Perëndimit, edhe pse të pashkolluarpor kishin filluar t’i hapin sytë.

95

Vinin tek unë në shkollë edhe pse shkolla ishte si nëkohën e Migjenit por ato gjenin një ngrohtësi dhe mësillnin dhurata që bashkërisht iu gëzoheshim.

Erdhi viti 1972. Në pranverë një ditë tregu më vjendhëndri dhe më tregon se bashkë me të atin tim kanëblerë shtëpi në qytet dhe se në gusht do të shpërngulemi. U befasova pa masë. I them se kurrë nuk e kemidiskutuar këtë gjë si ndodhi kjo?

E pyes, më përgjigjet se unë i vura kusht që po qe sevini edhe ju në qytet atëherë edhe unë do të vij. Babaitduke iu dhimbsur e bija që ishte shumë larg nga qytetidetyrohet pa pyetur askënd të veprojë dhe kështu i blejnë shtëpitë afër!

Unë ngela i habitur dhe fillova të bluaj me mëndentime se, si do të rrjedhin punët çfarë do të bëhet, nuk ishai përgatitur për një gjë të tillë dhe ta them të drejtënmendoja se me Shipkovicën nuk ka në botë dhe si do talëshoj, por ajo që ishte aty unë nuk mund të ndryshojaasgjë, sepse babin e kisha shumë kategorik, nuk shkeltefjalën e dhënë, sikur kiameti të kriste, andaj unë as qëtentova diçka vetëm ua urova por e pashë se ishtemërzitë. Më tha se jeta e tij ka mbarua, por ka menduamë shumë për ne, se në qytet ka më tepër perspektivë.Mundohem ta ngushëlloj: i them se ti gjithmonë kemenduar për ne sa më mirë.

Kaloi ajo verë sa çel e mbyll sytë, vjen koha që duhettë shkojmë. I shikoj të gjithë skajet e asaj shtëpie ku ulindëm dymbëdhjetë fëmijë, aty ku i kalova 25 vjet.

Më zihet fryma, nuk mund të flasë, fjalët më ngelin në grykë. Në një situatë të tillë janë të gjithë. Babai ështënxirë në fytyrë, nënën e kam më të durueshme, kanëardhur të afërmit të përcjellin, lotët nuk ndalen, ka ardhur

96

gjyshja nëna e nënës burrëreshë e shkuar burrit edhepse i vjen shumë keq nuk jepet, na jep forcë edhe neve,mos u mërzitni, po ja ku është qyteti! Ju nuk shkoni nëAnadoll, mos u mërzitni. Nesër do të vijmë dhe do t’uaurojmë shtëpinë e re.

Kështu u larguam përgjithmonë nga Shipkovica.Atë vit Baki Ymeri ishte larguar dhe kishte dalë një -

herë në Gjermani. Shokët duke e ditur se është larguarnga presioni policor, e presin dhe e kujdesen për të. Aiprej atje nëpër mes postës ma dërgon mua romanin eIsmail Kadaresë “Dimri i vetmisë së madhe” dhe brendanë ro man e fut fotografinë e Enver Hoxhës.

Veprim i pamatur dhe provokues. Dihej se posta kontrollohet, por me qëllim mua nuk

ma ndalin por ma dorëzojnë romanin dhe pas një kohemë thirrin në polici dhe ma kërkojnë edhe romanin edhefotografinë.

Unë nuk e pranova. Ata mundoheshin të ma mvesh -nin se unë e kam marrë nga ndonjë shok romanin edhepse mirë e dinin se si ka ardhur, por nuk donin të zbulo he -shin se pastaj unë do t’i akuzoja se ju vetë ma kenilëshuar me qëllim se përndryshe do ta kishit mbajtur.Kështu pas disa ditësh që më morën në pyetje më lanë të“lirë”.

Siç e kam shkruar më lart atë vit u arrestua Rafi Halilime shokë, ndërsa Baki Ymeri gjoja se u iku në drejtim tëpa njohur, kuptohet, me pasaportën që vetë ia kishindhënë.

Në anën tjetër na mundonin neve duke u munduarqë të krijojnë edhe një grup armiqësor nga Shipkovica,madje disave ua morën pasaportat kur erdhën në pushim

97

në shtëpi si Tasim Qahilit (Vokës) etj, i cili e humbi punënnë Gjermani dhe nuk e lëshuan që të shkojë.

Mësues dhe stu dent para akuzave

Viti 1973 – 74, unë nuk kisha mundësi më të jem irregullt në shkollë, andaj vendosa të regjistrohem mekorrespodencë, kështu u punësova në fshatin Veshallëku isha i angazhuar në klasat e larta të japi gjuhënshqipe.

Tashti do të kem shumë peripeci…Çfarë ndodhi edhe pse isha i matur në veprimet e

mia sepse më kishin njoftuar se nga ky fshat ka shumëspiunë.

Unë do ta ndjej në lëkurën time një gjë të tillë. Kolektivi kish vendosur që ta ndërrojnë përgjegjësin

Refik Shaqirin, por ai që duhej ta zëvendësojë duhej tëishte i diplomuar dhe të kishte vendim. Të tillë nuk kishimpërveç një nga Ferizaj i cili kishte vendim dhe pikërishtatë vendim ia kishte dhënë po ky përgjegjës që më parëkishte qenë drejtor.

Bisedojnë me kolegët. Mua më vinte rëndë të marrëkëtë hap se megjithatë ai më kishte pranuar në punë përherë të parë, por unë nuk isha askush. Nuk isha as nëkëshill ndërsa ata të këshillit kishin këmbëngulur që tandërrojnë, duke e arsyetuar se kish qenë një kohë tëgjatë.

Ç’është e vërteta te ai nga Ferizaj unë kisha dyshimsepse në gazetën “Rilindja” për çdo ditë gati lexoja seshkollat kërkonin arsimtar të diplomuar, kurse ky udhë -

98

tonte nga Ferizaj në Tetovë dhe nga Tetova në këmbëpër në Veshallë.

Një absurditet! E thirri veç dhe i them, Halil a je nërregull me dokumentet se po qe se nuk je mos prano tëhysh në këtë aventurë se atëherë do të fillojnë tëpërpushin dhe do ta shohësh sherrin kështu puno nuk tënget askush.

Por, ai me bindje të plotë më përgjigjet se çdo gjë eka në rregull dhe do ta pranojë detyrën e përgjegjësit.

Mua nuk më ngel gjë tjetër, përveç që edhe unë tëpajtohem. Kështu një ditë konvokojnë mbledhje në shko -llën qendrore në Shipkovicë dhe në rend dite e vënëshkarkimin e përgjegjësit të shkollës periferike të fshatitVeshallë dhe zgjedhjen e Halil Begës në vend të tij.

Pas kësaj ndodhie u acaruan aq shumë marrë -dhëniet sa nuk kishte ditë që fshati nuk mbante mbledhje.

Që të jetë ironia më e madhe, ma ngarkuan mua fajin se gjoja unë kam qenë shkaktar duke u bazuar se Haliliditën e hënë nuk arrinte dot në kohë që ta hapte shkollëndhe çelësin ma linte mua që unë ta hapja. Unë i bëja njëshërbim të tillë, por ata assesi nuk bindeshin.

Një ditë të diele u thirr mbledhja e organizatës bazë e partisë (LKM) dhe vendosën që unë kur të vij në shkollëtë mos më lëshojnë të hyjë dhe të më sulmojnë fizikishtduke më sulmuar se unë jam nacionalist dhe i edukojnxënësit në frymën nacionaliste irredentiste.

Kjo ishte e përzgjedhura e tyre por, në mes tyrekishte dy grupe rivale që të dyja bashkëpunëtore, pornjëra nuk më kishte inat mua dhe ditën e hënë njëri ngakëta, Mevaip Selimi më del përpara te një vend që njihetme emrin te thana dhe më njoftoi, duke më propozuar qëmë mirë atë ditë të mos shkoj se do të ndodhë diçka,

99

sepse oborri i shkollës është mbushur me njerëz tëarmatosur kush me hunë gardhi, kush me sakica, methika ndoshta fshehtas kanë pasur edhe diçka tjetër.

Pasi e dëgjova këtë farë Mevaipi i them jo! Unë nukkthej se askujt nuk i kam borxh dhe si kam bërë kurrgjëdhe ata nuk janë burra që të më sulmojnë mua. Ai habitetdhe kishte pasur të drejtë se e kishte parë skenën, pornjëherazi edhe ai ishte anëtar i LKJ-së se unë jam ivendosur të mos kthej më tregoi një sekret për t’umbrojtur.

Më tha: “Kur të sulmojnë se je nacionalist dhe na ihelmon fëmijët ti do të përgjigjesh se unë nuk jam nëbiltenin numër tetë, ti je, emri yt figuron në mesin e shumë emrave si rankoviqjan”.

Mi tha këto fjalë dhe u zhduk që mos ta sheh dikush. Unë vetë vazhdova për në fshat nga ai vend ku më

kishte pritur ai deri tek shkolla. Kur dola karshi ku dukej shkolla u habita se çdo gjë

kishte qenë e vërtetë. Sa më panë mua se po arrij filluanlëvizjet dhe pëshpëritjet. Unë afrohem dhe futem nëoborr të shkollës. Ata që ishin gjoja më trimat ma lëshuanrrugën kështu bënë të gjithë dhe unë arrita te derakryesore e shkollës, e hapi derën, futem brenda dhedëgjoj reagimet e tyre.

U zunë njeri me tjetrin pse nuk më ranë. Duke fajë -suar njeri-tjetrin u bë një tollovi dhe filluan të diskutojnëçfarë të bëjnë pas këtij dështimi.

Vendosën një grup që të vijnë të bisedojnë me muaduke mu lutur që të ndryshohet përgjegjësi dhe të kthehet përsëri Refik Shaqiri.

Unë i prita. Në krye të grupit ishte babai i RefikutMixha Zenel një plak që të linte të mendosh se është plak

100

i urtë dhe ashtu ishte por, e kishin futur llugave të tjerëtdhe djali i tij.

I dëgjoj me vëmendje të flasin të gjithë dhe së fundi emarr fjalën unë. Me të vërtetë jeni të bindur se unëqëndroj prapa gjithë kësaj, po unë a jam anëtar i këshillit?

I drejtohem Refikut, a jam drejtor apo çfarë faktorijam. Është dashtë t’i njoftosh njerëzit e tu jo të përhapindizinformata dhe të konvokosh mbledhje me organizatënbazë dhe të më mveshish lloj-lloj etiketimesh.

Ai nervozohet dhe më përgjigjet po ti mos jesh ashtunuk e vizaton Skënderbeun në mur në Bozovcë kur ishemësues. Një gjë të tillë e nise edhe këtu duke e vizatuarnë një fletë kalin e Skënderbeut e pastaj hipur në kalëedhe Skënderbeun, por unë ta fsheh kështu të pengovanë qëllimet tuaja, a nuk janë këto fakte?!

E shikoj drejt e në sy se kisha marrë vesh se atëvizatim e dërgon në seksionin e punëve të brendshmepor ato qeshin i thonë se është thjesht një vizatim kali, aimundohet t’i bind se është kali i Skënderbeut.

Kur unë dëgjoj nga vet goja e tij për zhdukjen evizatimit filloj të tallem. I them se nuk më ke kërkuar të t’imbushja një palë dujqi me vizatime të tilla dhe t’ua çoshatyre që çdo njëri ta kish nga një kalë po edhe kali ështëmë i mençur se ju.

Në atë mo ment atij i hipi gjaku në krye. Mu kërcënua“a e din se unë vras” dhe mu afrua ku isha ulur në tavolinë anash i buzëqeshi dhe i përgjigjem mos m’i fëlliq duart sesi ta rras një boks do të fluturosh jashtë me gjithë dritare.U ndamë jo mirë.

Ata ishin thellë të bindur se unë qëndroj pas asajngjarje, edhe pse s’kisha lidhje. Për t’ua mbyllur gojën ithash unë nuk jam në “Biltenin” numër tetë, je ti.

101

Kur i dëgjoi këto fjalë mblodhi bishtin edhe pse umundua ta mohojë se unë ku e di kush m’i ka thënë, udëshpërua dhe doli jashtë.

Mixha Zenelit i thash se unë nuk kam gisht në këtëpunë dhe duhet të më kuptojë. Dolëm jashtë, i pritnin tëtjerët por dalëngadalë erdhën edhe mësuesit tjerë kështu edhe u shpërndanë.

Episodi i Veshallës më është ngulitur në tru dhe embaj mend për të keq, edhe pse u mundova shumë edheatje të hapi atë frymë që kisha përhapë në Bozovcë, pornuk gjeta mirëkuptim.

Si stu dent me korrespodencë punova shumë kohëkështu. I dhashë shumicën e provimeve, por, vitin shko -llor 1974-75 në shtator, nuk do të mund të punësohem.Isha i dëshpëruar shumë.

Në nëntor më qeshi fati, Mehaz Abdyli një bashkë -fshatar me të cilin ishim fqinjë në qytet, një ditë nëntorimë njoftoi që është hapur një vend pune në fshatinKamjan afër Tetovës dhe po desha mund të shkoj nëvendin e punës.

Babai ishte dobësuar shumë ishte shëndetlig; kurmori vesh se jam punësuar u gëzua shumë, duke i thënënënës mirë që ka hy në punë por unë nuk do të arrij që tëmarrë rrogën!

Nëna mundohet t’i jap kurajë se do të arrish dhe sigjithmonë djali do ta japë rrogën e tij dhe sadopak do tazbusë varfërinë – Jo i thotë qofshi ju se unë nuk e arrijkam një parandjenjë të fortë dhe me të vërtetë me 19nëntor babai im ndërroi jetë para syve të mi.

Do të jetë një grusht i rëndë. Nuk ishte shumë imoshuar. Vdiq në moshën 59 vjeçare.

Në fillim çdo gjë do të më duket e kotë.

102

Nuk kisha vullnet për kurrgjë. Do t’ia kujtoj jetën evështirë, por të ndershme.

Këshillat e tij, i cili më përgatiti në kuptimin psikik, qët’ju bëj ballë sfidave që nuk do t’i kenë pak në jetë ishinudhërrëfyese. Më kujtohet edhe sot kur i shkruaj këtorreshta se çfarë më tha para inspektorit brenda në polici.

Thirrjet për biseda in for ma tive nuk kishin të sosur.Një ditë më kishin thirrur dhe u vonova bukur shumë. Aiedhe pse i sëmurë i thotë nënës; djali mbet, ndoshta nuke lëshojnë do të shkoj ta shoh. Nëna duke e ditur se nukmundet dhe do të nervozohet më tepër mundohet ta bindse do ta lëshojnë por ai nuk e dëgjon dhe me një shkopqë e mbante dalëngadalë vjen në polici, i pyet se ku e kazyrën Bedri Sinani?

Do t’ia tregojnë dhe ai ngadalë hip lart te zyra e tij.Unë e dëgjoja nëpër korridor se si afrohet duke nxjerr njëzhurmë ritmike me shkopin, dhe trokiti në derë. Pasmarrjes së lejes që të hyjë brenda ai u fut brenda, upërshëndet dhe iu drejtua Bedriut të cilin e njihte se ishtenga fshati Gajre e ai siç kam shkruar më lart punonte nërrugë e cila kalonte mu afër Gajres.

Ç’ka ka bërë ky djali im që nuk e le rehat? Ai i përgjigjet: Çe be la Xhafer edhe unë mbytem që

kurrë ta zbuloj se çka ka bërë! I përgjigjem nuk kam bërë kurrgjë po ky dëshiron që

unë të marr në qafë dikë e ky të fitojë poenë për të hipurmë lart!

U habita edhe unë për përgjigjen e tij, m’u drejtuadhe më tha: Po e bëre atë punë nuk je djali im” kështu ukthye e hapi derën dhe i tha mbaje!

103

Kjo më dha kurajë sa nuk bëhet se unë pata drojë sepale si do të përgjigjet; po iu përgjigj edhe më fort se ç’mendoja unë.

Kur u largua babai Bedriu m’u ngërmua se: “A e din se të hedh nga dritarja! Unë nuk përgjigjem”.I thash, urdhëro, pra, provoje se bashkë me mua do

të fluturosh edhe ti, ai u xhindos dhe nuk i ngeli tjetër gjëvetëm të më bërtas:

“Hupu prej këtu, nuk dua të kem punë me ty”, ia kthej me gjakftohtësi. Nuk kam ardhur vet më ke thirrur ti dhe uçova dola dhe shkova në shtëpi.

Në verën e vitit 1974, një bashkëfshatar do të bëjëdasmë të madhe.

Në atë dasmë do të shkoj edhe unë, do të vijë edhedrejtori Muharem Idrizi (Gjoka).

Kur arritëm në Shipkovicë na e kishin caktuar njëdhomë ku të jenë njerëzit e zgjedhur që pinë alkool seshumica e mysafirëve nuk pinë.

Në atë dasmë përveç lodrave kishte edhe muzi -kantë, kështu filloi ahengu. Kishte shokë që njiheshinedhe të tjerë që nuk njiheshin mendoj nuk njiheshin përveprimtari ilegale.

Kur erdhën muzikantët në dhomën tonë ne pak ishim nxehur, pak ashtu na e kishte ënda, i thamë të këndojnëedhe këngë të ndaluara; njerëzit nuk i merrte dhoma poas shtëpia që kishin ardhur të dëgjojnë duke e ditur se neçfarë këngësh mund t’i çojmë të këndojnë. Pra njerëzitishin të etshëm por frika i pengonte.

Nja dy të rinj i çonin të bërtisnin “Rroftë Shqipëria”,“Rroftë Enver Hoxha”, ose ata që nuk bërtasin le të dalinjashtë, kështu mbaroi dasma dhe pas mbarimit ushpërndamë.

104

Pas tre a katër muajsh na vinë thirrje nga gjyqi përkundërvajtje unë duke jetuar në qytet më vjen më shpejtë pra më përpara, kurse atyre në fshat më pas.

Unë pasi e lexova aktakuzën dhe e pashë se përçfarë është, mendova se nuk do të pranojmë deri sa të na tregojnë kush ka qenë denoncuesi, fjala ishte përveprimet tona në dasmë ku ishim të akuzuar:

Unë, vëllai im Xhemil Beqiri, drejtori Muharem Idrizi,Ahmet Adili, një arsimtar prej Shipkovice me dy duar tëdjegura, pastaj Demir Seferi, Alivebi Beadini, AdemBafqari.

Pra, ishim 7 veta të akuzuar unë kisha një rastvdekjeje. Më kishte vdekur një fëmijë dhe e çoja tekvarrezat rastësisht e takoj Amet Adilin, ndjesë i pastë separa dy vjetësh vdiq aksidentalisht.

I them se mua më ka arritur një peshqesh nga gjyqipër kundërvajtje dhe aty është edhe aktakuza ku je edheti dhe pesë shokë të tjerë. Duhet t’i njoftosh dhe tëpërgatitemi të jemi në një fjalë që mos të na dënojnë pa enxjerrë dëshmitarin se po foli dikush ndryshe për veprëne njëjtë do ta hamë të gjithë!

Ky duke menduar se nuk ka pikë faji m’u përgjigj se: “ Kush e ka kallë - le të paguaj”. Mundohem ta bind

se atëherë gjyqit i japim ma te rial për të na dënuar. Ai nuku bind dhe në gjyq edhe dikush si ai dhe neve na dënuannga 30 ditë burg. Unë edhe pse nuk pranova deri në fundduke u arsyetuar se ka pasur shumë njerëz që mua nukmë duan, gjykata mu përgjigj mirë po djali i tezes tëndenuk ta ka inatin. Unë u habita kur ma nxori deklaratën e tiji cili e kishte dhënë vetëm e vetëm për ta marrëpasaportën që ia kishin marrë dhe nuk ia jepnin

105

Kur shokët i thonë se a do ti shkosh Zaimit nëTetovë?

Ai përgjigjet se:“Nuk mund të më prekë se unë di plot gjëra për atë”. Unë në fillim u hidhërova e pastaj ia fala dhe kur nuk

ia kam zënë me gojë. Nga e gjithë ajo përpjekje e UDB-së, më në fund arriti

që të më dënoj dhe pesë ditë para se të mbarojë vitishkollor më 5 qershor 1975 më dërgojnë në vuajtje tëdënimit, duke mos më lanë që t’ua dorëzoj nxënësvelibrezat dhe të përshëndetem.

Dënimin e vuajtëm në burgun e Tetovës dhe këtulindi një prob lem. Pasi në vuajtje ishim Unë, Demir Seferidhe Ahmet Adili më vonë erdhi edhe Muharem Idrizi.

Të gjithëve na çonin të punojmë në Fabrikën tekstiletë “Teteksit” por Ahmet Adilin me që i kishte duart edjegura nuk e çonin. Tash edhe sot e kësaj dite nuk ekam të qartë a thua kush i kishte fajet, sepse lindi grindjanë mes Demirit dhe Ahmetit; njëri e akuzonte tjetrin,Demiri më thoshte se kur ne shkojmë në punë Ahmetiakuzonte Demirin, kurse Ahmeti thoshte të kundërtënkështu unë u gjeta në një situatë shumë të vështirë,sepse ndoshta edhe janë tallë eprorët e burgut kur e kanë parë se bien në kurthin që ua përgatitnin. Edhe njëri edhe tjetri ankoheshin tek unë por, më i rrezikshëm ishteDemiri se e mundte Ahmetin.

Unë mezi arrita që mos bëjnë ndonjë marri. Duketbindshëm se kjo është lojë e të tjerëve u shohin se ju jenimendjelehtë dhe veprojnë ashtu. Pse vallë mua nuk mëthirrin!? E dinë se unë nuk bie në të tilla provokime.

106

Ato duan që ju të ziheni në mes veti dhe ata t’u japindajak edhe njërit edhe tjetrit, mos mendoni se njërin eduan e tjetrin e urrejnë.

Të gjithëve na urrejnë më dëgjoni mua se po qe senuk dëgjoni kurdo të dalim do të ma paguani shtrenjtëkëtë!

Koha kalonte provimet i kisha dhënë përveçsintaksës e cila më kishte rrëzuar tri here. Ishte afati përherë të katërt; kisha vendosë t’i sqaroj hesapet me këtëprofesor i cili jo vetëm me mua por kishte studentë që 10vjet nuk mundnin ta japin provimin pra prej kur ishtehapur ShLP. I kishin dhënë të gjitha provimet tjera, sharra u kishte ngec në sintaksë, këtë e ligjëronte MazllamHasimja.

Vendosa të zihem dhe ta lëshoj shkollën. E ndijaveten se meritoj notë kaluese e punoja me përkushtim.Tri herët e para më kishte rrëzuar me shkrim dhe nuk na ijepte hartimet t`i shohim se ku kemi gabuar.

Kjo më vente në dyshim se këtu diçka nuk ështëpastër!

U futa për herë të katërt, për fat më kishte kaluar këtë herë, futem me gojë edhe pse në shumë pyetje upërgjigja ai më rrëzoi duke më thënë se ke nevojë ende.

Hidhërohem, nuk e mbaj dot veten dhe i drejtohem:Shok profesor do të pyes diçka? Urdhëro! I them ju jeni profesori më i mençur e të tjerët janë

budallenj ose ti je budalla e të tjerët janë të mençur,sepse është e pamundur që studentët t’i japin provimet etjera e 99% të ngelin te ju!

Sa i përket asaj se unë kam ende nevojë ja unë po tathem haptas, se edhe ju keni nevojë po edhe Stefan Prifti,

107

Shaban Demiraj që janë përpilues të këtyre librave kanënevojë e jo unë një stu dent i mesëm.

Më shikoj dhe më tha: “Mos vallë të hëngra diçka” I them mua nuk ke çka të më hash përveç këtyre

këpucëve. Më shikoi. Unë dola ngadalë nga kabineti ku imbante provimet.

Shokët më uruan për fjalët që ia thash por unë mevete thosha tash kurrë nuk më lëshon.

Erdhi afati tjetër unë hyra përsëri në provim por, sizakonisht autobusi më nxirrte me 10 minuta vonesë dhekur hyra në kabinet më tha:

“Ty do të pyes me komision, shko e rregullojidokumentet te referenti”.

I përgjigjem: unë nuk kërkoj komision por po qe se jukeni vendos s’ka prob lem dhe zbrita poshtë te referenti.Ai më tha se çdo stu dent që hynë mbi tri herë në provim eka të rregulluar për komision dhe unë pa humbur kohëkthehem në kabinet.

Ai kur më pa më tha se: “ T’i nuk ke shkuar”Unë i them se kështu më tha referenti, po nuk besove

urdhëro e shko pyete dhe, u ula në një vend për të punuar provimin me shkrim.

Pas përfundimit dola jashtë dhe e hapa librin të shohse çka kam bërë. Kisha gabuar, por ajo që ishte, ishte.

U ktheva në shtëpi. Por para se të kthehem, e lusprofesorin: a është e mundur që të ma kontrolloshpunimin se po qe se bie mos vijë nga Tetova kot së kotise edhe harxhime janë.

Ai më tha se pyete një ditë para atë referentin se unëdo ti nxjerrë emrat, ashtu edhe veprova. Një ditë para u

108

mundova ta marr në telefon referentin por nuk kapejassesi.

Për fat vëllai i madh kishte ardhur në pushim meveturë nga Gjermania, më thotë:

“Unë do të çoj se edhe ashtu nuk kam qenë t’i shohato qytete do të shkojmë po qe se ke kaluar hynë me gojë po qe se nuk ke kaluar do të shëtisim.

Ashtu edhe vepruam atë ditë. U nisëm me vëllanëkur arritëm në shkollë shokët kishin dal para dhe mëpritnin që të ma urojnë, por profesori ende nuk kishteardhur. Dikur erdhi dhe pasi u përshëndetëm m’u drejtuamua:

“A je i kënaqur tash?” Ia kthej: do të shohim në fund! Si zakonisht ulesha i pari në pyetjet me gojë, edhe

sot u ula dhe i tërhoqa pyetjet, mos më bien do pyetje tëshkurtra që kur nuk u varja veshin kur mësoja, me njëfjalë nuk i dija. I them profesorit që dua t’i ndërroj pyetjetkam të drejtë thotë:

“Po, por një notë më pak”, e di i them dhe i ndërroj.Tash kisha fat! I dija shumë mirë ia fillova të parën tëdytën të tretën më tha shko se edhe herën tjetër kemerituar notë kaluese. Shokët filluan të duartrokasin dhetë ma urojnë më thanë se zënka të doli mirë. U themurdhëroni edhe ju veproni siç veprova unë, por ata epranuan se nuk jemi si ti kështu diplomova dhe u kthevanë Tetovë ku do të fillojë odisejada tjetër!

Pra, u diplomova në gjuhë dhe letërsi shqipe. Tashmendoja se do të më hapen dyert meqë ka nevojë përarsimtar të diplomuar unë mendoja që do të gjej punë.

Ja erdhi dhe viti shkollor 1976 – 77, në fshatin Lisec u hap konkursi ku kishte nevojë për një arsimtar të gjuhësshqipe, unë konkurroj dhe pres përgjigje, kur më njoftojnë

109

se nuk më kanë pranuar por, kanë pranuar një tjetër meshkollë të mesme, shkoj tek drejtori Vehap Lushi dhe epyes se pse nuk më keni pranuar, kur unë kam qenë ivetmi me diplomë të kërkuar me konkurs?

Ky më përgjigjet se: “Ti je i dënuar”?!Po i them, por me kundërvajtje gjë që nuk pengon

punësimin. Ai më shikon dhe më thotë: “Po, por politikisht dhe ne kemi urdhër sekret që mos

të të pranojmë”. Unë i kërcënohem me gjyq, më thotë, se: je i lirë, por

po më dëgjosh mua mos u harxho se nuk ia vlen. Unë dal prej aty dhe shkoj e padis shkollën në gjyq.

Pas një kohe më thirrin në gjyq, ishte e caktuar njëgjyqtare për mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve.

Dalim para gjyqit përfaqësues nga shkolla nukkishte. Unë i thash fjalët e mia dhe mbaroi gjyqi dukesjellë vendim që konkursi të prishet dhe edhe njëherë tëpërsëritet.

Kjo ishte një metodë perfide që thotë populli kreh emos e këput, sepse nuk binte gjyqi vendim decid, por ujepte mundësi që të vazhdojë manipulimi.

Pas këtij vendimi shkolla e përsërit konkursin dhepërsëri mua nuk më pranojnë, por e pranojnë atë të parin. Unë përsëri e jap në gjyq shkollën. Kur erdhi koha që tëmbahet séanca, këtë radhë kishte përfaqësues ngashkolla, kryetarin e këshillit të shkollës. Pas marrjes nëpyetje ai e arsyeton se unë kam qenë i dënuar.Gjykatësja i përgjigjet: po por dënimi për kundërvajtje nuk e ndalon punësimin dhe kur deshi të marrë vendim tëprerë dhe të më kthejnë mua në punë, ai i tha se ky ka

110

qenë i dënuar politikisht”, atëherë çdo gjë mori fund dheunë e pashë se më janë mbyllur dyert që të punësohem.

Gushti i vitit 1976. Në gjykatën e Tetovës punonte si korrier një kushëri

më i largët i imi quhej Adem ndjesë pastë, ishte bukurdallaveraxhi! Dikujt i bënte mirë, dikujt keq po ishte izhdërvjelltë.

Takohemi një ditë gushti në gjykatore. Aty rastësishtdo të jetë një mësues i vjetër nga fshati Dobërdoll iGostivarit. Na tha se është drejtor edhe pse nuk kishteqenë por sidoqoftë ky njeri do të bëhet shkaktar që unë tëhy në punë.

Ja si ndodhi: u përshëndetëm me kushëririn dhe aimë njoftojë se ky është Muharem Zeqiri nga Dobërdolli,është drejtor dhe i kam sosur një punë në gjyq, tash ithem që të ma marrë djalin tim Osmanin në punë. Djali i tij po sa e kishte mbaruar gjimnazin.

Kushëriri mu drejtua mua: Po a nuk shkon dhe ty që të udhëtoni bashkë?Unë i përgjigjem me plot qejf, por ndofta nuk ka vend

për mua! Muharem Zeqiri më pyet se çka kam të kryer. I them se jam arsimtar i diplomuar në gjuhë dhe

letërsi shqipe. Ai reagoi menjëherë, duke mu drejtuar mekëto fjalë:

“Po, ne kemi nevojë në Dobërdoll për gjuhëtar se atëlëndë e ligjëron dhëndri im, dhe do të bëhet mirë po qe set’i ia zënë vendin, ndoshta do t’i hyjë inati e do ta kryejfakultetin që e kishte regjistruar.”

Ne e përgatitëm dokumentacionin dhe i dërgojmë nëshkollën qendrore në Negotinë të Gostivarit. Kur na vinëlajmi se mua më kanë pranuar me vendim në Dobërdoll,

111

pra në atë vend ku më premtoi Muharemi, kurseOsmanin në Kalisht, fshat në malësi.

Me një shtator unë lajmërohem në punë, kurseOsmani nuk shkoi; iu duk larg kështu unë aty dhashëmësim deri sa më burgosën më 30 janar 1981.

Lexuesit të nderuar e duket e mërzitshme maratonaime por një reflektim më i thellë rreth tërë kësajautobiografie çdo lexues i kujdesshëm mund të mësojëshumë gjëra se çfarë terrori psikologjik kanë ushtruarsllavët ndaj shqiptarëve.

Faqet në vijim do të dëshmojnë kategori torturashçnjerëzore ndaj meje, vetëm pse jam shqiptar.

112

NË KËRKIM TË ATDHEUT DHE LIRISË

Takimi me Rahim Nezirin

Ishte viti 1976. Siç e shkruaj më lart hyra në punë nëkomunën e Gostivarit, edhe pse nuk e kisha lehtë meudhëtimin e veçanërisht dimrit, përsëri isha i kënaqur.Fillojmë të afrohemi me Rahim Nezirin, e mbaja mendpara se ai të shkojë në Shqipëri, më kishte ngelur ajo hijee tij dhe përherë e parafytyroja.

Një gjë të tillë ma kujtonte edhe baba im i cili shpeshmë tregonte për sjelljen njerëzore të Rahimit.

Kur një natë babai ngel në Shkup sepse kishteshkuar ta shohë vëllanë tim i cili ishte në spital për tremuaj rresht.

Babait i ikën treni dhe kështu detyrohet të rrijë nëShkup ku e kalon natën te një grup punëtorësh qëpunonin në Shkup në mesin e tyre edhe Rahim Neziri, icili i bën shumë nder babait dhe kur shkoi në Shqipëri ierdhi shumë keq.

Kur pas një periudhe të gjatë Rahimi u kthye ngaShqipëria ne u gëzuam shumë. Kur Rahimi u kthye unëmë nuk isha ai çilimiu që as nuk më njihte, por isha bërëburrë i pjekur me vizion të qartë në jetë.

Një ditë prej ditësh takohemi me Rahimin, unë dukeshkuar në punë në Veshallë, kurse ai duke shkuar nëpunë në arën e vet, kështu patëm kohë me ndërruar mëtepër mendime.

113

Unë mendoja vetë me vete se ndoshta kur ështëkthyer nga Shqipëria edhe i kanë dhënë detyra konkretepër organizimin e popullit shqiptar. Këtë mendim unë ebazoja në atë se të gjithë që kishin kthyer nga Shqipëriavetëm shanin dhe villnin vrer për Shqipërinë, këtë gjëkurrë nuk e dëgjova nga Rahimi, andaj edhe tek ky shihjanjë bashkëpunëtor të sigurt.

Viti 1978 është një shtytje e madhe për popullinshqiptar, veçanërisht për atë pjesë që ende është erobëruar.

Këtë vit u festua njëqindvjetori i “Lidhjes shqiptare tëPrizrenit”, një ngjarje historike që për një shekull kambajtur çështjen tonë gjallë.

Në këto rrethana fes tive u angazhuan gati të gjithaforcat intelektuale, politike dhe të tjera, jo vetëm nështetin shqiptar londinez, por u bënë përpjekje edhe nëPrizren sado kudo të përkujtohet kjo ngjarje madhorehistorike e cila ka lënë gjurmë më shumë se çdo ngjarjetjetër.

Siç dihet, këto rrethana atdhetarët e devotshëmmundohen t’i shfrytëzojnë në maksimum për t’i zgjeruarato ide që na i la amanet ky tubim historik.

Në këtë frymë kuptohet që isha angazhuar edhe unëdhe sa kisha mundësi propagandoja, veçanërishtraportin kryesor që e mbajti shoku Ramiz Alia.

Do t’i kthehem edhe njëherë marrëdhënieve meSefedin Harunin, duke qenë se ishim të dy gjuhëtar dheduke menduar se edhe ai do ta ketë frymëzimin tim, unëmendova se mund të bashkëpunojmë dhe në formëindirekte ia hodha një fjalë se si do të reagojë.

Reagoi negativisht dhe mu përgjigj: se atëherë kanëqenë të shkelura të drejtat kombëtare kurse tash çdo

114

komb dhe kombësi i ka të drejtat. Për një mo ment utërhoqa dhe nuk e zgjata, edhe pse ai u mundua që tazgjatë, por unë u shtira sikur u pajtova me të dhe me aq elamë.

Veprimtaria ilegale

Erdhi viti 1979 ishte 22 qershor unë kisha shkuarmysafir te Rahimi bashkë me shoqen time dhe gjatëbisedova. Me të u larguam nga shtëpia. Më çoi te njëvend shumë i bukur dhe i fshehur, i ngjante një sofre.

Aty e shpalosi flamurin dhe bëmë betimin pasi mëparë ishim marrë vesh për emrin se do ta ketë “Partia ePunës Kombëtare”, duke aluduar në partinë që do tëpunoj për çësh tjen kombëtare dhe nga ana tjetër “Partiae punës së Shqipë risë”, që ishte në pushtet.

Prej aty filluam punët në formë të organizuar dhe poaty morën detyrë që ta gjejnë një shok. Aty e caktuamedhe parullën se si do të drejtohet shoku i ri te shoku qëduhej t’i paraqitet, parulla ishte “A e keni librin Shpresa”,ky iu përgjigjej se poq se i tregonte datën dhe vendin seku duhet shkuar pasi ata shokë ishin të përpunuar ngashoku që e dërgonte, në këtë mënyrë formohej “treshi”shumë herë i përdorur nëpër aktivitetet ilegale.

Në vendin ku filluam që të bëjmë për herë të parëbetimin, aty vetëm katër veta u betuam dhe kur në nëntortë 79-ës pati vërshime të mëdha nuk ngeli ai vend i bukurdhe simbolik nga lumi Shkumba, kështu vendosëm osemë mirë, u detyruam me gjetë vend tjetër.

