ZAKRES WIEDZY I UMIEJ ĘTNOŚCI WYMAGANYCH NA POSZCZEGÓLNYCH STOPNIACH WOJEWÓDZKIEGO KONKURSU Z PLASTYKI

PRZEPROWADZANEGO W GIMNAZJACH W ROKU SZK . 2014/2015

Wymagania na wszystkich etapach konkursu: UCZEŃ

1) Wypowiada się w wybranych technikach plastycznych; posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak: kształt, barwa, faktura, linia, kompozycja, perspektywa; 2) Rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (także architekturę zieleni), malarstwo, rzeźbę, grafikę; wypowiada się na ich temat. 3) Rozpoznaje dzieła sztuki – na podstawie reprodukcji i określa ich przynależność do

epoki, stylu lub kierunku, a w wypadku dzieł wybitnych – podaje autora, tytuł i czas powstania.

4) Zna ikonografię sztuki europejskiej - podstawowych tematów i ich źródeł. 5) Analizuje dzieła sztuki pod względem formalnym. 6) Zna terminologię sztuk plastycznych i technik artystycznych. 7) Potrafi budować poprawnie stylistycznie i logicznie wypowiedzi pisemne. 8) Przedstawia i uzasadnia własny pogląd na twórczość artystyczną i kulturę

poszczególnych epok.

Konkurs obejmuje i poszerza treści podstawy programowej plastyki w gimnazjum.

ETAP SZKOLNY – GIMNAZJUM

Eliminacje szkolne są przeprowadzone w formie pisemnej. Uczestnik rozwiązuje test zawierający zadania otwarte i zamknięte dotyczące:

Umiejętności rozróżniania stylów i kierunków architektury i sztuk plastycznych oraz umieszczania ich w odpowiednim porządku chronologicznym i w centrach kulturotwórczych, które miały zasadnicze znaczenie dla ich powstania; Rozpoznawania wybranych dzieł architektury i sztuk plastycznych należących do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury, postrzegając je w kontekście miejsca tradycji we współczesnej kulturze, Umiejętności opisywania związków zachodzących między nimi (posługując się terminologią z zakresu danej dziedziny sztuki). Znajomości dziejów sztuki od starożytności aż po czasy najnowsze; Wiedzy o epokach artystycznych; Znajomości dzieł sztuki, określanie ich przynależności do epoki, stylu lub kierunku, a w przypadku dzieł wybitnych – podanie autora, tytułu i czasu powstania; Znajomości epok artystycznych, a w obrębie epok – stylów, kierunków, nurtów; Znajomości twórczości uznanych artystów; Podstawowej znajomości terminologii sztuk plastycznych i technik artystycznych.

Wiedza o dziedzinach sztuki � Malarstwo – podstawowe techniki i podłoża malarskie.

Rzeźba – techniki rzeźbiarskie, materiały stosowane do tworzenia obiektów przestrzennych. Architektura – funkcje architektury (mieszkalna, użyteczności publicznej, sakralna, sepulkralna), tradycyjne i nowoczesne materiały tworzenia dzieł architektury.

� Grafika warsztatowa – druk wypukły, wklęsły, płaski (drzeworyt, miedzioryt, litografia). Sztuka użytkowa – rzemiosło artystyczne, wzornictwo przemysłowe, grafika komputerowa (funkcje artystyczne i użytkowe), sztuka reklamy Muzea, edukacja muzealna, najważniejsze muzea w Polsce i na świecie, galerie i domy aukcyjne.

Środki wyrazu artystycznego jako język dzieła sztuki � Kolor i plama, podstawowe informacje o podziale barw – podstawowe, pochodne,

chromatyczne, achromatyczne, gama barwna – monochromatyczna, kontrastowa, temperatura barw (barwy ciepłe i zimne) Rysunek – linia, kreska, kontur i ich funkcje, efekty artystyczne.

� Faktura, modelunek światłocieniowy, przestrzeń i perspektywa, rodzaje kompozycji. � Ekspresja dzieła sztuki;

Styl jako głos epoki i indywidualności artystycznej. Tematyka dzieł sztuki Portret i autoportret; pejzaż; malarstwo plenerowe; weduta; marina; sceny rodzajowe; martwa natura; pejzaż ze sztafażem, charakterystyka tematów artystycznych na tle epok stylowych. Starożytna Mezopotamia - rys chronologiczny i geograficzny. – ziggurat z Ur, brama Isztar, sztandar z Ur, płaskorzeźba Zraniona Lwica Starożytny Egipt – rys chronologiczny i geograficzny, religia i stosunki społeczne – architektura (piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizie, jako przykłady budowli sepulkralnej, świątynia Hatszepsut, kanon świątyni egipskiej) – malarstwo („Faraon na polowaniu” – kanon postaci, „Tancerka i dwie muzykantki”, „Gęsi z Meidum”) – rzeźba (Sfinks jako symbol starożytnego Egiptu, Triada króla Mykerinosa, Skryba z Sakkary, Kolosy Memnona, Złota maska Tutenchamona, popiersie Nefretete.) Starożytna Grecja – rys chronologiczny i geograficzny, religia i stosunki społeczne – porządki architektoniczne – architektura – założenia konstrukcyjne (świątynie i teatry budowle akropolu ateńskiego (wszystkie), budowle tj.: teatr Dionizosa, wyrocznia Apollina, Artemizjon, Halikarnas – mauzoleum, Ołtarz pergamoński, Teatr w Epidauros) – elementy architektoniczne (kapitel, baza, fryz, tympanon, portyk, kariatydy, kwadryga) – rzeźba – Fidiasz, Poliklet, Myron, Lizyp, słynni rzeźbiarze i ich dzieła – malarstwo wazowe: geometryczne, czarno- i czerwonofigurowe Starożytny Rzym - rys historyczny i geograficzny, stosunki społeczne.

– malarstwo iluzjonistyczne (Pompeje) – warunki rozwoju sztuki rzymskiej – architektura – nowe konstrukcje i budowle użyteczności publicznej (słynne bazyliki, termy, akwedukty, amfiteatry, cyrki, łuki triumfalne, kolumny i posągi konne) Sztuka wczesnochrześcijańska - kontekst historyczny, społeczny. - architektura wczesnochrześcijańska: rekonstrukcja bazyliki św. Piotra w Rzymie. - malarstwo katakumbowe; - rzeźba (Dobry Pasterz). Sztuka bizantyńska - kontekst historyczny; - architektura sakralna - Hagia Sophia, San Vitale; - malarstwo (mozaika, ikona); Sztuka romańska – rys historyczny i geograficzny. – architektura: rodzaje budowli, cechy charakterystyczne; konstrukcja: kościół Cluny III (rekonstrukcja), zespół architektoniczny w Pizie, Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, – malarstwo: freski i iluminacje oraz inne formy np. Tkanina z Bayeux. – rzeźba i płaskorzeźba podporządkowana architekturze (Drzwi Gnieźnieńskie, Kolumny z kościoła św. Trójcy w Strzelnie, Posadzka z Wiślicy, Drzwi Płockie) Gotyk – rys historyczny i geograficzny, – architektura: przełom w konstrukcji budowli – system filarowo-żebrowy, łuki odporowe i przypory; elementy architektoniczne (maswerki, fiale, rzygacze); witraże. (katedra w Reims, katedra Notre Dame w Paryżu, kościół Mariacki w Gdańsku, chór kościoła Saint-Denis w Paryżu, katedra w Chartres, Sainte Chapelle w Paryżu, katedra w Wells, kaplica King’s College w Cambridge, Pałac Dożów w Wenecji, katedra w Gnieźnie, kościół Mariacki w Krakowie) – rzeźba podporządkowana architekturze; realizm i ekspresja przedstawień (Uta i Eckhardt – rzeźby fundatorów z Naumburga, Madonna z Krużlowej, Wit Stwosz – Ołtarz Mariacki, Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka) – malarstwo – Pieta z Awinionu, Bracia Limburg – Bardzo bogate godzinki księcia de Berry, Opłakiwanie z Chomranic Renesans – rys historyczny i geograficzny, – humanizm, nawiązanie do idei antycznych, – architektura: inspiracja architekturą starożytną, poszukiwanie proporcji budowli, równowagi i harmonii, podkreślenie statyki poprzez przewagę poziomów, kamienice, pałace, zamki, ratusze (Brunelleschi - kopuła katedry florenckiej, Ospedale degli Innocenti, San Lorenzo, San Spirito, kaplica Pazzich; Alberti – San Andrea, Santa Maria Novella; Andrea Palladio – Villa Rotonda, Donato Bramante – Tempietto) – rzeźba: niezależność wobec architektury, nowe przedstawienie postaci ludzkiej, proporcje, równowaga, harmonia kompozycji są przedmiotem poszukiwań artysty - Donatello, Michał Anioł. (Lorenzo Ghiberti – II i III Drzwi do baptysterium florenckiego, Donatello - Posąg Davida, posąg konny Gattamelaty, Verrocchio - posąg Colleoniego, Michał Anioł – David, Pieta watykańska, Nagrobek Medyceuszy)

