يسنده و مؤلف نو علي ضرابي

zanan namdar iran

Embed Size (px)

DESCRIPTION

ghajar history

Citation preview

Page 1: zanan namdar iran

نويسنده و مؤلفعلي ضرابي

Page 2: zanan namdar iran

2 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 3: zanan namdar iran

3 /

فهرست16 اهدا:�17 دوران اساطير�18 سیندخت�19 فرنگیس�)اسطوره(�21 گردآفرید�)اساطیری(�23 کتایون�25 ماه�آفرید�27 دوران زرتشت�28 دغدویه�29 پوروچیستا�31 دوران ماد�32 ماندانا�33 دوران هخامنشيان�34 آباکیش�35 آپامه�”آپاما“�36 آپامه�”ملكه“�

Page 4: zanan namdar iran

4 / زنان نامدار تاريخ ايران

37 آتوسا�38 آرتمیس�یا�آرتیمس�40 ارته�کام�41 ارتیسون���42 ارشیون�43 اسپاسیا�44 استر�46 پانته�آ�47 جاماسپیه�48 دریه�په�تیس�49 کاساندان�51 دوران اشكانيان�52 آدریان�53 ارته�دخت�54 گلنار�55 دوران ساسانيان�56 آتوسا�57 آذرمیدخت�”ملكه“�58 آزاد�ـ�دوره�ي�ساساني�60 آزادوار�61 آناهید�یا�آذر�62 آندیا�63 پرین�64 پروشات��66 پوران�دخت�”ملكه“�67 شیشن�دخت�68 گوهرملك�

Page 5: zanan namdar iran

5 /

69 مالكه�70 مهرنگار�71 نیوندخت�73 دوران عباسيان�74 پوران�دخت�75 خیال�76 ماهك�77 دوران غزنويان�78 دایه�خزان�79 عطاخاتون�”ملكه“�80 گنجوی�ـ�مهستی�81 گوهر�82 مریواني�ـ�خاتون�خورشید�83 دوران سلجوقيان�84 ترکان�خاتون�)نایب�السلطنه(�86 گوهربیگم�87 گوهرنسب�88 مهدعراق�89 دوران سامانيان�90 رابعه�93 دوران مغول�94 ایران�خاتون�95 ایلدرمش�خاتون�96 فخرالنساء�97 تمیمي�ـ�گوهرناز�98 مشهدي�ـ�فاطمه�خاتون�

Page 6: zanan namdar iran

6 / زنان نامدار تاريخ ايران

101 دوران بابرى هند�102 جانان�بیگم�103 دولت�بانوبیگم�104 مهری�)ملكه�نورجهان(�105 دوران تيموريان�106 بیگم�خاتون�107 سمرقندي�ـ�دولت�108 گوهرشاد�بیگم�109 مهر�النساء�111 دوران صفويان�112 بهروزه�114 جان�آغا�خانم�115 خیرالنسا�بیگم�116 زینب�بیگم�118 گوهرشاد�خاتون�119 مهدعلیا�–�خیرالنسا�بیگم�121 مهربانو�122 نهاني�125 دوران قاجاريه�126 تاج�السطلنه�127 جیران�129 جیران�131 درهًْالمعالي�133 ضیاءالسلطنه�134 عزت�الدوله�136 عزت�ملك�

Page 7: zanan namdar iran

7 /

137 عزت�ملك�نساخانم�138 فخرآفاق�140 فخرالدوله�142 فخرالدوله�143 فخرالسلطنه�145 �فرخ�لقا�146 قرهًْ��العین�149 کردستاني�ـ�مستوره�150 گوهرشناس�ـ�ماهرخ�151 گوهر�قاجار�152 ماه�رخسار�خانم�153 مزین�السلطنه�154 ملولي�155 دوران معاصر�156 آزرمي�ـ�صغرا�157 آزموده�ـ�توبا�158 اسفندیاري�ـ�پري�160 اسكندري��ـ�محترم�162 اصفهانی��سلطانی�ـ�ژاله�164 اعتصامي�ـ�پروین�167 آغداشلو�ـ شهره�168 افخمي�ـ�مهناز�169 امانپور�ـ�کریستین�170 امیرشاهی�ـ�مهشید�174 انصاري ـ�انوشه�177 �ایمن�)آهي(�ـ�لیلي��1308ه��.�ش�179 باغچه�بان�ـ�اِولین�

Page 8: zanan namdar iran

8 / زنان نامدار تاريخ ايران

182 باغچه�بان��ـ�ثمینه�185 برقعی�ـ بدری�187 بصاري�ـ�طلعت�188 بني�اعتماد�ـ�رخشان�189 بهبهاني�ـ�سیمین�191 بیات�192 پارسي�پور�ـ�شهرنوش�193 پري�ـ�سكینه�194 تربیت�ـ�هاجر�196 تیموریه�197 ترکان�خاتون�198 حاج�سیدجوادي�ـ�فتانه�199 دانشور�ـ�سیمین�201 دررودی�ـ�ایران�202 دولت�آبادي�ـ�صدیقه�204 دیبا�ـ�فرح�206 شاملو�ـ�نادره�208 زینب�پاشا�209 سرشار�ـ�هما�210 شاهرخ�ـ�فرنگیس�212 شهریاری�ـ�توران�214 شیباني�ـ�سیمین�215 صنعتي�)دولت�آبادی(�ـ�مهین�217 ضرابی�ـ�ملوک�218 عامری�ـ�گلی�220 عبادي�ـ�شیرین�222 فرخزاد�ـ�فروغ�226 فروهر�)اسكندري(��ـ�پروانه��

Page 9: zanan namdar iran

9 /

228 قدس�ـ�سعیده�230 قهرمان�ـ�عشرت�231 کار�ـ�مهرانگیز�233 کدیور�ـ�جمیله�234 کریمي�ـ�فرح�235 گل�محمدي�ـ�فیروزه�236 الهیجي�ـ�شهال�238 مادام�یلینا�اوانسیال��239 منوچهریان�ـ�دکتر�مهرانگیز�240 میرحیدر�ـ�دّره��241 میرزادگي�ـ�شكوه�243 میرهادي�ـ�توران�244 ناطق�ـ�هما�245 نشاط�ـ�شیرین�247 نفیسي�ـ�آذر�248 ورزگر�ـ�مینو�

Page 10: zanan namdar iran

10 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 11: zanan namdar iran

11 /

دانش�اندوختگان و� فرهیختگان� �دارند روزگاران� به� یكی� تاریخ� �میمون�و�مبارک�به�جهان�می�آیند �تا�حشر�در�آن�بذر�خرد�می�کارند �علی�ضرابی �

در�سال�های�نخستین�هزاره�سوم�میالدی�پس�از�قرن�ها،�بار�دیگر�نام�زن�ایرانی�در�جهان�مطرح�شد�و�آن�هنگامی�بود�که�جایزه�صلح�نوبل�سال��2003میالدی�به�خانم�شیرین�عبادی�اهدا�گردید.

درخشش�این�بانوی�آزاده�در�صحنه�جهان�و�تصمیم�هیأت�داوران�جوایز�نوبل�مبنی�بر�تأیید�شایستگی�و�انتخاب�ایشان�برای�دریافت�جایزه�ی�»صلح�نوبل«�سبب�گردید�که�نویسنده�این�

کتاب�بیش�ازپیش�به�ارزش�واالی�زن�ایرانی�آگاه�شود.�خانم�شیرین�عبادی�و�بانوانی�نظیر�او�که�با�آرامش�و�اعتدال�برای�کسب�آزادی،�برابری�و�اجرای�عدالت�کوشش�می�کنند،�همچون�ستارگانی�هستند�که�در�آسمان�زندگی�انسان�ها�و�به�ویژه�زنان�می�درخشند.�زنانی�که�قرن�ها�تحت�سلطه�مردساالری�از�هرگونه�آزادی�و�داشتن�حقوق�انسانی�خویش�محروم�بودند.�خوشبختانه�پس�از�نهضت�مشروطیت�ایران،�زنان�کشور�ما�نیز�وارد�صحنه�های�اجتماعی�و�سیاسی�شده�و�به�درستی�به�شناخت�استعدادهای�خود�پی�بردند.�از�آن�پس�بود�که�با�مبارزات�حقوق� و� حق� بیش�تر� و� بیش�تر� روزبه�روز� توانستند� بانوان،� به��سایر� آگاهی�رسانی� و� پی�گیر�پایمال�شده�خود�را�به�دست�آورند.�اینك�جای�بسی�شادمانی�است�که�این�تالش�و�پی�گیری�

همچنان�ادامه�دارد�و�روزبه�روز�هم�گسترده�تر�می�گردد.هنری،� ادبی،� مختلف� زمینه�های� در� بسیاری� زنان� ما،� هموطن� بانوان� میان� حاضر� درحال�سیاسی،�اجتماعی�و�مطبوعاتی�و�حتی�دانش�های�تجربی،�در�ایران�و�سایر�نقاط�جهان�تالش�می�کنند.�بسیاری�از�آنها�نیز�موفقیت�های�خیره�کننده�ای�کسب�کرده�اند�که�متأسفانه�ذکر�نام�همه�آنها�دراین�مجال�ممكن�نبود.�امید�است�این�بانوان�فرهیخته�که�نامشان�در�این�کتاب�ذکر�نشده�است،�این�نقصان�را�بر�من�ببخشایند�و�خوانندگان�گرامی�نیز�این�کوشش�را�به�منزله�

Page 12: zanan namdar iran

12 / زنان نامدار تاريخ ايران

چراغی�روشنگر�در�زمینه�پژوهشی�در�تاریخ�زنان�ایران�بپذیرند.�این�کتاب�که�با�معیارهای�تاریخی،�از�آتوسا�زن�نامدار�دوره�ی�هخامنشی�آغاز�شده�و�تا�زمان�حاضر�آن� درتهیه�ی� به�نحوی� هرکدام� که� است� دوستانی� زحمات� و� تحقیقات� نتیجه� یافته�است،� ادامه�سهمی�داشته�و�درمراحل�مختلف�تدوین،�چاپ�و�انتشار�آن�از�یاری�رسانی�به�من�دریغ�نكرده�اند.�در�شرایطی�که�متأسفانه�ذره�بین�نیز�دیگر�به�خواندن�و�نوشتن�من�کمك�شایانی�نمی�کند،�یاری�

این�دوستان�برای�من�موهبت�بزرگی�بود�و�از�این�بابت�صمیمانه�از�یكایك�آنان�سپاسگزارم.الزم�به�یادآوری�است�که�شمار�فراواني�از�مورخان�ایرانی�و�غیر�ایرانی�به�نوشتن�تاریخ�سرزمین�ما�و�شرح�حال�بزرگان�این�مملكت،�به�ویژه��زنان�ایرانی�که�در�زمینه�های�مختلف�فرهنگی،�داشتند،� موفقیت�چشمگیری� رشته�ها� سایر� و� اقتصادی� اجتماعی،� و� سیاسی� هنری،� علمی،�همت�گماشته�اند.�ازجمله�خانم�پوران�فرخزاد�که�با�کتاب�»زن�از�کتیبه�تا�تاریخ«�اثری�جالب�

و�خواندنی�عرضه�کرده�اند�که�من�نیز�در�این�کتاب�از�آن�استفاده�کرده�ام.�یكی�از�انگیزه�هاي�من�از�نوشتن�کتاب�»زنان�نامدار�تاریخ�ایران«�این�بود�که�بتوانم�آن�را��به�دو�زبان�منتشر�کنم�تا�فرزندان�ایرانیانی�که�دور�از�وطن�زندگی�می�کنند،�با�خواندن�متن�انگلیسی�آن�از�خدمات،�فداکاری�ها�و�ارزش�های�مادران�و�زنان�میهن�خود،�در�گذشته�و�حال�آگاه�شوند.�درعین�حال،�بتوانند�به�دوستان�خارجی�خود�نیز�این�آگاهی�را�برسانند�که�زن�در�کشور�ما�دارای�چه�ارزش�و�احترامی�بوده�و�چه�سهمی�در�ساختن�فرهنگ�و�تاریخ�کشور�کهنسال�ایران�داشته�است.

خوشبختانه�کار�ترجمه�این�کتاب�به�طور�به��همت�و�یاری�دوستان�فرزانه�ام،�خانم�مهشید�و�انسان� این�دو� از� انجام�گرفت؛�و�من� آقای�دکتر�محسن�عارف،�مترجمین�فرهنگ�دوست�ما�

گرانمایه�که�خدمت�به�فرهنگ�را�وظیفه�ی�میهنی�خود�می�دانند،�بسیار�سپاسگزارم.�از�آنجا�که�در�چاپ�کتاب�برخي�اشتباهات�کوچك�در�ترجمه�و�یا�تایپ�انگلیسي�پیش�آمده�بود�و�دسترسي�به�جناب�دکتر�عارف�نداشتیم�دوست�ارجمند�من�آقاي�مهندس�مجتبي�مهرزاد�

قبول�این�کار�را�عهده�دار�شدند�که�جاي�بسي�تشكر�دارد.این�نكته�الزم�به�ذکر�است�که�عنوان�»زنان�نامدار�تاریخ�ایران«�بر�این�کتاب،�نشانگر�آن�نیست�که�تمام�

Page 13: zanan namdar iran

13 /

زنان�مشهوری�که�در�این�کتاب�نامشان�آمده�است،�کارکرد�و�تأثیرشان�در�اجتماع�مثبت�بوده.�زیرا�شهرت�عالوه�بر�بار�مثبت،�به�صورت�منفی�نیز�بازتاب�می�یابد.�براي�مثال�»مهدعلیا«�که�نام�و�شهرتش�به�سبب�دست�داشتن�در�قتل�وزیر�باکفایت�دولت�قاجار�»امیرکبیر«�به�جا�مانده،�از�فرهیختگي�و�فرزانگي�بهره�اي�نبرده�بود.�در�او�مكر�و�حیله�با�ذاتش�عجین�شده�بود�و�نمی�توانست�از�دسیسه�بازی�

در�کار�حكومت�پسرش�دست�بكشد.�این�زن�به�این�دلیل�شهرت�یافت،�اما�شهرت�منفی.امید�است�این�کتاب�با�تمام�نارسایی�ها�و�کمبودهایش�که�خود�بر�آن�آگاه�هستم،�مورد�قبول�فرهنگ�دوستان�و�به�ویژه�بانوان�بزرگوار�کشورمان�واقع�شود.�ضمن�این�که��یك�بار�دیگر�از�تمام�زنان�شایسته�و�نامدارمان�که�نام�عزیزشان�زیور�این�کتاب�نیست،�پوزش�می�خواهم.�اگرعمری�باشد،�درجلد�بعدی�از�آنها�نیز�با�کمال�افتخار�یاد�خواهد�شد�و�اگر�عمرم�کفاف�نداد،�بی�شك�

دیگران�این�مهم�را�به�انجام�خواهند�رساند.دوست�فاضل�و�هنرمندم�جناب�هوشمند�عقیلی،�گذشته�از�آن�که�ترانه�زیبایی�را�برای�ضبط�در�DVDکه�همراه�این�کتاب�می�باشد�هدیه�کرده�اند،�بیوگرافی�تنی�چند�از�بانوان�بزرگ�ایران�

را�نیز�در�اختیارم�گذاشتند.همین�طور�هنرمند�نامدار�و�نقاش�صاحب�سبك،�جناب�ناصر�اویسی�که�درخشش�نام�او�در�ایرانیان��می�باشد،� افتخار� بزرگ�ترین�دیكسیونر�هنرمندان�جهان�)بنزیت(��Benezitموجب�دانشمند� از� همین�طور� و� کردند� تهیه� کتاب� این� برای� را� خشایارشاه� و� آتوسا� زیبای� تابلوی�)معین�زاده(� قمي� مریم� خانم� سرکار� و� بوشهري� دکتر�حسن� آقاي� جناب� گرامي� هنرمند� و�بانوان�اساطیري�ایران�را�براي�این�کتاب�نقاشي�فرموده�اند،�که� که�تعدادي�تصویر�خیالي�از�سپاسگزارشان�هستم.�از�دکتر�علی�محمد�کاردان�استاد�محترم�دانشگاه�که�بعضی�از�بخش�های�آقایان�مهدی� فرزانه�دیگرم،� از�کمك�و�محبت�های�دوستان� فرمودند،� را�تصحیح� این�کتاب�جاللی�و�دکتر�علی�مهرآسا�و�رهام�رئیسیان�و�محسن�صالح�پور�و�خانم�مهسا�سعادتیان�که��قبول�کردند�و�همین�طور�خانم� را� ایران� تاریخ� نامدار� از�زنان� بیوگرافی�بعضی� زحمت�تهیه�شكوفه�ضرابی�عزیز�که�ویرایش�بعضی�از�بخش�های�این�کتاب�را�عهده�دار�بوده�است�متشكرم.

Page 14: zanan namdar iran

14 / زنان نامدار تاريخ ايران

از�سازمان�چاپ�و�انتشارات�پژوهه�و�مدیر�آن�آقای�محسن�کریمی�که�آرایش�و�چاپ�این�کتاب�نمونه�بارزی�بر�سلیقه�و�دانش�چاپ�و�انتشارات�کشور�ما�می�باشد�تشكر�می�کنم�و�توفیقشان�را�در�خدمت�به�فرهنگ�پربار�ایران�آرزو�دارم.�گویا�اخرین�بخش�ارائه�یك�کتاب�به�چاپخانه�همانا��تهیه�فهرست�صحیح�و�تنظیم�صفحات�و�جدول�بندي�و�صفحه�آرایي�آن�مي�باشد.�در�این�مورد�هم�از�آقاي�کریمي�از�یك�همكار�ورزیده�خود�که�عالوه�بر�کار�گرافیك�از�دانش�این�امور�به�حد�کافي�با�قبول�پیشنهاد�آقاي�کریمي� برخوردارمي�باشند�خواستند�که�این�مهم�را�تقبل�کنند�و�ایشان�حداکثر�هنر�خود�را�در�راه�این�که�این�کار�زیباتر�در�اختیار�شما�قرار�بگیرد�مصروف�داشتند�و�این�خانم�خوش�ذوق�جوان�خانم�فرنوش�فصیحي�است.�خوشحال�مي�شوم�که�سپاس�مرا�پذیرا�باشد.

هیچ�گاه�راهنمایي��های�ارزشمند�خانم�ایران�جهانیان�را�در�این�زمینه�از�یاد�نخواهم�برد�و�به�جناب�هوشنگ�معین�زاده�که�برای�زیرورو�کردن�پلیدی�ها�گاوآهن�و�تراکتور�را�ناکارآمد�تشخیص�داده�و�با�بلدوزر�به�جان�بدبختی�ها�و�مفاسدی�که�بشر�گرفتار�آن�است،�به�میدان�آمده،�درود�مي�فرستم�و�

از�نگرشی�که�بر�این�کتاب�داشته�اند�سپاسگزارم.همچنین�از�کادر�اجرایی��DVD»زنان�نامدار�تاریخ�ایران«�خانم�لیلی�مهرنما�و�طناز�فتحی�و�سامان�اسكندری�و�شرکت�معظم�ترانه�که�نهایت�سعی�را�در�اجرای�آن��مبذول�داشته�اند�تشكر�مي�کنم.

فارسی� از�کشور�که�فرصت�کمتری�جهت�مطالعه�کتاب�های� استفاده�هموطنان�خارج� برای�دارند�خانم�جمیله�سام�نژاد،�مهر�ورزیده�و�این�کتاب�را�به�صورت�گویا�ضبط�کرده�اند�که�در�

دسترس�عالقه�مندان�قرارمی�گیرد.�ارج�دار�لطف�ایشان�نیز�هستم.که� هستند� کساني� ما� هم�میهن� بانوان� میان� در� که� شوم� یادآور� باید� نیز� را� مطلب� این� پایان،� در�خدمتشان�در�اجتماع�بی�نهایت�چشمگیر�و�ارزشمند�است�و�با�این�که�جامعه�ی�ما�برای�آنها�حرمت�زیادی�قائل�است،�این�گروه�از�بانوان�آنقدر�فروتن�هستند�که�با�تمام�شهرتشان،�تمایلی�به�مطرح�شدن�ندارند.�خانم�مولود�زهتاب�یكی�از�این�بانوان�است.�بانویی�که�بیش�از�سه�دهه�همه�روزه�صدا�و�گفتارش�را�مردم�ایران�در�رادیو�می�شنوند.�هم�اوست�که�بسیاری�از�آثار�و�اشعار�و�هنر�بزرگان�ما�را�با�شیوه�

خاص�و�با�صدای�گیرا�و�جذاب�خود�برای�نسل�ما�و�نسل�های�آینده�جاویدان�ساخته�و�می�سازد.چنان�که�پیرایه�خلیلی،�نویسنده�جوان�و�خوش�ذوق�میهن�پرست�ما�را�اکثر�ایرانیان�به�خصوص�

Page 15: zanan namdar iran

15 /

با� که� گرانقدری� بانوی� می�نهند.� ارج� و� می�شناسند� ایران�خوب� آزادی� و� دموکراسی� هواداران�شهامت�و�بی�پروایی،�مفاسد�اجتماعی�و�سیاسی�ما�را�با�ظرافتی�خاص،�با�قلم�کوبنده�اش�به�نقد�می�کشد�و�سوداگران�فرهنگی�و�سیاسی�تبهكار�را�رسوا�می�سازد�و�کارش�کاری�است�کارستان.چنین�بانوان�توانا�و�شجاع�و�اهل�قلم�درمیان�زنان�جامعه�ما�کم�نیستند،�ولی�همان�طور�که�آنها�دوست�دارند،�خدمات�خود�را�آن�طور�که�می�خواهند�دور� از� باال�گفته�شد،�بسیاری� در�از�جنجال�های�مرسوم�این�روزگار�انجام�دهند.�آنها�بر�این�باورند�که�اگر�به�پایۀ�بانوان�نامدار�

رسیدند،�جامعه�خود�این�حكم�را�برایشان�صادر�خواهد�کرد.�به�امید�آن��روز.نكته�ای�که�ذکر�آن�در�این�کتاب�الزم�به�نظر�می�رسد�این�است�که�کار�نوشتن�و�نت�برداری�و�تنظیم�بیوگرافی�شخصیت�هایی�که�اصل�این�کتاب�را�تشكیل�می�دهند،�مدت�ها�قبل�آماده�شده�بود�ولی�متأسفانه�من�در�انتخاب�ویراستار�براي�این�یادداشت�ها�دچار�اشتباه�شدم؛�یعنی�شخصی�که�برای�این�کار�انتخاب�کردم�در�کار�ویرایش�)البته�به�نظر(�من�ضعیف�بود،�تقدیم�این�کتاب�را�با�آن�صورت�را�جالب�ندانستم�و�با�توجه�به��وضع�بینایی�من�که�بعضی�اوقات�با�استفاده�از�دو�ذره�بین�هم�امكان�بازخوانی�مطالب�برایم�دشواراست،�وضع�بدی�پیش�آمده�بود�

به�طوری�که�چند�مرتبه�به�انصراف�از�انتشار�کتاب�تصمیم�گرفتم.روزی�به�خانمی�که�مدت�هاست�به�ایشان�ارادت�دارم�و�فضل�و�دانش�ایشان�بر�کسی�پوشیده�نیست�مواجه�شدم�ضمن�صحبت،�ایشان�پرسیدند�وضع�کتاب�زنان�نامدار�تاریخ�ایران�چه�شد.�لبخندی� با� ایشان� بازگو�کردم.� ایشان� برای� بودم� با�آن�رو�به���رو� جریان�ماوقع�و�اشكاالتی�که�را�تهیه�شده�مدتی�در�اختیار�من�بگذار�شاید�راه�چاره�ای�پیدا�کنم.�خوشحال� گفتند�آنچه�شدم�و�روز�بعد�اوراق�درهم�وبرهم��کتاب�را�به�ایشان�تحویل�دادم�و�نفس�راحتی�کشیدم؛�چون�می�دانستم�ایشان�اگر�کاری�را�قبول�کنند�به�نحو�احسن�انجام�می�دهند.�و�همین�طور�هم�شد�

پس�از�مدتی�یادداشت�هاي�ویرایش�شده�را�از�ایشان�دریافت�کردم.ایشان�سرکارخانم�دکتر�فلوریا�حقی�)هروی(�هستند�که�دانشمند�و�شاعری�توانا�و�اندیشمند�می�باشند.�سپاس�من�تنها�برای�جبران�کار�ایشان�کافي�نیست،�امیدوارم�رضایت�خوانندگان�

جبران�لطف�ایشان�را�بنماید.��

Page 16: zanan namdar iran

16 / زنان نامدار تاريخ ايران

جناب آقاي ضرابي

صفحاتي�از�کتاب�زنان�نامدار�تاریخ�ایران�نوشته�جنابعالي�دریافت�شد.�شاید�اطالع�دارید�که�مریض�هستم�و�امكان�خواسته�شما�برایم�مقدور�نیست.�با�این�وصف�بیست�و�هفت�صفحه�این�کتاب�را�تا�حدودي�برایتان�تنظیم�کردم.�ضمن�مطالعه�به�نظر�من�سبك�نگارش�شما�در�این�کتاب�بسیار�ساده�و�در�عین�حال�شیواست.�شاید�احتیاج�زیادي�به�کمك�دیگران�نداشته�باشید،�اما�از�آنجا�که�خواسته�بودید�من�کسي�را�جهت�کمك�به�جنابعالي�معرفي�کنم�به�تشخیص�یكي�از�دوستانم�خانم�اتحادیه�ورزیده�انجام�چنین�کارهایي�هستند.�ایشان�با�خانم�الهیجي�در�

ارتباط�مي�باشند�و�شماره�تلفن�ایشان�را�مي�توانید�از�سرکار�خانم�الهیجي�بخواهید.با�آرزو�موفقیت�حضرتعالي

علي�محمد�کاردان

از�چهره�هاي�فرهیخته�و�دانشمندي� این�کتاب�منتشر�مي�شود�که�یكي� متأسفانه�در�زماني�که�در�حال�کسالت�بخشي�از�این�کتاب�را�مطالعه�و�در�آن�اظهارنظر�کرد�دیگر�در�میان�ما�نیست�و�ایشان�او�داشمند�و�استاد�برگزیده�علوم�تربیتي�و�روان�شناسي�ایران�دکتر�علي�محمد�بود.�نگرشي�هر�چند�کوتاه� ایران� کاردان�رئیس�سابق�دانشكده�روان�شناسي�و�علوم�تربیتي�دکتر�کاردان�افتخاري�بود�براي�ما،�ایشان�یكي�از�مفاخر�علوم�کشور�ما�در�صده�اخیر�بودند�و�خوشبختانه�از�این�دانشمند�کتاب�ها�و�مقاالت�بسیاري�در�اختیار�دانشمندان�و�دانش�پژوهان�ایران�قرار�دارد.�نامه�کوتاه�ایشان�را�به�عنوان�افتخاري�براي�دست�اندرکاران�این�کتاب�زیور�

این�صفحه�مي�کنم.یادش�به�خیر�و�روحش�شاد

علي�ضرابي

Page 17: zanan namdar iran

17 /

اهدا:تاریخ�ساز�میهنمان�را�در� نام�آور�و� از�زنان� نام�و�شرح��حال�برخي� تا� این�کتاب�تالشي�است�یك�مجموعه�فراهم�آَوَرد.�هرچند�در�اهتمام�به�این�کتاب�از�نظر�بسیاري�از�محققین�بهره�مند�سپس� و� زنان� این� از� هریك� درمورد� دقیق� و� مكفي� اطالعات� آوردن� به�دست� لیكن� بوده�ام،�گزینش�از�میان�آنان،�نه�کاري�است�که�به��سادگي�میسر�و�نه�نویسنده�را�چنان�صالحیتي�است.�بنابراین�گزینش�گر،�خود�از�ابتدا�دچار�نقص�در�شیوه�هاي�به�کار�برده�و�کمبود�دسترسي�به�اطالعات�و�تحقیقاتي�جامع�در�این�زمینه�است.�اما�با�وجود�دشواري�و�لغزش�در�راه،�ثبت�تاریخي�و�معرفي�بانوان�فرهیخته�ي�وطن�وظیفه�اي�است�که�راه�را�هموار�کرده،�غرور�مي�آفریند�

و�شیریني�به�کام�مي�ریزد.اینك�این�اثر�را�به�بانواني�تقدیم�مي�دارم�که�در�اعتالي�فرهنگ�ایراني�کوشیده�اند�و�صفحه�اي�

از�تاریخمان�را�در�نور�دیده�اند�لیكن�این�فهرست�به�زیور�نامشان�آراسته�نشده�است.و�با�اجازه�این�بزرگان�به�یلدا�ضرابي�و�ایمان�توکلي�این�دو�عزیز�دبستاني�من�هدیه�مي�شود.�به�

امید�اینكه�زماني�نام�آن�ها�نیز�در�چنین�کتاب�ها�و�در�کنار�چنین�تصاویري�دیده�شود.

Page 18: zanan namdar iran

18 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 19: zanan namdar iran

روران انارور / 19

دوران اساطير

Page 20: zanan namdar iran

20 / زنان نامدار تاريخ ايران

نوندختهمسر�خردمند�مهرآب�کابلی�و�مادر�رودابه�و�مادربزرگ�رستم�که�در�همسری�زال�و�رودابه�و�جلب�موافقت�مهرآب�پدر�رودابه�به�این�وصلت�نقش�مهمی�داشت�و�هنگام�تولد�رستم�از�مادر،�سیندخت�یار�و�مددکار�دخترش�رودابه�بود.�سیندخت�یكی�از�خردمندترین�چهره�های�

شاهنامه�است.

Page 21: zanan namdar iran

روران انارور / 21

فرنگوس )اسطوره(به� افراسیاب� پدرش� و� خود� خواسته� به� بنا� که� بود� توران� پادشاه� افراسیاب� دختر� فرنگیس�برادر� گرسیوز� شد� باردار� فرنگیس� چون� و� درآمد.� ایرانی� بزرگ� شاهزاده� سیاوش� همسری�افراسیاب�که�می�دانست�فرزند�سیاوش�جانشین�افراسیاب�خواهد�بود�و�او�که�خود�را�پس�از�افراسیاب�پادشاه�توران�می�دانست�خودبه�خود�کنار�خواهد�بود�با�دسیسه�و�ترفند�نظر�فراسیاب�به�فرمان� گرسیوز� دسیسه�بازی�های� با� سیاوش� سرانجام� و� کرد� تاریك� سیاوش� به� نسبت� را�

افراسیاب�به�قتل�رسید.گرسیوز�که�می�دانست�فرنگیس�از�سیاوش�فرزندی�را�باردار�است�با�دسائس�زیاد�و�ضرب�و�جرح�فرنگیس�تالش�کرد�فرزند�سیاوش�از�رحم�مادر�سقط�شود،�اما�به�هدف�خود�نرسید�زیرا�پیران�ویسه�فرمانده�ارتش�افراسیاب�که�فردی�انسان�دوست�و�شریف�بود�فرنگیس�را�از�شر�

گرسیوز�نجات�داد�و�سرانجام�فرنگیس�پسری�به�دنیا�آورد�که�نامش�را�کیخسرو�گذاردند.افراسیاب،�فرنگیس�و� پیران�در�تربیت�کیخسرو�کوشش�الزم�را�مرعی�داشت�ولی�به�دستور�کیخسرو�به�دژ�کنك�فرستاده�شدند�و�به�طوری�که�در�شاهنامه�آمده�گیو�پسر�گودرز�یكی�از�فرماندهان�نیروی�ایران�که�مدت�ها�در�جستجوی�فرنگیس�و�کیخسرو�بود�به�محل�زندگی�فرنگیس�شجاع�و�کیخسرو�پی�برد�و�پس�از�هفت�سال�موفق�به�نجات�شاهزاده�ایرانی�و�مادر�

Page 22: zanan namdar iran

22 / زنان نامدار تاريخ ايران

پاکدامن�و�از�خود�گذاشته�اش�شد�و�آنان�را�به�دور�از�چشم�گرسیوز�به�ایران�آورد.��فرنگیس�در�تاریخ�اساطیری�ایران�به�بردباری�و�شجاعت�و�پاکدامنی�شهره�است.

Page 23: zanan namdar iran

روران انارور / 23

گررآفريد )اساطیری(گردآفرید�یكی�از�زنان�شجاع�تاریخ�باستان�است.�که�نبرد�او�و�سهراب�پسر�رستم�در�شاهنامه�برای�تصرف� نبرد�سهراب� بود�که�در� نگهبان�دژ�سپید� او�دختر�گژدهم� فردوسی�آمده�است.�لباس�رزم� ایران�زمین�شده�بود.�گردآفرید�که�خبر�اسارت�پدر�را�شنید�فوراً� دژ�اسیر�نیروی�پوشید�و�کالهخود�مردانه�به�سر�نهاد�و�به�پیكار�سهراب�رفت�و�در�نبرد�تن�به�تنی�که�بین�او�و�سهراب�درگرفت�با�تمام�شجاعتی�که�نشان�داد�سهراب�با�شمشیر�به�یك�ضربه�زره�او�را�درید�و�گردآفرید�از�اسب�به��زمین�غلطید�و�کاله�خود�او�نیز�از�سرش�به�زمین�افتاد�و�خرمن�موهای�زیبای�او�شانه�و�گردنش�را�پوشاند�و�سهراب�متوجه�شد�که�این�ُگرد�دالور�زن�است.�سهراب�به�نزد�او�آمد�و�گفت�پدرت�را�بردار�و�به�دژ�برگرد�ما�و�شما�دیگر�با�هم�جنگی�نداریم.�رشادت�تو�واقعاً�حیرت�انگیز�بود�و�گردآفرید�پدر�و�کسان�خود�را�که�اسیر�بودند�از�سهراب�تحویل�گرفت�و�قرار�گذاشت�که�دیگر�راه�صلح�و�صفا�را�درپیش�گیرند�و�با�او�خداحافظی�کرد.�ولی�به�محض�رسیدن�به�دژ�فوری�دستور�بستن�در�های�دژ�را�صادر�کرد�و�خود�بر�باالی�برج�درآمد�و�با�صدای�بلند�رو�به�سهراب�گفت:�سهراب�آماده�کارزار�شو.�سهراب�خشمگین�به�سپاه�خویش�دستور�داد�تا�فردا�قبل�از�طلوع�آفتاب�آماده�تسخیر�دژ�شوند�و�صبح�فردا�وقتی�دژ�را�گشودند�متوجه�شدند�که�گردآفرید�و�پدرش�همراه�نیرویی�که�در�داخل�دژ�داشتند�از�نقبی�که�قباًل�در�دژ�

Page 24: zanan namdar iran

24 / زنان نامدار تاريخ ايران

وجود�داشته�شبانه�خارج�شده�و�از�آن�محل�دور�شده�اند.�گردآفرید�از�زنان�قهرمان�اساطیری�ما�به�حساب�می�آید�و�مشابه�او�حتی�در�تاریخ�اساطیری�زیاد�نبوده��است.

Page 25: zanan namdar iran

روران انارور / 25

کتايونرا� زیبایی�کتایون�دختر�قیصر�روم� آوازه� آمده�است�گشتاسب�شاه،� به�طوری�که�در�شاهنامه�شنیده�و�برای�به�دست�آوردن�او�با�لباس�مبدل�با�تنی�چند�از�گردان�ایرانی�به�سوی�روم�حرکت�کرد�و�خیلی�زود�توانست�با�کتایون�برخوردی�داشته�باشد�و�در�این�برخورد�کتایون�هم�بدون�آن�که�بداند�گشتاسب�پادشاه�ایران�است�به�او�دل�باخت�و�سرانجام�این�دو�دلداده�با�هم�ازدواج�کردند�ولی�زمانی�که��قیصر�روم�متوجه�شد�که�دخترش�همسر�یك�جوان�ایرانی�شده�سخت�با�کتایون�پرخاش�کرد�ولی�پس�از�چندی�رفتار�و�کردار�شاه�منشانه�گشتاسب�را�دید�و�ضمن�موافقت�با�این�ازدواج�مقادیری�از�گنجینه�خود�را�هم�به�این�زوج�جوان�هدیه�کرد�و�کتایون�را�

همراه�همسر�ایرانیش�به�ایران�برگرداند.زمانی�که�گشتاسب�به�ایران�رسید�و�مورد�استقبال�مردم�قرار�گرفت�قیصر�نیز�متوجه�شد�که�

دخترش�همسر�پادشاه�ایران�شده�است�و�بسیار�خوشحالی�کرد.برای�گشتاسب� از�مدتی� او�پس� دارد� بسیار� ایران�درخشش� اساطیری� زنان� بین� در� کتایون�او�یكی�از�شخصیت�های�بزرگ�شاهنامه�فردوسی� نام�نهادند.� او�را�اسفندیار� پسری�آورد�که�است.�گشتاسب�پس�از�مدتی�عازم�سیستان�شد�و�در�نبودن�او�بلخ�مورد�تاخت�و�تاز�تورانیان�قرار�گرفت�و�لهراسب�پدر�گشتاسب�در�این�درگیری�ها�کشته�شد.�کتایون�با�لباس�مبدل�همراه�

Page 26: zanan namdar iran

26 / زنان نامدار تاريخ ايران

عده�ای�به�سیستان�رفتند�و�گشتاسب�را�وادار�کردند�که�به�بلخ�مراجعت�کند�و�شر�شورشیان�توران�را�از�مردم�آن�دیار�بزداید�و�گشتاسب�چنین�کرد�و�تدبیر�این�بانوي�ایرانی�رومی�تبار�در�

دفع�شورشیان�مؤثر�واقع�شد.که� می�آورد� فشار� پدر� به� بود� شده� آراسته� جوانی� که� کتایون� و� گشتاسب� فرزند� اسفندیار�او�را�هنوز�جوان� نماید�ولی�گشتاسب�که� او�واگذار� به� را� از�پادشاهی�کنار�برود�و�پادشاهی�می�دانست�از�این�امر�امتناع�داشت�و�هر�آن�بهانه�ای�برای�اسفندیار�می�آورد�و�آخرین�بهانه�او�این�بود�که�تو�اگر�توانستی�رستم�دستان�را�دست�بسته�پیش�من�بیاوری�الیق�تاج�و�تخت�هستی�و�اسفندیار�که�سخت�دلبسته�تاج�و�تخت�پدر�شده�بود�این�پیشنهاد�را�قبول�کرد�ولی�مادرش�کتایون�زمانی�که�این�خبر�را�شنید�به�اسفندیار�گفت�فرزندم�این�آزمونی�است�بس�سخت�و�رستم�بزرگ�ترین�پهلوان�ایران�است�ولی�اسفندیار�بدون�توجه�به�گفته�های�مادرش�نبرد� این� از� خواست� او� از� رستم� این�که� با� سرانجام� و� روانه�شد� به�سوی�سیستان� نیرویی� با�درگذرد�و�به�بلخ�بازگردد؛�نپذیرفت�و�در�نبرد�تن�به�تن�با�رستم�دید�گانش�را�از�دست�داد�و�شكست�خورد.�سرانجام�غم�نابینایی�فرزند،�کتایون�را�به�حدی�آزرده�کرد�که�مرگ�خود�را�از�خدا�می�خواست.�کتایون�در�اواخر�عمر�گوشه�نشین�شد�و�سرانجام�این�بانوی�باتدبیر�و�شجاع�و�

خیراندیش�در�بلخ�جان�به�جان�آفرین�تسلیم�کرد.��

Page 27: zanan namdar iran

روران انارور / 27

ماه آفريد1نام�ماه�آفرید�در�متن�های�آریایی�آمده�است�و�در�شاهنامه�فردوسی�از�او�چنین�یاد�می�شود،�فریدون�سه�پسر�داشت�ایرج،�سلم،�تور�که�کهترین�فرزند�ایرج�بود�که�تمام�خصال�انسانی�در�او�یك�جا�جمع�

بود�و�به�همین�جهت�مورد�عالقه�خاص�فریدون�بود�و�خودبه�خود�مورد�حسد�برادرانش.ماه�آفرید�همسر�نوع�دوست�و�دانای�ایرج�بود.�او�اغلب�اوقات�خود�را�صرف�خدمات�اجتماعی�می�کرد.�این�بانو�و�سرشت�نیكوی�او�بیش�تر�بغض�و�حسد�برادران�ایرج�را�برانگیخت�تا�جایي�که�تصمیم�به�قتل�برادرشان�گرفتند�و�با�ترفندی�ایرج�را�کشتند.�غم�مرگ�ایرج،�فریدون�را�داغدار�و�بیمار�کرد�و�به�سبب�عشقي�که�به�ایرج�داشت�محبتش�به�ماه�آفرید�دوچندان�شد�و�تمام�اوقات�خود�را�با�عروس�شریف�و�بشردوست�خود�می�گذراند؛�به�ویژه�که�ماه�آفرید�از�ایرج�باردار�

بود.�پس�از�چندماهي�دختري�به�دنیا�آورد�که�نگهداریش�را�فریدون�عهده�دار�شد.دختری�را�که�چنین�پدربزرگی�تربیت�کند�معلوم�است�چگونه�دختری�باید�باشد.

پس�از�آن�که�دختر�به�سن�رشد�رسید،�این�شاهزاده�که�پدربزرگش�او�را�در�انتخاب�شوهر�آزاد�گذارده�بود�به�همسری�پشنگ�یكی�از�پهلوانان�درآمد�و�ثمره�این�ازدواج�میمون�منوچهر�شاه�

بزرگ�پیشدادیان�است.

1ـ�نام�های�اساطیری�که�بیش�تر�در�متون�دیرین�و�الواحی�که�از�دل�خاک�بیرون�آمده،�به�چشم�مي�خورند،�اگر�چه�مستند�نیستند�ولی�در�تاریخ�ما�ضبط�شده�اند�و�ما�به�آنها�احترام�می�گذاریم.

Page 28: zanan namdar iran

28 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 29: zanan namdar iran

روران زرتوت / 29

دوران زرتشت

Page 30: zanan namdar iran

30 / زنان نامدار تاريخ ايران

رغدويهگمراه� را� مردم� که� گرین�ها� و� گوی�ها� با� آن�جا� در� و� بود� ری� شهر� از� اصاًل� که� زرتشت� مادر�می�کردند�و�از�آنها�مرتب�فدیه�و�قربانی�می�خواستند�و�دین�را�وسیله�ای�برای�رسیدن�به�امیال�و�خواست�های�ناروای�خود�کرده�بودند�به�مبارزه�پرداخت.�پدر�و�مادرش�چون�جان�او�را�در�خطر�دیدند�وي�را�نزِد�یكی�از�نزدیكان�خود�به�آذربایجان�فرستادند�او�در�آن�جا�با�پوروشسب�ازدواج�کرد�و�ثمره�این�پیوند�همایون،�زرتشت�پیشوا�و�فیلوسوف�بزرگ�ایرانیان�است.�این�نكته�

قابل�ذکر�است�که�زرتشت�هیچ�گاه�ادعاي�پیغمبري�نكرد.

Page 31: zanan namdar iran

روران زرتوت / 31

پوروچوستادختر�کوچك�زرتشت�که�باهوش�و�خردمند�بود�و�با�جاماسب�وزیر�گشتاسب�که�دانشمند�و�

ستاره�شناس�معروفی�بود�ازدواج�کرد.