115

U përcaktuam për kalanë e vjetër të Hisarit m’upranë dy gurëve që simbolizojnë përkrenaren eSkënderbeut. Në këtë vend vazhduam deri sa arriti numri 19 dhe kur filloi të përhapet edhe në komunën eGostivarit atëherë alarmohet pushteti, se ndoshta nekemi qenë të zbuluar edhe më parë.

Në këtë konkludim erdha në bazë të asaj që kammund të nxjerr nga hetimet.

Një farë Agim i cili njihej me mua dhe kishim biseduar më herët bie në burg për kriminalitet ekonomik, pornormalisht që askush nuk pranon se ka bërë ndonjëvepër diskredituese edhe ky e mohonte me arsyetim sedikush e ka marrë në qafë!

Burgun e vuante në burgun komunal të Tetovës pasiishte gjashtë muaj dhe shpesh dilte në qytet për pushim.

Kur do të dilte do të më takojë mua, gjoja rastësishtqë unë mos dyshoj dhe kështu dalngadalë futet në planintonë ilegal.

Unë e propozoj për anëtar, ai pranon dhe futet, porpas futjes nuk e kryente obligimin që duhej ta gjejë njëshoku tjetër.

Fotografimet që i ka pasur policia lidhen apopërputhen me hyrjen e këtij mikrobi në organizatë.

Kur na kanë arrestuar, unë atë natë nuk fjeta tërënatën, sepse te shtëpia ime ishte një kandidat që para tijduhej të bënte betimin, një anëtar i ri. Njëherë na kishtedështuar tentimi i parë, pra edhe te ky njeri kam dyshimse mund të ketë qenë i futur për qëllime tradhtie.

Ky është Demir Seferi nga Shipkovica, sepse jo qënuk u dënua por me daljen nga burgu kurrë më nuk muafrua të bisedojë.

116

Ti kthehemi Baki Ymerit dhe të pastrojmë një herë emirë!

Ky njeri kur bie në burg, në vend që të jetë i afërt meshokët e vet të grupit, e bën të kundërtën, nuk flet me ta.Filloi të shkruajë për gazetën e burgut “Preporod” që nëshqip d.m.th (Rilindja), nuk i respekton shokët etj.

Këto gjëra mua m’i sjellte një kriminel i cili kishte bërë shumë krime edhe në Shipkovicë edhe në vende tjera,por, me mua donte të qëndrojë mire, sepse e kishteprovuar disa here, por nuk i kishte dalë ashtu siç kishteplanifikuar.

Unë për këtë njeri që nuk jeton më e kam fajësuarbabain e tij sepse ai në vend që ta pengojë i thoshte:

“A e dini kasapin tim”? Se përndryshe me pak ndihmë ishte njeri i mirë. Ky sa herë që do të vije në pushim do të më thotë:

“:Abe Zaim çfarë bënë ky Bakiu, na marroi, nuk flet meshokët po nuk flet hiç as shqip”.

Unë duke mos pasur të dhëna të tjera plotësuesenuk i thosha asgjë, pritja se çfarëdo të thonë shokët, si dota vlerësojnë. Kështu kaluan tre vjet dhe një ditë vere tëvitit 1979 unë duke shkuar në spital, duke u kujtuar ecjanë trotuar dhe në një vend që i themi rruga e nallbajve, seaty në atë kohë shoh një njeri po nuk e njoh menjëherë se kish filluar pak që të bjerë mbrëmja.

Ky njeri më kishte njohur dhe kaloi nga ana ime, eshoh Baki Ymeri!

Habitem në fillim, pastaj e marr veten. I them Baki, ti je? Po më përgjigjet siç më sheh në liri! Fjala e fundit më preku thellë në shpirt dhe nuk mund

ta përmbaj veten pa mos ia plasur në fytyrë se ne po të

117

ishim të lirë nuk kishte nevojë që të na futnin në burg, ponejse e lëmë tash atë gjë, më thuaj se ku është Rafiu?

A ka dalë edhe ai? Jo më përgjigjet! Po si i them me sa mbaj mend unë ti u dënove me 6

vjet heqje lirie kurse Rafiu me 7 vjet, por ai katër vjet ishtepara teje i burgosur dhe ty të ka takuar që të dalësh në1982 nuk më shkonte mendja mua se në 82-shin vetëunë do të jem në burg.

Në fillim u hutua nga fjalët e mia të drejtpërdrejta porshpejt e mori veten dhe më tha se:

“Ka dalë 3 vjet para, sepse dy vjet ia kanë falur sipunëtor korrekt dhe një vit ia ka falur kryeplaku”.

Kjo përgjigje mu duk sikur shigjeta ma përshkoitrupin.

Nuk e mbaj veten por ia përplasa në fytyrë: çfarëpunëtori korrekt dhe si ra deri aty sa t’i lutesh kryeplakutndaj të cilit ti edhe unë kemi hedhur mut në fytyrën e tijkurse ti bie aq poshtë.

Nuk e zgjati, por më tha se do të bisedojmë njëherëtjetër, sepse unë paskam mbetur në të njëjtat parime dhenuk paskam ndryshuar!

Nga kjo bisedë filloi që të më kthehet traka prapa dhe mundohesha me i lidh ngjarjet, njashtu arrita në spitalpor, takimi me Bakiun nuk më dilte nga mendja.

Ndërkohë e marrin ushtar edhe pse i kishte kaluarmosha. Atje nuk e mbajtën shumë por, brenda dy muajsh e lëshojnë.

Unë as që e kisha marrë vesh se ka shkuar, kur njëditë isha duke luajtur shah në një çajtore në Çarshinë eEpër te “Kabashi”, ja dikush nga larg po më hedhguralecë mu në tavolinë ku isha duke luajtur!

118

Shikoj aty afër mos tallet dikush por nuk shohaskënd, kur ja pak më larg e shoh Bakiun me një djalë tëdajës me emrin Havzi, ç’është e vërteta pak u nervozovapor nuk e bëra veten.

Kështu unë ngrihem për të shkuar në shtëpi se edheashtu pritja pas dite një telefonatë nga vëllai prejGjermanisë.

Ata mu afruan. U përshëndetën, por me Bakiunshumë ftohtë, kjo gjë nuk i kaloi pa e vërejtur. Kështu unëu nisa për në shtëpi, ata po vinin bashkë me mua dhe kurarritëm në shtëpi më shtruan drekën. I luta që edhe ata tëulen që të hanë por, nuk deshën.

Pas mbarimit me drekën unë u drsh të nisem për nëpostë se edhe ashtu po afrohej ora e caktuar.

Dal nga shtëpia, ata nuk po më shkyçen por, unë nuk po u flas! Arritëm deri tek një ndërtesë sport ive me emrin“Partizan”, deri aty Bakiu qëndroi aty, mu drejtua me këtofjalë:

“A më tregon se ç’fletë populli për mua"? Unë pa uhamendur i përgjigjem se të konsiderojnë tradhtar dukebërë krahasime me Rafiun!

U skuq një herë në fytyrë se këtë përgjigje nuk epriste, e pastaj u zverdh.

Reagoi në një mënyrë të çuditshme duke e akuzuarTasinin se ai është fajtor, se ai i përhapën këtodezinformime etj.

Aty u ndamë që mos takohemi deri sa do ta zë mepresh në dorë, duke më ndjekur mua dhe Rahim Nezirin,ja si ndodhi kjo:

Gati çdo ditë unë e përcillja Rahimin për në shtëpipasi banonte në Teqe të Shipkovicës.

119

Pas bisedave që bënim në qytet, ne niseshim përrreth lumit Shkumba. Ai e ruante një kalë i cili iu nevojitejpër punë në shtëpi. Gjatë rrugës ne vazhdonim dukebërë planet tona dhe duke e njoftuar njeri tjetrin për atogjëra që na kishin ndodhur.

Një natë edhe pse ishte vonë, u nisa në përcjellje dhe duke biseduar arritëm tek vendi ku zakonisht ndaheshim. Një gjë të tillë e bëmë edhe atë ditë dhe unë duke umenduar ktheva dalëngadalë prapë.

Kur arrita në hyrje të qytetit që është një kishëshqiptare, por të cilën na e kanë përvetësuar sllavët dhevetë kemi ngelur me gisht në gojë.

Meqë nga drita për në terr nuk duket, kurse nga terrinë dritë duket, duke qenë në terr, shoh një njeri që polëviz ndër do strehë, dhe shikon rrugës nga kisha shkuarunë.

Unë mendoja për një mo ment se është dikush ngaata që banojnë aty, shpejtova hapin që ta arrij se kushështë se fillova të dyshoj.

Ky njeri dukej se na kishte ndjekur pas, por kur nekemi vazhduar rrugën edhe nëpër terr këtij nuk ia merrtemendja të futet në terr, se nuk ka qenë i sigurt se deri kuunë do ta përcjell shokun, andaj vendos që të ndalet ndërato strehë, duke mos i vajtur mendja se unë kur do tëkthej, ai nuk më sheh, kurse unë e shoh krejt si në ekran.

Kur unë dal nga terri në dritë, nuk ngel ai i hutuar, porunë. Ende nuk e njoh dhe e kisha larg për nja 10-15metra. Ky deshi ta shfrytëzojë këtë distancë dhe filloi mehapa të shpejta të largohet, bile edhe filloi me vrap, kur pa se unë nuk po i shqepem. Mbërriti tek një vend ku ndahen rrugët dhe njëra shkon për Shipkovicë, kurse tjetra ngaishim ne për rreth lumit Shkumba.

120

Kur arriti atje, ktheu për në rrugën e Shipkovicësduke menduar se unë do të vazhdoj rrugës sime dhe nukdo të shkoj pas tij por, kureshtja ime nuk më lejoi që ta lëpa zbuluar këtë spiun, dhe vajta pas. Meqë isha edhe mëi fortë e mbërrita. Kur e mbërrita ai u struk për një der,eduke menduar se unë do të vazhdoj dhe nuk do ta kapipor, unë e kapa për zverku dhe e ktheva në dritën epoçes elektrike, të shtyllës elektrike.

U nemitëm të dy kur e pashë se kush është, ishteBaki Ymeri.

E pyes se ç’bënë në këtë kohë këtu?! Ai i papërgatitur më parë për përgjigje m’u përgjigj se

pret ndonjë taksist për në shtëpi ...! I them mos vallë mendon se unë jam nga Amerika

dhe nuk e di se ku rrinë taksistët?Ai nuk pat përgjigje, por filloi me lajka të mi kap duart.

Unë reagova dhe ia ktheva krahët prapa. Nuk mu kujtuat’i bëjë një kontroll, vetëm ia ktheva duart dhe i thash:përherë të kam mundë, dhe sa të jem gjallë do të mundi,more spiun i dreqit. Kështu u largua dhe nuk do ta shohderi sa kam dalë nga burgu, në një promovim të një libri të Bacit Adem.

Këtij nuk do t`i flas edhe më vonë. Shpesh më kaçuar të fala dhe më ka dërguar li bra nuk ia kam mbajtur.Edhe pas të gjitha këtyre ngjarjeve unë ende nuk besoj.

A se mund të jetë spiun por, burgimi për herë të dytë i Rafi Halilit do të nxjerrë në pah diçka që mua ma forcontedyshimin.

Ç’ndodh pasi Rafiut ia burgosin shokët? Ai hidhet në ilegalitet. Një kohë rri te shtëpia ime, e

më pas diku tjetër dhe pastaj shkon në Strugë ku epërgatitin largimin e tij për në Republikën e Shqipërisë.

121

Para se të shkojë në Strugë e bëjnë planin meShpëtim Pollozhanin se ai do të vijë me makinë. Makinëndo ta lërë diku afër Zhelinës nëpër misrishte. Në këmbëdo të vijë te vendi i caktuar, do ta merr Rafiun dhe do tëudhëtojnë për Strugë. kuptohet Rafiu i maskuar.

Po atë ditë të caktuar çfarë ndodhi!? Kur arrinShpëtim Pollozhani në vendin ku është dashur ta pretRafiun, shikon shumë policë dhe inspektorë.

Kështu ky vazhdon udhëtimin nëpër fushë dhe mëtutje e gjejnë Rafiun të fshehur. Nga distanca i shikojnëndjekësit dhe në një mo ment Rafiu e pyet Shpëtimin se:

A njeh ndonjërin nga këta? Pasi merr përgjigje neg a tive i tregon se ky është

Bedri Sinani dhe ai afër është Baki Ymeri. Kjo pra, mapërforcoi bindjen se Bakiu nuk është i pastër.

U bënë tri elemente që e akuzojnë Bakiun përlëshimin para kohe nga burgu; ndjekja pas meje dheRahimit dhe pjesëmarrja në arrestimin e Rafi Halilit.

Tash kam plot të drejtë që të dyshoj në këtë njeri derisa nuk del vetë dhe të kërkojë falje dhe si ka arritur gjernë atë shkallë, përndryshe do të rëndojnë këto mëkatederi sa të jetë gjallë, bile edhe pas vdekjes.

122

GJUHA E QËNDRESËS

Suksesi dhe dështimi

Ishte fundi i janarit. Edhe dy ditë kishin ngelur për tëfilluar gjysma e dytë e vitit shkollor 1980/81.

Më 30 janar shkojnë dy veta me bërë betimin dukeua caktuar kohën që mos takohen.

Materialin e çon Daim Shabani, një anëtar që u futëndër të parët, kurse dy të tjerët ishin po ashtu anëtar qëpara tyre do të bënin betimin dy anëtar të rinj. Çdonjeri ekishte detyrën e vet, por pa e ditur sekretin se kush i sjellmaterialet si flamurin, fletë betimin dhe kishim në një letër të shkruar katër fjalë që duhej t’i lexojë çdo anëtar i ri, nëatë shkruante:

1. Besa, vetëdija, ndërgjegj-ja dhe pastërtia.Duke u mundua që dokumenti i betimit të jetë sa më

bindës, unë e kisha përpilua në atë mënyrë, sa i kishambledhur shkronjat të një formati në mes, e kisha ngjiturshqiponjën dykrenore dhe që mos diktohet po të duket sa më origjinale, e kisha fotokopjuar fshehtas në aparatin që dispononte e motra ime. Kështu ai dokument dukej siorigjinal dhe u thoshim se e kemi vulën. Ky dokumentgjendet në organet e hetuesisë e tash sigurisht në dosjentime.

Atë ditë Rahimi kishte kontrolluar vendin, erdhi sigjithmonë që të më lajmërojë se kanë qenë dhe bënimplane të mëtutjeshme. Ishte ditë e premte kur erdhi menjë palë dujqi, ku kishte dy kavanoza të zbrazët.

123

Trokiti në derë. Unë dola. Më njoftoi se kanë qenë,por ka shumë gjurmë dhe sikur janë zënë aty më shumëper sona pasi kishte pak borë.

Kur ky më ka tregua, me siguri se shumë spiunëkanë vërejtur se çka do të bëjmë ne më tutje, sepse kurshkova e kontrollova vendin ku i fshihnim materialet ebetimit dhe ku ngelte edhe tiketa me emrin dhe mbiemrine anëtarit të rinj si dhe numri me pseudonimin, atë ditënuk i gjeta në vendin e caktuar.

Fillova të dyshoj, por mendova se shoku është vo -nuar, e ka zënë drita andaj e ka lënë t’i sjellë natën eardhshme. Me këtë brengë në shpirt u nisëm nga shtëpiaime drejt një rrugicës së “Shtipit”. E kaluam një rrugë kryq dhe po shkonim duke qarë hallet. Në mes të rrugës do tashohim Hysen Musliun, inspektor në punët e brend shme.

Ai me siguri kishte dalë para lukunisë së ujqërve tjerë dhe shkonte drejt shtëpisë sime, Në tejkalim na për -shëndeti me siguri që mos dyshojmë në diçka! Sa nevazhduam rrugën kur nga një kthesë dolën shumë policë, u ndal edhe Hyseni, pra na futën në kurth.

Mua më pranguan në vend, kurse Rahimin e kapëndisa për krahësh duke e pyetur se:

“Çka janë ata kavanoza”?!U mundua t’i gënjejë se më kishte sjell mua mjalt. Na dërguan në polici, atje na ndanë mua më morën

që të më dërgojnë për bastisje në shtëpi. Përgjegjës i tyre ishte Bexhet Bexheti. Ai ecte para, pas tij ecnim ne për tëshkuar te makina.

Atë rrugë që duhej ta bëjmë ishte nja 20-30 metraRefet polici i cili ishte shumë i njohur për mënyrat brutaletë dhunës ndaj shqiptarëve do të më kapë për krahu dhedo të më bjerë me grusht nën sqetull, duke më sharë për

124

familjen e ngushtë dhe, duke u ankuar se që dy muajkanë ngrirë duke bredhur pas meje.

Këto fjalë të shërbëtorit të shkieve Refetit, më bindën se Agimi do të jetë përcjellësi dhe spiuni më i afërt iRefetit.

Kur ky filloi me sharje dhe kërcënime, unë nuk ialashë për borxh por e shava flakë për flake. U tërbua!Filluan të rënët në mua fillova edhe unë me ato mundësiqë kisha sepse i kisha duart të lidhura.

Kërcyen krejt si hienat! U kthye edhe Bexhet Bexhetisi ishte duke ecur para, ma mëshoi një shuplakë po edhenjë shofer që ishte sa një gogël futej në mes të turmësdhe më qëllonte me cekure në fijet e këmbëve, kur epashë i thash po edhe ti a?!

Kur e panë se nuk ia dalin dot me mua m’i zgjidhënduart dhe m’i lidhin prapa. Tash nuk kisha mundësi me ua kthye por fillova ta pështyj Refetin drejt e në fytyrë! I erdhimë rëndë se grushti u çmend krejt, por ndërhyri Bexhetidhe e ndali. Më futën në furgon më çuan në shtëpi, atjepër fat nënën nuk e kisha aty, ishte e shoqja me fëmijëtdhe shoqet e vëllezërve me fëmijët.

Shoqja mundohet t’i fshehë ca materiale të ndaluara.Pas pak vjen nëna kur e sheh shtëpinë plot e përplot

me milicë jashtë e brenda mundohen ta pengojnë mosfutet në shtëpi por, ajo këmbëngul me forcë të hyjë.

E lëshuan! Kur u fut brenda mua më pa të gjakosur,por nuk e shihte se duart i kam në pranga prapa shpine.

Mu afrua dhe më tha t’i marrim sëpatat, por kur e pase unë jam i lidhur më tha se kush të bëri kështu!?

I them ja ky Refet milici. Ai gjoja për t’u arsyetuar i tha edhe ai mua shih çka më ka bërë dhe e nxori një gisht qëe kishte lënduar.

125

Nëna ime duke qenë e mllefosur shumë filloi t’iofendojë në gjuhën shqipe:

“O ju shëmtoftë Zoti! “U vraftë buka e pushkës!A nuk keni pak inat se çka jeni duke bërë me popullin

tuaj!A nuk e shihni se si shkijet e mbrojnë popullin e vet e,

ju hyzmeqarët e tyre, hyzmeqarët e atyre, që kanë ardhur prej Karpateve e i kanë marrë tokat tona dhe neve nakanë kthyer në qole.

Po jazëk ju qoftë, haram u qoftë qumështi i nënaveshqiptare, kurrë mos paçi dritë në jetë etj.

Herë i kërcënoheshin e herë zgërdhiheshin, dukeshikuar nënën time me sytë e bishës.

Pasi bënë bastisjen më morën mua dhe nëna dolideri te dera e madhe dhe u tha:

“Hane mish se kam edhe gjashtë të tjerë nuk namposhtni dot”!

Kështu largohem nga shtëpia pa mos e ditur sekthehem apo nuk kthehem. U ktheva pas dhjetë vjetëshpor jo më ai Zaim që më morën, por krejt një tjetër ku nukmë njihte askush.

Nga shtëpia ime nuk më çuan më në stacion tëmilicisë së Tetovës por drejt në Shkup.

Gjatë rrugës më luste një polic që të mi liroje prangat se aq më kishin shtrënguar sa nga e ënjtura më kishin plasurgjak. Nuk e lejoja sepse e dija kush është! Ishte me origjinërome dhe e kishim fqinjë të parë, por, ishte shumë ipështyrë dhe mundohej me mua të tregohet i butë.

Kur arritëm në Shkup ata filluan t’i qortojnë se si kanë lejuar që të më plasin duart gjak, gjoja se atyre shumë udhimbesha. Ishin follet e tyre policore.

126

Filluan hetimet, mu prezantua Bexhet Bexheti se aido të jetë hetuesi dhe përgjegjësi kryesor. Unë e shikojvëngër e ai më drejtohet me fjalët e para se kisha qenëjetëgjatë se përndryshe kishin pasur vendim nga gjyqi qëtë më ekzekutojnë!

Po të kisha qenë unë në vendin e betimit, do të mëkishin vrarë në vend!

U qesha me ironi dhe me vete thash se këtyre upaska hyrë frika në palcë domethënë ajo shprehje, seunë japë para të hyjë në fesat e paska arritur qëllimin eduhur!

Të mbetesh ai që je – shqiptar

Vazhdojnë hetimet dhe më tregon se si në vendin ebetimit u del krejt një per son tjetër, por edhe ai nuk ishtedorëzuar deri sa ishin bërë 20 veta.

Ai ka qenë Daim Shabani një djalë shumë i shën -doshë dhe kur kërcejnë t’ia marrin materialin nuk e dorë -zon por, një mbi një i bënë kamare një duzinë policëshderi sa i lëshohen si korba një numër shumë i madh, eokupojnë dhe e lidhin, gjatë bastisjes i gjejnë një bajonetë të ushtrisë.

Pasi e nënshtruan, me anë të tokivokëve lajmërojnëse e zunë kryesorin, duke caktuar vendin e takimit.

Në vendin e kacafytjes ngelin shumë gjurma dhe kurshkon Rahim Neziri e sheh se kanë qenë por gjurmët evënë në dyshim kështu shpejt e shpejt vinë te unë, porçdo gjë ishte vonë. Të gjithë ata që i kishin kapur me tërëmaterialin zbulohej i tërë sekreti dhe njëherë edhe vep -rim taria jonë.

127

Gjatë planifikimit tonë ne kishim vendosur që gjith -qysh po qe se zbulohet veprimtaria jonë njeri nga ne dy të ngelim jashtë për ta vazhduar punën ilegale, por dukendryshuar formën.

Meqë mua më njihnin shumica e anëtarëve ishte nërrezik që unë të zbulohem kurse për Rahimin vetëm unëqë mund ta denoncoj se betimin e kishte bërë para mejedhe unë para tij.

Kështu nuk na ngelte tjetër vetëm që unë ta mbrojme çdo kusht Rahimin dhe gjatë hetimeve edhe ashtuveprova duke marrë çdo gjë mbi vete.

Pas tri ditëve të hetimeve nga inspektorët e policisëaty nga ora dhjetë e natës, na dërgojnë para gjyqithetues, pra në prokurori.

Na caktojnë nga 30 ditë paraburgim. Kur mua mëdërgojnë në qeli e cila ishte për dy veta se vetëm dykrevate kishte, përpara më dërguan në një magazinë përt’i marrë do velenxa, të cilat nuk kishe se kah me i kap.Kah t’i kapsh derdheshin në anët e tjera pra ishin copëmë cope.

Për mbulesa na i dhanë nga dy batanie dhe mëdërguan gardianët në dhomën nr:13.

Kur hyra shoh dy krevat dhe dy veta, e hapën derënsa çel e mbyll sytë dhe dritën po sa e ndezën e fikënmbyllën derën dhe shkuan.

Unë tash u habita se ku do të shtrihem por njeri nga tëburgosurit më tregoi se këmbët duhet me i shtrirë nën krevatdhe koka rreth nevojtores. E kuptova se e kishin përgatiturme qëllim vetëm për ta nëpërkëmbur dinjitetin tim.

Në fillim kujtova se ata dy të burgosurit aty kanëqëlluar rastësisht,por më vonë i kuptova se kishin qenë të parapërgatitur dhe nja gjysmë ore para se mua të më

128

kishin sjellë i kishin prurë ata çdo njeri me detyrë tëcaktuar.

Njëri akuzohej për vrasjen e një djaloshi për njëcigare bashkë me një bashkëveprues, tjetri që quhejRistevski Dimçe me pseudonimin (Driz), kurse këtë që ekishin prurë te qelia ime quhej Dimitraki Andonoski,

Ky ishte një ar ro gant dhe me vete i kishte të gjithagazetat që e tregonin shumë të rrezikshëm. Duke men -duar se do të ndikojë në qëndrimin tim, kurse tjetri ishtenga Velesi i cili përgjigjej për kriminalitet ekonomik porishte më i matur apo ashtu ua kishin ndarë rolet.

Pas bisedave të zakonshme unë nuk desha ta zgjatise edhe ashtu isha i lodhur dhe e kuptova se ata duan tëdinë edhe më shumë se sa kisha deklaruar në hetime,por nuk u tregova se pse jam i burgosur.

Kështu tentimi i tyre nuk u plotësua, megjithëse ataishin të njoftuar siç do të më tregoje ai nga Velesi qëquhej Zafirçev Trajçe.

Pasi nuk e kuptuan nga goja ime se pse akuzohem,nuk shkoi shumë kohë dhe një mbrëmje duke hëngërdarkë, gardiani m’a solli aktakuzën. Dimitraki duke qenëkureshtar shpejt e shpejt e hapi dhe filloi ta lexojë; unënuk i thashë asgjë.

Kur mbaroi së lexuari më tepër i kishte lënë për -shtypje për Shkupin që duhej t’i bashkëngjitet Shqipërisë, nuk duroi, reagoi dhe tha:

“Po mirë Kosovën dhe disa vise të tjera, po ju ekërkoni edhe Shkupin që është i joni”.

I them e njeh do pak historinë apo reagon ngaemocionet?

Jo tha Shkupi është i joni. Por kur erdhët ju këtu në Ballkan, në shek. XI-XII-të e

gjetët Shkupin apo e sollët në thes!129

Ashtu do të ishte i tyre. U kërlesh sikur donte të më frikësonte mua, për

Shkupin prej tash e fillojmë luftën! I them s’ka fjalë unëjam i gatshëm, por mos mendo se jam ai djalë i ri të cilin ekeni mbytur për një cigare. Po u zure me mua t’i bëshllogaritë mirë se, o të mbys!

O, më mbyt. Unë kur e kam filluar këtë punë shumë mirë i kam

bërë llogaritë dhe nuk brengosem fare se e kam të qartëse do të më frikësosh se të gjitha bisedat aty sillen përmua as që më lënë ndonjë përshtypje, po qe se do tëvërtetosh, pyeti ata që të kanë dhënë atë detyrë do tënjoftojnë se me kë ke të bësh – a u kuptuam apo jo!?

Atë natë qëndroj aty dhe të nesërmen e nxorën pa earritur qëllimin.

Filloi tjetri me metoda diplomatike. Atë e kishin prurë apostafat për mua që gjatë bise -

dave të zihemi e pastaj të hynë gardianët ta mbarojnëpunën, por ai kur se mori guximin. E nxorën nga qelia pakryer detyrën.

Me 11 mars filluan shkëndijat e para në Prishtinë meqë neve nuk na lejonin të lexonim shtypin.

Vetëm nëpërmjet Trajçes diçka kuptoja se çka pondodh jashtë.

Gjashtë prillin e kishin caktuar si ditë për fillimin egjykimit. Atë ditë u përgatita dhe prita që të më thërretgardiani ashtu siç bënte me tjerët.

Unë prita kot deri sa kaloi koha dhe i them Trajçes qëta pyes gardianin se ç’u bë me shkuarjen time në gjyq?

U përgjigj se gjykatësi është në udhëtim zyrtar dhenuk do të dalë atë ditë në gjyq deri sa të njoftohemirishtazi për ndonjë ditë tjetër.

130

Të nesërmen Trajçja e kishte të shkojë në gjyq.Shkoi, kur u kthye ishte shumë i shqetësuar, edhe pse ikishin thënë që mos të më tregojë mua, ai megjithatë nukqëndroi dot dhe më tregoi se:

“Në Kosovë i gjithë populli dhe studentët janë çuarnë këmbë dhe kërkojnë që Kosova ta fitojë statusin erepublikës dhe, se i kishte parë tanket dhe raketat dukeshkuar për në Kosovë dhe se shkaku i mos shkuarjes nëgjyq, nuk ka qenë udhëtimi zyrtar i gjykatësit por, situatae nderë që dominon në Kosovë”.

Unë këtu e kuptova se hetimet do të rifillojnë dhe nuku zhgënjeva po atë natë më erdhi Bexhet Bexheti me njëtjetër sepse kurrë nuk kishin besim tek shqiptarët edhepse u shërbenin me devotshmëri.

Në RFSJ-në, çdo Republikë dhe krahinë autonomekishin përfaqësuesit e vet edhe në fed er ate.

Edhe organet e punëve të brendshme kishin përfa -qësuesin e saj.

Gjatë hetimeve një ditë kishte ardhur edhe ai që tëmë merrte në pyetje. Atë ditë erdhën në dhomë 5-6 vetanormalisht edhe Bexhet Bexheti. Mua as që më shkoimendja se kush është ai dhe pse nuk ulen të tjerët përveç atij!

U ul ballë për ballë me mua dhe filloi që të më pyes.Përgjigjet e mia nuk i leverdisshin kështu dalëngadalë ehumbi toruan dhe kur i thash se kur sllavët depërtuan nëkëto anë, këndej nuk jetonte asnjë popull ose jetonte dhekush ishte ai popull?

Nuk duroj më, u çua demonstrativisht e hapi derënpa pritur që dikush tjetër t’ia hapte dhe me një inatosje tëmadhe tha:

“Nuk paskam unë punë me këtë”.

131

Pas tij dolën dhe të tjerët. Mua më dërguan në qeli. Të nesërmen kur erdh Bexheti qeshte me vete dhe

m’u drejtua:Zaim edhe natën kur jam zgjuar kam qeshur me

përgjigjet tuaja dhe si e nxore prej takti ministrin, dhe mëtregoi se ai është ministër në federatë që e përfaqësonMaqedoninë, kurse për ti si mos me qenë askush.

I them se unë nuk e kam ditur se kush është, por sido qoftë po ta kisha ditur me siguri do t’ia bëja ende mëzi...?!

Mu drejtua Bexheti se a nuk më kishte vuajturmëndja sepse këto tjerët nuk ulen por vetëm ai sepse ikemi bërë respekt?

Iu përgjigja Bexhetit ai është ministër për ju dhemund të keni konsideratë por, për mua është një armik sigjithë të tjerët që më luftojnë dhe i luftoj.

U qesh përsëri Bexheti dhe filloi me pyetjet se keminë lidhje me organizatorët e Kosovës apo jo?

Përgjigja ime ishte më duket se unë i kam mbaruarhetimet dhe të kam thënë hapur se me ne është i gjithëpopulli dhe se ky popull mbahet me forcë nën këtë shtetdhe trumbetimi i propa gandës suaj se populli shqiptarvullnetarisht e ka zgjedhur rrugën e vet dhe se me gjithëkombet dhe kombësitë tjera e duan këtë shtet. Popullishqiptar këtë e ka demonstruar disa herë gjatë historisëdhe se është i detyruar që të rri në këtë shtet pa vullnetine tij, por nën tytën e armëve.

Këtë e vërtetojnë edhe ngjarjet që po ndodhin sot kuështë detyruar që të çohet në këmbë tërë ushtria dhepolicia e armatosur deri në dhëmbë për shuarjen e kësaj

132

kryengritje por po ta përsërisë edhe tash se kjo krijesëartificiale ka jetë shumë edhe pesë vjet!

Ti më the se je mendjelehtë dhe se Jugosllavia kashumë bura të mençur dhe se Jugosllavia është njërandër shtetet më të fuqishme në Evropë!

Po i them për ata që mendojnë dhe veprojnë sikur tidhe nuk po shihni se ç’po ndodh.

Këto gjëra normalisht se shënoheshin dhe ishindeklarata rënduese për mua por bëhej luftë psikologjikedhe mundohesha gjithqysh unë ta fitoj luftën psikike.

Në një mo ment e pyes se ku ka punuar para se të hyjnë këtë detyrë të fëlliqur?!

Më përgjigjet se ka qenë profesor i gjeografisë. Ithem nuk ishte puna më e shenjtë, që mund ta bëjë njëprofesor sesa t’i mësojë dhe t’i frymëzojë gjeneratat ereja në frymën atdhetare po ta lë atë punë të shenjtë dhetë futet në këtë punë të fëlliqur që mua dhe ata qëveprojnë sikur unë t’i ndjekë dhe t’i burgosë!

Po a thua vallë ka punë më të fëlliqur që t’i shesëshinteresat e popullit tënd.

U habit nga fjalët e mia se nuk i priste këto kritikadirekt nga një i arrestuar dhe që kërcënohet për dënim 15 vjeçar, po nuk ngurroi dhe më tha:

“Po qe se nuk do të isha unë, do të ishte dikushtjetër”.

Po i them, po çdo kush përgjigjet për vete dhe sikuraskush mos pranoëj kush neve do të na zbulonte oseedhe ju vret ndërgjegjja?!

Më tha: “Ti më çon të bëjë vetëvrasje”. Jo i them puna ma e lehtë është që pasi ke pranuar

këtë punë të fëlliqur mundohu ta shfrytëzosh për të mirëne popullit që të lindi!

133

Heshtje varri, ndërpreu bisedën u çua dhe shkoi.Mua gardianët më morën dhe më çuan në qeli.

Pasi e kuptuan se nuk do të nxjerrin diçka të repërveç atyre që kishim deklaruar në hetimet e para indërprenë hetimet e mëtutjeshme.

Tash pritnim kur do të na lajmërojnë për fillimin eprocesit gjyqësor. Një ditë maji na lajmëruan se me 18maj fillon procesi.

Fillova të mendohem se cilën vari ant të ndjekë paragjyqit.

Harrova të tregoj se, duke iu përmbajt marrëveshjesmes meje dhe Rahimit, ata vendosin që mos të ngrenëaktakuzë për Rahimin dhe ne i marrim aktakuzat herën eparë pa emrin e tij, por në vend të tij ishte ai djali që kishtebërë betimin herën e fundit pra duke u bazuar në atë seështë kapur në vendngjarje, kur Rahimit ia bëjnë edheprovën e fundit dhe ta lirojnë, ai e pranon se është anëtardhe se ai është i pandehuri numër një e jo unë ZaimBeqiri.

Ata atëherë ngrenë tjetër aktakuzë dhe e heqin atëdjaloshin që kishte bërë betimin asaj dite dhe e futinRahim Nezirin.

Kur jemi takuar pas gati një viti në Idrizovë më ështëarsyetuar se e ka kuptuar se unë e mbroj me mish e meshpirt por, sipas mendimit të tij, unë nuk do të mundeshata mbroj çështjen!

I thash atëherë pse nuk më more ti në mbrojtje qëunë të ngeli jashtë. Mu përgjigj; se unë nuk mundesha me të mbrojtur se të njihnin tjerët që ishte e vërtetë por këtogjëra i kishim pasur parasysh qysh duke qenë jashtëprandaj edhe bëmë marrëveshje të cilën e shkelëm vetë.

134

Unë siç e ceka, mendohesha për ditën e gjykimit dotë do të mundemi vallë që ta shfrytëzojmë për frymëzimine popullit, do ta kemi guximin apo mund të na lëshojë?!

Më ndihmoi shumë ajo që nuk pata avokat se ku tadish ndoshta edhe unë mund të bija nën influencën e tijashtu siç ranë tri shokët e tjerë që unë mendoj se hiç nukjanë më të dobët se unë, por më me pak përvojë në këtopunë se unë dhe Rahimi që ishim të regjur në këtëdrejtim.

Më në fund erdhi dita e gjykimit. Me një syçelëti tëjashtëzakonshme, me një kontroll dhe mbrojtje tëpakufishme na dërguan në gjykatore dhe na futën ngadera e pasme e gjykatores që të mos kemi kontakte asprej së largu me publikun dhe medieve që kishin pasurinteresim të madh sepse ishim grupi i parë që dënohejpër ngjarjet e 81-shit, dhe gjithqysh i hidhnin gjërat seështë një punë e njëjtë por ne pa ekuivale për bashkimkombëtar kurse ata siç do të shihet më vonë për Kosovën Republikë në suaza të Jugosllavisë federale se 99% e tëakuzuarve mbajtën atë qëndrim që për ne ishte i pa -pranueshëm.

Gjatë gjykimit, qysh kur u futëm në sallë, Rahimi e çoi grushtin lart të njëjtën gjë e bëra edhe unë kurse tre tëtjerët nuk na ndjekin ishte një dëshpërim, por ashtundodhi.