– malarstwo; tematyka religijna i mitologiczna, perspektywa malarska, miękki światłocień idealizacja postaci, wielcy twórcy renesansu: Leonardo da Vinci, Michał Anioł Buonarroti, Rafael Santi (a także Andrea Mantegna – Martwy Chrystus; Masaccio – Grosz czynszowy, Trójca Święta, Wygnanie z raju; Sandro Botticelli – Primavera, Narodziny Wenus; Leonardo da Vinci –Madonna w grocie, Ostatnia Wieczerza, Święta Anna Samotrzeć, Mona Liza, Dama z gronostajem, Michał Anioł - Stworzenie Adama, Sąd Ostateczny w Kaplicy Sykstyńskiej, Rafael Santi - Madonna ze szczygłem, Szkoła ateńska, Madonna Sykstyńska, Giorgione – Burza, Tycjan – Wenus z Urbino) Manieryzm – cechy charakterystyczne, – architektura – Ratusz w Antwerpii, – malarstwo – Parmigianino – Madonna z długą szyją, Autoportret w wypukłym lustrze; El Greco – Widok Toledo, Obnażenie z szat, Zesłanie Ducha Świętego, Giuseppe Arcimboldo – Cztery pory roku – rzeźba – Benvenuto Cellini – Solniczka Franciszka I; Giovanni da Bologna – Merkury, Porwanie Sabinek Renesans i manieryzm w Polsce – rys historyczny i społeczny, – architektura - Franciszek Florentczyk, Bartolomeo Berrecci – Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu, Kaplica Zygmuntowska, – Kamienice braci Przybyłów w Kazimierzu Dolnym, plan Zamościa, ratusz w Zamościu, kamienice i kolegiata w Zamościu – rzeźba – nagrobki - Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta – malarstwo - Miniatura z kodeksu Baltazara Behema: Ludwisarz; Arrasy wawelskie Barok – rys historyczny i geograficzny, – architektura świecka – zespół pałacowo-ogrodowy (np. Wersal, Wilanów) – architektura sakralna – charakterystyczne kościoły – przykłady: Gianlorenzo Bernini – plac i kolumnada przed bazyliką św. Piotra w Rzymie, Giacomo della Porta, Giacomo da Vignola - Kościół Il Gesù, Francesco Borromini – San Carlo Alle Quattro Fontane, Johann Bernard Fisher von Erlach – kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu, pałac Schönbrunn w Wiedniu; Baltazar Neumann – Kościół Vierzehnheiligen, Charles le Brun, Louis le Vau, André le Nôtre, Jules Hardouin-Mansart - Wersal, W Polsce – Giovanni Trevano - kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, Augustyn Locci - Pałac w Wilanowie. – charakterystyczne cechy stylu: dynamika formy, bogactwo dekoracji – malarstwo: tematyka religijna, mitologiczna, sceny rodzajowe, martwa natura, pejzaże; malarstwo iluzjonistyczne, portret. Cechy: modelunek światłocieniowy, dynamizm, realizm przedstawień. Twórcy włoscy: Andrea del Pozzo: plafon w kościele świętego Ignacego w Rzymie; Michelangelo Merisi da Caravaggio: Powołanie św. Mateusza, Złożenie do grobu, Wieczerza w Emaus; twórcy Flandrii i Holandii: Peter Paul Rubens – Porwanie córek Leukippa, Zdjęcie z krzyża, Podniesienie krzyża; Re mbrandt Hermenszoon van Rijn - Powrót syna marnotrawnego, Lekcja anatomii doktora Tulpa, Wymarsz strzelców, Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem; Jan Vermeer van Delft - Widok Delft, Czytająca list, Kobieta ważąca perły, Alegoria malarstwa, Koronczarka, Nalewająca mleko; Willem Claeszon Heda – Martwa natura (Śniadanie).

– rzeźba: ekspresja i dynamizm, dekoracyjność formy (G.L. Bernini - Konfesja nad grobem św. Piotra, Tron św. Piotra, Nagrobek Ludwiki Albertoni, Fontanna Czterech Rzek, Ekstaza św. Teresy, Dawid, Apollo i Dafne; Nicola Salvi - Fontanna Di Trevi) Rokoko – cechy charakterystyczne, – architektura – Matthaus Popelmann – Zwinger w Dreźnie, George Wenceslaus von Knobelsdorff – pałac Sanssouci w Poczdamie – malarstwo – Antoine Watteau – Odjazd na Cyterę, Jean-Honore Fragonard – Huśtawka Klasycyzm – rys historyczny i geograficzny – nawiązanie do antyku – architektura świecka – pałace, budowle użyteczności publicznej: teatry, banki, urzędy. Np., Karl Friderich Schinkel – Nowa Wartownia w Berlinie, Muzeum w Berlinie, Jacques Ange Gabriel – Petit Trianon – architektura sakralna – charakterystyczne kościoły np. kościół św. Genowefy w Paryżu, – malarstwo i rzeźba – inspiracja klasycznymi kanonami piękna; tematyka mitologiczna lub portrety, idealizacja postaci (np. J.L. David, Ingres, Canova) Rzeźba, przykłady: Antonio Canova – Amor i Psyche, Trzy Gracje, Paulina Borghese jako Wenus Malarstwo, przykłady - Jacques Louis David – Śmierć Marata, Śmierć Sokratesa, Przysięga Horacjuszy, Portret konny Stanisława Kostki Potockiego, Bonaparte na Przełęczy św. Bernarda, Koronacja Napoleona; Dominique Ingres – Panna Rivière Klasycyzm w Polsce – architektura: Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer – pałac na wodzie, Szymon Bogumił Zug – kościół ewangelicko-augsburski w Warszawie, Piotr Aigner – kościół św. Aleksandra w Warszawie, Jan Chrystian Kamsetzer – teatr na wyspie, Piotr Aigner – Świątynia Sybilli w Puławach, Antonio Corazzi – Pałac Staszica w Warszawie – rzeźba: Bertel Thorvaldsen – pomnik Kopernika, pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. – malarstwo: Marcello Bacciarelli – Portret Stanisława Augusta, Poniatowskiego z klepsydrą, Bernardo Belotto (zw. Canaletto) – Kolumna Zygmunta od strony Wisły, Krakowskie Przedmieście Romantyzm – rys historyczny i geograficzny, – malarstwo: tematyka historyczna lub pejzaż ze sztafażem; cechy: melancholia, dynamiczna forma, emocjonalne podejście do tematu (np. Delacroix, Goya, Friedrich, Turner, Géricault) Realizm – rys historyczny i geograficzny, – malarstwo i rzeźba: tematyka dnia codziennego z elementami krytyki społecznej (np. Courbet, A. Gierymski, Millet) Impresjonizm i neoimpresjonizm – rozwój fotografii i nauki, – nowy sposób tworzenia obrazu (np. Monet, Renoir, Degas) – dywizjonizm, pointylizm (np. Seraut, Signac, Sisley)