Page 32: zanan namdar iran

32 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 33: zanan namdar iran

روران مار / 33

دوران ماد

Page 34: zanan namdar iran

34 / زنان نامدار تاريخ ايران

ماندانا1ماندانا�دختر�آسیتیاگ�2فرمانرواي�قدرتمند�ماد�بود�که�بعدها�به�همسري�کامبیز�پارسي�درآمد�و�کوروش�کبیر،�پادشاه�هخامنشي�فرزند�این�بانو�بود.�بنابر�روایات�داستاني�غیرمستند،�پدر�ماندانا�شبی�در�خواب�دید�که�از�شكم�دخترش�تاکي�برآمده�که�بر�تمام�آسیا�شاخه�گسترده�است.�خوابگزاران�این�خواب�را�چنین�تعبیر�کردند�که�فرزند�ماندانا�تمام�آسیا�را�تسخیر�خواهد�کرد.�بعد�از�شنیدن�این�تعبیر،�ترس�و�اضطراب،�پادشاه�را�فرا�گرفت�و�به�محض�تولد�کودک�او�را�به�یكي�از�نزدیكانش�هارپاک�سپرد�تا�خون�کودک�را�بریزد.�اما�هارپاک�که�نمي�خواست�دستش�به�خون�کودک�بي�گناهي�آلوده�شود،�نوزاد�را�به�جاي�پسرش�پذیرفت�و�بزرگ�کرد.�اما�بازي�روزگار�این�کودک�را�در�سن�ده�سالگي�زمانی�که�مشغول�بازی�بود�مقابل�پدربزرگش�قرار�داد�و�به�خاطر�جسارت�و�شهامتي�که�در�برابر�شاه�به�خرج�داده�بود،�به�شدت�مورد�توجه�شاه�قرار�گرفت�و�زماني�که�شاه�متوجه�راز�این�کودک�شد�بسیار�خوشحال�گردید�و�از�احساس�عذابي�که�از�سال�ها�قبل�گریبانگیرش�شده�بود�رهایي�یافت�و�کودک�را�که�کوروش�نام�گرفته�بود�به�مادر�واقعي�اش�ماندانا�سپرد.کوروش�تحت�توجهات�و�تربیت�مادر�به�جایي�رسید�که�سرانجام�

تمام�آسیا�را�زیر�سلطه�گرفت�و�زمام�فرمانروایي�جهان�را�در�آن�زمان�به�دست�گرفت.1ـ�نام�ماندانا،�ماندان�هم�ذکر�شده�است.

2ـ�جهت�اطالع�رک؛�ص��19کتاب�تاریخ�ایران�دکتر�عبداهلل�رازي

Page 35: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 35

دوران هخامنشيان

Page 36: zanan namdar iran

36 / زنان نامدار تاريخ ايران

آباکوشآباکیش�از�زنان�مطرح�دوره�هخامنشي�است�که�نامش�چندین�بار�در�الواح�تخت�جمشید�تكرار�شده�و�درباره�ي�میزان�حقوق�کارگراني�که�در�امالک�و�یا�کارگاه�هاي�او�سرگرم�کار�بوده�اند�و�صورت�حساب�هزینه�هاي�او�اسنادي�به�دست�آمده�است�که�نشانگر�شرکت�مستقیم�زناِن�در�

دوره�هخامنشي�در�کارهاي�اجتماعي�و�فعالیت�هاي�آباداني�ـ�عمراني�است.بنابر�اسناد�به�دست�آمده�و�مهري�که�از�آباکیش�موجود�است،�گمان�مي�رود�که�او�از�ملكه�هاي�

هخامنشي�و�شاید�هم�از�شاهزاده�خانم�ها�بوده�است.

Page 37: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 37

آپامه ”آپاما“خاصي� درایت� و� زیبایي� از� که� بود� هخامنشي� دوم� اردشیر� هوشمند� دختران� از� یكي� آپامه�آپامه� همسر� درآمد.� ایراني� معروف� دریادار� و� سردار� ”فراناباد“� همسري� به� و� بوده� برخوردار�شهربان�یكي�از�بنادر�آسیاي�صغیر�بود�و�در�اغلب�امور�با�”آپامه“�مشورت�مي�کرد�و�هرگاه�همسر�این�بانوي�زیرک�و�کاردان�خارج�از�حیطه�ي�تحت�نظر�و�تسلط�خود�بود�آپامه�تمام�امور�مربوط�به�شهر�تحت�فرمانروایي�شوهر�را�اداره�مي�کرد.�چنانچه�در�تاریخ�آمده�”آپامه“�پس�از�

سقوط�سلسله�ي�هخامنشي�اسیر�مي�شود�و�خبري�از�سرانجام�او�در�دست�نیست.1

1ـ�رک؛�دکتر�خلیلي�ص�9ـ178

Page 38: zanan namdar iran

38 / زنان نامدار تاريخ ايران

آپامه ”ملكه“آپامه�دختر�سردار�نامي�ایران�”سپي�تامن“�بود�که�به�دستور�اسكندر�به�همسري�”سلوکوس“�از�سرداران�نامي�و�مورد�اعتماد�اسكندر�درآمد�و�پس�از�مرگ�همسرش�سلسله�ي�سلوکیان�را�

بنیانگذاری�و�پادشاه�شد�و�آپامه�عنوان�ملكه�و�مادر�ولیعهد�دولت�سلوکي�را�به�دست�آورد.1

1ـ�رک؛�دکتر�خلیلي�ص�182

Page 39: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 39

آتوناآتوسا�دختر�بزرگ�کوروش�است�که�جد�پدریش�کمبوجیه،�بزرگ�پارس�ها�و�جده�ي�مادریش�

”ماندانا“�دختر�پادشاه�ماد�بود.نام�آتوسا�در�آثار�باستاني�یونان�برجا�مانده�و�براي�نخستین�بار�در�تراژدي�معروف�شاعر�نامدار�

یوناني�آشیل�آمده�است.آتوسا�به�عنوان�همسر�داریوش�در�دربار�نفوذ�فراواني�به�دست�مي�آورد�و�از�آن�جا�که�در�دربار�رسم�بود�که�ولیعهد�از�میان�آن�فرزندان�رسمي�پادشاه�انتخاب�گردد�که�پس�از�جلوس�شاه�به�سلطنت،�به�دنیا�آمده�اند؛�با�نفوذ�و�اعمال�نظر�آتوسا�سه�پسر�داریوش�که�از�همسري�با�زني�قبل�از�سلطنتش�به�دنیا�آمده�بودند،�از�رسیدن�به�سلطنت�محروم�شدند�و�به�جاي�آنها�خشایارشا�فرزند�آتوسا�به�مقام�ولیعهدي�و�سلطنت�رسید.�نكته�جالب�در�این�رسوم�و�قوانین�نفوذ�و�قدرت�مادران�و�پسران�و�یا�نفوذ�خانواده�ي�آنهاست.�روایت�است�که�خط�میخي�اختراع�این�زن�است�

و�یا�شاید�در�زمان�او�این�خط�متداول�شده�است.1

1ـ�رک�به�کتاب�زنان�به�نام�در�تاریخ�ایران،�دکتر�کامیاب�خلیلي�ص��99�،77�،72�،66و�100.�کتاب�تاریخ�کامل�ایران�دکتر�عبداله�رازي،�ص��28و�کتاب�دایرةالمعارف�زن�ایراني،�سرپرستي�دکتر�مصطفي�اجتهادي،�چاپ�اول��182و�ص�3005

Page 40: zanan namdar iran

40 / زنان نامدار تاريخ ايران

آرتموس يا آرتومسدرباره�آرتمیس�تاریخ�نویسان�یونانی�که�متأسفانه،�باالجبار�اغلب�استنادات�تاریخی�ما�از�آنها�گرفته�شده�مطالبي�نوشته�اند�که�همه�آنها�تقریباً�با�هم�مطابقت�مي�کند�گزوتفند�و�هرودوت�هر�دو�مي�نویسند.�آرتمیس�در�نیروي�دریایي�ایران�هخامنشي�بانویی�بود�بسیار�باهوش�و�مدبر�و�در�زمان�او�نیروي�دریایي�ایران�به�حد�اعالي�قدرت�خود�رسیده�بود.�بیش�تر�مورخین�به�همین�میزان�گزارش�از�او�بسنده�کرده�اند.�ولي�براي�شناخت�بیش�تر�این�بانوي�نامدار�به�زیرنویس�

پایین�توجه�فرمایید.�1پس�از�مرگ�داریوش�آرتمیس�و�همكاران�او�نیروي�دریاي�ایران�را�به�پایه�اي�رسانید�که�اولین�1ـ�چندي�قبل�با�یكي�از�افسران�بازنشسته�نیروي�دریایي�آمریكا�الفردشون�که�داراي�تبار�آلماني�بود�آشنا�شدم�ضمن�گفت�وگو�با�او�صحبت�از�کتابي�شد�که�در�دست�تهیه�دارم�)زنان�نامدار�تاریخ�ایران(.�از�من�پرسید�تو�که�چنین�کتابي�را�تهیه�مي�کني�آرتمیز��را�مي�شناسي؟�و�اگر�مي�شناسي�از�او�در�کتاب�خود�چه�نوشته�اي�گفتم�آنچه�من�درباره�ي�آرتمیس�یا�به�قول�شما�آرتمیز�نوشته�ام�همان�است�که�مورخین�یوناني�درباره�او�نوشته�اند.�مي�دانم�که�او�در�نیروي�دریایي�ایران�مقام�شاخص�و�واالیي�داشته�و�مورد�توجه�پادشاهان�هخامنشي�بوده�است.�گفت�آنچه�درباره�آرتمیز�میداني�درست�ولي�خیلي�مختصر�است.�من�او�را�به�تو�معرفي�مي�کنم.�زماني�که�دانشجوي�نیرویي�دریایي�بودم�و�در�دانشكده�نیروي�دریایي�یونان�از�او�چنین�یاد�کرده�بودند.�آرتمیس�فرزند�یكي�از�ملوانان�نیروي�دریایي�ایران�و�از�ارمنه�ایراني�بود�و�با�توجه�به�حرفه�ي�پدر�و�عالقه�به�دریا�وارد�نیروي�دریایي�ایران�شد�و�با�هوش�سرشار�و�پشت�کاري�که�داشت�مدارج�ترقي�را�تا�فرماندهي�بخش�بزرگی�از�نیروي�دریایي�ایران�به�سرعت�پیمود�و�به�زودي�جایگاه�درخور�خویش�را�در�دربار�هخامنشي�پیدا�کرد�به�نحوي�که�هرگاه�وارد�دربار�مي�شد�تمام�اعضا�و�فرماندهان�نظامي�کشور�به�احترام�او�از�جاي�بلند�مي�شدند�حتی�ولیعهد�و�همسرش�

نیز�با�ورود�آرتمیس�از�جای�برمی�خاستند.�متأسفانه�شخصیت�و�ارزش�آرتمیس�آن�طور�که�باید�در�تاریخ�ایران�نیامده.

Page 41: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 41

قدرت�دریایي�جهان�به�شمار�مي�آمد.�درصورتي��که�یونان�و�روم�بر�دریاهاي�بزرگ�تري�دسترسي�داشتند.�در�لشكرکشي�خشایارشا�به�یونان�آرتمیس�آرایش�الزم�را�به�نیروي�دریایي�ایران�داد�ولي�خشایارشاه�که�معتقد�بود�باید�کشتي�هاي�بیش�تري�را�براي�پیروزي�به�کار�گرفت،�با�نظر�او�مخالفت�کرد.�آرتمیس�وقتي�فهمید�خشایارشاه�متوجه�وضع�فعلي�بین�ایران�و�یونان�نیست�و�تالش�او�بي�نتیجه�خواهد�بود�تمارض�کرد�و�از�خشایارشا�خداحافظي�کرده،�به�ایران�مراجعت�کرد.�زماني��که�شنید�خشایارشا�شكست�خورده�سخت�متأثر�شد�و�دیگر�کسي�خنده�به�لب�هاي�آرتمیس�ندید�و�در�همان�سال��این�بانوي�متفكر،�جهان�را�وداع�گفت�و�به�پاس�خدماتش�وي�را�در�نزدیكي�مزار�کوروش�به�خاک�سپردند�یكي�از�دیگر�کارهاي�آرتمیس�که�هنوز�درحال�نمایش�است�لباس�یا�اونیفورم�نیروي�دریایي�است�)لباس�سفید�با�یراق�هاي�سورمه�اي�سیر(�که�هم�اکنون�تمام�خدمتگزاران�نیروي�دریایي�از�آن�استفاده�مي�کنند.�اما�چرا�درباره�او�ما�و�شما�کم�می�دانیم؟�علت�آن�است�که�متأسفانه�در�تمام�ادوار�تاریخ�مورخین،�جیره�خوار�پادشاهان�و�یا�اربابان�خود�بوده�اند�و�آنچه�آنها�مي�خواستند�مي�نوشته�اند.�مثاًل�پادشاهان�مقتدر�و�مغرور�ایران�هیچ�گاه�دوست�نداشتند�که�تاریخ�نویسی�بنویسد�یك�ولیعهد�زماني�دستور�می�گیرد�که�به�یك�فرمانده�نظامي�اداي�احترام�کند�و�همیشه�دوست�داشته�اند�از�آنها�تملق�بگویند.�این�به�طور� نباید� مورخین� نوشته�هاي� به� به�همین�جهت� بوده،� یكسان� تاریخ� ادوار� تمام� در� وضع�

مطلق�استناد�کرد،�ضمن�آن�که�چاره�اي�هم�نیست!

Page 42: zanan namdar iran

42 / زنان نامدار تاريخ ايران

ارته کامارته�کام�یا�ارده�کام�دختر�یكی�از�سرداران�ایرانی�به�نام�ارته�بار�بود�که�از�مقام�شامخی�در�حكومت�

هخامنشیان�برخوردار�بوده�است.او�دختري�بافرهنگ،�و�شجاع�و�بسیار�بلندپرواز�بود.�پس�از�سقوط�سلسله�هخامنشي�به�ازدواج�حكمران�مصر�درآمد�و�قدرت�فرمانروایي�و�مدیریت�خود�را�آنچنان�نشان�داد�که�نامش�در�

تاریخ�ثبت�شد.�این�نام�را�در�مصر�هنوز�هم�روی�دختران�می�گذارند.

Page 43: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 43

ارتوسون زنان� از� آتوسا� خواهر� و� هخامنشي� شاهنشاه� داریوش،� همسر� کبیر� کورش� دختر� ارتیسون�بافرهنگ�و�قدرتمند�دربار�هخامنشي�بود.�مهارت�بسیار�در�سواري�و�تیراندازي،�و�مردم�دوستي�

و�مخصوصاً�پرستاري�و�نگهداري�از�بینوایان،�نام�او�را�در�تاریخ�به�یادگار�گذاشته�است.

Page 44: zanan namdar iran

44 / زنان نامدار تاريخ ايران

ارشوون1این�زن� بود.�داریوش� آتوسا� پادشاه�هخامنش�و�خواهر� دختر�کوروش�کبیر،�همسر�داریوش�را�بیش�از�دیگران�دوست�مي�داشت،�تا�جایي��که�فرمان�داده�بود�که�مجسمه�اي�طالیي�از�او�

بسازند.نام�پارسی�این�زن�که�هرودوت�به�یوناني�وي�را�آتیس�تن�مي�خواند،�امیرتاش�است�و�بنابر�آنچه�که�دریكي�از�لوحه�هاي�گلي�در�کاوش�هاي�تخت�جمشید�به�دست�آمده�است،�داریوش�به�سال��506قبل�میالد�دستور�مي�دهد�از�اموالش�به�شاهزاده�خانم�امیرتاش�یكصد�گوسفند�بدهند.�آن�در� ترجمه� برخورد�کردند�که� به�کلمه�”دوخشش“� لوح،� این� بررسي� در� معاصر� مورخان�

مقایسه�با�سایر�کتیبه�ها�پرنس�یا�همان�شاهزاده�خانم�مي�باشد.2این�زن�از�زنان�بافرهنگ�و�مقتدر�دربار�هخامنش�بود�که�در�سواري�و�تیراندازي�بسیار�مهارت�داشت،�نام�این�زن�در�تاریخ�به�خاطر�مردم�دوستي�و�محبتي�که�به�ویژه�نسبت�به�خانواده�اش�

داشت،�به�نیكي�یاد�شده�است.

1ـ�ارتسیتون�و�آرتیستونه�هم�در�برخي�متون�آورده�شده�است.2ـ�جهت�اطالعات�بیش�تر�رک.�زنان�به�نام�در�تاریخ�ایران،�ص�71و�4ـ�83و�دایرهًْ��المعارف��ص�24ـ�23

Page 45: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 45

انپانوااسپاسیا،�محبوب�ترین�زن�دربار�هخامنشي،�همسر�کوروش�جوان�حاکم�آسیاي�صغیر،�برادر�اردشیر� اسارت� به� اسپاسیا� درگرفت،� برادر� دو� این� میان� که� نبردهایي� در� بود.� دوم� اردشیر�درآمد.�پس�از�کشته�شدن�کوروش،�اسپاسیا�که�در�قصر�زندگي�مي�کرد،�توجه�داریوش،�پسر�اردشیر�را�به�خود�جلب�کرد�تا�جایي�که�داریوش�وي�را�از�پدرش�خواستگاري�کرد�اما�شاه�که�از�وفاداري�اسپاسیا�به�کوروش�جوان�همسر�درگذشته�ي�او�آگاه�بود،�او�را�به�معبد�آناهیتا�در�همدان�فرستاد�و�به�این�ترتیب�اسپاسیا�تا�آخر�عمرش�در�معبد�به�دعا�و�نیایش�و�خدمت�به�

مردم�پرداخت.1

1ـ�فرهنگ�دهخدا�90ـ88

Page 46: zanan namdar iran

46 / زنان نامدار تاريخ ايران

انتراستر�همسر�خشایارشا،�پادشاه�هخامنشي�بود.�معروف�است�که�خشایارشاه�زني�به�نام�“آستریس”�داشت�که�از�زیبایان�جهان�بود�و�شاه�بر�این�امتیاز�ملكه�اش�بسیار�مباهات�مي�کرد�تا�جایي�که�از�او�مي�خواهد،�در�جمع�مهمانان�دربار�برهنه�حاضر�شود�و�زیبایي�هاي�اندامش�را�در�معرض�دید�همگان�قرار�دهد.�اما�ملكه�از�این�فرمان�نابه�جا�سرپیچي�مي�کند�و�اسباب�خشم�شاه�را�فراهم�مي�سازد�تا�جایي�که�شاه�دستور�مي�دهد�که�دیگر�حق�ندارد�از�تاج�مخصوص�ملكه�استفاده�کند�و�

تصمیم�مي�گیرد�با�دختري�زیبا�از�طبقه�ي�پایین�جامعه�ازدواج�کند.به�نام� زیبایي� خواهرزاده�ي� که� مردخاي� به�نام� کاخ� یهودي� درباریاِن� از� یكي� زمان� درهمین�”استر“�1داشت�به�محض�شنیدن�تصمیم�شاه،�استر�را�به�دربار�مي�آورد.�پس�از�یك�سال�که�از�

اقامت�استر�در�دربار��گذشت،�شاه�با�او�ازدواج�کرد�و�تاج�ملكه�را�بر�سر�او��گذارد.حضور�و�نفوذ�استر�در�دربار�به�مردخاي�اجازه�داد�که�در�زمان�کوتاهي�زمام�امور�مملكت�را�از�شاه� بود،� برده� پي� نیت�مردخاي�� به� وزیر�خشایارشاه�که� ماهان� بسپارد.� یهودیان� به�دست�خواست�که�همه�یهودیان�و�ازجمله�مردخاي�را�از�کار�برکنار�کند�و�حكم�قتل�کساني�را�که�از�نیت�وزیر� اما�قبل�از�صدور�این�حكم�مردخاي� سوء��استفاده�هایی�کرده�بودند�صادر�کند.�

1ـ�بنابر�مطالب�فرهنگ�دهخدا�نام�قبلي�این�زن�”هدسه“�بوده�و�پس�از�حضور�در�دربار�به�”استر“�تبدیل�شده�است.

Page 47: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 47

آگاه�شد�و�بالفاصله�موضوع�را�به�اطالع�استر�رساند�و�از�او�خواست�تا�شاه�را�از�کشتن�یهودیان�منصرف�ساخته�و�ماهان�را�به�قتل�برساند.�استر�نیز�به�سرعت�خود�را�به�خوابگاه�شاه�رساند�و�با�اندوه�و�زاري�خواسته�اش�را�خدمت�شاه�عرضه�داشت�و�شاه�نیز�که�طاقت�ناراحتي�او�را�نداشت�به�خواست�او�عمل�کرد�و�به�این�ترتیب�یهودیان�نجات�یافتند.�نام�این�زن�در�بسیاري�از�کتب�

یهودیان�به�نیكي�برده�شده�است.1

�1

Page 48: zanan namdar iran

48 / زنان نامدار تاريخ ايران

پانته آیكی�از�زنان�فداکار�زمان�کوروش،�او�همراه�همسرش�که�فرمانده�سپاه�کوروش�بود�به�میدان�برای� باشكوهی� مراسم� پانته�آ� به�خواست� شد.� کشته� جنگ� درمیدان� همسرش� رفت.� جنگ�

همسرش�برپا�شد�و�آرامگاه�مجلل�و�شایسته�ای�برای�او�ساختند.پانته�آ�پس�از�سخنرانی�مهیجی�که�برای�لشكریان�کوروش�ایراد�کرد�و�آنان�را�به�ادامه�رزم�و�

پیروزی�تشویق�نمود�بر�باالی�آرامگاه�همسرش�با�خنجری�که�همراه�داشت�خود�را�کشت.

Page 49: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 49

جامانپوهجاماسپیه�که�داماسپیا�نیز�خوانده�شده�است،�تنها�همسر�رسمي�و�مشروع�اردشیر�اول�پادشاه�

هخامنشي�و�مادر�خشایارشاه�دوم�بود�که�مدت�کوتاهي�بر�اریكه�ي�پادشاهي�ایران�نشست.این�زن،�بانویي�پرنفوذ�و�کارآمد�بود�که�هم�در�دربار�هخامنش�خوش�درخشید�و�هم�در�میان�مردم�محبوبیت�داشت.�او�مدت�چهل�سال�فرمانروایي�همسرش�در�کنارش�بود�و�بنابر�بعضي�اقوال���ـ�که�چندان�اعتباري�هم�ندارند��در�همان�روز�مرگ�همسرش�درگذشت�و�با�او�به�خاک�

سپرده�شد.1

1ـ�جهت�اطالع�رک؛�دکتر�خلیلي�ص�214،�دایرهًْ��المعارف�ص�446

Page 50: zanan namdar iran

50 / زنان نامدار تاريخ ايران

رريه په توسدري�په�تیس،�دختر�بزرگ�داریوش�سوم�و�از�بانوان�ممتاز�عصر�هخامنشي�بود.�این�شاهزاده�چندان�لذتي�از�جایگاه�اجتماعیش�نبرد�و�از�بخت�بد،�شاهد�سقوط�سلسله�بزرگ�هخامنشي�از� زیرک�پس� و� زیبا� دوشیزه� این� که� آمده�است� تاریخي� نوشته�هاي� در� بود.� پدرش� مرگ� و�هجوم�اسكندر�مقدوني�به�ایران�به�اجبار�به�همسري�یكي�از�سرداران�اسكندر�به�نام�هفاستیون�

درآمد.

Page 51: zanan namdar iran

روران هخامنووان / 51

کاناندان1کاساندان،�دختر�فارناپس��Farnapasاز�بزرگان�خاندان�هخامنشي�بود.�نام�این�بانو�به�عنوان�خردمندي� و� پاک�دامني� زیبایي،� به�خاطر� و� شده�است� ثبت� بزرگ� کوروش� همسر� نخستین�

درمیان�زنان�دربار،�بانوي�اولین�بوده�است.کوروش�بزرگ�چنان�احترامي�براي�او�قایل�بود�که�در�مرگ�نابهنگامش�در�جواني،�به�شدت�

آزرده�شد�و�بر�مزارش�بسیار�گریست.یا� کمبوجیه� او،� بزرگ� پسر� داشت،� کاساندان� به� که� شدیدي� مهر� به�دلیل� داغدیده� پادشاه�

کامبوزیا�را�با�وجود�داشتن�پسراني�بزرگ�تر�از�او�به�جانشیني�خود�برگزید.2

1ـ�این�نام�کاسندانه�و�کاساندانه�هم�روایت�شدهـ�رک؛�دکتر�خلیلي2ـ�دایرهًْ�المعارف�2ـ771

Page 52: zanan namdar iran

52 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 53: zanan namdar iran

روران اشكانوان / 53

دوران اشكانيان

Page 54: zanan namdar iran

54 / زنان نامدار تاريخ ايران

آرريانثبت� به� دلیر� و� جنگاور� به�عنوان� باستاني� تاریخ�نامه�ي� چند� در� آتوریان� یا� آدریان� نام�

رسیده�است.او�که�دختر�یكي�از�شاهان�اشكاني�به�نام�اشك�بیست�و�چهارم�بود،�بیش�تر�از�این�که�زن�باشد�خویي�مردانه�داشت�و�چون�از�تربیتي�مردانه�نیز�برخوردار�شده�بود،�و�در�تمامي�جنگ�هاي�پدرش�نیز�شرکت�مي�کرد�و�پیوسته�در�کنار�او�حضور�داشت�و�بدون�وحشت�از�مرگ�با�دشمن�مي�جنگید.�عاقبت�در�یكي�از�جنگ�هاي�ایران�و�روم،�به�چنگ�دشمن�افتاد�و�به�اسارت�رومي�ها�درآمد.�آزادي�او�به�زودي�عملي�نشد�و�پدرش�سال�ها�به�مبارزه�ادامه�داد�تا�سرانجام�موفق�شد�

او�را�آزاد�کند.

Page 55: zanan namdar iran

روران اشكانوان / 55

ارته رختارته�دخت�همسر�اردوان،�آخرین�شاه�اشكاني�بود.�او�از�بانوان�کاردان�و�آگاه�زمان�خود�بود�و�به��همین�دلیل�چندین�بار�از�او�در�تاریخ��کهن�یاد�شده�است�ولي�بیش�از�این�اطالعاتي�درباره�اش�

موجود�نیست.

Page 56: zanan namdar iran

56 / زنان نامدار تاريخ ايران

گلنارگلنار�نام�بانوی�باتدبیر�و�زیبایی�است�که�در�زمان�اشكانیان�می�زیست.�او�رایزن�و�مشاور�اردوان�

پادشاه�بزرگ�اشكانی�بود.خزانه�کشور،� بر�سرپرستی� گذشته� بود.� باتدبیر� بانوی� این� ید� در� زمان� آن� در� خزانه�کشور�

مشاوره�پادشاه�را�در�امور�اجتماعی�و�سیاسی�عهده�دار�بود.نظامی�گنجوی�در�هفت�پیكر�از�درایت�و�کفایت�گلنار�سخن�سرایی�کرده�است.�

می�گویند�گذشته�بر�زیبایی،�تمام�محاسن�در�وی�جمع�بود�و�خزانه�کشور�در�عهد�او�رونق�بسزایی�داشته�و�خدمات�اجتماعی�او�تأثیر�زیادی�در�پیشرفت�وضع�اجتماعی�مردم�ایران�داشته�

و�از�نظر�سیاسی�نیز�پادشاه�بدون�مشورت�با�گلنار�کاری�انجام�نمی�داد.�

Page 57: zanan namdar iran

روران نانانوان / 57

دوران ساسانيان

Page 58: zanan namdar iran

58 / زنان نامدار تاريخ ايران

آتوناآتوسا�دختر�اردشیر�بود�و�بنابر�میلش�و�طبق�قرار�گذاشته�شده�مي�خواست�با�تیري�باز�ازدواج�کند.�لیكن�چون�پدرش�عاشق�او�شده�بود�او�را�به�همسري�خویش�درآورد�و�از�ازدواجش�با�

تیري�باز�جلوگیري�کرد.

Page 59: zanan namdar iran

روران نانانوان / 59

آذرمودخت ”ملكه“از� بود�که�مدت�کوتاهي�1پس� پادشاه�ساساني� آذرمیدخت،�دختر�دوم�خسرو�پرویز،�آخرین�مرگ�پدر�بر�تخت�سلطنت�نشست�ولي�با�خوی�دادگستري�و�پاي�بندیش�به�آیین�زرتشت،�نتوانست�از�هرج�ومرج�جلوگیري�کند�و�کشتي�شكسته�ایران�زمین�را�در�دریاي�طوفاني�آن�ایام�

به�پیش�ببرد.�از�این�رو�بود�از�سلطنت�کناره�گیري�کرد.2 �روایت�است�که�آذرمیدخت�از�سوي�فرخ�اورمزد،�رئیس�سواره�نظام�آذربایجان�خواستگاري�شد�اما�ملكه�که�حاضر�به�ازدواج�با�او�نبود،�در�نهان�نقشه�قتلش�را�طرح�ریزي�کرده�و�باعث�کشته�شدن�او�گردید.�رستم�پسر�فرخ�که�از�رؤساي�نامدار�سواره�نظام�سپاه�ایران�بود،�بعد�از�پي�بردن�به�راز�قتل�پدر�به�خونخواهي�فرخ�عازم�دیار�ملكه�شد�و�بعد�از�نشستن�بر�تخت�سلطنت�دستور�داد�که�ملكه�را�نخست�کور�کرده�سپس�به�قتل�برسانند؛�البته�درباب�کیفیت�مرگ�آزرمیدخت�

اطالع�دقیق�در�دست�نیست.در�کتاب�تاریخ�بلعمي�هم�آمده�که�رستم�به�هیچ�کدام�از�عوامل�قتل�پدرش�رحم�نكرد�و�همه�

را�کشت.

1ـ�در�کتاب�نام�این�زن�آذرمیدخت�هم�آمده�است.�رک:�دکتر�خلیلي�ص��2262ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�ر.ک�دکتر�عبداهلل�رازي�ص��76و�لغت�نامه�دهخدا

Page 60: zanan namdar iran

60 / زنان نامدار تاريخ ايران

آزار ـ روره ي نانانيدر�دوره�ي�ساسانیان�یكي�از�کشورهاي�باجگذار�ایران�یمن�بود.�پس�از�مرگ�قباد�باجگذاران�شده،� ایران�ضعیف� دولت� انوشیروان،� نشستن� تخت� بر� و� قباد� مرگ� با� این�که� به�تصور� یمن�مالیات�الزم�را�پرداخت�نمي�کردند.�انوشیروان�دو�سردار�ایراني�را�به�نام�هاي�فیروز�و�باذان�مأمور�ایراني�به�سوي�یمن�حرکت�کردند�و�درمیان� این�دو�سردار� سرکوبي�حاکم�یاغي�یمن�نمود�نیروي�آنها�دختری�بود�به�نام�آزاد�که�سلحشوري�او�زبانزد�مردان�بود.�قشون�یمن�در�بین�راه،�ورود�سرداران�ایران�را�با�نیرویي�بزرگ�سد�کردند�و�سرداران�ایراني�ناچار�شدند�با�آنان�بجنگند.�بخش�چپ�نیروي�ایران�در�اختیار�آزاد�قرار�گرفت�و�در�جنگ�سختي�که�بین�آنان�واقع�شد�از�قسمت�راست�و�میانه�نیروي�ایران�که�یاراي�مقاومت�در�برابر�ارتش�آراسته�یمن�را�نداشت�عقب�نشست�ولي�آزاد�با�تدبیر�و�تفكر�جنگي�خود�نیروي�یمن�را�درهم�کوبید�و�قواي�ایران�پیروز�شد.�به�دستور�انوشیروان�باذان�به�نیابت�سلطنت�در�یمن�منصوب�شد�و�شهرو�پسر�باذان�که�پس�از�فتوحات�آزاد،�عاشق�و�شیفته�ي�آزاد�شده�بود�با�اجازه�انوشیروان�و�موافقت�آزاد�با�

او�ازدواج�کرد.در�همین�ایام�بود�که�خبر�بعثت�رسول�اکرم�)ص(�در�سراسر�دنیا�پیچید�و�هنگامي�که�پیامبر�اسالم،�نخستین�دعوتنامه�اش�را�براي�خسروپرویز�فرستاد،�آزاد�که�مجذوب�دین�اسالم�شده�

Page 61: zanan namdar iran

روران نانانوان / 61

بود،�با�شوق�فراوان�به�این�دین�گروید�و�مسلمان�شد.نایب�السلطنه� و�درگذشت� از�سوي�مسلمانان� فتح�خاک�یمن� و� انقراض�حكومت�ساساني� با�ایراني�تبار�یمن،�آزاد�به�عنوان�یك�بانوي�مسلمان�به�اداره�امور�یمن�پرداخت�و�به�سبب�تدبیر�و�درایتي�که�در�اداره�امور�ملك�و�مردم�از�خود�نشان�داد�همه�جا�مورد�احترام�اهالي�یمن�قرار�

گرفت.در�تاریخ�نامه�ها�آمده�است�که�به�سبب�خدمات�انساني�و�ارزنده�آزاد،�پیامبر�اکرم�)ص(�براي�او�دعاي�خیر�کرد�و�او�را�به�جهت�لیاقت�و�کارداني�و�بزرگواري�مورد�ستایش�قرار�داد.�از�پایان�

زندگاني�و�تاریخ�دقیق�تولد�و�مرگ�این�بانو�اطالعات�دقیقي�در�دسترس�نیست.

Page 62: zanan namdar iran

62 / زنان نامدار تاريخ ايران

آزاروارآزادوار�یكي�از�محبوب�ترین�بانوان�هنرمند�عصر�ساساني�بود�که�با�وجود�شهرت�فراوانش�در�عرصه�هنر،�اطالعات�زیادي�از�او�در�دسترس�نمي�باشد�و�آنچه�که�ذکر�شده�آن�است�که�وي�

از�بانوان�چنگ��نواز�دربار�بهرام�گور�بوده�است.1

1ـ�این�شرح�حال�درباره�زني�به�نام�آزاده�هم�آمده��است.�رک�دایرهًْ��المعارف�ص�7ـ206

Page 63: zanan namdar iran

روران نانانوان / 63

آناهود يا آذرآناهید�یا�آذر�شهبانوي�دربار�شاهپور�اول�و�از�ملكه�هاي�قدرتمند�دوران�ساساني�بود.�این�بانوي�فهیم�و�در�عین�حال�مقتدر�که�از�زنان�باهوش�زمان�خود�به�شمار�مي�رفت،�سخت�مورد�عالقه�شاهپور�بود.�نام�آناهید�در�کتیبه�هاي�ساساني�به�کرات�دیده�شده�و�با�خدماتي�که�در�راه�رفاه�مردم�انجام�مي�داد�جایگاهی�در�قلب��مردم�پیدا�کرد�و�با�پیشنهاد�مردم،�شهري�را�بنا�نهاد�که�شاهپور�نامیده�شد�و�هم�اکنون�مانده�های�آن�شهر�در�ردیف�بناهای�تاریخي�ایران�به�شمار�

مي�رود.

Page 64: zanan namdar iran

64 / زنان نامدار تاريخ ايران

آندياآندیا،�زني�از�دیار�بابل�و�همسر�اردشیر،�بنیانگذار�سلسله�ساساني�بود�که�همچون�همسرش�به�داشتن�فرزندان�زیاد�عالقه�مند�بود.�او�با�تولد�چندین�فرزند�)تعدادشان�معلوم�نیست(�در�تاریخ�این�سلسله�سهم�سزاواري�داشته�و�نامش�چندین�بار�در�کتیبه�ها�ذکر�شده�است.�می�گویند�او�

و�یكی�از�دخترانش�پایه�گذار�فرهنگ�ساسانی�بوده�اند.

Page 65: zanan namdar iran

روران نانانوان / 65

پرينبانوي�دانشمند�ایراني�دختر�قبادشاه�بود�که�نسخه�اي�از�اوستا�را�به�زبان�پهلوي�براي�موبدان�

هندي�ترجمه�و�رونویسي�کرد،�وي�را�مي�توان�اولین�مترجم�ایراني�به�شمار�آورد.

Page 66: zanan namdar iran

66 / زنان نامدار تاريخ ايران

پروشات1 پروشات�یا�پروشاتو،�دختر�اردشیر�اول�و�همسر�داریوش�دوم�بود�که�از�بانوان�کم�نظیر�روزگارش�به�شمار�مي�رفت�و�در�تدبیر�و�سیاست�و�سخت�دلي�مانند�نداشت.�معروف�است�که�دربار�هم�به�شدت�زیر�نفوذش�بوده�و�با�این�که�شاه�نبود،�به�عنوان�ملكه�اي�پرقدرت�بر�مملكت�فرمانروایي�مي�کرد.�داریوش�از�پروشات،�چهار�پسر�داشت�که�نخستین�آنها،�اردشیر�دوم�به�عنوان�جانشین�پدر�برگزیده�شده�بود�اما�پروشات،�فرزند�دومشان،�کوروش�را�شایسته�جانشیني�پدر�مي�دانست.�از� پروشات� نزدیك�شد،� و�مرگش� افتاد� بیماري� بستر� به� پادشاه� هنگامي�که� دلیل� به��همین�کوروش�که�بر�سرزمین�آسیاي�صغیر�حكمروایي�مي�کرد،�خواست�که�هرچه�زودتر�به�پایتخت�برگردد�تا�قبل�از�برگزاري�مراسم�تاجگذاري�اردشیر�تكلیف�نهایي�را�معلوم�کند؛�اما�اردشیر�موفق�شد�جشن�را�برگزار�کند�و�کوروش�که�در�مراسم�تاجگذاري�قصد�کشتن�او�را�کرده�بود�توسط�سربازان�دستگیر�شد.�به�فرمان�پادشاه�جدید،�کوروش�محكوم�به�اعدام��شد،�ولي�پروشات�مانع�از�اجراي�حكم�شد�و�فرمان�عفو�کوروش�را�گرفت�و�او�را�بار�دیگر�به�آسیاي�صغیر�فرستاد.��کار�به�همین�جا�ختم�نشد�و�پروشات�اهدافش�را�دنبال�کرد.�بار�دیگر�به�تحریك�کوروش�در�منطقه�تحت�حكومتش�شورش�به�پا�مي�شد�و�این�امر�باعث�جنگ�هایي�میان�دو�برادر��گردید�

1ـ�در�بعضي�متون�پروشات�نیز�آمده�است�جهت�اطالع�رک،�کتاب�دکتر�رانه�دایره�المعارف�6ـ�254

Page 67: zanan namdar iran

روران نانانوان / 67

که�سرانجام�به�شكست�برادر�کوچك�انجامید�و�کوروش�کشته��شد.�پروشات�با�ترفند�و�تدبیر�و�طرح�نقشه�هایي�دقیق�یكایك�قاتلین�کوروش�را�به�سختي�از�پاي�در�آورد.

Page 68: zanan namdar iran

68 / زنان نامدار تاريخ ايران

پوران رخت ”ملكه“1در�خانواده�سلطنتي�خسرو�پرویز�دختري�به�دنیا�آمد�که�او�را�پوران�دخت�نامیدند.�در�هنگامي�که�کشور�باستاني�ایران،�پس�از�شكست�هاي�پي�درپي�خسرو�پرویز�دوران�بدي�را�مي�گذراند،�اما� بود،� کوتاه� حكمروانیش� دوران� آن�که� با� و� نشست� ایران� شهریاري� اریكه� بر� پوران�دخت�

درهمین�زمان�کوتاه�کشور�را�با�آرامش�کم�نظیري�اداره�کرد.در�سایه�سیاست�خارجي�و�میانه�روي�پوران�دخت�بود�که�نبردهاي�خونین�ایرانیان�و�رومي�ها�

به�پایان�رسید�و�خرسندي�تمام�جهانیان�را�فراهم�ساخت.همچنین�از�این�بانوي�بزرگ�چندین�سكه�با�نقش�خود�او�برجا�مانده�که�از�آثار�برجسته�عهد�

ساساني�مي�باشد.شدت�هرج�و�مرج�مملكت�به�حدي�بود�که�این�بانو�بیش�از�یك�سال�و�پنج�ماه�نتوانست�بر�

تخت�سلطنت�باشد�و�به�همین�خاطر�از�سلطنت�کناره�گیري�کرد. 2

1ـ�نام�این�بانو،�پوراندخت��نیز�آمده�است.�جهت�اطالع�بیش�تر�رک�دایرة�المعارف�ص�2ـ2112ـ�رک؛�دکتر�عبداهلل�رازي�ص�86

Page 69: zanan namdar iran

روران نانانوان / 69

شوون رختشیشن�دخت�همسر�یزدگرد�پسر�شاهپور�پادشاه�ساسانی�است�که�او�را�شوشین�نیز�می�خواندند.�ساسانیان� تاریخ� در� و�شهرساز� مهندس� دختر� این� بود.� یهود� پادشاه� گلوتك� ریش� دختر� او�جایگاه�واالیی�دارد.�او�طراح�و�بنیانگذار�شهری�است�که�یزدگرد�دستور�داد�نام�او�را�بر�آن�شهر�

بگذارند�و�شهر�شوش�را�که�ما�همه��می�دانیم�و�شنیده�ایم�از�نام�او�آمده�است.بعضی�از�مورخین�او�را�بنیانگذار�شهر�شوش�دیگری�می�دانند�که�هم�اکنون�در�قفقاز�پای�برجا�

است�و�شوشین�نامیده�می�شود�و�این�نظریه�بیش�تر�به�حقیقت�نزدیك�است.�

Page 70: zanan namdar iran

70 / زنان نامدار تاريخ ايران

گوهرملكیكي�از�ده�ندیمه�شیرین،�همسر�محبوب�خسروپرویز�شاه�ساساني،�گوهرملك�نام�داشت.�او�و� فراوان� اطالعات� و� درایت� به�خاطر�هوش،� و� بوده� زنان�در�عصر�خود� برگزیده�ترین� از� یكي�روحیه�حاضرجوابي�خاصي�که�داشت�نه�تنها�در�نزد�شاه�و�ملكه�از�اعتبار�ویژه�اي�برخوردار�بود،�

بلكه�از�کارگزاران�دربار�هم�به�شمار�مي�آمد.نظامي�گنجوي�از�این�بانو�در�منظومه�خسرو��و�شیرین�خود�یاد�کرده�و�شخصیت�نافذ�او�را�

ستوده�است،�تا�آن�جا�که�مي�گوید.1

زبان�بگشاد�گوهرملك�دلبند��������������که�شیرین�نیز�تنها�بود�یك�چند

1ـ�رک�لغت�نامه�دهخدا

Page 71: zanan namdar iran

روران نانانوان / 71

مالكهطاهر�عساني�از�بزرگان�عرب،�دختري�به�نام�مالكه�داشت�ولي�چون�مادرش�دختر�اورمزد�نرسي،�

�شاه�ساساني�بود،�مي�توان�مالكه�را�نیمه�ایراني�دانست.این�بانوي�عصر�ساساني�ازجمله�زناني�است�که�فردوسي،�شاعر�ارجمند�ایراني�در�شاهنامه��از�او�یاد�کرده�است.�مالكه�در�جنگي�که�بین�شاپور�ذواالکتاف�1و�پدرش�که�فرماندار�دژي�محكم�بود�روي�داد،�به�دلیل�آن�که�شیفتۀ�شاپور�شده�بود،�با�کمك�دایه�اش�درهاي�قلو�را�بر�روي�نیروي�ایران�گشود�و�با�این�کار�اسباب�پیروزي�سپاه�ایران�را�فراهم�کرد.پدرش�در�این�نبرد،�دستگیر�

و�کشته�شد�و�این�بهاي�سنگینی�بود�که�او�برای�این�عشق�ننگ�بار�پرداخت.�وی�در�تاریخ�زنان،�تاریك�ترین�و�زشت�ترین�جایگاه�ها�را�به�خود�اختصاص�داده�و�می�گویند�به�

همین�جهت�کسی�اسم�مالكه�را�برای�فرزندش�انتخاب�نمی�کند.