Gjatë seancës prokurori; i drejtohet gjykatësit, i cili eudhëhiqte procesin që mua të ma bëjë pyetjen se:

“A qëndroj pas deklaratës që e kam dhënë gjatëhetimeve se:

Jugosllavia ka afat edhe pesë vjet dhe do të shkatë -rrohet”!

Gjykatësi më drejtohet me ato pyetje.

135

Unë i them po qëndroj pas asaj që kam thënë gjatëhetimeve dhe po ua përsëris; këtu Jugosllavia ka jetëedhe pesë vjet. Ju për këto pesë vjet bëni ç’të doni vritni,pritni, burgosni por fundi është shumë afër.

Më thanë se unë jam i marrë, por dolën ata të marrëqë i besonin një krijese ar ti fi ciale dhe ajo u shkatërruapas 7 vjetësh, pra unë kisha gabuar për dy vjet që nukështë gabim i madh.

Pasi në Kroaci ishin bërë zgjedhjet dhe kishte fituarHDZ-ja e Tuxhmanit, kaluan dy javë dhe shtypi filloi t’ikërkojë llogari vet Tuxhmanit se, gjatë propagandëselektorale ke premtuar se në Kroaci nuk do të lejosh tëdënuar politik, a nuk të bëjnë sytë dritë se burgjet i ke tëmbushur me të burgosur politik shqiptar?

Ky atëherë deklaroi se:“Do t’i lëshoni ju që i keni burgosë ose unë do t’i

amnistoj”.

Pas tetë vjetësh vuajtje dënimi në Idrizovë, më 25shtator 1988, pasi kishim ngrënë mëngjesin dhe pritnimtë shkonim në repart ku punonim, me një arogancë tëmadhe para të të burgosurve më prangosën dhe mëfutën në magazinën e miellit.

Pas një kohe aty i sollën Bejtulla Ademin, ZeqirEminin, Tahir Hanin dhe Halit Haxhakun.

Nuk na njoftuan se çfarë kanë ndërmend të bëjnë me ne, por qëllimi ishte që të mbjellin frikë. Ne ishim bërëimun dhe nuk na bënte përshtypje sjellja e tyre, vetëmbisedonim për fillimin dhe mbarimin e këtij shteti ar ti fi cial i cili ishte shndërruar në një skëterrë të popujve tërobëruar e veçanërisht për popullin shqiptarë.

136

Një natë më parë lajmet njoftuan për dorëheqjen eantarit të kryesisë te ka të LKJ-së, Franc Shetinc i cilikishte ardhur në Kosovë si i dërguar spe cial për të parënga afër gjendjen e serbëve në Kosovë, por ata i kishinbërë një atentat të pasuksesshëm, kështu ai me t’ukthyer në Beograd afron dorëheqje të parevokueshme.Ky ishte sinjal se ky shtet po shkatërrohet që ishte njësihariq për ne.

Nga Magaza e miellit n’a futën në një mini bus dhe nanisën në drejtim të panjohur për ne. Udhëtuam tërë ditëndhe aty nga ora 21 arritëm në Zagreb, ku në burgunqëndror të këtij qyteti na dorëzuan te organet e këtijburgu.

Aty qëndruam për një muaj dhe pas asaj kohe erdhizëvendës sekretari i jurisprudencës të kroacisë, ky ishtenjë serb i cili edhe na njoftoi se tre veta do të shkojmë nëburgun e Stara Gradishkës dhe dy do të shkojmë nëburgun e Lepogllavës. Pas pesë ditësh udhëtuam nëburgjet e caktuara.

Në Stara Gradishkë vuante dënimin Adem Demaçidhe shumë të tjerë.

Na dërguan në dhomën e pranimit. Aty vinin nëdritare që t’na vizitonin shokët që ishin aty në mes tëtjerëve dhe dëshmorët që ranë në luftën e Kosovës FemiLladrovci dhe Remzi Ademaj alias komandant PetritKodra”.

Gjatë qëndrimit në dhomën e pranimit një ditë ethirrin Bejtulla Ademin në zyrën e kryeshefit të burgut.Kur erdhi Bejtullahu më njoftoi se çka e kanë pyetur dhemë tha se hetuesi ishte serb dhe e njihte gjuhën shqipe,ishte poet që i njihte dhe shumë poetë tjerë.

137

Mua më thirrën në fund, hetuesi më bëri disa pyetjeprovokative të cilave u përgjegja pa droje ashtu siçdëshiroja unë. Në fund i thashë se që 100 vjet që rrimënën këtë shtet ar ti fi cial nuk ka pasur qetësi t’a provojmënja 100 vjet me Shqipërinë po qe se edhe atëherë nuk kaqetësi, do të ulen pasardhësit tanë dhe do të vendosin sitë jetojnë. Me kaq e mbyllëm bisedën. Kur u ktheva nëbisedë me Bejtullahin e kuptova se ky që më ka pyeturmua është tjetër per son. Nuk kaloi shumë kohë dhe njëditë më thirri kryeshefi i sigurimit të burgut pra, i njejti qëkishte biseduar me Bejtullahin.

Gjatë bisedave gjërat u acaruan aq shumë sa ky farëPantelie se ashtu quheshte e humbi durimin dhe në njëmo ment mu drejtua se: “Kishte menduar se më kishinmarë në qafë kur e kishte lexuar dosjen time, por unëpaskam qenë më i keq sesa që shkruanin ato andaj, ainuk paska punë me mua dhe të çohem dhe të shkoj.

Ia kthej se unë nuk kam ardhur me dëshirën time porai më kishte thirrur, sa i përket dosjes. I them më vjenmirë që armiku shkruan keq për mua, po t’më lavdërontedo të duhesha të brngosesha se ku kam gabuar me këtofjalë e përfundova dhe u largova. Më tha se nuk do të ketë më punë me mua dhe nuk më thirri për dy vjet kurrë.

Këto panë nuk panë me 21 qershor 1990, na lë -shojnë si të burgosur të fundit të ndierin si Femi Lla -drovcin dhe mua nga Stara Gradishka.

Këto janë kujtimet nga burgu, por nuk mund të kalojpa theksuar se një vit pas arrestimit tim.

U arrestuan dhe u dënuan nëna ime dhe dyvëllezërit e mi. Të cilët edhe pse ishin të mitur u dënuanme burg, ndërsa nënën tonë e liron nga burgu StaneDollanci, atëherë ishte Kryetar i Kryesisë së Jugosllavisë.

138

DRIDHMAT NDËRKOMBËTAREDHE SHPRESA PËR BASHKIM

Koha e shpresës për bashkëveprim

Mospajtimet janë zgjatë deri sa u lëshuam ngaburgu.

Nuk e bindëm as njëri grup tjetrin. Arsyetimi i tyre ishte se, po ta fitojë Kosova statusin e

Republikës, atëherë do ta kemi më lehtë se Kosova nukështë vetëm KSA, por i tërë Vilajeti i Kosovës. Ne men -donim se vallë mund të jenë kaq naivë këta njerëz qëvullnetarisht i janë futur kësaj pune, por, e shfrytëzoninrastin se ishin shumë më tepër dhe se sipas tyregjithmonë shumica ka të drejtë!

Arsyetimi ynë ishte se Kosova Republikë ishte ide evitit 1968, duke ia atribuua udhëheqësisë së atëhershme.

Këto ishin spekulime shumë perfide të sllavëve tëcilët janë mësuar që të sillen me shqiptarët si një popullpa përkrahje diplomatike – ndërkombëtare.

Për ne ishin mendime të papranueshme edhe atë -herë edhe sot. Po cili ishte arsyetimi jonë: ne mendonimse kurrë Jugosllavia nuk e lëshon pa luftë Kosovën dheKosova kurrë nuk mund të futet në luftë pa Shqipërinë.

Atëherë kuptohet sesi e parashikonin edhegjeneralët e NATO-s.

Puna shkonte zinxhir.

139

Në Kosovë do të intervenonte Shqipëria edhe psenuk i takonte asnjërit pakt ushtarak.

Siç dihet Shqipëria nga Pakti Varshavës ishtelarguar më 1968, edhe zyrtarisht duke e shfrytëzuarekspansionin që i bëri BRSS-ja Çekosllovakisë, njëritndër anëtarët e vet paktit.

Kur Ser bia do të kishte hyrë në luftë me Shqipërinë,ajo duhet ta humbte luftën. Në këto rrethana BRSS-ja dotë futej në luftë, kuptohet në anën e Serbisë. Atëherë,meqë Greqia ishte në kufi dhe prekeshin interesat e saj,njëherë edhe ishte anëtare e përhershme e Paktit VeriAtlantik do t’u futej edhe ajo në luftë.

Këtë gjë nuk mund ta toleronte Turqia si dhe Bull -garia. Atëherë, Defakto, fillonte Lufta e Tretë Botëroredhe po qe se dikujt i kujtohet kur televizioni i nxirrtevendet e rrezikshme, pasi i nxirrte të gjitha rreth e përqark Globit, kur vinte në Kosovë aty ndizej flakë. Këtë reklamëe kanë reklamuar me vite të tëra, por ngjarjet morën kahe tjetër dhe kështu situata u ndryshua në vitet e 90-ta.

Pra, Kosova nuk ishte rreziku më i madh botëror porashtu e sollën situatën sa të mendohet se e zeza më emadhe për shqiptarët nuk paska qenë robëria nënthundra të huaja, por, vetë qeveria e atij gjysmë shteti, icili edhe si i tillë duhej shkatërruar.

Në të gjithë Lindjen ndryshoi sistemi i ashtuquajturso cial ist. Vetëm në Shqipëri, edhe pse u bë ndryshimi isistemit duhej të shkatërrohet edhe vetë shteti me ushtri.

Për arritjen e këtij qëllimi padyshim duheshin gjeturedhe fantazmat përkatëse dhe, këto nuk i gjetën nëmesin e të diskredituarve gjatë sistemit të kaluar, por igjetën mu ata që kishin qenë më të privilegjuar dhe më tëpërkëdhelurit e pushtetit.

140

Një paradoks i paparë deri në atë kohë në asnjë vend të botës. Siç shihe,t këtu kishin depërtuar me kohëshërbimet e huaja të cilat edhe e kishin përgatitur terrenin që vetë një grup shqiptarësh pa dinjitet as njerëzor askombëtar t’ia vënë zjarrin atdheut të vet që e kishinndërtuar për 50 vjet.

Duke lëkundur një letër të bardhë e duke ngritur dygishta nëpër mitingje se çdo gjë duhet shkatërruar ngaajo që ndërtoj komunizmi, të shkulin me rrënjë edhepemët se edhe ato janë komuniste se prej tash neqeverisim, perëndimi na jep dol lar.

Mendime dhe veprime idiotësie për një popull qëpretendon se është më i vjetri jo në Ballkan po edhe nëEvropë.

Çudi e paparë deri atëherë!Këto dukuri çoroditëse nuk u mundua ta pengojë as

edhe pjesa tjetër e cila dergjej nën çizmet e huaja për afër një shekull, që gjithmonë shpresat i kishim andej, porç’bënë këta matrapazë, por edhe pse populli ishte i varfër dhe kishte probleme të mëdha në çdo pore të jetës.

Bashkimi shikohej ndryshe

Kur Jugosllavia shkatërrohej dhe shpresat rriteshin,ndaheshin republikat që ishin një popull, popull sllav,kurse shqiptarët do të bien në grackë përsëri!

Në vend që të përcaktohen politikisht se një populljemi dhe po qe se nuk lejonin të bashkohemi meShqipërinë, atëherë bile shqiptarët që kishin jetuar nënçizmen sllave për afër një shekull t’ju bashkoheshin

141

Kosovës, ku të shkonte populli i Kosovës do të shkonimtë gjithë.

Por, për kësi situatash armiku kishte qenë më syçelëse ne.

Ai qysh me kohë kish përgatitur terrenin dhe UDB-jame bashkëpunëtorët e vet shpejt e formoi LDK-në dukeia për caktuar kufijtë që i kishte si krahinë autonome dhepër fat të keq tash nuk i ka sepse e rrudhën akoma përdisa mija kilo metra!

Pra shqiptarët në vend që ta bënin atë që e thash mëlart, ju qepën Shqipërisë në formë të organizuar, dukembledhur deviza dhe me automjete u futën në Shqipëriduke përkrahur forcat reaksionare dhe bashkëpunëtorëte gjitha shërbimeve të huaja.

Me këto hapa destruktive shqiptarët e robëruar; eprenë degën ku i kishin vënë këmbët! Mendimi se po tëndryshojë sistemi në Shqipëri ne automatikisht do tëbashkohemi edhe pse sistemi në Shqipëri kishte ndry -shuar.

Dukej qartë se “bashkimin” me Shqipërinë e lidhninme shkatërrimin e vetë Shqipërisë ekzistuese.

Ne disa shokë edhe pse u munduam që t’i shko lloj -më ishte e kotë sepse na vendonin etiketa të ndryshme.

Në këto rrethana kur i tërë populli ishte në dilerium,unë në shtator të 1990-ës, mora një turne nëpër Kosovëpër të parë mendimin e shokëve që gjatë vuajtjes sëdënimit mendonin njëlloj ose përafërsisht pajtoheshim.

Në atë turne me vete e mora edhe nënën dhevëllanë, Vebiun, i cili ishte më i riu dhe më tepër i dënuar.

Ai edhe pse i mitur u dënua 14 vjet burg të rëndëedhe pse ligjet në fuqi ishin më së tepërmi deri në 10 vjet.

142

Kur shkuam në Prishtinë u takuam me RamadanShalën nga Peja, një pa triot i paepur disa herë i burgosur. Pasi u përshëndetëm ia tregova disa herë qëllimin. Ai upajtua dhe erdhi me ne, duke na e bërë të mundur takimin me shumë shokë që unë nuk i njihja.

Ia filluam me bacin Adem, duke e konsideruar sinjeriun i cili në këto momente kishte mundësi t’i kundër -vihet lëvizjes pacifiste me në krye Rugovën, i cili e kishtevënë në gjumin e ariut popullin se ne do të çlirohemi dukefjetur dhe mjafton të ngremë dy gishta.

Gjatë bisedës me Demaçin nuk u pajtuam.Ai na tha se Rugova do ta çliroje Kosovën. Këtë që e shprehu, e shprehu me ironi apo me të

vërtet nuk e kam të qartë as sot e kësaj dite: sidoqoftënuk e pranoi të vihet në krye të një lëvizje radikale.

Më vonë u binda se Baci Adem kish të drejtë, sepsee kish hetuar se populli ishte vënë në gjumë dhe se ai nuk kishte forcë që të kundërvihet popullit që është bindur seliria do t’u vijë në pjatë.

Edhe pas 10 vjetësh popullit të Kosovës nuk ianxjerrin gjumin as pushkët e UÇK-së e as barbaritë qëbëri Ser bia.

Ai ngeli me Rugovën edhe gjatë luftës edhe pas saj.Prej aty shkuam në Llapushnik tek Ismet Sopi edhe ky një i burgosur dhe i munduar pas burgut. Na priti me bujaridhe pasi u bë vonë aty edhe e kaluam natën duke bërëplane për ditën e nesërme se kë do ta vizitojmë.

Të nesërmen shkuam në Drenas ku jetonte IdrizHyseni një shok nga burgu i Gradishkës dhe shok ingushtë i Fehmi Lladrovcit. Pasi i ndërruam mendimet aipyeti se çka thotë Baci Adem.

143

Ne i treguam mendimin e tij dhe vazhduam për nëGllanasellë te Fehmi Lladrovci ku edhe i kishim shpresatmë të mëdha. Kur arritëm na pritën shumë mirë prindëtdhe shoqja e Fehmiut Xhevë Krasniqi (Lladrovci).

Për momentin Fehmiu nuk kish ndodhur në shtëpi se kish përcjellë një çikë nuse.

Nuk kaloi shumë kohë Fehmiu erdhi. Kur i tregojnë se kush ka ardhur ashtu siç ishte i gjatë

i kaloi shkallët për tri hapa dhe u ngjit në çardak dhe prejçardakut në dhomën e tij ku na kishin fu tur.

U përshëndetëm përzemërsisht, i tregova për vllain,Vebiun dhe donte ta njoftojë me gjithë shpirt nga se ekishte dëgjuar në televizion duke folur nga burgu iShpuzës.

Fjalët e Vebiut i kishin lënë përshtypje të madhe. Unë tha për ato fjalë që ka folur në televizion nuk di

se si ta shpërblej, por do t`ia bëjë për nuse një Drenicase.Pasi biseduam dhe ia treguam qëllimin tonë, ai u

dakordua plotësisht, sepse mendimet tona ishin tëpërputhura që në Gradishkën e vjetër nga ku u lëshuamtë fundit.

Prej aty Ramadan Shala më propozoi që të shkojmënë Pejë, ku edhe do të bujmë tek ai. Shkuam në Pejë nazuri nata. E kaluam natën. Të nesërmen na takoi mevëllezërit Çeku.

Nuk kishin mendim të keq, vetëm kush do të jetë ai icili do t’ia vënë maces kambanën.

Të gjithë na pyetën se a kemi biseduar me Bacin dhe ç’ka thotë Baci.

U treguam edhe ata u brengosën. Sepse pengesakryesore tash po na del Baci Adem dhe kush mund tabindë që të na përkrahë.

144

Prej aty shkuam në Deçan ku u takuam me HasanUkëhaxhaj një i burgosur politik edhe ky na dhapërgjigjen se çka thotë Baci se ai di ma tepër edhe psekishin dalë edhe shumë djem të rinj që e kuptonin miresituatën, por nuk e kishin prestigjin e tij.

Nga Deçani u nisën për në Gjakovë, atje u takuamme veteranin Hasim Vula dhe dhëndrin e tij Murteza Nura apo shkurt Xajë Nura.

Pas bisedave të gjata që patëm e lamë që tëtakohemi edhe një herë pasi të kthehet Ramiz Alia ngaKombet e Bashkuara dhe hapat tonë mos dallojnë ngaata të shtetit amë, se ne pa shtetin amë nuk mund tëbëjmë asgjë, gjë që u vërtetua edhe gjatë luftës nëKosovë e cila shpërtheu pa e pyetur kënd.

U ndamë të kënaqur me Nazmi Hoxhën (tash indjerë) edhe me te u ndamë të kënaqur por jo diçkakonkrete. Pra, nuk ishin të kënaqur me situatën, porvështirë vendosnin për një hap më të guximshëm.

Erdhi mbrëmja u kthyem në Prishtinë. RamadanShala më tha se do të çoj edhe në një vend tek Ali Aliu iPreshevës,kur se unë mendova tek Ali Aliu i Prespës përtë cilin nuk kisha mendime të mira.

Kur u futëm në banesë e shoh një plak mbi të 60-atdhe një tjetër pak më i ri. Njoftohemi. Ai ishte RexhepBalidemaj nga Mali i Zi, dy herë i dënuar me 14 vite burg.Pas bisedave që zhvilluam Ali Aliu na pyet se a kemibiseduar me Demaçin?

Pasi i treguam se Demaçi nuk pajtohet, ai shprehumendimin se vetëm Demaçi me autoritetin e vet mund t’ikundërvihet kësaj katrahure. Pa te është vështirë tëbëhet ndonjë kthesë pozitive.

145

E humba durimin dhe i thash po mos ishte Demaçi ne duhet të nënshtrohemi dhe mos kërkojmë bashkimin etrojeve shqiptare.

Se edhe po qe se Kosova bëhet Republikë jashtë sajngelin një pjesë e mirë e trojeve shqiptare dhe më tutjedhe bota nuk mund të na përkrah sa herë që na çohemipër të njëjtën gjë.

U ndamë sepse kishim planin të kthehemi në Tetovë. Më ngelën pa vizituar Prizreni dhe Suhareka.

Gjatë përshëndetjes i thashë edhe pse nuk kampërkrahje por nuk ka forcë që mund të më ndalë përrealizimin e aspiratave shekullore të popullit tonë unë dotë vazhdoj edhe vet!

Por edhe sot, mendoj në retrospektivë, gjithnjë e mëshumë bindem se në çfarë humnere dhe në çfarëgremine kishte rënë populli i Kosovës.

Ky ishte një reagim ego cen tric i cili i kishte bërëpërshtypje bacit Ali. U takuam edhe dy herë tjera meHasim Vulën dhe Xajë Nurën pas kthyerjes së RamizAlisë nga OKB-ja por te Xajë Nura u vërejt një lëkundje ecila do të vërtetohet më vonë dhe do t’i vërtetojë fjalët ebacit Hasim Vula i cili më thoshte se mos u beso fjalëve të tij se unë e njohë mirë!

Mosveprimi unik dhe pasojat

Ti kthehem kohës kur u lëshova nga burgu dhe qëkishte shumë vizitorë. Një pjesë e njihja një pjesë nuk enjihja por, të gjithë si në kor deklaronin se tashmëshpëtuam nga robëria.

146

Kundërshtoja dhe u thosha se tash jemi më keq duke u munduar që t’ua shpjegoj se pse jemi më keq, kurse ata më thoshin se ti ke qenë mbyllur dhe kohë të gjatë kehumbur lidhjen me realitetin.

U binda se makineria e UDB-së i kishte helmuarthellë në shpirt. Pas pesë ditësh kryetari i atëhershëm ipartisë për prosperitet demokratik Nevzat Halili bashkëme sekretarin e përgjithshëm Rufat Beadini si dhe meanëtarin e kryesisë qendrore Mersim Pollozhani, mëthirrën që të bisedoj në një zyrë te një firme “25 Maji”.

Aty biseduam gjatë. Më ofruan që të inkuadrohem në parti si dhe të më nxjerrin kandidat për deputet nëmalësinë e Tetovës.

Oferta joshëse për ndonjë lakmitar u thash por, joedhe për Zaim Beqirin.

Unë u dhashë mendimin tim siç vijon: Më tregoni se a mund të ketë prosperitet një popull

që është në robëri dhe pse e legjitimoni robërinë duke ecekur Maqedoninë ...?!

U propozova që fjalën për prosperitet ta zëvendë -sojnë me shqiptar dhe termin Maqedoni ta fshinë krejt,dhe të ngelë Parti Demokratike Shqiptare.

Nuk e morën atë guxim dhe kështu u ndamë pa umarrë vesh.

Kemi pas takime edhe pastaj kur ishte nevoja derisanjë ditë Mithat Emini i cili e kishte zëvendësuar RufatBeadinin dhe ishte zgjedhur sekretar i përgjithshëm ithotë Nevzat Halilit le të ndërpresë ardhjen në parti tëburgosurve se ata do ta prishin partinë.

Një absurditet që nuk gëlltitet! Kush ishte Mithat Emini?

147

Ishte biri i Ilmi Eminit, që 40 vjet i kish shërbyerokupatorit deri në postin e kryetarit të Gjyqit suprem tëMaqedonisë, a duhet më tepër shpjegim?

Afroheshin zgjedhjet, unë kisha qëndrimin që shqip -tarët mos marrin pjesë në zgjedhje dhe dy partitë të dalinme deklaratë të përbashkët se shqiptarët nuk mund tëdalin në zgjedhje sepse qysh në fillim u është përgatiturhilja.

Territorin e kishin ndarë në gjashtë njësi zgjedhoreqë vazhdon edhe sot e kësaj dite, i kishin caktuar nëmënyrë kompjuterike që shqiptarët assesi mos të kenënjë të tretën e deputetëve në kuvend që kurrë mosmundin të bllokojnë vendimet antishqiptare që sjellkuvendi.

Një deputet shqiptar zgjidhej me 20.000 mijë vota,kurse një deputet sllav me 300 vota; në mesatare depu -tetët shqiptarë kishin nga 8000 vota, kurse ata sllave3000 mijë vota.

Në kësi rrethanash partitë shqiptare e kanë luajturlojën vetëm e vetëm të futen në kuvend, ani se çdo gjëshkon në kurriz të popullit, gjë e cila do të vërtetohet mëvonë me ndërhyrjet e përgjakshme ndaj shqiptarëve.

Unë nuk dola në votim me familjen dhe të gjithë ataqë më dëgjonin qoftë këtu qoftë në diasporë nuk erdhënnë votime.

Edhe pse e kishin kurdis hilen sllavët përsëri ditën eparë partia shqiptare doli me më shumë vota dhe atyfilluan manipulimet. Në vend që kryetari i shtetit t’ia dorë -zojë mandatin për formimin e qeverisë edhe pse nuk dota formonin dot, por megjithatë dilte në shesh një sekretqë me shumë dinakëri fshihnin, numrin e popullatësshqip tare.

148

Ditën e votimeve unë u nisa për Zvicër me dy shokëqë kishin një vend në veturë. Unë nuk kisha pasaportëpor pasaportën e fundit që ma kishte marrë policia ekisha nga Zagrebi dhe atje isha i lajmëruar se megjithatëkishte një farë liberalizmi e veçanërisht ndaj neve shqip -tarëve.

Ditën e hënë në mëngjes dolëm në Zagreb dheshkuam në polici. Për çudi aty ku presën njerëzit takoj:Ramadan Shalën, Femi Lladrovcin dhe ca të tjerë. Unëhabitem; por edhe ata u habitën dhe pasi u për shën -detëm i pyes se pse janë aty.

Më tregojnë se janë qe një javë por ende nuk kanëkryer punë, duke pritur pasaporta.

Unë u gërmohem se si i keni pas fjalët se nuk do tëlargohemi kurse ju qenkeni përgatit për t’u larguar.

Ata u përpoqën të më akuzojnë por u them se vetëmsa t’i vizitoj vëllezërit dhe motrën dhe kthehem përsëri.

Edhe ata u munduan të më arsyetohen se do tëkthehen.

Fehmiu u kthye gjatë luftës së Kosovës, ai e fali jetën bashkë me Xhevën, kurse Ramadan Shala ishte shën -detlig shkoi në Danimarkë dhe pas një kohe vdiq.

Futem brenda dheprej nëpunëses kërkoj që të magjejë dosjen time, por ajo nga mërzia më refuzon. Kërkojshefen e saj, e gjej, ia tregoj rastin, çohet vetë dhe eurdhëron nëpunësen se ku janë dosjet e vitit 1978.

Çohet dhe e gjen dosjen time shpejt ma rregullonletrën e njoftimit, futem në radhë për ta fut pasaportënarrij te nëpunësja, më thotë që do të vish pas dy javësh. Itregoj se rasti im është specifik nuk më merr parasysh.

Shkoj përsëri tek ajo shefja që më kreu punë.Personi i tretë i cili më dëgjoi me vëmendje, sidomos kur

149

ia përmenda burgun se kam qenë në Stara Gradishkëdhe më tha:

Tash për pesë minuta pasaportën e ke në dorë. Nuku çua hiç nga vendi, në telefon e urdhëroi nëpunësin qëbrenda pesë minutave filan pasaportën ta sjellë në zyrëne saj. Ashtu edhe u bë. E solli pasaportën, u për shën -detëm, dhe dola, në korridor.

Shokët që pritnin në korridor u habitën dhe më thanëse ne gjoja me të njohshëm e bëmë një javë këtyrekorridoreve, kurse ti për dy orë edhe letrën e njoftimitedhe pasaportën.

Unë pak u krekosa për një hu mor të lehtë, upërshëndetëm me shokët që me disa do të jetë edhepërshëndetja e fundit dhe ecëm për në Zvicër.

Duke u përshëndetur një telefonatë nga Kosova mënjoftoi se në Kosovë formohet “Fronti i kuq, i rezistencës”dhe më thirrën në Kuvend.

Ç’është e vërteta ne kishim punuar në atë drejtim por unë u gjeta në një situatë specifike.

Ishte Hismet Kryeziu ai që më fliste në telefon dhemundohej me të gjitha forcat të më bind se po qe se nukjam unë prezent, çdo gjë do të dështojë.

Unë ia kthej me gjakftohtësi: Po qe se çdo gjë varet nga unë, atëherë nuk qenka

gjë përndryshe ju i dini qëndrimet e mia që janë tëpandryshueshme dhe ku gjendem unë do të punoj drejtatij qëllimi.

Shoku u bind dhe me aq mbaroi biseda.Pas një muaji kaloj në Gjermani te vëllai më i madh

në Hanover. Bashkërisht me shumë shokë që i njihja ekaluam vitin e ri duke biseduar për përçarjet që kishinbërë partitë me degët e tyre në diasporë, kishin ndarë

150

shokët që 20 vjet kishin qenë bashkë për kauzën kombë -tare. U mundova t’i bindi se kjo është antikombëtare dhetë gjitha partitë luajnë në këtë kartë atë për t’u mashtruar,se askush nuk ka formuar në botë degë partiake nëdiasporë.

Po partitë tona nuk kanë gajlen e kombit por shikojnë interesin e ngushtë. Jo që nuk munda të bind askënd, por krenoheshin për postet që kishin e që “punën” që bëninnë “interes të popullit”.

Pra ishte e kot që mund të shpresoje se diçka mundtë ndryshojë në rrethana të tilla. Kudo ishte bërë keq e më keq.

Çdo fjalim, kudo qoftë, hapej me erërat e ngrohta tëdemokracisë dhe kështu ia zgjatnin gjumin e robërisëkëtij populli të mallkuar.

Në realitet erërat e ngrohta të demokracisë ishinshndërruar në uragan për popullin tonë edhe se në robëriedhe në gjashtë shtete.

Kjo më ka brejt shpirtin gjithmonë që është strategji e armikut për kontrollim më efikas dhe për një asimilim mëtë shpejtë në saje të devizës përçaj e sundo.

Nuk më ngelte gjë tjetër përveçse të vazhdoj me ataindividë që në shpirt u flinte bashkimi kombëtar që nuk ish numër i vogël, por duhej punë organizative e palodhshme duke pasur për ballë dy armiq, shumë të fuqishëm,armikun shekullor dhe tash armikun nga populli i cili dukeqenë shkurtpamës, bashkimin e sheh në bashkiminEuropian, një krijesë interesash që askush nuk e di sesamund ta ketë jetën e gjatë dhe me prishjen e tij çdo kush ikthehet shtetit dhe kombit të vet, kurse shqiptarët meiluzione u kthehen vargonjve që edhe ashtu nuk i kanëpasur në duar.

151

Të gjitha partitë e formuara duke nisur nga LDK-ja që është edhe fajtorja kryesore qysh kur formohet meanomali, në vend që pro gram i saj të përfshinte të gjithaviset shqiptare nën Jugosllavinë e atëhershme ajoprogramin e shtriu vetëm në atë krahinë autonome dhedegë nuk mund të formonte në Maqedoni lindje tëKosovës dhe Mal të Zi edhe pse për çdo ditë shihej seJugosllavia shpërbëhet!

Së shpejti filluan të lindin partitë si kërpudhat passhiut, por, të gjitha me pro gram të cunguara.

Një ditë lexova në gazetën “Bujku” se u formua partia Demokristiane në të vërtetë këshilli nismëtar ku nëprogramin e saj parashihen që degët të formohen edhenë viset tjera shqiptare, jo vetëm në Kosovë.

U entuziazmova dhe e marr vëllanë Vebi me veturëdhe një fqinj të tij Murat Ademi dhe nisem për në Prishtinë për të marrë takimin me këtë këshill dhe për të punuar për formimin e degëve edhe në Maqedoni.

Pas bisedave që patëm u morëm vesh që të mbahetkuvendi themelues pastaj do të fillojmë me formimin edegëve. Prej aty shkuam në Universitet, në hollë utakuam me Halil Alidemajn një i burgosur politik.

Unë kisha dëgjuar për Halilin por nuk ishim takuar.Atë ditë patëm rastin që të njoftohemi. Gjatë bisedave udukën divergjencat që kishim.

Ai mbronte politikën e LDK-së dhe njëherë ishtekryetar i degës së LDK-së për Bregun e diellit, pasi nuk umorëm vesh, u nisëm për në Tetovë. Me ne erdhi edheIzmit Kurtishi me të cilin polemizuam deri në Tetovë.

Ai kishte besim në fjalët e Halilit dhe në një mo mentmu drejtua:

“Ti mirë thua por një më i mençur se ti thotë ndryshe”.

152

I përgjigjem se ku e di ti se ai qenka më i mençur? “Po më thotë se ai është magjistër” Ja ktheva troç, kemi plot magjistra dhe doktorë

shkencash po nuk e mbrojtën heqjen e autonomisë dheata kurrë nuk do të luftojnë, por fshatari si gjithmonë do ta mbaje mbi supe barrën e luftës se pa luftë nuk çlirohet dot Kosova.

Sado që askush nuk e do luftën, për fat të keq ështëe vetmja formë për t’u çliruar edhe pse neve na quaniekstremistë, do të vijë koha që do të bindeni se ne kemipasur të drejtë.

Edhe Izmiti kishte rënë nën ndikimin e propagandësnga Shqipëria, nga Kosova dhe nga pro pa ganda epartive në Maqedoni.

Tash kemi shumë marrëdhënie të mira dhe shpeshbisedojmë çfarë të bëjmë që ta ndërrojmë situatën.

I dëshpëruar por op ti mist shkova në Gjermani.Një ditë shkuam tek vëllai i shoqes sime i cili ishte në

një qytet Frajburg në kufi me Zvicrën. Shkuam tek ai përtë qëndruar ndonjë ditë. Një ditë më lajmërohet në telefon Fatos Aliu, djali i Ali Aliut, më thotë se është në Zvicër menjë shok dhe dëshirojnë të takohen me mua. Unë upremtoj se do t’i pres, por, ata nuk më lajmëruan se prejaty, do të fluturojnë për në Tiranë.

U mërzita duke pritur, por nga Fatosi as gjurmë aszë, edhe pse unë nuk isha takuar me të, por me babën etij dhe baba e urdhëron që të merr kontakt me mua.

Pas tri javësh pritje cingëroi telefoni.Ishte Fatosi, i cili më lajmëronte se do të vijë. Arriti kah ora 9 e mbrëmjes; pasi u përshëndetëm më

tha se shoku me të është Men tor Kaçi nga Gjakova, i cili

153

kish qenë dënuar me të ashtuquajturin grupi i intelek -tualëve.

Pasi u futëm brenda filluam bisedën ku më njoftuanse kthehen nga Tirana. Atëherë ishte tollovi e madhe qëvështirë kishte vend për atdhetarë, sepse e kishin kap -luar shumë shërbime të huaja. Ishin shumë të dëshpë -ruar ishte kulmi i trazirave kur edhe u rrëzua shtatorja eEnver Hoxhës.

Nga Gjermania shkuam për takime në shtetetskandinave. Unë, meqë ma kishin vjedhur pasaportën,nuk munda të dal, por i prita gjersa u kthyen.

Kur u kthyen i filluam diskutimet më të thella në lidhjeme organizimin e mëtutjeshëm.

Men tor Kaçi mbante qëndrimin që të organizohemidirekt në “Frontin e kuq të rezistencës”.

Unë shpreha mendimin që të formojmë një subjektle gal dhe brenda tij me shokë të zgjedhur të formojmëkrahun ushtarak të cilin duhet ta përmbajë subjekti le gal,përndryshe si do të mund të ekzistoj ai Front.

Mendimin tim e përkrahu Fatos Aliu kurse Men torKaçi nuk u prononcua qartë por e lamë që të kthehem nëKosovë dhe ta diskutojmë me shokët tjerë.

Mentori u nis nja tri ditë para nesh, unë u desh tëshkoj në ambasadë për të marrë vërtetim për të kaluarkufijtë.

Në hyrje në Slloveni më munduan pak duke mëakuzuar se e kam shitur pasaportën, dikur më lëshuan.

Kur arritëm në Zagreb përherë të parë dolën nëdemonstrata duke brohoritur parulla për pavarësinë eKroacisë.

154

Ne po sa arritëm, të nesërmen aty kah mbrëmjaerdhën tre shokë nga Prishtina për në Tetovë, më marrinmua pa sqarime për në Kërçovë.

Në mesin e tyre ishte Ismet Kryeziu, që ishte edhe sipërgjegjës.

Gjatë rrugës më sqaroi se pas dy ditësh mbahetmbledhja e përgjithshme ku do të diskutohen variantet endryshme dhe do të merret vendimi de fin i tiv.

E pyes se ku po shkojmë? Në Kërçovë ma kthen. Meqë i njihja mirë shokët, ai nuk më tregoi por më tha se dotë shohësh atje. Unë u pajtova.

Kur arritëm në shtëpinë e atij shokut, normalisht se enjihja mirë. Bisedoi me të dhe prej aty u nisëm për nëStrugë, më saktë për në Veleshtë.

Kur u nisëm rrugës unë ia ceka: Ismet unë të pyeta se ku po na çon ti nuk deshe të

tregosh. Unë nuk ngula këmbë duke pasur besim tek ti,por kur e pash shokun që e njoh mirë nga burgu iIdrizovës, po të them se me të tillë nuk mund ta formojmëatë që dëshirojmë.