– przyjęcie artystycznej funkcji przez sztukę Przykłady: Edouard Manet – Olimpia, Śniadanie na trawie; Claude Monet – Impresja. Wschód słońca, Katedra w Rouen (kilka wersji); Edgar Degas – Primabalerina; Pierre-Auguste Renoir –Huśtawka, Śniadanie wioślarzy, George Seurat – Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte Postimpresjonizm Twórczość: Paul Cézanne – Góra Sainte-Victoire (kilka wersji) Vincent van Gogh – Jedzący kartofle, Pokój van Gogha, Kruki nad łanem zboża, Buty, Autoportret z zabandażowanym uchem, Droga z cyprysem i gwiazdą, Słoneczniki Henri de Toulouse-Lautrec – Moulin Rouge Paul Gauguin – Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? Żółty Chrystus, Autoportret z żółtym Chrystusem Secesja – tło społeczno-polityczne – architektura: nawiązania do form natury np. Antonio Gaudi – Sagrada Familia, Casa Milà, Casa Batllo, inne przykłady Joseph Olbrich – pałac „Secesji” wiedeńskiej, Hektor Guimard – Wejścia do paryskiego metra, Victor Horta – klatka schodowa Tassela, Whistler – Pawia sala – malarstwo: Gustav Klimt: Pocałunek, Judyta i Holofornes, Aubrey Beardsley – Pawia suknia, Louis Tiffany - Projekty lamp witrażowych - sztuka użytkowa zyskuje rangę dzieła sztuki. Młoda Polska Założenia Młodej Polski – tło historyczne, czas kształtowania się nowych, zaskakujących, a czasem nawet kontrowersyjnych poglądów, malarstwo przełomu XIX i XX wieku - lustrem, w którym można obserwować tendencje panujące ówcześnie na świecie i w kraju. Realizacja różnych tendencji malarskich (impresjonizm, symbolizm, dekoracyjność secesji, ekspresjonizm). Różnorodność twórczości Stanisława Wyspiańskiego – Balustrada z Gmachu Towarzystwa Lekarskiego, Witraż Bóg Ojciec - Stań się!, Polonia, Projekt witraża do katedry lwowskiej, Śpiący Staś, Podwójny portret Elizy Pareńskiej, Macierzyństwo, Widok na Kopiec Kościuszki (kilka widoków z cyklu); Jacek Malczewski – Introdukcja, Krajobraz z Tobiaszem, Zatruta studnia, Śmierć na etapie, Błędne koło, Melancholia, Thanatos, Hamlet polski (Portret Aleksandra Wielopolskiego); Józef Mehoffer – Dziwny ogród; Władysław Podkowiński – Szał; Leon Wyczółkowski – Rybacy brodzący; Olga Boznańska – Dziewczynka z chryzantemami; Józef Pankiewicz - Wóz z sianem; Ferdynand Ruszczyc – Ziemia; Władysław Ślewiński – Kobieta czesząca włosy; Kazimierz Stabrowski – Na tle witrażu. Sztuka I połowy XX w. – fowizm – cechy: wprowadzenie konturu i czystych kolorów (np. Matisse, Vlaminck, Derain) – ekspresjonizm – cechy: wyrażanie emocji, uczuć w wyrazistej formie plastycznej (np. Munch, Nolde) – abstrakcjonizm – cechy: oderwanie od natury, abstrakcja geometryczna (np. Malewicz, Mondrian), abstrakcja intuicyjna (np. Kandinsky) – kubizm – cechy: sprowadzenie formy do prostych brył geometrycznych (np. Braque, Picasso) – futuryzm – cechy: fascynacja ruchem (np. Balla) – dadaizm – cechy: zerwanie z konwenansami, pragnienie szokowania (np. Duchamp)

– surrealizm – cechy: odwoływanie się do marzeń sennych (np. de Chirico, Dali, Magritte) – formizm – cechy: podkreślanie formy w dziele, sprzeciw naturalizmowi (np. Pronaszko, Chwistek, Witkacy) – konstruktywizm – cechy: abstrakcja geometryczna, rytmy i kolory czyste (np. Strzemiński, Kobro) – artyści niezrzeszeni: Makowski – czerpie z kubizmu, sztuki ludowej; Modigliani – portrety, wydłużona sylwetka; Chagall – kubizm, surrealizm Sztuka współczesna – tło społeczno-polityczne, nowe tendencje w sztuce – action painting (np. Pollock) – pop art (np. Lichtenstein, Warhol) – op art (np. Vasarely) – hiperrealizm (np. Hanson) – land art (np. Christo) – happening (np. Kaprow, Cage) – architektura (np. Wright, Gropius, Le Corbusier, van der Rohe, Mendelsohn) – twórcy polscy (Wróblewski, Kantor, Opałka, Beksiński, Linke, Duda-Gracz, Hasior, Abakanowicz)

ETAP REJONOWY – GIMNAZJUM

Eliminacje rejonowe są przeprowadzone w formie pisemnej. Uczestnik rozwiązuje test zawierający zadania otwarte i zamknięte.

Wiedza o dziedzinach sztuki � Malarstwo – podstawowe techniki i podłoża malarskie.

Rzeźba – techniki rzeźbiarskie, materiały stosowane do tworzenia obiektów przestrzennych. Architektura – funkcje architektury (mieszkalna, użyteczności publicznej, sakralna, sepulkralna), tradycyjne i nowoczesne materiały tworzenia dzieł architektury.

� Grafika warsztatowa – druk wypukły, wklęsły, płaski (drzeworyt, miedzioryt, litografia). Sztuka użytkowa – rzemiosło artystyczne, wzornictwo przemysłowe, grafika komputerowa (funkcje artystyczne i użytkowe), sztuka reklamy Muzea, edukacja muzealna, najważniejsze muzea w Polsce i na świecie, galerie i domy aukcyjne.

Środki wyrazu artystycznego jako język dzieła sztuki � Kolor i plama, podstawowe informacje o podziale barw – podstawowe, pochodne,

chromatyczne, achromatyczne, gama barwna – monochromatyczna, kontrastowa, temperatura barw (barwy ciepłe i zimne) Rysunek – linia, kreska, kontur i ich funkcje, efekty artystyczne.

� Faktura, modelunek światłocieniowy, przestrzeń i perspektywa, rodzaje kompozycji. � Ekspresja dzieła sztuki;

Styl jako głos epoki i indywidualności artystycznej. Tematyka dzieł sztuki Portret i autoportret; pejzaż; malarstwo plenerowe; weduta; marina; sceny rodzajowe; martwa natura, pejzaż ze sztafażem. ; charakterystyka tematów artystycznych na tle epok stylowych.