1ـ�شاپور�ذواالکتاف�همان�شاپور�دوم�و�معرف�به�شاپور�بزرگ�است.�رک؛�لغت�نامه�دهخدا

Page 72: zanan namdar iran

72 / زنان نامدار تاريخ ايران

مهرنگاردرمیان�شاهزادگان�دوره�ساساني،�دختري�به�نام�مهرنگار�بود.�او�دختر�انوشیروان�و�نوه�خاقان�

چین�است�که�از�بانوان�برگزیده�زمان�خود�محسوب�مي�شد.انوشیروان،�مهرنگار�را�بر�دیگر�دخترانش�ترجیح�مي�داد�و�در�خشنودی�خاطر�او�بیش�از�دیگران�مي�کوشید.�روایت�است�که�انوشیروان�شهر�یزد�را�به�مهرنگار�بخشید�و�او�را�به�شهرباني�آن�

دیار�گماشت.مهرنگار�که�به�آباداني�هاي�شهری�بسیار�عالقه�مند�بود�چند�کارگزار�را�به�یزد�فرستاد�و�آنها�در�آن�جا�کار�ساخت�چندین�بنا�را�انجام�دادند.�به�دستور�این�بانو�در�هشت�فرسخي�شهر�یزد�دهي�بزرگ�و�

آباد�ساخته�شد�که�آن�را�مهرگرد�نامید�که�به�گویش�محلي�مهرجرد�تلفظ�مي�شود.همچنین�در�حومه�شهر�میبد�کنوني�ده�دیگري�را�آباد�کرد�که�آن�را�”مهرپادین“�نام�نهاد�و�

نزدیك�آن�آبادي�بزرگ�و�باصفایي�را�هم�بنا�کرد�که�آن�را�”مهرآباد“�نامید.چندین�بناي�دیگر�به�دستور�مهرنگار�در�یزد�ساخته�شده�که�بسیاري�از�آنها�هنوز�پابرجا�هستند�

این�آثار�نام�این�بانو�را�در�تاریخ�ایران�ماندگار�ساخته�اند.1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ�المعارف�ص�879

Page 73: zanan namdar iran

روران نانانوان / 73

نووندختنیوندخت،�مادر�شهریار�مشهور�ساساني�خسرو�انوشیروان،�در�خانه�ي�یكي�از�روستاییان�ایراني�به�دنیا�آمد.�به�دلیل�زیبایي�و�دلیری�توانست�توجه�قباد�شاه�ساساني�را�در�سفري�که�درپیش�داشت�به�خود�جلب�کند�و�پس�از�بستن�پیمان�همسري�با�او�در�اندک�مدتي�به�خاطر�هوش�و�درایت�و�زیرکي�خاصي�که�از�خود�نشان�داد�توانست�مقام�همسری�قباد�را�به�دست�آورده�و�در�

کنار�او�اداره�ي�امور�مملكتي�را�رسیدگي�کند.چنان�که�در�مأخذ�کهن�آمده�است�نیوندخت�در�پذیرایي�از�سفراي�خارجي�نیز�مداخله�مي�کرد�و�حتي�در�بستن�قراردادهاي�مهم�مملكتي�نیز�شرکت�داشت�و�قباد�هرگز�بدون�رایزني�با�او�

به�کاري�دست�نمي�زد�و�رأي�او�را�بر�سایر�مشاورانش�مقدم�مي�داشت.به�همین�دلیل�هم�قبادشاه�با�وجود�داشتن�پسران�دیگر،�انوشیروان�پسر�نیوندخت�را�که�در�

تاریخ�به�خسرو�انوشیروان�شهرت�دارد�به�جانشیني�خود�برگزید.

Page 74: zanan namdar iran

74 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 75: zanan namdar iran

روران ع انوان / 75

دوران عباسيان

Page 76: zanan namdar iran

76 / زنان نامدار تاريخ ايران

پوران رختپوران�دخت�یا�بوران�دخت�یا�خدیجه،�دختر�حسن�بن�سهل،�وزیر�مأمون�خلیفه�عباسي�بود�که�از�بانوان�دوران�خالفت�عباسي�به�شمار�مي�آمد�و�نامش�در�بیش�تر�کتب�تاریخي�ثبت�شده�است.

پوران�دخت�داراي�بیاني�شیوا�و�هوشي�باالتر�از�حدمعمول�بود�و�توانایي�زیادي�در�عرصه�ادبیات�داشت.�وي�همچنین�در�علوم�ریاضیات�و�نجوم�نیز�توانمند�بود�و�در�اوج�جواني�به�عقد�مأمون�

خلیفه�عباسي�درآمد.این�بانوي�نامدار�در�خلیفه�عباسي�نفوذ�فراواني�داشت�و�بنابر�نوشته�هاي�تاریخ�نویسان�کهن،�

خلیفه�را�در�اداره�ي�مملكت�راهنمایي�مي�کرد.پوران�دخت�به�مسائل�اجتماعي�نیز�بسیار�عالقه�مند�بود�و�تنها�در�شهر�بغداد�چندین�مدرسه�

بزرگ�و�چند�بیمارستان�مخصوص�زنان�بنا�کرد�و�موقوفاتي�را�هم�براي�آنها�تعیین�نمود.مي�گویند�که�پوران�دخت�به�خوراکي�که�از�اسفناج�و�ماست�تهیه�مي�شد،�عالقه�زیادي�داشت�

و�به�همین�دلیل�این�خوراک�را�به�یاد�او�پوراني�یا�همان�بوراني�نام�نهاده�اند.نوشته�اند�به�دستور�هارون�در�مهریه�او�نوشته�شده�بود�که�هرزمان�پوراندخت�بر�مأمون�وارد�شود�مأمون�باید�به�احترام�او�از�جای�برخیزد�و�مأمون�همیشه�این�رفتار�را�انجام�می�داد.�او�در�

سال��271ه��.�ق�جهان�را�وادع�گفت.

Page 77: zanan namdar iran

روران ع انوان / 77

خوالخیال�یكي�از�کنیزان�تعلیم�دیده�دوره�خلفاي�عباسي،�از�صداي�دلنوازي�برخوردار�بود.�در�بغداد�

هیچ�زني�در�نواختن�چنگ�و�بزم�آرایي�و�آگاهي�و�دانش�برتر�از�او�نبود.زیبایي�چهره،�هوشیاري�معرفت�و�کارهایي�که�خیال�در�چند�نبرد�و�امور�دیگر�به�انجام�رسانید�سبب�شد�تا�نام�این�بانو�در�سفرنامه�ها�و�به�خصوص�در�دانشنامه�موسیقي�”غنایي“�ذکر�شود�و�نامش�به�عنوان�بانوی�رزم�و�بزم�ماندگار�گردد.�او�در�خردسالی�از�ایران�مهاجرت�کرد�ولی�

همیشه�فارسی�بسیار�خوب�صحبت�می�کرد.

Page 78: zanan namdar iran

78 / زنان نامدار تاريخ ايران

ماهكماهك�متولد��430ه��.�ق�فرزند�ابوالقاسم�عبدالكریم��قشیري�از�بزرگان�شیوه�ي�تصوف�بود�که�در�محیط�فرهنگي�و�عرفاني�بي�مانندی�رشد�یافت�و�خیلي�زود�با�کتاب�و��بهره�بری�از�آن�خو�گرفت�و�در�علم�فقه�چنان�پیشرفت�کرد�که�تاریخ�نویسان�در�آثار�خود�بارها�از�او�و�گفته�هایش�یاد��کرده�اند�و�با�استفاده�از�گفته�هاي�او�که�سینه�به�سینه�به�آیندگان�رسیده�بود�برخی�علوم�را�نقل�کرده�اند.�ماهك�به�سال��491جهان�فاني�را�بدرود�گفت.�نوشته�اند�برای�تشیع�جنازه�او�همه�

مردم�شهر�شرکت�کرده�بودند.�به�طوری��که�حتی�یك�نفر�در�شهر�نمانده�بود.

Page 79: zanan namdar iran

روران غ نويان / 79

دوران غزنويان

Page 80: zanan namdar iran

80 / زنان نامدار تاريخ ايران

رايه خ اندایه�خزان�دختر�احمد�سرکتي�از�عرفاي�کردستان�در�آغاز�سده�ي�پنجم�ه��.�ق�در�روستاي�از�نخستین�زن�هاي�سرودساز�شناخته�شده�ي�کردستان� او�که� سرکت�پاي�به�دنیا�گذاشت.�ایران�است،�هنگامي��که�هنوز�به�پنج�سالگي�نرسیده�بود�پدرش�را�که�آموزگارش�نیز�بود�از�دست�داد�و�پس�از�ازدواج�دوباره�ي�مادرش�تحت�حمایت�ناپدري�قرار�گرفت�و�زیر�نظر�او�که�مردي�آگاه�و�دانش�دوست�بود�مراحل�رشد�و�بالندگي�را�طي�کرد�و�به�دلیل�عالقه�به�شعر�و�ادب،�خیلي�زودتر�از�موعد�با�ادبیات�پارسي��ـ�کردي�آشنایي�یافت�و�پس�از�درآمدن�به�آیین�مهر�”میترا“�رفته�رفته�زبان�به�سرودن�اشعار�عارفانه�بازگشود�و�اندک�اندک�با�سر�زبان�افتادن�سروده�هایش�محبوبیت�بسیاري�به�دست�آورد.�او�در�سرودن�دوبیتي�هاي�محلي�و�تنبورنوازي�در�زمان�خود�همانندي�نداشت�و�هنوز�اشعارش�در�فولكلور�کردستان�جاي�ویژه�ي�خود�را�حفظ�

کرده�و�به�خصوص�در�دهات�کردستان�بر�زبان�ها�جاري�است.

Page 81: zanan namdar iran

روران غ نويان / 81

عطاخاتون ”ملكه“کاکولویه� سلسله� پادشاه� پنجمین� کالجبار،� عالءالدوله� سلطان� زیباروي� دختر� عطاخاتون،�اصفهان�در�قرن�پنجم�هجري�قمري�بود�که�پس�از�ازدواج�با�سلطان�محمود�پسر�ملك�شاه�

سلجوقي�ملكه�ي�ایران�شد.عطاخاتون�به�سبب�لیاقت�ذاتي�کوشید�که�فراتر�از�یك�ملكه�معمولي�قرار�گیرد�و�به�این�خاطر�خیلي�زود�توانست�در�حل�و�فصل�امور�کشور�شرکت�کند.�هنگامي�که�همسرش�سلطان�محمود�به�خاطر�بیماري�آبله�زندگي�را�وداع�گفت،�او�به�ناچار�با�پسرش�عطاخان�به�یزد�آمد�و�به�اداره�امور�یزد�پرداخت�و�از�آن�جا�که�به�فضل�و�دانش�بسیار�عالقه�مند�بود،�کار�ساخت�مدرسه�اي�را�در�شهر�یزد�برعهده�گرفت�و�آن�را�به�پایان�رسانید�و�آنچنان�در�امور�آن�کوشید�که�در�زمان�

خود�از�بهترین�مدارس�یزد�به�شمار�مي�رفت.دوران�فرمانروایي�این�بانوي�بزرگ�بسیار�کوتاه�بوده�و�مرگ�به�او�مجال�زیادي�نبخشید.

Page 82: zanan namdar iran

82 / زنان نامدار تاريخ ايران

گنجوی ـ مهستیادیب�و�شاعره�بزرگ�قرن�پنجم�هجری�که�بنا�به�خواسته�سلطان�سنجر�به�آذربایجان�کوچ�کرد�و�شاه�سلجوقی�از�او�تجلیل�بزرگی�به�عمل�آورد.�می�گویند�زمانی�که�مهستی�به�خراسان�رسید�سی�صد�شاعر�بزرگ�در�خارج�از�شهر�از�او�استقبال�کردند�و�خیام،�شاعر�و�دانشمند�بزرگ،�یكی�از�آنان�بود.�بدون�شك�مهستی�اولین�بانویی�است�که�حتی�از�پشت�حجاب�ندای�آزادی�زن�را�

سر�داد.متأسفانه�دیوانی�از�مهستی�در�دست�نیست�ولی�ابیاتی�از�او�در�تذکره�ها�دیده�می�شود.

این�بیت�از�اوست:در�خانه�به�زنجیر�نگه�نتوان�داشت � زن�را�که�سرزلف�چو�زنجیر�بود�

Page 83: zanan namdar iran

روران غ نويان / 83

گوهردر�اواخر�قرن�پنجم�در�خانه�یكي�از�بزرگان�آن��زمان�دختري�به�دنیا�آمد�که�گوهر�نام�نهاده�شد.�گوهر�در�اواخر�قرن�پنجم�به�دنیا�آمد.�او�دختر�عبداهلل�بن�عبدالكریم�قشیري�و�از�نوادگان�

ابوالقاسم�قشیري�بود�و�فقیه�نامي�آن�زمان�ابوالمكارم�عبدالرزاق�برادر�وي�بود.گوهر�از�زنان�انسان�دوست�و�نیكورفتار�و�باتقواي�دورانش�بود�که�اجازه�تدریس�داشت.�پسر�بود.�کتاب�هاي� یافته� او�سعید�شجاعي�است�که�در�مكتب�چنین�مادر�فرهنگ�دوستي�رشد�

ارزشمند�”التجیر“�و�”معجم�الشیوخ“�از�این�فرزانه�است.

Page 84: zanan namdar iran

84 / زنان نامدار تاريخ ايران

مريواني ـ خاتون خورشودخاتون�خورشید�مریواني�از�زنان�ادیب�و�هنرمند�است�که�در�دهه�چهارم�هجري�مي�زیست.�وي�به�ادبیات�فارسي�تسلط�کامل�داشت�و�با�منطق�و�زبان�و�ادبیات�عربي�نیز�آشنا�بود.�کتابي�درباره�آداب�خانه�داري،�بچه�داري�و�تربیت�فرزند�از�ابتداي�تولد�تا�هنگام�بلوغ�به�فارسي�تألیف�کرده�است�و�یك�دیوان�شعر�نیز�از�او�به�جاي�مانده.�این�بانوي�ادیب�و�هنرمند�در�زمینه�نقش�را� او� و�طرح�هاي� داشته� آن،�شهرت� متنوع� رنگ�هاي� تهیه� و� قالي� رنگ�آمیزي� نوع� و� نگار� و�

هم�اکنون�در�کردستان�”خورشیدي“�مي�خوانند.

Page 85: zanan namdar iran

روران نلجواوان / 85

دوران سلجوقيان

Page 86: zanan namdar iran

86 / زنان نامدار تاريخ ايران

ترکان خاتون )نايب السلطنه(ترکان�خاتون،�دختر�تغان�خان�وزیر�ملك�شاه،�پادشاه�نامدار�سلجوقي�بود�که�به�هنگام�مرگ�

همسرش�در�بغداد�اقامت�داشت.را� بر�آن�شد�که�پسرش�محمود� بود،� بانوان�دوره�سلجوقي� زیرک�ترین� از� ترکان�خاتون�که�درمیان�رقباي�ولیعهدي�ملك�شاه�که�سه�برادر�ناتني�محمود�بودند�حمایت�کند.�با�تدابیري�به�حكومت�رساند�تا� ترکان�خاتون�به�آرزوي�دیرینه�اش�جامه�عمل�پوشاند�و�پسرش�را�رسماً�خود�بتواند�به�عنوان�نایب�السلطنه�زمام�امور�را�به�دست�بگیرد.�به�این�منظور�از�تمامي�موقعیت�و�مقامش�یاري�گرفت�تا�کم�کم�از�نفوذي�که�بر�شاه�سلجوقي�داشت�در�برابر�مخالفت�خواجه�به�سبب� آن�که�خود�خلیفه� با� و�سرانجام� ایستادگي�کند� وزیر�محبوب�سلجوقي� نظام�الملك،�ترکان�خاتون� رسیدن� براي� راه� باالخره� نمي�داد� نشان� موافقت� امر� این� با� محمود� خردسالي�فرزندان� از� گروهي� محمود،� رسیدن� سلطنت� به� اعالم� از� پیش� ولي� شد� هموار� آرزویش� به�نظام�الملك،�کیارق�بزرگ�ترین�پسر�ملك�شاه�را�از�اصفهان�خارج�کرده�و�او�را�به�محلي�موسوم�تاریخ� این� از� ترکان�خاتون�که�پیش� اعالم�کردند.� را� او� برده�و�در�آن�جا�سلطنت� آبه�دري� به�و� این�خبر�خشمگین�شد� با�شنیدن� بربایند� را� کیارق� تا� بود� اصفهان�کرده� روانه� را� کساني�به�یاري�مشاورانش�خواجه�نظام�الملك�را�از�صدارت�برانداخت�و�تاج�الملك�را�که�از�مشاورینش�

Page 87: zanan namdar iran

روران نلجواوان / 87

بود�به�جاي�او�نشاند.�بعد�به�کمك�همراهان�و�یارانش�اصفهان�را�محاصره�کرد�و�با�کمك�عقل�و�درایت�توانست�کیارق�را�که�درصدد�تسخیر�اصفهان�و�گرفتن�تاج�سلطنت�بود�در�برابر�گرفتن�

پانصدهزار�دینار�راضي�به�چشم�پوشیدن�محاصره�اصفهان�کند.این�بانوي�نامدار�دوره�سلجوقي�حدود�سال��486ه���.�ق�درگذشت. �1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک�دایرة�المعارف�ص�5ـ324

Page 88: zanan namdar iran

88 / زنان نامدار تاريخ ايران

گوهربوگمگوهربیگم،�از�زنان�ادیب�و�شاعر�دیار�آذربایجان�بود�که�به�ادب�و�دانش�در�خطه�خود�ممتاز�

بود�و�از�شعراي�شیرین�سخن�آذري�به�شمار�مي�آید.گوهربیگم�در�غزل�سرایي�از�سبك�عراقي�پیروي�مي�کرده�و�اشعار�وي�گویاي�احساسات�تند�تاریخچه� توجهي�درباره� قابل� او�مطلب� از� مانده� برجاي� آثار� متأسفانه�در� ولي� اوست� دروني�

زندگانیش�یافت�نشده�است.1

1ـ�در�دایرهًْ�المعارف�تولد�گوهربیگم�پیش�از��1307ق�آمده.�رک�ص�792

Page 89: zanan namdar iran

روران نلجواوان / 89

گوهرنسباز�زنان�صاحب�نفوذ�و�باشخصیت�دوره�سلجوقي،�مي�توان�به�گوهرنسب�اشاره�کرد.�او�دختر�سلطان�محمود�سلجوقي�و�از�نوادگان�سلطان�سنجر�بود�که�پس�از�مرگ�پدر�و�آشكار�شدن�اختالف�بین�برادرانش�سلطان�محمد�و�سلطان�محمود،�به�هواداري�از�محمود�پرداخت�و�با�استفاده�از�نفوذش�در�دربار،�حامي�ارزشمندي�براي�محمود�شد�و�در�زمان�حكومت�سلطان�

محمود�سلجوقي،�جایگاه�رفیعي�در�دربار�دارا�بود.1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ�المعارف�ص�796

Page 90: zanan namdar iran

90 / زنان نامدار تاريخ ايران

مهدعراقدر�قرن�پنجم�ه���.�ق�و�همزمان�با�حكومت�سلجوقیان�در�ایران�و�در�دربار�شاهي�متولد�شد.�او�که�دختر�سلطان�ملك�شاه�سلجوقي�و�خواهر�سلطان�سنجر�شاهزاده��هوشمند�و�باکفایت�بود�بعدها�افتخار�همسري�سلطان�محمود�غزنوي�را�یافت�و�در�رسیدگي�به�امور�مملكت�و�مردم�

همراه�و�همفكر�همسرش�بود.مهدعراق�که�نتوانسته�بود�پسري�به�دنیا�آورد،�در�نیمه�دوم�عمر�گرفتار�مشكالت�فراواني�شد�و�پس�از�آن�که�ناپسري�اش�ارسالن�شاه�)مسعود(�به�جاي�پدر�به�فرمانروایي�رسید،�کوشید�تا�حد�امكان�از�قدرت�او�بكاهد�و�در�همین�ایام�بود�که�برادرش�سلطان�سنجر�به�جانبداري�از�خواهر�با�ارسالن�شاه�به�نبرد�برخاست.�مهدعراق�تا�پایان�زندگي�در�جایگاه�قدرت�باقي�ماند�و�جسدش�

پس�از�مرگ�با�احترامات�فراوان�به�خاک�سپرده�شد.او�ضمن�این�که�بانویی�سیاستمدار�بود�در�امور�اجتماعی�ید�طوالیی�داشت.

Page 91: zanan namdar iran

روران نامانوان / 91

دوران سامانيان

Page 92: zanan namdar iran

92 / زنان نامدار تاريخ ايران

رابعهرابعه�بنت�کعب�از�شعراي�خوش�قریحه�عهد�سامانیان�بود�و�او�را�رابعه�بلخي�نیز�گفته�اند.�او�ایراني�االصل�و�اهل�بلخ�بوده�،�هر�چند�که�نام�و�کنیه�او�عربي�است.�بعضي�از�ادبا�و�منتقدین�

شعر�فارسي�معتقدند�که�او�اولین�بانوي�شعر�زبان�فارسي�بوده�است.بود.� ساماني� شاهان� صاحب�منصبان� از� رابعه� برادر� مي�آمد.� به�شمار� بلخ� محترمین� از� پدرش�متأسفانه�از�رابعه�دیواني�دیده�نشده�ولي�در�اغلب�متون�قدیمي�اشعاري�از�او�دیده�مي�شود.�او�را�شاعري�توانا�و�خوش�قریحه�معرفي�کرده�اند.�رابعه�بدیهه�سرایي�بس�توانا�بود.�مي�گویند�روزي�صداي�شكستن�شیئي�را�از�طبقه�فوقاني�خانه�شنید�از�دخترکي�که�مشغول�تمیز�کردن�اشیاء�منزل�بود�با�صدایي�بلند�پرسید�چه�بود�که�شكست؟�دخترک�جواب�داد:�آینه�بود�که�شكست.�

از�قضا�آینه�ي�چیني�شكست.�رابعه�في�البدیهه�گفت:�خوب�شد�اسباب�خودبیني�شكست.نوشته�اند�بین�رابعه�و�یكي�از�سپاهیان�جوان�برادرش�به�نام�بكتاش�روابط�عاشقانه�ای�بود.�برادر�این�دو�دلداده�جوان�دستور�مي�دهد.� به�قتل� باخبر�مي�شود�و� این�موضوع� از� متعصب�رابعه�بدین�ترتیب�یكي�از�بهترین�شعراي�زمان�سامانیان�روي�در�نقاب�خاک�کشید.�و�این�دو�شعر�

زیبا�از�اوست:بند به� آوردم� اندر� باز� او� سودمند��عشق� ناید� بسیار� �کوشش�

Page 93: zanan namdar iran

روران نامانوان / 93

ناپدید کرانه� دریایي� هوشمند�عشق� اي� شنا� کردن� توان� �چون�بري پایان� تا� که� خواهي� را� ناپسند�عشق� باید� بپسندید� که� �بس�خوب انگارید� و� دید� باید� قند�زشت� انگارید� و� خورد� باید� �زهر�همي ندانستم� کردم� کمند�توسنی� گردد� تنگر� کشیدن� �کز�

***گرفت مأوي� باغ� در� که� گل� بس� گرفت�ز� ماني� ارتنگ� رنگ� �چمن�است اندر� ابر� به� مجنون� چشم� گرفت�مگر� لیلي� رخسار� رنگ� گل� �که�قدح عقیقیش� اندر� ماند� مي� گرفت�به� مأوي� الله� در� که� �سرشكي�سیم و� زر� از� تازه� نرگس� گرفت�سر� کسري� تاج� سر� �نشان�کبود لباس� اندر� شد� رهبان� گرفت�چون� ترسا� دین� مگر� �بنفشه�

Page 94: zanan namdar iran

94 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 95: zanan namdar iran

روران مرول / 95

دوران مغول

Page 96: zanan namdar iran

96 / زنان نامدار تاريخ ايران

ايران خاتونبانویي� که� او� بود.� ارستان� ابوطالب،�حاکم� دختر� است� نامعلوم� تولدش� که�سال� ایران�خاتون�خیراندیش�و�خردپیشه�بود،�در�تربیت�پسرش�شرف�الدین�که�از�سرداران�لشكر�خلیفه�الناصر�بود�بسیار�کوشید�و�در�زمان�خود�از�بانوان�بنام�محسوب�مي�شد.�وي�به�سال��625ه���.�ق�از�دنیا�

رفت�و�در�جوار�بارگاه�امام�حسین�)ع(�به�خاک�سپرده�شد.1

1ـ�در�دایرهًْ��المعارف�تاریخ�تولد�و�وفات�این�بانو،�متفاوت�با�تاریخ�هاي�باالست.�ر.ک،�دایره�المعارف.�ص165

Page 97: zanan namdar iran

روران مرول / 97

ايلدرمش خاتونایلدرمش�خاتون�یكي�از�همسران�سلطان�اولجایتوي�مغول�تبار�شیعه�مذهب�و�باني�شهر�سلطانیه�می�باشد�و�از�زنان�ممتاز�و�برجسته�ي�دوره�ي�خود�بود�و�همانند�شوهرش�به�آباداني�و�شهرسازي�بنایي�در�دامنه�ي�کوه� عالقه�ي�وافری�نشان�مي�داد�و�در�طراحي�شهر�سلطانیه�و�گنبد�آن،�بیستون�و�شهري�در�کناره�ي�دریاچه��مغان�به�نام�”اولجایتو“�همكاري�داشت.�او�عمری�کوتاه�

داشت�و�پیش�از�رسیدن�به��30سالگي�درگذشت.

Page 98: zanan namdar iran

98 / زنان نامدار تاريخ ايران

فخرالنساءفخرالنساء�یكي�از�زنان�عارف�ایراني�بود�که�در�زمان�خود�در�شهر�قونیه�1از�احترام�و�محبوبیت�

زیادي�برخوردار�بوده�تا�جایي�که�او�را�رابعه�زمان�مي�خواندند.فخرالنساء�به�جالل�الدین�محمد�مولوي،�شاعر�نامي�ایران�در�آن�قرن�ارادت�بسیاري�داشت�بر� نادر�عصر�خود� زنان� از� را� او� و� مي�گذاشت� فراواني� احترام� عارف� زن� این� به� هم� موالنا� و�او� نیز�در�مجلس� نیز�مي�داد�و�گاه�خود� زنانه� برپایي�مجالس�سماع� اجازه� او� به� مي�شمرد�و�

حضور�مي�یافت.

1ـ�جهت�اطالعات�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ��المعارف�ص�725شهر�قونیه�در�آن�دوران�جزء�خاک�ایران�بود�و�بعد�از�تقسیمات�فراوان�ایران�امروزه�جزو�یكي�از�شهرهاي�ترکیه�مي�باشد.

Page 99: zanan namdar iran

روران مرول / 99

تمومي ـ گوهرنازگوهرناز�متولد�قرن�ششم�ه�.ق�بود�که�مردم�او�را�ام�الهداء�مي�خواندند.�گوهرناز�تمیمي،�فرزند�بود�که�در�شهر�هرات� باتقوا� و� آگاه� بانویي�شایسته،� او� بود.� بابكي� به� محمد�تمیمي�معروف�زندگي�مي�کرد�و�در�علم�و�دانش�مانند�نداشت.�این�بانوي�بزرگ�در�عقد�یكي�از�اساتید�آن�زمان�به�نام�سیداالمین�ابوالقاسم�عبیداله�بن�حمزه�بوده�است،�نام�او�در�آثار�سمعاني�بارها�و�بارها�

آمده�و�مراتب�علم�و�دانش�او�ستوده�شده�است.

Page 100: zanan namdar iran

100 / زنان نامدار تاريخ ايران

موهدي ـ فارمه خاتونقرن�هفتم�هجري،�در�زمان�سیطره�چنگیز�و�فرزندانش�در�ایران،�ستاره�اي�در�آسمان�شهر�

توس�درخشید�که�سبب�تغییرات�سیاسي�فراواني�در�آن�زمان�گردید.دیگر� به�خراسان�همراه� مغول�ها� که�طي�حمله� داشت� نام� فاطمه�خاتون� پرفروغ،� این�ستاره�اسیران�به�اسارت�درآمد�و�به�دربار�قراقروم،�پایتخت�چنگیزخان�مغول�فرستاده�شد�و�چون�زني�باهوش�و�کارآمد�مي�نمود�به�عنوان�ندیمه�توراکیناخاتون،�عروس�چنگیز�و�همسر�اوکتاي�غادن�برگزیده�شد.�توراکیتاخاتون�چنان�شیفته�عقل�و�کیاست�فاطمه�خاتون�شده�بود�که�بدون�نظر�و�مشاوره�با�او�کاري�انجام�نمي�داد�و�موفقیت�ممتاز�این�زن�ایراني�موجب�شد�که�به�تدریج�با�نفوذ�معنوي�خود�ایرانیان�را�در�دستگاه�و�دربار�مغول�وارد�سازد.�همچنین�فاطمه�خاتون�باعث�سفر�توراکینا�به�ایران�و�دیدار�از�خراسان�شد�که�این�سفر�براي�رهبران�مغولي�دربار�بي�سابقه�بود.�فاطمه�خاتون�هدفش�از�انجام�این�سفر�آن�بود�که�گروهي�از�همشهریان�خراساني�اش�را�بر�مسند�کارهاي�بزرگ�دیوان�مغول�بنشاند�و�این�همان�سیاستي�بود�که�برمكیان�در�دستگاه�

حكومتي�هارون�و�مأمون�عباسي�داشتند�تا�اسباب�نجات�و�رفاه�حال�ایرانیان�باشد.سلطنت� زمان� در� و� توراکیناخاتون� مرگ� از� پس� ایراني� سیاستمدار� بانوي� این� سرانجام�”گیوک�خان“�پسر�توراکینا�به�محاکمه�کشیده�شد�و�پس�از�تحمل�شكنجه�هاي�فراوان�به�اتهام�

Page 101: zanan namdar iran

روران مرول / 101

جاسوسي�و�دخالت�در�امور�حكومت�مغوالن�به��طرز�فجیعي�به�قتل�رسید.�زمان�دقیق�مرگ�این�بانو�معلوم�نیست.1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ��المعارف�ص�725

Page 102: zanan namdar iran

102 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 103: zanan namdar iran

روران بابری هند / 103

دوران بابرى هند

Page 104: zanan namdar iran

104 / زنان نامدار تاريخ ايران

جانان بوگمپدر� به�همراه� زمان�جهانگیرشاه� در� دانش،�که� و� داراي�فضل� و� اهالي�کرمان� از� زیبا� بانویي�و�برادرانش�به�هندوستان�مهاجرت�کردند.�وي�تفسیري�بر�قرآن�نوشته�است�و�تا�آخر�عمر�شوهري�اختیار�نكرد.�جهانگیرشاه�طالب�او�بود،�اما�او�در�جواب�دندان�هاي�خود�را�کشید�و�گیسویش�را�بریده�و�برای�شاه�هدیه�فرستاد�تا�جهانگیر�با�خجلت�از�این�هوس�صرف�نظر�کرد.�

وي�در�سال��1070وفات�یافت.

Page 105: zanan namdar iran

روران بابری هند / 105

رولت بانوبوگمقرن�یازدهم�هجري�شاهد�درخشش�یك�بانوي�ایراني�در�دربار�هندوستان�بود.�این�زن�ایراني�

که�نامش�دولت�بانوبیگم�ثبت�شده،�همسر�اورنگ�زیب�پادشاه�مشهور�هندوستان�بود.دولت�بانوبیگم�عالوه،�بر�زیبایي�چهره�که�دل�از�کف�شاه�هندي�ربوده�بود،�دانایي�و�بالغت�کالمي�داشت�که�کم�تر�مي�توان�نظیر�آن�را�در�آن�دوره�یافت�و�از�آن�جا�که�بانویي�مهربان�و�باتدبیر�بود�نه�تنها�در�قلب�پادشاه�منزلتي�خاص�داشت�بلكه�در�سراسر�هندوستان�به�فضایل�اخالقي�مشهور�بود.�از�همین�رو�او�را�از�بانوان�شایسته�و�بزرگ�هند�مي�شناسند.�متأسفانه�در�

منابع،�اطالعات�بیش�تري�راجع�به�این�بانو�موجود�نمي�باشد.

Page 106: zanan namdar iran

106 / زنان نامدار تاريخ ايران

مهری )ملكه نورجهان(در�خیل�بانوان�ایرانی�که�در�خارج�از�ایران�درخشیده�اند�نام�ملكه�نورجهان�یكی�از�سرآمدها�است.�مهری�تهرانی�دخترغیاث�الدین�تهرانی�بازرگان�بزرگ�ایرانی�مقیم�هند�و�همسر�شاه�جهان�پادشاه�بابری�هندوستان�بانویي�بسیار�مدبر�و�ادب�دوست�بود�که�دربار�پادشاه�هند�را�به�مرکزي�علمی�و�ادبی�تبدیل�کرد.�او�به�حدی�در�دل�شاه�و�مردم�هند�جای�گرفت�که�به�خواست�ملت�هند�پادشاه�نام�نورجهان�را�به�او�هدیه�کرد�و�به�نام�او�سكه�زدند.�در�زمان�این�بانوی�بافرهنگ،�شخصیت�های�بزرگی�از�ادبا�و�شعرا�مانند�صائب�تبریزی�و�کلیم�کاشی�و�دیگران�به�دربار�هند�

روی�آوردند�و�آن�جا�را�مهد�فرهنگ�ایرانی�ساختند.�تاج�محل�که�نمونه�ای�از�آمیختگي�فرهنگ�و�هنر�ایرانی�است؛�به�وسیله�مهندسین�و�معماران�ایرانی�در�نزدیكی�اگری�و�کنار�رود�اگری�به�دستورشاه�و�به�مناسبت�تولد�اولین�کودک�نورجهان�ساخته�شد.�این�بنا�یكی�از�ابنیه�زیبا�و�مشهور�جهان�است�که�سالیانه�میلیون�ها�توریست�از�آن�دیدن�می�کنند.�این�بنای�زیبا�پس�از�درگذشت�نورجهان�به�آرامگاه�او�تبدیل�شد�و�پیكر�پادشاه�

نیز�بنا�به�وصیت�او�درهمان�محل�و�در�کنار�نورجهان�به�خاک�سپرده�شد.نورجهان�شعرهاي�بسیار�زیبایي�سروده�است.�این�بیت�از�اوست:

به�جان�منت�ولی�تیغ�تو�خون�آلود�می�گردد اگر�از�کشتن�من�خاطرت�خشنود�می�گردد�

Page 107: zanan namdar iran

روران توموريان / 107

دوران تيموريان

Page 108: zanan namdar iran

108 / زنان نامدار تاريخ ايران

بوگم خاتونبیگم�خاتون�همسر�جهانشاه�قراقویونلو�از�امراي�پرنفوذ�نیمه�قرن�هشتم�ه���.�ق�و�سده�نهم�بود�

که�در�سال��839ه��.�ق�به�فرمان�شاهرخ�تیموري�به�حكومت�تبریز�رسید.او�بانویي�باهوش�و�دوستدار�ادب�بود�و�به�هنر�معماري�اهمیت�فراواني�مي�داد.�بناي�مسجد�

کبود�تبریز�از�کارهاي�این�بانوي�بزرگ�به�شمار�مي�آید.بیگم�خاتون�پس�از�آن�که�همسرش�در�سال��872ه�.ق�به�دست�سپاهیان�اوزون�حسن�کشته�شد،�شور�و�شوق�زندگي�را�از�دست�داد�و�بعد�از�گذشت�زمان�از�قتل�همسرش،�در�جریان�فتنه�اي�که�ناپسریش�حسنعلي�در�تبریز�به�راه�انداخت،�با�گروه�بسیاري�از�خویشاوندانش�کشته�

شد.�اطالعات�دیگري�درمورد�تاریخ�و�محل�تولد�و�نیز�زمان�مرگش�موجود�نمي�باشد.1

1ـ�در�بعضي�از�دایرهًْ��المعارف�هاي�قدیمي�از�او�نام�برده�شد.

Page 109: zanan namdar iran

روران توموريان / 109

نمراندي ـ رولتهمزمان�با�عصر�امیر�تیمور�گورکاني�در�قرن�هشتم�هجري�در�شهر�سمرقند�دختري�به�دنیا�

آمد�که�او�را�دولت�سمرقندي�یا�بي�بي�دولت�نامیدند.این�بانو�که�در�زمانه�پرآشوب�تیمورلنگ�مي�زیسته��است�با�وجود�نابینا�بودن�از�شاعران�بنام�سمرقند�بود�ولي�متأسفانه�جز�پاره�هایي�از�اشعار�او�چیزي�به�جاي�نمانده�است.�ولي�آنچه�مانده�

دال�بر�احاطه�او�به�ادبیات�عالی�فارسی�است.

Page 110: zanan namdar iran

110 / زنان نامدار تاريخ ايران

گوهرشار بوگمگوهرشاد�بیگم�از�زنان�بنام�عصر�تیموریان،�همسر�سلطان�شاهرخ�میرزا�فرزند�و�جانشین�تیمور�

گورکاني�بود.گوهرشاد�بیگم،�از�زنان�نیكوکار،�باتدبیر�و�مقتدر�و�نامي�بود،�که�از�او�آثار�و�ابنیه�فراواني�برجاي�مانده�است�و�مسجد�جامع،�مدرسه�و�خانقاه�شهر�هرات�و�مسجد�جامع�مشهد�که�به�مسجد�”گوهرشاد“�شهرت�یافته�است�از�آثار�این�بانو�بوده�و�براي�مسجد�مشهد�مستغالت�و�موقوفات�شایسته�اي�وقف�کرده�است.�این�بانوي�مغول�تبار�در�کنار�فعالیت�هاي�اجتماعي�اش�به�شعر�و�

ادب�نیز�عالقه�فراواني�داشته�است.سرانجام�پس�از�مرگ�شاهرخ�میرزا�در�نهم�رمضان��861ه�.ق�در�عهد�سلطنت�سلطان�ابوسعید�درشورشي�که�میرزا�ابوالقاسم�بابر�به�دسیسه�جمعي�از�امرا�و�مشاوران�سلطان�ابوسعید�برپا�کرده�بود،�به�قتل�رسید�و�پیكرش�در�کنار�آرامگاه�فرزندش�شاهزاده�بایسنقر�میرزا�در�مسجد�

گوهرشاد�هرات�به�خاک�سپرده�شد.1

1ـ�رک؛�لغت�نامه�دهخدا�و�دایرهًْ��المعارف�ص�4ـ793

Page 111: zanan namdar iran

روران توموريان / 111

مهر النساءاز�بانوان�فرزانه�قرن�نهم�هجري،�بانویي�به�نام�مهري�بود�که�اشعارش�با�نام�مهر�النساء�شناخته�شده�است.�نام�این�بانو�که�همزمان�با�دوره�تیموري�در�ایران�مي�زیسته�در�بیش�تر�شعرنامه�ها�به�چشم�مي�خورد�و�آثارش�خوش�گویي�و�گفتار�شایسته�و�طنز�فكري�او�را�نشان�مي�دهد.�روایت�است�که�گوهرشاد�بیگم،�بانوي�هنردوست�تیموري،�براي�این�بانوي�بزرگ�احترام�زیادي�قائل�

مي�شد�و�از�همسخنان�همیشگي�او�بود.مهرالنساء�در�سخنوري�بیش�تر�از�خواجه�حافظ�شیرازي�پیروي�مي�کرد�و�از�عالقه�مندان�این�

پیر�صاحب�نام�بود.1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ��المعارف�ص�1ـ880

Page 112: zanan namdar iran

112 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 113: zanan namdar iran

روران نويان / 113

دوران صفويان

Page 114: zanan namdar iran

114 / زنان نامدار تاريخ ايران

بهروزهوفاداریش� و� به�خاطر�دالوري�هاي�مردانه� بود�که� اسماعیل�صفوي� بهروزه�همسر�عقدي�شاه�نسبت�به�همسر�تاجدارش�در�تاریخ�ایران�نامش�درکنار�نام�زنان�نامدار�ایران�و�جهان�به�یادگار�مانده�است.�تنها�نقطه�ي�روشن�زندگي�بهروزه�که�در�تاریخ�به�ثبت�رسیده�است�شرکت�او�در�جنگ�چالدران�و�درکنار�بقیه�جنگاوران�دلیر�ایراني�با�ترکان�عثماني�است.�در�هنگامه�جنگ�بزرگ�چالدران�زماني�که�شاه�صفوي�خود�در�میدان�جنگ�شمشیر�مي�زد�بهروزه�هم�با�قرار�دادن�نقاب�بر�روي�چهره�اش�و�در�لباس�رزم�همراه�چندان�زن�دلیر�دیگر�به�میدان�آمد�ولي�پس�از�شجاعت�ها�و�شهامت�هاي�شگفت�آوري�که�به�خرج�داد،�در�چنگال�سربازان�سلطان�سلیم�گرفتار�گردید�و�به�اسارت�برده�شد.�پس�از�شكست�ایران�در�جنگ�مذکور،�شاه�اسماعیل�که�از�اسارت�بانوي�حرمش�سخت�در�تب�و�تاب�بود�چند�نفر�از�امرا�را�با�نامه�اي�پیش�سلطان�ترک�فرستاد�و�از�او�خواست�تا�بهروزه�را�آزاد�کرده�و�قرارداد�صلح�را�امضا�کند�ولي�سلطان�عثماني�در�پاسخ�گفت�که�بهروزه�را�به�فتواي�علماي�اهل�سنت�به�عقد�یكي�از�علماي�ترک�به�نام�جعفر�چلبي�زاده�در�آورده�است�تا�انتقام�زنان�عثماني�را�که�در�آتش�بیداد�قزلباش�سوخته��اند،�بگیرد.�به��این�ترتیب�بهروزه�تا�زمان�زنده�بودن�شوي�به�ناچار�در�اسارت�عثمانیان�باقي�ماند،�اما�پس�از�کشته�شدن�همسرش�و�شاید�به�دلیل�وقار�و�متانتي�که�در�آن�مدت�از�خود�نشان�داده�بود،�

Page 115: zanan namdar iran

روران نويان / 115

دیگر�از�سوي�سلطان�سلیم�به�او�توهیني�روا�نگردید�و�سرانجام�به�امر�پادشاه�عثماني�به�شهر�اوزنه��Ozneتبعید�گردید�و�از�آن�پس�دیگر�خبري�از�او�در�تاریخ�نیامده�است.

درباره�تاریخ�تولد�و�چگونگي�ازدواج�او�با�پادشاه�صفوي�اسناد�معتبري�در�دسترس�نیست.