Arritëm në Veleshtë. Atë shokë nuk e njihja, andajedhe nuk mund të jepja vlerësime.

U morëm vesh se ata do të vijnë me veturë do të mëmarrin mua në Tetovë dhe do të vazhdojmë përMitrovicë, se ashtu më tha Ismeti, do të dale dikush që unjeh dhe do t’ju sjellë te shtëpia ku do të mbahetmbledhja.

Kështu u kthyem ditën e premte, më lanë në Tetovëdhe vazhduan për Prishtinë.

Unë edhe pse kisha një dyshim, përsëri mendoja sendoshta nuk do të ndodh kurrgjë.

155

Aty kah mesi i natës më cingëroi telefoni dhe po mëlajmërohet shoku i Kërçovës. Shoku Zaim bëja si tëmundesh se ne nuk vijmë”.

Dyshimi u vërtetua! Çka mund të bëja unë tash?! Meçdo kënd nuk mund të nisesh. Në misione të tilla duhetnjeri i besueshëm. Unë nuk kisha veturë, por gjallë avdekur kisha vendos të shkoj.

Kisha një dhëndër të dajës punonte veterinar nëGostivar. Është i besueshëm por si ta njoftojë: jeton nëShipkovicë atje nuk ka telefon.

Vendosa që t’ia zë rrugën kur të vijë në punë por ainuk erdhi?

U bë ora 12, nuk kam kohë, mbledhja është caktuarnë ora 14.00, mbërrin Nesimi më pyet çka ke?

Ia tregoj hallin, më thotë se ka një fëmijë në spitalduhet t’i çojë ushqim. I them ushqimin do t’ia çoje shoqjaime ti ndize veturën se çfarë do të bësh unë në orën 14duhet të jem në Mitrovicë, ashtu edhe u bë, pesë minutamë 14 ne u ndalëm në Mitrovicë. Tash shikojmë se kushdo të na afrohet.

Askush, edhe pse ishte ditë tregu dhe kishte shumënjerëz, policëve u ramë në sy. Filluan të dyshojnë, kaloinjë orë dhe askush nuk u duk.

Pas shumë përpjekjesh, për të gjetur telefon, njërimë tha se ai ka telefon.

E marr telefonin thërras shoqen e Fatosit, ajo nukdinte gjë. E marr në telefon bacin Ali e, ai më thotë tëkthehem në Prishtinë se atje sqarohemi.

Ne shpejt u nisëm për në Prishtinë, atje Baci Ali nanjoftoi se ua kanë bërë me qëllim jo vetëm juve por tashsa e përcolla Nazmi Hoxhën nga Gjilani me 10 veta.

156

Këta si duket mbledhjen e mbajnë në Vushtrri i bieqark disa herë nuk ka kurrgjë. E lamë Bacin Ali dhe tëdëshpëruar u nisëm për Tetovë. Sa arritëm në Tetovë më lajmërohet Fatos Aliu: Zaim nesër mos u largo ngashtëpia se do të vij unë në Tetovë.

Të nesërmen erdhi më njoftoi për rrjedhën embledhjes ku kishin marrë pjesë shumë pjesëmarrës nëmes tyre edhe Hamza dhe Adem Jashari, por atëherëende nuk kanë qenë të njohur.

Më tha se ti dhe disa shokëve të tjerë ua kanë bërëme qëllim që mos fitojë varianti i jonë, se po të ishe tikishin frikë se do të bindësh shumicën, dhe Llullës, ekishte fjalën për Men tor Kaçin do t’i shkonte puna huq.

I them se tash do t’i shkojë huq, por do të marr nëqafë edhe dikë tjetër me insistimin e tij pa mbulesë.

Ata kishin vendosë edhe kishin filluar punën dukeshkuar në Shqipëri për të marrë armë.

Marrëveshja e tyre kishte qenë se po qe se zbulohennuk do të dorëzoheshin por do t’u kundërpërgjigjemi mearmë.

Nuk kaloi shumë kohë dhe bien në pritë, dhe Men torKaçi dorëzohet, shoku i tij Naim Krasniqi nuk do tëdorëzohet por u kundërvihet soldateskës serbe, ata ezënë dhe e mundojnë në hetime. Dënohet me disa vjetheqje lirie.

Ismeti ikën në Shqipëri, ku do ta takoj në spital tëTiranës dhe nuk do t’i flas. Nuk më kishte kaluar mllefi qëmë gënjeu dhe më çoi në Mitrovicë.

Unë me Fatosin dhe me shumë shokë të tjerë iafilluam variantin që të formojmë një subjekt i cili do t’ipërfshijë të gjitha trojet.

157

Gjetëm shokë nga Mali i Zi, nga Kosova Lindore, nga e quajtura Maqedoni, nga Kosova por kishim lidhje edheme disa per sona nga shteti ëmë.

Pasi i bëmë të gjitha përgatitjet, kishim formuarkëshillin nismëtar dhe vetëm u desh të caktojmë datënpër kuvendin themelues, normalisht që kishim programindhe statutin e subjektit e kishim pagëzuar, Partia përBashkim Demokratik Shqiptar (PBDSH).

Kur ne më ishim në finalizim të asaj vepre papritmasdel Halil Ademaj nëpërmes valëve të ra dio Zagrebit dhedeklaron se e ka formuar “Partinë e Unitetit Kombëtar”.Ne ngelëm të befasuar sepse e kishim lutur më parë. Nuk kishte pranuar dhe aktualisht ishte ende kryetar i degëssë LDK-së në Kodrën e Diellit.

Mua më kishin zgjedh si Kryetar i Këshillit nismëtar.Më thirrën me telefon urgjentisht që të shkoj në

Prishtinë se tash kjo situatë po na i prishte planet sepsetë njëjtit njerëz duhej të ndahen në dyshë.

Kur arrita atje shokët më pritnin dhe ishin shumë tëdëshpëruar.

Pas përshëndetjes së zakonshme e filluan bisedën.Ishin shumë të irrituar për hapin destruktiv të Halilit sepse ne e kishim lutur. Nuk kish pranuar dhe zgjidhjenkombëtare e shihte nëpër mes LDK-së.

Pas bisedave që patëm, shkuam te Baci Ali përkëshillime. Ai na këshilloi që ta ndërpresim aktivitetin,dhe të presim se çka do të bëjë ai!

Shokët, të mllefosur reaguan dhe u shprehën që ai le të vazhdojë si të dojë ne do të vazhdojmë se e kemi nisur.

Dominoi ky mendim dhe vazhduam punën. Filluan tëna ndjekin dhe të na kërcënojnë anëtarët e Halilit, dukena thënë që t’i ndërpresim aktivitetet! Pasi nuk ia arritën

158

dot qëllimit, futi ndërmjetësues Xhevat Ademin ngaTetova që kishin qenë në vuajtje të dënimit bashkë dhenjëfarë Ibrahim Shala nga Kosova.

Këta i fillojnë bisedat me të dy palët thënëkushtimisht. Kur asnjëra palë nuk luan nga pozicioni imarrë, ata mundohen që deri në kuvendin themelues tëbashkohen të dy këshillat nismëtar të përmenden edhefjala unitet dhe bashkim dhe të ketë dy bashkëkryetarë,edhe unë edhe Halili dhe në kuvendin zgjedhor këtëprob lem ta zgjidhin anëtarët.

Meqë nuk kisha pretendime u pajtova, sigurisht senë pamje të parë ishte dakord edhe pala tjetër por me njëqëllim hileqar.

Kështu pra, u bashkuan dy këshilla dhe mbledhjet iudhëhiqnin me radhë. Filluan bisedimet për zgjedhjen eemrit. Halili për të na bind neve kishte marrë Idriz Kok -rukin, një teolog i cili mundohej të na bind se fjala Unitetështë më adekuat se fjala Bashkim këtë gjë mundohej tashpjegojë në gjuhën arabe.

E kundërshtova fuqishëm duke i thënë se ne së pariduhet të bashkohemi e mandej vjen uniteti, ne të përçarëdhe të shpërndarë në gjashtë shtete.

Kërkoi mendimin tim, që bisedat të kenë suksesduhet të tërhiqemi unë dhe Halili dhe ta zgjedhim një tëtretë deri në kuvendin zgjedhor. Ky ishte mendimi që atanuk e pritnin dhe ngelën pa tekst.

Pasi një gjë të tillë nuk e pranoi Halili, atëherëvazhduam të bisedojmë për përgatitjen e kuvendittheme lues por tek ata shihej një përpjekje të gjejnëndonjë shkak që të ndahemi, dhe kur nuk e gjetën, njëditë në vendin ku takoheshim mblidhen dhe në mbledhjenuk i lejuan anëtarët tanë të këshillit nismëtar.

159

Shokët të hidhëruar më pritnin mua që duhesha tëarrija nga Tetova.

Kur arrita u habita nga një veprim i tillë dhe u besova,por kur i pash shokët që kishin ardhur nga larg, atëherëmora vendim definitiv se kështu nuk mund të ecetpërpara po qe se ka rivalitet të sëmurë në një subjekt.

Mora sekretarin Fatos Aliun dhe disa shokë tjerë dhe shkuam drejt e në shtëpinë ku mbahej takimi.

Kur arritëm, para dere kishte shumë këpucë. Roja që ishte aty nuk guxoi të na ndal. Futemi brenda, shoh Halilie ka filluar mbledhjen edhe pse radhën e kisha unë!

Kur hymë brenda ngelin si të ngrirë se ata kanëmenduar se pasi i kanë përzënë anëtarët tonë ne nuk dotë shkojmë.

Sa më sheh Halili menjëherë e lëshon karrigen dhemë fton që të vazhdoj të udhëheq!

I them rri vazhdo se unë i sëmur për poste nuk jampor ju. Pse i përzutë anëtarët tonë?

Nuk kishte përgjigje! Iu drejtova: z. Halil, ne të lutëm me kohë ti refuzove dhe nuk e

përmbajte këtë ide. Kur ne vazhduam dhe kur ishim nëfund për ta kurorëzuar me sukses ti del me lajmin në Ra -dio Zagrebi se e ke formuar Partinë e Unitetit, pa pro -gram, pa statut, vetëm me një qëllim, që ta minosh punën tonë, së fundi ende zyrtarisht je kryetar i degës tëLDK-së.

Unë duke u munduar pa hile të veproj bashkë meshokët e mi për të mirën e këtij populli të rraskapitur. tëkam toleruar edhe aty ku nuk tolerohet, por duke e parëse bashkëshortësi me zor nuk shkon, po të plotësojë

160

dëshirën shpirtërore dhe ti vazhdo me shokët e tu unë, do të vazhdoj me të miqtë ndoshta gjatë rrugës takohemi poqe se jemi për një ideal, u dëshiroj punë të mbarë dhesuksese dhe dolëm jashtë.

Këtu morën fund bisedimet. Më vonë Xhevat Ademi më ka njoftuar se pa dijen

time kanë bërë incizime të fshehta. Ku e kanë pasurqëllimin unë nuk e di, por në bazë të të dhënave ngaXhevat Ademi vërtetohet se ata nuk e kanë pasur meseriozitet, pasi qëllimi i Halilit nuk ka qenë organizimi përçlirim, por, qëllimi kryesor të bëhet kryetar i Kosovës sërobëruar duke e përdorur parullën për bashkim si maskë.

Në saje të deklaratave po të Xhevatit, unë ia kamdjegur letrën kur kam propozuar për tërheqjen time dhetë atij nga kryesimi i këshillit nismëtar dhe zgjedhjen e njëtë treti.

Ky propozim i varrosi të gjitha shpresat dhe iluzionet, se mund edhe njëherë të zgjidhet kryetar pasi të gjithë ekishin kuptuar veprimin destruktiv dhe, se grupi nismëtar i ynë kishte shumë më tepër anëtarë.

Pasi mori fund kjo gjë, ne iu rrekëm organizimit dheditës kur do të bëjmë kuvendin themelues.

U përcaktuam për vendin që ta mbajmë nëShipkovicë të Tetovës.

Këtu morën pjesë nga Kosova, Maqedonia, KosovaLindore dhe nga Mali zi.

Pas diskutimeve dhe arsyetimeve se pse formohetky subjekt, arritëm te zgjedhja e kryesisë dhe kryetarit.Unë thënë të drejtën as që më kishte shkuar mendja sedo të propozohem për kryetar dhe nuk isha i përgatiturpër një gjë të tillë, sepse para meje ishin profesorë,ekonomistë që ishin shumë më të aftë se unë, por ata

161

njerëz më përkrahën mua, kurse sekretar tëpërgjithshëm Fatos Aliun.

Isha në dilemë, ta pranoj ose mos e pranoj edhe pose propozuan të tjerë para meje nuk pranuan. Tash pomë dukej vetja se po i iki përgjegjësisë nga gjithë ai mundqë kisha shkri duke udhëtuar disa herë nëpër viset e lartpërmendura.

Tash filloi aktiviteti për formimin e degëve dhenëndegëve.

U formua dega në Tetovë. Kryetari i saj ishte SadiBexheti sot Rektor i Universitetit të Tetovës, sekretarHasim Bajrami, më vonë i njohur komandant Puçi.

Formuam nëndegë në Shipkovicë, në Bozovcë, nëBrodec ku ka marrë pjesë edhe profesor MuhametMehmeti, ju rist i shquar, pastaj në Reçicë të Madhe nëPallçisht në Dobërdoll, në Gradec etj.

Pasi Kosova ishte me orë policore vendosëm qëselinë ta bëjmë përkohësisht në Tetovë se përndrysheishte e planifikuar në Prishtinë.

Në shkurt të 1992 për herë të parë do të kaloj kufirin e Shqipërisë. Ishim të thirrur për të marrë pjesë nëmbledhjen që organizohej nga një grup intelektualësh tëudhëhequr nga akademik Rexhep Qosja dhe Tartari ngashteti amë.

Pas seancës së parë mua dhe Fatos Aliun na pritipresidenti i asaj kohe shoku Ramiz Alia, meqë një ditëpërpara kishim lënë takimin pra ka qenë 25 shkurti i vitit1992. Pritja ishte shumë e përzemërt edhe pse ishteparaparë 30 minuta zgjati më tepër se një orë.

Ne folëm më tepër duke i kërkuar llogari se pse nukangazhohen si shtet drejtpërsëdrejti për bashkimin e

162

trojeve edhe pse e kishte përkrahur iniciativën eintelektualëve.

Na u përgjigj se ai pret edhe njerëz të tjerë që kanëmendime të kundërta me tonat. Po i them, po ata janëkuislingë dhe të shitur që nuk u intereson çështjakombëtare, por në rend të parë ajo personalja.

Në bisedë e sipër e pyeta: Shoku pres i dent meqë mu dha rasti të takohemi me

ty dua të të pyes diçka që edhe po të kisha arritur gjallëshokun Enver do t’ia bëja të njëjtën pyetje.

Bëhet fjalë për kërkesën “Kosova Republikë”, kadalë nga qeveria shqiptare apo siç mendojmë ne seështë yndyrë e Beogradit qysh në vitin 1968.

Unë kam pasur shumë polemika të ashpra gjatëvuajtjes së dënimit me përkrahësit e kësaj kërkese. Ata earsyetonin se ne Kosovë konsiderojmë gjithë Vilajetin eKosovës dhe se kjo parullë ka dal nga qeveria shqiptare.

Të lutem shoku pres i dent dua drejtpërsëdrejti tasqaroj këtë prob lem meqë ju tërë kohës keni qenë nërrethin më të ngushtë të udhëheqjes.

Përgjigja ishte kjo: Ajo kërkesë nuk ka dalë nga udhëheqësja shqiptare

dhe ndaj mendimin tuaj se atë e ka pjellë Beogradi vetëme vetëm me futë përçarje dhe çoroditje në popull, sepsekërkesat e atdhetarëve shqiptarë gjithmonë kanë qenëpër bashkimin e trojeve dhe popullit në një shtet të vetëm, pra t’i bashkëngjiten Shqipërisë”.

Megjithëse ju nuk e kundërshtuat?!Ne nuk mund ta kundërshtonim se ishte një kërkesë

që u përkrah unanimisht nga popullata kosovare”? Unë shokëve që ishin burgosur për një Kosovë

Republikë, ua pata tërhequr vërejtjen se po u bë Kosova

163

Republikë do të na duhet pasaporta për të ardhur nëPrishtinë dhe juve për në Shkup e Tetovë edhe qytetettjera. Ata nuk besonin dhe ajo prognozë ogurzezë urealizua dhe sot me pasaporta udhëtojmë për në Kosovë.

Dhuratë na mbetën kufijtë

Në zemrën e trupit shqiptar u vu edhe një kufi qëkurrë nuk kishte ekzistuar, falë shkurtpamjes dhepolitikës së gabuar të atyre që kishin dalë në ballë të këtijpopulli fatkeq.

Pasojat do të jenë shumë të mëdha edhe afatgjatadhe breznitë e ardhme do të kenë shumë punë përeliminimin e gabimeve të paraardhësve të tyre.

Ishim në Ho tel Dajti, papritmas hyri Sali Berisha,kryetari i PD.

Me siguri kthehej nga terreni sepse me kërkesën e tijkëmbëngulëse ishin vendosur të mbaheshin zgjedhje tëparakohshme.

Ne iu prezantuam se kush ishim. Edhe pse ma kishte dëgjuar zërin më parë, ai u shtir

se gjoja është shumë i gëzuar që kishte fatin që tëtakohemi edhe fizikisht.

Ndërruam disa mendime Vërejta se ai ishte i paguarnga shërbimet e huaja për t’ia vënë zjarrin Shqipërisënga të katër anët.

Na caktoi termin për një takim në Selinë e PD-së,dhe u ndamë.

Ne, pasi diskutuam nuk e pamë të arsyeshme që tëshkonim të nesërmen në takim në Selinë e PD sepse do

164

të konsideroheshim si përkrahës të një destruktiviteti tëpaparë në analet e historisë sonë dhe tërë jetën do tëndiheshim bashkëfajtorë.

Kthehem në Tetovë, Fatosi ngeli në Shqipëri. Nuk kishte pasaportë. Kufirin e kishte kaluar

ilegalisht bashkë me Nuriman Brahën sepse i kërkontepolicia serbe.

Në Tetovë kishim bërë këshillin nismëtar për formi -min e shoqatës të ish burgosurve dhe të përndjekurvepolitikë.

Qëllimi jonë ishte që mos vallë do të mundim së paku në këtë shoqatë t’i mbledhim ish të burgosurit dhe tëpërndjekurit të cilët ishin shpërndarë si zogjtë e shqipesdhe kishin filluar edhe mosmarrëveshjet dhe përçarjet.Së fundi e caktuam datën e kuvendit themelues.

Unë me vëllezërit e mi pak u vonova dhe kur arritëmnë selinë e prosperitetit se aty na lejuan sallonin i cili nukishte i madh, por neve na kryente punë. Siç thash kurarritëm axha Mehmet Murtezan – Gega i mllefosur diltenga dera e madhe dhe më tha se:

“Unë e sosa punën” dhe, si furtunë u largua dukemos pasur mundësi ta pyes se pse largohet?

Ne futemi brenda shikojmë që në ballë të mbledhjesqëndrojnë njerëz të dyshimtë dhe atëherë më shkoimendja se, pse axha Memet është i larguar?!

Një pjesë bukur e madhe kishin ulur kryet dhe rrininsi të përvëluar. E kuptova se nuk e ndiejnë veten mirëkëtu. Nuk do të përmendi emra.

Shpejt e shpejtë e mora fjalën ku u thashë se nukështë garanci se njeriu vetëm ka qenë në burg dhe ështëi mirë por, si e ka mbajtur burgun dhe a i ka dëmtuarshokët e tjerë pastaj neve e dimë se UDB-ja ka futur

165

provokatorë bile edhe i ka dënuar, kurse ata kanë kryerdetyrën e marrë nga UDB-ja.

Po qe se kemi pas shokë që nuk kanë mund tëpërballojnë torturave dhe kanë rënë nën ndikimin eoficerëve të UDB-së dhe i kanë torturuar shokët, së pakuduhet mbledhur guximin dhe t’u kërkojnë falje kjo përsërido të ishte burrëri dhe shokët jam i bindur se do t’ua falin.

Qetësi varri në fillim, pastaj shumë shokëve ushpërthyen lotët. Ishte një skenë tronditëse, por ata qëkishin bërë veprime të tilla përsëri nuk patën kurajë që tabëjnë një gjë të tillë vetëm deklaruam që ne e patëmhallin vetëm ta ndihmojmë mbarëvajtjen e punës dhedalëngadalë e lëshuam vendin.

Njerëzit që lotonin u çliruan nga ankthi dhe filluan tëvjellin vrer duke u ankuar për sharjet dhe poshtërimet qëkanë pësuar nga shokët e vet. Ishte skenë trishtuese dhee pabesueshme.

Pasi të gjithë u larguan, erdhi radha për zgjedhjen ekryesisë, pasi u propozuan anëtarët tash i erdhi radhakryetarit. Njëzëri u çuan dhe më propozuan mua. Umundova ti bind se unë jam kryetar i partisë dhe nuk mëlejohen dy pozita njëherësh, ata këmbëngulën se nukpengon ajo. Mundohem t’i bind se po të duam taregjistrojmë shoqatën, a morëm vendim se më mirë tëregjistrohet, atëherë me emrin tim kryetar nuk eregjistrojnë sepse ata më njohin dhëmb e dhëmballë.

Nuk u bindën. U çuan njëzëri dhe u shprehën se ne: “Vetëm në ty kemi besim”. U detyrova jashtë vullnetit tim ta pranoj edhe këtë

detyrë, por isha më se i sigurt se ata sa ta shohin emrintim do ta refuzojnë dhe ashtu ndodhi. Pas një muaji erdhipërgjigja neg a tive.

166

U mblodhëm përsëri dhe në vend timin e zgjodhëmShaban Xheladinin, njeri ndër veteranët e të burgosurveqë ishte dënuar tri herë, dhe e kishte shijuar edhe GoliOtokun e famshëm.

Edhe pse bëmë çdo gjë që na kërkoni, ata për 7 vitenuk e regjistruan.

Më tej Shoqata u regjistruar më 1999. Edhe pse të paregjistruar shoqata bëri bashkë me

partinë një aktivitet të bujshëm, duke bërë përgatitjen edy tryezave që u mbajtën në Tetovë dhe kontribuoi me500 marka në përgatitjen e Tryezës në Tiranë.

Shumë nga anëtarët e shoqatës për herë të parëpatën rastin ta shohin Shqipërinë dhe pastaj edhe shpejtndërruan jetë një nga një për një kohë të shkurtër.

Unë gjithmonë kam qenë anëtar i Kryesisë edhe pseshokët kanë tentuar që përsëri të zgjidhem kryetar.

Pas regjistrimit Shaban Xheladini dhe unë ukonsultuam që në krye të shoqatës të vinë shokë më tërinj dhe punët t’i çojnë drejt objektivave që kishte shoqatadhe si kryetar e propozuam Xhevat Ademin, tash deputetaktual në një qeveri që ne nuk e njohim.

Ky për dy vjet sa ishte kryetar i shoqatës e keq për -dori pozitën, duke harxhuar me disa shokë shumë tëholla. Bëhet fjalë për shkuarjen e tre shokëve në Ame -rikë: Kastriot Haxhirexha, Fadil Bajrami dhe Tahir Hani.

Në një mbledhje të shoqatës unë pata propozuar qëtë formojmë një subjekt politik, por shoqata të ngelëshoqatë, me arsyetim se dy subjekte politike dështuan,tash na ngeli të pajtohemi me situatën ose duhet të bëjmë përpjekje për të ndryshuar gjendjen.

Këtë propozim shumica e përkrahu, por XhevatAdemi ishte kundër dhe si kryetar e stopoj.

167

Pas gjashtë muajsh kur këta shkojnë në Amerikë dhe atje të njëjtat fjalë ua thotë edhe di as pora shqiptare nëAmerikë si dhe Stejt Departmenti.

Kur kthehen këtë e bisedojnë, por mua nuk mënjoftojnë edhe pse isha anëtar i Kryesisë.

Nga Amerika kishin sjellë të holla, por sa ishin këto të holla nuk dhanë llogari.

Një ditë më thërrasin në Kumanovë për një aktivitetaty e takoi Naim Ibrahimin i cili po ashtu ishte anëtar iKryesisë qendrore. Ai më pyet se çka bëmë sot nëmbledhje dhe çfarë vendimi morët?!

Unë u habita nga pyetja e tij. I them se nuk kemipasur mbledhje sot.

Ai këmbëngul se ka pas thirrje dhe në rend dite kaqenë propozimi i im që e kisha propozuar para gjashtëmuaj, sepse të njëjtat fjalë ua kishin thënë edhe nëAmerikë duke u thënë se tash shpresat i keni vetëm nëshoqatën tuaj do të bëni diçka ose jo?

Po qe se bëni do ta keni ndihmën tonë të pa rezervë. Naimit i them se kur do të kthehem do ta marrë vesh

se ka pasur mbledhje dhe po qe se ka pasur pse mua nuk më kanë thirri?!

Kur kthehem e kuptoj se ka pasur mbledhje dhe earsyetuan sa më kanë harruar.

Por më thanë se nesër do të dalim publikisht përformimin e subjektit të ri ku do t’ia vendojmë edhe emrin,do të jetë pjesëmarrës edhe Bardhyl Mahmuti dhe sembledhja do të mbahet në hotelin “Liraku”.

168

Të nesërmen u mblodhëm sërish. Pasi e arsyetuamformimin e subjektit të ri, filloi diskutimi për emrin.

Dikush ishte për NDSH-në, dikush për BashkiminDemokratik Shqiptar, por në fund e mori fjalën SabriKarameti nga Dibra dhe propozoi që të quhet PartiaDemokratike Kombëtare shkurt PDK identike me PDK-në e Kosovës.

Me vota të hapura fitoi emrin PDK dhe kështu uvendos, si këshill nismëtar me në krye Kastriot Haxhi -rexhën.

U vendos që kuvendi të mbahet në Shkup. Një ditë para se të shkojmë në Shkup, mbajtëm edhe

mbledhjen e fundit. Në atë mbledhje më afrohet XhevatAdemi dhe më thotë para të gjithëve se unë do të jemanëtar i kryesisë nga Tetova. I them se gjatë diskutimevejemi marrë vesh që të ketë sa më shumë femra, atëherëunë i propozova që në vendin tim të propozohet vajza ime se po qe se ne nuk i angazhojmë të afërmit tanë, atëherënuk kemi të drejtë mo rale që të kërkojmë nga të tjerët dhe se unë do të qëndroj pas saj vetëm ajo ta mbaj emrin.

Më përgjigjet se në këto momente duhesh ti. Unë të nesërmen marrë familjen time dhe shkoj në

Shkup. Salla ishte e mbushur plot e përplot, pra shihej sepopulli është i pakënaqur dhe kërkon diçka të re.

Kur paraqesin anëtarët e kryesisë unë askund. Nukmë erdhi keq se nuk jam anëtar i kryesisë po më erdhirëndë nga lojërat e fëlliqura të Xhevat Ademi, i cili nëkryesinë e partisë kishte futur njerëz që nuk kishin dhënëasgjë për çështjen kombëtare.

Këto veprime ai i dëshmoi edhe më vonë me shumëveprime që e dëmtuan dhe e dëmtojnë edhe sot kauzëntonë shqiptare.

169

Kthehem në shtëpi dhe shkruaj dorëheqjen time ngalista e këshillit nismëtar duke ia numëruar kryetarit tëgjitha manipulimet që kishte bërë edhe më parë XhevatAdemi, i cili u zgjodh sekretar i përgjithshëm i partisë.

170

MES IDEALIT DHE TRADHTISË

Shpresa për bashkim

Pas dërgimit të dorëheqjes sime u bë një tronditjenga themelet e kësaj partie, sepse dihej se pa pjesë -marrjen time do të pësojë disfatë.

U munduan ta përmirësojnë gjoja gabimin dhe mëofruan që unë të jem sekretar i përgjithshëm dhe Xhevatitë tërhiqet. Menduan se kanë të bëjnë me ndonjë lakmitar siç, ishin vetë ata, unë e refuzova kategorikisht këtëofertë.

Më 14 mars u mbajt kuvendi në Shkup. Ne si shoqatë organizuam një tubim bashkë me udhëheqësin e UT-së icili ishte i papranuar.

Po në këtë ditë krisi pushka në kala të Tetovës.Entuziazmi nuk kishte të përshkruar duke menduar seerdhi koha t’i ndajmë dhentë e dhitë, por kishim qenë tëgabuar.

Edhe pse isha larguar nga PDK-ja megjithatë u pro -pozova që në qoftë se duan të ngelin në skenë dhe t’iforcojnë pozitat duhet të dalin haptas si krahu politik iatyre djemve.

Por nuk kishin zemër ta bëjnë atë andaj dhe më vonë doli Ali Ahmeti dhe e çoroditi çdo gjë duke i mbledhur tëgjithë udbashët rreth vetes bile edhe udbashët e vdekur!

Ali Ahmeti u grumbulloi rreth vetes të gjithë udbashët ordinerë, të gjithë bijtë dhe bijat e tyre, bile nipat dhembesat e udbashëve.

171

Ai nuk gaboi që të marrë një njeri të ndershëm. Unë duke pasur besim në popullatë, më bënin pre -

sione që edhe ne të dalim dhe të visheshim duke iubashkuar UÇK-së.

Mundohem t’i bindi se pa shkuar unë lart, atëherëishte shtabi në Sellcë, nuk mund t’u jap përgjigje pa eparë se kush qëndron prapa kësaj.

Më 20 Mars nisem me Muharrem Muharemin dheRefetin nga Miletina, nëpër Pallçisht në Lisec dhe nisemipër Shipkovicë. Në malet e Shipkovicës na dalin paraushtarët të cilët unë i njihja mire.

Aty filluan dyshimet e para. Kur mbërrimë në vendin e quajtur Vakëf ushtria e

shkijve filloi bombardimin e Sellcës pa mos u llogaritur segranaton njerëz civilë.

Unë si tem per a ment që jam e kapi në telefonprefektin e Shipkovicës që e kam djalë të dajës dhe çfarënuk i them, duke i propozuar që t’i kape urdhërdhënësit etij që vallë ende do të rrinë në atë qeveri kriminele?!

Kur arrij në Shipkovicë shoh diçka tjetër që maforcon dyshimin se ç`kishte ndodhur?

Ishin ndarë në dy këshilla të emergjencës: në njërinishin ata që dem baba dem kanë qenë spiunë dhe bash -kë punëtorë të çdo regjimi dhe në grupin tjetër njerëzit endershëm që kurrë nuk kishin pasur punë me regjimet,bile kishin qenë të dënuar.

Që të jetë ironia më e madhe, grupi i parë përfa -qësonte atdhetarizmin dhe me të madhe e sulmoningrupin tjetër.

Këshillin e ashtuquajtur të emergjencës e udhë hiqtehoxha i fshatit kurse atë të dytin prefekti.

172

U mundova të ndërhyj se kur vjen granata nuk izgjedh kush kujt i takon, por sigurojnë të vrasin shqiptarë, prandaj nuk u duhet ai luks që të jenë të përçarë porduhet të bashkohemi.

Dikush më tha se unë të rinj aty, ndoshta mund t’iamortizoj mosmarrëveshjet.

U them se unë kam ardhur me detyrë dhe duhet tëudhëtoj për në Sellcë, të bisedoj me shtabin e për -gjithshëm dhe, të kthehem në Tetovë t’u tregoj njerëzvetë vërtetën e kësaj lufte.

Më treguan se vetë nuk mund të shkosh se nuk tëlejon roja, duhet t’a marrësh me vete korrierin i cili ishte icaktuar. Ky ishte Tefik Ilazi një djalë i ri nga Shipkovica.

I them se duhet të vije tash me mua. Nuk ma bërifjalën dy; u nisëm. Kur po i afroheshim lumit filloi tëgranatohet edhe Shipkovica.

Kur arritëm te rojet edhe pse më njihnin, më thanë se pasi të erret do të çojmë ku të duash.

Gjatë bisedës që e bëmë ra fjala për Esat Abdu -rahmanin, shoku im i burgut.

Ata më pyesin se dua të shkoj tek Esati, se këtuështë afër. U them po te Esati jam nisur, menjëherë mëçojnë te Esati e me të vërtetë kishte qenë shumë afër.

Aty gjej vetë Esatin, Izmit Kurtishin, Xhevat Ademin,Resi Abdurrahmanin kunatin e Esatit.

Këta dy të fundit ishin në uniformë. Aty ishte edhe një gazetar i “Tajmsit” të Londrës me një përkthyes ngaPrishtina.

Atë ditë ishte vrarë një fshatar nga granatimet. Izmitidhe Xhevati pas nja 15 minutash u nisën për në Tetovë.Më pyetën se a dua të shkoj me ta.

173

U thash jo; unë vetë kam ardhur vetë do të shkoj. Pas largimit të tyre shkuan edhe të tjerët për ta varrosur atëfshatarin natën se ditën nuk mundnin nga granatimet,kështu unë ngela vetëm me gazetarin dhe përkthyesin.

Filluam debatin Gazetari më drejtohet se: “Ju kërkoni Shqipërinë e madhe, këtë ne nuk e

lejojmë, de fakto nuk lejojmë të ndryshohen kufijtë.I them zotëri, Anglia është e madhe? Jo mu përgjigj, po si atëherë Shqipëria qenka e

madhe aty me nja 90 mijë km .....?! Ju bre zotëri për fat të keq keni rënë pre e

propagandës së Beogradit. Urdhëroni zotëri se dokumentet nëpër arshivat tuaja

i keni edhe hartat e vjetra, studioni mos na dëgjoni asneve as Beogradin. Sa i përket kufijve më fal, për atokanë ndryshuar, në sajë të forcës dhe koniukturave?

Po ta bëjë unë ty një pyetje dhe me gojën tënde tavërtetosh këtë që them unë, urdhëro më thotë bëjepyetjen:

Në një vend kurrë nuk ka pasur kufi dhe tash ështëvënë kufi i ri a janë ndryshuar kufijtë, tha po, atëherë këtunë Jazhincë kurrë nuk ka pasur kufi tash ka!

Domethënë kur është fjala që të copëtohen trojetshqiptare mund të ndryshojnë kufijtë, kur shqiptarët duanqë t’i heqin ato pengesa që ua kanë vënë të tjerët, delnocioni se ju doni Shqipëri të madhe!

Të lutem po ta marr dhe ta sakatoj trupin tënd, të t’iheq krahët, këmbët dhe pas një kohe të arrish që përsërit’ia bashkëngjis trupit tënd gjymtyrët e tua, bëhesh imadh...?

Apo bëhesh sa ke qenë? Më përgjigjet se nuk bëhet i madh!

174

Atëherë pse Shqipëria u bëka e madhe po qe semund t’i bashkëngjis territoret e shkëputura pa të drejtë!

Edhe një gjë, po si nuk ju vjen turp Bashkimi Sovjetike kishte gjysmën e Azisë apo Republikës popullore tëKinës që numëron mbi një miliard e treqind milion banorëju kurrë nuk i thoni e madhe. Shqipëria me shtat milionbanorë dhe 90 mijë km nuk është as sa një qytet iperëndimit, e madhe pa e madhe.

Ky gazetar më në fund u bind por, më drejtohet seunë kam biseduar me shumë personalitete por askushnuk ka biseduar kështu hapur dhe bindshëm. Të gjithëkërkojnë që Kosova të bëhet shtet i pavarur kurse partitëshqiptare në Maqedoni kërkojnë të ngelin në Maqedonidhe të jenë shtetformues, në Mal të Zi po ashtu shqiptarët e Kosovës lindore të ngelin në Serbi por me të drejta tëbarabarta.

Ky ishte një slo gan që përsëritej për 50 vjet dhevështirë mund të shkëputeshin. Pasi më tha se njeriu iparë që ndryshon nga intervistat që kam bërë me njerëzite ndryshëm, më dha numrin e telefonit dhe në mëngjes undamë.

Ata dy vazhduan për në Prishtinë, unë u nisa për teshtabi i përgjithshëm. Shoh ushtarë nëpër fshat të njohurdhe të pa njohur. Aty e shoh Rafi Halilin i cili ishtebashkangjitur ushtrisë, por nuk ishte i veshur me teshaushtarake. E shoh Elmaz Ademin i ardhur nga Zvicra poashtu civil. Shumica më njohin. Unë bisedoj me Elmazinqë të më bashkëngjitet të kem një dëshmitar për bisedatqë do të zhvilloj. Njëherë heziton! Nuk donte të vintegjërat për të cilën kishte ardhur nga Zvicra këtu nuk i gjeti. Kishte filluar dëshpërimi, megjithatë më dëgjoi dhe së

175

bashku shkuam për në shtab. Roja në fillim nuk donte tëna lëshojë, por me detyrim...!