STAROŻYTNOŚĆ � ZAGADNIENIA • Kanon w malarstwie i rzeźbie starożytnego Egiptu. • Kanon świątyni starożytnego Egiptu. • Sztuka minojska na przykładzie odkryć w Knossos • Sztuka mykeńska (architektura obronna i sepulkralna) • Style malarstwa wazowego w starożytnej Grecji • Partenon jako „świątynia rzeźbiarzy”: płaskorzeźba, rzeźba pełna. • Zabudowa Akropolu w V w p.n.e. • Zasady kompozycji rzeźby archaicznej w starożytnej Grecji. • Zasady kompozycji rzeźby klasycznej w starożytnej Grecji. • Zasady kompozycji rzeźby hellenistycznej w starożytnej Grecji. • Malarstwo rzymskie na przykładzie odkryć w Pompejach. • Architektura sakralna starożytnego Rzymu – ze szczególnym uwzględnieniem Panteonu. • Architektura świecka starożytnego Rzymu. Architektura mieszkalna oraz użyteczności publicznej. � PRZYKŁADY • Posąg Chefrena – wyjaśnienie kanonu w rzeźbie faraona tronującego. • Triada Mykerinosa – wyjaśnienie kanonu w przedstawieniu faraona. • Scena polowania na kaczki i połowu ryb z grobowca w Tebach. • Książę wśród lilii – malowidło z pałacu w Knossos • Partenon – dekoracje rzeźbiarskie Fidiasza. Elementy porządku doryckiego. • Kuros Apollo z Tenei. • Doryforos Polikleta. • Praksyteles – Apollo z jaszczurką, Afrodyta z Knidos. • Grupa Laokoona. • Dyskobol Myrona. • Panteon • Koloseum • Posag konny Marka Aureliusza. • Budowa willi rzymskiej. ŚREDNIOWIECZE � ZAGADNIENIA • Sztuka wczesnochrześcijańska - bazylika pw. św Piotra w Rzymie. • Architektura sakralna w Bizancjum. • Malarstwo związane z kręgiem bizantyjskim: ikony, motywy ikonograficzne charakterystyczne dla Bizancjum. • Charakterystyka sztuki karolińskiej i ottońskiej. • Rozwój rzemiosła artystycznego w sztuce romańskiej: iluminatorstwo, odlewy w brązie, toreutyka. • Charakterystyka stylu romańskiego we Francji • Charakterystyka stylu romańskiego we Włoszech.

• Charakterystyka architektury romańskiej w Polsce a) romańskie budowle w Krakowie, rozwój sztuki romańskiej • Krakowski okres działalności Wita Stwosza. • Cechy katedry gotyckiej we Francji. Symbolika katedry, jej narodziny, dekoracja. • Charakterystyka polskiego malarstwa w okresie gotyku. Techniki malarskie, funkcja, popularne motywy ikonograficzne. • Charakterystyka rzeźby gotyckiej w Polsce. Funkcja, tematyka. • Zabytki średniowiecznego Gdańska. � PRZYKŁADY: • Hagia Sophia • San Vitale • Rekonstrukcja bazyliki św. Piotra w Rzymie • Kaplica pałacowa w Akwizgranie • Kościół św. Michała w Hildesheim • kościół Cluny III • Kolegiata w Tumie pod Łęczycą • Drzwi gnieźnieńskie. • Ołtarz z kościoła pw. NMP w Krakowie Veita Stossa. • Katedra w Reims, Paryżu, Chartres, kaplica Saint Chappel • Poliptyk grudziądzki • Święta Anna Samotrzecia ze Strzegomia. • Opłakiwanie z Chomranic. • Piękna Madonna z Krużlowej. • Kościół pw. NMP w Gdańsku. RENESANS I MANIERYZM � ZAGADNIENIA: • Artyści między gotykiem a renesansem – Siena, Florencja. • Twórczość malarzy niderlandzkich przełomu XV i XVI wieku: J. van Eycka, H. Boscha, P. Bruegla, R. van der Weydena, H. Memlinga. • Malarstwo włoskiego Quttrocenta ze szczególnym uwzględnieniem twórczości S. Botticellego, Masaccia, Fra Angelica • Koloryzm wenecki w renesansowych Włoszech, w twórczości Giorgione, Tycjana. • Dzieła i cechy XV-wiecznej architektury włoskiej: F. Brunelleschi, L. B. Alberti, D. Bramante. • Dzieła i cechy XVI-wiecznej architektury włoskiej: A. Palladio. • Fenomen twórczy Michała Anioła, Leonarda da Vinci, Rafaela Santi. • Dzieła i cechy rzeźby renesansowej: Donatello, A. Sansovino i L. Ghiberti, A. del Verocchio. • Renesans w malarstwie niemieckim: A. Dũrer, H. Holbein i M. Grũnewald. • Mecenat artystyczny Zygmunta Starego. • Rzeźba nagrobkowa w Polsce – wybrane realizacje– S. Gucciego, B. Berrecciego • Zabytki świeckiej architektury w Polsce: założenia magnackie (zamek Leszczyńskich w Baranowie Sandomierskim), ratusze polskie (Poznań). • Manieryzm w architekturze, malarstwie i rzeźbie.

� PRZYKŁADY DZIEŁ: Giotto – freski z Capella degli Scrovegni (Opłakiwanie, Pocałunek Judasza) Simone Martini - Zwiastowanie Hans Memling – Sąd Ostateczny Masaccio – Trójca Święta Fra Angelico – Zwiastowanie z klasztoru św. Marka we Florencji Giorgione – Śpiąca Wenus, Burza Tycjan – Wenus z Urbino, Miłość Ziemska i Niebiańska Hans Dũrer – Czterej jeźdźcy Apokalipsy, Melancholia, Autoportret z 1498r. Hans Holbein – Ambasadorowie Mathias Grũnewald – Ołtarz z Isenheim Michał Anioł – freski w kaplicy Sykstyńskiej Leonardo da Vinci – Św. Anna Samotrzeć, Mona Lisa, Ostatnia Wieczerza Rafael Santi – Szkoła ateńska Sandro Botticelli – Primavera, Narodziny Wenus Jan van Eyck – Portret małżonków Arnolfini, Ołtarz Gandawski, Madonna kanclerza Rolin Pieter Bruegel Starszy – Wesele chłopskie, Upadek Ikara, Myśliwi na śniegu Hieronim Bosch – Ogród rozkoszy ziemskich El Greco – Zwiastowanie, Pogrzeb hrabiego Orgaza, Laokoon Parmigianino - Madonna z długą szyją (rzeźba): Michał Anioł – Pieta watykańska, Dawid Andrea del Verrocchio – Dawid, posąg konny Colleoniego Donatello – Dawid, pomnik konny Gattamelaty Lorenzo Ghiberti – III drzwi do baptysterium florenckiego (architektura): Donato Bramante - Tempietto Andrea Palladio – kościół Il Redentore, willa Rotonda Bartolomeo Berrecci - Kaplica Zygmuntowska w Krakowie. BAROK I ROKOKO � ZAGADNIENIA: • Barokowe założenia pałacowo-ogrodowe na przykładzie rezydencji królewskich (Wersal, Wilanów) styl Ludwika XIV. • Nurt jezuicki w architekturze barokowej Europy, ze szczególnym uwzględnieniem analizy kościołów Il Gesu w Rzymie i św. Piotra i Pawła w Krakowie. • Polskie malarstwo barokowe: portret trumienny, malarstwo • Twórczość M. M. da Caravaggia. • Rzeźba barokowa G. Berniniego. • twórczość P. Rubensa. • Kameralne piękno codzienności w malarstwie Vermeera. • Życie i twórczość R. van Rijna - Rembrandt jako „malarz duszy”. • Barok w Hiszpanii: F. de Zurbaran, J. de Ribera oraz D. Velazquez. Eskurial. • Barokowe założenia ogrodowe – ogród włoski, francuski, angielski. • Barok w krajach niemieckich.