Page 116: zanan namdar iran

116 / زنان نامدار تاريخ ايران

جان آغا خانمجان�آغا�خانم،�دختر�رادبیك�یا�بندر�ترکمان�و�خواهر�محمدزمان�سلطان�بود�که�به�ازدواج�قزلباش�حاکم� از�سران� و� توانمند�صفوي� و� بزرگ� از�سرداران� یكي� علي�قلي�خان�شاملو،�که�را�شوهر� او� بود�که� بانفوذ� و� کارآمد� به�حدی� او� بود،�درآمد.� فدائیان�شاه�عباس� از� و� خراسان�

علی�قلی�خان�می�نامیدند.���جان�آغا�خانم�از�بانوان�بسیار�باشخصیت�دورانش�بود�و�به�خاطر�آن�که�از�نزدیك�ترین�مربیان�شاه�عباس�بود�و�در�او�نفوذ�فراواني�داشت،�بیش�تر�بزرگان�از�او�در�راه�رساندن�پیغام�هایشان�به�

پادشاه�استفاده�مي�کردند.�1می�گویند�در�مواردی�نفوذ�او�از�مادر�شاه�عباس�بیش�تر�بود.

1ـ�شبیه�چنین�روایتي�در�دایرهًْ�المعارف�ص��214آمده�است.

Page 117: zanan namdar iran

روران نويان / 117

خورالنسا بوگمدر�تاریخ�زنان�ایران�با�نام�زنی�آشنا�می�شویم�که�نه�دارای�چنان�شخصیتی�بوده�که�الزم�باشد�نام�او�در�این�کتاب�گنجانده�شود�و�نه�خدماتی�انجام�داده�که�چنین�استحقاقی�پیدا�کند�ولی�

این�زن�چهره�تاریخ�ایران�را�تغییر�داده.خیرالنساء�همسر�شاه��سلطان�حسین�صفوی�بود�ولی�شاه��سلطان�حسین�او�را�مطلقه�و�به�

فتحعلی�خان�قاجار�دولو�به��زنی�هدیه�کرد.خیرالنساء�واقعیتی�را�که�خود�می�دانست،�یعنی�این�که�از�شاه��سلطان�حسین�فرزند�سه�ماهه�ای�را�حامله�است�به�خان�قاجار�اطالع�داد�و�خان�قاجار�فوراً�نامه�ای�به�سلطان�حسین�نوشت�و�از�شاه�خواست�که�صحت�و�سقم�آنچه�را�خیرالنساء�می�گوید�براي�او�مرقوم�دارد�و�شاه�سلطان�را� قاجار�گفتهٔ�خیرالنساء� برای�فتحعلی�خان� با�توشیح�و�مهر�خود� نامه�ای� نیز�طی� حسین�تأیید�کرد�و�خیرالنساء�آن�فرزند�را�به�دنیا�آورد�و�آن�فرزند�همان�آغا�محمدخان�قاجار�است�که�از�آن�جا�که�در�طایفه�قاجار�به�دنیا�آمد�به�آقا�محمدخان�قاجار�معروف�شد�و�او�خود�همیشه�از�مرد�ضعیفی�مثل�سلطان�حسین� می�گفت�که�پدر�من�شاه��سلطان�حسین�صفوی�است.�

صفوی�فرزند�باقدرتی�مثل�آغامحمدخان�قاجار�)صفوی(�به�دنیا�می�آید.1

1ـ�متأسفانه�درباره�بانوی�ذکر�شده�روایتی�دیگر�در�این�کتاب�دیده�می�شود�و�در�روایت��اشاره�ای�به�این�که�آغا�محمدخان�قاجار�فرزند�شاه�سلطان�حسین�بوده�نوشته�نشده�بلكه�او�را�فرزند�سرپرست�ایل�قاجار�می�دانند.

Page 118: zanan namdar iran

118 / زنان نامدار تاريخ ايران

زينب بوگمدرمیان�زنان�خیر�و�نیكوکار�قرن�دهم�هجري،�نام�بانویي�به�چشم�مي�خورد�که�دختر�شاه�طهماسب�

صفوي�بود.زینب�بیگم�همان�شاهزاده�صفوي�است�که�نام�اصیلش�آناخانم�بوده�و�در�زمان�حیات�پدر�به�عقد�علي�قلي�خان�شاملو�درآمد�ولي�پس�از�مرگ�پدر�و�روي�کار�آمدن�شاه�جدید�که�سلطان�محمد�خدابنده،�برادر�زینب�بیگم�بود،�به�دلیل�به�هم�خوردن�روابط�امراي�خراسان�و�عراق�از�

رفتن�به�خانه�شوهر�منع�شد�و�حتي�پس�از�کشته�شدن�علي�قلي�خان�دیگر�ازدواج�نكرد.به�گفته�تاریخ،�زینب�بیگم�تنها�بانویي�بود�که�در�مجالس�رسمي�شاه�حضور�مي�یافت�و�در�کنار�مردان�مي�نشست�و�حتي�در�لشكرکشي�ها�با�شاه�همراه�بوده�و�شاه�بدون�مشورت�با�او�دست�به�کاري�نمي�زد�اما�این�نفوذ�فراوان�بانو�در�شاه�اسباب�حسادت�ها�و�دشمني�ها�و�تهمت�هاي�فراواني�را�برایش�رقم�زد�به�طوري�که�همین�فتنه�ها�باعث�شد�که�شاه�زینب�بیگم�را�از�قصر�براند�لیكن�با�وساطت�اقوام�بار�دیگر�بانو�به�دربار�بازگشت�و�شوکت،�احترام�و�جایگاه�گذشته�را�بازیافت،�اما�این�آتش�هاي�زیر�خاکستر�همچنان�داغ�ماند�تا�این�که�دوباره�از�دربار�اخراج�شد�و�سال�هاي�آخر�عمرش�را�در�انزوا�و�فقر�گذراند�و�سرانجام�در�سال��1051ه��.�ق�درگذشت.�پیكرش�را�به�مشهد�منتقل�

کردند�تا�در�مقبره�خانوادگي�خودش�به�خاک�سپرده�شود.

Page 119: zanan namdar iran

روران نويان / 119

از�این�بانوي�خیر�بناها�و�آثار�عمراني�فراواني�برجاي�مانده�که�کاروانسراي�زینب�بیگم�در�جاده�قزوین�به�ساوه�ازجمله�این�آثار�است.1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ��المعارف�ص�1ـ580

Page 120: zanan namdar iran

120 / زنان نامدار تاريخ ايران

گوهرشار خاتوندر�آسمان�خوشنویسان�ایران�زمین�به��قرن�یازدهم�هجري�ستاره�اي�طلوع�کرد�که�گوهرشاد�

خاتون�نام�گرفت.پدر�او�میرعماد�حسیني�قزویني�،خطاط�و�هنرمند�بزرگ�دربار�شاه�عباس�اول�بود�و�گوهرشاد�خاتون�از�

هنر�پدر�چنان�بهره�اي�یافت�که�هیچ�دختر�یا�زني�را�در�حسن�خط�یاراي�برابري�با�او�نبود.از� که� کرد� ازدواج� خدیوالخطاطین� میرمحمدعلي� به�نام� دیگري� هنرمند� با� خاتون� گوهرشاد�خوشنویسان�ماهر�و�زبردست�و�تواناي�زمان�بود�و�آن�دو�صاحب�فرزندان�زیادي�شدند�که�

همگي�در�هنر�خوشنویسي�از�ممتازان�دوران�خود�بودند.پس�از�آن�که�میرعماد،�پدر�گوهرشاد�در�سال��1024ق،�به�دستور�شاه�عباس�به�قتل�رسید،�

آنچنان�سوگوار�شد�که�دیگر�هرگز�لب�به�لبخند�نگشود.این�بانوي�بزرگ�سال�هاي�پایان�عمرش�را�در�قزوین�سپري�کرد�و�دو�اثر�ماندگار�از�خود�برجاي�با� و�دیگري�قطعه�ایست�که� قلم�خودش�است� به� از�گلستان�سعدي� نهاد�که�یكي�نسخه�اي�امضاي�گوهرشاد�از�او�برجاي�مانده�است.�سرانجام�در�سال��1038ق�یعني�حدود�چهارده�سال�

پس�از�مرگ�پدر،�گوهرشاد�نیز�جان�به�جان�آفرین�تسلیم�کرد.1

1ـ�جهت�اطالعات�بیش�تر�رک�دایرهًْ��المعارف�ص�1ـ794

Page 121: zanan namdar iran

روران نويان / 121

مهدعلوا – خورالنسا بوگممهدعلیا�خیرالنسا�بیگم�همسر�باکفایت�سلطان�محمد�خدابنده�و�مادر�شاه�عباس�کبیر�از�زنان�بزرگ�دوره�صفویه�است.�او�بانویی�بسیار�بالیاقت�و�فهیم�بود.�زمانی�که�سلطان�محمد�خدابنده�نابینا�شد�با�مشورت�درباریاِن�هم�فكرخود�زمام�امور�کشور�را�به�نیابت�عباس�میرزا�فرزندش�که�طفلی�خردسال�بود�به�عهده�گرفت�و�این�زمانی�بود�که�دولت�صفویه�سخت�در�سراشیبی�سقوط�قرار�داشت�و�کشورعثمانی�نیز�در�اوج�قدرت�بود.�سران�عثمانی�پادشاه�ترکیه�را�ترغیب�را�درهم� ایران� غربی� مرزهای� نفری� ارتش�صدهزار� با� عثمانی�ها� و� ایران�کردند� به� به�هجوم�کوبیده�و�چند�شهر�قفقاز�و�همین�طور�شهر�دربند�را�تصرف�کردند.�مهدعلیا�سران�سیاسی�و�نظامی�ایران�را�احضار�کرد�و�به�آنها�گفت�اکنون�زمانی�است�که�وطن�به�نیروی�فكری�و�نظامی�شما�احتیاج�دارد.�من�خود�حاضرم�پیشاپیش�نیروی�ایران�برای�قلع�و�قمع�عثمانی�ها�به�سوی�مرزهای�ایران�عزیمت�کنم�و�انشاءاهلل�توفیق�با�ما�خواهد�بود.�گفتار�مهدعلیا�سخت�در�سرداران�ایران�مؤثر�واقع�شد�و�دو�روز�بعد�نیروی�ایران�به�سرکردگی�مهدعلیا�به�سوی�شیروان�به�حرکت�درآمد.�در�شیروان�مهدعلیا�اعالم�کرد�فردا�صبح�ساعت�شش�بامداد�حمله�را�شروع�می�کنیم�و�من�خود�پیشاپیش�ارتش�شما�هستم.�صبح�فردا�نیروی�منظم�ایران�درحالی�که�مهدعلیا�در�پیشاپش�آنان�با�صدای�بلند�سربازان�را�تشویق�می�کرد،�به�ارتش�عثماني�یورش�برد�و�کم�تر�از�

Page 122: zanan namdar iran

122 / زنان نامدار تاريخ ايران

شش�ساعت�نیروی�عثمانی�تارومار�و�غنایم�و�اسرای�زیادی�نصیب�ایرانیان�شد�و�ظرف�چند�روز�مرزهای�ایران�به�حال�اولیه�خود�درآمد�و�مهدعلیا�هیأتی�را�برای�قرارداد�غرامت�جنگی�و�مبادله�اسرا�به�استامبول�فرستاد�و�ترک�ها�نیز�تمام�خواسته�های�مهدعلیا�را�قبول�کردند.�مهدعلیا�تا�زمانی�که�سن�عباس�میرزا�به�هیجده�سالگی�رسید�با�قدرت�بر�ایران�حكومت�کرد�و�آرامش�و�پیشرفت�ایران�آن�زمان�مدیون�این�بانوی�نامداربود.�درواقع�او�پایه�سلطنت�با�قدرت�شاه�عباس�

کبیر،�فرزندش�را�که�مثل�مادر�از�درایت�و�کفایت�الزم�برخوردار�بود�پی�ریزی�کرد.

Page 123: zanan namdar iran

روران نويان / 123

مهربانودر�سال��925ق�شاه�اسماعیل�اول�صفوي�صاحب�دختري�به�نام�مهربانو�سلطان�بیگم�شد.

این�بانو�که�بزرگ�ترین�دختر�شاه�اسماعیل�بود،�زني�باتدبیر�و�سیاستمدار�نیز�بود�و�در�تمام�زندگي�جریان�هاي�زمان�را�زیرکانه�از�پشت�پرده�،�دنبال�مي�کرد.

از� مهربانو� پیوست،� به�وقوع� اول� اسماعیل� شاه� زمان� در� که� خارجي� و� داخلي� در�جنگ�هاي�مشاوران�مورد�اعتماد�شاه�بود.�حضور�این�بانو�در�کنار�پدر�هنگام�شورش�چند�تن�از�عموهایش�که�به�خونریزي�هایي�انجامید،�نشانه�اي�است�از�اهمیت�او�در�کنار�پدر�و�ارزش�او�در�مواقع�

سخت.�از�تاریخ�زندگي�فردي�و�مرگ�این�بانو�خبري�در�دست�نیست.

Page 124: zanan namdar iran

124 / زنان نامدار تاريخ ايران

نهانينهانی،�شاعر�قرن�نهم�ه�.ق�بود�که�با�تخلص�نهاني�شعر�مي�سرود.�اما�متأسفانه�نام�اصلي�این�

بانو�معلوم�نیست.نهاني�با�جامي�شاعر�بزرگ�ایراني�همزمان�بود�و�در�یكي�از�دربارهاي�کوچك�محلي�آن�زمان�با�برادرش�خواجه�افضل�که�وزیر�امیر�وقت�آن�دوره�و�از�بزرگان�ادب�دوست�بود،�مي�زیست�و�به�شاعري�سرگرم�بود�و�به�سبب�بیان�شیوا،�طبع�خوش�و�فرزانگي�خاص�که�داشت�توانست�ندیمه�و�همنشین�همیشگي�بیگم،�مادر�شاه�سلیمان�شود�و�از�محبوبیت�زیادي�بین�زنان�دربار�

برخوردار�گردد.نهاني�در�زماني�زندگي�مي�کرد�که�زنان�به�تمامي�از�حقوق�اجتماعي�محروم�بودند�ولي�او�چون�دیگر�دوشیزگان�هم�سن�و�سالش�به�ازدواج�اجباري�تن�نداد�و�تا�مرد�محبوبش�را�نیافت،�با�

کسي�ازدواج�نكرد.عبدالرحمن�جامي� به�شیخ� که� مهرآمیزي� احترام� به�علت� و�جمال� کمال� بانوي�صاحب� این�رسیدن� از� بعد� ببیند.� را� او� تا� عازم�سفري�طوالني�شد� راه،� تمام�مشكالت� وجود� با� داشت،�به�هرات�براي�مدتي�طوالني�همنشین�و�مصاحب�او�شد�و�از�مصاحبت�با�آن�پیر�صاحب�دل�

Page 125: zanan namdar iran

روران نويان / 125

خرمن�ها�از�خوشه�عرفان�برچید.�1از�مرد�برهنه�روی،�زر�می�طلبم�������ازخانه�ی�عنكبـوت،�پر�می�طلبممن�از�دهن�مار،�شكر�می�طلبم�������وز�پشه�ی�ماده،�شیر�نر�می�طلبم

1ـ�جهت�اطالعات�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ��المعارف�ص�794

Page 126: zanan namdar iran

126 / زنان نامدار تاريخ ايران

Page 127: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 127

دوران قاجاريه

Page 128: zanan namdar iran

128 / زنان نامدار تاريخ ايران

تاج السطلنهاو�از�دختران�ناصرالدین�شاه�بود�که�در�سال��1301ق�به�دنیا�آمد.�زني�هنرمند�و�نویسنده�اي�تجددخواه�بود.�از�سنین�جواني�به�آموختن�موسیقي،�نقاشي،�زبان�فرانسه�و�مطالعات�ادبیات،�در�سال� که� را� بود.�خاطراتش� زنان� آزادي� اندیشه� مروجان� از� وي� پرداخت.� فلسفه� و� تاریخ��1303ه��.�ش�نوشته�شامل�دوراني�است�که�از�بدو�تولد،�شروع�و�تا�جدایي�از�همسرش�خاتمه�مي�یابد.�از�وي�کتابي�برجاي�مانده�که�زندگي�زنان�معروف�تا�زمان�خودش�را�به�رشته�تحریر�

در�آورد��ه�است.

Page 129: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 129

جوراندر�طایفه�اشاق��باش��ایل�قاجار�در�ترکمن�صحرا�به�دنیا�آمد.�وجود�او�نقطه�عطفي�در�تاریخ�

ایران�بود.جیران�که�از�زیباترین�دختران�ایل�بود،�سواري�و�تیراندازي�را�به�خوبي�مي�دانست�و�از�هوش�و�دالوري�سرشاري�برخوردار�بود.��او�دل�در�گرو�حسن�خان�سپرده�و�به�همراه�وي�عازم�استرآباد�)گرگان�کنوني(�شد.�در�گرگان�مورد�طمع�یكي�از�ناپاک�ترین�مردان�آن�زمان�یعني�سبزعلي�بیك،�حاکم�شهر�قرار�گرفت�ولي�از�آن�جا�که�زني�باتدبیر�بود�توانست�به�همراه�خانواده�اش�

به�سوي�شمال�کوچ�کند.او�در�کنار�تربیت�فرزندانش�و�آموختن�الفبا�به�آنها،�به�همسرش�در�اداره�ایل�اشاقه�باش�یاري�

مي�رساند�و�به�خاطر�کفایتی�که�در�کارهایش�داشت�در�غیاب�همسر،�ایل�را�رهبري�مي�کرد.در�جریان�درگیري�هاي�دولت�مرکزي�ایران،�خانواده�و�ایل�جیران�نیز�در�پي�دسیسه�هاي�مكرر�سبزعلي�بیك،�وارد�این�درگیري�ها�شدند�تا�آن�که�همسرش�به�دست�کریم�خان�زند�کشته�و�

پسر�بزرگش�نیز�عقیم�گردید.جیران�از�مرگ�همسر�بي�تابي�نكرد�و�از�پسرش�خواست�که�انتقام�خون�پدرش�را�بگیرد�ولي�اما�پسرش�محمد�که�بعدها� او�مهلت�نداد�تا�سرنگوني�قاتالن�همسرش�را�ببیند� بیماري�به�

Page 130: zanan namdar iran

130 / زنان نامدار تاريخ ايران

به�نام�آغامحمدخان�قاجار�بینانگذار�سلسله�قاجاریه�شهرت�یافت،�خواسته�مادر�را�بعد�از�مرگش�اجابت�کرد�و�به�این�ترتیب�نام�این�زن�بزرگ�را�ماندگار�و�جاوید�ساخت.1

1ـ�شرح�حال�کامل�زندگاني�این�بانوي�بزرگ�در�دایرهًْ��المعارف�ص�261ـ�256آمده�است.

Page 131: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 131

جورانبزرگ�ترین� دل� توانست� بود� باغبان�زاده� این�که� وجود� با� تجریشي،� محمدعلي� دختر� جیران�پادشاه�قاجار�ناصرالدین�شاه�را�به�چنگ�آورد�و�او�را�اسیر�خود�گرداند�و�آخرین�عشق�حقیقي�

زندگي�ناصرالدین�شاه�باشد.جیران�عالوه�بر�روي�زیبا،�از�دلیري�و�هوشیاري�خاصي�نیز�برخوردار�بود�و�در�همان�زماني�که�دیگر�زنان�ناصرالدین��شاه�در�حرمسرا�اسیر�بودند�او�جامه�سواري�مي�پوشید�و�همچون�مردان�

اسب�سواري�مي�کرد�و�به�شكارگاهش�در�کوه�هاي�جاجرود�واقع�در�شرق�تهران�مي�رفت.جیران�به�مهرباني�و�نیك�خواهي�هم�مشهور�بود�و�به�دردمندان�و�مستمندان�توجه�زیادي�نشان�به�نام�هاي�ملك�قاسم�میرزا،�ولیعهد�و�ملك�شاه،� او�صاحب�دو�پسر� از� ناصرالدین��شاه� مي�داد.�امیر�توپخانه�شد�اما�بازي�روزگار�به�فرزندان�جیران�فرصت�نداد�و�پسرها�یكي�پس�از�دیگري�درگذشتند�و�بعد�از�مدت�کوتاهي�از�مرگ�پسرها،�جیران�هم�به�ناگاه�درگذشت.�مرگ�جیران�شدیدترین�ضربات�را�بر�پادشاه�بااقتدار�قاجار�وارد�ساخت�به�طوري�که�ناصرالدین�شاه�تا�آخرین�لحظه�هاي�عمرش�نیز�به�یاد�او�بود�و�زماني�که�در�حرم�شاه�عبدالعظیم�مورد�سوء�قصد�واقع�شد�و�تیري�به�وي�اصابت�کرد،�درحالي��که�زخمي�شده�بود�خود�را�به�قبر�جیران�رساند�و�روي�آن�

افتاد�و�همان�دم�جان��به��جان�آفرین�تسلیم�کرد.

Page 132: zanan namdar iran

132 / زنان نامدار تاريخ ايران

با�وجود�جایگاه�واالي�این�زن�در�دربار�قاجار�و�کسب�لقب�فروغ�السلطنه،�اطالعات�قابل�توجهي�درمورد�تاریخ�تولد�یا�وفاتش�در�دست�نیست.

Page 133: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 133

المعالي ررهًْدرهًْ��المعالي�فرزند�سیدعلي�شمس�المعالي�در�سال��1303هجري�به�دنیا�آمد.�او�یكي�از�بانوان�به�نام�ایران�در�دوره�ناصري�شد.�دره��المعالي�دختري�باهوش�و�پیشگام�در�نهضت�فرهنگي�ایران�بود�که�نخستین�دبیرستان�دخترانه�را�در�ایران�تأسیس�کرد.�او�در�محیطي�فرهنگي�رشد�کرد�و�از�دانش�و�آموزه�هاي�پدر�برخوردار�شد.�از�آغاز�جواني�به��سرودن�شعر�و�نوشتن�مقاله�تمایل�پیدا�کرد�و�به�تحصیل�دختران�توجه�و�عالقه�زیادي�نشان�داد�و�سرانجام�در�سال��1323ه��.�ق�توانست�با�کمك�پدرش�مدرسه�دخترانه�اي�را�در�محله�عرب�ها�تأسیس�کند�ولي�به�جهت�زیاد�

شدن�تعداد�شاگردان،�مدرسه�را�به�خانه�اي�بزرگ�تر�در�خیابان�پامنار�منتقل�کرد.�درهًْ��المعالي�که�بانویي�هوشمند�و�دانش�پژوه�و�مردم�دوست�بود�به�مسائل�جامعه�به�ویژه�زنان�بسیار�اهمیت�مي�داد�و�در�اجتماعاتي�که�به�وجود�مي�آمد�سعي�مي�کرد�تا�زنان�را�به�سوادآموزي�تشویق�کرده�و�نسبت�به�گرفتن�حقوق�اجتماعي�خودشان�روشن�سازد.�در�همان�ایام�و�مقارن�مي�خواست� زنان� از� او� شد.� هویدا� نیز� دره��المعالي� سیاسي� چهره� �،1907 قرارداد� تصویب� با�که�با�تحریم�این�قرارداد،�از�اجناس�خارجي�استفاده�نكنند�و�شاگردانش�را�وادار�مي�کرد�که�لباس�هایي�با�پارچه�ایراني�بر�تن�کنند.�سرانجام�این�مبارزه�به�ثمر�رسید�و�قرارداد�مذکور�لغو�

گردید.

Page 134: zanan namdar iran

134 / زنان نامدار تاريخ ايران

در�سال��1302شمسي�دوباره�مدرسه�اي�را�پشت�مسجد�سپه�ساالر�با�هزینه�شخصي�خود�دایر�کرد.�هنوز�کار�مدرسه�تمام�نشده�بود�که�مردم�با�اعتمادی�که�به�او�داشتند�فرزندان�خود�را�اسم�نویسی�و�برای�تأمین�ساختمان�مدرسه�کمك�مالی�کردند.�او�بانویي�مردم�دوست،�مهربان�و�خّیر�بود،�همچنین�از�گروهی�کودک�بی�سرپرست�به�خرج�خود�نگهداری�می�کرد�و�سرپرستی�آنها�را�برعهده�داشت.�درهًْ��المعالی�به�شعر�و�ادب�هم�شوق�بسیاري�داشت�و�در�کنار�فرزندش�جلسات�ادبي�در�منزل�برپاي�مي�کرد�که�ازجمله�میهمانان�این�محافل�ادبي�ایرج�میرزا،�وحید�دستگردي�و�ملك�الشعرا�بهار�بودند.�ایرج�میرزا�در�ستایش�از�درهًْ��المعالي�شعر�بسیار�زیبایي�را�

سرود�که�موجود�مي�باشد.قلبي�درگذشت�و� به�علت�سكته� ایران�زمین�در�شهریور��1342 فرهنگ�ساز�کشور� بانوي� این�مردم� زیارتگاه� مزارش� و� شد� سپرده� به�خاک� شمس�المعالي� کوچه� در� شخصي�اش� خانه� در�

ادب�دوست�است.�1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ�المعارف�ص�3ـ462

Page 135: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 135

ضواءالسلطنهدیده� قاجار،� فتحعلي�شاه� دربار� در� سیزده�هجري� قرن� در� ضیاء�السلطنه� به� ملقب� بیگم� شاه�به�جهان�گشود.�این�کودک�بعد�از�مرگ�مادربزرگش،�مهدعلیا�صاحب�همه�اموال�او�شد.�در�کنار�ثروت�و�مكنتي�که�داشت�به�شدت�مورد�توجه�پدرش�بود�به�طوري�که�بعد�از�ازدواجش�نیز�همچنان�مقام�و�جایگاهش�را�حفظ�کرد�و�در�اثر�محبوبیتش�نزد�شاه�و�درایت�و�توانمندی�هایش�مهر�وزارتخانه�خارجه�را�صاحب�گردید�و�همسرش�بدون�مشورت�با�او�اجازه�نداشت�که�نامه�اي�و� اجتماعي� مسؤولیت�هاي� تمام� کنار� در� قدرتمند� بانوي� این� بفرستد.� مقصدي� به� را� دولتي�در� موجود� خطي� قرآن� و� بود� خود� دوره� شاعر� و� هنرمند� خوشنویس،� زنان� ازجمله� شغلي،�کتابخانه�حرم�حضرت�معصومه��)س(�در�شهر�قم�که�ازجمله�آثار�برجاي�مانده�از�این�بانوي�

بزرگ�ایراني�است،�دال�بر�زیبایی�خطش�مي�باشد.�آورده�شده�ولي�اطالعات�چنداني� بسیار�در�متون� بزرگ،� و� این�زن�هنرمند� نام� هرچند�که�

پیرامون�زمان�و�کیفیت�مرگش�در�دست�نمي�باشد.1

1ـ�جهت�اطالعات�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ�المعارف�ص�8ـ667

Page 136: zanan namdar iran

136 / زنان نامدار تاريخ ايران

ع ت الدولهرا�ملك�زاده�خانم� او� به�دنیا�آمد�که� قاجار�دختري� در�سال��1252ه�.ق�در�دربار�محمدشاه�نامیدند�که�بعدها�به�عزت�الدوله�ملقب�شد.�او�که�دختر�محمدشاه�و�مهدعلیا�و�خواهر�ناصرالدین�شاه�بود،�در�سیزده�سالگي�به�عقد�میرزا�تقي�خان�امیرکبیر�وزیر�بزرگ،�الیق�و�کاردان�دوران�

قاجاریه�درآمد.او�بانویي�پاک�اندیش�آزادیخواه�و�باوفا�بود�که�با�تمام�وجود�به�همسرش�عشق�مي�ورزید�و�در�آن�هنگام�که�به�سبب�بدخواهي�دشمنان�و�کینه�توزي�هاي�مادرش،�مهدعلیا�زندگي�امیرکبیر�به�خطر�افتاد�با�شهامت�تمام�به�همراه�دو�کودکش�دربار�را�رها�کرده�و�به�تبعیدگاه�شوهرش،�کاشان�رفت�و�با�وجود�مخالفت�مادر�و�برادرش�به�حمایت�و�حفاظت�از�همسر�پرداخت�تا�جایي�که�هر�آنچه�را�که�قرار�بود�امیرکبیر�بخورد�یا�بیاشامد�عزت�الدوله�اول�مي�چشید�تا�مبادا�کسي�بخواهد�همسرش�را�مسموم�کند�و�در�هرحال�لحظه�اي�از�او�غافل�نمي�ماند.�هرچند�سرانجام�و�عزت�الدوله�شاهد�مرگ�دلخراشش� پاي�درآمد� از� کارگزاران�حكومتي� به�دست� بزرگ� امیر�بود.�او�اشك��ریزان�از�”فین“�قتلگاه�همسر�محبوبش�به�تهران�بازگشت�و�با�شجاعت�به�مادر�و�

ناصرالدین�شاه�حمله�برد�و�بنا�به�گفته�تاریخ�آنها�را�غرق�در�ناسزا�کرد.کاظم�خان� میرزا� عقد� به� برادر� زور� به� و� نشد� ختم� جا� این� به� شاهزاده� این� زندگي� سیاهي�

Page 137: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 137

نظام�الملك�پسر��میرزا�آقاخان�نوري�که�جوان�بیست�و�دو�ساله�بي�دانشي�بود،�درآمد.�او�اگرچه�به�ناچار�به�این�خواري�تن�داد�اما�با�شجاعت�به�شاه�گفت:�این�بار�دوم�است�که�مرا�به�اجبار�شوهر�مي�دهي�من�هم�در�قبول�این�اجبار�به�همین�خوش�هستم�که�چند�روز�دیگر�این�مرد�

بدبخت�را�هم�مانند�همسر�اولم�خواهي�کشت.عزت�الدوله�تا�زمان�عزل�میرزا�آقاخان�نوري�در�عقد�پسرش�بود،�اما�پس�از�کنار�رفتن�او،�از�شوهرش�جدا�شد�و�پس�از�مدتي�به�عقد�شیرخان�عین�الملك�خوان�ساالر،�پسردایي�خودش�درآمد�و�از�او�صاحب��5پسر�شد.�با�وفات�شیرخان�در�سال��1285عزت�الدوله�پس�از�مدتي�خواستگاري�یحیي�خان،�مترجم�وزارت�امور�خارجه�و�آجودان�ناصرالدین�شاه�را�پذیرفت�و�تا�

پایان�عمر�در�کنار�او�باقي�ماند.عزت�الدوله�یكي�از�بزرگ�ترین�بانوان�قاجاریه�بود�که�با�چهار�پادشاه�قاجار�نسبت�نزدیك�داشت�که�عبارتند�از�پدرش�محمدشاه،�برادرش�ناصرالدین�شاه،�برادرزاده�اش�مظفرالدین�شاه�و�نواده�دختري�اش�محمدعلي�شاه.�دفتر�زندگي�این�بانوي�نامدار�ایراني�که�مدت�زیادي�از�عمر�پرفراز�براي� هفتاد�سالگي� در�سن� و� در�سال��1323هجري� امیرکبیر�گذراند� کنار� در� را� نشیب� و�

همیشه�بسته�شد.

Page 138: zanan namdar iran

138 / زنان نامدار تاريخ ايران

ع ت ملكعزت�ملك�دختر�امامقلي�میرزا�از�پسران�فتحعلي�شاه�قاجار�در�قرن�سیزده�هجري�در�کرمانشاه�به�دنیا�آمد.�این�بانو�که�بیش�تر�به�اشرف�السلطنه�شهرت�داشت�در�شمار�زنان�پیشروي�دوره�

ناصري�بود.عزت�ملك�خانم�در�عنفوان�جواني�ازدواج�کرد�اما�چون�هرگز�بچه�دار�نشد�بیش�تر�اوقات�خود�را�صرف�خواندن�و�نوشتن�کرد�و�از�آن�جا�که�همسرش�به�زبان�فرانسه�آشنا�بود�او�نیز�فرانسه�را�آموخته�و�با�

مطالعاتي�که�در�تاریخ�و�پزشكي�انجام�داده�نامش�در�میان�زنان�ایراني�درخششي�خاص�یافت.هرچند�که�کتاب�سه�جلدي�خیرات�حسان��ـ�که�در�برگیرنده�زندگاني�زنان�بزرگ�مسلمان�است�در�تهران�به�نام�و�ترجمه�و�تألیف�همسر�این�بانو�به�چاپ�رسیده�اما�در�واقع�باید�این�بانو�

را�تهیه�کننده�و�مؤلف�این�کتاب�ارزشمند�دانست.وي�عالوه�بر�همكاري�در�عرصه�کتاب،�در�روزنامه�و�نشریات�آن�وقت�نیز�فعالیت�داشته�است�به�طوري�که�نامش�به�عنوان�نخستین�وزیر�چاپ�و�نشر�در�تاریخ�ایران�به�ثبت�رسیده�است.�این�

بانو�به�عنوان�نخستین�زن�عكاس�ایراني�نام�خود�را�ماندگار�کرده�است.این�بانوي�هوشمند�سرانجام�پس�از�سال�ها�تالش�در�عرصه�فرهنگ�و�ادب�و�هنر�ایران�زمین�

به�سال��1292هجري�در�مشهد�دار�فاني�را�وداع�گفت.

Page 139: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 139

ع ت ملك نساخانمو� نیروي�جسماني� به� قاجار،� نساخانم،�دختر�فتحعلي�شاه�و�خواهر�عباس�میرزاي� عزت�ملك�

رشادت�شهره�بود�و�از�این�بابت�به�گشنسب�دختر�رستم��شباهت�داشت.او�که�با�بیشتر�برادرهایش�درحضور�فتحعلي�شاه�دست�و�پنجه�نرم�کرده�و�بر�آنان�غلبه�یافته�بود،�پس�از�مرگ�همسر�اولش�به�فرمان�محمدشاه�قاجار�و�علیرغم�میل�باطني�خود�به�عقد�حاجي�میرزا�آغاسي�که�تازه�به�صدارت�رسیده�بود�درآمد�و�تاریخ�نویسان�از�نفوذ�او�بر�حاجي�میرزا�آغاسي�حكایت�کرده�و�برخي�از�اعمال�حاجي�میرزا�آغاسي�را�در�مدت��13سال�صدارت�او�در�عزل�و�نصب�دولت�مردان�و�سایر�مسائل� به�عزت�نسا�خانم�نسبت�داده�و�مي�گویند� او�

مملكتي�دخالت�مستقیم�داشته�است.او�که�مادر�اهلل�قلي�خان�ایلخاني�و�چند�فرزند�دیگر�از�شوهر�اولش�بود،�براي�حاجي�میرزا�آغاسي�

فرزندي�نیاورد�و�چندي�پیش�از�او�زندگي�را�وداع�گفت.

Page 140: zanan namdar iran

140 / زنان نامدار تاريخ ايران

فخرآفاقدر�سال��1277هجري�چشم�به�جهان�گشود.�با�وجود�آن�که�فخرآفاق�در�خانواده�اي�متعصب�زندگي�مي�کرد�که�سوادآموزي�زنان�در�آن�جرمي�بزرگ�محسوب�مي�شد،�توانست�با�نرم�کردن�بیاموزد.� را� باجي�مقدمات�خواندن�و�نوشتن� به�مكتبخانه�رفته�و�زیر�نظر�مال� دل�پدر�خود�با�حمایت�مادر�و�دور�از�چشم�پدر�به�دبستان�دخترانه�”دوشیزگان� سپس�در�شش�سالگي�وطن“�که�مادرش�در�آن�جا�به�دختران�خیاطي�و�گلدوزي�مي�آموخت�رفت،�در�این�مدرسه�بود�که�توانست�به�تحصیل�خود�ادامه�دهد.�پس�از�رسیدن�به�کالس�ششم�ابتدایي�پدر�از�رازش�آگاه�شد�و�پس�از�فرو�خوابیدن�جنجال،�سرانجام�فخرآفاق�دوازده�ساله�توانست�پدرش�را�راضي�کند�که�با�ادامه�تحصیل�او�در�خانه�موافقت�کند�به�این�ترتیب�او�زبان�هاي�عربي�و�فرانسه�را�آموخت�و�هنوز�بسیار�جوان�بود�که�به�خواست�پدر�به�خواستگاري�پسر�مدیر�همان�مدرسه�اي�

که�مادرش�در�آنجا�تدریس�خیاطي�مي�کرد�پاسخ�مثبت�داد�و�به�عقد�فرخ�پارسا�درآمد.پارسا�که�مدیر�داخلي�روزنامه�ارشاد�بود�مردي�آزاداندیش�و�مهربان�بود�و�فخرآفاق�توانست�در�کنار�چنین�مردي�به�رشد�و�بالندگي�اش�بیفزاید.�او�پس�از�آموختن�شیوه��نویسندگي�به�نوشتن�مقاالتي�درباره�حقوق�اجتماعي�پرداخت�که�خیلي�زود�مقاالتش�تأیید�شد�و�در�روزنامه�همسرش�به�چاپ�رسید.�این�زوج�دانشور�بعد�از�سفر�به�مشهد�امتیاز�مجله�”جهان�زنان“�را�

Page 141: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 141

کسب�کردند�که�اگرچه�به�نام�پارسا�گرفته�شده�بود�اما�مدیریتش�برعهده�فخرآفاق�بود�و�او�در�کنار�این�مسؤولیت�خطیر�به�کار�تدریس�در�مدرسه�دخترانه�هم�مشغول�شد.

بانوان�بود�و�در�آن�مطالبي�درباره�زنان�و�خواسته�هایشان� انتشار�این�مجله�که�ویژه� از� پس�نوشته�شده�بود�خشم�حكام�متعصب�زمان�به�جوش�آمد�و�همگي�خواستار�مجازات�فخرآفاق�و�توقیف�مجله�اش�شدند�و�کار�چنان�باال�گرفت�که�سرانجام�فخرآفاق�به�حكم�قوام�السلطنه�والي�وقت�خراسان�به�تهران�تبعید�شد.�به�همین�خاطر�انتشار�نشریه�”جهان�زنان“�براي�مدتي�به�تأخیر�افتاد�و�هنگامي�که�شماره�پنجم�آن�توسط�فخرآفاق�و�همسرش�منتشر�گردید،�دشمنان�آنها�را�کافر�و�ملحد�خوانده�و�کمر�به�قتلشان�بستند�و�این�بار�فخرآفاق�با�وجود�بارداري�به�همراه�همسرش�به�قم�تبعید�شدند�و�قم�زادگاه�نخستین�فرزندشان�شد.�آنها�بعد�از�سپري�شدن�ایام�

تبعید�به�تهران�بازگشتند.با�وجود�تمام�تالش�ها�جهت�انتشار�دوباره�مجله�»جهان�زنان«�دولت�وقت�اجازه�انتشار�آن�را�نداد.�اما�فخرآفاق�آرام�نگرفت�و�دست�از�تالش�برنداشت�و�جمعیتي�به�نام�”نسوان�وطنخواه“�ترتیب�داد�و�کوشید�تا�با�ابتكار،�گام�هاي�دیگري�در�راه�بیداري�زنان�بردارد.�پس�از�مدتي�با�

انتشار�نشریه�اي�زنانه،�توانست�بار�دیگر�نوشتن�مقاالتي�را�از�سر�بگیرد.با�وجود�همه�ي�تالش�هاي�این�بانوي�بزرگ�معاصر�در�عرصه�آگاهي�و�بیداري�زنان�و�افتخاراتي�دسترس� در� زیادي� چیز� آثارش� دیگر� و� مجله� سرانجام� درباره� متأسفانه� آورد� به�دست� که�

نیست.

Page 142: zanan namdar iran

142 / زنان نامدار تاريخ ايران

فخرالدولهبه�نام� عقدیش� زنان� از� یكي� از� شاه� مظفرالدین� دختر� فخرالدوله� به� ملقب� اشرف�الملوک�سرورالسلطنه�بود�که�در�سال��1262خورشیدی�در�شهر�تبریز�دیده�به�جهان�گشود�و�در�زمان�وقت� پسر�صدراعظم� درآمد�که� نامي� به�عقد�محسن�خان� امین�الدوله� میرزا� صدارت�عظماي�

بود.مصدق� دکتر� به�نام� بعدها� مصدق�که� محمدخان� پسرخاله�اش� نامزدي� به� فخرالدوله� این��که� با�نخست�وزیر�نامدار�ایران�شد��درآمده�بود،�بدون�درنظر�گرفتن�این�نامزدي�به�عقد�پسر�امین�الدوله�درآمد.�این�امر�کدورت�شدیدي�در�روابط�دو�خانواده�ایجاد�کرد�که�تا�زمان�مرگ�سرورالسلطنه�

مادرش�ادامه�یافت.پدر،� مرگ� از� پس� که� همسرش� براي� بود،� باشخصیت� و� جدي� مدبّر،� بانویي� که� فخرالدوله�امین�الدوله�لقب�گرفته�بود�یك�دختر�و�هفت�پسر�به�دنیا�آورد�که�مشهورترین�آنها�دکتر�علي�

امیني،�نخست�وزیر�و�ابوالقاسم�امیني،�یكي�از�وزراي�زمان�حكومت�مصدق�بودند.او�در�کنار�انجام�وظایف�مادري�و�همسري�و�سلیقه�ي�خاصش�در�خانه�داري�که�کم�تر�مانند�آن�دیده�مي�شد،�در�امور�اجتماعي�هم�کارهاي�فراواني�به�انجام�رساند��یادگاري�هاي�باارزشي�از�خود�به�جاي�نهاد�که�مسجد�فخرالدوله�و�تعداد�دیگري�بنا�در�تهران�نمونه�اي�از�آنها�مي�باشد.�همچنین�

Page 143: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 143

او�نخستین�کسي�است�که�سیستم�تاکسیراني�را�در�شهر�تهران�برقرار�کرد.بانفوذ�و�سرمایه�دار�بزرگ�که�سرمشقي�براي�زنان�هم�طبقه�خود�نیز� بانوي�متشخص�و� این�به�شمار�مي�آمد�هفتاد�و�دو�سال�زندگی�کرد�و�مرگش�در�سال��1334مصیبتي�سنگین�براي�

خانواده�امیني�بود.

Page 144: zanan namdar iran

144 / زنان نامدار تاريخ ايران

فخرالدولهرخساره�خانم�خواهر�محمدشاه�قاجار�در�دوره�ي�والیتعهدي�عباس�میرزا�متولد�شد.�ماه�رخساره�محمدحسن�خان� به�نام� ایروان� معروف� سرداران� از� یكي� همسر� فخرالدوله� به� ملقب� خانم�

خانباباخان�بود�که�همسري�نمونه�براي�شوهرش�به�شمار�می�آمد.فخرالدوله�از�بانوان�اندیشمند�و�هنرور�دوران�قاجاریه�بود�که�نه�تنها�در�مدیریت�و�نظم�امور�و�حسن�کفایت�از�بسیاري�از�مردان�روزگار�خود�گوي�سبقت�را�مي�ربود،�بلكه�در�سخن�سرایي،�یافته� به�هنرمندي�شهرت� نامش�همه��جا� نیز�بسیار�هنرنمایي��کرده�و� نقاشي� خط��نویسي�و�

بود.این�بانو�همچنین�داراي�ثروت�بسیاري�بود�که�مقدار�زیادي�از�اموالش�را�براي�دردمندان�و�محتاجان�صرف�کرده�و�موقوفات�زیادي�از�خود�برجاي�نهاد�و�به�این�ترتیب�در�دادگري�و�ایثار�

و�بخشش�هم�شهره�گردید.