Hymë brenda dhe kërkojmë leje nga ata qëpërfaqësonin shtabin. Ishte përgjegjës Ilaz Qorri dheHazbi Lika. Ilazin nuk e njihja por Hazbiun e kishim pasëpër dy vjet kryetar i degës të shoqatës. Njiheshim shumëmirë dhe, kur Ilazi e pyeti se a e njeh?

Ai me gjysmë goje tha po, po atëherë le të hyjëbrenda! Futemi brenda. Zyra e stolisur me portretin eAdem Jasharit dhe simbole kombëtare.

E filloj bisedën unë, u them se kam ardhur me detyrëse njerëzit pasi kanë besim në mua dhe mendojnë se unë kam lidhje me ju u detyrova të vij këtu dhe të sqarojmë dogjëra.

Populli krismat e pushkëve i priti me gëzim të madhdhe tha se erdhi koha për t`i ndarë hesapet, por tani kafilluar dyshimin. Po qe se ne duam të çlirohemi atëherëdihet se ku duhet të shkojmë të luftojmë se këto vise janëtë lira nuk ka asnjë sllav këtu, atëherë ku duhet shkuar?

Në Shkup, në Kërçovë, në Strugë, Ohër, Manastirdhe se kjo është strategji e gabuar sepse armikun ethirrëm në viset shqiptare dhe dëmet do të bëhen në viset shqiptare! Ne duhet që luftën t’ua imponojmë në viset etyre. Ata dëgjonin vetëm e arsyetonin me kokë.

Në fund u them se, po qe se me të vërtetë kemi dalëtë bëjnë luftë çlirimtare, unë jam i gatshëm që të formojnë qytet ushtri dhe iu presim për të marshuar së bashkupër t’i çliruar vendet e robëruara. Vetëm t’i koordinojmëpunët mos luftojmë njeri me tjetrin se këtë nuk e kemibërë asnjëherë gjatë historisë.

Ata më premtuan, por unë e hetova se ky premtimnuk është serioz por sa për të më hequr qafe.

176

Dolëm të dëshpëruar prej aty kur dolëm pamënjerëzit që po ua ndryshonin vendin armatimit por që tërritet dyshimi ku i çonin armët? Pas pak aty binte granatakëtu shihej qartë se i lajmëronin me telefon se të bëshluftë dhe çdo njeri të ketë celular, kjo ndodh vetëm nëkëtë luftë e cila sigurisht se ka qenë me marrëveshje!

U binda që nuk ishte luftë, por një skenar meprapavijë e rafinuar nga...!?

Tradhtia e madhe

Kthehem në Shipkovicë i them prefektit se nga egjithë kjo s’ka kurrgjë; është një mashtrim, njerëzit qëishin në shtab unë njërin e njoh po edhe tjetri më thanë se janë dajë e nip. Ata nuk mund ta mbajnë një barë kaq tërëndë, unë u thash me që i keni rrokur armët të parët, unë do të vij pas jush, por, me kusht që të luftojmë me tëvërtetë.

Erdha edhe në Tetovë, shokët më pritnin me pa -durim. U them se nga kjo luftë sipas konstatimit tim nukka kurrgjë pasi e pash se kush qëndron pas saj dhe kushështë angazhuar, spiunët që unë i njohë; kishte edheshumë të tjerë që nuk i njoh por, sjellja e tyre fliste përtradhti.

Njerëzit u dëshpëruan shumë megjithatë fjalëve tëmia u besonin pa rezerva.

Unë u ngjita me 23 mars deri në fshatin Gajre seedhe aty kishte një grup ushtarësh të cilët gjoja e kishinzënë pritën mos të depërtojë armiku.

177

Te laku ndër Gajre kishin rrëzuar disa drunj tëgështenjës, pak më lart kishin gërmua istikame. Atyndodhi edhe Enver Rufati - komandant Xhaxhi. Kur mëpa fort u gëzua dhe u armatos me të gjitha armët qëdispononte që të shoh unë, dhe të bindem se lufta kapërmasa kombëtare dhe serioze dhe, sikur me fjalë nabindi që të shkojmë deri në fshatin Gajre, ku sipas tijgjendej një njësi komanduese.

U nisa rrugës për në fshat me Bakiun, dhëndrin tim.Aty takova ca të rinj të veshur me uniformë dhe

Hasim Bajrami i cili kishte rolin e komandantit dhe thirrejme nofkën komandant Puçi.

Pasi u përshëndetëm, filluam bisedën dhe unë edhekëtij i drejtohem me të njëjtat pyetje se: e keni mendjenme ra teposhtë, ku duhet bërë lufta apo do të vazhdoni tërrini këtu. I njoftova se ne jemi të gatshëm për t’ubashkangjitur.

Pas disa bisedave mbet që të takohemi përsëri përveprime të mëtutjeshme dhe, ndërkohë Xhaxhi mulajmërua sa për të më njoftuar se Fadili është kthyer ngaItalia dhe gjendet në Kala.

Mu dhimb ai djalë pse ka ardhur. Sikur kisha njëparandjenjë se mund t’i ndodhe diçka, ngase e dija se ainuk ishte nisur nga Italia për t’u bë peng i misterit, për nëbesë të emblemës UÇK, si një formacion ushtarak qëkëto anë të atdheut do t’i bashkohen shtetit amë.

Them kështu ngase me Fadilin jam njohur kur ishtenë UÇK-në e Kosovës dhe, kur e pashë se vinte bashkëme Xhemshit Krasniqin me porosi nga Remzi Ademi alias komandant Petrit Kodra, një shoku im nga burgu - StaraGradishkës, me të cilin njihesha shume mirë dhe nabashkonte ideali, fillova të mendohem duke ruajtur në

178

pikëpamjen time një të vërtetë: pse ata që e duanShqipërinë e bashkuar të flijohen për qëllime që i hapinrrugë rirobërimit.

Nga zemra u thashë se ua kam lakminë, do të doja të kem forcën e shtatit tuaj dhe të eci rrugës që të shpie derinë anët e karadaket, Velesit dhe të ndaloj tek qyteti ialfabetit – Manastiri i krenarisë e të them:

Edhe i kësaj toke, je qytet i gjakut tim. Sikur ma kuptuan dëshirën dhe qëllimin dhe troç ma

kthyen fjalën: “Jo be la Zaim, ne kurrë nuk e arrimë punën dhe

veprën tënde”. Kjo ishte hera e parë dhe e fundit që pata rastin ta

shohë këtë djalë të mrekullueshëm dhe shokun e tij pasmbarimit të luftës në Kosovë, ngase pas luftës sëKosovës ndiqej nga organet e pushtetit sllav – shtetit tëMaqedonisë, prandaj migroi në Itali.

Më pas, mendoj se të nesërmen apo po atë ditë qëkishin ardhur tek unë, komandant Petriti kishte vajtur nëDrenicë në një mbledhje me shumë rëndësi.

Gjatë kthimit policia dhe ushtria serbe ia zënë pritëndhe e vrasin. Ky edhe pse i plagosur u kundërvihet dhebie heroikisht në altarin e lirisë: Lavdi i qoftë.

Xhemshiti me Fadilin u nisën për në Shqipëri përmbartjen e armëve.

I etshëm për veprime konkrete, duke pritur se ushtria do të veprojë në qytet siç duhej të vepronte, që më pas t’iafroheshim kryeqendrës Dardane – Shkupit, pra më 25mars, ndodhi ajo që nuk duhej të ndodhte dhe nuk pritej –lëshoheshin i pozicionet, dhe tërhiqeshin andej ku nukduhej të ishin.

Pse?!

179

Nuk kishte arsye, urdhri i kujt duhej të zbatohej, ishteenigmë, popullata dezinformohej dhe ishte dhënë gjojanjë urdhëresë që të gjithë fshatrat e malësisë të marrinikjen drejt Kosovës.

Ushtarët të cilët me besnikëri qëndronin nëpër pika,me synim që të luftohet armiku, nuk ishin të informuar për një tërheqje të tillë. A ta qëndruan deri sa u harxhuaplumbi i fundit, deri sa shtati i tyre mori epitetin Dëshmorë i Kombit.

Pas asaj që ndodhi, nga krahu i vijës rrugore Tetovë– Kodra e Diellit, dhe në krahun tjetër Tetovë, deri te Gurii Kuq ku edhe aty besnikët e lirisë ranë Dëshmorë tëKombit, të tjerët, ata që më shumë e donin ikjen se sabesën e dhënë largoheshin bashkë me banorët, duke udetyruar të kalojnë nëpër një udhë rreth lumit që vështirëe kanë edhe dhitë.

Nuk mungoi trysnia për bindje që banorët t’i kthehentokës së tyre. Ndaj, Prefekti Zylqyfli Ajvazi del para ba -norëve në Veshallë, mundohet t’i bind, por, nuk binden,sikur dikush ua kishte mbushur mendjen se mbi ta do tëbëhej masakër e pa parë.

Të pa bindshëm ishin fshatarët e fshatrave: Llacë,Sellcë, Brodec, Veshallë, Bozofcë, i lëshuan fshatrat,duke ikur në Kosovë.

Vetëm Shipkovica nuk lëvizi, përveç të disafamiljeve.

Me largimin e ushtrisë, nga fshati Gajre, heroikisht ra dëshmor Servet Bajrami kurse te Guri i Kuq heroikishtFadil Rufati.

Këtyreve, aty ua zënë pritën njësitë speciale tëushtrisë dhe policisë sllavo – Maqedon, të cilët kishinzbritur me helikopter.

180

Dëshmorët e Kombit nga rrethimi nuk kanë mund tëshpëtojnë dhe kështu bien në altarin e lirisë, me shikimetbashkimi i Shqipërisë, edhe pse më në fund u pa seudhëheqësit e “luftës” për qëllim kishin se si të futën nëparlamentin e shtetit Maqedoni, të cilin gjoja për qëllim ekishin që ta luftonin.

E gjithë kjo – luftë për liri e bashkim, ka pamjen e njëtradhtie, e në veçanti kur edhe sot pas sa viteve ata,akoma thirren në gjakun e derdhur – në gjakun eDëshmorëve të Kombit.

Tek unë parandjenja që kisha për Fadilin për fat tëkeq u realizua. Unë edhe pse nuk u vesha, isha aktiv dheushtarët e plagosur i binin deri te shtëpia e ime ndërsaunë i dërgoja në spitalin privat "Gallaksia".

Shtëpia ime u bë qendër ku vinin nga të gjitha visetpër t’ju bashkangjitur UÇK-së.

Një ditë pesë ushtar kanë zbritur nga Shipkovica meqëllim të sulmit të punktit policor që ishte te teleferiku, pormua nuk më treguan.

Pasi hëngrëm darkë u nisën po edhe unë dola nëkafene. Ende pa mbërritur më cingëroi telefoni që shpejttë kthej në shtëpi se njeri nga ushtarët është plagosur; aiishte komshiu i parë i yni por nuk ka gëzuar të shkojë nështëpinë e vet se nuk ka pasur besim, por erdhi te unë.

Kur erdha vajzat dhe shoqja ime ia lidhnin plagën.Nuk ishte i plagosur rëndë megjithatë unë shkova ta thirrimjekun që për fat e kemi afër.

Po kur e thirri mjekun, ushtarëve që bënin roje paraderës sime nuk i tregova dhe, kur vjen mjeku ai ikërcënohet dhe mjeku kthen prapë, pasi u vonua mjekuunë shkoj përsëri të shoh se çfarë ka ndodhur?

181

Kur shkoj, shoh mjekun të verdhë si limoni! Mëtregon se çka i ka ndodhur.

Herën e parë nuk i tregova se për çka bëhet fjalë por i thashë se e kam vajzën e sëmurë. Tash u desh t’i tregoj.Kështu bashkë me mua mjeku erdhi, ia shikoi plagën, idha një injeksion dhe shkoi.

Tash mua më urdhërojnë, që kush ka këtu veturë“Niva”...?

Unë ju them se ka njeri, po si ta zgjoj tash. Njëri do tëzbulohet sekreti e dyta e kishte ngjyrën e bardhë dhe meqë nata ishte me hënë dukej prej së largu.

Kështu unë vendosa t’ua jap veturën time, Golf dy,me besë që nesër do të ma sjellin, por nuk e kthyen.

Pas dy ditësh nisem vetë për në Shipkovicë, nëpërferra, por nga kalaja po më gjuanin.

Kur kalova Gajren dhe shkoj rrugës së asfaltuar. Njëbreshëri plumbash do ta lëvrojnë asfaltin! Unë u çoroditase nuk dija se nga vinë, u struka gjysmë ore pastajzhagaz kalova atë vend të rrezikshëm.

Kur arrita te kthesa për në Shipkovicë për fat e shohveturën time aty, por edhe komandanti që m’a kishtemarrë ishte Emrush Suma alias komandant Hoxha.

E pyes po si e patëm fjalën se do të ma sjellin tënesërmen veturën?

Ai mu përgjigj se po mos kishe ardhur vetë ta marrish as që e kemi pas mendjen të ta kthenim!

Prita të erret dhe me drita të fikura erdha në shtëpi.Një ditë më lajmërohet Jonuz Zejneli që ishte

mësues në shkollën e Shipkovicës ku unë isha drejtor,më thotë se do të ma sjellin një ushtar të plagosur rëndëqë ta dërgoj në spitalin “Gallaksia”.

182

Pas gjysmë ore e sollën; e solli mjeku ushtarak mepseudonimin “Lumi” dhe një ushtar tjetër. Ma dorëzuanmua dhe unë me vajzën time Gentianën e dërguam nëspital.

Plaga ishte shumë e rëndë, ishte i plagosur në kokë.Mua nuk më treguan se cili është por më thanë se ështënga Kosova, ashtu edhe unë u thash mjekëve; umblodhën të gjithë mjekët dhe konstatuan se ky patjetërduhet të shkojë në Shkup.

Unë rashë në një pozitë të palakmueshme për tëvendos për këtë djalë të ri që më vonë e mora vesh senuk ka qenë Kosovar, por nga Shipkovica, nxënës i imi icili 5 vjet para e kishte mbaruar klasën e tetë, tash stu -dent i vitit të parë.

Unë në konsultim me mjekët, u them ka shanse qënëpër Sharr ta dërgojmë në Prishtinë?

Ata të gjithë njëzëri mu përgjigjën se nuk mund tëmbijetojë edhe deri në Shkup është pikëpyetje. Unë menjë peshë të rëndë në shpirt rashë dakord që ta nisim përnë Shkup, sepse ashtu i vdekur pa shpresë, kurse këtuekzistonte shpresa po edhe sikur ta burgosnin i njoftovame telefon se djalin e nisën për në Shkup.

Ndërkohë baba i tij Hyseni, që ishte në Gjermanierdhi dhe filloi të interesohej për djalin, siç do të merretvesh nga vetë goja e tij, pasi bëhet më mirë e mundojnëmë shumë duke e rrahur shumë nga këmbët dhe ngaorganet vitale më në fund e lëshojnë në shtëpi.

Mjekët e këshillojnë që të ruhet shumë dhe të rrijë nënjë dhomë ku vetëm një njeri të kujdeset për të deri sa tëforcohet dhe ta marr veten.

Pas një kohe bëhet më mirë dhe filloi të dalë nëpërkafe.

183

Nuk kalon shumë kohë dhe, sëmuret rëndë; edërgojnë për në shërim në Turqi me shpresë se do tëshërohet por, nga krejt kjo odisejadë djali ndërron jetëatje. Pikëllimi nuk ka fund por realiteti ishte ky!

Erdhi nëntë gushti, mua më kishte plasur goma eveturës rrugës kah kalonin Fugonat dhe taksitë. Kalovaedhe unë. Ishte qetë nuk kishte krisma. Pasi e rregullovakthehem po në të njëjtën rrugë. Edhe para meje edhe pas meje kishte automjete por, unë kur futem në udhëkryqinte mbathtarët (nallbajt) fillon kanonada e gjuajtjes ndajveturës sime. Më kishin qëlluar në bërryl plumbi kishtekaluar nëpër stomak ishte fu tur në këmbën e majtë dhekishte ngelur afër gjurit.

Unë në mo ment nuk hetova gjë, aty afër e kamkthesën për të kthyer nga shtëpia e vëllait, kthej por eshoh se më liroi dora e djathë dhe filloi një djegie, ekuptova se jam plagos por nuk dua të ndalem me dorën emajtë e mbaj timonin dhe shikoj mos shkeli ndonjë fëmijëse ajo rrugë gjithmonë është plot e mbushur me fëmijë.

Arrij para derës për fatin tim përballë në një çajtoreishte vëllai im Vebiu, ia bëjë me shenjë që të afrohet kurvinë kur e hap derën e veturës e sheh llokën e gjakut, dotë piskasë: i them hesht, mos marrë vesh nëna, po merretimonin dhe ec në "Gallaksi"!

Vepron ashtu siç e urdhëroj unë, kur arrijmë nëGallaksi shpejt doktorët më marrin në dorë por nuk mundtë më bëjnë asgjë, gjithqysh duhet shkuar në kirurgji ethirrin ndihmën e shpejt vinë dhe më merr kur arrij atjeshoh spitalin të rrethuar me njësi speciale.

Më fusin në sallë dhe shpejt ma nxjerrin plumbin,megjithëse nuk isha shumë rëndë i plagosur se asnjë nga organet vitale nuk kisha të dëmtuar sa i përket këmbës

184

ende isha i nxehët; vjen doktor Xheladin Elezi dhe mëthotë duhet pak të shtirem se kanë ardhur policia dheduan gjithqysh të futen brenda.

Ai nuk i lejon duke u thënë se njeriu ende nuk kaardhur në vetëdije. Ata nuk largohen nga dera dhe dikurfuten brenda, m’i vendojnë dorezat e parafinës dhe mëpyetën se si ka ndodhur rasti. U tregova, por ata përsërinuk u tërhoqën nga dera, pritnin që të më arrestojnë!

Erdhi mjeku i them a mund ta përgatitim terrenin qëtë largohem nga spitali?

Sa e kuptova se donin gjithqysh të më arrestojnë. Më pyet se a mund të eci, unë akoma isha i nxehur

dhe i thash se mundi, më tha se ata rrinë deri ora dhjetëpastaj e braktisin spitalin. Pra, pas orës dhjetë mund tëmë lëshojnë nga ana e lumit dhe nëpër lumë të kaloj nëanën tjetër ku do të më priste vetura dhe ashtu u morëmvesh por kur erdhi ora dhjetë, unë më nuk mund tëlëvizja, këmba më rëndonte dhe nuk më lëvizte dot.

Të nesërmen më dërguan në pavijonin me njëdhomë ku ishte i plagosur shumë rëndë një plak ngaTearca, i kalova tri ditë. Një ditë kur ma sheh mjeku dorën krejt të ënjtur dhe të nxirë, alarmohet dhe më qorton sepse nuk i kam treguar?!

I them se unë mendoja se ashtu duhet deri sa tëshërohet?

Shpejt ma futën dorën në gips, më tregoj se kur do tëmë lëshojë por vetëm unë ta dijë dhe mjeku do të mashkruajë terapinë ditore.

Dua të theksoj se atë natë na nxorën nga dhomat tëgjithëve na vendosën në korridor sepse tërë natën kanëkrisur të dy palët. Personeli i spitalit ishte shumë i

185

mobilizuar dhe atëherë pata deklaruar po të ishte kështuUÇK-ja kishte arritur në Nish.

Por si duket ato krisma ishin të programuara sipasmarrëveshjes sa për të bërë zhurmë se gjoja bëhet luftë.

Atë natë një ekip mjekësor shkoi në Drenoc nëndihmë komandant ROKIT i cili ishte plagosur shumërëndë. Kur erdhën më njoftoj motra SALIE se Rokin epërcollën për në Prishtinë, por ishte shumë rëndë iplagosur dhe vështirë se shpëton.

Kjo motër aq ishte e shkathët sa i thash: “Prite motra Salije, Tringa e Tetovës”. Atë ditë që do të lëshohem. Erdhi Dr. Xheladini dhe

tinës më tha se sot lëshohesh po nuk duhet ta dijeaskush.

Unë i them po, por me gipsin në krah nuk dua tëshkoj në shtëpi.

Ai më mori në dhomën e vet dhe ma hoqi gipsin kurdola te dera i pashë dy nga njësitë speciale që u futën tedhoma ku kisha buajt, aty ngeli vetëm plaku i Tearcës.

Kur ata u futën brenda unë shpejt kalova, hyra nërresht gjoja për rëntgen. Ndërkohë vëllai kishte marrë njëtaksi kurse tezaku Mensuri e kishte përgatiturdokumentacionin.

Unë futem në taksi kurse atyre u them: ju merrni taksi tjetër se po qe se më marrin le të më marrin vetëm muase për ndryshe po të jeni me mua do t’ju marrin edhe juve.

Policët ende nuk ishin kthyer më kërkonin akoma.Unë shfrytëzova rastin dhe kalova te dera edhe pse atykishte policë. Më vonë vinë edhe vëllai dhe tezaku kështu unë shpëtova nga policia në saje të ndihmës që më dhapersoneli mjekësor sepse më njihnin dhe unë do t’ju jem,mirënjohës deri sa të jem gjallë, edhe njëherë falemi -

186

nderit ju që keni marrë pjesë në shpëtimin tim; ti dr.Xheladin Elezi; ti motra Salë (Tringa e Tetovës) dhe tëtjerët.

Kur u ktheva në shtëpi rridhnin njerëzit për të mëvizituar, në mes tyre edhe disa anëtar të shtabit me nëkrye Fazli Veliun që kishin qenë edhe një ditë tjetër porunë ende kam qenë në spital. Atë ditë që erdhën kishinrënë nga Shipkovica me uniformë dhe të armatosur.

Pas përshëndetjeve të zakonshme mu drejtua Fazliu me fjalët paske qenë jetëgjatë!

Dikur u çuan të bëjmë fotografi, Fazliu ma hedhuniformën dhe ma vë kapelën, unë i refuzoj, më thotë senuk e do UÇK-në. I përgjigjem jo që nuk e dua por, unënuk jam veshë dhe nuk jam prej atyre që e veshën për t’ufotografuar!

Fazliu më thotë se ti ke kontribuar më shumë dhe je ijoni. Po i them por nuk jam veshë kurrë për t’ufotografuar! Edhe pse dolëm në atë fotografi unë më nuk i pashë se filluan mosmarrëveshjet. Unë ia fillova kritikatdrejtpërsëdrejti për një aventurë të tyre që më vonë do t’indihet zëri.

Meqë u ndal lufta duke nënshkruar në Ohër njëpaçavure e cila jo që nuk i avanconte shqiptarët por ibarazoi me romët, me të ashtuquajtur turq por, për njërehati më të madhe me që privilegjoheshin nga pushteti.

Nënshkrimin e paçavures së Ohrit e prita shumë keq.Kurrë nuk jam pajtuar me të. Ishte një thikë pas

shpine për popullin tonë. Këtë gjë ua shpreha haptazikur, një ditë më thotë prefekti i Shipkovicës se do të duhet të vish në shkollë se UÇK-ja ka vendosë t’i ndajë njëmirënjohje komunës.

187

Unë në fillim e kundërshtova dhe i thashë se nuk duatë marrë pjesë në mesin e tillë se ata kanë filluar të shitenashtu si shitën luftën.

Unë këtë gjë nuk e gëlltitja, dhe i thash më mirë mostë marrë pjesë se natyra ime nuk duron pa ua thanë tëgjitha dhe me ua gris maskën.

Mu lut përsëri se nuk bënë i zoti shtëpisë mos jetëprezent kur unë isha akoma drejtor, më këshilloi që mosflas dhe të bëhem i qëndrueshëm për pak kohë, epranova dhe shkova.

Kishin ardhur disa të thirrur gjoja më të spikatur! Ia filluan maskaradës së njohur sesi kanë luftuar se

si e fituan luftën për herë të parë në histori e gjepura tëtjera që njeriu nor mal nuk i kapërdin dot.

Unë e shikova me ironi kjo gjë. I ranë sy, mu drejtuaZaim mu duk se deshe të thuash diçka?

Po, i them megjithëse kisha vendosur që të heshti,kësaj radhe që mos ua prishi gëzimin. Pyetja ime e parë ithashë do të jetë për të gjithë që jeni ulë si të privilegjuar,por edhe për të tjerët.

Kush nga ju do të më tregojë qoftë një rast nëhistorinë e njerëzimit që ajo ushtri që e fiton luftën pasfitores shpartallohet dhe ia dorëzon armët ushtrisëkundërshtare?!

Unë një ndodhi të tillë nuk e kam hasur në ndonjëlibër edhe pse mund ta quaj veten si lexues i shumëlibrave qoftë të Lindjes, të Perëndimit apo të Lindjes sëlargët apo edhe Antikën, nuk hasa një ndodhi të tillë po letë ishim ne të dytët.

Ushtritë fituese diktojnë rregullat, pastaj ju edhe uahumbët kuptimin e fjalëve, ushtrinë e pagëzuat Çlirimtare dhe në fund doli për të drejtat e njeriut, po ka gomarllëk

188

dhe dështim më të madh dhe këtë dështim të kobshëmmundoheni ta tregoni si triumf!

Nga fjalët e mia Gëzim Ostreni një udbash i regjur, tëcilit ia kishin besuar survejimin e kufirit Maqedoni- Shqi -përi u skuq në fytyrë dhe me një mllef të pa përshkruarm’u drejtua mua:

“Se gjenerata e juaj ka dështuar, jo ne”. Unë e shikoj me siguri së paku 10 vjet është më i

moshuar se unë, ma mori mendja se kishte të drejtësepse ne kishim dështuar për t’u çliruar nga sllavët poredhe ai po betononte themelet e një shteti të pa qenë nëterritoret shqiptare, prandaj në këtë drejtim kishte tëdrejtë.

Polemika vazhdoi. Mundoheshin që të më bindin seata kanë të drejtë dhe se unë nuk i njohë gjërat sa duhet.Atëherë më çelën oreksin sepse të gjithë ishin doudbashë, edhe pse nuk ishte modeste u thash se kur unëi kam ditur këto gjëra ju i keni duartrokitur Titos!

I them kur bëhet marrëveshja atëherë demilita ri zo -hen të dy ushtritë e jo vetëm njëra. Si lejuat tëçmilitarizohet vetëm ushtria jonë dhe të dorëzohen armëttë cilat janë sjellë me djersë dhe me gjak.

Po mos vallë mendoni se shkijet do ta falin hak -marrjen ndaj ushtarëve; do të vrasin, do të burgosin dhedo të mundojnë në çdo mënyrë!

Reagimi i tij ishte se ne jemi përsëri ata të parët dhepërsëri dalim në mal se ne nuk i kemi dorëzuar të gjithaarmët. Unë mendoja se kam të bëjë me një njeri që me tëvërtetë ka qëllimin për t’u çliruar.

Unë bisedoja se kam të bëjë me një njeri që me tëvërtetë ka qëllimin për të luftuar për çlirim, po se kaqëllimin për t’u futur në një parlament që për 60 vjet është

189

tallë dhe më kanë bërë eksperimente dhe vazhdojnë tësjellin ligje diskriminuese.

Kur mbaroi ky takim i drejtohet Prefektit “se Zaimikishte të drejtë”!

Unë duke qenë drejtor vazhdoja të kisha kontakteme Fazliun, bile shpesh kur do të kthej në qytet, shumëgrupe, shprehnin dëshirë që t’i takojë me Fazliun.Detyrohesha të shkoj me ata.

Më vonë kuptova jo që kishin pasur dëshirë ta njohindhe të bisedojnë me Fazliun, por interesi i tyre kishteqenë që nesër të kandidohen për deputetë!

Një ditë Fazliu më njofton se kanë formuar një këshillkoordinues me të gjitha partitë politike dhe unë të japëmendimin tim.

I them se në shikim të parë duket shumë i qëlluar porështë iniciativë e dështuar.

Më tha pse? Ja po ta tregoj i thashë; po ta kishit formuar këshillin

koordinues me individë të spikatur edhe pse kishitdeklaruar se jeni çmobilizuar akoma e kishit forcën dhepartitë ua kishin frikën, dhe çdo gjë që do të dilte ngakëshilli koordinues do të ishte e obligueshme dhe mosmendoni se në të gjithë territorin ne nuk kemi njerëz tëtillë që nuk mundet ta mbajnë peshën kombëtare mbishpatullat e tyre, po ja dalin ca diletant dhe i pengojnë.

Për atë se është e dështuar kjo iniciativë bazohemnë atë se për njerëz partiak nuk do të ketë nevojë si dhese po ata njerëz do ta bojkotojnë këshillin dhe se me këtëdukuri do të ballafaqohemi shumë shpejt.

Profetizimi im u bë realitet menjëherë pas mbledhjessë parë.

190

Në mbledhjen e dytë zuri shkak PDSH-ja dhe çdo gjë dështoi.

Tash gjatë bisedave po me Fazliun më tregon sejanë duke u përgatitur për subjekt të ri!

Ç’mendim kam? Unë nuk pajtohem me një gjë të tillë se, parti politike

kemi boll, bile kjo është një ide për ta mbajtur popullin nëgjumë se ndoshta do të lëviz diçka.

Ja ta zëmë se e formoni po edhe i fitoni zgjedhjetçfarë do të bëni më tepër se këta tjerët?

U përgjigj se nëse nuk na i plotësojnë kushtet ne elëshojmë kuvendin dhe marrim hapa radikalë.

E pyes a jeni shqiptarë? Po çfarë mendon se jemi? Unë mendoj se ju e dini rrugën për t’u futur në

kuvend por e harroni për të dalë dhe me bager me itërhequr nuk do të lëvizni dot!

Mendimi im është që ju t’i ftoni partitë që marrin pjesë në kuvend e veçanërisht participuesit në qeveri dhe t’ujepni projekte dhe afate për t’i zbatuar, po qe se nuk ekryejnë atë detyrë e paguajnë me kokë se ju akoma jeniushtri, kështu ato mund të kryejnë më shumë punë edheju ngelni të pastër pa mos u futur në atë fëlliqësirë sepsekush ka hyrë është fëlliq fund e krye; e njëjta gjë do t’jundodhë edhe juve, po sa të hyni se më duket se ju sllavëtose i njihni sipërfaqësisht dhe strategjinë e tyre nuk enjihni fare ose dëshironi të bëheni shërbëtorë të tyre.

Kur ju do të shkoni atje do të zbuloheni se nuk jeni siç u kanë konsideruar por do të dilni lepuj ashtu edhe siçjeni!

Ti domethënë nuk na përkrahësh? Jo assesi ithashë.

191

Unë, ti e shumë të tjerë nuk e kemi vendin nëkuvendin e shkaut se kemi marrë në qafë shumë shokëse do ta bëjmë Shqipëri, atëherë më trego vallë kuqëndron dallimi në mes paraardhësve që ne i kemiquajtur kuislingë e tradhtarë o çfarë na ka ardhur prejgoje i kemi etiketuar, tash hopa ne në vend të tyre dheveten e arsyetojmë edhe pse kuvendi shumë ligje i sjellëdiskriminuese ndaj shqiptarëve, andaj unë atje vendinnuk e kam.

Po të isha pajtuar do t’u futesha që nga vitet 90-ta. Kjo nuk i pëlqeu Fazliut, megjithëqë nuk e shprehu

menjëherë, por do ta shprehë më vonë. Këta ashtu siç kishin vendosur edhe vepruan; for -

muan subjektin e ri, duke u thirrur në gjakun e dësh -morëve pa fije turpi.

Kishin harruar zotërinjtë ose ashtu ua kishte ëndja që kur bënë apelin e bënë për çlirim kombëtar por, ky popullnë vend që tu kërkojnë llogari për tradhti ata vrapuan qët’ua japin edhe votën.

Këto pasi u premtuan kodra e fusha hynë në qeverime LSDM-në një pasardhëse direkt e LKJ-së.

Tash do të fillojnë problemet edhe për mua.

Ndëshkimi pse nuk pajtohesha merirobërim

E kisha në plan që të ndërtoj shkollën e Brodecitprojektin e të cilës e kisha përgatit dhe kur duhej të fillojëndërtimi, nisi lufta kështu ngeli i pazbatuar ky projekt kuishte paraparë një objekt bashkëkohor me sallë me192

bibliotekë me klasë aq sa kishte nevojë me një çmim afër2 milion eurosh që ta shesësh vetë Brodecin nukkushtonte aq!

Tash këtë projekt duheshin ta marrin këta përsipërpër ta realizuar. Një ditë erdhi Fazliu me ministrin earsimit një ber ber që ishte me profesion dhe u premtuannxënësve se në shtator do të hynë në shkollë të re, sepse tash e kemi shumë lehtë pasi dokumentacioni është gati.

Mua më ishte afruar kalimi i mandatit dhe ligjërishtkisha hapur konkursin tre muaj para, normalisht ishakandidati i vetëm në fund me siguri se dikush e kishtemësuar dhe konkurroi edhe një, por ky dhelparak mëdeklaronte se në momentin e fundit do t’i tërheqdokumentet. Unë e kuptova lojën e fëlliqur dhe dukezbritur nga Brodeci i them Fazliut: unë e di se do të mëlargoni, po u lutem më lejoni vetëm ta ndërtoj shkollëndhe kështu ta kompletoj malësinë me objekte të reja, sepo u largova unë ato të holla që janë dedikuar përshkollën do të vidhen dhe shkolla do të ngelë e sakatosurashtu siç ngeli shkolla e Shipkovicës.

Më larguan mua, sollën njeriun adekuat që për njëeuro e shet babën e vet dhe kështu më tepër se gjysmat e parave i vodhën edhe sot e kësaj dite pas kaq viteshshkolla nuk është e pranuar zyrtarisht por konsiderohet eegër!

Përgjigjja e tij ishte se jo nuk të heqim, por kur do tëbëhesh me ne?

Kur do të bëni vepra të mira do të keni përmbajtjentime, i thosha unë.

Pas mbylljes së konkursit, u mblodh pleqësia eshkollës dhe dhanë mendimin unanimisht që unë tëzgjidhem drejtor.

193

Ky far konkurrenti për çdo ditë shkonte në seli dhevinte lloj-lloj shpifjesh. Mua më tregonin dhe një ditë ekapi dhe them: mor ti shok ç’farë bën çdo ditë në seli dhepërhap lloj-lloj dezinformata të pavërteta?!

Nuk e kishte gajle sepse babai i tij kishte dalëdëshmitar kundër vëllezërve të mi kur u dënuan 1982,andaj nuk i vinte keq të ecë gjurmëve të babait të vet.

Këtë gjë edhe pse e dinin mirë udhëheqësit eUÇK-së, tash BDI-së, nuk e bënin qejfin qeder sepse ikishin mbledhur rreth vetes tarafin e tillë.

Një ditë pasi e shoh se po më vonohet vendimi, ekapi Resi Abdurahmanin se ç’ka u bë me punën time pasi përgjegjës për arsimin ishin Fazli Veliu, Hazbi Lika dheResi Abdurahmani.

Më thotë se vetë pleqësia e shkollës e ka kryer atëpunë. Unë i them se kam parandjenja se nuk më lëshoni,së paku mos e lëshoni atë bir spiuni dhe vet kopja e tëatit!

Më përgjigjet troç: hë bre? A atë ped er ast?! Pas katër muaj zhagitjesh në prill të 2004-ës e

lëshojnë po atë ped er ast që e ofendoi, duke i shkelur tëgjitha rregullat të cilat i mësonim nëpër seminare.

Vetë ministri i arsimit (berberi) Azis Pollozhani disaherë kishte deklaruar se atë kandidat që do ta lëshojëpleqësia e shkollës, ai edhe do të jetë drejtor.

Me mua nuk dinin ç’të bënin. Menduan që po tavonojnë vendimin, unë mund të ndërroj mendje dhe t’ubashkohem dallkaukëve, kopukëve e turmave pa tru” siçshkruante Noli i Madh.

194

Unë këtë nuk e bëra dhe ata ia lëshuan vendimin poatij që i thoshim “ped er ast”. Këtë edhe e pritja prej këtyremaskarenjve.

Pas propagandës që përhapnin se ne Zaimit do tigjejmë vend më të mirë, se do t;a emërojmë drejtor tëkonviktit të studentëve që unë e kisha të qartë sevazhdojnë edhe më të manipulojnë me emrin tim sa udetyrova që në tetor 2004 t’u shkruaj letër të hapur tëcilën do ta shënoj më poshtë.

Një ditë Beqir Berisha më kishte lënë amanet që t’iadërgoj një libër Fazli Veliut sepse ai udhëtonte për nëPrishtinë dhe nuk dihej se kur kthehet.