• Rokoko w sztuce europejskiej (malarstwo, rzeźba, architektura): a) francuskie malarstwo rokokowe (Watteau, Fragonard) b) weneckie weduty XVIII wieku – A. Canale � PRZYKŁADY DZIEŁ: Michelangelo Merisi da Caravaggio – Powołanie św. Mateusza, Złożenie do grobu P.P. Rubens – Zdjęcie z krzyża, Podniesienie krzyża. Rembrandt – Wymarsz strzelców, Lekcja anatomii doktora Tulpa. Vermeer – Dziewczyna czytająca list. Diego Velazquez – Panny dworskie Georges de la Tour – Maria Magdalena z lustrem. Jean-Honore Fragonard – Huśtawka (rzeźba): Gianlorenzo Bernini – Ekstaza św. Teresy, Dawid, Apollo i Dafne (architektura): Giacomo della Porta, Barozzi da Vignola - Kościół Il Gesu Francesco Borromini – kościół San Carlo Alle Quattro Fontane Charles le Brun, Louis le Vau, Andre le Notre, Jules Hardouin-Mansart - Wersal, Johann Bernard Fisher von Erlach - kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu Augustyn Locci - Pałac w Wilanowie Baltazara Neumann - Kościół Vierzehnheiligen. KLASYCYZM � ZAGADNIENIA: • Klasycyzm i jego źródła inspiracji. Greckie i rzymskie inspiracje w sztuce klasycystycznej na przykładzie wybranych dzieł malarskich, rzeźbiarskich i architektonicznych. • Cechy rzeźby klasycystycznej: A. Canova i B. Thorvaldsen. • Klasycyzm w architekturze europejskiej (Francja, Włochy, Niemcy), ze szczególnym uwzględnieniem pałacyku Petit Trianon i paryskiego Panteonu. • Klasycyzm w sztuce polskiej: Łazienki, pomnik konny. • Sztuka w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego. Mecenat artystyczny Stanisława Augusta Poniatowskiego. • Twórczość J-L. Davida, J-F. Ingresa, Canaletta. � PRZYKŁADY: (malarstwo): a) Jacques Louis David – Przysięga Horacjuszy, Śmierć Marata, b) Dominique Ingres – Portret panny Riviere, c) Marceli Bacciarelli – Stanisław August Poniatowski w stroju koronacyjnym, d) Bernardo Belotto (zw. Canaletto) – Widok Warszawy od strony Pragi (rzeźba): a) Antonio Canova – Amor i Psyche, Portret Pauliny Borghese jako Wenus b) Bertel Thorvaldsen – pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, pomnik Kopernika, (architektura): a) Jacques Ange Gabriel – Petit Trianon, b) Dominik Merlini – pałac Na wodzie.

ROMANTYZM, AKADEMIZM, REALIZM, WYBRANE ZAGADNIENIA XIX WIEKU � ZAGADNIENIA: • Malarstwo francuskiego romantyzmu - T. Gericault i E. Delacroix. • Nurt romantyczny w malarstwie W. Turnera, • Twórczość malarska i graficzna F. Goyi. • Malarstwo akademickie i historyczne - H. Siemiradzki, J. Matejko, • Nurt romantyczny w malarstwie P. Michałowskiego, H. Rodakowskiego i A. Grottgera. • Nurt realizmu w malarstwie europejskim w malarstwie G. Courbeta, J-F. Milleta i H. Daumiera. • Nurt realizmu w malarstwie J. Chełmońskiego, A. i M. Gierymskich. • Twórczość prerafaelitów. • Symbolizm w malarstwie - G. Moreau � PRZYKŁADY • Francisco Goya y Lucientes - Gdy rozum śpi, budzą się potwory, Rozstrzelanie powstańców madryckich. • Eugène Delacroix - Wolność wiodąca lud na barykady, Scena z masakry na Chios. • Théodore Géricault - Tratwa Meduzy. • Caspar David Friedrich – Mnich nad brzegiem morza. • Artur Grottger - Kucie kos. • Gustave Courbet – Kamieniarze. • Jean François Millet – Zbierające kłosy. • Aleksander Gierymski - Altana w ogrodzie, Żydówka z pomarańczami. • Józef Chełmoński - Czwórka, Babie lato. • Henryk Siemiradzki – Dirce chrześcijańska, Pochodnie Nerona. • Jan Matejko - Stańczyk, Rejtan – Upadek Polski, Kazanie Skargi, Hołd Pruski, Bitwa pod Grunwaldem, Konstytucja 3 maja. • Gustave Moreau –Taniec Salome. IMPRESJONIZM, NEOIMPRESJONIZM, POSTIMPRESJONIZM � ZAGADNIENIA: • Francuski impresjonizm na przykładzie twórczości C. Moneta, E. Degasa i A. Renoira. • Francuski neoimpresjonizm na przykładzie twórczości P. Signaca i G. Seurata. • Francuski postimpresjonizm � PRZYKŁADY: • Claude Monet - Impresja - Wschód słońca, Katedra w Rouen, Nenufary, Mostek japoński. • Edgar Degas –Klasa tańca, Czternastoletnia baletnica (rzeźba) • Pierre-Auguste Renoir - Śniadanie wioślarzy, Huśtawka. • George Seurat – Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte • Paul Cézanne - Góra Sainte-Victoire. • Vincent van Gogh – Kruki nad łanem zboża, Gwiaździsta noc

• Paul Gauguin - Wizja po kazaniu – walka Jakuba z aniołem, Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? SECESJA, MŁODA POLSKA � ZAGADNIENIA: • Secesja europejska: G. Klimt, A. Gaudi, A. Mucha. • Różnorodne tendencje w malarstwie Młodej Polski. • Wszechstronna twórczość S. Wyspiańskiego (scenografia, dramaturgia, malarstwo, witrażownictwo, projektowanie wnętrz). � PRZYKŁADY: • Auguste Rodin – Myśliciel, Katedra, Mieszczanie z Calais, Danaida • Gustave Klimt – Pocałunek, Judyta i Holofornes • Alfons Mucha - łączący tradycje bizantyjskie i współczesne. Grafiki kobiet – wyidealizowana postać pięknej kobiety otoczonej naręczem kwiatów i liści, symbolami i arabeskami : Taniec, Pory roku. • Jacek Malczewski – Melancholia, Błędne koło. • Józef Mehoffer – Dziwny ogród. • Władysław Podkowiński – Szał. • Leon Wyczółkowski –Rybacy brodzący. • Boznańska – Dziewczynka z chryzantemami, Imieniny babuni • Stanisław Wyspiański – Podwójny portret Elizy Pareńskiej, Macierzyństwo, Widok z okna, śpiący Staś, Autoportret. SZTUKA XX WIEKU � ZAGADNIENIA: • Niemiecki ekspresjonizm – Emila Nolde. • Twórczość W. Kandinsky'ego. Cechy fowizmu w pracach A. Derain'a, H. Mattisse'a i M. Vlamincka. • Kubizm w pracach P. Picassa, G. Braque'a. • Twórczość P. Picassa. • Futuryzm włoski – G. Balla. • Charakterystyka nurtu pop-artu. • Charakterystyka nurtu dadaizmu. • Charakterystyka surrealizmu europejskiego. • Charakterystyka nurtu socrealizmu. • Happening na podstawie prac Tadeusza Kantora • Ekspresjonizm abstrakcyjny na podstawie prac J. Pollocka. • Neoplastycyzm w twórczości P. Mondriana. • Suprematyzm na podstawie prac K. Malewicza. • Nurt op-artu. • Architektura pierwszej połowy XX wieku w pracach F. L. Wrighta, Le Corbusiera. • Nurt land-artu. • Hiperrealizm w pracach D. Hansona. • Różnorodność we współczesnej rzeźbie polskiej na przykładzie prac K. Kozyry, M. Abakanowicz, A. Szapocznikow,