Page 145: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 145

فخرالسلطنهایراني�در�جهت�ایجاد� بانوان�مبارز� از� او�در�خانواده�ا�ي�متعصب�در�سال��1285به�دنیا�آمد.�

جامعه�بهتر�براي�زنان�این�دیار�به�شمار�مي�آمد.با�ازدواج�سوم�پدرش�صاحب� فخرالسلطنه�در�سه�سالگي�مادر�را�از�دست�داد�و�خیلي�زود�نامادري�گردید.�این�ایام�چندان�به�درازا�نكشید�و�در�پانزده�سالگي�به�عقد�صدرالملك�درآمد�و�از�او�صاحب�دختري�شد.�درهمین�زمان�بود�که�چشم�فخرالسلطنه�بر�واقعیات�تلخ�زندگي�گشوده�شد�و�شاهد�ستم�هایي�گردید�که�در�آن�زمان�بر�زنان�مي�رفت�و�همین�دیدگاه�او�را�به�اندیشه�افكند�که�پس�از�جلب�رضایت�همسر�در�صف�زنان�آزادیخواه�به�مبارزه�پردازد�و�براي�رسیدن�به�مقصود،�کار�ساخت�زیربناي�آزادي�فرهنگ�براي�زنان�را�آغاز�نمود�و�بر�آن�شد�تا�از�راه�تشكیل�کالس�هاي�اکابر�و�ترتیب�مجالس�سخنراني،�زنان�را�از�کیفیت�آنچه�که�باید�به�دست�آورند�آگاه�سازد.�به�همین�خاطر�کار�مقاله�نویسي�را�در�پیش�گرفت�و�نوشتارهاي�زیادي�از�او�در�روزنامه�ها�و�هفته�نامه�هاي�زنانه�انتشار�یافت.�اما�در�طي�چاپ�مقاله�تندي�از�او�در�روزنامه�شفق�سرخ�دولت�وقت�به�خشم�آمده�و�تصمیم�گرفت�او�را�تبعید�کند.�اما�خوشبختانه�با�وساطت�

جمعي�از�روشنفكران�تبعید�او�به�سي�روز�کاهش�یافت�که�آن�را�درشهر�قم�گذراند.فخرالسلطنه�با�وجود�تمام�توهین�و�آزاري�که�افراد�متعصب�نسبت�به�او�روا�مي�داشتند،�دست�

Page 146: zanan namdar iran

146 / زنان نامدار تاريخ ايران

از�هدفش�نكشید�و�همچون�دیگر�زنان�نامدار�ایران�تا�پایان�عمرش�بر�آرمان�متعالیش�وفادار�ماند�و�با�نامي�درخشان�زندگاني�را�وداع�گفت�و�متأسفانه�از�تاریخ�و�محل�وفاتش�اطالع�دقیقي�

در�دست�نیست.

Page 147: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 147

فرخ لقاهنر� در� پیشتاز� زنان� از� که� مي�زیست� فرخ�لقا�1 به�نام�کشور،� بانویي� قاجار� دوران�حكومت� در�

موسیقي�ایران�بوده�است.فرخ�لقا،�در�محضر�حسین�خان�اسماعیل�زاده�و�حبیب�سماع�حضور�مي�یافت�و�به�برادر�کوچكش�که�بعدها�به�نام�”حسین�یاحقي“�معروف�شد�و�در�شمار�هنرمندان�نامي�ایران�درآمد،�موسیقي�

را�آموزش�داد.بانو�کشور�فرخ�لقا�در�نواختن�سنتور�و�کمانچه�مهارت�شگفت�انگیزي�داشت�که�شهرت�و�آوازه�آن�در�زمان�قاجار�فراگیر�شده�بود.�می�گویند�هنوز�کسی�مثل�او�این�سازها�را�ننواخته�است.

1ـ�نام�این�بانو�کشور�خانم�هم�آمد�ه�استـ�رک�دایرهًْ��المعارف�ص�7ـ776

Page 148: zanan namdar iran

148 / زنان نامدار تاريخ ايران

ارهًْ العونشهرت� نیز� سمیه� و� طاهره� فاطمه،� نام�هاي� به�� که� است� زرین�تاج� یا� ام�سلمه� او� واقعي� نام� �اهل�فضل�در� قاجاریه�است.�وی�در�خانواده�اي� زنان�شاعر�و�سخنور�زمان� از� او� داشته�است.�قزوین�به�دنیا�آمد.�عالوه�بر�پدر�او�مال�صالح�برغاني،�مادر،�خواهر،�عمه،�عمو�و�عموزادگان�او�نیز�اهل�علم�و�دانش�بودند.�نام�مستعار�او�فاطمه�و�از�خانواده�شهید�ثالث�بود.�او�مراتب�علوم�فقهي�را�نزد�خانواده�و�اطرافیان�فراگرفت�و�از�علماي�آن�زمان�علم�کالم�و�تفسیر�را�آموخت.�او�در�سن�جواني�با�پسرعموي�خود�ازدواج�کرد�که�بعداً�به�جدایي�انجامید�ثمره�ي�این�وصلت�

دو�پسر�و�یك�دختر�بود.زرین�تاج�در�فضاي�پر�از�جدال�فكری�میان�فرقه�شعیبیه�که�از�طرفداران�شیخ�احمد�احساني�از�هیچ�گروهي�طرفداراي� با�وجودي�که�پدرش� و� بود� قرار�گرفته� موافقان�شریعت� و� بودند�نمي�کرد�اما�او�به�سوي�عقاید�شیخ�احمد�جلب�و�از�هواخواهان�او�شد�و�پس�از�شیخ�احمد�از�اندیشه�مي�کرد�و� با�شاگرد�او�سیدکاظم�رشتي�که�در�کربال�مي�زیست�تبادل� طریق�مكاتبه�

همین�سید�کاظم�بود�که�به�او�لقب�قره�ًْ�العین�را�داد.قرهًْ��العین�براي�استفاده��بیش�تر�از�محضر�استادش�سید�کاظم،�همراه�خواهر�و�شوهرخواهر�به�سوي�کربال�روان�شد�ولي�قبل�از�ورود�او�سید�کاظم�درگذشت.�او�در�خانه�سیدکاظم�کالسي�

Page 149: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 149

دایر�کرد�و�کوشید�تا�با�گردآوري�شاگرداني�که�به�درس�و�بحث�او�گوش�مي�سپردند،�راه�استاد�خود�را�ادامه�دهد.

همزمان�با�شروع�نهضت�بابیه�در�شیراز�و�پیوستن�گروهي�از�مردم�به�آنان،�با�وجود�اعتراضات�علما�و�مردم�متدین�کربال،�قرهًْ��العین�هم�پس�از�خواندن�کتاب�”احسن�القصص“�از�سید�علي�محمد�باب�به�جمع�مریدان�او�پیوست�و�به�همین�خاطر�مردم�خانه�سید�کاظم�را�که�او�در�آن�جا�تدریس�مي�کرد،�سنگ�باران�کردند�و�او�به�ناچار�از�کربال�به�بغداد�رفت�و�پس�از�ایراد�چندین�سخنراني�که�در�تأیید�اندیشه�هاي�سید�باب�بود،�مجبور�شد�به�کرمانشاه�و�بعد�همدان�و�سرانجام�به�قزوین�

برود�و�بدون�توجه�به�همه�مخالفت�ها�به�ترویج�عقاید�مرادش�پرداخت.قرهًْ��العین�در�خانه�پدریش�در�قزوین�اقامت�گزید�و�بي�اعتنا�به�عمویش�که�مي�خواست�او�را�برپا� با�وجود�همه�تشنجاتي�که�به�خاطر�وجودش�در�قزوین� با�همسر�سابقش�آشتي�دهد�و�اما�پس�از�شهادت� ادامه�داد.� بابیت� با�آیین� شده�بود�به�سخنراني�هاي�تبلیغاتیش�در�رابطه�همسرش�به�دست�یكي�از�بابي�ها�در�سال��1264ه��.�ق�قرهًْ��العین�از�متهمین�این�قتل�شناخته�شد�و�سرانجام�با�گروهي�از�بابیان�دستگیر�و�در�خانه�فرماندار�زنداني�گردید.�او�با�کمك�زنان�خاندانش�از�زندان�گریخته�و�به�تهران�آمد�و�از�آن�جا�به�همراه�گروهي�از�همكیشانش�در�محلي�به�نام�بدشت�در�نزدیك�شاهرود�توقف�کرد�تا�هم�راهي�براي�نجات�باب�از�زندان�شاهرود�بیابد�

و�هم�تكلیف�بابیه�را�با�مخالفان�روشن�کند.در�بدشت�ماجراها�و�کشمكش�هایي�که�به�وجود�آمد�موجب�رانده�شدن�قرهًْ��العین�توسط�مردم�درمیان�جماعت�کشف� قره�العین� که� بود� آن� این�جریان�ها� ازجمله� مكان�شد.� آن� از� منطقه�حجاب�نمود�که�خشم�و�طغیان�اهالي�را�برانگیخت.�سرانجام�او�با�همراهانش�به�شاهرود�رفت�و�در�نبردي�که�میان�همراهانش�با�مأموران�دولتي�درگرفت،�قره�العین�دستگیر�شد�و�در�خانه�

میرزا�محمودخان�کالنتر�زنداني�گردید.به�همین�خاطر�شاه� بود�و� ناصرالدین�شاه�رسیده� به�گوش� معروف�است�که�شهرت�قرة�العین�مي�خواست�با�کمك�دو�تن�از�علماي�تهران�او�را�با�پند�و�نصیحت�به�راه�برگرداند.�اما�پس�از�ترور�

Page 150: zanan namdar iran

150 / زنان نامدار تاريخ ايران

نافرجام�شاه�قاجار�که�به�دست�چند�بابي�صورت�گرفته�بود�خشم�او�برانگیخته�شده�و�در�سال��1268فرمان�قتل�قره��العین�را�صادر�کرد.�این�فرمان�در�باغ�ایلخانی�اجرا�شده�و�جسدش�را�پس�از�خفه�شدن�در�چاه�متروکي�انداختند.�به�روایتي�ناصرالدین�شاه�در�زندان�از�او�خواستگاري�کرد�و�او�در�جواب�گفت:�من�هرگز�با�تو�قاتل�جاني�بي�رحم�ازدواج�نخواهم�کرد�و�ناصرالدین�شاه�با�خشم�دستور�داد�تا�او�را�خفه�کردند�و�به�چاه�انداختند.�مجموعه�اشعاري�به�این�بانو�

منتسب��شده�که�درباره�صحت�آنها�تردید�است.

Page 151: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 151

کررنتاني ـ مستورهدر�سال��1219ق�به�دنیا�آمد.�وي�از�زنان�خوشنویس،�عارف�و�شاعر�بود.�کتاب�هاي�تاریخ�کردستان�به�زبان�فارسي،�رساله�اي�در�عقاید�و�شرعیات�و�کتابي�به�نام�معجم�البالد�را�در�سال���1338ق�در�عنفوان�جوانی�نوشته�است.�وي�دیوان�شعری�با�بیست�هزار�بیت�شعر�داشت�که�

اکثر�آن�از�بین�رفته�است.تاریخ�کردستان�وي�در�واقع�شرح�حال�والیان�اردالن�کردستان�از�بدو�تأسیس�این�سلسله�در�قرن�

هشتم�هجري�تا�زمان�حیات�اوست.�وي�در�سن��44سالگي�در�سال��1263ق�درگذشت.می�آید�آن�نسیمی�که�چنین�مشك�فشان�می�آید جهان� جان� ای� تو� کوی� از� �مگر�زچمن عیسی� دم� چون� صبا� باد� می�آید�نفس� جان� راحت� مرا� بی�جان� �جسم�می�آید�بهر�تسكین�دل�خون�شده�ام�شام�و�سحر نهان� دلدار،� فرخ�پی� �پیك�می�آید�شكر�ایزد�که�به�کوری�رقیبان�سوی�من نشان� جمشید� خسرو� �نامه�ی�می�آید�هرکه�بنهاد�چو�»مستوره«�قدم�در�ره�عشق کران� به� تا� کران� �کارفرمای�

Page 152: zanan namdar iran

152 / زنان نامدار تاريخ ايران

گوهرشناس ـ ماهرخاو�در�سال��1247متولد�شد.�پدرش�حاج�میرزا�جعفر�از�تجار�معروف�بود�و�با�میرزا�محمدباقر�

تاجر،�بازرگان�معروف�آن�عصر�ازدواج�کرد.مشروطیت،� جنبش� جریان� در� او� بود� مبارز� و� روشنفكر� باسواد،� بانویي� گوهرشناس� ماهرخ�جمع� به� داشت� سر� در� که� شوري� با� و� داد� تشكیل� همراهش� بانوان� کمك� با� را� جمعیتي�به�طور� را� ایران� قرارداد��1907که� علیه� تظاهرات� با�هم�اندیشان�در� و� پیوست� سیاستمداران�رسمي�زیر�نفوذ�انگلستان�و�روسیه�قرار�می�داد�شرکت�کرد�و�با�همراهي�جمعي�دیگر�از�زنان�به�مخالفت�در�استفاده�از�کاالهاي�خارجي�پرداخت�و�به�سبب�عشقي�که�به�سوادآموزي�زنان�داشت�سرانجام�مدرسه�اي�را�به�نام�مدرسه�”ترقي�بنات“�برپا�کرد�که�برخالف�خواسته�هاي�آن�زمان�مدرسه�اي�مختلط�بود�و�چون�در�آن�زمان�آموزگاران�زن�بسیار�کم�بودند،�آموزگاران�مرد�

هم�در�آن�درس�مي�دادند.ماهرخ�گوهرشناس�یكي�از�نخستین�پایه�گذاران�مدارس�دخترانه�در�تهران�است.�سرانجام�پس�از�عمري�تالش�و�کوشش�در�امور�اجتماعي�به�ویژه�فرهنگ�و�فرهنگ��سازي�به�سال��1317یعني�

در�هفتاد�سالگي�دار�فاني�را�وداع�گفت.

Page 153: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 153

گوهر ااجارگوهر�قاجار�متولد��1319قمري�دختر�موسي�خان�قاجار�و�حاجیه�طیغون�خانم�دختر�فتحعلي�شاه�بود.�این�بانوي�ادیب�ایراني�که�به�سبب�اشعارش�به�ویژه�قصایدش�که�در�مدح�اهل�بیت�پیامبر�)ص(�و�مادر�و�فرزندانش�و�ناصرالدین�شاه�قاجار�بود،�شهرت�یافت.�در�علوم�نجوم�نیز�دستي�

داشت.هرچند�که�درباره�پایان�زندگي�این�بانو�اطالعاتي�در�دست�نیست�لیكن�در�غالب�منابع�از�او�با�

دو�صفت�شاعر�و�منجم�یاد�مي�شود.1

1ـ�جهت�اطالع�بیش�تر�رک؛�دایرهًْ��المعارف�ص94

Page 154: zanan namdar iran

154 / زنان نامدار تاريخ ايران

ماه رخسار خانماین� آمد.� دنیا� به� قرن�سیزدهم�هجري� در� بود� قاجار� فتحعلي�شاه� نوه�ي� که� خانم� ماه�رخسار�بانو�که�بیش�تر�به�فخرالدوله�شهرت�دارد�دختر�عباس�میرزاي�قاجار�و�همسر�سردار�ایرواني�

محمدحسن�خان�از�خوشنویسان�باذوق�آن�دوره�بود.بود�به�طوري�که�آورده�شده�شیفتگي�و� ماه�رخسار�خانم�به�موسیقي�و�هنر�بسیار�عالقه�مند�عالقه�این�بانو�به�هنر�تا�حدي�بود�که�حاضر�شد�یك�قطعه�از�خط�میر�و�دو�پرده�نقاشي�از�آثار�علیرضا�عباسي�و�بهزاد�را�با�یك�سینه�بند�بسیار�گران�بهاي�برلیان�و�یك�نیم�تاج�زمرد�مبادله�

کند�و�ارزش�آن�آثار�هنري�را�از�آن�دو�قطعه�گوهر�بهادار�بسیار�برتر�مي�دانست.ولي� داشت� شهرت� نیز� شاعري� عرصه�ي� در� موسیقي،� حوزه� در� شهرتش� بر� عالوه� بانو� این�

متأسفانه�چیزي�از�آثار�ادبي�او�در�دسترس�نیست.

Page 155: zanan namdar iran

روران ااجاريه / 155

م ين السلطنهدر�عهد�قاجار�و�در�روزگاري�که�زنان�صرفاً�به�انجام�وظایف�خانه�داري�و�تربیت�اوالد،�عمرشان�را�سپري�مي�کردند،�در�خانه�میر�سیدرضي،�رئیس�االطباء�و�پزشك�مخصوص�ناصرالدین�شاه�

قاجار�دختري�به�دنیا�آمد�که�مزین�السلطنه�لقب�گرفت.1مزین�السلطنه�در�شانزده�سالگي�ازدواج�کرد.�این�پیوند�چندان�دوام�نیافت�ولي�دوباره�و�بعد�از�

هفت�سال�با�قوام�الحكما�که�مردي�روشنفكر�بود�ازدواج�کرد�و�از�او�صاحب�دو�فرزند�شد.این�بانو�در�کنار�وظایف�خانه�داري�به�آموختن�زبان�فرانسه�و�فن�عكاسي�پرداخت�و�با�تأسیس�فعالیت� این� از� بعد� سال� یك� مطبوعات�شد.� عرصه� وارد� در�سال��1330ق� روزنامه�شكوفه�

فرهنگي،�مدرسه�دخترانه�اي�به�نام�دارالعلم�صنایع�مزینه�در�تهران�تأسیس�کرد.شرکت�در�انجمن�همت�خواتین�که�در�راستاي�ترویج�و�تشویق�بانوان�به�فراگیري�هنرهاي�دیگر� از� فارسي� به� فرانسه� از� کتاب� جلد� چند� ترجمه� همچنین� و� بود� شده� تشكیل� دستي�فعالیت�هاي�این�زن�روشنفكر�و�آگاه�عصر�قاجار�بود.�دفتر�زندگي�این�بانوي�بزرگ�در�سمنان�به�سال��1337در�اثر�سكته�ي�قلبي�بسته�شد�و�فراقش�غم�سنگیني�را�بر�جامعه�ایران�به�ویژه�

روشنفكران�و�دست�اندرکاران�مطبوعات�آن�دوره�به�جاي�گذاشت.

1ـ�تاریخ�دقیق�تولد�و�نام�اصلي�این�بانو�متأسفانه�نامعلوم�است�)جهت�اطالعات�بیش�تر�رک�دایرهًْ��المعارف�ص�850(

Page 156: zanan namdar iran

156 / زنان نامدار تاريخ ايران

ملوليملولي�تخلص�بانویي�شیرازي�است�که�اشعار�به�جا�مانده�از�او�نمودار�ذوق�و�استعداد�وافر�و�

آگاهي�او�در�عرصه�شعر�کالسیك�است.از�او�که�گویا�یكي�از�همسران�بي�شمار�فتحعلي�شاه�بوده�دفتري�خطي�در�برگیرنده�ي��120غزل،��4مثنوي�و��18رباعي�در�کتابخانه�ي�ملك�موجود�است.�اما�درهیچ�یك�از�تذکره�ها�از�او�نام�و�نشاني�به�چشم�نمي�خورد.�از�اشعار�ملولي�رگه�هایي�از�میل�به�طلب�و�رسیدن�به�حقیقت�

دیده�مي�شود.

Page 157: zanan namdar iran

روران معا ر / 157

دوران معاصر

Page 158: zanan namdar iran

158 / زنان نامدار تاريخ ايران

آزرمي ـ ررابعد� و� به�جهان�گشود� اسدآباد�همدان�چشم� در�سال��1293ه�.ش�در�خانه�اي�روستایي�در�از�مدتي�همراه�خانواده�عازم�کرمانشاه�شد.�عشق�به�خواندن�کتاب�و�آشنایي�با�فرهنگ�هاي�گوناگون،�صغرا�را�طوري�بیدار�ساخت�که�دوره�ابتدایي�را�با�وجود�تمامي�مشكالت�آن�زمان�در�امر�تحصیل�زنان،�با�موفقیت�چشمگیري�پشت�سر�نهاد�و�در�همان�مدرسه،�تدریس�را�شروع�کرد.�پس�از�چندي�با�یك�مدرسه�آمریكایي�آشنا�شد�و�به�دعوت�مسؤولین�مدرسه�در�آن�جا�به�تحصیل�و�تدریس�پرداخت.�در�سال��1311گواهي�نامه�دوره�دوم�متوسطه�را�در�تهران�گرفت�و�با�وجود�چندین�سال�وقفه،�توانست�دوره�چهارساله�کالج�آمریكایي�را�در�سه�سال�بگذراند�و�

پس�از�اخذ�بورس�تحصیلي�آمریكا�در�سال��1326عازم�آن�کشور�شود.به�عنوان� دوسال� از� بعد� و� کرد� آغاز� شیكاگو� زنان� بیمارستان� در� را� خود� کار� آزرمي،� صغرا�انستیتوي�تاج�را�به�عهده�گرفت.�در� بازگشت�و�ریاست� ایران� به� متخصص�در�آسیب�شناسي�

کارنامه�شغلی�او،�وی�را�بانویي�دانشمند�دانسته�اند.

Page 159: zanan namdar iran

روران معا ر / 159

آزموره ـ توبادر�سال��1275هجري�در�یك�خانواده�نظامي�)میرزا�حسن�خان�سرتیپ(پا�به�عرصه�هستي�گذاشت.�او�بعدها�نقش�بسیار�مؤثري�در�آزادي�و�فرهنگ��آموزي�زنان�ایفا�کرد.�از�همان�کودکي�با�آن�که�هم�جنسان�او�در�حرمسراها�زندگي�مي�کردند�و�جز�خانواده�هاي�طبقات�باال�تقریباً�براي�آنان�امكان�آموزش�خواندن�و�نوشتن�نبود؛�عالقه�خودش�را�به�خواندن�و�نوشتن�به�پدر�ابراز�

داشت�و�به�او�اجازه�دادند�با�قلم�و�کاغذ�بازي�کند�ولي�معلمي�براي�او�نگرفتند.در�آن�زمان�مدرسه�اي�هم�براي�دختران�نبود.�چون�از�زیبایي�بهره�مند�بود،�در�سن�چهارده��سالگي�مردي�که�با�او�اختالف�سن�زیاد�داشت�وي�را�از�پدرش�خواستگاري�کرد.�توبا�در�سن�14سالگي�به�خانه�شوهر�رفت�ولي�تصادفاً�شوهرش�با�این�که�اختالف�سني�زیادي�با�توبا�داشت�به�او�به�چشم�یك�بچه�نگاه�نمي�کرد�و�وقتي�عالقه�توبا�را�به�علم�و�دانش�دید�معلمي�را�به�خانه�دعوت�کرد�و�توبا�با�ذوق�و�عالقه�اي�که�به�یادگرفتن�داشت�خود�را�خوش�شانس�یافت�و�پس�از�مدتي�به�طوري�در�کار�فرهنگ�پیشرفت�کرد�که�معلمین�او�به�شوهرش�اطالع�دادند�که�وي�دیگر�احتیاجي�به�معلم�ندارد�و�خودش�یك�معلم�است.�توبا�در�خانه�بزرگي�که�داشت�مدرسه�اي�دایر�کرد�و�با�همان�مدرسه�بود�که�پایه�و�اساس�مدارس�اکابر�در�ایران�بنا�گذاشته�شد.�به�حق�توبا�را�مي�توان�پیشرو�

فرهنگ�زنان�ایران�شمرد.�او�در�سال�هزار�و�سي�صد�و�پانزده�دار�فاني�را�وداع�گفت.

Page 160: zanan namdar iran

160 / زنان نامدار تاريخ ايران

اننندياري ـ پريیك� و� جهاني� اینترنت� شبكه� گسترده� عرصه� در� پیش�قدم� و� پیش��تاز� یك� اسفندیاري� پري�

پایه�گذار�در�زمینه�تجارت�و�کارآفریني�اجتماعي�است.او�“ایران�دخت”�را�به�عنوان�پالتفرم�رسانه�اي�آماده�و�هوشیار�در�سال��1381در�آمریكا�پي�ریزي�و�پایه�گذاري�نمود.�ایران�دخت�وسیله�ارتباط�جمعي�پرتوان�و�پیگیریست�براي�انعكاس�جهاني�و�گونه�

گونگي�شیوه�هاي�زندگي�و�عرصه�هاي�تنش�و�پیچیدگي،�در�پندار�و�کردار�روزمره�“زنان�ایران”.فعالیت�هاي�او�بر�نقش�رسانه�و�زن،�در�خلق�محیط�عاري�از�تنش�و�تشنج،�در�سطح�ایران�و�

جهان�تأکید�و�تمرکز�دارد.نوشته�ها،�مقاالت�و�گزارش�گرهاي�خانم�پري�اسفندیاري�براي�او�به�عنوان�یك�متفكر�و�یك�سردبیر�و�برنامه�ریز�مجموعه�اساس�مند�در�راستایي�فرهنگ�توده�مردم�ایران،�توجه�جهاني�را�جذب�نموده�است.�نوشتارهاي�او�در�دامنه�گسترده�رسانه�اي،�حضور�مداوم�دارند�و�گفتارهایش�

از�بسیاري�از�مجراهاي�خبررساني،�انتشار�صوتي�و�تصویري�شده�اند.اقدامات�خانم�دکتر�پري�اسفندیاري�در�رسانه�هاي�یونسكو�و�آمریكاي�جدید،�به�عرصه�نمایش�از�تریبون�جامعه�هاي�دانشگاهي�و� با�صداي�رسا�و�پرتالش،� او�یك�سخنور� گذارده�شده�اند.�

تشكیالت�زنان،�و�دیگر�میدان�هاي�عرضه�کننده�اندیشه�اجتماعي�است.

Page 161: zanan namdar iran

روران معا ر / 161

پري�اسفندیاري�پس�از�پایان�رساندن�تحصیالت�دانشگاهي�در�زمینه�معماري�و�برنامه�ریزي�شهري،�به�انگلستان�رفت.�او�داراي�مدرک�دکتري�از�دانشگاه�آکسفورد�بروکزیا�موضوع�مدیریت�و�برنامه�ریزي�

توسعه�پایدار�در�اقتصاد�است.�او�همین�طور�یك�تالش�گر�مشتاق�محیط�زیست�جهاني�است.

Page 162: zanan namdar iran

162 / زنان نامدار تاريخ ايران

انكندري ـ محترمبانو�محترم�اسكندري�فرزند�محمدعلي�میرزاي�اسكندري�”شاهزاده�علیخاني“�در�سال��1274چشم�به�جهان�گشود.�و�بنا�به�روش�آن�زمان�که�زنان�از�حق�آموزش�عمومي�بي�بهره�بودند�در�خانه�نزد�پدر�به�تحصیل�پرداخت.�سپس�زبان�فرانسه�و�ادبیات�و�تاریخ�را�نزد�میرزا�محمدعلي�خان�محققي�آموخت�و�به�سبب�مهري�که�از�این�آشنایي�به�وجود�آمده�بود،�به�زودي�شاگرد�و�آموزگار�با�

یكدیگر�پیمان�همسري�بستند�و�زندگاني�سازگاري�را�در�پیش�گرفتند.نهضت� پیشگامان� از� که� او� دوستان� از� تن� چند� و� پدر� فعالیت� با� کودکي� دوران� از� محترم�مشروطیت�بودند�و�در�انجمن�آدمیت�فعالیت�مي�کردند،�با�ستمكاري�ها�و�نابرابري�هاي�اجتماعي�آشنا�شد�و�در�نوجواني�افكارش�آنچنان�روشني�گرفته�بود�که�برخالف�معمول�زمان�با�دوستان�پدرش�به�گفت�وگو�درباره�ي�موضوع�زن�مي�پرداخت�و�شور�و�شوقش�در�راه�کسب�آزادي�زنان�هردم�بیش�تر�و�بیش�تر�مي�شد�و�در�خانه�ي�شوهر�نیز�به�روش�دیرین�ادامه��داد�تا�جایي��که�پس�از�انحالل�انجمن�آدمیت�و�برپایي�انجمن�دیگري�به�نام�انجمن�حقوق،�از�سوي�پدر�و�یارانش�با�آنان�که�از�دست�اندرکاران�مجله�ي�حقوق�بودند�به�همكاري�مستقیم�پرداخت؛�اما�انتشار�این�مجله�نیز�به�زودي�با�روي�کار�آمدن�استبداد�متوقف�شد.�در�آن�زمان�بانو�اسكندري�همچنان�به�آزادي�زن�مي�اندیشید�اما�پس�از�پیروزي�آزادیخواهان�نیز�آنچه�را�که�مي�اندیشید�به�دست�

Page 163: zanan namdar iran

روران معا ر / 163

تا�این�که� ایران�نیست،� باز�هم�کسي�در�فكر�حقوق�زنان� نیاورد�و�به�این�حقیقت�رسید�که�به�گونه�اي�رسمي�به�اجتماع�قدم�گذاشت�و�با�یاري�عده�ي�کمي�از�زنان�همفكرش�جمعیتي�را�تشكیل�داد�که�خود�نیز�ریاست�آن�را�برعهده�گرفت�و�اگرچه�در�آن�زمان�به��نقص�جسمي�دچار�شد�و�به�سبب�درد�ستون�فقرات�با�پشت�خمیده�راه�مي�رفت،�همچنان�راه�خود�را�ادامه��داد�و�با�جدیت�تمام��کوشید�تا�بتواند�با�پشتیباني�یاران�خود�جمعیت�را�به�سوي�دیدگاه�هاي�بهتري�سوق�دهد�و�هرچه�بیش�تر�به�هدف�هایي�که�دنبال�مي�کرد�دسترسي�پیدا�کند.�هدف�جمعیت�او�تربیت�و�پرورش�دختران،�ترویج�صنایع�میهني،�باسواد�کردن�زنان،�نگاهداري�از�دختران�بي�سرپرست،�تأسیس�بیمارستان�براي�زنان�درمانده،�تشكیل�هیأت�تعاوني�به�منظور�تكمیل�صنایع�داخلي�و�یاري�مادي�و�معنوي�به�مدافعین�میهن�در�زمان�جنگ�بود�که�متن�

این��اساسنامه،�خود�بیان�راستیني�بر�فرهیختگي�این�بانوي�پیشگام�است.این�جمعیت�به�زودي�مجله�اي�به�نام�”نسوان�وطنخواه“�هم�منتشر�کرد�و�به�دنبال�آن�کالس�هاي�اکابر�زنانه�را�تشكیل�داد�که�کاري�دور�از�معمول�و�انقالبي�بود�و�در�همان�حال�اعضاي�این�انجمن�در�فرصت�هاي�الزم�سخنراني�هاي�آتشیني�ایراد�مي�کردند�که�در�بیداري�زنان،�نقش�که� بود� زنان“� ”مكر� به�نام� جزوه�اي� زدن� آتش� انجمن� این� کارهاي� ازجمله� داشت.� به�سزایي�به�گونه�اي�توهین�آمیز�به�مقام�زن�حمله�مي�کرد.�اعضاي�انجمن�تعداد�زیادي�از�این�جزوه�را�در�میدان�توپخانه�به�آتش�کشیدند�تا�صداي�زن�ایراني�را�به�گوش�مردم�ایران�و�جهان�برسانند�ولي�مأمورین�به�جرم�اغتشاش،�خانم�اسكندري�را�دستگیر�کردند�و�به�زندان�انداختند�این��زن�

نامدار�به�سال��1302چشم�از�جهان�فرو�بست.

Page 164: zanan namdar iran

164 / زنان نامدار تاريخ ايران

ا نهانی نلطانی ـ ژالهو� ابتدایی� پایان�تحصیالت� از� متولد�شد�وي�پس� اصفهان� در� اصفهانی�در�سال��1300 ژاله�متوسطه�در�دانشكده�ادبیات�دانشگاه�تهران�به�تحصیل�ادامه�داد.�با�توجه�به�نامالیماتی�که�در�آن�زمان�گریبانگیر�مردم�بود�او�گرایش�سیاسی�چپ�پیدا�کرد.�در�سال�1326جهان�در�اوج�تبلیغات�اتحاد�جماهیر�شوروی�سوسیالیستی�غرق�بود،�شاید�بر�تأثیر�همین�تبلیغات�او�و�همسرش�به�روسیه�شوروی�رفتند.�ژاله�و�شوهرش�در�باکو�سكنی�گزیدند�و�ژاله�دوره��5ساله�ادبیات�آذری�را�به�پایان�رسانید.�در�سال��1339درزمانی�که�دارای�دو�فرزند�بود�همراه�خانواده�خود�به�مسكو�کوچ�کرد�و�در�آن�جا�توانست�از�دانشگاه�المانوسف�در�ادبیات�درجه�دکترا�کسب�ادبیات� انستیتو� ادامه�زندگی،�شعر�هم�می�سرود.�ژاله�در� برای� او�ضمن�تحصیل�و�کار� کند.�روسی� به�زبان� ایران� نو� شعر� پدر� یوشیج� نیما� عنوان� تحت� رساله�ای� گورکی� مكسیم� جهانی�منتشر�کرد�که�مورد�توجه�ادبا�و�دانشمندان�روسیه�شوروی�قرار�گرفت.�نوشته�ها�و�اشعار�او�ژاله�همراه�خانواده�اش�در�سال��1359 ادبی�دست�به�دست�می�گشت.� در�دانشگاه�ها�و�مراجع�با�کوله�باری�از�علم�و�دانش�به�خصوص�دانش�ادبی�به�ایران�بازگشت�و�مورد�استقبال�ادبا�و�فرهنگیان�کشورش�قرار�گرفت.�وی�هم�اکنون�در�انگلستان�زندگی�می�کند�و�هنوز�در�سن��86

سالگی�از�کار�باز�نایستاده�و�آموخته�های�سنین�جوانی�را�در�اختیار�جوانان�قرار�می�دهد.

Page 165: zanan namdar iran

روران معا ر / 165

این�دو�قطعه�زیبا�از�اوست:انسان�ندارد�پر�اما

جان�مشتاق�پرواز�داردپر�فشاندن�در�آفاق�روشن

فارغ�از�درد�و�آسوده�از�ترسدرد�در�خود�شكستن

بال�و�پر�بسته�کنجی�نشستن

گياه وحشی کوهم�گیاه�وحشی�کوهم�نه�الله�گلدان�

�مرا�به�بزم�خوشی�های�خودسرانه�مبر�به�سردی�خشن�سنگ�خو�گرفته�دلم�

مرا�به�خانه�مبر�زادگاه�من�کوه�است�

�ز�زیر�سنگی�یك�روز�سر�زدم�بیرون��به�زیر�سنگی�یك�روز�می�شوم�مدفون��سرشت�سنگی�من�آشیان�اندوه�است�

�جدا�ز�یار�و�دیارم،�دلم�نمی�خندد��ز�من�طراوت�و�شادی�و�رنگ�و�بوی�مخواه�

�گیاه�وحشی�کوهم�در�انتظار�بهار��مرا�نوازش�و�گرمی�به�گریه�می�آرد�

مرا�به�گریه�میار�...

Page 166: zanan namdar iran

166 / زنان نامدار تاريخ ايران

اعتصامي ـ پروينپروین�اعتصامي�دختر�یوسف�اعتصامي�در�بیست�و�پنجم�اسفند�سال��1285خورشیدي�در�تبریز�به�دنیا�آمد.�پدرش�از�روزنامه�نگاران�و�مترجمان�زمان�بود.�پروین�در�سن�پنج�سالگي�با�خانواده�به�تهران�آمد�و�از�همان�سال�در�محضر�پدر�به�تحصیل�سرگرم�شد�و�مباني�ادبیات�فارسي�و�زبان�عربي�را�از�او�آموخت�و�از�آن�جا�که�خانه�یوسف�اعتصامي�از�کانون�هاي�فرهنگي�آن�دوره�و�محل�رفت�و�آمد�نویسندگان�و�شاعران�بود،�پروین�با�بزرگاني�همچون�دهخدا�و�ملك�الشعراء�بهار�دیدار�کرد�و�با�آثار�آنان�آشنا�شد.�او�نخستین�سروده�اش�را�در�هشت�سالگي�با�الهام�از�قطعه�شعري�که�پدرش�از�زبان�فرانسه�به�فارسي�برگردانده�بود،�سرود�و�در�ساختن�این�شعر�آنچنان�مهارتي�از�خود�

نشان�داد�که�سبب�شگفتي�شنوندگان�شد.پروین�پس�از�طي�دوره�ابتدایي،�وارد�مدرسه�دخترانه�آمریكایي�”ایران�بیت�ایل“��شد�و�در�

خرداد��1303دوره�آن�مدرسه�را�به�پایان�رسانید�و�همان��جا�مشغول�تدریس�شد.شهرت�پروین�از�همان�آغاز�جواني�در�پي�چاپ�اشعارش�در�مجله�بهار�به�سردبیري�پدرش�فراگیر�شد.�در�سال��1313با�پسرعموي�پدرش�فضل�اهلل�همایون�فال�)آرتا(�که�رییس�پلیس�کرمانشاه�بود�ازدواج�کرد�اما�ازدواجشان�پس�از�مدت�کوتاهي�به�طالق�انجامید.�چند�سال�پس�از�این�ماجرا�دیوان�اشعارش�به�همت�پدر�و�با�پیش�گفتاري�از�ملك�الشعرا�بهار�در�تهران�به�چاپ�رسید�و�

Page 167: zanan namdar iran

روران معا ر / 167

به�دلیل�استقبال�ادب�دوستان�از�این�دیوان�چندین�بار�تجدید�چاپ��شد�تا�این�که�در�سال��1315موفق�شد�نشان�درجه�سه�علمي�را�از�وزارت�معارف�آن�دوره�دریافت�کند.

کتابداري� کار� به� عالي� دانشسراي� کتابخانه� در� �1315 خرداد� در� ایرانی� تالشگر� بانوي� این�پرداخت�اما�یك�سال�بعد�به��دلیل�بیماري�پدرش�از�کار�کناره�گرفت�و�پس�از�آن�که�پدر�را�در�زمستان�سال��1316از�دست�داد�بر�گوشه�گیري�و�سكوت�او�افزوده�شد�و�در�تمام�مدت�

چهارسالي�که�پس�از�مرگ�پدر�در�این�جهان�زیست�پیوسته�خاموش�و�افسرده�ماند.پروین�اعتصامي�که�سراسر،�استعداد�و�اندیشه�و�هنر�بود،�سخن�سرایي�واقع�بین�و�جستجوگري�بود�که��تلخی�هاي�زندگي�و�زشتي�هاي�محیط�را�به�شدت�احساس�مي�کرد�و�با�سخن�آوردن�از�زبان�ستم�کشیدگان�و�دردمندان�تصاویر�جانسوزي�از�شیوه�زندگي�را�ترسیم�مي�کرد�شاید�هم�

مي�کوشید�تا�براي�درد�هاي�بي�پایان�آنها�راه�نجاتي�هم�پیدا�کند.پروین�اعتصامي�که�به�عنوان�یكي�از�نامدارترین�زنان�سخن�سراي�زمان�ما�و�به�گفته�ي�قزویني�سیده�الشعراي�معاصر�است،�بیش�از�سي�و�پنج�سال،�که�بیش�تر�آن�هم�با�اندوه�و�حسرت�و�ناکامي�بود،�در�جهان�زندگي�نكرد�ولي�از�خود�آثاري�برجاي�گذاشته�که�مایه�ي�افتخار�ادبیات�

ایران�و�سرافرازي�زنان�اندیشمند�این�سرزمین�است.ستاره�زندگي�این�بانوي�فرزانه�در�شب�شانزدهم�فروردین��1320آن�هم�پس�از�دوازده�روز�بیماري�شدید�رو�به�خاموشي�نهاد�و�در�صحن�جدید�قم�در�مقبره�خانوادگي�و�در�کنار�پدر�

محبوبش�به�خاک�سپرده�شد.�سفر اشك

رفت� و� گردید� را� دیده� طرف� رفت�اشك� و� غلتید� و� آهسته� �اوفتاد�دمی هستی� تیره�ی� سپهر� رفت�بر� و� بخشید� روشنی� ستاره� �چون�بود جای� وجودش� دریای� رفت�گرچه� و� نوشید� خون� قطره� یك� �عاقبت�ناپدید خون� چشمه�ی� اندر� رفت�گشت� و� سنجید� را� قطره� هر� �قیمت�

Page 168: zanan namdar iran

168 / زنان نامدار تاريخ ايران

بگریستم فلك� جور� از� چو� رفت�من� و� خندید� گریه�ام� بر� و� من� �بر�میان اندر� نبود� را� ما� رفت�رنجشی� و� رنجید� چرا� نمی�داند� �کس�گشت گرد�آلود� اندوه،� از� دل� رفت�تا� و� برچید� را� پاکیزه� �دامن�خاست آشوب� و� فتنه� و� سیل� و� رفت�موج� و� ترسید� و� شد� طوفانی� �بحر،�وجود گلستان� در� شبنم،� همچو� رفت�� و� تابید� رخساره�ای� گل� �بر�جای کرد� دل� خانه�ی� در� رفت�مدتی� و� دید� را� جان� اسرار� �مخزن�نوشت را� زندگانی� رفت�رمزهای� و� پیچید� خود� طومار� و� �دفتر�باخبر ره،� خم� و� پیچ� از� چو� رفت�شد� و� پرسید� را� تحقیق� �مقصد�چشم� و� قلب� از� گرفت� رونق� و� رفت�جلوه� و� چید� درختی� هر� از� �میوه�ای�گفت هرچه� دل� با� دوراندیش،� رفت�عقل� و� بشنید� را� جمله� و� داد� �گوش�چشید هستی� شیرینی� و� رفت�تلخی� و� گردید� باخبر� حوادث� �از�عشق کوی� از� بود� معشوق� رفت�قاصد� و� بوسید� را� عشاق� �چهره�ی�قضا ترازوی� اندر� رفت��اوفتاد� و� ارزید� چند� می�گفتند� �کاش�

Page 169: zanan namdar iran

روران معا ر / 169

آغداشلو ـ شهرهخانم�شهره�آغداشلو�در�سال��1952در�تهران�در�یك�خانواده�فرهنگ�دوست�پا�به�عرصه�وجود�

گذاشت.آیدین� و�مورد�عالقه�مردم� با�هنرمند�معروف� اشتغال�داشت� به�تحصیل� تهران� زماني�که�در� او�آغداشلو�آشنا�شد�و�این�آشنایي�پس�از�چندي�به�ازدواج�گرایید.�شهره�در�زمان�همسري�با�آیدین�آغداشلو�به�کارهاي�هنري�به�خصوص�فیلم�و�تئاتر�عالقه�مند�شد�و�در�این�راه�و�پیشه�موفق�بود.

بیشتر�فیلم�هایي�که�شهره�در�آنها�بازي�کرده،�از�بهترین�فیلم�هاي�زمان�خود�بوده��اند.شهره�آغداشلو�در�جریان�انقالب�با�همسرش�متارکه�کرد�و�پس�از�آن�به�آمریكا�مهاجرت�نمود�

و�در�آمریكا�نیز�مانند�ایران�توفیق�یار�او�بود.بازي�او�در�فیلم�آمریكایي�خانه�اي�در�شن�چنان�مورد�عالقه�منتقدان�سینمایي�آمریكا�قرار�

گرفت�که�براي�بازي�در�این�فیلم،�نامزد�جایزه�ي�اسكار�شد.شهره�در�آمریكا�با�هوشنگ�توزیع�ازدواج�کرد�و�ثمره�این�ازدواج�دختر�آنها�تارا�است.