Ne akoma kishim një besim vetëm te Falziu, por jo teAliu edhe pse na ishte lëkundur duke parë veprimet e tyre jo të pamatura dhe shumë të dëmshme, sa edheCrvenkovski deklaroi se: “Unë pritsha ujqër nga mali mëerdhën qengja”. Nuk e di se a ka përbuzje më të madhet’u mund të bëhet njerëzve që rrahin gjoks se janë njerëztë luftës!

Ti kthehem librit që duhej me ia dërguar Fazliut. Mevete e mora edhe Qebir Xheladinin, një djalë që me babëdhe vëllezër ishte i angazhuar në luftë dhe në fund uadhanë shqelmin si shumë të tjerëve!

Fazliu na priti në shikim të parë përzemërsisht, pasiia dorëzova librin dhe u falënderuar, filloi me dredhitë e tijduke u ankuar se shumë nga bashkëpartiakët janë tëlidhur direkt me Crvenkovskin dhe kështu gjoja e dëm -tojnë veprimtarinë e partisë. Unë dhe Qebiri e dëgjonimgjakftohtë.

Kur ai i përfundoi ankimet dhe priste që ne taarsyetojmë i doli diçka që as në ëndërr nuk e kishte parë.Unë e pyes në mënyrë ironike:

195

z. Fazli po ju me cilin jeni të lidhur? Mos vallë ju jeni me Skënderbeun e ata qenkan me

Crvenkovskin, po unë sa di edhe ju jeni me Crvenkovskinvetëm me një dallim që ata para jush kanë qenë me tëdhe juve u vinë inat pse nuk shkojnë nëpërmes jush porshkojnë vet!

Po qe se jeni aq në zor, e keni shumë kollaj, tërhiquni nga koalicioni njëherë e çoni në vend edhe premtimin qëia dhatë popullit se ju nuk jeni si të tjerët dhe po mosplotësohen kërkesat tuaja ju e lëshoni kuvendin dheqeverinë, më thuaj a ka qenë kështu premtimi?

Po, por të tjerët mezi presën që të futen. Shqiptarëtdinë të hynë brenda po nuk dinë të dalin, dhe me bagerme i kreh do ta marrin me vete edhe ndërtesën e kuvendit i thash.

Se e dinë që më kurrë nuk mund të ulen në atakolltukë që nuk u besohet as vetes se nga mali kanëarritur aty.

Ka edhe të tillë që as shkollën e mesme nuk e kanëtë kryer, por edhe nga ata që nuk dinë të lexojnë. Atymenjëherë veturat shoferët per sonal, në zyra nga nja dya tre femra të bukura dhe kush mund të matet me ta.

Popullin e shkret e harrojnë bile edhe e përbuzin poqe se u ankohen për diçka dhe i ofendojnë:

“Ju a menduat se u bë Shqipëria?! Këto shprehje të këtyre qelbësirave që krekosen se

janë të zgjedhurit e popullit mund t’i duroje vetëm njëpopull që kurrë nuk e ka shijuar lirinë dhe lejon tëmanipulohet në formën më të vrazhdë duke ia vjedhurvotën edhe pse kurrë nuk ka dalë në votime më shumë se 25% por, që mos quhen zgjedhje të dështuara i kanë

196

mbushur kutitë me bekimin edhe të të huajve që gjojakanë ardhur këtu që të ndihmojnë proceset demokratike.

Nuk është e rastit që pikërisht ku jetojnë shqiptarëtme shumicë ndodhen ekceset!

Të kthehemi edhe njëherë viteve 91-21, kur nëShipkovicë anëtarët e partisë për Bashkim DemokratikShqiptar shkurt PBDSH, kishin filluar ushtrimet ushtarake me të madhe filluan të shkruajnë gazetat se nëShipkovicë është formuar ushtri dhe se Shipkovica popërgatitet për luftë!

Një ditë e thirrin kryetarin e nëndegës në polici, ishtee enjte ditë tregu dhe e trembin aq shumë sa i thonë sekur do ta kapim Zaimin më kurrë nuk del i gjallë nga duarttona.

Këtë e kishin bërë me qëllim që ai të më tregojë muase më kërcënohet rreziku për jetën dhe unë do tëlargohem. Posa e lëshojnë më takon mua por krejt në njëpanik të papërmbajtur më drejtohet:

“Ik, Ik menjëherë? I them pse? Ai atëherë me një frymë më tregon duke menduar se

unë do t’i bindem kur pa se unë fillova të qeshi. Ai u hutuakrejt, nuk ishte në gjendje ta kuptojë se çka po ndodh!

I them qetësohu se kjo është një blof policor për të na frikësuar dhe për të na pasivizuar, pak u qetësua por frika nuk iu shqit kurrë.

Këtë rast e përmenda se Ali Ahmeti nuk shkoirastësisht në Shipkovicë. Shipkovica kishte namin e vetdhe këtë nam duhej me ia zhdukur.

Këtë gjë ky e arsyetonte gjoja për çështje sigurie qëaspak nuk është e vërtetë. Po të ishte në pyetje siguria e

197

ka pasur Bozovcën që është edhe më larg edhe më ifshehtë, por qëllimi ishte diku tjetër.

Ata ishin në Sellcë që u tërhoqën sepse duhejShipkovica të mbahej nën kontroll, e dyta kur të dëgjojnëtë tjerët se shtabi është në Shipkovicë të mos kenë asnjëdyshim se bëhet luftë çlirimtare dhe ta përkrahin.

Kjo ishte ajo loja ndoshta me marrëveshje se po udoli nga kontrolli Shipkovica, atëherë ngjarjet do tëmerrnin tjetër kahje, atë të çlirimit të vërtetë pasi qëenergjia pozitive ishte akumuluar për një gjë të tillë. Këtëgjë e kishte shumë të qartë pushteti sllav, andaj i gjetiargatët për ta shuajt këtë energji pozitive që pritej mo -ment i duhur dhe të shpërthente.

Këtë e arsyetoj me një gazetar shqiptar të sllavofon, i cili është takuar me ne gjatë konfliktit, dhe një ditë mëpyeti:

“Çka ka Crvenkovski që gati në çdo pesë minuta mëpyet që t’ju pyes juve se çka bënë Shipkovica”?

Kjo mjafton që të vish në përfundim sesa i kanëpasur drojë Shipkovicës.

Ky gazetar kishte qenë kryetar I LSDM-së përShkupin. Për konflikt interesash ndahet dhe largohet ngaai post. Kur takoheshim e shprehte se na do shumë muadhe Shaban Xheladinin se ne ndryshojmë nga të tjerëtdhe nuk ndryshojmë rrugën e nisur.

Një ditë i them t’i nuk mund të na duash neve assesipërveç se ndoshta je shqiptar!

Ai u shoku dhe tha: “ Ne be Zaim, Jas sum Lupçe Palevski”. Unë i them kërkoi rrënjët ku i ke dhe do të vërtetohej

se ti nuk je Palevski po je Pali, ose mundohesh të namashtrosh neve me kaq u ndamë. Fillon t’i kërkojë

198

rrënjët. Në Mal të Zi e gjen kushëririn Pali në DallmaciPaliq dhe më çon përshëndetje se mendimi yt ka qenë isaktë, por megjithatë nuk është vetëm ai që e ka humburidentitetin ka me dhjetëra mijëra ortodoksë por vështirëështë siç janë të shkuar punët që të kthehen në identitetin e humbur.

Shpresa për riorganizim

Pasi e formuam partinë në Tiranë ekzistonteorganizata për bashkim kombëtar shqiptar, të cilën eudhëhiqte Zeqir Lushaj.

Gjatë bisedimeve me propozimin e tij ndërruamemrin partisë dhe e pagëzuam Organizata për BashkimKombëtar Shqiptar (OBKSH).

Pas një kohe na propozojnë, sërishmi ndryshimin eemrit në “Lëvizja për paqe dhe mirëkuptim” ne me këtënuk u pajtuam dhe vazhduam me organizatën tonë derisa policia e Tetovës na futet në seli ku na i mbledh tëgjitha materialet dhe e arreston sekretarin e përgjithshëm Fatos Aliun, ku nga dajaku i thyejnë krahun dhe nëJazhincë ia dorëzojnë policisë serbe.

Ai në mo ment gjendet dhe përsëri kthen në Tetovë kuqëndron te unë një kohë të gjatë pastaj del në Shqipëri.

Me rastin e njëvjetorit të vrasjes së Naser Hanitkishim shkuar në Strugë. Unë me shoqen, ShabanXheladini dhe Beqir Berisha i vjehri i Naser Hanit.

Duke qenë në shtëpinë e Naserit cingëroi telefoninga Tirana, më paraqitet Fatos Aliu, më thotë ku je?

199

I them se jam në Strugë më thotë shumë mirë, tëvazhdosh për në Tiranë.

E porosita Qebirin të ma sjelle pasaportën dhe ai tamarrë të veten.

Pas dy orëve Qebiri arriti dhe me veturën time u nisëm bashkë me Qebirin për në Tiranë, kurse Shaban Xheladinime shoqen time dhe Beqirin kthehen për Tetovë.

Në Tiranë arrimë vonë kur gati të gjithë njerëzit ishinshpërndarë përveç disa gjeneralëve. Mbledhja mbahejnë shtëpinë e Idajet Beqirit.

Kur hymë aty shpërthyen kamerat që neve nuk na uduk veprim i matur.

Pasi u përshëndetëm na treguan shkurtimisht përçka kanë diskutuar dhe çka ka qenë qëllimi i thirrjes. Nëtë vërtetë në Maqedoni shumë veprimtarë ngelën tëpakënaqur dhe kërkonin mënyra se çfarë të bëhet për tëvazhduar punën e lënë në mes të rrugës!

Pasi më njoftojnë për ecurit e mbledhjes dhe disamendimeve që i kishin vënë në letër e mora fjalën unë dukeua treguar se ç’ngjanë për këtu në Maqedoni burimisht.

Në fillim kërkova që kur të vijë puna deri te luftaatëherë ju lutem luftën ta udhëheqin ushtarakët profe si -onist e jo t’ua lënë në dorë aventurierëve dhe amatorëveashtu siç ua lanë në Maqedoni.

U thash se ky popull ka investuar për 50 vjet që tëketë ushtarakë të aftë se e ka ditur se pa luftë nukkthehen territoret e okupuara.

Kanë lënë mangët shumë gjëra vetëm e vetëm kur të vij koha të jemi të gatshëm për realizimin e aspirataveshekullore të këtij populli të shumëvuajtur.

Me fjalët e mia të sinqerta ata ushtarakë që ishin aty ibëra për vete. Ishte hera e parë që takoheshim.

200

Më treguan se territorin e kanë ndarë në gjashtëzona dhe nëpër zona do të funksionojnë komitetet dheorganizata do ta ketë emrin “Komiteti për bashkimkombëtar shqiptar”.

Unë nuk e kundërshtova menjëherë por u thashë seedhe ju edhe unë e dimë se ç’është komiteti. Është or gan që e udhëheq një subjekt politik por para se ta keshsubjektin nuk mund të kesh komitete.

Mu përgjigjën se: “Nuk kemi marrë vendime de fin i tive pa mos arritur

edhe ti për t’i dhënë vërejtjet dhe sugjerimet e tua, çfarëna sugjeron ti”?

U them se copëtimi i popullit nëpër parti politike na ka marrë në qafë; duhet të mundohemi që të tërheqim sa më tepër njerëz dhe ky subjekt le të jetë një front i përbashkët në të cilin çdo kush që do mund ta gjejë veten.

Ata merrnin shënime dhe propozimin tim ta kenëparasysh dhe në mbledhjen e radhës të shohin se cilipropozim do të përqafohet. Pas dy javësh më njoftojnë se shumica dërmuese e anëtarëve kanë përkrahur propo -zimin tim dhe subjekti do të quhet “Fronti për Bashkimkombëtar Shqiptar (FBKSH)”, dhe së shpejti do të mba -het Kuvendi Themelues ku do të zgjidhet edhe kryesiaqendrore dhe do të caktohen përgjegjësit kryesorë tëzonave.

Me 14 korrik të 2002 u mblodhëm në pallatin ekongreseve. Nga të katër zonat mungonin ata të Malit tëZi dhe të Çamërisë. Së pari u zgjedhën më parëpërgjegjësit e zonave të cilët njëherit do të jenë edheanëtarë të Kryesisë Qendrore. Për zonën nr. një ishteIdajet Beqiri, për zonën nr.2, Naim Krasniqi, për zonën tre isha unë Zaim Beqiri dhe për zonën katër Fatos Aliu.

201

Kryetar u zgjodh Gafur Adili që nuk ishte prezent dhesekretari I përgjithshëm Idajet Beqiri.

U vendos që të ketë kryesi të ngushtë dhe tëzgjeruar. Deklarimi ishte se çdo gjë do të jetë sekrete eveçanërisht e përgjegjësve të zonave të cilët po qe sezbuloheshin u kërcënohej arrestimi.

Pasi u mbarua kjo ceremoni kryesia vendosi që tambaj mbledhjen e parë. Aty unë u tregova më thukët përsituatën në Maqedoni, tash populli është në eufori dhe imashtruar duke pritur se BDI-ja tash e ka fjalën kryesoree duhet të kalojë një kohë që populli ta kuptojë se ështëmashtruar andaj duhet punë e madhe organizative për t’u shtrirë në teren dhe në mënyrë shumë të matur që mos të vijë puna deri te vëllavrasja.

Prezent në mbledhje ishte edhe arkëtari kryesor përdiasporë me emrin Fatmir mbiemrin nuk ia mbaj mend.

Idajet Beqiri propozoi që të hollat që do të mblidhent’i ketë në dispozicion kryesia e Frontit, këtij propozimiunë iu kundërvura me arsyetimin se të gjithë subjektetderi më tash kanë manipuluar me fondet dhe i kanëkeqpërdorur, andaj unë mendoj që me të hollat do tëdisponojnë ata të cilët edhe i japin kurse ne do të bëjmëkërkesë për gjërat që na duhen dhe aq sa na duhen aqedhe do të na lëshojnë.

Propozimi i Idajetit nuk u përkrah por u përkrahpropozimi im. Idajeti më propozoi që kur të kthehem tëkapi lidhje me Ridvan Nezirin nga Shkupi unë për atënjeri kisha dëgjuar se kishte bërë atentat ndaj komandant Hoxhës (Xhezair Shaqirit) dhe ky prob lem nuk ishtepastruar.

I them nuk mund të bashkëpunoj me një njeri të tillë icili nuk tregon kush e porositi vrasjen e Hoxhës dhe të

202

pajtohen se neve na nevojiten edhe njeri edhe tjetri por,pa u pastruar nuk do të futem në këtë aventurë.

Një oficer që ishte pjesëmarrës në atë mbledhje, pasi kishte qenë edhe pjesëmarrës në konfliktin në Maqedonidhe për fat i njihte të dy personat, e mori përsipër që tëvijë një ditë dhe bashkë me mua t’i hymë, t’i pajtojmëkëta, normalisht duke kërkuar sqarim se kush e shtyriRidvanin në atë hap të rrezikshëm.

Kur u ktheva kuptova se këta per sona aderoninRidvanin në PDSH kurse Xhezairi në PDK.

Një ditë ky oficer mu lajmërua që të dal në Prizren.Unë u nisa me Selam Selamin për në Prizren dukemenduar që këtë gjë e di vetëm Selami dhe unë!

Në kufi unë kalova në këmbë kurse Selami parameje me veturë. Kur arritëm në Prizren shkuam në ho tel“Theranda”, për fatin tim drejtor dhe nëndrejtor ishinshokët e mi të burgut Besim Baraliu dhe Basri Ibrahimi, ipyes mos ka arritur dikush nga Shqipëria ata mëpërgjigjen se nuk ka askush.

Ne e filluam bisedën me shokët e burgut kurseSelami doli jashtë, pas bisedave bukur të gjata thash mevete të dal ta shoh ku është Selami, ky pasi ishte edhe içalë dhe mbante shtaga, kur më pa mua se dola te dera e hotelit u ngut që të më dalë para dhe të më tregojë seduhet mos me dalë se kanë ardhur një grup ushtarëshdhe nuk duhet që të më njohin!

E pyes po kush i ka thirrur ata? Më tha se nuk e di po me siguri që ky i kishte njoftuar

se ata i bënin presion të madh duke i kërkuar që ne duhettë kujdesemi për ata ne as i njihnim as që u kishim thënëqë të dalin në Gradec se aty e kishin vendqëndrimin.

203

Ndërkohë oficeri kishte lajmëruar ardhjen e tij në ora18. Kur arriti pasi u përshëndetëm më pyet mua se ku ekeni caktuar vendin për të biseduar.

Unë ngela i habitur pasi ai nuk kishte biseduar memua por me Selamin dhe unë mendoja që do të jetë hoteli “Theranda”, por zotëria ma preu shkurt se unë nukbisedoj nëpër hotele që kishte të drejtë, atëherë unë udetyrova që t’i çoj në një fshat ku e kisha një njeri tësigurt.

Kur arritëm trokitëm në derë, ja doli i zoti i shtëpisë. Unë ia qaj hallin se nuk jam vet dhe duhet me e liruar

sallonin, aty kish pas dy mysafirë, po të kalibrit të tij. Futemi brenda pas përshëndetjeve të zakonshme u

ulëm dhe ia filluam bisedës. Biseduam gjer në mëngjesduke i kërkuar llogari oficerit nga Shqipëria për gjendjenjo të mirë të këtyre farë ushtarëve.

Në fund kur unë i tregova për Ridvanin dhe Xhezairin ky tha se ata nuk qenkan me ne andaj nuk na duhen. Tënesërmen Unë Selami dhe oficeri shkuam në Prishtinëkurse ushtarët u kthyen në Tetovë.

Këtë punë që deshëm ta bëjmë e bëmë vetëm evetëm ta çojmë në vend atë që e kishim marrë përsipërnë mbledhjen e parë dhe të fundit të Kryesisë qendrorepasi unë më nuk mora pjesë, shkaku se ne ende paarritur në shtëpi ora 18 TV “Sitelli” lajmëroj fill e për pe për mbledhjen në Tiranë dhe të gjithë me emër dhe mbiemërpër anëtarët e kryesisë si dhe përgjegjësit e zonave.

Kjo më tronditi thellë d.m.th. në atë mbledhje paskapasur spiunë! Atëherë vendosi që në vend të japdorëheqje me shkrim duke ia dërguar kryesisë qendroredrejt në dorë me anë të një korrierit.

204

Korrieri ia dorëzon dorëheqjen time një gjenerali kuai më përgjigjet shkurtimisht se: “Plotësisht pajtohet memendimet dhe sugjerimet e mia dhe se letrën edorëheqjes sime do ta nxjerrë në mbledhjen e parë tëkryesisë.

Në letër unë shkruaja se: Do të mundohem tariprodhoj atë që kam shkruar.

Të nderuar kolegë duke menduar se kam të bëjë menjerëz të pjekur dhe të përkushtuar për çlirimin e atdheut,unë pranova një detyrë shumë të rëndësishme me plotvullnet duke menduar se të gjithë e kanë marrë këtëdetyrë pa hile por, siç duket nuk paska qenë ashtu.

Që në fillim virusi është futur brenda në qoftë se nukështë edhe në qendër.

Prandaj gjestin që e bëj unë, dua ta ndjekin edheGafur Adili dhe Hydajet Beqiri dhe në mënyrë sekrete tëzgjedhin dy per sona të tjerë.

Sa më përket mua unë do të gjejë zëvendës dhepunën do ta vazhdojë por unë nuk mund të veproj sepsejam nën survejim të vazhdueshëm të organeve ndjekëse. Kjo do të ishte thelbi i letrës që duhet të jetë në arkivin eFBKSH-së.

Kjo letër shkakton tërmet në kryesi dhe gati una -nimisht pajtohen me mua por ata dy nuk japin dorëheqjedhe më vonë u pa se çka ndodhi u zunë njeri me tjetrinduke e akuzuar njeri tjetrin pa par don! Në gusht të vitit2002 isha në pushim në Shën Gjin. Në ditë më lajmë rohet Isak Tusha me pseudonimin “Katoliku” shprehte dëshirëqë gjithqysh të takohemi.

Unë isha i hidhëruar se i pata ofruar që të futet nëFBKSH por ai atëherë e përkrahte BDI-në, dhe nukpranoi. Unë ende e kisha atë mllef por, ai insistonte me

205

këmbëngulje, me që Shën Gjini ka vetëm një rrugëkryesore i them që të ece drejt rrugës ku unë do të nisemnë anën e kundërt kështu edhe u takuam.

Më njoftoi se një ditë para kufirin e Jazhincës m’ikanë arrestuar disa shokë por i lirojnë disa ushtarë duke idetyruar policët me kërcënim sapo kuptojnë se janëshokë të mi.

Ky duke e ditur se unë jam në Shën Gjin dhe se do tëkthehem nga Qafa e Thënës ku mund të më arrestojnënë kufi dhe të më dërgojnë në Ohër, ku nuk kanëmundësi të intervenojnë. Më propozoi që të kthehem ngaKosova dhe po qe se do të më arrestojnë në Jazhincëushtarët të intervenojnë dhe po qe se policia nuk bindetdo të sulmohet Gazika policore pa marrë parasysh seunë jam brenda.

U kujtova një kohë dhe e pranova propozimin. Thash me vete, ky që është interesuar kaq, me siguri

është gjë serioze edhe pse shumë më larg u ktheva ngaKosova.

Kur arritëm në Jazhincë binte një shi i dendur i cilikishte filluar qysh nga Suhareka.

Në kufi nuk patëm prob lem kaluam edhe Vratnicënku zakonisht rrinin patrullat e policisë po në atë mo mentnuk ishin aty.

Jemi takuar dy herë në Kosovë, një herë në rrethinën e Prizrenit dhe njëherë në rrethinën e Therandës nëmesin e të cilëve ka marrë pjesë edhe Katoliku i cili kashprehur mendimet e veta. Atë njeri as sot e kësaj ditenuk di se çfarë roli luan, e angazhuam edhe në Shoqatë.

Si i burgosur politik nuk tregoi ndonjë aktivitet edhepse ishte anëtar i kryesisë qendrore njëherë dhepërgjegjës për Shkupin.

206

ATDHEU PIKË E PESË NUK ËSHTËFJALA IME E FUNDIT

Uni folës

Sot më i moshuar në moshë, besoj se edhe si në rini,gjuha e shpirtit tim ka tri parime:

• Gjaku• Gjuha • Gjeografia Them kështu sipas asaj që sot u jetësua mes nesh. Ndaj, kurrë në jetë nuk e kam menduar se edhe shokët

e mi të idealit do të pajtoheshin me atë që kemi fituar. Pra, lirinë e cunguar, atdheun e rrudhur, kufijtë mes e

përmes tokës që ka një emër: Shqipëri.Nëse u hedhim një sy tri pikave të lartshënuara:

gjaku, gjuha, gjeografia a nuk detyrohemi të mendojmëedhe më tutje të veprojmë se: brenda gjeografisë shqip -tare flitet një gjuhë – gjuha shqipe, lin den dhe rritennjerëz të një gjaku – shqiptarë.

Në ecje dua të theksoj se ç’është të jesh ai që duhettë jesh: shqiptar - atdhetar:

Nëse si zakonisht parapëlqejmë fjalën pa triot, si njeri që di dhe vepron shqiptarçe atëherë sipas mendimit timpatriotizmin duhet kuptuar si e vetmja gjuhë që: ështëndjenjë komplekse subjektive dhe orientim me vlerë, i cilipërfshin ndjenjat e dashurisë ndaj atdheut, armiqësisëndaj të gjithë atyre që përpiqen ta rrezikojnë atdheun dhegatishmërinë e vendosur për ta mbrojtur vendin e dashura shtetin si një nga vlerat sub lime.

Nëse vetë ne si shqiptarë nuk e kemi kuptuar seç’është patriotizmi apo më mirë thënë atdhedashuria

207

atëherë t’i rrëfehemi historianit të kulturës atdhetare z. J.Huizing, i cili na mëson se:

“Fjala patriotizëm paraqitet që në shekullin XVIII,madje vetë shprehja pa triot, e cila vjen nga kuptimiburimor i bashkëvendësit dhe atdhetarit (patrie amans) icili e do vendlindjen e tij, është shumë më e vjetër dhe eka prejardhjen që nga antika.

Dallon edhe nga nacionalizmi, sepse nënkuptonndjenjat e përkushtimit dhe dashurisë ndaj atdheut me tëgjithë qytetarët e tij (të përkatësive të ndryshme etnike), e jo ekskluzivisht dashurinë ndaj kombit të vet.

Kështu që jeta më ka mësuar të ushqehem shqip -tarçe dhe them se:

Ushqimi me ndenjen e patriotizmit paraqet një ngadetyrat më të rëndësishme të edukimit shoqëror dhe familjar.

Më tej a nuk na mëson edhe historia e cila na tregonse: Cezari ka pasur njerëz të përgatitur dhe të shkolluarenkas të cilët kanë pasur për detyrë që popullatën eterritoreve të okupuara ta ushqejnë me patriotizëm(dashuri) ndaj Romës, me qëllim të rekrutimit më të lehtëdhe ngritjes së aftësisë luftarake të rekrutëve të rinj.

Aktivitete të tilla më vonë janë zhvilluar edhe në Iliri,atdheun tonë historik, të cilin nga shekulli në shekullditëm vetëm që ta rrudhim.

A mos vallë edhe këto copë Shqipëri të mbetur duhet që ta rrudhim, duke humbur Kosovën lindore, që jemimësuar ta emërojmë Lugu i Preshevës, Malësinë eMadhe, Çamërinë dhe një pjesë të madhe të Shqipërisësë mesme që si zakonisht e thërrasim MaqedoniaPerëndimore apo Ilirida.

Nëse jemi ata që duhet të jemi – shqiptarë, atëherë: patriotizmin duhet zhveshur nga politikanizmi dhe kulti -vuar në formën e pastër të tij, që do të ishte vazhdimësi e

208

traditës ilire të popullit shqiptar, vazhdimësi e atyre qëderdhën gjakun, e i lanë eshtrat nëpër burgje etj.

Ndaj, me kuptimin e plotë të fjalës them se: Atdheu pikë e pesë, nuk është fjala ime e fundit

Parimi kombëtar

Personalisht besoj se para së gjithash duhet sqaruarse çfarë do të thotë realisht parimi kombëtar!

Kjo fjalë me një koncept krejt të qartë në vetvetepërdoret me një inflacion të panevojshëm midis nesh dhe nga ne dhe kudo duke përcjell edhe konfuzion.

Padyshim që një gjë e tillë tregon se edhe karshi këtij fenomeni nuk jemi racional!

Koncepti i Parimit Kombëtar rrjedh nga koncepti ivetë fjalës Patriotizëm - Pat ria-s ose Atdheut dhe, mundtë për kthehet dhe përdoret më thjesht edhe në shqip siAtdhedashuri – parim ndaj atdhedashurisë – kombit sinatyrë e vetme që ka atdheu.

Kjo do të bënte që të gjithë ne të dimë ta respektojmë më shumë këtë fenomen nacional-kulturor për të cilin kanevojë çdo shtet - komb. Besoj se të gjithë jemi tëndërgjegjshëm që ky binom fjalë-koncept shfaqet me njëinflacion të pashembullt si në shtypin e shkruar edhe nëekranet tona të shumtë, e në veçanti mes atyre që e kanëepitetin Politikan, ata që thirren na atdhedashuri, patrio -tizëm, kombëtarizim, shpëtimtarë të kombit e atdheut.

Por, si një njeri që atdheun e dua ashtu siç i ka hije,nga ajo që dëgjoj nga politikanët në fjalë lirshëm mund tëthem atë që e ka shkruar një shkrimtarë anglez, emri i tëcilit për momentin nuk më kujtohet, i cili thotë se:

“Shtrofulla e fundit e politikanit kodosh është patriotizmi“Duke i dëgjuar ata që u cekën më lartë si dhe duke i

shikuar sot shokët e mi të idealit, jam i mendimit të them209

se: kom bi ynë - shteti ynë – atdheu ynë – Shqipëria, sot,ka më shumë nevojë se të tjerët për Atdhetarë, njërës tëcilët nuk janë emocionalë dhe partiakë, por racional dhetë vullnetshëm për të ndihmuar funksionimin më të mirëtë institucione shtetërore të cilat janë ndërtuar në fa vor tëtë gjithë shtetasve!

Njërëz që Shqipërinë e shohin të bashkuar e jo pikë e pesë.Dhe, personalisht jam i bindur se fillimisht për të

arritur aty ku nevojitet, së pari duhet nisur me bojkotimin e fjalëve të huazuara patriotizëm dhe pa triot dhe të për -dorim vetëm fjalët shqipe: atdhedashuri dhe atdhetarëpër të qenë të mirëkuptuar deri nga shtetari i fundit i cilimund të jetojë në Konicë, Manastir, Preshevë, Tregu i Ri,Tivar, Vermosh apo Durrës etj. Kështu do të mund tëfillonim të kuptonim të gjithë se Atdheu nuk duhet kon -ceptuar në mënyrë abstrakte, por ka arsyet e vetaracionale të cilat të bëjnë ta duash, respektosh dhendihmosh atë për aq sa mundesh dhe me çka mundesh.

Arsyet

Pan orama e shqiptarisë, sikur më detyron që edhenjë herë të them arsyet e parimit tim kombëtar dhe unittim folës, ngase vetë kjo panoramë sikur na lejon tëmendojmë se: dimensionet e atdhetarisë midis shqip -tarëve në gadishullin Ilirik, Ballkanin e sotëm janë tëndryshme.

Ato të Shqiptarëve në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni,Mal të Zi, Kosovën Lindore, pra, janë krejt të ndryshmenga ato tonat, them tonat duke menduar për mbarëshqiptarinë, njerëzit të cilët Shqipërinë e duan:

Një gjeografi, një gjak, një gjuhë, një flamur, njështet.

210

PORTRETE

Aktiviteti ilegal-kombëtar

Populli ynë shekujve ka vepruar ilegalisht për tëbashkuar atdheun, e në veçanti shekullin e fundit tëmileniumit të ikur ngase i detyronte robëria dhe atdheu icopëtuar.

Qysh nga Kongresi famëkeq i Berlinit dhe nga Kon -ferenca e Londrës, ku u përcaktuan kufijtë tragjik tëBallkanit në dëm të popullit shqiptar, shqiptarët migroninnë kërkim të lirisë duke u organizuar politikisht, ushta -rakisht, dhe në shoqata të ndryshme kulturore.

Por, fati siç thamë më lart e deshi që të mbetemi këtaqë jemi: pikë e pesë.

Edhe pse i ndodhi kjo tragjedi popullit tonë, kurrë nuk pushuan aktivitetet ilegale për organizimin e shqiptarëvedhe përgatitjen për t`i hequr njëherë e përgjithmonë ar -miqtë dhe pushtuesit prej tokës sonë.

Ndaj, veprimtaritë ilegale dhe legale në të gjithëkontinentet nuk pushonin së vepruarit, për të rikthye apomë mirë thënë rilindje kombëtare.

Duke i treguar botës se ky komb si pasardhës ipellazgëve – ilirëve nuk shfaroset dot, ku në formënletrare me një kuptim ndërkombëtar ua jep mesazhin imadhi Kadare në romanin Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur, që lejon të kuptosh se:

Ju, ushtri të mëdha, sado që të jeni të mëdha nëtokën tonë, eshtrat do t’i merrni në thasë najloni.

211

Mu kjo, si dhe poema e Naimit të madh Bagëti eBujqësi: e cila edhe në ballë të librit qëndron si emblemë,sikur dëshmon se dashuria për bashkimin e atdheut nukshteron kurrë.

Veprimtaria ilegale nuk ka qenë e lehtë, dhe rezul -tatet nuk kanë qenë shumë frytdhënëse nga shkaku se:populli shqiptar për fat të keq ka besuar në tri fe që janëprimare dhe sekondare për qenien shqiptare, por si doqoftë, edhe pse kanë luajtur rolin përçarës, siç flet dhevetë historia se: jo rastësisht atdheu i ynë nga shekulli nëshekull rrudhej, duke i shkrirë në popuj jo shqiptarëshqiptarët sipas fesë së shtetit që na robëronte, si: romak – ital ian, helen – grek, otoman- turk, sllav, kroat etj.

Edhe pse mes nesh gjithmonë flitej dhe me fana -tizëm dhe e mbronim edhe e mbrojmë tezën se: besiminë shumë fe nuk na ka paraqitur asnjëherë prob lem, qëmund të na përçajë si një tërësi kombëtare, duke eharruar se hierarkia e diplomacisë Evropiane na shikonte me syrin e dënimit se: ne si shqiptar jemi njerëz turko- arab, duke i harruar dhe ndëshkuar bëmat dhe identitetine lashtësisë së botës shqiptare e në veçanti Motin eMadh të Skënderbeut i cili me krenari mbrojti mbarëEvropën nga ajo që duan të në emërojnë – otoman –turk,latin apo sllav etj.

Dua të them se po qese fetë nuk ishin faktor për t’urrudhur gjeografia shqiptare, atëherë ne do të ishim po -pulli më kompakt në botë e jo populli më i përçarë dhe më i asimiluar.

Dhe, kjo nuk mbeti me kaq, por vazhdoi deri në ditëttona, pra, kur ne filluam të vepronim shekullin e ikur.

Këtë do ta vërtetoj me një shembull konkret:

212

Kur shoqata e të burgosurve politik të Kosovës, mësaktë Hasan Dermaku dhe Sami Dermaku vendosin t’iandërtojnë bustin patriotit të shquar Gjon Sereçit dhe tavendosnin në qendër të fshatit të tij, fshatarët të besimitis lam e kundërshtuan duke e quajtur kryqali, gjë qëdëshmon se edhe brenda populli mbillej kjo ideologji....!

Kështu, shembuj ka plot, u nisa nga ky këndvështrimpër arsye se armiku e ka shfrytëzuar në maksimum këtë“dobësi shqiptare”, për ti mbajtur të përçarë shqiptarëtdhe, njëherë edhe për t’i dëmtuar lëvizjet ilegale.

Edhe pse na kanë dëmtuar shumë, por prapëseprapë kurrë nuk kanë mundur me e ngulfat dashurinë përliri, ngase shqiptarët gjithmonë e kanë mbajtur gjallëshpirtin liridashës dhe vullnetin e çeliktë, se:

Një ditë patjetër do të vijë bashkimi edhe për popullintonë.

Sa i përket aktivitetit tim me shokë, nuk ndryshonshumë nga aktiviteti i grupeve të tjera ilegale dhe, mos t’ipërsërisë ato që kam shkruar më parë për platformëndhe synimet, që i kishim në mendje si dhe të shkruara, tëcilat për fatin tonë të keq, si gjithmonë binin në duart epushtuesit ose digjeshin për shumë arsye.

Si të gjithë shqiptarët liridashës ose më mirë thënë sitë gjitha organizatat ilegale edhe ne si organizatë kishimpër qëllim amanetin e Lidhjes së Prizrenit.

Pra, Shqipëria etnike (e mbetur pas shumë rrudh -jeve) e cila përbëhej nga katër vilajete, në kohën ePerandorisë Otomane.

Kështu që edhe pse nuk u realizua ajo që e kishin për qëllim si dhe ne që e vazhdonim atë rrugë, veprimetilegale nuk ndaleshin dhe nuk do të ndalen për ta arriturkëtë qëllim.

213

Ndaj, mendimi ynë ishte që njëherë ta masivizojmëorganizatën dhe pastaj të bëjmë kërkesa në të gjithainstitucionet më relevante ndërkombëtare për përmirë -simin e gabimit që i është bërë popullit tonë, duke filluarnga OKB, OSBE e cila edhe është bartëse kryesore e fajit për gjendjen e mjerueshme të shqiptarëve.

Këtë e kemi deklaruar edhe në sallën e gjyqit kur nagjykonin dhe na dënonin me burgime qindravjeçare.

Edhe pse ishim të vetëdijshëm se me këto kërkesanuk do të arrihej diçka, por megjithatë do të sensibilizohej opinioni dhe dalëngadalë do të përfitohej përkrahje enjerëzve të cilët e respektojnë lirinë e vet dhe të popujvetë tjerë.

LIRI - e cila deri diku u arrit pas viteve 1990, kohë kurmë shqiptari nuk ishte fajtor kujdestar i dështimeve të tëgjitha shteteve që me një injorancë të pa parë na shikonin sikur ne jemi ata që ua ngufatim sukseset dhe se ne idekoronim me dështime.

Nuk do ta zgjas shumë se si dhe pse u tubuam që tëbetohemi si shqiptarë para flamurit dhe, si ecën rrugët eorganizatës sonë ngase më lart janë të shkruara të gjitha.