• Rola placówek muzealnych i galerii w kształtowaniu wiedzy o sztuce polskiej i zagranicznej. Charakterystyka najważniejszych zbiorów na świecie (Muzea Narodowe, Muzeum Sztuki Współczesnej w Łodzi, Krzysztofory, Centrum Sztuki Współczesnej w Zamku Ujazdowskim, Zachęta, Galeria Ufizzi, Galeria Dawnych Mistrzów w Dreźnie, National Gallery, Altes Museum, Muzeum Prado, Luwr, d'Orsay, Ermitaż, Muzea Watykańskie, Museum of Modern Art w Nowym Jorku, British Museum). • Artyści „Color Field Painting”. • Wybrani malarze polscy XX wieku: B. Linke, R. Opałka, A. Wróblewski. � PRZYKŁADY: (malarstwo): a) Henri Matisse – Portret pani M. b) Pablo Picasso – Życie, Rodzina kuglarzy, Panny z Avignonu, Guernica c) George Braque – Portugalczyk d) Giacomo Balla – Dynamizm psa na smyczy, Dziewczynka biegnąca na balkonie e) Francis Bacon – Studium według portretu papieża Innocentego X Velazqueza f) Giorgio de Chirico – Tajemnica i melancholia ulicy g) Salvador Dali –Uporczywość pamięci, h) Leon Chwistek – Szermierka i) Stanisław Ignacy Witkiewicz – Autoportret (z 1938 r.) j) Władysław Skoczylas – Zbójnicki k) Richard Hamilton – Co właściwie sprawia, że nasze mieszkania są tak odmienne, tak pociągające? l) Andy Warhol – Wielka puszka zupy Campbell’s, Marilyn Monroe m) Andrzej Wróblewski –Rozstrzelanie V (rzeźba): a) Umberto Boccioni - Jedyna forma ciągłości w przestrzeni b) Duane Hanson – Turyści, Kobieta z wózkiem na zakupy c) Alberto Giacometti – Postać krocząca d) Henri Moore – Spoczywająca postać, Król i królowa, Rodzina e) Magdalena Abakanowicz – Katharsis f) Katarzyna Kozyra – Piramida zwierząt g) Alina Szapocznikow - Autoportret zwielokrotniony h) Xawery Dunikowski –Kobiety brzemienne (architektura): a) Frank Lloyd Wright – Muzeum Guggenheima w Nowym Yorku, Willa Kaufmanna (Dom nad wodospadem) b) Le Corbusier – Kaplica Nôtre Dame do Haut w Ronachamp, Jednostka mieszkalna w Marsylii c) Lew Rudniew- Pałac Kultury i Nauki w Warszawie

ETAP WOJEWÓDZKI Eliminacje wojewódzkie są przeprowadzone w dwuczęściowej formie pisemnej.

1. Umiejętność rozpoznawania dzieł sztuki – na podstawie reprodukcji l określanie ich

przynależności do epoki, stylu lub kierunku, a w wypadku dzieł wybitnych – podanie autora, tytułu i czasu powstania.

2. Znajomość ikonografii sztuki europejskiej - podstawowych tematów i ich źródeł. 3. Umiejętność analizowania dzieł sztuki pod względem formalnym. 4. Podstawowa znajomość terminologii sztuk plastycznych i technik artystycznych. 5. Umiejętność budowania poprawnych stylistycznie i logicznie wypowiedzi pisemnych. 6. Umiejętność przedstawiania i uzasadniania własnego poglądu na twórczość artystyczną

i kulturę poszczególnych epok. CZĘŚĆ PIERWSZA – w tej części uczestnik eliminacji rozpoznaje style, detale, cechy sztuki, dzieła prezentowane na slajdach, prawidłowe odpowiedzi umieszcza w przygotowanym teście. CZĘŚĆ DRUGA – uczestnik eliminacji wojewódzkiej dokonuje opisu dzieła sztuki. Uczestnik powinien wykazać się umiejętnością analizy i interpretacji jednego dzieła sztuki wg punktów: Analiza dzieła sztuki, która powinna zawierać:

• Informacje wstępne - co wiesz o autorze? Jaki okres, kierunek w sztuce, historii reprezentuje, czy znasz inne dzieła tego artysty (przynajmniej dwa).

• Kompozycja i relacje przestrzenne (minimum cztery cechy) • Światło i modelunek światłocieniowy (minimum cztery cechy) • Kolorystyka (minimum cztery cechy) • Sposób obrazowania, środki malarskie, temat, źródło ikonograficzne, przekaz,

sens dzieła (minimum cztery informacje)

(dzieła do analizy wskazano w wykazie literą A)

PRZYKŁADY DO ROZPOZNANIA i ANALIZOWANIA SZTUKA ERY PREHISTORYCZNEJ - Wenus z Willendorfu - malowidła z Lascaux - zespół Stonehenge - zabudowa Biskupina SZTUKA STAROŻYTNEJ MEZOPOTAMII - ziggurat z Ur - Sztandar z Ur - stella kodeksu Hammurabiego - płaskorzeźba Zraniona Lwica – pałac Assurbanipala w Niniwie - Brama Isztar w Babilonie

SZTUKA STAROŻYTNEGO EGIPTU - Piramida faraona Dżesera w Sakkara - Sfinks w Giza - Triada króla Mykerinosa - Gęsi z Meidum - Skryba z Sakkara - świątynia królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari - świątynia Ramzesa II w Abu Simbel - Posąg Sezostrisa I - Kolosy Memnona - Złota maska Tutenchamona - głowa królowej Nefretete SZTUKA ŚWIATA EGEJSKIEGO - Idol Cykladzki - Paryżanka – malowidło z Knossos - Książę wśród lilii – malowidło w Knossos - Brama Lwów w Mykenach SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI - budowle akropolu ateńskiego (wszystkie) - budowle tj.: teatr Dionizosa, wyrocznia Apollina, Artemizjon, Halikarnas – mauzoleum RZEŹBA: - kora, kuros - Apollo z Tenei - Woźnica z Delf - Fidiasz – posąg Ateny Partenos (na przykładzie rzymskiej kopii), Zeus Olimpijski, - Myron – Dyskobol, Atena i Marsjasz, - Poliklet – Doryforos, Amazonka - Skopas – Bachantka - Praksyteles – Hermes z małym Dionizosem, Afrodyta z Knidos, - Lizyp – Odpoczywający Herakles - Nike z Samotraki, Umierający Gall, Grupa Laokoona, płaskorzeźby Ołtarza Pergamońskiego, Afrodyta z Melos MALARSTWO - Przykładowe wazy w stylach: geometrycznym, orientalizującym, czarno i czerwonofigurowym SZTUKA STAROŻYTNEGO RZYMU Forum Romanum – widok ogólny Panteon Akwedukt w Pont-du-Gard Bazylika Koloseum Łuk Tytusa, Konstantyna Pomnik konny Marka Aureliusza Kolumna Trajana

Fragment odsłoniętego Herkulanum: Wiosna, Trzy Gracje. Malowidła (Pompeje) – iluzjonizm; domy rzymskie SZTUKA WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA, BIZANTYJSKA – rekonstrukcja i plan wczesnochrześcijańskiej bazyliki św. Piotra w Rzymie (pojęcia tj.:

narteks, prezbiterium, transept, atrium, baptysterium) – sarkofag wczesnochrześcijański – orant, orantka – malarstwo katakumbowe – symbole ichtis, chi - ro – Chrystus Dobry Pasterz freski, rzeźba – kościół San Vitale w Rawennie (wnętrze, mozaiki z prezbiterium) – kościół Hagia Sophia w Konstantynopolu (bryła, wnętrza) – Trójca Święta Rublowa (ikona) – Ikona Matki Boskiej Włodzimierskiej SZTUKA PRZEDROMAŃSKA I ROMAŃSKA: – Ornamenty: plecionka romańska – Kaplica pałacowa w Akwizgranie – Kościół św. Michała w Hildesheim – Kościół Cluny III (na podstawie rekonstrukcji) – Zespół budowli w Pizie – Krypta św. Leonarda na Wawelu (wnętrze) – Kolegiata pw Wniebowzięcia Panny Marii i św Aleksego w Tumie pod Łęczycą – Rotunda św. Prokopa w Strzelnie – Kolegiata św Piotra w Kruszwicy – Portal w Moissac – Strona z monogramem ewangelistów oraz monogramem Chi Ro z Księgi z Kells – Ewangeliarz Ottona III – Drzwi Gnieźnieńskie z katedry pw NMP – Kolumny z kościoła św Trójcy w Strzelnie – Tkanina z Bayeux – Posadzka z kolegiaty w Wiślicy SZTUKA GOTYCKA – katedra w Chartres – Sainte Chapelle w Paryżu – katedra w Kolonii – Pałac Dożów w Wenecji (elewacja) – katedra w Gnieźnie – kościół Mariacki w Krakowie – barbakan w Krakowie – Pieta z Lubiąża – Piękna Madonna z Wrocławia – katedra w Reims – katedra Nôtre Dame w Paryżu – kościół Mariacki w Gdańsku – Uta i Eckhardt – rzeźby fundatorów z Naumburga – Madonna z Krużlowej – Wit Stwosz – Ołtarz Mariacki A, Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka

– Pieta z Awinionu A – Bracia Limburg – karty z Bardzo bogatych Godzinek księcia du Berry (cykl kalendarza) MIĘDZY GOTYKIEM A RENESANSEM - Giotto – freski z kaplicy Scrovegnich w Padwie, freski z Asyżu A - Duccio – Maestà z katedry w Sienie - Jan van Eyck – Ołtarz gandawski, Małżeństwo Arnolfinich A, Madonna kanclerza Rollin - Rogier van der Weyden – Zdjęcie z krzyża, Sąd Ostateczny - Hans Memling – Ołtarz „Sąd Ostateczny” - Hieronim Bosch – Ogród rozkoszy ziemskich, Syn marnotrawny A, tryptyk Kuszenie św. Antoniego, Leczenie głupoty, Wóz siana A RENESANS I MANIERYZM - Donato Bramante: Tempietto - Rzym - Andrea Palladio: Villa Rotonda pod Vicenza - Pałac Rucellai we Florencji, - Benedetto da Maiano: Palazzo Strozzi, Florencja. - Franciszek Florentczyk – Wawel – dziedziniec i krużganki Zamku Królewskiego - Bartłomiej Berrecci: Kaplica Zygmuntowska na Wawelu. - Santi Gucci - nagrobek Stefana Batorego, nagrobki do Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, króla Zygmunta Augusta i królowej Anny Jagiellonki

- Ratusz w Poznaniu - Zabudowa Zamościa - Pieter Bruegel – Walka karnawału z postem, cykl: Pory roku, Upadek Ikara A - Michał Anioł – rzeźba Mojżesz, Pieta, Jeniec - Donatello – rzeźba – Dawid, Gattamelata - Michał Anioł – malarstwo – freski kaplicy Sykstyńskiej A - Rafael Santi – Trzy Gracje, Madonna Sykstyńska, Szkoła Ateńska A - Leonardo da Vinci – Dama z gronostajem, Ostatnia wieczerza A, Zwiastowanie - Jacopo Pontormo – Nawiedzenie, Zdjęcie z krzyża, - Fiorentino Rosso – Mojżesz broniący córek Jetry, - Parmigianino – Autoportret w wypukłym lustrze, Madonna z długą szyją A - El Greco – Obnażenie z szat, Zwiastowanie, Widok Toledo A, Zmartwychwstanie, - Giuseppe Arcimboldo – Lato, - Benvenuto Cellini –Solniczka Franciszka I, SZTUKA BAROKU I ROKOKO − Kościół Il Gesù w Rzymie − Gianlorenzo Bernini - plac i kolumnada przed bazyliką św. Piotra w Rzymie, Dawid,

Apollo i Dafne - Ekstaza św. Teresy, Tron św. Piotra, Nagrobek papieża Urbana VIII, Fontanna Czterech Rzek, fontanna z trytonem, Konfesja nad grobem św. Piotra,

- Francesco Borromini - kościół San Carlo alle Quatro Fontane, Balthassare Longhena - kościół Santa Maria della Salute w Wenecji

- Charles le Brun, Louis le Vau - pałac Vaux le Vicomte - Jules Hardouin-Mansart - kościół des Invalides (Inwalidów) w Paryżu - Jacob Prandtauer - kościół opactwa w Melk - Johann Bernhard Fischer von Erlach - pałac Schőnbrunn - Matthaus Pöppelmann - Zwinger w Dreźnie

- George Wenceslaus von Knobelsdorff - pałac Sanssouci w Poczdamie - Michelangelo Merisi da Caravaggio - Kosz z owocami, Powołanie św. Mateusza A,

Męczeństwo św. Mateusza, Złożenie do grobu A, Wieczerza w Emaus, Wróżąca Cyganka, Śmierć Matki Boskiej,

- Artemisia Gentileschi - Judyta i Holofernes - Andrea del Pozzo - plafon w kościele świętego Ignacego w Rzymie - Pieter Paul Rubens - Podniesienie Krzyża A, Zdjęcie z krzyża z Antwerpii, Porwanie córek

Leukippa Wenus z lustrem, Trzy Gracje - Jacob Jordaens - Król pije - Anton van Dyck - Portret Karola I na łowach, portret Izabelli Brandt - Jan Breugel „Aksamitny“ - Bukiet kwiatów - Rembrandt Hermenszoon van Rijn – Lekcja anatomii doktora Tulpa A, Wymarsz

strzelców, Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem, Danae, Autoportret w futrzanym płaszczu, Powrót syna marnotrawnego A,

- Jan Vermeer van Delft - Czytająca list (z Drezna), Kobieta ważąca perły A, Widok Delft, Kobieta z naszyjnikiem pereł, Alegoria malarstwa A, Koronczarka, Nalewająca mleko, Dziewczyna z perłą A,

- Jan Steen - Zwariowane gospodarstwo - Willem Claeszon Heda - Martwa natura - Diego Rodriguez de Silva Velázquez - Panny dworskie (Las Meninas) A, Infantka

Małgorzata, Wenus z lustrem, - Francisco Zurbaran - Martwa natura z czterema naczyniami, z pomarańczami, Agnus Dei - Esteban Bartolome Murillo – Immaculata, - Nicolas Poussin - Et in Arcadia Ego, Pogrzeb Fokiona, Orfeusz i Eurydyka A - Antonio Canale - Widok kościoła San Giorgio Maggiore - Antoine Watteau - Odjazd na Cyterę A, - Jean-Honore Fragonard – Huśtawka A, - Giovanni Trevano - kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie - Tylman z Gameren - kościół św. Anny w Krakowie, Pałac Branickich w Białymstoku - Augustyn Locci - pałac w Wilanowie - Anonim - portret trumienny Stanisława Woyszy - Anonim - Taniec śmierci (z kościoła bernardynów w Krakowie)

SZTUKA KLASYCYZMU W EUROPIE, SZTUKA CZASÓW STANISŁAWOWSKICH I KLASYCYZM W POLSCE - Jacques Ange Gabriel – Petit Trianon (obie fasady) - Chalgrin – Łuk na Placu Gwiazdy w Paryżu - Jacques-Germain Soufflot – kościół św. Genowefy w Paryżu - Pierre Vignon - Kościół Marii Magdaleny w Paryżu - Dominik Merlini – pałac Na wodzie, - Jan Chrystian Kamsetzer – teatr na wyspie - Szymon Bogumił Zug – kościół ewangelicko-augsburski w Warszawa, - Jakub Kubicki – pałac belwederski w Warszawie - Antonio Canova – Amor i Psyche, Portret Pauliny Borghese jako Wenus, Trzy gracje - Bertel Thorvaldsen – pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, pomnik Kopernika,

Ganimedes i orzeł,

- Jakub Tatarkiewicz – Psyche omdlewająca

- Jacques Louis David – Przysięga Horacjuszy A, Śmierć Marata A, - Dominique Ingres – Źródło, Wielka Odaliska, Łaźnia turecka, - Marceli Bacciarelli – Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą A,

Stanisław August Poniatowski w stroju koronacyjnym, poczet królów polskich, Jan III Sobieski pod Wiedniem