Page 170: zanan namdar iran

170 / زنان نامدار تاريخ ايران

افخمي ـ مهنازو� متولد�کرمان�است� او� ما�مي�باشد.� بانوان�میهن� از�مفاخر�جامعه� افخمي�یكي� خانم�مهناز�تحصیالت�عالیه�خود�را�در�اروپا�به�اتمام�رسانیده�است.�پس�از�مراجعت�به�ایران�به�عضویت�سازمان�زنان�ایران�انتخاب�و�پس�از�مدتي�به�سمت�دبیر�کل�این�سازمان�برگزیده�شد.�او�بانویي�فعال�و�فرهنگ�دوست�است.�خانم�افخمي�در�سیستم�گذشته�به�عنوان�وزیر�مشاور�در�امور�زنان�انتخاب�شد.�از�سال��1347تا��1349سرپرست�گروه�آموزش�زبان�انگلیسي�در�دانشگاه�هاي�

ایران�بود.�آخرین�سمت�ایشان�در�ایران�دبیري�کل�سازمان�زنان�بود.مهناز�افخمي�پس�از�انقالب�به�امریكا�مهاجرت�کرد،�او�در�امریكا�با�سازمان�مطالعات�ایران�که�سازماني�غیر�دولتي�بود،�همكاري�داشت.�پس�از�کنفرانس�بین�المللي�زنان�در�پكن�که�در�سال��1995تأسیس�شده�سازمان�بین�المللي�همكاري�زنان�را�در�امریكا�تأسیس�کرد.�این�سازمان�در�حال�حاضر�با��32کشور�جهان�براي�بهبود�جامعه�زنان�در�حال�فعالیت�است.�خانم�افخمي�در�رشته�هاي�امور�اجتماعي�و�فرهنگي�و�ادبي�تألیفات�بسیاري�دارد.�بیش�از�ده�کتاب�به�زبان�

انگلیسي�و�بیش�از�صد�مقاله�ارزشمند�از�ایشان�در�موارد�مختلف�منتشر�شده�است.

Page 171: zanan namdar iran

روران معا ر / 171

امانپور ـ کريستونخانم�کریستین�امانپور�که�درحال�حاضر�در�ردیف�خبرنگاران�و�مصاحبه�گران�طراز�اول�جهان�مي�باشد�در�سال��1958از�پدري�ایراني�و�مادري�انگلیسي�در�لندن�پاي�به�عرصه�وجود�گذاشت.�وي�دوران�نوجواني�را�در�ایران�و�در�تهران�گذراند�و�زماني�که�هنوز�نوجوان�بود�پدر�و�مادر�او�تصمیم�به�مهاجرت�به�آمریكا�گرفتند.�کریستین�و�دیگر�فرزندان�امانپورها�پس�از�گذراندن�دوران�کالج،�هریك�دانشگاهي�را�انتخاب�کردند�و�کریستین�جوان�نیز�در�دانشگاه��ReDLANاسم�نوشت�و�رشته��روزنامه�نگاري�را�که�سخت�مورد�عالقه�او�بود�انتخاب�کرد.�در�دانشگاه�به�گروه�پیوست�و�در�سال� آمریكاست� بزرگ�ترین�سازمان�خبري� �CNNکه� نویسندگان� و� خبرسازان��1983رسماً�در��CNNمشغول�به�کار�شد�هنوز�بیش�از�شش�ماه�از�خدمت�او�در��CNNنگذشته�بود�که�همكاران�وي�متوجه�شدند�که�شخصي�کارساز�و�ویژه�بین�آنان�ظهور�کرده.�بیش�از��2سال�از�خدمت�او�در��CNNنگذشته�بود�که�شهرت�جهاني�پیدا�کرد�و�اغلب�سیاستمداران�و�شخصیت�هاي�معروف�جهان�دوست�داشتند�با�او�مصاحبه�داشته�باشند.�هرگاه��CNNمصاحبه�اي�از�او�منتشر�مي�کرد�همه�دوستداران�مصاحبه�ي�جنجالي،�خود�را�به�پاي�تلویزیون�مي�رساندند.�خانم�امانپور�چندي�قبل�با��Jemes�RoBenسخنگوي�کاخ�سفید�آمریكا�ازدواج�کرد.�او�داراي�

یك�پسر�خردسال�به�نام�داریوش�است�و�برعكس�شغلش�از�زندگاني�آرامي�برخوردار�می�باشد.

Page 172: zanan namdar iran

172 / زنان نامدار تاريخ ايران

امورشاهی ـ مهوودمهشید�امیرشاهی�از�مفاخر�ادبی�و�سیاسی�ایران�است.�تنوع�آثار�داستانی�وی�اعم�از�رمان�و�داستان�کوتاه،�هنر�نقدنویسی�و�قدرت�تحلیل�ادبی�و�نیز�تیزبینی�و�شجاعت�و�پایمردی�سیاسی�وی�به�تمام�

معنا�نادر�است�و�از�وی�شخصیتی�درحد�چهره�های�بزرگ�ادبي�و�روشنفكر�جهان�می�سازد.وی�دوران�تحصیلی�خویش�را�به�نحوی�درخشان�در�ایران�)دبستان�فیروزکوهی�و�دبیرستان�نوربخش(�وانگلستان�Charters Towers و��London Universityطی�نمود�و�به�اخذ�فوق�

لیسانس�در�فیزیك�نایل�آمد.او�برخالف�بسیاری�که�حوزه�علم�و�هنر�را�به�کلی�از�هم�جدا�می�شمرند�معتقد�است�که�دقت�نظر�خود�را�در�امور�هنری�و�ادبی�مدیون�آموختن�علوم�دقیقه�و�فیزیك�است�چون�هنرمند�را�

به��هیچ�وجه�از�انضباط�فكری�که�معموالً�الزمۀ�کار�علمی�است�مستثنی�نمی�شمرد.مهشید�امیرشاهی�که�در�دامان�خانواده�ای�فرهیخته�و�فرهنگ�دوست�پرورش�یافته�بود�بسیار�

زود�شروع�به�نگارش�داستان�و�طبع�آزمایی�در�زمینه�ادبیات�کرد.استعداد�نورس�وی�با�چاپ�اولین�مجموعه�داستانش�"کوچه�بن�بست" که�به�سال��1345منتشر�

شد��نظر�همگان�را�جلب�نمود�.همه�داستان�های�این�مجموعه�سوای�دو�داستان��"استفراغ�" و�"کانداس" تا�پیش�از�18سالگی�

Page 173: zanan namdar iran

روران معا ر / 173

نویسنده�به�رشته�تحریر�در�آمده�است.�وی�تا�سال�1349سه�مجمومه��"سار�بی�بی�خانم"،�"بعد�از�روز�آخر" و�"به�صیغه�اول�شخص�مفرد" را�به�کارنامه�ادبی�خویش�افزود.�مهشید�امیرشاهی�در�

خارج�از�کشور�به�نوشتن�رمان�پرداخت." در�حضر" که رماني�انتقادی�با�سبكی�بدیع�و�کاماًل�نو�می�باشد�و�تاکنون�رقیبی�در�صحنه�

ادب�ایران�پیدا�نكرده،�اولین�حاصل�این�دوره�ی�حیات�ادبی�اوست�که�چند�سال�بعد�با�"در�است،� کشور� از� خارج� ایرانیان� زندگی� از� طنزآلود� درعین�حال� و� غم�انگیز� تصویری� که� سفر"

تكمیل�گردید.مجموعه�"مادران�و�دختران" روایت�چند�نسل�از�حیات�یك�خانواده�اشرافی�است�از�انقالب�مشروطیت�به�این�سو.�پس�زمینه�این�داستان�چند�جلدی�تاریخ�پرتالطم�قرن�بیستم�ایران�است�و�هر�کتاب�آن�با�سبكی�متناسب�با�دوران�وقوع�حوادث�و�به�کلی�متمایز�از�کتاب�هاي�

دیگر�مجموعه�نوشته�شده�است."عروسی�عباس�خان" چهره�ای�از�ایران�فردای�مشروطیت�ترسیم�می�کند�و�تب��و��تاب�جامعه�آن��روز�را�با�زبانی�صیقل�خورده�و�غنی�در�پیش�چشم�خواننده�می�نشاند.�"دده�قدم�خیر" در�ایران�دوران�رضاشاهی�می�گذرد،�مرِگ�دده،�نماد�زوال�خانواده�واال�مرتبه�ای�است�که�از�بدو�تولد�در�آن�زیسته�و�به�آن�خدمت�کرده�و�با�دگرگونی�جامعه�در�شرف�از�دست�دادن�موقعیت�

اجتماعی�خویش�است.داستان�"ماه�عسل�شهربانو" در�سال�های��1340جریان�دارد.�شكافی�که�از�بدو�ازدواج�بین�شهربانو�و�شوهرش�شكل�گرفته�در�بستر�تحول�نقش�زنان�که�بسیار�در�جامعه�ریشه�دوانده�ولی�هنوز�با�تنش�های�فراوان�همراه�است،�عمیق�و�عمیق�تر�می�گردد�تا�داستان�را�به�انجامی�

غافلگیرکننده�برساند.بارز�است�هرچند� آثار�دیگر�نویسندگان�بسیار� بر� تأثیر�نوشته�هایش� او�نویسنده�ای�است�که�امیرشاهی� مهشید� کم�نظیر� قدرت� نیست.� همراه� تأثیرپذیری� این� به� آنان� اعتراف� با� همیشه�کارش� اولیه� ماده�ی� که� زبان� به�کارگیری� در� مهارت� یكی� دارد.� وجه� دو� داستان�نویسی� در�

Page 174: zanan namdar iran

174 / زنان نامدار تاريخ ايران

بر� تسلط� دیگر� دارد،� فارسی� کالسیك� آثار� با� الفت� و� انس� در� ریشه� باید� چنان�که� و� است�ساختمان�داستان�که�برآمده�از�آشنایی�عمیق�و�توأم�با�تتبع�او�در�آثار�ادبی�مغرب�زمین�است.�شخصیت�های�داستان�های�او�حتی�گاه�پس�از�سال�ها�که�از�خواندن�داستان�می�گذرد�ذهن�

خواننده�را�ترک�نمی�گویند�و�نگاه�او�را�در�دیدن�و�سنجیدن�مردم�همراهی�می�کنند.دیالوگ�های�او�به�شهادت�بسیاری�از�صاحب�نظران�در�ادب�معاصر�فارسی�بی�نظیر�است�و�هر�سطر�آن�نمونه�ای�است�از�بازآفرینی�شیوه�گویش�مردم�طبقات�گوناگون�اجتماع�و�نقاط�مختلف�ایران.طنز�مهشید�امیرشاهی�یكی�از�مهم�ترین�وجوه�آثار�اوست.�طنزی�فاخر�که�بسیار�متنوع�است�و�به�اشكال�و�در�موقعیت�های�گوناگون�خود�را�نشان�می�دهد.�او�از�بابت�تولید�آثار�طنزآمیز�یكی�

از�نویسندگان�شاخص�ایران�به�شمار�می�آید.یكی�دیگر�از�وجوه�بارز�آثار�مهشید�امیرشاهی�نگاه�آزاد�از�قید�و�تقدیس�زدای�اوست�که�از�ابتدا�در�آثار�ادبی�او�هویداست�و�بعد�از�انقالب�به�دالیل�روشن�به�شكل�نمایان�تری�خود�را�نشان�می�دهد�و�بیش�از�پیش�جلب�نظر�می�کند.�طنز�مهشید�امیرشاهی�در�این�مورد�یكی�از�کارسازترین�حربه�ها�برای�زدودن�ناهنجاری�های�اجتماع�است.�آثار�مهشید�امیرشاهی،�به�عبارت�دقیق،�کالسیك�های�

مدرن�زبان�فارسی�است�و�به�چشم�هر�نسل�بر�شیرینی�و�کشش�آن�افزوده�شده�است.بر� است� شاهدی� هرکدام� که� کرده�است� ترجمه� نیز� بسیاری� کتاب�های� امیرشاهی� مهشید�

تسلطش�به�زبان�فارسی�و�زبان�های�انگلیسی�و�فرانسه.اولین�ترجمه�او�کتاب�"افسانه�های�عصر�ما" نوشته�جیمز�تربر�آمریكایی�است�و�کیفیت�درخشان�همین�ترجمه�بود�که�باعث�استخدام�وی�در�بنگاه�انتشارات�فرانكلین�و�پا�گذاشتنش�به�محیط�انتشار�کتاب�شد.�"زندگي�نامه�آنتونیو�گرامشی" اثر�جوزپه�فیوری�و�"چهارپاره�اسكندریه" اثر�الرنس�دارل�

نمونه�های�متنوعی�از�هنر�ترجمه�مهشید�امیرشاهی�است.بخش�عمده�ای�از�ترجمه�های�مهشید�امیرشاهی�به�ادبیات�کودکان�اختصاص�دارد.�وی�غنای�ادبیات�کودک�را�که�یكی�از�شاخص�های�اصلی�توجه�به�کودکان�است�یكی�از�عالمت�های�تمدن�

هر�کشور�می�داند.

Page 175: zanan namdar iran

روران معا ر / 175

زاده��شدن�در�خانواده�ای�سیاسی�باعث�شده�تا�مهشید�امیرشاهی�از�نوجوانی�با�سیاست�آشنا�شود�ولی�او�را�به�راهي��که�بیش�ترین�بخش�خانواده�اش�آن�را�پیموده�اند،�نكشانید.�مهشید�امیرشاهي�برخالف�مادر�و�خواهر�بزرگش�که�از�چهره�های�شناخته�شده�ی�جنبش�چپ�بوده�اند،�راه�لیبرالیسم�را�برگزیده��و�همیشه�بدان�وفادار�مانده�است.�او�بارها�در�مجامع�جهانی�به�دفاع�از�حقوق�و�حیثیت�بر�موضوع�و�قوت�استدالل�خود� با�هنر�سخنوری�و�تسلط� بار� ایرانیان�سخن�گفته�است�و�هر�اسباب�سربلندی�ایرانیان�را�فراهم�آورده�است.�مجموعه�ای�از�سخنرانی�ها�و�مقاالت�و�مصاحبه�های�

وی�به�سه�زبان�)فارسی،�فرانسه،�انگلیسی(�به�نام�" هزار�بیشه" مدون�و�منتشر�شده�است.در�پایان�باید�گفت�وجه�بارز�شخصیت�مهشید�امیرشاهی�که�در�فعالیت�سیاسی�و�آثار�هنری�وی�به�یكسان�منعكس�شده�است�حرمت�نهادن�او�به�فرد،�حیثیت�فرد�و�حقوق�فرد�است.�از�این�

بابت�وی�نماینده�ی�ارجمند�انسان�گرایی�ایرانی�و�مایه�مباهات�تمامی�مردم�این�کشور�است.فهرست کتاب هاى مهشيد اميرشاهی

کوچه�ی�بن�بستسار�بی�بی�خانمبعد�از�روز�آخر

به�صیغه�ی�اول�شخص�مفردمنتخب�داستان�ها

در�حضردر�سفر

مجموعه�کامل�داستان�های�کوتاهعروسی�عباس�خان

دده�قدم�خیرماه�عسل�شهربانو

هزار�بیشه

Page 176: zanan namdar iran

176 / زنان نامدار تاريخ ايران

انصاري ـ انوشهدر�جمع�بانوان�کشورهاي�متمدن�اروپایي�و�آمریكا،�نام�بانویي�به�گوش�مي�رسد�که�ملیت�شرقي�

و�ایراني�او�همگان�را�به�شگفتي�افكنده�است.�او�خانم�انوشه�انصاري�است.انوشه�در�سال��1355در�شهر�مشهد�دیده�به��دنیا�گشود�و�پس�از�چند�سالي�همراه�خانواده�به�تهران�آمد.�به�توصیه�و�تشویق�خانواده�اش�به�مدرسه�ژاندارک�رفت�تا�این�که�در�جریان�انقالب�در�سال��1361همراه�خانواده�راهي�آلمان�شد�و�به�زودي�مقدمات�سفرش�به�آمریكا�فراهم�آمد�و�با�کمك�بستگانش�در�آمریكا،�خیلي�زود�انگلیسي�را�فرا�گرفت�و�بعد�از�گرفتن�دیپلم،�در�

دانشگاه�”جرج�میسون“�ویرجینیا�در�رشتۀ�”کامپیوتر�ساینس“��مشغول�تحصیل�شد.مهندسي� رشته� در� این�که� تا� مي�کرد� کار� هم� �MCI شرکت� در� تحصیل� با� همزمان� انوشه�

الكترونیك�فوق��لیسانس�گرفت.کار�در�شرکت�مذکور�عالوه�بر�تجربه�هاي�علمي،�براي�او�نقطه�عطف�دیگري�را�هم�رقم�زد�و�آن�آشنایي�با�همسرش،�حمید�انصاري�بود.�حمید�انصاري�نیز�عاشق�ریاضیات�و�اقتصاد�بود�و�همین�عالقه�مشترک،�به�رسیدن�این�زوج�به�هدفشان�جهت�و�شتاب�ویژه�اي�بخشید،�به�طوري�که�آنها�با�تالش�پي�گیر�و�توفیق�آمیز�و�با�کمك�کوچك�مالي�پدر�حمید�آقاي�حسین�انصاري�در�شهر� را� مختلف،�خود�شرکتي� کمپاني�هاي� در� کاري� موفق� تجربه� از�چند� بعد� توانستند�

Page 177: zanan namdar iran

روران معا ر / 177

”داالس“�تأسیس�کنند�که�کارش�ارائه�نرم�افزارهاي�مخابراتي�براي�شرکت�هاي�مختلف�بود.این�بانوي�بزرگ�ایراني�در�کنار�تمام�امور،�پیوسته�به��یاد�ایران�و�ایراني�بوده�و�تشكیالتي�را�

براي�کمك�به�کودکان�ایراني�ایجاد�کرده�است.انصاري�و�خانواده�اش�سابقه�اي�طوالني�در�فراهم�آوردن�مقدمات�سفرهاي�خصوصي�فضایي�داشتند�و�همین،�عامل�جایزه�بزرگی�بود�که�براي�طراحان�و�سازندگان�فضاپیماهاي�خصوصي�در�نظر�گرفته�شده��بود.�سال��2006میالدي،�سالي�است�که�نام�این�بانوي�مدیر�و�کارآمد�ایراني�مقیم�آمریكا�دوباره�و�به��شكلي�اختصاصي�در�منابع�خبري�جهان�مطرح�شد.�در�این�سال،�بانو�انوشه�انصاري�به�عنوان�نخستین�زن�ایراني�فضانورد�گردشگر�به�فضا�سفر�کرد�و�به�این�ترتیب�

نام�زن�ایراني�در�سطح�جهان�پرآوازه�شد.در�تاریخ�مدون�ایران�درخشش�زنان�بزرگ�و�باارزشي�را�شاهد�هستیم�و�بدان�ها�می�بالیم.�در�ادب�و�شعر�ایران�کهن�و�ایران�امروز،�گاه�گاهي�درخشش�آنان�به�حدي�بوده�که�نیمه�دیگر،�این�کاِن�گوهر� ایام�همیشه� تكریم�خود�ساخته�و�گذشت� به�تعظیم�و� وادار� را� یعني�مردان�را�صیقل�داده.�همین�طور�زنان�ایران�هرگاه�در�سیاست�دخالت�کرده�اند�نشان�داده�اند�که�از�مردان�کم�تر�نیستند.�گرچه�زنان،�در�گذشته�در�مواردی�مثل�هنر�و�ادب�و�سیاست�در�مواقعی�حكمراني�داشته�اند.�ولي�در�علم�و�اقتصاد�متأسفانه�مردان�را�همیشه�سد�راه�آنان�مي�بینیم�)بدیهي�است�این�وضع�فقط�درباره�زنان�شرق�صدق�مي�کند(�و�زنان�غرب�در�علم�و�اقتصاد�از�ما�پیش�بوده�اند.�البته�در�این�اواخر�زنان�ما�با�پرش�از�موانع�و�پاره�کردن�پرده�هاي�اسارت�تا�حدودي�حقوق�خفته�خود�را�باز�یافته�اند.�مثاًل�مي�بینیم�زنان�شرقي�که�در�اروپا�و�یا�آمریكا�بوده�اند.� زادگاهشان�موفق� از�کشور� بیش�تر� پرداخته�اند�خیلي� یا�علمي� اقتصادي� به�کارهاي�

نمونه�ي�آن�انوشه�انصاري�است.او�کسی�است�که�توانست�با�کمك�همسر�دانشمندش�نام�خود�را�در�ردیف�شخصیت�هاي�بزرگ�

اقتصادي�آمریكا�و�دنیا�به�ثبت�برساند.زماني�که�مجالت�آمریكایي�او�را�به�عنوان�صدرنشین�اقتصاددانان�موفق�آمریكا�اعالم�داشتند،�

Page 178: zanan namdar iran

178 / زنان نامدار تاريخ ايران

او�و�شوهرش� ایرانیست�ولي�زماني�که�بیوگرافي� بانوي�جوان� انوشه�یك� باور�نمي�کردند�که�در�روزنامه�ها�منتشر�شد�متوجه�شدند�این�زوج�موفق�که�توانسته�بودند�شرکت�ده�پانزده�هزار�از� و� دهند� ترقي� دالر� میلیون�ها� ارزش� با� کمپاني،� یك� به� زماني� اندک� در� را� خود� دالري�بزرگ�ترین�اقتصاددانان�آمریكایي�پیشي�بگیرند،�هر�دو�از�خاک�پاک�ایران�برخاسته�اند.�سفر�فضایي�انوشه�که�از�کودکي�در�آرزوي�آن�بود�بار�دیگر�نام�او�را�در�جهان�بر�سر�زبان�ها�انداخت�و�نشان�داد�که�زن�ایراني�در�صورت�داشتن�امكانات�علمي�و�مالي�مي�تواند�بلند�آوازه�و�پرافتخار�

باشد.انوشه�انصاري�معتقد�است�سرانجام�بشر،�کرات�دیگر�را�تسخیر�خواهد�کرد.�او�در�راه�توفیق�انسان�به�این�حرکت�بزرگ�تا�آن�جا�که�توانسته،�کوشیده�است.�در�سال�گذشته�)1385(�وي�مبالغ�قابل�توجهی�به�سازمان�تحقیقات�و�بررسي�هاي�فضایي�هدیه�کرد�و�خود�نیز�اولین�ایراني�

بود�که�در�سال��2006به�فضا�سفر�کرد.سفر�فضایی�او�در�آن�زمان�در�جهان�سر�و�صدای�بزرگی�راه�انداخت.�سفر�فضایی�او�ده�روز�به�طول�انجامید�و�او�در�این�مدت�ضمن�بررسی�ایده�های�آینده�خود�طرحی�را�که�قباًل�تحت�عنوان�سفری�به�فضا�برای�ابناء�بشر�تحت�مطالعه�داشت�به�صورت�امكان�پذیری�آماده�کرد�و�می�گویند�هم�اکنون�پیشرفت�او�در�اجرای�این�طرح�به�آن�جا�رسیده�که�در�آینده�نزدیك�مردم�این�خواسته�تحقق�پیدا� امید�آن�که�هرچه�زودتر� به� عادی�هم�می�توانند�به�فضا�سفر�کنند.�

کند.انوشه�انصاری�و�گروه�او،�گذشته�بر�موارد�اقتصادی�و�فضایی�در�بخش�امور�اجتماعی�و�فرهنگی�نیز�کوشا�هستند�و�همه�ساله�امكان�ادامه�تحصیل�عده�زیادی�از�دانش�آموزان�بی�بضاعت�را�

فراهم�می�آورند.

Page 179: zanan namdar iran

روران معا ر / 179

ايمن )آهي( ـ لولي 1308 ه . شلیلي�ایمن�کوچك�ترین�فرزند�مجید�و�رایا�آهي�است.�او�متولد�تهران�است�و�به�قول�خودش�بزرگ��شده�ي�دنیا.�نوجواني�را�در�شوروي�گذراند�و�دبیرستان�و�سال�اول�دانشگاه�را�در�مسكو�ادبیات� دانشكده�ي� از� تربیتي� علوم� و� فلسفه� در�رشته�ي� را� لیسانس� رساند.�درجه�ي� به�پایان�دانشگاه�تهران�به�دست�آورد.�دوره�فوق�لیسانس�را�در�روانشناسي�کودک�و�تخصص�در�تهیه�ي�

مواد�خواندني�براي�کودکان�و�نوجوانان�در�اروپا�و�آمریكا�گذراند.به�خاطر� بیش�تر� را� او� ولي� مي�گیرد� بر� در� را� دانشگاه� تا� کودکستان� از� او� تدریس� تجربه�ي�خدماتش�به�ادبیات�کودکان�و�نوجوانان�مي�شناسند.�کتاب�هاي�فارسي�دبستان�که�او�تألیف�یا�ویرایش�کرده�بود،�بیش�از�بیست�سال�در�سراسر�ایران�تدریس�مي�شد.�او�باني�مجله�هاي�

پیك�نیز�بود.لیلي�ایمن�)آهي(�اولین�زن�عضو�شوراي�عالي�فرهنگ�و�از�پایه�گذاران�شوراي�کتاب�کودک�بوده�و��مدت�بیست�سال�به�عنوان�دبیر�هیأت�مدیره�در�آن�خدمت�کرده�است.�با�همین�عنوان�اثر� براي�نوجوانان�)IBBY(�درآمد.�در� نیز�به�عضویت�هیأت�اجرایي�دفتر�بین�المللي�کتاب�پافشاري�هاي�مستمر�او�درس�ادبیات�کودکان�به�دروس�رشته�ي�کتابداري�و�تربیت�معلم�اضافه�

شد.

Page 180: zanan namdar iran

180 / زنان نامدار تاريخ ايران

سال�هاي�آخر�خدمتش�در�ایران�در�کمیته�ي�مبارزه�با�بي�سوادي�و�مرکز�آموزش�بزرگساالن�گذشت.�در�این�سال�ها�نه�تنها�به�یاري�متخصصان�جوان�و�عالقه�مند،�سوادآموزي�بزرگ�ساالن�را�به�صورتي�علمي�درآورد�بلكه�با�حمایت�استاداني�چون�دکتر�خانلري�و�دکتر�فریار�تحقیق�وسیعي�درباره�ي�واژه�هاي�پایه�فارسي�انجام�داد�که�متكي�بر�بررسي�زبان�کتبي�و�شفاهي�مردم�شهري�و�روستایي�ایران�بود.�جزوه�ي�”پر�تكرارترین�واژه�هاي�پایه�ي�فارسي“�که�در�سال��1985

در�آمریكا�به�چاپ�رسید�برداشتي�از�همان�تحقیق�مفصل�است.براي� اول�دبستان�شامل�چندین�کتاب� بر�کتاب��فارسي�سال�هاي� ایمن�عالوه� لیلي� تألیفات�

خردساالن�و�همچنین�کتاب�ها�و�مقاالتي�متعدد�براي�معلمان�و�مربیان�است.در�سال�هاي�دردناک�دور�از�ایران�نیز�اوقات�خود�را�صرف�آموزش�روش�درست�آموختن�زبان�فارسي�به�اطفال�و�جوانان�ایرانی�تبار�در�اروپا�و�آمریكا�کرد�و�کتاب�”فارسي�بیاموزیم“�را�در�این�رابطه�تألیف�کرد.�کتاب�”شادمانه،�کودکانه“��را�نیز�به�همین��منظور�و�بدون�هیچ�چشم�داشت�

مادي�در�اختیار�خانواده�هاي�عالقه�مند�قرار�داده�است.لیلي�آهي�همسر�دکتر�ایرج�ایمن،�مادر�دکتر�رؤیا�ایمن،�دکتر�صبا�ایمن،�نالي�و�راما�ایمن�است.

Page 181: zanan namdar iran

روران معا ر / 181

باغچه بان ـ اِولوندر�سال��1928و�در�شهر�مرسین�ترکیه�دختري�به�نام�اولین�به�دنیا�آمد�که�پس�از�ازدواج�با�

ثمین�باغچه�بان،�اِولین�باغچه�بان�شهرت�یافت.اولین�دوره�عالي�رشته�هاي�آواز�و�پیانو�را�در�کنسرواتوار�آنكارا�در�سال��1950با�درجه�عالي�به�پایان�رسانید�و�وقتي�که�همسرش�به�ایران�آمد،�به�عنوان�هنرآموز�آواز�در�هنرستان�عالي�این� در� را� آواز� تخصصي� رشته� کالس� نخستین� �1329 سال� در� و� شد� استخدام� موسیقي�

هنرستان�دایر�کرد.اولین�از�همان�سال��1329رسیتال�هاي�آواز�به�همراهي�پیانو�را�آغاز�نمود�و�تا�سال��1357این�برنامه�ها�را�در�مراکز�مختلف�فرهنگي�به�ویژه�تاالر�رودکي�به�اجرا�گذاشت.�اولین�باغچه�بان�ایران�و�در�کشورهاي�دیگر�نیز�رسیتال�هاي�آواز�اجرا�کرد�و� درکنار�فعالیت�هایش�در�داخل�بهترین�و�تحسین�آمیزترین�نقدها�و�تشویق�ها�درباره�او�در�مطبوعات�وقت�اروپا�به�چاپ�رسید�به�طوري�که�سال��1349از�طرف�اپراهاي�زوریخ،�ژنو�و�اپراکمیك�پاریس�از�او�براي�شرکت�در�چند�نقش�اصلي�دعوت�به�عمل�آمد�اما�به�دلیل�مسؤولیت�هایي�که�در�ایران�داشت،�نتوانست�

در�آنها�شرکت�کند.را� تهران� اپراي� و� � رودکي� تاالر� برجسته،� هنرمندان� از� جمعي� همراه� به� بزرگ� بانوي� این�

Page 182: zanan namdar iran

182 / زنان نامدار تاريخ ايران

تا� از�سال��1346 که� اپراهایي� همه� در� تهران� اپراي� تأسیس� از� پس� اِولین� کرد.� پایه�گذاري��1357در�تاالر�رودکي�بر�روي�صحنه�آمد،�در�کنار�عنوان�رهبري�کر�اجراي�نقش�اصلي�را�نیز�به�عهده�داشته�است�و�طي�این�سال�ها،�هنرجویان�فراواني�را�آموزش�داده�که�نام�آور�شدند.�ازجمله�این�هنرجویان،�مي�توان�به�حسین�سرشار،�پري�زنگنه،�پري�ثمرآریان،�عنایت�رضایي�

و�...�اشاره�کرد.آموزش�و�رهبري�گروه�هاي�مختلف�کر�از�دیگر�فعالیت�هاي�اولین�بوده�که�از�همان�سال��1329آغاز�کرده�بود�و�ازجمله�این�کرها�مي�توان�به�کر�هنرستان�عالي�موسیقي،�کر�هنرستان�انجمن�فرهنگي�ایران�و�شوروي،�سازمان�ملي�کر�ایران،�کر�اپراي�تهران�و�کر�کودکان�نوجوانان�و�...�

اشاره�کرد.به�سبب�موفقیت�هاي�درخشان�گروه�هاي�کر�به�ویژه�کودکان�و�نوجوانان�تصمیم�گرفته�شد�تا�هنرستان�کودکان�و�نوجوانان�به�یك�کنسرواتوار�یا�هنرستان�عالي�موسیقي�شبانه�روزي�تبدیل�شود�و�این�کنسرواتوار�به�صورت�یكي�از�واحدهاي�فرهنگي�سازمان�ملل�درآید�که�البته�این�

برنامه�بر�اثر�تحوالت�سیاسي�وقت�ایران�انجام�نشد.”رنگین�کمان“�اثر�ثمین�باغچه�بان،�که�در�سال��1970و�به�مناسبت�سال�جهاني�کودک�ساخته�شد�توسط�گروه�کري�که�اولین�باغچه�بان�رهبر�و�تك�خوان�آن�بود�در�وین�اجرا�و�ثبت�شد�و�

در�پاریس�به�چاپ�رسید.اِولین�باغچه�بان�در�سال��1363به�همراه�همسر�و�سه�پسرش�عازم�ترکیه�شد�و�همان�سال�اول�با�عنوان�استاد�رشته�تخصصي�پیانو�در�دانشگاه�”معمارسینان“�شهر�استانبول�استخدام�و�در�

سال��1373از�این�دانشگاه�بازنشسته�شد.اولین�پس�از�بازنشستگي،�هشت�جلد�کتاب�در�حوزه�تكنیك�آموزش�و�تفسیر�آثار�کالسیك�پیانو�تألیف�کرده�است.�همچنین�این�بانوي�هنرمند،�کتاب�”هنر�آواز�من“�را�با�حاشیه�نگاري�و�توضیحات�روشنگرانه�از�فرانسه�به�ترکي�ترجمه�کرده�است�که�در�دانشگاه�ها�مورد�استقبال�

واقع�شده�است.

Page 183: zanan namdar iran

روران معا ر / 183

آخرین�کار�فرهنگي�ایشان�نوشتن�پنج�جلد�کتاب�داستان�به�زبان�ترکي�براي�کودکان�است�که�کار�تصویرسازي�آنها�را�نیز�خودش�انجام�داده�و�در�استانبول�زیر�چاپ�مي�باشد.

Page 184: zanan namdar iran

184 / زنان نامدار تاريخ ايران

باغچه بان ـ ثمونهتبریز� در�شهر� باغچه�بان� جبار� زنده�یاد� که� کودکستانی� در� اطفال� باغچه� در� در�سال��1927و�در�مدرسه� آمد.�دوران�کودکیش�در�کودکستان�شیراز�گذشت� دنیا� به� بود� تأسیس�کرده�

ناشنوایان�در�شهر�تهران�بزرگ�شد.بدین�ترتیب�دوران�کودکي�و�نوجواني�او�در�کودکستان�و�سپس�در�دبستان�ناشنوایان�گذشت.�از�دانش�سراي�مقدماتي�تهران�وارد�دانش�سراي�عالي�شد،�در�رشته�ي� از�گرفتن�دیپلم� پس�در� کرد.� ازدواج� پیرنظر� هوشنگ� خود� همكالس� با� و� گرفت� لیسانس� انگلیسي� زبان� دبیري�سال��1950این�زوج�جوان�با�استفاده�از�بورس�تحصیلي��Full�brightبا�یكدیگر�عازم�آمریكا�

شدند.�Smith�Collegeو� از� ناشنوایان� آموزش� �MAدر� از�دریافت�درجه�ي� باغچه�بان�پس� خانم�به� و� بازگشت� ایران� به� �Massachusetts ایالت� در� واقع� �Clark�School� for� the�Deaf

ناشنوا� کودکان� معلم� تربیت� کالس�هاي� باغچه�بان،� ناشنوایان� آموزشگاه� در� تدریس� موازات�را�پایه�گذاري�کرد.�خانم�باغچه�بان�در�سال��1966پس�از�درگذشت�پدر�که�مربي�او�نیز�بود�به�عنوان�مدیر�فني�جمعیت�حمایت�از�کودکان�ناشنوا،�جمعیتي�که�در�سال��1943در�شهر�

تهران�به�همت�زنده�یاد�جبار�باغچه�بان�تأسیس�شده�بود،�انتخاب�گردید.

Page 185: zanan namdar iran

روران معا ر / 185

در��Clark�School�for�the�Deaf�1971به�پاس�خدمات�ارزنده�ي�خانم�ثمینه�باغچه�بان�یكي�از�ده�بورس�تحصیلي�خود�را�ویژه�خاورمیانه�و�به�نام�خانم�ثمینه�باغچه�بان�پیرنظر�نامگذاري�کرد.�

در�سال�هاي��1961الي��1965خانم�باغچه�بان�عالوه�بر�داشتن�مسؤولیت�هاي�مربوط�به�آموزش�و�سپس� دبستان� اول� کتاب�هاي� نوشتن� مأمور� پرورش� و� آموزش� وزارت� از�طرف� ناشنوایان�کتاب�هاي�اولین�سپاه�دانش�شد.�خانم�باغچه�بان�به�موازات�تهیه�ي�این�کتاب�ها�به�سبب�اعتقادي�توانست� لزوم�معلم�متخصص�داشت�کالس�هاي�تربیت�معلم�را�تشكیل�داد�و� به�وجود�و� که�روش�”باغچه�بان“�را�که�مبتكر�آن�جبار�باغچه�بان�بود�با�کمك�معلمین�دست�پرورده�ي�خویش�به�طور�صحیح�و�اصولي�در�سراسر�ایران�اشاعه�دهد.�خوشبختانه�این�روش�اکنون�مشكل�گشاي�معلمین�کالس�اول�در�کلیه�مدارس�ایران�و�کالس�هاي�برون�مرزي�و�همچنین�مورد�استفاده�

در�مدارس�افغانستان�و�تاجیكستان�است.رفاه� تأمین� براي� سازمان�هایي� ایجاد� به� دست� برنامه� سازمان� که� هنگامي� �1971 سال� در�گروه�هاي�ویژه�زد،�خانم�باغچه�بان�با�توجه�به�سابقه�ي�خدمتش�مأمور�تأسیس�سازمان�ملي�فني،� آموزشي،� رشته�هاي� در� متخصص� تربیت� با� را� نو� کار� این� و� شد� ایران� ناشنوایان� رفاه�موفق� بدین�نحو� و� کرد� آغاز� ویژه� اجتماعي� مددکاران� و� ناشنوایان� رابط� تربیت� پیراپزشكي،�به�گسترش�خدمات�رفاهي�ناشنوایان�در�کشور�ما�شد.�همچنین�با�نوشتن�کتاب�هایي�براي�کودکان�ناشنوا�و�معلمین�آنها�و�ترجمه�ي�کتاب�هایي�در�زمینه�ي�شناخت�ناشنوایي�و�آموزش�

این�گروه،�تجربیات�خود�را�به�فرهنگ�ایران�عرضه�کرد.با�توجه�به�پیشرفت�چشمگیر�خدمات�آموزشي�و�رفاهي�ناشنوایان�در�کشورمان،�از�سال��1977جهاني� فدراسیون� منطقه�اي� دبیرخانه� چهارمین� عامل� مدیر� به�عنوان� باغچه�بان� ثمینه� خانم�

ناشنوایان،�یعني:�Managing�Director�of�the�Fourth�Regional�Secretariat�of�the�World�Federation�of�the�Deaf

ایران� سال� این� در� همچنین� شد.� انتخاب� است� متحد� ملل� سازمان� به� وابسته� سازماني� که�به�عنوان�مرکز�تربیت�معلم�ناشنوایان�براي�کشورهاي�جهان�سوم�قاره�ي�آسیا�و�آفریقا�برگزیده�

Page 186: zanan namdar iran

186 / زنان نامدار تاريخ ايران

شد.�در�ارتباط�با�این�برنامه�نخستین�کالس�تربیت�معلم�از�مهرماه��1358مطابق�با��1978با�شرکت�چهار�نفر�داوطلب�زن�از�کشور�عراق�و�سوریه�آغاز�گردید.�متأسفانه�این�برنامه�سودمند�

به�سبب�آغاز�انقالب�در�اوایل�بهار��1359مطابق�با��1979ناتمام�و�متوقف�شد.رفاه� ملي� سازمان� و� باغچه�بان� آموزشگاه� مدیریت� سمت� از� �1980 سال� در� باغچه�بان� خانم�

ناشنوایان�ایران�بازنشسته�شد�و�در�سال��1983در�آمریكا�به�خانواده�ي�خود�پیوست.اکنون�خانم�باغچه�بان�در�شهر�سانتاکروز�کالس�هایي�براي�تدریس�زبان�فارسي�به�کودکان�و�نوجوانان�ایراني�مقیم�آمریكا�دارد�که�این�کال�س�ها�زمینه�اي�براي�تحقیق�درمورد�دشواري�هاي�

آموزش�زبان�فارسي،�به�شاگردان�غیر�فارسي�زبان�براي�او�فراهم�ساخته�است.حاصل�این�تجربیات�که�به�صورت�پنج�دفتر�براي�استفاده�ي�کودکان�کالس�اول�ابتدایي�در�ایران�

به�چاپ�رسید،�در�سال��2001در�”اولین�جشنواره�کتاب�هاي�آموزشي“�برنده�ي�جایزه�شد.در�سال��1999ثمینه�باغچه�بان�به�یاري�کلوپ�راتاري�و�با�مدد�دفتر�یونیسف�در�تهران�کتاِب�مثل�فارسي�»دویدم�و�دویدم«�و�همچنین�متن�»پیمان�جهاني�کودک«�توأم�با�زبان�اشاره�به�چاپ�رساند.�این�دو�متن�نیز�با�همكاري�کودکان�و�جوانان�ناشنوا�تهیه�و�پخش�گردیده�است.

در�سال��1988از�طرف�سازمان�بهزیستی�کشور�برای�ساخت�کنفرانس�بین�المللی�روش�های�آموزشی�ناشنوانان�ایران�دعوت�شد.�هم�اکنون�کتاب�اول�برای�کودکان�ایران�منتشر�شده.�

Page 187: zanan namdar iran

روران معا ر / 187

براعی ـ بدریبدري�برقعي�روز�چهارم�اردیبهشت��1320در�تهران�زاده�شد.�او�از�نخستین�سال�هاي�زندگي،�دلبستگي�چشمگیري�به�هنر�نقاشي�داشت.�و�با�همین�انگیزه�در�سن�دوازده�سالگي،�فراگیري�استاد�پتگر�و�هنرستان�کمال�الملك� نقاشي� آغاز�کرد.�مدت�زماني�در�آموزشگاه� را� این�هنر�در� � اوتس�پارسن� انستیتو� و� واشنگتن� در� عالي� هنرهاي� آکادمي� در� نیز� مدتي� و� تهران� در�

لوس�آنجلس�به�آموختن�فن�نقاشي�پرداخت.بدري�برقعي�در�سال��1341عالقه�مند�به�فراگیري�هنر�اصیل�و�کهن�مینیاتور�شد�و�از�استادان�

این�فن�بهره�گرفت�و�از�آن�پس�تالش�خود�را��روي�مینیاتور�و�آبرنگ�متمرکز�کرد.شیوه�نقاشي�بدري�برقعي،�قلم�زني�است�که�در�این�روش�قلم�موهاي�بسیار�باریك�براي�نشان�

دادن�جزییات�نگاره�ها�به�کار�مي�رود.آثار�او�از�شیوه�معمول�مینیاتور�یعني�دو�بُعدي�)بدون�پرسپكتیو(�پیروي�مي�کند.�بدري�برقعي�دانشگاه�هاي� در� ازجمله� داشته�است؛� آمریكا� در� اقامتش� سال�هاي� در� بسیاري� نمایشگاه�هاي�تگزاس�در�شهر�آستین،�آریزونا�در�شهر�فینیكس،�یو�سي�ال�اي،�یو�سي�ارواین،�بنیاد�مطالعات�ایران�در�مریلند،�گالري�هنرهاي�معاصر�در�لوس�آنجلس،�موزه�پاسیفیك�آسیا�در�پاسادینا�و�

گالري�شهرداري�غرب�لوس�آنجلس.

Page 188: zanan namdar iran

188 / زنان نامدار تاريخ ايران

همچنین�او�در�گذشته�در�دانشگاه�هاي�یو�سي�ال�اي�اکستنشن،�کالج�سانتا�مونیكا�و�لیرنینگ��تري�به�تدریس�هنر�مینیاتور�اشتغال�داشته�است.