Mund të them që organizata jonë ilegale ështëquajtur “Partia e Punës Kombëtare” dhe, është formuarmë 22 qershor 1979, pra e lidhur me një ngjarje shumë tëmadhe historike kur Gjermania e sulmoi BashkiminSovjetik me planin “Barbarosa”.

Në ecje, nuk dua që të keqkuptohem, që të mosnjësohen ideologjia dhe kombëtarja, ngase asaj kohevetë emri i partisë në fjalë sikur na bashkonte në kërkimtë bashkimit të atdheut dhe, shteti shqiptarë shikohej si ivetmi shpëtim dhe e vetmja armë që lirshëm mundej t’ithoshim armikut sllav:

214

Ne e duam Shqipërinë e bashkuar, ju jeni okupator të atdheut tonë etj.

Aktiviteti ilegal - politik

Pas ndryshimeve që sollën vitet 1990, filloi edheç’thurja e asaj Jugosllavie e cila dy herë u krijuaartificialisht.

Çdo Republikë e Federatës bëri zgjedhjet e para tëlira edhe pse ishin nën kërcënimin per ma nent të APJ, tëcilën e udhëhiqnin oficerët serb me përjashtime të voglaku udhëhiqnin oficer të kombeve të tjera.

Pas zgjedhjeve në Kroaci ne që vuanim dënimetnëpër burgjet kroate u amnistuam dhe u kthyem nëpërshtëpitë tona.

Në atë kohë ishte në vlugun e vet lëvizja për pajtimindhe faljen e gjaqeve që nuk kishte ngel si aktivitet vetëmnë brendinë e kufijve administrativ të Kosovës, por ishteshtrirë në të gjitha trevat shqiptare.

Këtë lëvizje e ndihmuan shumë shqiptarë të cilëtkishin vuajtur nëpër burgjet më famëkeqe të Jugo slla -visë.

Kur unë dola nga burgu, shtëpinë time e gjeta plotme aktivistë nga Kosova, nga Kosova Lindore, por edhenga viset tona të cilët kishin bërë punë të mrekullueshmeduke pasur shumë suksese në faljen dhe pajtimin egjaqeve dhe, të disa ngatërresave më të vogla.

Edhe pse shikuar nga këndi i kohës së shekullitnjëzet e një, pajtimi i gjaqeve nga sytë e Evropës dukejsikur ne si shqiptarë jetojmë ende në kohën e shekullit të

215

gjashtëmbëdhjetë apo pesëmbëdhjetë, pra, na shikoninsi popull ku ligji nuk e ka fjalën e tij, por, se shqiptarëtjetojnë me ligjin në duart e individit.

Sido që të kuptohej, pajtimi i gjaqeve e tha fjalën esaj duke i ikur tragjedisë së vëllavrasjes ndaj ngashqiptarët shihej si pajtim mbarëkombëtarë – si bashkimpër të luftuar armikun që na robëronte – srbosllavinë.

Me shikimet kah ardhmëria edhe unë iu bashkëngjita këtij veprimi mbarëkombëtarë.

Ngase thënë shkurt mua nuk më kishte ngel shumëpunë për të bërë, vetëm me të ndjerin Mehmet Gegën,penguam një tragjedi ku dy familje fqinje i kishin zënëistikamet dhe mendonin vetëm si të vriteshin midis tyrepër një prob lem rruge të pazgjidhur.

Me shokët e burgut bisedonim se si mund ti lidhimlegalen me ilegalen. Çdo njeri shprehte mendimin përpunë të kombinuar në të cilin grup kam qenë edhe unë.

Pasi një kohë të gjatë unë nuk kisha mundësi tëlëvizja sepse vinin shumë vizitor duke u shprehurshumica e tyre, e veçanërisht të ashtuquajturit intelektualse tashmë u çliruam ja ku kemi partinë tonë politike dheerërat e ngrohta filluan të fryjnë edhe për ne, unë ngela ihabitur se si mund të mendojnë kështu cekët këta njerëz,kur sekretar të përgjithshëm të partisë kishin një sllav!

Kundërvënia ime ishte e paevitueshme . Erërat e ngrohta që i cekni ju për shqiptarët do të

shndërrohen në uragan dhe do ta copëtojnë edhe mëtrungun shqiptar.

Këtë shumë shpejtë do ta konstatoni por do të jetëshumë vonë.

216

Të gjithë popujt kërkojnë vetëvendosje dhe shtëpinëe vet për të qenë zot. Ju si parti politike keni programinpër hizmeqarllëk.

Po pluralizmi ka pasur edhe në SKS-në porshqiptarët kanë hequr të zitë e ullirit, pas kësaj erdhi iashtuquajturi socializëm dhe për 50 vjet trumbetonim sepër shqiptarët ka qenë fajtor sistemi dhe i gjetën tellallëtshqiptarë që si papagall ia servonin popullit këtëmashtrim.

Tash na duhen përsëri 50 vjet ta shajmë monizminse ai ka qenë fajtor për gjendjen e shqiptarëve e jo seshqiptarët janë rob dhe duhen të çlirohen. Kur unë u bëjapyetjen se pse e njihnin Maqedoninë si shtet i cili prej1945 është formuar për t`i dëmtuar shqiptarët dhe semaqedonasit që pretendojnë se janë pasardhës tëMaqedonisë antike është një rrenë e madhe se këta janësllavë dhe se shumica kanë ardhur si pushtues serb pasvitit 1913.

Përgjigja e bashkëbiseduesve ishte se ne e njohimpër ta ndarë nga Ser bia dhe pastaj e kemi më kollaj,mendje ndritur se jo mahi, njëherë do ta formojmë epastaj do ta prishim.

Mendimi im se erërat e ngrohta do të shndërrohen në uragan më vonë u vërtetuan disa herë deri në ditët esotme.

Unë duke parë rrezikun që po i kanoset këtij populliiluzionist, duke i besuar çlirimit copa-copa, morra bashkëme vëllanë Vebiun iniciativën për të bërë një subjekt i cilido t`i përfshijë të gjitha trojet edhe pse e dinim se nuk dotë kemi sukses por megjithatë mos shuhet ideja ebashkimit kombëtar.

217

Gjatë veprimit gjetëm bashkëmendimtar dhe nëkorrik të 1991, e formuam partinë për bashkim demo -kratik shqiptar, shkurt PBDSH, ku morën pjesë delegatënga të gjitha krahinat e robëruara shqiptare.

Kuvendi themelues u mbajt në Shipkovicë dhe atymua më zgjodhën kryetar kurse sekretar të përgjithshëmFatos Aliun nga Presheva, anëtarë të kryesisë ishin ngatë gjitha trevat dhe lamë një vend bosh për çamët.

Mendonim se gjatë punës së partisë do të binim nëkontakte me ta.

Kjo ishte ide dhe punë shumë e mirë, por prekeshinshumë interesa, në radhë të parë interesat serbo-greke,por edhe interesat e pashallarëve lokal shqiptar, andaj uçuan me tërë forcat që kishin duke i bashkuar me atosllave dhe na zunë frymën duke e burgosur sekretarindhe gjatë hetimit i thyejnë krahun.

Më tej thirrën disa anëtarë ku i kërcënojnë në polici,në mesin e të cilëve edhe Sadi Bexhetin i cili ishte kryetari degës të Tetovës. Ku mundoheshin në mënyrënënçmuese që ta largojnë nga partia duke i thënë se:

Si mund ti si doktor shkencash ta dëgjosh ZaimBeqirin?!

Ky u përgjigjet se e kam për nder që kryetar ta kemZaimin dhe mua nuk më pengon se jam doktorshkencash i medicinës. Politika është zanat tjetër.

Së paku kështu më ka njoftuar vetë Sadiu.

218

Aktiviteti im për themelimin e shoqatëskulturore “Rexhep Voka“

Në vitet 1970 diçka kishte lëvizur, ishte në dukje njëliberalizëm i zymtë.

Me që nuk kishte asnjë aktivitet argëtues dhe dukedëgjuar ra dio Tiranën që na njoftonte se në çdo fshat tëShqipërisë ekzistojnë shoqëri kulturore artistike.

Me entuziazëm filluam të ndërrojmë mendime për tëformuar edhe ne në Shipkovicë një shoqëri kulturoreartistike, por ishte problemi se si dhe me kë t’ia fillonimnjë aktiviteti të tillë shoqëror, që kulturën tonë do taplasojë në mbarë trevat shqiptare e më gjërë.

Ku të gjejmë njerëz që së paku duhet të kenë tal ent. Filluam gjurmimet dhe më në fund ia arritëm që ta

formojmë SHKA “Rexhep Voka”.Kështu i zgjodhëm edhe anëtarët si: Tahsim Voka,

Demir Seferi, Zaim Beqiri, Idriz Voka, Sherif Seferi, MusliMaksuti dhe disa të tjerë.

Pas formimit menjëherë përgatitëm një dramë ku nëmungesë të sallës u mbush plot e përplot korridori ishkollës.

Atëherë ishte shumë vështirë të inkuadroheshin fem -rat andaj në mungesë të tyre në atë dramë të përgatiturkishte dy role femrash, këtë gjë e luajtën me sukses IdrizVoka dhe Musli Maksuti.

Kishte edhe një nxënës që këndonte shumë bukur,quhej Lutfi Voka,i cili me zërin e tij i mahniti të gjithë.

Kjo shoqëri ka luajtur shumë rol pozitiv në eman -cipimin dhe ngritjen kulturore jo vetëm në Shipkovicë, por edhe më gjerë.

219

Aktiviteti i kësaj shoqërie vazhdoi deri në fillim tëviteve 1990 deri sa u shua.

Një herë shoqërisë sonë kulturore i erdhi ftesë për në Festivalin e Gjirokastrës ku mori pjesë Ra mie Sejrani e të tjerë, të cilët edhe kishin treguar sukses.

Besoj se sa i takon shoqatës kulturore “ RexhepVoka “ e dhashë atë që mundja të jepja si shqiptare, tëpaktën si një njeri që ia kisha borxh fshatit tim.

Aktiviteti im për themelimin e shoqatës së ishtë burgosurve dhe të përndjekurve politik

Pas daljes nga burgu, nga ana e të burgosurvepolitik, ishte kërkesa dhe nevoja e kohës për të formuarshoqatën të burgo surve politik shqiptar në shtetin ar ti fi -cial të quajtur Maqedoni.

Iniciator për themelimin e kësaj shoqate ka qenë indjeri Shaban Xheladini.

Pas shumë bisedash në vitin 1992 arritëm që takonkretizojmë këtë iniciativë.

Por, në mesin e shokëve tanë dominonin dy men -dime, njëri ishte që më nuk e njohim këtë shtet dhe, nukkemi nevojë që ta bëjmë kërkesën për regjistrimin eshoqatës si dhe mendimi tjetër ishte që duhet ta regji -strojmë shoqatën.

Unë i kam takuar mendimit tjetër, për mos regji -strimin e shoqatës në Gjykatën e Maqedonisë.

Kështu mendimet u hodhën në votim dhe fitoi men -dimi për regjistrimin e shoqatës me arsyetimin se: po tëmos regjistrohet shoqata nuk do të na lënë të zhvillojmëaktivitete.

220

Kuvendi themelues i shoqatës u mbajt në sallën eselisë të Partisë për Prosperitet Demokratik.

Pas Kuvendit themelues, bëmë kërkesën për regji -strimin, por, pas një muaj përgjigjja na kthehet neg a tive,me arsyetimin se:

Zaim Beqiri nuk mund të jetë kryetar sepse endekonsiderohet si i burgosur pasi ende nuk kanë kaluar 5vite nga dalja prej burgu.

Kështu bëmë ndërrimin e emrave dhe të kryetarit,dhe vendosëm që kryetar të zgjidhet Shaban Xhelaidini,kërkesën e përsëritëm duke e dërguar përsëri në nëGjykatë për zyrtarizim.

Por përsëri përgjigjja ishte neg a tive. Kjo lojë e fëlliqur e pushtetit maqedonas vazhdoji për

7 vite me radhë. Deri më 1999 kur përfundimisht u regjistrua shoqata.Ne edhe pse të paregjistruar si shoqatë, e vazh -

donim aktivitetin tonë. Kështu së bashku, partia që drejtoja unë si dhe

shoqata e ish të burgosurve dhe të përndjekurve politik,bëmë përgatitjen për pritjen e Rafi Halilit, të cilit edhe psei kishte ardhur vendimi për të qenë në liri, drejtuesit eburgut e mbanin në burg me arsyetimin se: edhe për njëvit Rafiu duhej të qëndrojë në burg, pra dalja e tij ngaburgu duhej të bëhej një vit më pas.

Kështu shoqata formoi një këshill për pritjen e Rafiutduke u bazuar në vendimin e lirimit dhe, pas një pritje tëgjatë vendosëm që të shkojmë në burgun e Idrizovës,unë, Shaban Xhelaidini dhe vëllai i Rafiut, Vexhi Halili.

Në burg na priti kryeshefi për sigurim Vllado Dimi tri -jevski që e njihnim unë edhe Shaban Xheladini.

Na priti në zyrën e tij duke na i përkujtuar sjelljet e tijjo njerëzore për një vit sa na mbajtën me Rahim Nezirinnë izolim.

221

U arsyetua se ashtu ka qenë koha dhe indirekt nabëri me dije se është vlleh që për mua nuk kishte rëndësi.

Kur u mundua që të na bind se është bërë gabim mevendimin për lirimin e Rafiut.

Ju kërcënuam se është e pamundur që të bëhetgabim dhe, po qese është bërë le të përgjigjet ai i cili e kabërë e jo Rafi Halili.

Në ndarje ia tërheqim vërejtjen se sot kemi ardhur ne të tre, nesër këtu i ke 20 mijë veta dhe, nuk do t’u pyesimse e lironi apo jo, se vetë do ta lirojmë, por do ti hapimdyert e burgut me forcën e popullit.

U kthyem në Tetovë, njerëzit ishin mbledhur mbi 20mijë vetë, pritnin lajmin nga ne.

Pasi isha përgatitur, duke u kthyer nga Idrizova se çkado t’u them njerëzve kur arritëm e mora fjalën dhe i njoftovapër bisedën që patëm me kryesheshefin e sigu rimit.

Masa e njerëzve reagoi ashpër dhe propozuan që tëdilet në qendër.

Unë u pajtova dhe u thash po, në qendër, por drejtrrugës nga milicia.

Më dëgjuan, me ndonjë përjashtim që devijuan, por numrimë i madh i masës së tubuar eci drejtë rrugës së arsyes.

Unë dola në ballë të asaj turme dhe isha shumë iemocionuar që e përkrahën kërkesën time.

Policia i mbylli dyert dhe u mbyllën si minjtë nëbirucat e veta.

Në qendër mbajta një fjalim të zjarrtë, pa mikrofondhe fjalimin tim e dëgjuan vetëm ata që ishin aty afër, sido qoftë ishte një protestë madhështore pa lejen e askujt.

Aty vendosëm se protesta do të mbajmë deri sa talirojnë Rafiun, por të nesërmen ishte fes ta e Bajramit dhee lamë një ditë pas.

222

Pasi si kryetar të këshillit kishim Hamdi Islamin, ai nadevijoi dhe pa dijeninë tonë bënë kërkesë në polici përleje që të protestohet, por vetëm në Çarshinë e Epërme.

Pasi interesi ynë ishte nga Çarshia e Epërme drejt në qendër, ky me kërkesën që kishte bërë na e kishtekufizuar vend-tubimin, unë këtë gjë nuk e kisha të njohur.

Kur ditën e caktuar tubohen njerëzit dhe, pasiHamdiu lavdëron të pranishmit se ne jemi stërnipat eSkënderbeut dhe se tubimi do të mbahet vetëm nëÇarshi të Epërme se vetëm aty kemi leje nga policia,masa e pranishme reagoi ashpër duke kërkuar që tënisemi për në qendër.

Kur ky nuk i dëgjoi, ata filluan të brohoritnin ua, ua. Reagimi i Hamdiut ishte shumë i ulët, duke i quajtur

tradhtar të pranishmit pse nuk e dëgjonin, pra, ngastërnipa të Skënderbeut pas 10 minuta i bëri tradhtar.

Brohoritjet nga masa nuk ndaleshin. Ky mbeti ihutuar nuk dinte si të reagonte, unë përgatitesha që tëshkoj t’ia kapi mikrofonin dhe ta marrë situatën vetë nënkontroll, duke ua plotësuar dëshirën masës, por ishashumë larg.

Në mo ment hipë në foltore Xhevat Ademi i cili ishtemë afër dhe ndoshta ka qenë edhe iniciator për kërkesëne policisë që të kërkohet leje për protesta.

Ky ia kap mikrofonin Hamdiut dhe, me demagogjinë qëdisponon iu drejtua masës se çfarë do të bëjmë në qendër.

A t’u tregojmë maqedonasve se sa jemi ne, dukethënë se edhe ashtu ne jemi shumë dhe, se ai është iburgosur politik dhe nuk ka nevojë që të dalim në qendër.

Kështu mbaroi ky aktivitet, por nuk shkoi shumëkohë Rafiun e liruan nga burgu i ngushtë, në atë më tëgjërin.

223

Në fshatin Gajre ishte bërë tradicionalisht mani -festimi Kur bie kosa e parë mbi fshat, këtë datë HamdiIslami mundohej ta shfrytëzojë për një tubim të të bur -gosurve politik nga të gjitha viset shqiptare në ish- Jugosllavi, por ata që e kishin organizuar këtë manifestim ia prishën planin dhe ky më drejtohet për ti dhënë kahjetjetër dhe, pra që ta pagëzojmë si vend historik, kuorganizata jonë kishte pasur vend-betimin në kalanë evjetër të Hisarit, vend që historia duhet ta ketë në kujte -sën e saj.

Edhe pse po këtë ditë unë kisha një takim nëShipkovicë me një grup shokësh nga Prizreni, të cilëtkishin ardhur për një marrëveshje sa hu mane po aq edhekombëtare.

Pra, bëhet fjalë për marrëveshje shqiptaro – shqip -tare, mes dy anëve të tokës sonë, ana e Kosovës dheana e Maqedonisë, them e Maqedonisë ngase jam idetyruar që ta them realitetin që ekziston, kufirin që nandanë e të themi shqiptar i Kosovës, Maqedonisë,Serbisë, Malit të Zi, Greqisë etj.

Pra, takimi ynë bëhej ngase ishim të vetëdijshëm sesot a nesër do të nisë lufta dhe se do të ketë nevojë përpërkujdesjen e popullatës së kësaj apo asaj ane.

I shihja se ishin të lodhur ngase rrugën e kishin bërëtë gjatë, siç dihet ecja nëpër këtë rrugë është tepër evështirë.

Pas ca bisedash rramë dakord që popullata, e çdofshati të rrethinës së Prizrenit e në veçanti fshatrat errethinës së Opojës të strehoheshin nëpër fshatrat emalësisë së Sharrit, të Tetovës e më gjënë.

Dhe, më kujtohet se pas dy javësh, ne i vizituammiqtë tanë, bashkë me ne ishin edhe shokë nga fshatrat

224

e Gostivarit, si: nga Gradeci, Dobërdolli, por, edhe shokët nga Bozofca, Shipkovica etj, pra, ishim një grup ibesueshëm për aktivitetet e duhura.

Sikur jam i detyruar që t’i ceki me emra edhe ata, atatë grupit të Prizrenit të cilët ishin: Xhevat Hasani, mjekdhe aktivistë i paparë, Bedri Halimi ish i burgosur politik si dhe poet dhe shumë miq të tjerë.

Gjatë bisedimeve nga unë, miqtë kërkuan që t’utregoj në hollësi për bisedat që i kisha pasur me RamizAlinë, ish-presidentin e shtetit shqiptar.

Dua të them se ne i kishim parashikuar të gjithandodhitë që ndodhën si ato të vitit 1997 si ato të vitit 2000dhe ato të vitit 2001, që në vitin 1992. Dhe, besoj se nuk u gabuam edhe pse ajo që duhej nisur me kohë ndodhishtatë vite më vonë, më 1999.

Viti, kur miku ynë Bedri Halimi, e kaloi Sharrin, ditëvemë të acarta, më të egra ditëve më të dhimbshme, kurbashkë me ca shokë të tjerë iknin nga policia serbe, ditëku rrugës mbetën edhe disa shokë të vrarë.

Po, ishte ditë që isha i detyruar që të takohem memiqtë.

Pra, miqtë në fjalë erdhën tek unë për qëllimin më tëmadh kombëtar dhe, u vendosën nëpër fshatrat e malë -sisë së Sharrit, fshatrave të Tetovës.

T’i rikthehem kohës së kujtesës, vendosëm të shkoj -më atje....?!

Pra, vendosëm të shkojmë atje, unë dhe shokët eidealit, të kësaj dhe asaj ane.

Atje, ku ekziston një shpellë, të shkojmë ta vizitojmëdhe, prej andej të kthehemi në shtëpinë e Rafi Halitit përdrekë.

225

Ashtu vepruam. Tek shpella bëmë disa fotografi dhei njohëm të pranishmit me punën tonë.

U kthyem edhe tek Rafiu për drekë dhe, patëm disapolemika të ashpra se është më i drejtë bashkimikombëtar qoftë edhe me vonesë apo copëtimi i çështjesshqiptare ashtu siç kishte filluar.

Duke parë se disa shokë tanë ishin anëtarë të partive politike, pa dashje kishte filluar ftohja midis nesh.

Parashikuam një takim në Dibër ku mundoheshim tëgjenim gjuhën e përbashkët për të qenë të gjithë në njëparti dhe, kështu ndofta mund të arrinim objektivat tonapër të cilat edhe ishim dënuar ne, të pranishmit edheshumë të tjerë para nesh.

Diskutonim se: një pjesë e trupit tonë kishte dhënëjetën për bashkimin kombëtar.

Por, ishte e kotë. Ata të cilët ishin infektuar paskarriges dhe interesit per sonal nuk lëshonin pe. Kështumbaroi një përpjekje me synime pa asnjë hile; uniteti ynëpër qëllimin e caktuar; për bashkim kombëtar mbeti sigjithmonë shekujve - ideal.

Shoqata ka bërë edhe vepra të mira siç thashë mëlart, bashkë me partinë organizuam dy tryeza në Tetovëdhe Tiranë, ku subjektet pjesëmarrëse ishin gati përbashkimin kombëtar me përjashtim të PD-së, LDK-sëdhe PPD-së.

Këto tri subjekte i bojkotuan dhe i minuan këto për -pjekje, prandaj duhet të mbajnë edhe përgjegjësi histo -rike që në momentin kur po shkatërroheshte Jugosllavia,nuk patën kurajë që të jenë me grigjën e vet, por dëgjoninata të cilët na kishin copëtuar dhe, uronin shtetin ar ti fi cialqë po lindte në gjysmën e trojeve shqiptare, mëkatet etyre nuk i lanë Vardari.

226

Aktiviteti im për veprimin e arsimimitshqiptarë – emblemë e kombit – themelimin

e Universitetit të Tetovës

Kur bëhej përgatitje për hapjen e Universitetit nëTetovë, Fadil Sulejmani u konsultua si me shumë të tjerëedhe me mua, se a përkrahi si ide?

Po i them vetëm si shkak për t’u kacafytur me sllavëtdhe t’i ndajmë dhentë e dhitë njëherë e përgjithmonë sepërndryshe ata nuk lejojnë një institut të lartë. Ky ishtemendimi im dhe e nënshkruaja në këshillin nismëtar.

Kur më 17 dhjetor të vitit 1994, ishte paraparë hapjae Universitetit, mua në ora 01 të asaj nate, një duzinëspeciale vijnë në shtëpinë time të armatosur gjer nëdhëmbë dhe më kërcënohen para fëmijëve se do të mëvrasin dhe donin që mos të më lënë të vishem.

Më morën me vete pa më treguar përse dhe mëdërguan në policinë e Kumanovës.

Sa hyra në derë më priste një inspektor i poshtër i cilimë tha:

“Ti je Zaim Beqiri? Po i them dhe pa një pa dy filloi të më shajë! Unë i habitur i them prit mor zotëri se unë nuk e di se

pse jam i arrestuar dhe pse më keni sjellë nga Tetova nëKumanovë!

Shumë mirë e di më thotë: “Gjak ke kërkuar gjak do të keni”...!?Po e përsëris se kush ka kërkuar gjak. Ju doni të hapni Universitet pa lejen tonë, ma

ktheu...?! Po i them! Po ju a për atë më keni arrestuar?!

227

Po unë nuk jam as profesor i universitetit as kurrgjënuk e kuptoj se ç’keni me mua...?

Sytë i kishte si të gjarpërimt, fjalorin e fëlliqur dhe nga unë kërceu tek Enver Hoxha filloi ta shajë dhe ofendojëpersonalitetin e tij.

I them po tash çka ke me Enver Hoxhën dhe nuk keturp që të përdorësh kështu fjalori, intelektual i ke thënëvetes?!

U nervozua si luqerbull dhe më tha: “E shaj se farën që e ka mbjell. Ajo jeni ju që nuk

bindeni edhe se antisllavë më të madh se Enver Hoxhanuk ka pjellë nëna shqiptare”.

Atëherë më vjen mirë që e shani i thash se po talavdëronit si Sali Berishën do të më vinte shumë keq sedo ta shihja veten në rrugë të gabuar e tash ti mapërforcove bindjen se paskam qenë për 30 vjet në rrugëne duhur.

Kërcënimi i tij i fundit ishte se: të gjithë juve,shqiptarëve do t’u bëjmë satër ngase dot bashkohemi ne: serbet, bullgarët, grekët në ballë me nënën rusi, mëkupton?! Mu drejtua duke ma drejtuar edhe gishtin se dot’u zhdukim nga faqja e dheut njëherë e përgjithmonë.

E keni dashur me shekuj këtë, i përgjigjem, po, por,nuk keni mundur të na zhdukni, ju që na erdhët ngaKarpatet, si lypsarë e megaloman. Jam i vetëdijshëm semiqësinë e të parëve tanë e keni keqpërdorur. Jam ivetëdijshëm se edhe na keni burgosur e vrarë, djegurfshatra të tërë, por, shqiptarinë nuk e shfaroset dot dhe,dije se të zot e kësaj toke jemi ne - shqiptarët.

Nuk dinte ç’ka të bënte, kërcënimet e tij nuk e arritënefektin e duhur.

228

Trembëdhjetë orë u grindëm, normalisht jo vetëmme atë inspektor por edhe me të tjerë. Pas trembëdhjetëorëve më marrin dhe më nxjerrin në mes rrugës në fushëdhe më lënë.

Unë pa di nar në xhep se nuk më lanë të marrëkurrgjë. Pasi ishte autostradë nuk ndalej askush të mëmarrë, atëherë në këmbë erdha në Shkup, por me qëShkupin nuk e njoh mirë dhe kishte rënë muzgu imbrëmjes edhe kalimtarë nuk kishte, për fat e shoh njënjeri me një najlon në dorë vrapoj dhe e ndaloj, e pyes seku gjendet stacioni i autobusëve?

Ai filloi të interesohet se nga jam kush jam dhe dukeecur me mua për të ma treguar stacionin.

Kur unë i tregoj se kush jam dhe çka më ka ndodhurdhe se nuk kam të holla as për biletë, ky njeri fisnik nxoringa xhepi 100 dinarë shkau, dhe m’i dha duke më thënëse duhet më shumë por unë aq kam. Më erdhi keq përkëtë njeri që më nuk pata rastin ta takoj.

Iu falënderova përzemërsisht dhe u nisa për Tetovë. Kur zbrita ishte kohë e lajmeve dhe televizori tre -

gonte emrin tim që jam arrestuar. Disa shokë dhe ndër to babai i Fadil Rufatit, Halil -

Rufati do të më thotë se pse nuk more taksi, ne do tapaguajmë. Ithem se në ato mo ment nuk të kujtohet.

Për ne kjo është shumë mirë sepse më shumë dhenuk meritojmë! Në takimet që kemi patë me presidentinRexhep Mejdanin në vitin 2000 si delegacion i Shoqatëstë burgosurve politikë, pasi u takuam me Shoqatën e tëBurgosurve që e udhëheq Kurt Kola, patëm polemika tëashpra. Ata mundoheshin të bëjnë barazimin. Nekategorikisht iu kundërvumë sepse një pjesë e tyre edhe

229

sot e kësaj dite lavdërojnë Titon! Atëherë ne u përgjigjemi se ne jemi burgosur se kemi dashur tokat e okupuarashqiptare t’ia bashkangjesim tokës amë, kurse ju kenidashur Shqipërinë ta shndërroni në republikë të shtatëandaj ne qëndrojmë në dy pozita të kundërta.

Takimi me presidentin ishte i përzemërt. Na dëgjoime vëmendje edhe pse i bëmë kritika për njohjen epavarësisë së Maqedonisë, një shtet ar ti fi cial i ndërtuarnë gjysmat e tokave shqiptare. U dakordua me këtëvërejtje por nuk ishte ai që e kishte bërë këtë veprim tëturpshëm dhe fa tal për shqiptarët këtej kufirit. Këtëvendim makabër e bëri me krenari Sali Berisha i cili gatitheu këmbët duke vrapuar për t’ia uruar Gligorovitpavarësinë.

Deshëm të takohemi edhe me Fatos Nanon, por ainuk na priti me arsyetim se nuk kishte kohë dhe se posado të fillonte mbledhja e qeverisë; në vend të tij na pritiPandeli Majko i cili në atë kohë ishte sekretar i për -gjithshëm. Ai na la përshtypje të mirë, duke na e tërhjekëvërejtjen se ne Shqipërinë e lamë pa shqiptarë, duke ibërë grekë, sllavë e çdo gjë tjetër vetëm shqiptar jo.

Ngjarjet e 2001 lojë e fëlliqur në kurriz të popullitshqiptar. Duke qenë i etur për liri, që kur nuk e kishteshijuar populli shqiptar krismat e pushkëve i priti me njëentuziazëm të paparë dhe, pa u hamendur e përqafoiluftën. Kjo mund të vërtetohet nga incizimet pas mbarimittë tubimit që e kishin organizuar ne Shoqata e tëburgosurve dhe unioni i studentëve, kur reporterët eRTM-së i anketonin disa shqiptarë që mendonin se do tëmarrin përgjigjen që dëshironin ata. D.m.th. se popullatadërmuese shqiptare nuk e përkrahën luftën dhe se ata që janë në mal janë disa terroristë dhe shumica nga Kosova.

230

Kur morën përgjigje që nuk e prisnin se shqiptarëtmezi e kanë pritur këtë ditë dhe se është dita më egëzueshme në jetën e tyre, shpejt e ndërprenëintervistimin. Nuk e dinin të shkretët shqiptarë se kjo do të jetë lojë e radhës ndër më të fëlliqurat që i kishin ndodhurkëtij populli të shumëvuajtur dhe se më vonë do t’i dalëtymi!

Që nga fillimi puna ishte e dyshimtë se çdo popull qëbënë luftë çlirimtare më parë pastron me bashkë -punëtorët e armikut që është një e keqe e domosdoshmee pastaj pastron terrenin për të luftuar armikun.

Kjo gjë nuk kishte ndodhur tek kjo ushtri por,përkundrazi ishin mobilizuar të gjithë spiunët duke ushitur super patriotë dhe tash kur dalin në zgjedhje mesloganin se: “Ne e mbajmë fjalën por, për kë se?! Sigu -risht për ata që edhe ua kanë dhënë fjalën pra, sllavëve.Do të ishte shumë normale që ushtrinë t’a kishinpagëzuar “Ushtria për të drejta të barabarta” tash do tëkishin të drejtë dhe të thirren në atë se nuk e kishinmashtruar popullin por, burrat e botës e kishin emëruar“UÇK” ushtria çlirimtare kombëtare dhe deri nëkomunikatën nr. 5 kanë patur atë qëndrim edhe pse kaqenë false, se nuk bëhet luftë çlirimtare në viset ku nuk ka as një sllav për ilaç përveç bashkëpunëtorëve shqipfolësqë pa dalë drita kanë vrapuar se kush më parë do tëspiunojë dhe ka ndodhur tek ndonjë popull tjetër që gatitë gjithë ushtarët të kenë celularë sepse në luftë kësigjërash janë të ndaluara por, kjo nuk ishte luftë, ishte njëfilm vizatimor si Tomi e Xheri, megjithëse mbi njëqindveta u vranë dhe disa u plagosën që njeri ndër ta jamedhe unë që vuaj nga plaga që me siguri plumbi ka qenë

231

helmues. Kjo llakërdi mori në qafë shumë bijë dhe bija tëdevotshme të popullit. I bëjë pyetje ish shtabit të luftës se:

Pse u vranë të gjithë komandantët të cilët kishinardhur nga nëna Shqipëri dhe Kosova heroike? Mos vallë nuk luajtën vallen e dreqit por kishin ardhur tamam për tëluftuar dhe për t’i çliruar trojet e robëruara. Vratëkomandant Telin me shokë se shkoi për ta ndezur luftënatje ku duhej, në Shkupin e Bajram Currit, vratë koman -dant Shpendin pas shpine dhe u munduat t’i humbnigjurmët duke akuzuar një ish bashkëpunëtor, kur nukbindët askënd e heshtët dhe manipuluat politikisht deri në maksimum. Vratë Rokun se nuk iu bindej urdhrave tëudbashëve, vratë komandantin më të aftë të eksplo -ziveve Tahir Sinanin siç e vranë rusët Dudajevin, vratëHyrën heroinën nga Ferizaji sepse kishin shkuar tëpërhapnin luftën atje ku duhej, por, juve u prisheshinplanet ogurzeza, andaj duhej të likuidohen por mosharroni se gjaku i tyre do t’ju mallkojë dhe për ato që kenipunuar dhe vazhdoni të punoni nga dora e tyre do tëshkoni. Ju shitët idealet e luftës, ju shitët gjakun ederdhur të luftëtarëve, ju pas marrëveshjes (mosmarrë -veshjes) në Ohër i vratë një pjesë të madhe tëkomandantëve dhe një pjesë i burgosët duke i dënuardrakonikisht, ju morët në qafë një fshat të varfër Brodecin të cilit gjatë luftës ia faruat krejt lopët dhe viçat, dhe më në fund e projektuat planin duke çuar armë me traktor ngaShipkovica, i bëtë kurban vetëm e vetëm të krijoniturbullira për zgjedhje të parakohshme. Vjellshi vrer psenuk u kishte marrë në qeveri Gruevski dhe nuk hezituatme derdh gjak shqiptari vetëm për t’i arritur objektivat. Jukishit kohë katër vjet për të sjellë ligjin që ajo partishqiptare që fiton më shumë vota t’a ketë vendin në

232

qeveri, po ju atë nuk e bëtë dhe gabimet tuaja deshët t’izgjidhni mbi kurriz të popullit të varfër dhe të pafajshëm.Kur tash u futët në qeveri, brekët nëpër këmbë dhepranoni gjithçka që u servon Gruevski, humbjet politikemundoheni t’i tregoni si fitore të mëdha kur çdo gjë kenikthyer në vitet 90-ta duke filluar nga arsimi e deri tepunësimi. Mërziteni shumë se Greqia nuk e lejon këtështet të paqenë asnjëherë para Titos i cili formoi për t’idëmtuar shqiptarët për të hyrë në NATO dhe për t’ua umbyllur shqiptarëve të gjitha shpresat se me gjithëtradhtitë e mëdha që i janë bërë një ditë ta shohë veten tëbashkuar dhe ta çojë në vend amanetin e të gjithë atyreqë ranë në altarin e lirisë. Çdo njeri që pasurohet gjatëluftës quhet profiter i luftës dhe duhet dënuar, ju eveçanërisht ti Ali Ahmeti parat e mbledhura nga “LiriaKombëtare” i fute në bankat e Vlorës dhe Sarandës400.000 franga zvicerane dhe tash po i shndërron nëEuro dhe për çdo ditë po të vinë “Mallborot” nga Zvicra.

Ti sigurisht po mendon se në një shkrim BardhylMahmuti të quajti Ali Pa sha dhe t’i mendon se me tëvërtet je pa sha duke harruar se pashallarëve u ka kaluarkoha. Këto janë faje o zotëri, nuk janë gabime. Sa po eshoh ju nuk mërziteni sikur gjysma e popullit shqiptarë tëvritet dhe të burgoset, me siguri i përmbaheni thënies tëRob ert Kenedit se: ”Po ta vrasësh një njeri është krim, potë vrasësh miliona është statistikë”. Deri tash shqiptarët ikanë pasur prangat në dorë tash me marrëveshjen“Kornizë” prangat i kanë në tru, pra në kokë siç do tëshprehet profesori i nderuar Beqir Berisha. Bashkë -punoni edhe me dreqin e mallkuar vetëm e vetëm të fitoni për të bërë hizmeqarllëk të devotshëm, piriolla u qoftë.