- Bernardo Belotto (zw. Canaletto) – Kolumna Zygmunta od strony Wisły, Krakowskie Przedmieście, Widok Warszawy od strony Pragi, widok na Salę Canaletta na Zamku Królewskim w Warszawie

ARCHITEKTURA I RZEŹBA XIX WIEKU - Charles Barry – Parlament w Londynie - Karl Friedrich Schinkel – Pałac w Kórniku - Charles Garnier – Opera w Paryżu - Joseph Paxton – pałac Kryształowy w Londynie - Gustave Eiffel – Wieża w Paryżu - Auguste Rodin – Myśliciel, Katedra, Pocałunek, Ręka Boga, Mieszczanie z Calais,

Danaida, - Jean Baptiste Carpeaux – Taniec ROMANTYZM - Francisco Goya y Lucientes - Gdy rozum śpi, budzą się potwory A, Rozstrzelanie

powstańców madryckich A Saturn pożerający swe dzieci, - Eugène Delacroix - Wolność wiodąca lud na barykady A, Scena z masakry na Chios,

Portret Chopina, Portret Paganiniego, - Théodore Géricault - Tratwa Meduzy A, - Caspar David Friedrich – „Nadzieja” w lodach, Opactwo w dąbrowie, Mnich nad

brzegiem morza, Krzyż w górach - William Blake – Wielki czerwony smok, Litość, - Joseph William Turner - Szybkość para deszcz, Burza śnieżna, Widok z Wenecji, Pożar

parlamentu - John Constable - Wóz siana A, Katedra w Salisbury (wersja z 1823 r), - Piotr Michałowski – Bitwa pod Samosierrą (wersja z ok. 1837 r.) - François Rude - Wymarsz ochotników (Marsylianka), - Artur Grottger - Pożegnanie powstańca, Kucie kos, Bój (z cyklu Lituania), REALIZM - Gustave Courbet – Kamieniarze A, Autoportret z psem, Atelier malarza, Dzień dobry,

panie Courbet, Pogrzeb w Ornans, - Jean François Millet - Anioł Pański A, Zbierające kłosy, Siewca, Odpoczynek oraczy - Honoré Daumier – Praczka, - Ilia Riepin – Burłacy na wołdze, - Józef Szermentowski - Bydło schodzące do wodopoju, Odpoczynek oraczy. AKADEMIZM - Alexandre Cabanel – Narodziny Wenus - Henryk Siemiradzki – Dirce chrześcijańska, Pochodnie Nerona A, PRERAFAELICI

- John Everett Millais – Ofelia A - Dante Gabriel Rossetti – Zwiastowanie A SYMBOLIZM - Gustave Moreau – Zjawa, Taniec Salome IMPRESJONIZM - Edouard Manet – Olimpia, Śniadanie na trawie, - Claude Monet - Impresja - Wschód słońca, Katedra w Rouen (przynajmniej dwie

wersje) A, Stogi (dwie wersje), Nenufary (dwie wersje), - Edgar Degas – Primabalerina, Klasa tańca A, Wyścigi konne (Jeźdźcy. Amatorzy), - Camille Pisarro - Czerwone dachy - Pierre-Auguste Renoir - Parasolki A, Dziewczęta przy pianinie, Tańce na wsi, Tańce w

mieście, Loża - Berthe Morisot – Kołyska, Polowanie na motyle NEOIMPRESJONIZM - George Seurat – Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte A, - Paul Signac - Port w Marsylii POSTIMPRESJONIZM - Paul Cézanne - Góra Sainte-Victoire (kilka wersji), - Vincent van Gogh – Buty, Jedzący kartofle A, Autoportret z zabandażowanym uchem,

Droga z cyprysami, Słoneczniki (przynajmniej dwie wersje), Kruki nad łanem zboża A, Gwiaździsta noc, Irysy,

- Paul Gauguin - Wizja po kazaniu – walka Jakuba z aniołem, Żółty Chrystus, Autoportret z Żółtym Chrystusem, Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? A

SECESJA - Antonio Gaudi – Casa Mila, Sagrada Familia (fasada), Casa Batllo, Park Guell - Hector Guimard – Wejścia do paryskiego metra - Gustav Klimt – Pocałunek A, Judyta i Holofornes, - Tiffany – projekt lampy witrażowej

MALARSTWO POLSKIE II POŁ. XIX WIEKU, MŁODA POLSKA - Artur Grottger - Pożegnanie powstańca A, Świętokradztwo (z cyklu Wojna), Plac

zamkowy w Warszawie (z cyklu Warszawa), Kucie kos

- Jan Matejko - Kazanie Skargi A, Hołd Pruski, Kościuszko pod Racławicami, Poczet królów polskich, Konstytucja 3 maja

- Juliusz Kossak - Polowanie z sokołem, Stadnina na Podolu - Wojciech Gerson - Cmentarz w Zakopanem - Aleksander Gierymski – Piaskarze - Maksymilian Gierymski – Patrol powstańczy - Józef Chełmoński - Przedstawienia: Trojek i Czwórek, Żurawie, Bociany, Kuropatwy na

śniegu, Burza, Babie lato A

- Jacek Malczewski – Melancholia, Introdukcja, Błędne koło, Krajobraz z Tobiaszem, Zatruta studnia (1906, Poznań) A, Thanatos (1902, Warszawa), Śmierć Elenai

- Józef Mehoffer – Dziwny ogród A - Józef Pankiewicz – Wóz z sianem A, Dziewczynka w czerwonej sukience - Władysław Podkowiński – Dzieci w ogrodzie, Szał - Boznańska – Dziewczynka z chryzantemami, Autoportret z parasolką, Wnętrze

pracowni, Dzieci na schodach - Władysław Ślewiński – Kobieta czesząca włosy A - Stanisław Wyspiański – Bóg Ojciec (witraż), cykl widoków na kopiec Kościuszki, Gmach

Towarzystwa Lekarskiego (wystrój wnętrza, witraż), witraże i polichromie kościoła Franciszkanów w Krakowie, kartony do witraży wawelskich, Staś, Podwójny portret Elizy Pareńskiej

SZTUKA XX w. rozpoznawanie stylu, nurtu fowizm – (Matisse - Portret żony z zieloną pręgą A, Vlaminck - Czerwone drzewa, Barki na Sekwanie, Derain - Most Westminsterski) ekspresjonizm (Munch, Nolde) abstrakcjonizm – abstrakcja geometryczna (Malewicz, Mondrian), abstrakcja intuicyjna (np.Kandinsky) kubizm – (Braque - Domy w Estaque, Skrzypce i dzban; Picasso - Horta de Ebro, Portret Vollarda, gitara) futuryzm – (Balla - Dynamizm psa na smyczy, Dziewczynka biegnąca na balkonie A, Boccioni - Jedyna forma ciągłości w przestrzeni) dadaizm – (Duchamp - Fontanna, Suszarka do butelek, Koło od roweru) surrealizm – (de Chirico; Dali - Uporczywość pamięci A, Płonąca żyrafa; Magritte) formizm – (Pronaszko, Chwistek, Witkacy) konstruktywizm – (Strzemiński, Kobro) artyści niezrzeszeni: Makowski; Chagall SZTUKA WSPÓŁCZESNA – rozpoznawanie stylu, nurtu action paiting (Pollock) pop art (Lichtenstein, Warhol) op art (Vasarely) hiperrealizm (Hanson) konceptualizm (Kawara) land art (Christo) happening (Kaprow, Cage) Literatura Aktualne podręczniki do plastyki dla gimnazjum B. Osińska Sztuka i czas, cz. I i II ewentualnie E. Gombrich, O sztuce, Warszawa 1997 Sztuka Świata, t. I-XIII, red. P. Trzeciak, Warszawa 1989-2000 Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. S. Kozakiewicz, Warszawa 1969; wydanie nowe [zmienione] Warszawa 1996