�Y.W.C.Aبدري�برقعي�در�سال��1376به�عنوان�یك�زن�تاریخ�ساز�طي�مراسمي�که�از�سوي�سازمان�برگزار�شده�بود�از�شهردار�لوس�آنجلس،�آقاي�ریچارد�ریردان�لوح�افتخار�دریافت�کرد.

از�آثار�این�هنرمند�در�دانشگاه�تگزاس�توسط�آقاي�پروفسور�مایكل�هیلمن�بهره�برداري�علمي،�هنري�و�فرهنگي�شده�است�و�بسیاري�از�آثار�وي�نمودار�خاطرات�کودکي�و�نوجواني�او�در�ایران�است.�آنچه�قابل�ذکر�است�این�است�که�خانم�برقعي�در�نقاشي�آبرنگ�دوبعدي�ایران�بدعتي�

تازه�آفریده�است.

Page 189: zanan namdar iran

روران معا ر / 189

بصاري ـ رلعتطلعت�بصاري�فرزند�یكي�از�کارمندان�بلندپایه�دولت�ایران�در�سال��1302در�شهر�بابل�به�

دنیا�آمد.تحصیالتش�را�در�رشته�زبان�و�ادبیات�فارسي�به�پایان�رساند�و�در�همین�رشته�موفق�به�اخذ�به�سبك�عراقي�داشت�و�بیش�تر� به�ویژه� مدرک�دکترا�شد.�طبع�سرشاري�در�سرودن�شعر،�

غزلیات�او�به�همین�سبك�است.از�این�بانوي�اندیشمند�چندین�کتاب�در�زمینه�هاي�فرهنگ،�ادبیات،�دستور�زبان�و�موسیقي�انتشار�یافته�است.�نخستین�اثرش�تحت��عنوان�دستور�زبان�فارسي�در�سال��1344و�دومین�

کتابش�به�نام�”دستگاه�ها�و�آهنگ�ها�و�سازهاي�ایراني“�در�سال��1346منتشر�شد.دیوان� ولي� یافت� انتشار� متوالي� سال�هاي� در� او� از� نیز� شعر� دفتر� چندین� تاریخ� این� از� بعد�

اشعارش�هنوز�به�چاپ�نرسیده�است.ایشان�با�آقاي�ابوالقاسم�قبله�که�دبیر�یكي�از�دبیرستان�ها�بود�ازدواج�کرد�و�صاحب�دو�دختر�

و�یك�پسر�است.

Page 190: zanan namdar iran

190 / زنان نامدار تاريخ ايران

بني اعتمار ـ رخوانخانم�رخشان�بني��اعتماد�در�سال��1333در�تهران�متولد�شد.�او�در�ردیف�فیلم�سازان�طراز�اول�ایران�به�حساب�مي�آید�که�شهرت�جهاني�نیز�دارد.�فیلم�سازي�و�کارگرداني�کاري�است�تقریباً�مردانه�و�بانوان�نادري�در�جهان�سینما�و�فیلم�به�عنوان�کارگردان�و�فیلم�ساز�شناخته�شده�اند�و�خانم�بني�اعتماد�یكي�از�آنان�است.�او�فارغ�التحصیل�دانشكده�هنرهاي�دراماتیك�و�همسر�

جهانگیر�کوثري�هنرمند�معروف�سینما�و�تلویزیون�مي�باشد.خانم�بني�اعتماد�با�خلق�فیلم�نرگس�نبوغ�خود�را�در�کار�سینما�و�فیلم��به�نمایش�گذاشت.�فیلم�زیرپوست�شهر�که�بهترین�فیلم�سال�شناخته�شد�همه�درهاي�پیشرفت�را�به�سوي�او�گشود.�فیلم�روسري�آبي�را�در�تمام�دنیا�نشان�داده�اند.�در�اغلب�جشنواره�ها�و�فستیوال�ها�ي�سینمایي�

دنیا�جوایز�بزرگ�را�فیلم�هاي�خانم�بني�اعتماد�تصاحب�مي�کنند.فیلم�خارج�از�محدوده�که�برنده�بهترین�فیلم�کمدي�در�ایتالیا�شناخته�شد�یكي�از�کارهاي�وي�است�او�در�بین�برگزارکنندگان�فستیوال�هاي�بزرگ�از�احترام�خاصي�برخوردار�است.�رئیس�و�اساتید�دانشگاه�لندن�پس�از�دیدن�فیلمي�از�خانم�بني�اعتماد�از�ایشان�خواستند�درجه�افتخاري�دکتراي�دانشگاه�لندن�را�بپذیرد�و�چنین�افتخاراتي�به�کرات�نصیب�خانم�بني�اعتماد�شده.�باران�

کوثري�هنرپیشه�زیبا�و�مشهور�ایراني�دختر�این�بانوي�هنرمند�و�باارزش�میهن�ماست.

Page 191: zanan namdar iran

روران معا ر / 191

به هاني ـ نومونسیمین�بهبهاني�از�شعرا�و�نویسندگان�بنام�ایران�است.�او�در�سال��1306در�تهران�و�در�خانه�عظما� فخِر� مادرش� و� اقدام� روزنامه� مدیر� خلیلي� عباس� پدرش� شد.� متولد� مادریش� پدربزرگ�)ارغنون(�از�شعرا�و�روزنامه�نگاران�و�مترجمین�بنام�بود.�سیمین�مدارج�تحصیلي�را�زیر�نظر�چنین�بانوي�فرهنگي�طي�کرد.�هنوز�به�سن�بیست�سالگي�نرسیده�بود�که�فرهنگ�دوستان�تهران�متوجه�پیدایش�یك�شاعر�پراحساس�شدند�که�دردهاي�اجتماع�را�خوب�درک�مي�کرد.�از�همان�ایام�اشعار�او�دست�به�دست�مي�گشت.�خوانندگان�مجالت�و�روزنامه�هاي�آن�ایام�وقتی�مجله�اي�مي�خریدند�اول��سراغ�شعری�از�سیمین�بهبهاني�مي�رفتند.�هرچه�از�عمر�سیمین�مي�گذشت�پختگي�و�انسجام�بیش�تري�در�کارهایش�دیده�مي�شد،�به�نحوي�که�او�هم�اکنون�بزرگ�ترین�و�معروف�ترین�شاعر�زن�ایران�است.�او�مثل�یك�طبیب�دردهاي�اجتماع�را�تشخیص�مي�دهد�و�در�آثار�خود�پي�درمان�و�عالج�آن�مي�باشد.�خوشبختانه�از�او�اشعار�بسیاري�منتشر�شده�و�تنها�فهرست�آثار�او�صفحات�زیادي�را�در�برمي�گیرد.�این�جا�به�چند�مجموعه�ي�شعر�سیمین�بهبهاني�اشاره�می�شود�مجموعه�ي�چندین� و� جامه“� ”کاغذین� ”رستاخیز“،� آتش“،� و� سرعت� �” ”چلچراغ“،� پا“،� ”جاي� به�نام� اشعار�

مجموعه��شعر�دیگر.�سیمین�در�نثر�نیز�ید�طوالیی�دارد.�چند�دفتر�نثر�از�او�در�دست�است.بیا آرمید� و� فروبست� دیده� بیا�ستاره� دوید� شب� رگ�های� به� نور� �شراب�

Page 192: zanan namdar iran

192 / زنان نامدار تاريخ ايران

�کنون�که�دست�سحر�دانه�دانه�چید�بیا�نیامدی�که�فلك�خوشه��خوشه�پروین�داشتبیا��زبس�به�دامن�شب�اشك�انتظارم�ریخت دمید� سحر� شكفت� سپیده� �گل�من� خاطر� آسمان� در� تو� یاد� بیا�شهاب� کشید� زر� خط� سو� همه� از� �پیاپی�گفتم غم� حدیث� با�شب� نشستم� بیا�زبس� پرید� من� رنگ� و� رنگ�شب� زغصه� ��دیدار می�کنی� تازه� اگر� مرگم� بیا�به�وقت� رسید� آن� هنگام� که� باش� به�هوش� ��بیا�به�گام�های�کسان�می�برم�گمان�که�تویی طپید� زبس� شد� برون� زسینه� �دلم�تویی دل�شكسته� سیمین� خاطر� بیا�امید� ناامید� بیش� ازاین� مخواه� مرا� ��

***هست ستیزی� قدرت� مرا� دست� هست�هنور� گریزی� قدرت� مرا� پای� هنوز� ����اگرچه�هیچ�ندارد�و�لیك�چیزی�هست�نشان�هستی�من�همچو�نكته�ای�بی�بعدمن� خاطر� جهان� سراسر� نیست� �که�اشك�قاصد�پیغام�موج�خیزی�هست�کویر�برفت تمام� زیان� و� سود� سر� در� ��امید�سود�توان�داشت�تا�پشیزی�هست�غرور�مباد شكسته� من� چشم� آینه� هست�فروغ� عزیزی� رخ� از� انعكاس�پذیر� �که��به�دست�دشمن�ما�دشنه�های�تیزی�هست�به�دشت�خاطر�من�پا�منه�که�در�این�کاررا پوسته� درید� جنونم� دردهای� هست�چو� شكوفه�ریزی� بهار� به� من� �امید�

Page 193: zanan namdar iran

روران معا ر / 193

بوات ـ مريمزبان�هاي� را�در�رشته�� ایران�است�که�تحصیالتش� نامي�معاصر� و� توانمند� بیات�مترجم� مریم�انگلیسي�و�فرانسه�در�ایران�و�خارج�از�ایران�به�پایان�رسانده�و�کار�ترجمه�را�از�سال��1369آغاز�کرده�است.�وي�داراي�دو�دختر�مي�باشد.�تاکنون�آثار�خواندني�فراواني�از�او�منتشر�شده�است�که�برخي�از�آنها�عبارتند�از�”دیدار“�از�دانیل�استیل��D.Steel)1369(،�”به�یاد�یك�پرنس�مرده“�از�کنیزه�مراد،�”لي�لي�و�آرزوهایش“�از�سینتیا�فري�من��C.Freemanو�”اسكارلت“�از�سوزان�

هیل��S.Hill)1371(�و�...

Page 194: zanan namdar iran

194 / زنان نامدار تاريخ ايران

پارني پور ـ شهرنوشخانم�شهرنوش�پارسي�پور،�نویسنده�تواناي�شیرازي�به�سال��1324در�شهر�تهران�متولد�شد.�او�توانست�سبكي�نو�در�نگارش�ابداع�کند�و�اغلب�کتاب�هایش�مورد�نقد�و�بررسي�نویسندگان�منتشر�شد� ایران� در� سال��1353 در� که� و�سگ� زمستان� کتاب� گرفته�است.� قرار� صاحب�نام�

شهرت�بسیاري�براي�وي�به�همراه�آورد.تاکنون��8کتاب�از�شهرنوش�پارسي�پور�منتشر�شد.�کتاب�هاي�چاي�در�محضر�گرگ،�خاطرات�

زندان،�زنان�بدون�مردان،�توبا�و�معناي�شب�او�را�در�جامعه�نویسندگان�به�شهرت�رسانید.در�کتاب�هاي�او�جاي�پاي�زن�همیشه�مطرح�است.�او�اغلب�شخصیت�هاي�کتاب�هایش�را�از�همجنسان�خود�انتخاب�مي�کند.�شهرنوش�پارسي�پور�مدتي�است�در�کالیفرنیا�زندگي�مي�کند�و�از�نویسندگي�دست�نكشیده�و�بعضي�اوقات�در�تلویزیون�هاي�آمریكا�مباحث�فرهنگي�و�ادبي�

نیز�ارائه�مي�کند.

Page 195: zanan namdar iran

روران معا ر / 195

پري ـ نكونهدکتر�سكینه�پري،�متولد��1281ش�اولین�زن�جراح�ایراني�که�در�سال��1307ش�در�رشته�جراحي�بافت�هاي�سرطاني�تخصص�گرفت�و�در�همان�سال�موفق�به�دریافت�اجازه�نامه�اشتغال�

شد.

Page 196: zanan namdar iran

196 / زنان نامدار تاريخ ايران

تربوت ـ هاجرهاجر�تربیت،�از�پیشروان�نهضت�آزادي�زن�در�ایران�است.�در�سال��1285در�استانبول�ترکیه�چشم�به�جهان�گشود،�در�پایان�تحصیالت�متوسط�به��سال��1301با�محمدعلي�تربیت�که�یكي�

از�کتاب�شناسان�معروف�ایران�بود،�ازدواج�کرده،�با�او�به�ایران�آمد�و�در�تبریز�ساکن�شد.به�فرهنگ،�اصالح�مدارس�و�تشویق� اوقاتش�را�صرف�خدمت� تبریز�تمامي� هاجر�تربیت�در�سمت� به� همسرش� انتخاب� از� پس� و� کرد� خانه�داري� و� دستي� هنرهاي� ورزش،� به� دختران�مدیریت� به� سال� همان� در� و� آمد� تهران� به� سال��1311 در� ملي� شوراي� مجلس� نمایندگي�دارالمعلمات�”دانش�سراي�مقدماتي“�تهران�برگزیده�شد�و�به�زودي�پوشیدن�روپوش�را�براي�

دختران�متداول�کرد�که�از�کارهاي�بسیار�ارزنده�آن�زمان�بود.این�بانوي�پیشرو�که�در�امر�مقاله�نویسي�هم�توانا�بود�و�قلمش�جز�در�راه�بیداري�زنان�به�کار�برده�نمي�شد�در�اردیبهشت��1314به�ریاست�کانون�بانوان�انتخاب�شد�و�ضمن�ارائه�خدمات�اجتماعي،�به�مطالعات�خود�در�علوم�تربیتي�و�روان�شناسي�و�زبان�هاي�عربي،�فرانسه،�انگلیسي�و�آلماني�هم�ادامه�داد�و�در�سال��1315شمسي�به�همراه�همسرش�با�هدف�مطالعه�ي�بازي�هاي�با�اطالعات�زیادي� از�آموزشگاه�هاي�دختران� بازدید� با� آلمان�سفر�کرد�و� به� المپیك� ورزشي�

درباره�تعلیم�و�تربیت�دختران�به�ایران�بازگشت.

Page 197: zanan namdar iran

روران معا ر / 197

طي�سال�هاي��1317و��1318به�دلیل�بیماري�همسرش�از�امور�اجتماعي�کناره�گیري�کرد�و�تمامي�وقتش�را�صرف�پرستاري�از�او�نمود�و�پس�از�فوت�همسرش�بار�دیگر�به�جامعه�بازگشت�

و�این�بار�در�سمت�ریاست�دبیرستان�دخترانه�نوربخش�به�کار�پرداخت.هاجر�از�بانوان�پیشرو�و�بزرگ�آذربایجاني�مي�باشد�که�عمري�را�در�جهت�روشن�ساختن�افكار�

زنان�و�بهبود�جامعه�گذرانید�و�تا�آخرین�لحظه�زندگیش�از�فعالیت�باز�نایستاد.

Page 198: zanan namdar iran

198 / زنان نامدار تاريخ ايران

توموريهعایشه��تیموریه�یكي�از�بانوان�بزرگ�آزاداندیش�در�سال��1313به�دنیا�آمد.�عایشه�تیموریه�در�دوراني�که�زنان�از�حقوق�اجتماعي�هیچ�بهره�اي�نداشتند،�کوشید�تا�با�سرودن�اشعار�اجتماعي�

چهره�اي�تازه�از�زن�نشان�دهد.هرچند�که�از�او�جز�تك�بیتي�هایي�که�سرشار�از�شور�و�شیدایي�در�کمال�شیوایي�است،�برجاي�نمانده�و�بیش�از�آن�خبري�در�دست�نیست،�اما�نامش�به�خاطر�اندیشه�سازنده�اجتماعي�که�در�کارهایش�مشاهده�مي�شود�ماندگار�است.�و�او�به�راستي�یكي�از�پرچمداران�جنبش�آزادي�زن�ایراني�بود�و�بیش�تر�اوقات�به�خاطر�سرودن�اشعار�انتقادی�تحت�تعقیب�بود�و�در�انظار�دیده�

نمی�شد.او�اولین�زنی�است�که�به�خاطر�سرودن�اشعار�اعتراض�آمیز�بیست�روز�به�زندان�رفت.

Page 199: zanan namdar iran

روران معا ر / 199

ترکان خاتون1که� زماني� بود.� خوارزمشاه� محمد� سلطان� مادر� و� ترک� امراي� از� یكي� دختر� ترکان�خاتون،�ترکان�خاتون�به�همسري�سلطان�تكش�درآمد�کسان�و�نزدیكان�خود�را�در�کارهاي�دولتي�دخالت�داد.�در�هر�ناحیه�اي�که�به�دست�سلطان�فتح�مي�شد،�یكي�از�خواص�ترکان�خاتون�به�حكومت�آن�منطقه�منصوب�مي�شد�با�آن�که�این�زن�از�کفایت�و�تدبیر�بهره�کافي�داشت�اما�به�خاطر�نزدیكي�با�ترکان�قنفلي�و�دخالت�دادن�او�در�امور�مملكت�و�استبداد�رأي�و�عالقه�اي�که�به�خونریزي�و�عیاشي�داشت�به�تدریج�موجبات�زوال�و�فروپاشي�دولت�سلطان�محمد�خوارزمشاه�را�فراهم�ساخت.�این�زن�با�همكاري�برادرزاده�اش�غایرخان،�تجار�مغول�را�کشت�و�اموال�آنان�را�تصرف�کرد�و�همین�امر�موجب�شعله�ور�شدن�آتش�جنگ�چنگیزخان�در�ایران�و�کشورهای�دیگر�گردید�

و�در�حقیقت�این�زن�باعث�هجوم�مغول�به�ایران�و�دیگر�کشورها�شد.پس�از�شكست�سلطان�محمد�از�سپاه�مغول،�ترکان�خاتون�به�خراسان�و�بعد�به�مازندران�گریخت�و�در�قلعه�ایالن�از�بخش�هاي�روستاي�الریجان�متحصن�گردید.�مغوالن�این�قلعه�را�در�سال��617ه�.ق�محاصره�کردند�و�پس�از�چهار�سال�ترکان�خاتون�تسلیم�شد�و�به�اسارت�لشكریان�مغول�درآمد�و�به�امر�چنگیزخان�به�قراقویوم�فرستاده�شد�و�در�آن�شهر�به�سال��630ه�.ق�درگذشت.

1ـ�برگرفته�از�لغت�نامه�عالمه�دهخدا�در�جهت�اطالعات�بیش�تر�رک.�دایرهًْ�المعارف�ص�4ـ323

Page 200: zanan namdar iran

200 / زنان نامدار تاريخ ايران

حاج نودجواري ـ فتانهفتانه�حاج�سیدجوادي�در�سال��1324در�یك�خانواده�ارتشي�در�شهر�شیراز�به�دنیا�آمد�و�بعدها�در�ردیف�رمان�نویسان�بزرگ�ایران�قرار�گرفت.�فتانه�حاج�سیدجوادي�تحصیالتش�را�در�شهرهاي�اصفهان�و�تهران�به�پایان�رساند�و�در�رشته�ادبیات�انگلیسي�فارغ�التحصیل�شد.�او�در�اصفهان�ازدواج�کرد�و�صاحب�دو�دختر�شد.�از�او�یك�اثر�ترجمه�و�یك�رمان�به�نام�”بامداد�خمار“�منتشر�شد�که�در�شمار�کتاب�هاي�پرفروش�قرار�گرفته�و�در�تیراژهاي�باال،�چندین�بار�به�چاپ���Jefrey�Archerاز�جفري�آِچر��Kane�and�Ableرسیده�است.�اثر�ترجمه�او�هم�کتابي�به�نام�است�که�نخستین�بار�در�سال��1373منتشر�شد�و�آخرین�اثر�خانم�حاج�سیدجوادي�ترجمۀ�

کتاِب�”بدون�مادرم�هرگز“�از�پتي�دیویس��P.Daviceاست�که�سال��1376به�چاپ�رسید.

Page 201: zanan namdar iran

روران معا ر / 201

رانوور ـ نوموناو�در�هشتم�اردیبهشت�سال��1300در�شیراز�متولد�و�از�نویسندگان�بلندپایه�ایراني�مي�باشد.�سیمین�دانشور،�بعد�از�طي�آموزش�هاي�مقدماتي�در�زادگاهش�به�تهران�آمد�و�در�رشته�زبان�و�ادبیات�فارسي�در�دانشگاه�تهران،�موفق�به�اخذ�مدرک�دکترا�شد.�او�در�سال��1329با�جالل�خانم� براي� مناسب� ازدواج� این� و� کرد� ازدواج� بود� ایراني� پرآوازه� نویسندگان� از� که� آل�احمد�دانشور�این�امكان�را�فراهم�کرد�که�خواسته�هایش�را�در�حوزه�نویسندگي�در�محیطي�آرام�و�دلخواه�پي�گیري�کند�و�با�نوشتن�رمان�زیباي�”سووشون“�که�شاهكار�او�به�شمار�مي�آید�در�مقام�

یكي�از�بزرگ�ترین�نویسندگان�معاصر�ایران�جاي�بگیرد.تاریخ�هنر� و� باستان�شناسي� استادي�در�رشته� به�سمت� نویسندگي�چند�سالي� وي�در�کنار�در�دانشگاه�تهران�مشغول�به�کار�بود.�از�این�بانوي�هنرمند�در�زمینه�ترجمه�نیز�آثار�ارزنده�اي�به�چاپ�رسیده�است.�ازجمله�آثار�ترجمه��او�کتاب�”بنال�وطن“�نوشته�آل�پیتون��A.Patonو�”باغ�آلبالو“�از�آنتوان�خچوف�A.Thchohow،�”سرباز�شكالتي“�نوشته�برناردشاو��B.Shawو�

چند�اثر�ارزنده�دیگر�مي�باشد.این�بانوي�نویسنده�و�هنرمند�معاصر�پس�از�مرگ�همسرش�که�جالل�زندگیش�بود،�جامه�سیاه�

برتن�کرد�و�هنوز�پس�از�سال�ها�همچنان�سیاه�پوش�است�و�روزگار�را�به�نوشتن�مي�گذراند.

Page 202: zanan namdar iran

202 / زنان نامدار تاريخ ايران

آخرین�رمان�ایشان�به�نام�”جزیره�سرگرداني“�در�سال��1373منتشر�شد�و�به�دنبال�آن�آخرین�کتابش�یعني�مجموعه�داستان�”از�پرنده�هاي�مهاجر�بپرس“�در�سال��1376وارد�بازار�کتاب�شد.

Page 203: zanan namdar iran

روران معا ر / 203

ررروری ـ ايرانایران�دررودی�فرزند�یكی�از�بازرگانان�مشهور�خراسان�است،�او�تحصیالت�ابتدایی�و�متوسطه�را�در�ایران�به�پایان�برد�و�چون�از�کودکی�هنر�نقاشی�را��دوست�داشت�و�معتقد�به�نقاشی�مدرن�بود�و�نیز�متوجه�استعداد�خارق�العاده�خود�در�این�هنر�شده�بود�برای�آشنایی�با�این�سبك�یعنی�سبك�مدرن�عازم�فرانسه�شد�و�پاریس�را�گنجینه�خواسته�های�خود�تشخیص�داد�و�به�زودی�در�این�فن�به�حدی�پیشرفت�کرد�که�در�ردیف�اساتید�سبك�مدرن�نقاشی�قرار�گرفت.�او�سالهاست�که�در�خارج�از�ایران�زندگی�می�کند�و�هرچندوقت�نمایشگاه�هایی�نیز�ترتیب�می�دهد.�نام�بزرگ�این�بانوی�هنرمند�ایرانی�نمایشگاه�های�او�را�مملو�از�هنرمندان�نویسندگان�و�عالقه�مندان�به�نقاشی�می�کند.�شاید�دراین�زمان�وی�بزرگ�ترین�و�پرارزش�ترین�نقاش�در�بین�بانوان�ایرانی�است.�وی�سال��1973میالدی�برنده�جایزه�ای�شد�که�هرسال�به�اثر�بهترین�نقاش�زن�داده�می�شود.�نقاشی�های�او�دارای�ارزش�زیادي�است�و�در�سال�1970مجالت�بزرگی�مثل�تایم،�الیف،�نیوزفرانگ�عنوان�بهترین�هنرمند�را�به�او�دادند.�هم�میهنان�او�معتقدند�طرز�کار�ایران�دررودی�ریشه�از�خیال��پردازی�های�مانی�دارد.�ایران�دروردی�بی�شك�بزرگ�ترین�نقاش�در�بین�

بانوان�ایرانی�است.

Page 204: zanan namdar iran

204 / زنان نامدار تاريخ ايران

رولت آباري ـ ديقهصدیقه��دولت�آبادي�فرزند�میرزا�هادي�دولت�آبادي�از�علماي�اصفهان�در�سال��1260قمری�به�دنیا�آمد.�صدیقه�در�کنار�خواهران�و�برادران�خود�به�تحصیل�پرداخت�تا�این�که�در�بیست�سالگي�نخستین� به�زودي� او� که� بزرگ�سبب�شد� بانوي� این� بر� اجتماعي� فشارهاي� اما� نمود� ازدواج�مبارزاتش�را�براي�فرار�از�قفسي�که�سالیان�دراز�در�جامعه�تاریك�آن�زمان�براي�زن�ساخته�

شده�بود،�آغاز�کند.صدیقه�دولت�آبادي�گام�اولش�را�با�گشایش�یك�مدرسه�دخترانه�به�نام�”مكتبخانه�شرعیات“�بگیرد،� برعهده� را� ریاستش� خود،� نمي�توانست� خانوادگي� تعصبات� به�خاطر� چون� و� برداشت�سرپرستی�مدرسه�را�به�نخستین�دختر�فارغ�التحصیل�مدرسه�آمریكایي�بدرالدجي�درخشان�سپرد�اما�این�راز�پنهان�زود�آشكار�شد�و�چون�باز�کردن�مدرسه�براي�زنان�در�آن�زمان�جرم�نیز�در�وزارت� ماه� بر�آن�سه� واقع�شد�و�عالوه� شناخته�مي�شد،�صدیقه�مورد�ضرب�و�جرح�از�خانواده�ا�ش�تعهد� نام�داشت،�زنداني�شد�و� آموزش�و�پرورش�آن�دوره�که�وزارت�فرهنگ�

گرفتند�که�پس�از�رهایي�از�زندان�هیچ�فعالیتي�مشابه�با�گذشته�نداشته�باشد.بدین�سان�نخستین�مدرسه�دلخواه�بانو�دولت�آبادي�بسته�شد�لیكن�چون�آتش�حرکت�در�او�همچنان�روشن�بود�یك�سال�بعد�انجمني�زنانه�را�تشكیل�داد�به�نام�”شرکت�خواتین�اصفهان“�

Page 205: zanan namdar iran

روران معا ر / 205

که�به�سرعت�شروع�به�کار�کرده�و�در�پي�آغاز�کار�انجمن،�نخستین�روزنامه�زنان�ایراني�تحت�عنوان�”زبان�زنان“�نیز�منتشر�گردید.

با�وجود�مخالفت�ها،�مزاحمت�ها�و�حتي�به�آتش�کشیده�شدن�دفتر�روزنامه�باز�این�بانو�به�خود�اجازه�فعالیت�داد�تا�این�که�پس�از�چاپ�مقاله�اي�انتقادي�درباره�وثوق�الدوله�حاکم�وقت�سرانجام�

دستور�توقیف�روزنامه�صادر�شد.براي�دختران�تهیدست�تأسیس� به�تهران�آمد�و�دبستاني� در�سال��1300خانم�دولت�آبادي�کرد�و�به�پي�ریزي�پایه�هاي�انجمني�به�نام�”آزمایش�بانوان“�پرداخت�و�چون�تحصیالت�خود�را�کامل�نمي�دید�و�خویش�را�نیازمند�تحقیق�و�پژوهش�بیش�تر�مي�دانست�در�سال��1301عازم�

فرانسه�شد.مطالبي� ایران� در� زن� استقالل� و� آزادي� لزوم� درباره� پرتیراژ� روزنامه� در�چند� نیز� فرانسه� در�منتشر�کرد�که�به�شدت�مورد�توجه�واقع�شد�و�همین�شهرت�باعث�دعوت�خانم�دولت�آبادي�در�سال��1305به�کنگره�جهاني�زنان�در�پاریس�شد�و�در�آن�جا�طي�یك�سخنراني�اذهان�زنان�

کشورهاي�دنیا�را�بار�دیگر�متوجه�زن�ایراني�ساخت.فعالیت�هاي�فرهنگي�صدیقه�دولت�آبادي�تقریباً�تا�پایان�عمرش�ادامه�یافت�و�سرانجام�پس�از�هشتاد�

سال�زندگي�پرافتخار�در�سال��1340شمسی�دفتر�زندگي�این�بزرگ�زن�ایران�بسته�شد.

Page 206: zanan namdar iran

206 / زنان نامدار تاريخ ايران

ري ا ـ فرحدرتاریخ�زنان�مشهور�ایران�با�نام�بانویی�مواجه�می�شویم�که�دارای�شهرت�بسیاری�است�و�اغلب�وی�را�می�شناسند�و�او�خانم�فرح��دیبا�است�او�فرزند�سروان�سهراب�و�فریده�دیبا�است.�در�سال��1317درتهران�متولد�شده�و�اهل�تبریز�است.�او�پس�از�پایان�تحصیالت�ابتدایی�به� مشغول� فرانسه� در� مهندسی� رشته� در� و� رفت� اروپا� به� تحصیل� ادامه� برای� متوسطه� و�تحصیل�شد.�در�آن�زمان�محمدرضاشاه�پهلوی�که�همسران�قبلی�خود�خانم�فوزیه�خواهر�ملك�فاروق،�پادشاه�مصر�و�خانم�ثریا�اسفندیاری�را�طالق�داده�و�به�فكر�تجدید�فراش�بود�عكس�این�دانشجوی�جوان�را�که�به�وسیله�اردشیر�زاهدی�تهیه�شده�بود�دید�و�دستور�داد�از�محمدرضا�شاه� این�خانم� کرد.� ازدواج� با�وی� از�چندی� و�پس� بیاید� ایران� به� فرانسه� از�دارای�چهار�فرزند�است.�درباره�این�بانو�گفته�ها�زیاد�است�دوستان�ایشان�وی�را�بانویی�خیر�و�مؤسس�مدارس�و�کارگاه�های�هنری�و�سازمان�های�فرهنگی�و�ترتیب�دهنده�جشن�های�پر�سرصدا�مثل�جشن�های�هنر�شیراز�و�جشن�های�پرهزینه�دوهزار�و�پانصدمین�سال�سلطنت�می�دانند�ولی�عده�ای�هم�معتقد�هستند�از�بانوان�درباری�همیشه�استفاده�ابزاري�می�شده�و�هرگاه�مدرسه�ای�آماده�بهره�برداری�بوده�طبق�معمول�سیستم�کلنگی�به�دست�زنان�درباری�می�دادند�که�به�مناسبت�شروع�ساختمان�به�زمین�بزند�و�یا�هرگاه�مؤسسه�یا�مدرسه�و�یا�ابنیه�

Page 207: zanan namdar iran

روران معا ر / 207

دیگری�حاضر�به�بهره�برداری�بود�فوری�قیچی�طالیی�آماده�بود�و�اینان�با�بریدن�روبانی�آن�محل�را�افتتاح�می�کردند.�این�نه�تنها�درمورد�خانم�فرح�دیبا�بلكه�در�مورد�زنان�قبلی�پادشاه�هم�گفته�شده.�البته�سیستم�برای�بقای�خود�به�چنین�وسیله�هایی�دل�خوش�بود.�در�هرحال�خانم�فرح�دیبا�هم�اکنون�در�امریكا�همراه�فرزندانش�با�وجوهی�که�قبال�از�ایران�خارج�نموده�

بودند�زندگی�می�کند.درایران� را� اجتماعی� و� فرهنگی� بود�که�خانمی�که�چنین�خدمات� بعضی�ها�می�گویند�خوب�قبل�از�انقالب�انجام�داده،�مدرسه�یا�دانشگاه�یا�بیمارستانی�برای�هموطنان�خود�درمحلی�که�زندگی�می�کند�بسازد�که�هم�منبع�درآمدی�برای�خودش�و�هم�خدمتی�به�جامعه�ایرانی�باشد�درصورتی�که�متاسفانه�ایشان�حتی�یك�کتابخانه�کوچك�هم�برای�استفاده�آنها�که�او�را�ستایش�

می�کنند،�ایجاد�نكرده��است.1

1ـ�چندی�قبل�در�خبرها�آمده�بود�که�بانویی�به�نام�کینگ��سو�از�کشور�چین�به�عنوان�یكی�از�ده�ثروتمند�دنیا�شناخته�شده�که�قباًل�کارگر�یك�کارخانه�چرم�سازی�بوده�و�با�لیاقت�و�پشت�کار�خود�به�چنین�موقعیتی�رسیده�ولی�وی�در�زندگی�داخلی�خودش�تغییرات�زیادی�نداده�و�تقریباً�مثل�سابق�زندگی�می�کند�و�عواید�حاصل�از�ثروتش�را�اختصاص�به�دانشگاهی�که�

به�نام�خود�او�نامگذاری�شده�و�دو�بیمارستان�مخصوص�مردم�کم��بضاعت�اختصاص�داده.

Page 208: zanan namdar iran

208 / زنان نامدار تاريخ ايران

شاملو ـ ناررهنادره�شاملو�درسال��1335خورشیدی�درتهران�متولد�شد.تحصیالت�ابتدایی�و�دبیرستانی�خود�را�درمدارس�آلمانی�تهران�– مونیخ�و�واشینگتن�ضمن�مأموریت�های�شغلی�پدرش�دنبال�کرده�وسرانجام�از�مدرسه�آلمانی�شهر�واشینگتن�درسال��1976دیپلم�متوسطه�خود�را�دریافت�کرد�وسپس�در�دانشگاه�جرج�تاون�واشینگتن�آموزشهای�عالیه�خود�را�آغاز�ودررشته�های�علوم�

سیاسی�واقتصاد�درسال��1980فارغ�التحصیل�گردید.�ازسال��1981دربانك�جهانی�مشغول�کارشد�و�درمدت��27سال�اشتغال�دراین�بانك�مأموریت�های�بسیاری�را�در�اجرای�پروژه�های�اجتماعی�وعمرانی�بانك�جهانی�درکشورهای�مكزیك�-�شمال�آفریقا�-�خاورمیانه�-�اندونزی�-�پاکستان�-�ویتنام�-�الئوس�ویوکوسالوی�سابق�انجام�داده�است�که�حاصل�تجربیات�ومطالعات�او�درمقاالت�وکتب�متعددی�توسط�بانك�جهانی�چاپ�ومنتشر�شده�است.�اوبا�تسلط�به�زبانهای�انگلیسی�– آلمانی�و�فرانسه�به�زبانهای�اسپانیولی�– هلندی�وفارسی�نیز�صحبت�می�کند�و�آخرین�کتاب�تحقیقاتی�– اقتصادی�و�جامعه�شناسی�

او�بزبان�انگلیسی�تحت�عنوان:The Environment for Women’s Entrepreneurship

in The Middle East and North Africa Region

Page 209: zanan namdar iran

روران معا ر / 209

توسط�بانك�جهانی�چاپ�شده�است.�امروز�نادره�شاملو�درعلم�اقتصاد�جهان�جایگاه�رفیعی�را�داراست.�او�ازدواج�کرده�ودارای��2فرزند�می�باشد.�

Page 210: zanan namdar iran

210 / زنان نامدار تاريخ ايران

زينب پاشادر�مردادماه��1277ش�زینب�پاشا�که�بانویی�دالور�از�مردم�تبریز�بود،�به�همراه�عده�اي�از�زنان�به�خانه�ي�نظام�العلماء�یكي�از�مقتدران�و�محتكران�تبریز�حمله�کرد.�آنها�مسلح�بودند�و�درگیري�انبار� به�رهبري�زینب�پاشا�به�وجود�آمد�که�سرانجام� سختي�بین�سربازان�نظام�العلماء�و�زنان�

انباشته�از�گندم�به�تصرف�زینب�پاشا�و�زنان�دیگر�درآمد�و�گندم�ها�بین�مردم�تقسیم�شد.زینب�پاشا�از�زنان�مبارز�و�انقالبي�در�اوایل�قرن�چهاردهم�است.�وي�در�محله�اي�به�نام�”عمو�زین�الدین“�در�تبریز�مي�زیست�و�مظهر�مبارزه�با�ظلم�و�فقر�در�تبریز�بود.�هفت�تن�از�یاران�همقسم�زینب،�فاطمه�نساء،�سلطان�بیگم،�ماه�شرف،�جاني�بیگم،�خیرالنساء،�ماه�بیگم�و�شاه�بیگم�

بودند�که�در�طول�مبارزات�با�زینب�پاشا�همكاري�مي�کردند.

Page 211: zanan namdar iran

روران معا ر / 211

نرشار ـ همامهاجرت� تهران� به� از�چندي� و�پس� متولد�شد� در�شیراز� در�سال��1325 خانم�هما�سرشار�کرد.�او�تحصیالت�خود�را�در�تهران�شروع�کرد.�دیپلم�متوسطه�را�از�دبیرستان�رازي،�لیسانس�از� را� ارتباطات� و� مدیریت� رشته� لیسانس� فوق� و� تهران،� دانشكاه� از� را� فرانسه� ادبیات� رشته�دانشكاه��U.S.Cکالیفرنیا�امریكا�دریافت�کرده�است.�دانشگاه��American Worldبه�خانم�این�رشته�داراي�تبحر�عالي�است�ـ�درجه� سرشار��در�رشته�روزنامه�نگاري�ـ�که�به�حق�در�افتخاري�دکترا�اهدا�کرده.�ایشان�تألیفات�بسیاري�دارد�که�یكي�از�زیباترین�آنها�»در�کوچه�پس�کوچه�هاي�غربت«�است.�او�سابقه�اي�طوالني�در�کار�اجراي�برنامه��هاي�ارزشمند�رادیویي�دارد.�سال�ها�در�امریكا�سردبیر�مجله�ادبي�فرهنگي�شوفار�بود.�او�ژورنالیستي�فعال�و�به�تمام�معني�شایسته�است�و�امروزه�چهره�مشابه�او�در�بین�بانوان�ایراني�زیاد�دیده�نمي�شود.�ایشان�

داراي�همسر�و�دو�فرزند�مي�باشد�و�فغال�در�امریكا�زندگي�مي�کند.

Page 212: zanan namdar iran

212 / زنان نامدار تاريخ ايران

شاهرخ ـ فرنگوسخانم�فرنگیس�شاهرخ�در��1295خورشیدي�در�تهران�متولد�شد.�او�فرزند�فیروزه�فرهی�و�ارباب�کیخسرو�شاهرخ�است.�پدر�او�از�شخصیت�های�میهن�پرست�ایران�بود.�خانم�فرنگیس�شاهرخ�مدارج�تحصیلی�را�از�مدرسه�زرتشتیان�تهران�شروع�کرد�و�سپس�به�کالج�امریكائیان�تهران�وارد�شد.�پس�از�چند�سال�تحصیل�در�کالج�امریكایی�وارد�دانشگاه�تهران�شد�و�رشته�ادبیات�فارسی�و�انگلیسی�را�برای�ادامه�تحصیل�انتخاب�کرد�و�پس�از�چهار�سال�تحصیل�در�دانشگاه�تهران�برای�ادامه�تحصیل�به�امریكا�رفت�و�بقیه�تحصیالت�خود�را�در�دانشگاه�)USC(�ادامه�

داد.�ایشان�در�جوانی�با�اردشیر�یگانگی�ازدواج�کرد.�خدمات�خانم�شاهرخ�که�او�را�می�توان�یكی�از�بانوان�فعال�امور�اجتماعی�و�فرهنگی�ایران�شمرد�

بسیار�است�مثل�تأسیس�سازمان�زنان�زرتشتی.به� ایران� و�معرفی�صنایع� اشاعه� برای� بود� ایران� زمانی�که�مدیرعامل�سازمان�صنایع� او�در� �جهان�خدمات�شایانی�انجام�داد.�قبل�از�وی�مردم�دنیا�از�صنعت�ایران�فقط�قالی�های�ایرانی�را�می�شناختند�و�فعالیت�های�خانم�شاهرخ�موجب�شد�که�هم�اکنون�هر�خانواده�خارجی�الاقل�

یك�یا�چند�شی�ساخته�شده�ایران�را�در�خانه�خود�نگهداری�کند.این�بانو�برای�بهبود�حال�زندانیان�زن�در�ایران�معلمینی�را�برای�کارآموزی�زنان�زندانی�تربیت�

Page 213: zanan namdar iran

روران معا ر / 213

کرد�و�این�معلمین�زنان�زندانی�را�با�شیوه�های�مدرن�با�ساختن�صنایع�دستی�و�حرفه�های�هنری�دیگر�آشنا�می�کردند.�ایجاد�کتابخانه�زرتشتیان�ایران�که�یكی�از�مراکز�علمی�و�ادبی�ما�می�باشد�یكی�از�خدمات�خانم�فرنگیس�شاهرخ�است.�وی�در�امریكا�هم�مثل�ایران�از�خدمات�اجتماعی�

باز�نایستاد.�به�طوری�که�در�سال��1994میالدی�به�عنوان�بانوی�شایسته�سال�برگزیده�شد.خانم�شاهرخ�از�زنان�پرکار�و�باارزش�جامعه�زرتشیان�و�غیرزرتشتیان�ایران��به�حساب�می�آید�او�

هم�اکنون�دوره�کهولت�را�در�کالیفرنیا�می�گذراند.

Page 214: zanan namdar iran

214 / زنان نامدار تاريخ ايران

شهرياری ـ تورانتوران�شهریاری�یكی�از�چند�بانوی�دانشمند�جامعه�زرتشتیان�و�از�شعرای�بنام�ایران�است.�او�تحصیالت� پا�به�عرصه�وجود�گذاشت.� از�یك�خانواده�معروف�زرتشتی� او�در�سال��1317ابتدایی�و�متوسطه�را�در�کرمان�به�اتمام�رسانید�و�چون�درآن�ایام�فقط�یك�دانشگاه،�آن��هم�در�تهران�بود،�برای�ادامه�تحصیل�به�تهران�آمد�و�رشته�حقوق�را�انتخاب�کرد�و�در�آن�رشته�فارغ�التحصیل�شد.�این�بانوی�فرهیخته�حتی�در�زمانی�که�دانشگاه�را�به�اتمام�نرسانیده�بود،�توانست�در�محافل�ادبی�و�فرهنگی�ایران�جایی�برای�خود�باز�کند.�از�آن�جا�که�بیش�تر�اشعار�او�جنبه�میهنی�داشت�اغلب�محافل�ادبی�و�حتی�سیاسی�او�را�برای�سخنرانی�و�استماع�اشعار�جالبش�دعوت�مي�کردند.�او�به�اغلب�کشورها�مسافرت�کرده�و�در�هر�کشوری�فرهنگ�دوستان�و�ادبا�مقدم�او�را�گرامی�می�داشتند.�او�در�سفر�هند�سخت�مورد�احترام�ایرانیان�و�زرتشیان�هند�قرار�گرفت.�او�از�طرفداران�آزادی�و�دموکراسی�است�و�به�شخصیت�های�بزرگ�دموکرات�احترام�زیاد�می�گذارد.�از�طرفداران�گاندی�است،�و�در�سفر�هندوستان�خانم�نهرو�از�او�ستایش�زیبا� که� از�خودش� زیبا� به�همراه�شعري� را� دبیرستانش�خانم�شهریاري� رؤساي� روزی� کرد.�خطاطی�شده�بود�برای�دکتر�مصدق�بردند.�دکتر�مصدق�که�از�طریق�اشعار�مهینی�این�دختر�جوان،�او�را�می�شناخت�به�محض�دیدن�او،�وی�را�در�آغوش�گرفت�و�استعداد�او�را�در�سرودن�

Page 215: zanan namdar iran

روران معا ر / 215

اشعار�مهینی�ستود.�شعِر�»زیبایی�ایران�و�هند«�از�سروده�های�جالب�این�بانوی�خوش�قریحه�می�باشد.�شبی�که�او�درحضور�رجال�هند�و�هیأت�وزرا�هندوستان�این�شعر�را��خواند�به�حدی�در�مدعوین�تأثیرکرد�که�روز�بعد�آن�شعر�در�روزنامه�ها�منتشر�و�در�کوچه�و�بازار�هند�شایع�شد.�او�در�مراسم�پرده�برداری�از�تندیس�کوروش�کبیر�در�استرالیا�همراه�دکتر�باستانی�پاریزی�و�دکتر�اسالمي�ندوشن�و�چند�تن�از�شخصیت�های�ادبی�دیگر�ایران�شرکت�نمود�و�شعر�زیبای�

»ایران�زمین«�را�خواند�که�موجب�تحسین�ایرانیان�وشخصیت�های�فارسی�زبان�قرار�گرفت.