233

Kur z. Fazli Veliun e burgosën në Gjermani dhepushteti i këtij shteti ar ti fi cial kërkonte ekstradimin, nepërgatitëm peticion që një gjë e tillë mos të ndodhë. Tasht’i je bërë bashkëpunëtor i po atij pushteti dhe je armi -qësuar me nënshkruesit e peticionit, aferim keni treguarburrëri! Kisha t’u them edhe shumë gjëra por, sa do që tëshkruaj të bëmat tuaja do të ngelin mangut. Veprimi iMoisi Golemit dhe Hamëz Kastriotit i paska lëshuar thellë rrënjët dhe nuk e paskeni ditur por tash një përvojë mëshumë, ndoshta do të na ndihmoj në të ardhmengjeneratave që do të vinë.

Veprimet tuaja antikombëtare do të njihen në historisi tradhti e dyfishtë, duke ua shitur popullit robërinë si liri,këtë nuk e ka bërë askush deri më sot sa do që ka qenëfaqezi.

I kam shënuar një pjesë të aktiviteteve të mia kaedhe shumë të tjera, por tash me shëndet nuk jam mirë.

Si rezultat i gjithë këtyre, shoqes nuk i japin nën -shtetësi edhe pse në Tetovë ka ardhur njëvjeçare ngaPrizreni. Shkollën fillore e ka kryer në Tetovë sepse mëtutje nuk ka pasur mundësi të vazhdojë. I kemi tre fëmijë.Fëmijët dhe unë kemi nënshtetësi, ajo nuk ka, edhe psetë gjithë të familjes së saj kanë nënshtetësi.

Mosdhënien e bazojnë në nenin 7 të Kushtetutës kuai nen është bërë kancer për shqiptarët, ndërsa partitëshqiptare që hynë në qeveri nuk janë në gjendje për 20vjet ta anulojnë atë pengesë.

Ja sa e kanë fuqinë këto parti, vetëm për të shërbyernë dëm të popullit shqiptar!

234

Në vend të përfundimit

Ideja për t’i përfshirë këto kujtime në një libër, qëshkrimet e kësaj natyre të jenë dëshmi të motit të kohëssë ikur për pasardhësit, që shkrimet e kësaj natyre unëdo t’i quaja qasje me motin e kohës, kur brezi immundohej të bëjë përpjekje për bashkimin e tokës sonë –atdheut në një shtet, pra, përpjekjet e mia dhe shokëve të mi në fushën e hapësirës sonë kombëtare, kur ne më -tonim të thoshim fjalën më të shenjtë: atdheu u bashkuanë një shtet.

Jam i vetëdijshëm se natyra e librit e ka dukjen e njëanshmërie dhe jam i mendimit se njëanshmëria në fjalë eka arsyen e vetë.

235

236

ANEKS

237

Letër e hapur BDI-së

Ajo që ndodh sot me ndëshkimin e shqiptarëve tëMaqedonisë, i kapërcen shumëfish kufijtë e ndë shki me -ve tashmë të njohura të viteve 1948, 1953, 1968, 1981.

Reprezaljet e sotme do të hyjnë në historinë tonë singa më të egrat, që do të mund të krahasohen me vetëmme ato të vitit 1944!

Fushata represive antishqiptare e BDI-së, gjoja kra -hu që doli nga lufta, por de fakto doli nga zyrat famëkeqetë UDB-së, pa dyshim ka hapur një faqe të re në historinëe popullit shqiptar në këto treva shqiptare. Por kjo faqehistorie, është një faqe e zezë, që rrallë e has në historinë e popullit shqiptar. Kjo faqe e zezë, e shkruar me ngjyrëtë kuqe të gjakut të dëshmorëve është një hollë qëdamkos në mënyrë shumë shumë të vrazhdë politikënantikombëtare të BDI-së!

Mbi 130 shqiptar janë vrarë pas atyre ngjarjeve, që ju zotërinjtë BDI-së e quajtët luftë, pa llogaritur vrasjet dheatentatet gjatë atij konflikti të inskenuar....

A e dini ju zotëri se bara e tërë kësaj tragjedieshqiptare bie mbi ju?

A e dini se për këtë tragjedi ju mallkojnë nënat,motrat, fëmijët jetima dhe nuset e reja që kanë mbetur pamë të dashurit?

A e dini se u mallkojnë lotët e jetimave?A e gjykoni se për këtë gjëmë të madhe u mallkon

gjaku i dëshmorëve?

238

A u shkon mendja se pikërisht këta të rënë nga varrithërrasin:

Mos ua falni gjakun tonë tradhëtarëve.Ju zotërinjtë tradhëtuat, ju bëtë, tradhëtinë më të

madhe në historinë tonë! Ju përbaltet karakterin dhedinjitetin e popullit tonë.

Ju nëpërkëmbët idealin e të gjithë martirëve që usakrifikuan gjatë gjithë shekullit të kaluar. Ju shkelët mbigjakun dhe vuajtjet e të gjithëve atyre që ju përqafuat dheu vllazëruat me këta xhelatë të popullit tonë!

Gjëma e juaj politikanë të BDI-së mbi popullin shqip -tar është shumë e madhe që nuk mund të përshkruhet jome një letër të hapur, por as me një libër. Ajo që keni bërë ju kundër popullit shqiptar duhet t’ua brejë ndërgjegjien etërë pakontestueshme gjeneratave të ardhëshme që dota argumentojnë veprimtarinë tuaj antikombëtare.

Kjo është një detyrë atdhetare e atyre që miren meshkrime.

Mua si shqiptar, si veprimtar politik, si i sakrifikuarfamiljarisht më takon të them atë që ju si parti e keni bërëkëtë kundër meje! E kam për detyrë personale dhefamiljare po edhe këmbëtare që me pak fjalë të shtroj atëqë ju e bëtë ndaj meje...

Ju më ndëshkuat brutalisht, por ju nuk ndëshkuatvetëm Zaim Beqirin si individ! Ju ndëshkuat njëpersonalitet që në vitjn 1981 për veprimtari patriotike udënua me 13 e gjashtë muaj burg të rëndë, ndëshkuat një familje që dha tre të burgosur politik me afër gjysmëshekulli burg, pa llogaritur nënë plakë që po ashtu udënua me burg, si dhe tre vëllezër dhe një motër të cilëtnga 12 vjet nuk mund të vinin në vendlindje sepse do t’iburgosnin menjëherë.

239

A nuk ju brenë ndërgjegja për këtë?Siç duket ju nuk keni ndërgjegjie!Ju më latë pa punë. Më shkarkuat nga detyra vetëm

pse nuk vajta pas qeres tuaj që e udhëheqin bijtë dhebijat e UDBASHËVE dhe kriminelëve me më zë.

Çezari kaloi lumin e vogël Rubikun dhe shkeli tokënqë konsiderohej si e shenjtë. Veprimi juaj si parti, dukeshkelur mbi gjakun e dëshmorëve dhe duke përbuzurvuajtjet dhe sakrificat e atyre që u flijuan për çështjenkombëtare, shkelët mbi gjakun e shenjtë. Ju mëshkarkuat nga puna, në një kohë kur u jepni përparësidhe poste të larta bijëve dhe nipave të bashkëpunëtorëve më të regjur të UDB-së.

Ju shkelët mbi gjakun e dëshmorëve, shkelët mbilotët e nënave, nuseve dhe jetimave, shkelët mbisakrificat dhe vuajtjet e martirëve, në fund shkelët mbibetimin që jeni betuar para flamurit kombëtar, i hudhët nëplehun e historisë!

Kujdes, jeni duke u futur vetë në këtë pleh!

14 tetor 2004 ZAIM BEQIRI

240

INTERVISTË

Kosova e pavarur pa përfshirjen e të gjithatrojeve etnike është jo vetëm thjeshtëzim i

kërkesës gjithë popullore por edhe demagogji

Vëllezërit Zaim, Vebi dhe Remzi Beqiri ngaShip kovica e Tetovës gjatë viteve 80-ta udënuanh me 38 vjet e gjysmë burg. Njëri ngata, Zaimi me gjithë dëshirë priti ofertën përintervistë. Ai është mjaft trans par ent, i qetëpër nga natyra, por kategorik në qëndrimedhe parimor.

“Zëri i Kosovës”: Ju, së bashku me Rrahim Ne -zirin, Shaban Limanin, Esat Abdyrrahmanin dhe DaimShabanin diku kah mesi i vitit 1981 u dënuat me burgim të rëndë prej 53 vjet e gjysmë, të veprimtarisë tuaj,programin, thirrjen e kështu me radhë, ngase shumë pakapo fare, sa i përket këtij grupimi politik të asaj kohe është folur dhe shkruar?

Zaim Beqiri: Po, është e vërtetë se shumë pakështë folur për organizatën në fjalë, por ajo nuk është aspunë e as përgjegjësi e jona (anëtarëve të organizatës në fjalë), por e të tjerëve, gazetarëve, publicistëve histo -rianëve etj. Themelimi dhe angazhimi ynë në kuadër tëorganizatës në fjalë ishte në radhë të parë dhe mbi tëgjitha tentativave për të ndryshuar pozicionin tonë

241

kombëtar fillimisht përmes ndryshimit përkatësishtngritjes së vetëdijes kombëtare përmes propagandësdhe përfundimisht përmes propagandës dhe për -fundimisht përmes veprimeve konkrete duke u nisur qënga inicimi i demonstratave e deri tek përleshjet mepërmasa më të mëdha. Programi i organizatës ishte ingritur kryesisht mbi kornizat e rrafshit kombëtar, kursengjyrimi ideologjik ishte i dorës së dytë apo të tretë. Ne, sinë pro gram, si në veprime u përqëndruam me mish e meshpirt për zgjidhje të çështjes sonë kombëtare edhe atëpërmes demaskimit të politikës fashizoide të zyrtarëvejugosllavë ndaj nesh shqiptarëve dhe nënkuptohet nëinternacionalizimin e çështjes shqiptare nën Jugosllavi.Organizata kishte shtrirje në Tetovë dhe Gostivar,nënkuptohet me tendencë të shtrirjes në të gjitha visetshqiptare. Mjerisht jeta e organizatës ishte e shkurtër,pothuaj as dy vite të plota.

“Zëri i Kosovës”: Pra, ju u burgosët para ngjarjevetë 81-shit, a e pritnin një shpërthim të tillë të revoltësfillimisht studentore e më pas edhe gjithëpopullore?

Z. Beqiri: Pa dyshim se ne pritnim shpërthimin erevoltës gjithëpopullore. Ngjarjet e pranverës së madhetë vitit 81 për ne të burgosurit politik shqiptar kishin njëdomethënie të posaçme, ishin një impuls i fuqishëm aponjë shpresë e madhe e jona, në ç’rast, them për vete,pesha e rëndë e territ të quajtur burg, u lehtësua.

“Zëri i Kosovës”: Më 1982, dënohen edhe veprim -tarët e organizatës “Kushtrimi i lirisë”, të udhëhequr ngaRafi Halili, në mesin e tyre dënohen edhe dy vëllezërittuaj Vebiu me 14 vjet dhe Remziu me 11 vjet, si epërjetuat burgosjen dhe dënimin e tyre.

242

Z. Beqiri: Përjetimi, si t’ju them, befasi për të mirë,ngase kurrë vëllezërit nuk më kanë njoftuar për lidhjet etyre me shokët e organizatës “Kushtrimi i Lirisë”. Thjeshtndjeva edhe një kënaqësi shpirtërore me vetë faktin seedhe vëllezërit kishin vazhduar rrugën time. E vetmjadhimbje që asokohe ndjeva ishte ajo për nënën të cilën ekishin torturuar dhe dënuar me 60 ditë burgim, si dhedhimbja jo vetëm për vëllezërit por edhe për shokët etjerë, veçmas për Rafi Halilin të cilët ishin maltretuar aqrëndë sa vërtetë as unë, as kurkush nuk do të mund tipërshkruaj gjendjen e tyre fizike, thjesht të shkatërruar.

“Zëri i Kosovës”: Deri në vitin 1988, me Remziunvuanit dënimin në një burg, kurse Vebiu prej kohësh ishte transferuar në burgun e Spuzhit. Po këtë vit edhe juve jutransferuan nga burgu i Idrizovës në ate të StaraGradishkës. Si e përjetuat këtë transferim dhe ndarje nga vëllau Remziu dhe cilat ishin shkaqet e transferit?

Z. Beqiri: Transferi ishte i parapritur dhe si duketrrodhi si pasojë e grumbullimit të madh të burgosurvepolitik shqiptarë në Idrizovë. Sa i përket ndarjes mevëllaun, ne edhe ashtu ishim të ndarë nëpër pavione tëndryshme, dhe shumë rrallë arrinim të takoheshim,megjithatë shumë rëndë e përjetova këtë ndarje.

“Zëri i Kosovës”: Më 21 qershor të vitit 1990 u liruat nga burgu. Pas pothuajse dhjet viteve burgim a vërejtëtndryshime në mesin e popullatës shqiptare?

Z. Beqiri: Ndryshime kishte por jo thelbësore, ashtuçfarë duhej dhe pritja të ishin. Në shumicën e rastevenjerëzit që i njihja prej më herët, jo vetëm që shtireshin tëgjithdijshëm, por edhe si pa triot të denjë. Me një fjalëllafosnin e bënin zhurmë më së shumti ata që dikur

243

heshtnin. Secili prej tyre bëhej jo vetëm më zemërgjerë,por edhe më patrot se tjetri. Thjesht, njeriu shqiptar kishte ngelur në pozicionet e viteve 80-ta. Pra hetohej vetëmndryshimi i formës e jo edhe i brendisë apo esencës.

“Zëri i Kosovës”: Për dallim nga pjesa dërmuese etë burgosurve politik, ju edhe mëtutje qëndroni anash nga partitë politike aktuale, Pse?

Z. Beqiri: Partitë politike legale të shqiptarëve që hëpër hë jetojnë nën okupimin sllav, që nga themelimi e gjer më sot nuk mund të kuptohen ndryshe pos si surrogat idalur nga LKJ-ja. Them kështu, ngase edhe sot e kësajdite, shumëçka u mungon subjekteve në fjalë sa i përketrelevancës kombëtare. Pikërisht partitë politike legale,janë ato që topitën tehun e veprimit revolucionar, dhe pafije turpi, tash e shtat vite me radhë, popullatës shqiptare i servojnë dokrrat e tyre “demokratike”, duke preferuarruajtjen e gjakftohtësisë, heshtjen apo durimin dhelëmoshën, si shpërblim të gjithë kësaj. Pra, partitë politike jo vetëm që njohin verbalisht sovranitetin e shteteve tësapokrijuara sllave, por, në një mënyrë apo tjetër, me apo pa vetëdije, punojnë drejt sendërtimit të këtyre shteteveapo republikave të ngritura mbi shtratin tonë. Partitëpolitike legale, përkatësisht krerët e tyre, heshtën dhemajorizuan si diçka normale rindarjen e tokave tona nëdisa shtete apo republika sllave. Pra përderisa të tjerëtpartitë e tyre politike i shtrinë në të mirë të tyre, neçuditërisht shtrirjen e influencës sonë politike elokalizuam, dhe, në një mënyrë apo tjetër, shtruam paravetes dallime të paqena, duke u pagëzuar në LD-ista,PPD-ista, apo në disa që kërkojnë republikë të pavarur,disa të tjerë që kërkojnë autonomi politiko-territoriale,

244

disa që kërkojnë el e ment shtetëformues, disa të tjerë qëkërkojnë të drejta njerëzore e çka jo tjetër.

“Zëri i Kosovës” : Megjithatë këtu në opin iontetovar dhe më gjerë, kur bëhet fjalë për ju, pa fijengurrimi thuhet se mosangazhimi juaj në ndonjërën ngapartitë politike aktuale është pasojë e nostalgjisë përkomunizmin dhe Enver Hoxhën?

Z. Beqiri: Që nga dalja ime prej burgut e gjer më sot,unë personalisht nuk mund ta gjej veten në asnjë partipolitike aktuale. Arsyet i potencova më lart. Sa i përket“nostalgjisë”, më duhet të them qartë edhe prerë se unë,para së gjithash e ndjej veten si para viteve të 80-ta si sotpër nacionalist, zatën edhe për këtë arsye u burgosa siplot shqiptarë të tjerë, e jo si pasojë e ngjyrimeveideologjike. Është e vërtetë se në shpirt më flen majtizmi.Atë kurrë nuk e kam fshehur, e s’do ta fshehë as sot. Sa ipërket personalitetit të shokut Enver Hoxha, kam qenëdhe pretendoj të mbetem ithtar i denjë i rrugës së tij. Unëpersonalisht, me kalimin e kohës, gjithnjë e më tepërvërej shkëlqimin historik të veprës së tij. Megjithatë, ju edini se sot forma më e mirë e mediokërve politikë, për tëeliminuar njerëzit meritor apo potencial, është pikërishtpërshkrimi i tyre si enverist, marksist-le nin ist e kështu me radhë. Formë kjo identike me ato të viteve 80-ta kuretiketimet e sipërpërmendura i bënin udbashët dhetitistët jugosllav. Andaj edhe etiketimet që mundohen t`ilansojnë këto kategori, për mua dhe plot të tjerë memendime identike me të miat, nuk mund t`i kuptojmëndryshe por si orvatje të tyre të fundit për të fshehurkrimet e bëra para popullit.

245

“Zëri i Kosovës”: Po ashtu në opin ion njiheni si njëri ndër kundërshtarët më të denjë të opsionit për pavarësitë R. Së Kosovës pa trojet e tjera etnike?

Z. Beqiri: Po, si dhe plot të tjerë që zgjidhjen eproblemit tonë e shohin drejt. Kurrën e kurrës, nuk do tëpajtohem me këto nisma të pakuptimta dhe mbi të gjithana ive. Zatën tendenca për të na lënë nën pluhurin eharresës, qëndron pikërisht këtu, e jo siç pandehin të napërshkruajnë si marksist, sta lin ist, të kuq e çka jo tjetër.

“Zëri i Kosovës” : Ju mendoni se nisma e tillë datonnë këto vitet e fundit?

Z. Beqiri: Nisma apo orvatjet e tilla të cilat tashmë në një mënyrë apo tjetër, mjerisht po pinë ujë në popullatëne painformuar mirë, me vetë faktin e aplikimit të kufijvepërmes zemrës së trungut tonë, nuk e kanë zanafillën nëkëto 7-të vitet e fundit, por tendenca të tilla pati dhe uvërejtën edhe më herët. Meqë mu dha rasti dhe i bindurse revista juaj “Zëri i Kosovës” nuk do ta cenzuroi, por dotë jetë objektiv si edhe më herët, veçanërisht gjatëqëndrimit në burg kam polemizuar me shumë shokëpikërisht për këtë problematikë, pjesa dërmuese e tëcilëve me këmbëngulje qysh atëherë mbronin tezën përR. E Kosovës me kufij politik të autonomisë së vitit 1974.Ky verzion, sipas tyre, është nxjerrur edhe ngakonsulltimet e bëra me krerët shtetëror të shtetit amë. Serealiteti ishte krejt tjetër, dhe se qeveritarët e atëhershëmtë shtetit shqiptar fare nuk kishin dorë në ngushtimin dheklasifikimin e kërkesave tona, atë mund ta dëshmojë meshumë fakte, ndër të cilat edhe me këtë: Pas vizitës sëparë që i bëra shtetit amë, në takim me Ramiz Alinë,shtjelluam edhe këtë problematikë, me ç’rast ai prerë dhe

246

qartë potencoi se një gjë e tillë nuk është e vërtetë dhe eqëndrueshme.

Sidoqoftë, edhe sot e kësaj dite, ndaj mendimin sezgjidhja eventuale vetëm e çështjes së Kosovës me atakufij politikë, pa inkorporimin e viseve tjera, do të sihtevetëm evitim i kancerit nga një pjesë e trupit, e jo edheevitim apo shërim i tërësishëm. Zatën edhe mos -serioziteti ynë para të tjerëve, pikërisht këtu hetohet, mevetë faktin se ne nuk kemi një kërkesë të vetme dhe tëqartë, por shumë kërkesa. Mendoj se kështu, ne vetë ezvarrisim edhe më shumë zgjidhjen e çështjes sonë.

“Zëri i Kosovës”: Besoj se jeni në dijeni seekzistojnë forca politike të cilat zgjidhjen e problemitshqiptar e shohin në mënyrë integrale, e jo hap pas hapi?

Z. Beqiri: Unë nuk e di ku aludoni, nëse e keni fjalënpër LPK-në, apo ndonjë forcë politike ilegale, gjëratndryshojnë, megjithatë kur jemi te këto forca politike,mjerisht më duhet të them se në momentin e pikërishëm,në fillim të viteve 90-ta, në vend se ta marrin situatën mëfuqishëm në duar, çuditërisht u vërejt ç’organizimi dhezbehja e pozicioneve të tyre, veçmas në aspektinorganizativ. Një pjesë e madhe e veprimtarëve të këtyreforcave politike, gjatë kësaj periudhe braktisën vijën etyre politike dhe kaluan nëpër parti të ndryshme legale.Pra, edhe në radhët e organizuara të këtyre forcavekombëtare, pati të atillë që zgjidhjen e çështjes sonë epanë dhe e shohin hap pas hapi, në mënyrë parciale.Them kështu ngase pjesa dërmuese e të burgosurvepolitikë shqiptarë, ishin anëtarë, e disa edhe themeluestë kësaj force atdhetare. E sot, pas daljes nga burgu, nëvend se të përforcohet vija e tillë politike, ajo u braktisë.Rast ky i pa presedan, që ndodh vetëm tek ne, jo edhe

247

tek popujt tjerë të robëruar që luftojnë për çlirim nacional.Megjithatë, më mban shpresa se gjërat më në fund do tëmarrin kahjen e dëshiruar, zatën atë më së miri edëshmojnë lëvizjet e bëra kohëve të fundit drejtndryshimit të kësaj amullie.

“Zëri i Kosovës”: Sovranitetin e IRJM e pranuanzyrtarët shqiptarë të Tiranës dhe të Prishtinës, çfarëmendoni ju?

Z. Beqiri: Peshku qelbet nga koka e jo nga bishti.Çoroditja jonë kombëtare gjatë këtyre viteve pikërishtzanafillën e ka në kokë, një prej shumë prognozave tëgabuara të politikanëve aktualë si të Tiranës ashtu edhetë Prishtinës. Gabim katastrofal dhe i pafalshëm. Askushnuk e ka të drejtë për të viktimizuar gati një milion tokëshqiptare, qoftë Sali Berisha apo Ibrahim Rugova.

“Zëri i Kosovës”: Ju mendoni se shqiptarët nëMaqedoni janë bërë pre për zgjidhjen e çështjes sëKosovës?

Z. Beziri: Pikërisht ashtu. Fatmirësisht, llogaritë pahanxhinë, si gjithmonë do t’ua hanë kokën atyre që bënëllogari të tilla.

“Zëri i Kosovës”: Megjithatë politikanët shqiptarënga IRJM-ja përfillën këto instruksione?

Z. Beqiri: Po, por jo edhe populli. Ai, si kurrë, pra assot, nuk heq dorë nga synimet reale për bashkim dhemirëqenie kombëtare.

“Zëri i Kosovës”: Pozicioni shqiptar në IRJMgjithnjë e më tepër denigrohet, pothuaj se të gjithainiciativat më relevante kombëtare u majorizuan dheeliminuan nga vetë politikanët aktualë shqiptarë. Si ekomentoni këtë dukuri?

248

Z. Beqiri: As që pritej diç tjetër. Unë edhe më lartpotencova, se thyerjet u bënë më herët. Vetë pranimi itezës që problemi ynë të zgjidhet hap pas hapi, ishte ekuptueshme se do ta përqafojnë ata që në realitet nukjanë tjetër, pos mediokër politikë. Është e vërtetë sepozicioni shqiptar është denigruar tej mase, por shpresatnuk duhet humbur. Në popull gjithnjë e më tepër vërehetinjorimi ndaj politikanëve aktualë dhe shumë shpejt do tëbëhet eliminimi i tyre, dhe i koncepteve të tyre qesharake. Populli si gjithmonë, edhe sot, në gjiun e vet ka bijë tëdenjë të cilët nuk ngurrojnë për ti dalë zot.

“Zëri i Kosovës”: Besoj se jeni në dijeni për ini -ciativën e qeveritarëve aktualë për të ndryshuar flamurintonë kombëtar...?

Z. Beqiri: Kjo nuk më befason, dhe as që duhethidhëruar në Vllado Popovskin, por duhet hidhëruar nëliderët politikë shqiptarë, në qeveritarët shqiptarë,deputetët e kështu me radhë. Sa i përket iniciativës nëfjalë, nuk është çudi se ajo mund edhe të aprovohet,ngase edhe kjo problematikë, si shumë të tjera, sipas tëgjitha gjasave do të rregullohet me ngritjen e gishtërinjve. Sidoqoftë ky është një simptom që më së miri dëshmonshkatërrimin përfundimtar të IRJM-së, ju e dini se dy vitepara shkapërderdhjes së Jugosllavisë, Azem Vlasi, idirigjuar nga beogradi, ndryshoi flamurin tonë kombëtar.U shërbeva me këtë shembull ngase IRJM-ja, jo vetëmme këtë rast, por edhe me gjithë të tjera, sa u përketshqiptarëve nuk është tjetër por një Jugosllavi nëminiaturë.

“Zëri i Kosovës”: Po reth protestave studentore tësllavomaqedonasve?

249

Z. Beqiri: Pak para se të shkapërderdhej Jugosllavia, serbët grumbulloheshin pandërprerë nëpërsheshe e qendra të ndryshme, për të tërhequr vërejtjense janë të rrezikuar nga shqiptarët, dhe nuk ia arritën. Nëvend të efektit, grumbullimet e tyre masive shkaktuankundërefekt, me ç’rast edhe shkapërderdh Jugosllavia.Pothuajse në mënyrë identike, sot qeveritarët janëpërcaktuar për UT-në. UT-ja tashmë është reale nuk kaligj e as forcë që mund ta asgjësojë këtë tempull tëditurisë. Akademia Pedagogjike që në realitet nukparaqetë tjetër pos një shkollë të thjeshtë politike, kaperënduar për shqiptarët. Mendoj se është me pakrëndësi se a do të anulohet apo jo ligji mbi shkollimin eshqiptarëve në Akademinë Pedagogjike, por është meshumë rëndësi këmbëngulja jonë e përgjithshme për tëforcuar dhe profilizuar UT-në. Unë personalisht aty shohperspektivën tonë.

“Zëri i kosovës”: Në fund ju falenderojmë përkohën e ndarë enkas për ne.

Z. Beqiri: Poashtu edhe unë ju falenderoj, dhe u jamshumë mirënjohës për këtë bashkëbisedim.

Intervistoi: Emërllah Ukshini

250

Nga qëllimi në idealizëm

Siç dihet organizimi politik shtetëror në ish- Jugosllavi, pavarësisht liberalizimit të madh ekonomik tësaj, ka qenë i ngjashëm me atë të ish-mbretërisë SKS, sidhe të të gjitha shteteve ballkanike duke u bazuar nëplatformën e ambasadorit rus në Turqi – Ignjatievit, se:çdo shtet në Ballkan mund të krijohet vetëm Shqipëri jo,si dhe sipas teorisë së Çubrilloviçit dhe Ivo Andriçit e mëvonë të Rankoviçit, që shqiptarët duhet pastruar ngagadishulli i Ballkanit.

Dhe, duke qenë se instrumentet e dhunshme tëadministratave përkatëse kanë qenë dominuar nga etnitë e tjera jo Shqiptare dhe, të përkrahura nga fuqitë emëdha të Evropës, Shqiptarët jashtë shtetit shqiptarë, sinë Kosovë, Kosovën lindore, Maqedoni, Çamëri apo Maltë Zi përjetuan skëterrën e shekullit e në veçanti me ikjene perandorisë Otomane, kështu që nuk ka qenë emundur që të ndahet dimensioni i botëkuptimit fetar ngaai atdhetar – shqiptarë, nga fuqitë e mëdha.

Shqiptarët e akuzuar dhe të dënuar sipas gjuhës sëforcës, nga shekulli në shekull mundoheshin që ta thonëfjalën e tyre duke u organizuar politikisht dheushtarakisht, në mbrojtje të atdheut. Por, gjuha e forcësdhuratë shqiptarëve u dha Shqipërinë e cunguar.

Moti i kohës nuk i ndalte dot shqiptarët, pra, dashuriapër bashkimin e trojeve të mbetura shqiptare, i bërishqiptarët që të jenë më atdhetarë dhe shumë më të

251

ndjeshëm ndaj çështjes kombëtare e cila mirëfilli lidhetme konceptin e pronës së shtetit - atdheut, si zgjidhje evetme reale për kombin.

Jo rastësisht u shkruan fjalët në fillim, që lirshëm tëjapim mendimin për librin e Zaim Beqirit Të sfidosh sfidat, i cili brenda dymbëdhjetë kaptinave dhe nëntitujve tëkaptinave në fjalë, rikujton motin e kohës kur e shikontese si Shqipëria pikë e pesë duhej të bashkohej në njështet.

I vetëdijshëm se ish-Jugosllavia ishte forcë dhe senjë shtet i tillë mundej të përmbysej vetëm me sakrifica tëmëdha dhe më një organizim politik dhe ushtarak nëmbarë hapësirën jashtë shtetit administrativ – Shqipë -risë, duke shpresuar se edhe shteti shqiptarë do ta jeppërgjegjësinë kombëtare, me gjuhën e guximit do tibashkëngjitet grupit ilegal – shokëve të njëmendimi që tëpaktën fuqisë së shtetit në fjalë t’i thonë se: kjo tokë është dhe do të mbetët shqiptare. Kjo arsye ka padyshim shkaqet e saja konkrete të cilatlidhen me faktin se shqiptarët e këtyre anëve gjithmonëkanë vepruar që të ndryshojnë edhe historinë gjeopolitike të Ballkanit.

Besoj se këto njerëz të kombit tonë, të cilëve u takonedhe Zaim Beqiri, kanë pasur të njëjtën hartë konceptimisipas origjinës së atyre të cilët gjithmonë kanë ditur tësakrifikojnë edhe jetën e tyre që të bashkohet atdheu,por, për të mos i riorientuar në kahe tjetër lexuesit, mëduhet t’i rikthehem librit të autorit, i cili sipas kujtesës qërrëfen dhe sipas veprimtarisë së ti atdhetare ka një emër,për të cilin emër përgjigjet vetë ecuria e librit:

Unë jam Shqiptar!

252

Mos të zgjatem në formën moralizuese të autorit,nga një kënaqësi dhe razi e këtillë vëllazërore nëshprehjen dhe në mbrojtjen e së vërtetës së quajtur ZaimBeqiri, sërish fjalën e rikthej tek libri ku pos peripecive që i përjeton që nga fëmijëria dhe në ecuri në lëvizjet ilegaledhe legale si dhe dashurinë për UCK-në, si e vetmjashpresë e cila autorin në fjalë jo vetëm që e zhgënjeu, por edhe e ndëshkoi, ku në libër shihen qartë edhe arsyet sepse....?!!!

Kështu pra, në libër sigurisht se nuk përjashtohetveprimtaria e aktiviteteve tjera të autorit për lirinë eKosovës dhe, aktivitetet për shoqata kulturore dheshoqata të tjera joqeveritare, shoqata për të cilat autoritentonte që të bëjë çerdhe kombëtare për ecje të mëtejshme të botës shqiptare, që të mos mbeten peng irirobrimit, që u jetësua nën ombrellën e demokracisë, sidhe se si do të duket autori përballë të vetmes lëvizje që u realizua me natyrë kombëtare – përballë themelimit tëUSHT-së si dhe përball kërkimit për riorganizim politikmbarëkombëtarë ku e gjithë bota shqiptare do të ishte një ushtri e vërtetë, që të vë kufijtë e atdheut me pamjen:Një gjak, një gjuhë, një atdhe, një flamur, një shtet.

Rami Kamberi

253

254

ALBUMI

255

Nënë Madhja me fëmijët e mi, unë duke qenë ende në burg

Me shoqen Xhevrie

256

Para kompleksit "Adem Jashari", nga e majta në tëdjathtë: Xhemil Zeqiri, Ali Aliu nga Presheva dhe unë

Zaim Beqiri

Me vllezërit Xhemilin dhe Remziun

257

Dita e arritjes nga burgu me shokët: Halit Naxhaku nga Ohri, Tahir Hani nga Veleshta, me vllaun Remziun që

para dy muajve kishte dalë nga burgu, me nënën, dajën, fëmijët e mi dhe dy shokë që pritnin

Pamje nga gjykimi (nga e majta): Neziri, Z. Beqiri, Sh.Limani, E. Abduramani dhe D. Shabani, Shkup

258

Te shpella e Hisarit ku kemi bërë betimin

Kujtim nga kl. e II-të, Viti shkollor 1971/72, Bozovcë, 10.06.1972

259

Grup shokësh me rastin e promovimit të librit "Do tabëjmë Shqipërinë"

Grup shokësh merastin e e promovimit të librit "Do ta bëjmë

Shqipërinë", nga emajta në të djathtë:

Ejup Mahmuti, AdemDemaçi, Beqir

Berisha, Veli Llakaj(gjeneral), ZaimBeqiri dhe Qebir

Xheladini

260

Me rastin e 35 vjetorit të demonstratave të 1968-tës(nga e majta në të djathtë): Shaban Xheladini, Mehmet

Gega, Zaim Beqiri dhe Hamdi Islami

Lëshim nëpërdorim të

shkollës së re nëVeshallë, 1995

261

Me akademik Rexhep Qosjen dhe Mr. Ramadan Sinaningjatë ditëve të naimit

Një pjesë e pjesëmarrësve në Tiranë, 1993

262

Me rastin e njëvjetorit të vdekjes së shokut tim të idealit Shaban Xheladinit. Mbajtja e referatit për nder të kësaj

fig ure të ndritur

Para përmendores së Ismet Jasharit në Orizare

263

Homazh para pllakës përkujtimore në Gurin e kuq

Para përmendores së UÇK-së në Vaksincë, 2006

264

Shënime për "Partinë Kombëtare të Punës" dhe ZaimBeqirin të publikuara në një monografi të një ish

punëtori të sigurimit

265

266

267

PËRMBAJTJA

Në vend të hyrjes ........................................................7

Leja e njoftimitPër vendlindjen...........................................................11Gjeografia e Shipkovicës ...........................................13Kujtime nga fëmijëria .................................................16Sfidat dhe rruga e shkollimit ....................................21Moti i 1968 dhe sfidat në ushtri ...............................28Si arsimtar përballë skëterrës ..................................47Si u zgjodha drejtor, pse u ndëshkova dhe ngakush?!..........................................................................63Ata që më donin, nuk kishin mundësi të më mbronin .......................................................................68

Unë dhe udbashëtKoha e motit të mbrapsht ........................................71Mes vetes dhe të tjerëve, për ta jetuar kohën ......76Në kërkim të dijes dhe kombëtares..........................90Mes dhimbjes dhe arrestimeve .................................94Mësues dhe stu dent para akuzave .......................100

Në kërkim të atdheut dhe lirisëTakimi me Rahim Nezirin ......................................115Veprimtaria ilegale....................................................117

Gjuha e qëndresësSuksesi dhe dështimi ...............................................125Të mbetesh ai që je – shqiptar ..............................129

Dridhmat ndërkombëtare dhe shpresa përbashkim

Koha e shpresës për bashkëveprim .......................143Bashkimi shikohej ndryshe .....................................145

268

Mosveprimi unik dhe pasojat...................................150Dhuratë na mbetën kufijtë .......................................168

Mes idealit dhe tradhtisëShpresa për bashkim ...............................................175Tradhtia e madhe.....................................................181Ndëshkimi pse nuk pajtohesha me rirobërim .........196Shpresa për riorganizim...........................................203

Atdheu pikë e pesë nuk është fjala imee fundit

Uni folës....................................................................211Parimi kombëtar .......................................................213Arsyet ........................................................................215

PortreteAktiviteti ilegal-kombëtar...........................................217Aktiviteti ilegal - politik .............................................221Aktiviteti im për themelimin e shoqatës kulturore“Rexhep Voka“ ........................................................225Aktiviteti im për themelimin e shoqatës së ish tëburgosurve dhe të përndjekurve politik .................226Aktiviteti im për veprimin e arsimimit shqiptarë –emblemë e kombit – themelimin e Universitetit tëTetovës .....................................................................233Në vend të përfundimit ............................................237Letër e hapur BDI-së...............................................239

IntervistëKosova e pavarur pa përfshirjen e të gjitha trojeveetnike është jo vetëm thjeshtëzim i kërkesës gjithë -popullore por edhe demagogji .................................243Nga qëllimi në idealizëm .........................................253

Albumi

269