Page 216: zanan namdar iran

216 / زنان نامدار تاريخ ايران

شو اني ـ نومونسیمین�شیبانی�یكی�از�دانشوران�باارزش�علم�اتم�و�فیزیكدان�وطن�ما�است.�وی�در�سال��1314در�تهران�متولد�شد�و�مدارج�تحصیلی�را�تا�حد�اعال�به�پایان�رسانید.�او�پس�از�پایان�تحصیالت�عالی�و�اخذ�دانشنامه�دکترا�و�مدتی�تدریس�در�دانشگاه�ها�و�سازمان�های�تخصصی�به�دعوت�دولت�ژاپن�و�دیدن��دوره�ای�درباره�بررسی�های�اتمی�و�بازدید�از�شهرهای�هیروشیما�و�ناکازاکی�به�ژاپن�سفر�کرد�و�مدتی�مشغول�مطالعه�درباره�آنچه�نمی�دانست�شد.�این�برنامه�بنا�به�توصیه�

و�دعوت�سازمان�ملل�متحد�در�اختیار�وی�گذاشته�شده�بود.او�سمینارهای�مختلفی،�درباره�موارد�استفاده�از�اتم�در�خدمت�صلح�ترتیب�داد�که�مورد�توجه�بسیار�قرار�گرفت.�شاید�براي�اولین�بار�همین�بانوي�دانشمند�بود�که�برای�دانشجویان�و�عالقه�مندان�درمورد�استفاده�اتم�در�کشاورزی،�صنایع،�علوم�و�تكنیك�های�پزشكی�مطالب�ارزشمندي�ارائه��کرد.�او�هم�اکنون�در�امریكا�زندگی�می�کند�و�عضو�جامعه�مهندسین�شیمی�ایاالت�متحده�امریكا�است.از�سیمین�شیبانی�رساله�های�مختلف�درباره�اغلب�علومي�که�او�در�آن�تبحر�دارد�منتشر�شده�و�جالب�این�که�این�دانشمند�اتم�شناس�به�شعر�و�ادبیات�نیز�عالقه�مند�است�و�خود�نیز�دفتر�

شعری�دارد.سیمین�شیبانی�در�جامعه�دانشوران،�پایگاه�ارجمندی�را�احراز�کرده�است.�

Page 217: zanan namdar iran

روران معا ر / 217

نعتي )رولت آباری( ـ مهونکساني�که�در�دهه�ي�چهل�با�ادبیات�کودکان�ایران�آشنایي�دارند،�نام�مهین�صنعتی�را�به�عنوان�فردي�فعال�در�هیأت�دبیران�شوراي�کتاب�کودک،�ویراستار�کتاب�هاي�کودکان�در�مؤسسه�

فرانكلین��ـ�همكار�و�نویسنده�ي�مجالت�پیك�مي�شناسند.و�در�بخش� نویسنده� بعضي� به�چاپ�رسیده�که�در� براي�کودکان� از�وي�کتاب�هاي�متعددي�و� ایمن� لیلي� با�همكاري�خانم�ها� ادبیات�کودکان“� در� ”کتاب�گذاري� است.� بیش�تري�مترجم�توران�پورهادي�اثري�است�تحقیقی�و�آموزشي�که�به�دفعات�تجدید�چاپ�شده�و�براي�زماني�طوالني�تنها�متن�مورد�استفاده�در�کالس�هاي�آموزش�ادبیات�کودکان�بوده�است.�افزون�بر�این،�او�سال�ها�با�سازمان�پیكار�بي�سوادي�همكاري�تنگاتنگ�داشته�و�خصوصاً�در�کار�آموزش�زنان�و�کودکان�در�مراکز�آموزش�روستاها�فعالیت�کرده�است.�او�معتقد�است�حقوق�زنان�و�کودکان�باید�توأمان�مورد�توجه�قرار�بگیرد�و�رعایت�شود.�در�این�راستا�است�که�بار�دیگر�در�دهه�ي�هفتاد�در�ایران�به�فعالیت�براي�کودکان�پرداخت�و�این�بار�در�به�وجود�آوردن�انجمن�حمایت�از�حقوق�کودکان�نقش�عمده�داشت�و�تقریباً�بیش�تر�کوشش�او�َصرف�کودکان�مي�شد.�او�معتقد�است�که�با�آموزش�و�آشنا�شدن�والدین�به�حقوق�کودک،�آنان�به�حقوق�خود�و�حفظ�حقوق�

فرزند�خویش�آشنا�مي�شوند�و�شهروندان�مفیدتري�خواهند�بود.

Page 218: zanan namdar iran

218 / زنان نامدار تاريخ ايران

تا� از�مهد�کودک�گرفته� بالغ�بر��2500کودک�و�نوجوان�در�مراحل�مختلف�سني� هم�اکنون�کالس�هاي�پیش�دانشگاهي،�از�جنوب�خراسان�تا�روستاهاي�غرب�نشین�اهواز�و�جنوب�تهران�با�همكاري�اعضا�و�افراد�عالقه�مند�همگي�به�طور�رایگان�با�انجمن�حمایت�از�حقوق�کودکان�

همكاري�مي�کنند.به��امید�این�که�این�کودکان�افرادي�مفید،�موفق�و�آشنا�با�حقوق�خود�و�کوشا�براي�جامعه�بار�آیند.

خانم�مهدخت�صنعتي�در�آمریكا�زندگي�مي�کند�و�همه�هفته�از�ایشان�مطالب�جدید�و�سودمندی�در�سایت�هاي�اینترنتي�به�چشم�مي�خورد.�ایشان�درحال�حاضر�بین�ایران�و�کالیفرنیا�در�رفت�و�آمد�است�و�با�همكاري�زنان�عالقه�مند�و�متفكر،�انجمنی�براي�فراهم�کردن�امكانات�آموزش�قرار� مشورت� مورد� مفصل� و� طوالني� تجارب� به�خاطر� و� کرده��� تأسیس� ایراني� کودکان� براي�

مي��گیرد.جلدي� سه� کتاب� و� خزان“� برگ� ”جوم�جومك� از� مي�توان� ایشان� کتاب�هاي� معروف�ترین� از�خاطرات�خانم�صدیقه�دولت�آبادي�نام�برد.�ایشان�قبل�از�مهاجرت�به�آمریكا�مدیر�کل�سازمان��ORCHARD�DOWNS�Studentآموزش�زنان�روستایي�ایران�و�همچنین�مدیر�کل�گروه�

�Counselingبوده�اند.

Page 219: zanan namdar iran

روران معا ر / 219

ضرابی ـ ملوکخانم�ملوک�ضرابی�متولد��1271ش�و�اهل�کاشان�بود.�او�اولین�بانوی�هنرمند�ایرانی�بود�که�صدایش�بر�صفحه�گرامافون�ضبط�شده�است،�گذشته�بر�آن�که�او�از�صدای�خوبی�برخوردار�بود�بانویی�خیر�و�انسان�دوست�نیز�بود�به�طوری�که�همه�ثروت�و�درآمد�خود�را�صرف�امور�خیریه�

به�خصوص�کمك�به�دوشیزگان�یتیم�و�کودکان�بی�بضاعت�می�کرد.نگهداری� به�نحو�شایسته�ای� را� بی�سرپرست� و�کودکان� تهیه� منظور�جایگاه�هایی� این� برای� او�می�کرد.�او�در�سن��108سالگی�دنیا�را�وداع�گفت.�بر�اثر�فقدان�وی�زندگی�و�ممر�اعاشه�آنها�

دچار�پریشانی�شد.

Page 220: zanan namdar iran

220 / زنان نامدار تاريخ ايران

عامری ـ گلیدکتر�گلی�عامری�)یزدی(�به�سال��1335در�شهر�تهران�دیده�به�جهان�گشود.�او�تحصیالت�متوسطه�را�در�ایران�گذراند�و�سپس�برای�ادامه�تحصیل�راهی�امریكا�شد�و�مقیم�ایالت�اورگان�شد�و�برای�ادامه�تحصیل�در�رشته�زبان�و�ادبیات�فرانسه�در�دانشگاه�استانفورد�ثبت�نام�کرد.�او�بخشی�از�تحصیالت�عالیه�خود�را�در�دانشگاه�سوربن�پاریس�گذراند.�در�جریان�تحصیل�به�همراه�همسرش�آقای�جمشید�عامری�در�اورگان�به�تأسیس�یك�شرکت�مهندسی�مشاور�اقدام�کرد�و�سپس�به�

کارهای�سیاسی�و�فرهنگی�روی�آورد.�خانم�عامری�در�سال��1989به�تبعیت�آمریكا�درآمد.�در�سال��2004از�حزب�جمهوری�خواه،�کاندیدای�مجلس�نمایندگان�شد�ولی�از�رقیب�خود�شكست�خورد�و�این�شكست�او�را�آبدیده�را�جلب�کرد� بزرگان�حزب�جمهوری�خواه� امور�سیاسی�و�فرهنگی�نظر� او�در� کرد.�پیشرفت�به�طوری�که�آقای�بوش�ایشان�را�به�عنوان�نماینده�فرهنگی�و�آموزشی�دولت�امریكا�به�سازمان�

ملل�معرفی�کرد.�سرانجام�خانم�گلی�عامری�در�بهار��2008به�وسیله�آقای�بوش�به�عنوان�معاون�وزیرخارجه�به�مجلس�سنای�آمریكا�معرفی�گردید�و�سناتورهاي�امریكایی�که�سخت�تحت�تأثیر�دفاع�جالب�

او�قرارگرفته�بودند�به�وی�رأی�اعتماد�دادند.

Page 221: zanan namdar iran

روران معا ر / 221

�بانوان�نامدار�دیگری�هم�ازهم�میهنان�ما�هستند�که�در�امر�سیاست�دنیا�دخالت�مستقیم�دارند�از�جمله�خانم�فرح�کریمی�که�هم�اکنون�سخنگو�و�رهبر�حزب�اقلیت�هلند�می�باشد�و�یا�خانم�

نادره�شاملو�شخصیت�معروف�بانك�جهانی.

Page 222: zanan namdar iran

222 / زنان نامدار تاريخ ايران

ع اري ـ شوريندر�سال�هاي�نخستین�دهه�هشتاد�شمسي�درمیان�جهانیان،�نام�ایران�و�زن�ایراني�درخشید.�درست�در�روز�چهارشنبه��10دسامبر��2003م�مصادف�با��19آذر��1382ش�همزمان�با�روز�افتخارهاي� ایران�را�بر�قله� نام� بار�دیگر� جهاني�حقوق�بشر�این�خانم�شیرین�عبادي�بود�که�

جهاني�ثبت�کرد.شیرین�عبادي�در�سال��1326شمسي�در�شهر�همدان�و�در�جمع�خانواده�اي�حقوقدان�متولد�شد.�پدرش�محمدعلي�عبادي،�نویسنده،�حقوقدان�و�استاد�دانشگاه�بود.�شیرین�دوران�کودکي�را�در�تهران�گذرانید�و�مراحل�تحصیلي�را�پي�درپي�با�موفقیت�سپري�کرد�تا�این�که�از�دانشكده�حقوق�موفق�به�دریافت�لیسانس�قضایي�گردید.�پس�از�آن�در�وزارت�دادگستري�مشغول�به�کار�شد�و�ازجمله�نخستین�بانواني�بود�که�توانست�بر�جایگاه�قضاوت�بنشیند.�عبادي�همراه�با�کار،�تحصیالتش�را�نیز�ادامه�داد�تا�این�که�فوق�لیسانس�خود�را�درهمان�رشته�کسب�کرد.�وي�در�سال��1363به�خواست�خودش�بازنشسته�شد�و�ضمن�تدریس�در�دانشگاه�و�وکالت�دادگستري،�به�کارهاي�پژوهشي�و�ایراد�سخنراني�پرداخت�و�کتاب�هاي�فراواني�در�زمینه�پژوهش�هاي�حقوقي�و�اجتماعي�نوشت�که�ازجمله�آنها�حقوق�اجتماعي،�حقوق�کودک،�حقوق�ادبي�و�هنري،�کارگران�خردسال،�حقوق�پزشكي،�سنت�و�تجدد�در�حقوق�ایران،�تاریخچه�اسناد�حقوق�بشر�در�ایران�و�

Page 223: zanan namdar iran

روران معا ر / 223

...�مي�باشد.�همچنین�از�ایشان�مقاالت�پژوهشي�بسیاري�نیز�به�رشته�ي�تحریر�در�آمده�است.آنچه�که�در�زندگینامه�این�بانوي�دانشمند�و�فعال�و�نامي�ایراني�به�چشم�مي�خورد�آن�است�که�همه�تالش�ها�و�کوشش�هایي�که�او�به�خرج�داده�بود،�سكویي�گردید�براي�پرواز�نهایي�او�به�سوي�

ستاره�ي�صلح�و�ارزش�هاي�بشري.تمام�رسانه�ها�و�دوربین�هاي�خبریاب�جهان�در�روز�ده�دسامبر�این�شخصیت�نامدار�معاصر�ایران�را�به�همه�جهانیان�معرفي�کردند.�شیرین�عبادي�به�عنوان�اولین�ایراني�و�اولین�زن�درمیان�کشورهاي�مسلمان�نشین�جهان،�بیش�ترین�آرا�را�در�بین�کاندیدهاي�فراوان�کسب�جایزه�صلح�نوبل�مثل�پاپ�

اعظم�و�اسالوهاول�به�خود�اختصاص�داد�و�این�جایزه�ي�بین�المللي�را�از�آن�خود�کرد.گفتاري�که�در�بیانیه�کمیته�صلح�نوبل�آمده�بود�بر�این�موضوع�تأکید�داشت�که�این�کمیته�با�اعطاي�این�جایزه�به�خانم�شیرین�عبادي�اهمیت�مبارزات�حقوق�بشري�در�ایران�و�کشورهاي�

مسلمان�نشین�جهان�را�مورد�توجه�قرار�داده�و�آن�را�تشویق�و�تأیید�مي�نماید.عالوه�بر�جایزه�صلح��نوبل،�این�بانو�از�سوي�مجله�زنان�چاپ�آلمان�جایزه�باشهامت�ترین�زن�سال�را�نیز�دریافت�کرد�و�سفیر�آلمان�در�ایران�در�این�رابطه�گفت:�شیرین�عبادي�نه�تنها�سنبل�زنان�صلح�جوي�

جهان،�بلكه�نمونه�بارزي�براي�مبارزه�جهت�احقاق�حقوق�زنان�و�کلیه�افراد�بشر�می�باشد.عبادي�در�مصاحبه�ها�و�سخنراني�هاي�خود�تأکید�داشت�که�زني�مسلمان�است�و�تناقضي�بین�

آموزش�هاي�دیني�اسالمي�با�مباني�حقوق�بشر�و�آزادي�هاي�مدني�و�سیاسي�نمي�بیند.نكته�قابل�توجهي�که�در�سخنان�این�بانو�باید�همیشه�مورد�توجه�مبارزان�راه�آزادي�و�دموکراسي�باشد�این�است�که�او�مي�گوید:�از�من�قهرمان�نسازید.�مملكت�ما�از�ستایش�شخصیت�هاي�زنده�که�همان�سرچشمه�هاي�استبداد�هستند�بسیار�صدمه�دیده�است.�قهرمانان�زنده،�خطا�مي�کنند�و�خیانت�مي�ورزند�بكوشید�که�بازیگران�سرنوشت�خود�باشید.�از�تغییر�اجتماعي�که�به�یك�فرد�

متكي�باشد�نمي�توان�انتظاري�داشت.

Page 224: zanan namdar iran

224 / زنان نامدار تاريخ ايران

فرخ ار ـ فروغدر�چهاردهم�دي��ماه��1313فروغ�در�تهران�چشم�به�دنیا�گشود�و�بعدها�یكي�از�پرآوازه�ترین�

شاعران�زن�ایران�گردید.پدر�فروغ�یك�ارتشي�خشن�بود�که�همیشه�مي�خواست�در�خانه�حاکم�مطلق�باشد�و�مادرش�که�کاشاني�االصل�بود�زني�ساده�و�مهربان�بود�که�مثل�خیلي�از�زن�هاي�دوران�خود�مطیع�محیط�

مردساالر�خانه�ي�خود�بود.چند�سال�اول�زندگي�فروغ�در�”نوشهر“�گذشت�و�پس�از�بازگشت�خانواده�به�تهران�در�خیابان�امیریه�و�شاهپور�به�مدرسه�رفت�و�پس�از�گذراندن�دوره�ي�اول�در�دبیرستان�”خسرو�خاور“�از� یكي� با� نپایید�که� و�دیري� ”بانوان“�رفت� به�هنرستان� نقاشي� و� به�خیاطي� به�دلیل�عالقه�بستگان�خانواده�ي�مادري�به�نام�”پرویز�شاپور“�ازدواج�کرد�و�راهي�خوزستان�شد�در�آن�جا�بود�که�در�برخورد�با�”ناصر�خدایار“�سخت�بدو�دل�باخت�و�شعر�معروف�”گنه�کردم�گناهي�پر�ز�

لذت��ـ�در�آغوشي�که�گرم�و�آتشین�بود“�شرح�ماجراي�این�عشق�آتشین�بود.گرچه�بیان�بي�پروا�و�گستاخانه�ي�فروغ�که�بي�محابا�از�عشق�و�گناه�خود�سخن�گفته�بود�و�درهاي�شرم�و�حیاي�زنانه�را�که�تا�آن�وقت�به�کمال�رعایت�مي�شد�به�راحتي�شكست،�همین�بي�پروایي�او�را�شهره�ي�آفاق�ساخت�و�جدایي�از�شوهر�و�فرزند�بهاي�گراني�بود�که�براي�آن�

Page 225: zanan namdar iran

روران معا ر / 225

پرداخت�تا�حدي�که�دچار�یك�نوع�ناراحتي�رواني�گردید�و�به�خصوص�دوري�از�تنها�پسرش�به�سختي�او�را�آزار�مي�داد�ولي�بعد�از�این�عشق�نافرجام�شعله�هاي�شعر�در�وجود�فروغ�شعله�ور�شد�و�معاشرت�وسیع�و�بسیار�نزدیك�او�با�اکثر�شعراي�معاصر�از�قبیل�”سهراب�سپهري“�به�او�این�امكان�را�داد�که�ذوق�سرشار�و�طبع�بلند�خود�را�با�راهنمایي�هاي�آنان�بیامیزد�و�روزبه�روز�تازه�اي� ”ابراهیم�گلستان“�در�دنیاي� با� با�آشنایي� اواخر�عمر�کوتاه�خود� تا�در� پیشرفت�کند�براي�او�گشوده�شد�”گلستان“�وسایل�سفر�او�را�به�آلمان�فراهم�ساخت�و�او�خیلي�زود�با�فیلم�و�فیلمبرداري�آشنا�گردید�و�با�حمایت�و�راهنمایي�همه�جانبه�ي�گلستان�توانست�فیلم�”خانه�تاریك�است“�را�بسازد.�این�فیلم�از�جزامی�ها�گرفته�شده�بود�و�از�نظر�انساني�ارزش�و�اهمیت�زیادی�داشت�و�باعث�شهرت�و�آوازه�بیش�از�پیش�فروغ�گردید�ولي�متأسفانه�در�بیست�و�چهارم�بهمن�ماه��1345در�یك�حادثه�ي�رانندگي�جان�خود�را�از�دست�داد�و�دست�اجل�به�او�مهلت�

بیش�تري�نداد،�ولي�همین�مرگ�زودرس�و�ناگهاني�نیز�باعث�محبوبیت�بیش�تر�او�شد.از�فروغ�در�مدت�عمر�کوتاهش�چند�دفتر�شعر�به�چاپ�رسیده�است�مثل:

1-�اسیر2-�دیوار

3-�عصیان4-�تولدي�دیگر

5-�برگزیده�ي�اشعار....بعضی�از�دفاتر�شعر�او�به��زبان�های�دیگر�هم�ترجمه�شده�است.�

آه�ای�زندگی�منم�که�هنوز�با�همه�پوچی�از�تو�لبریزم

نه�به�فكرم�که�رشته�پاره�کنمنه�بر�آنم�که�از�تو�بگریزم�

همه�ذرات�جسم�خاکی�من

Page 226: zanan namdar iran

226 / زنان نامدار تاريخ ايران

از�تو�ای�شعر�گرم�در�سوزندآسمان�های�صاف�را�مانندکه�لبالب�ز�باده�ی�روزندبا�هزاران�جوانه�می�خواند�بوته�نسترن�سرود�تو�را

�هر�نسیمی�که�می�وزد�در�باغ�می�رساند�به�او�درود�تو�را

�من�تو�را�در�تو�جست�وجو�کردم��نه�در�آن�خواب�های�رویایی

�در�دو�دست�تو�سخت�کاویدم��پر�شدم�پر�شدم�ز�زیبایی�پر�شدم�از�ترانه�های�سیاه��پر�شدم�از�ترانه�های�سپید�

�از�هزاران�شراره�های�نیازاز�هزاران�جرقه�های�امید

�حیف�از�آن�روزها�که�من�با�خشم��به�تو�چون�دشمنی�نظر�کردم�

�پوچ�پنداشتم�فریب�تو�را��ز�تو�ماندم�تو�را�هدر�کردم

�غافل�از�آنكه�تو�به�جایی�و�من��همچو�آبی�روان�که�در�گذرم��گمشده�در�غبار�شون�زوال��ره�تاریك�مرگ�مي�سپرم�

Page 227: zanan namdar iran

روران معا ر / 227

�آه�ای�زندگی�من�آینه�ام��از�تو�چشمم�پر�از�نگاه�شود��ورنه�گر�مرگ�بنگرد�در�من�

�روی�آینه�ام�سیاه�شود��عاشقم�عاشق�ستاره�صبح�

عاشق�ابرهای�سرگردان�عاشق�روزهای�بارانی

�عاشق�هرچه�نام�توست�بر�آن�می�مكم�با�وجود�تشنه�خویش�خون�سوزان�لحظه�های�تو�را�

آنچنان�از�تو�کام�می�گیرم�

Page 228: zanan namdar iran

228 / زنان نامدار تاريخ ايران

نهضت فرنورینهضت�صالحیان�)فرنودی(�در�بیست�ویكم�آذرماه�سال��1325در�شهرتبریز�از�پدری�آذری�نمود.تحصیالت� مهاجرت� تهران� به� خانواده� همراه� به� ودرطفولیت� آمد� بدنیا� تهرانی� ومادری�دبستان�ودبیرستان�ودانشگاهی�تا�سطح�لیسانس�را�درتهران�گذارند�وپیوسته�جزء�محصلین�

شاخص�وممتازبود.درسال��1349با�همسرکنونی�خود�برای�ادامه�تحصیل�به�آمریكا�آمد�ودرمدت�پنج�سال�به�اخذ�درجه�فوق�لیسانس�ودکترای�درروانشناسی�نائل�آمد.پس�از�پایان�تحصیالت�به�دعوت�دانشگاه�

تهران�وچند�دانشگاه�دیگربه�ایران�بازگشت.گروه� مدیریت� دانشگاه،� استادیاری� های� سمت� در� درایران� خدمت� و� اقامت� سالهای� در�روانشناسی،�استاد�عضو�شورای�عالی�دانشگاه�بنیان�گذارو�رئیس�مرکزآموزشی�از�راه�دوردر�مشاوربرنامه� دانشگاه� درمانی� روان� مرکز�خدمات� رفتاری،سرپرست� وعلوم� روانشناسی� رشته�

ریزی�تدریس�روانشناسی�در�سطح�فوق�لیسانس�ودکتری،�فعالیت�نمود.یكسال�پس�از�انقالب�بدلیل�ایستادگی�هایش�برای�استقالل�دانشگاه�وحفظ�حریم�آزادی�های�

فردی�بدون�صدورهیچ�حكمی�به�خدمات�اودر�دانشگاه�پایان�داده�شد.ازاین�شد�که�برخالف�تمایل�همسر�ودعوتی�که�دانشگاه�برکلی� ایران�مانع� او�به� عالقمندی�

Page 229: zanan namdar iran

روران معا ر / 229

سال� وتا� دائرنمود� را� خود� شخصی� مطلب� درتهران� ولذا� بازگردد.� آمریكا� به� بود� ازاوکرده�انسان�در� " نكرد.�همانگونه�که�در�مقدمه�کتاب� را�ترک� ایران� 1986حتی�در�دوران�جنگ�جستجوی�معنا" که�ترجمه�خود�اوست�می�نویسد:�ایران�بعداز�انقالب�وجنگ�آزمایشگاه�بزرگی�بود�از�مسائل�بشری�که�هرروانشناسی�را�فوالد�آبدیده�میكرد.�فرنودی�درسال��1986بنا�به�

دالئل�شخصی�وخانوادگی،�ایران�را�ترک�کرده�به�آمریكا�بازگشت.از�اولین�روزهای�بازگشت�در�موسسه�روانشناسی�ساندیاگو�و�سپس�بعنوان�پژوهشگر�وکارشناس�کمیته� نیزریاست� مدتی� پرداخت.� الهویا� معتبرپژوهشی� درموسسه� فرهنگی� روانشناسی�روانشناسی�در�چهارچوب�فرهنگ�را�درآن�شهر�برعهده�داشت.�فرنودی�از�بنیان�گذاران�موسسه�" روان�به" وآغازگربرنامه�روانشناسی�روی�خط�آزاد�رادیو�درسال��1989بود�که�خود�در�نوع�خود�یك�شوک�فرهنگی�بود�برای�جامعه�کاماًل�بسته�مهاجرایرانی�به�لوس�آنجلس�اودر�رادیو�امید�به�همراه�ایرج�گرگین�این�برنامه�رابا�نام�)نگاهی�به�درون(�آغارکرد.بعدها�همین�برنامه�درتلویزیون�های�دیگرایرانی�ادامه�یافت.خدمات�حرفه�ای�وآموزشی�اوچه�در�سطح�نوشتاری�و�چه�تدریس�از�اوچهره�ای�ساخته�پر�تالش�درراه�اعتالی�روانشناسی�علمی�او�مقاالت�بسیار�به�زبان�فارسی�و�انگلیسی�وترجمه�هایی�ازانگلیس�به�فارسی�دارد.�دکترفرنودی�به�دعوت�بسیاری�از�دانشگاههای�معتبرآمریكا�به�عنوان�سخنران�مدعو�وارائه�کننده�سمینارهای�تخصصی�به�دانشگاه�هایی�مانند�

برکلی-�یوسی�ال�را-�بران�–�UCSDو�دانشگاه�براون�و��UCIRبوده�است.انجمن� ومعاون� گذاران� بنیان� از� ویكی� �)APA(آمریكا روانشناسان� انجمن� عضو� فرنودی�در� دارد.فرنودی� دائم� انجمن�علمی�دیگرعضویت� اودر�چند� است.� آمریكا� ایرانی� روانشناسان�مبارزات�ضد�خشنوت�و�حقوق�بشری�پیوسته�فعال�بوده�وجزء�اندیشه�ورزانی�است�که�سعادت�بوسیله� حكومت� بودن� انتخابی� و� فردی،� های� آزادی� بشرو� حقوق� رعایت� در� را� فردا� ایران�و� کند� می� زندگی� آمریكا� در� خود� فرزندان� همسرو� حاضربا� درحال� فرنودی� میداند.� مردم�تاریخ�سازو� زنان� به�عنوان� ازاو� آنجلس� نیزدارد.�در�سال��2001شهردارلوس� مطب�شخصی�

موثردرمراسم�نشریه�معتبر��A.lتایم�ستایش�کرد�ومدرک�افتخار�به�او�اهدا�کرد.

Page 230: zanan namdar iran

230 / زنان نامدار تاريخ ايران

فروهر )انكندري( ـ پروانه بانویي�که�جان�بر�سر�آرمان�هاي�انساني�و�سیاسی�خود�گذاشت�در� پروانه�مجد�اسكندري،�با�حكومت�دکتر�محمد� را�مقارن� سال��1317در�تهران�زاده�شد،�تحصیالت�دبیرستاني�اش�از� پس� یافت.� آشنایي� او� ملي�گرایانه�ي� اندیشه�هاي� با� زمان� همان� از� و� آورد� به�پایان� مصدق�کودتاي�بیست�و�هشت�مرداد،�زماني�که�مرحله�ي�جدید�مبارزات�ملت�ایران�شكل�مي�گرفت،�او�که�دانشجوي�رشته�علوم�اجتماعي�و�عضو�فعال�حزب�ملت�ایران�و�سازمان�دانشجویي�بود،�با�داریوش�فروهر،�پیوند�زندگي�بست�و�شاهد�غیابي�این�عقد�دکتر�محمد�مصدق�و�عاقد�آن�

روان�شاد�آیت�اهلل�زنجاني�بود.حاصل�این�پیوند�دو�فرزند�به��نام�هاي�پرستو�و�آرش�مي�باشد�که�در�خارج�از�کشور�به�ادامه�ي�

تحصیل�سرگرم�هستند.بود�دفترچه�ي� استعداد� با� و� آزادي�خواه،�فرهنگ�دوست� پرشور،� بانویي� فروهر�که� پروانه�ي� از�

شعري�موجود�است�که�به�چاپ�رسیده.پروانه�اسكندري�در�بیست�و�نهم�آبان��1377در�کنار�همسرش�به�شكل�فجیعي�به�قتل�رسید.

اما�نامش�در�تاریخ�سیاسي�ایران�به�عنوان�بانویي�مبارز�باقي�خواهد�ماند.تا�دوست�دارمت�عطر�یاد�تو

Page 231: zanan namdar iran

روران معا ر / 231

در�باور�من�استدر�من�چه�وعده�هاست

�پل�می�کشد�به�ساحل�آینده�نام�توسر�می�زند�زجایی�خورشید�می�شوی

�بر�لوحه�جاوید�می�شویای�مهربان�من�شادی�به�کام�تو

Page 232: zanan namdar iran

232 / زنان نامدار تاريخ ايران

ادس ـ نعودهیكی�از�بانوان�پیشتاز�امور�اجتماعی�و�انسانی�هموطن�ما�درعصر�حاضرخانم�سعیده�قدس�است�او�درسال��1330شمسی�درتهران�زاده�شد�وتحصیالت�ابتدائی�و�دانشگاهی�خود�را�در�رشته�جغرافیایی�سیاسی�به�پایان�رسانید.�وی�از�کودکی�با�رنج�و�درد�کودکان�آشنا�وازآن�رنج�میبرده�و�این�احساس�نوعدوستی�او�را�بسوی�خدمات�انسانی�و�اجتماعی�سوق�داد�و�او�هم�مثل�خیلی�از�آنها�که�به�بشریت�و�بدبختی�هایی�که�گریبان�انسان�را�رها�نمی�کند�رنج�می�برد�همیشه�آرزو�میكرد�زمانی�برسد�که�بتواند�دراین�راه�منشاء�اثری�باشد�بعدها�با�تالش�شبانه�روزی�خود�تشخیص�داد�که�بزرگترین�دشمن�نوع�بشرسرطان�است�و�تمام�همم�خود�را�صرف�مبارزه�با�این�بالی�مهلك�کرد�و�هم�اکنون�سازمانی�به�نام�مهك�باهمفكری�و�کوشش�وی�و�تنی�چند�از�دیگر�خدمتگذاران�بشریت�مبادرت�به�تاسیس�شبكه�مبارزه�با�سرطان�کودکان�درسطح�جهانی�نمود�و�هم�اکنون�او�و�همكاران�وی�تمام�هم�خود�را�صرف�این�موسسه�عظیم�و�انسانی�میكنند�سازمانی�که�او�و�همكاران�وی�ترتیب�داده�اند�تاکنون�مداوا�و�خدمت�به�نزدیك�پنج�هزار�کودک�سرطانی�را�عهده�دار�است�چندی�قبل�در�روزنامه�مشهور»�وال�استریت�ژورنال�«�نام�او�را�در�ردیف�پنجاه�شخصیت�بزرگ�خدمتگزاران�بشردرجهان�اعالم�کرد.�او�نویسنده�است�توانا�و�کتاب�هایی�از�وی�به�زبان�فارسی�منتشر�شده�که�بیشترجنبه�خدمات�اجتماعی�

و�بخصوص�مبارزه�با�سرطان�است.از�خانم�قدس�گاه�وبیگاه�اشعاری�هم�دیده�شده�است.�

Page 233: zanan namdar iran

روران معا ر / 233

اهرمان ـ عورتدر�سال��1305ش�در�یكي�از�خانواده�هاي�اصیل�و�آشنا�با�فرهنگ�و�هنر�به�دنیا�آمد.�عشرت�قهرمان،�از�کودکي�به�سبب�هوش�سرشاري�که�از�خود�نشان�مي�داد،�مورد�توجه�خاص�خانواده�بود،�اما�پس�از�مرگ�ناگهاني�پدر�و�مادر�و�تن�سپردن�به�ازدواجي�نافرجام،�نامالیمات�بسیاري�

را�پشت�سر�گذاشت�که�بر�روح�و�اندیشه�لطیف�او�تأثیر�فراواني�داشت.این�بانوي�عارف،�شاعري�را�از�پنجاه�و�دو�سالگي�آغاز�کرد�و�از�او�چهارده�دفتر�شعر�در�مشهد�به�چاپ�رسیده�که�ازجمله�آنها�”شهر�یادها“�1358،�”سكوت“�1362،�”موج“�1364،�”پرواز“�

1367،�”کهكشان“��1369و�”یادگارهاي�جودانه“�مي�باشد.

Page 234: zanan namdar iran

234 / زنان نامدار تاريخ ايران

کار ـ مهرانگو مهرانگیز�کار�در�سال��1323شمسي�در�شهر�اهواز�متولد�شد.�تحصیالت�دبیرستاني�اش�را�در�زادگاهش�به�پایان�رساند�و�با�این�که�در�یكي�از�رشته�هاي�پزشكي�دانشگاه�دولتي�پذیرفته�شد،�به�خاطر�عالقه�اش�به�امور�حقوقي�و�اجتماعي�وارد�دانشكده�ي�حقوق�شد�و�دوره�عالي�حقوق�

سیاسي�را�در�آن�جا�به�اتمام�رساند.در�سال��1348با�سیامك�پورزند،�که�روزنامه�نگار�و�منتقد�هنري�بود،�ازدواج�کرد�و�از�او�صاحب�دو�دختر�شد.�پذیرفتن�مسؤولیت�هاي�خانوادگي،�او�را�از�فعالیت�هاي�اجتماعي�اش�دور�نكرد�و�همزمان�در�صحنه�اجتماع�در�کنار�تولید�آثار�اجتماعي�به�فعالیت�پرداخت.�اولین�اثر�نوشتاري�وي�که�نخستین�مجموعه�تاریخي�پژوهشي�در�گستره�پیش�از�تاریخ�مي�باشد�”شناخت�هویت�زن�ایراني“�نام�دارد�که�جلد�اول�آن�با�همكاري�شهال�الهیجي�مدیر�انتشارات�روشنگران�در�قطع�رحلي�به�چاپ�

رسید،�اما�دیگر�جلدهاي�این�اثر�به�بازار�نیامده�است.از�دیگر�آثار�مهرانگیز�کار،�”زنان�در�بازار�کار�ایران“�است�که�به�حق�نخستین�اثر�علمي�تحقیقي�در�این�زمینه�مي�باشد.�کتاب�”فرشته�عدالت�و�پاره�هاي�دوزخ“�این�بانو�شامل�ده�گفتار�بلند�سیاسي،�اجتماعي،�فرهنگي�و�حقوقي�درباره�زنان�است�که�وضعیت�اجتماعي�زنان�و�کودکان�ایران�را�به�رشته�تحریر�آورده�است.�کتاب�”بچه�هاي�اعتیاد�وضع�و�مسائل�بچه�هاي�طالق�در�ایران“،�سلسله�

Page 235: zanan namdar iran

روران معا ر / 235

مقاالت�آموزش�حقوق�زن�به�زبان�ساده�براي�دختران�و�زنان�جوان�و�ترجمه�و�تدوین�و�نگارش�بیش�از�یك�صد�مقاله�علمي�و�پژوهشي�و�انتقادي�در�امور�سیاسي،�حقوقي،�فرهنگي،�هنري�در�ابعاد�شخصي،�خانوادگي�و�اجتماعي�کشور�از�دیگر�آثار�و�نوشتار�ایشان�مي�باشد.�همچنین�وي�تاکنون�موفق�به�ایراد�سخنراني�هاي�بسیار�در�مراکز�مختلف�دانشگاهي،�علمي،�فرهنگي،�حقوقي�

و�اجتماعي�در�داخل�و�خارج�کشور�در�رابطه�با�موضوعات�مختلف�شده�است.این�بانوي�حقوقدان�مشغول�نوشتن�کتاب�و�مقاالت�اجتماعي�بوده�و�در�حال�تألیف�و�تدوین�ده�دفتر�راجع�به�حقوق�زنان�ایران�است�همان�طور�که�پیش�از�این�گفته�شد�اخیراً�دفتر�یكم�

از�این�دفاتر�دهگانه�انتشار�یافته�است.

Page 236: zanan namdar iran

236 / زنان نامدار تاريخ ايران

کديور ـ جمولهجمیله�کدیور�به�سال��1342در�شهر�فسا�در�استان�فارس�زاده�شد.�او�تحصیالتش�را�در�شیراز��

و�تهران�به�پایان�رساند�و�در�رشته�علوم�سیاسي�موفق�به�اخذ�مدرک�دکترا�گردید.جمیله�کدیور�کار�مطبوعاتي�خود�را�از�سال��1367در�روزنامه�کیهان�آغاز�کرد�و�یك�سال�بعد�با�روزنامه�اطالعات�همكاري�کرد�و�به�عضویت�شوراي�سردبیري�اطالعات�بین�الملل�درآمد�و�در�

دومین�جشنواره�مطبوعات�در�بخش�گفت�وگو�برنده�لوح�افتخار�شد.از�این�بانوي�مبارز�و�دانشور�عالوه�بر�مقاالت�گوناگوني�که�در�نشریات�به�چاپ�رسیده،�و�نیز�چهار�اثر�به�نام�هاي�”انتفاضه،�حماسه�مقاومت“،�”مصر�از�ریشه�دیگري“،�”پشت�پرده�صلح“�و�

”زن“�روانه�بازار�کتاب�شده�است.این�بانوي�جامعه�شناس،�محقق�و�مؤلف�با�عطاء�اهلل�مهاجراني�که�وزیر�ارشاد�یكي�از�دولت�هاي�

نظام�جمهوري�اسالمي�ایران�بوده�است�ازدواج�کرده�و�از�او�صاحب�سه�فرزند�است.از�این�بانوی�آزادی�خواه�چند�سخنرانی�جالب�در�صورت�جلسه�های�مجلس�جمهوری�اسالمی�جمهوری� مجلس�ششم� در� سیاسی� فعالین� از� عاقبت�جو� فاطمه� همكارش� و� او� دارد.� وجود�

اسالمی�بودند.�

Page 237: zanan namdar iran

روران معا ر / 237

کريمي ـ فرحفرح�کریمي�متولد�سال��1331مي�باشد�او�براي�ادامه�تحصیل�به�هلند�مهاجرت�کرد�و�در�رشته��GRONINGeNروابط�بین�الملل�به�تحصیالت�خود�ادامه�داد�و�در�همین�رشته�از�دانشگاه�معروف�فارغ�التحصیل�شد.�او�پس�از�ده�سال�فعالیت�هاي�سیاسي�و�اجتماعي�به�طوري�مورد�عالقه�مردم�هلند�قرار�گرفت�که�او�را�به�نمایندگي�پارلمان�هلند�انتخاب�کردند.�هم�اکنون�وي�لیدر�اقلیت�

پارلمان�هلند�است.�هلندي�ها�او�را�نخست�وزیر�آینده�خود�مي�دانند.

Page 238: zanan namdar iran

238 / زنان نامدار تاريخ ايران

گل محمدي ـ فوروزهمي�درخشد.� به�وضوح� گل�محمدي� فیروزه� نام� معاصر� ایراني� پرتالش� و� نامي� زنان� درمیان�گل�محمدي�تا�زماني�که�دوره�اول�دبیرستان�را�مي�گذراند،�هیچ�تصمیمي�براي�آینده�اش�نداشت�و�هنوز�راهي�را�انتخاب�نكرده�بوده�اما�پس�از�مشورت�با�خانواده�و�به�پیروي�از�ذوق�خود،�رشته�هنر�را�که�شامل�دکوراسیون،�خیاطي�و�سرامیك�بود�برگزید.�او�مدتي�رشته�خیاطي�را�ادامه�داد،�ولي�آن�را�به�پایان�نرساند�و�سرانجام�در�رشته�دکوراسیون�سرگرم�تحصیل�شد�و�چون�در�درس�نقشه�کشي�موفقیت�چشمگیری�به�دست�آورده�بود،�آن�را�دنبال�کرد�و�پس�از�دبیرستان�در�همین�رشته�در�دانشگاه�به�تحصیل�پرداخت�و�به�لطف�همین�رشته�به�تصویرگري�و�گرافیك�رسید�و�امروز�در�شمار�مهم�ترین�گرافیست�هاي�زن�معاصر�جاي�گرفته�و�توانسته�است�آثارش�را�به�دنیا�عرضه�کند.�وي�تاکنون�که�این�نوشتار�رقم�مي�خورد��15جایزه�مهم�در�تصویرگري�دریافت�کرد.�که�پنج�جایزه�آن�داخلي�و�بقیه�جهاني�است.�همچنین�هفت�کتاب�هم�از�این�

بانوي�بزرگ�آماده�چاپ�است.�او��اکنون�در�ردیف�شخصیت�های�بزرگ�هنری�جهان�است.به�خاطر�هنرپردازي� ایراني�در�زمستان��1377 نقاش�معروف� فیروزه�گل�محمدي�تصویرگر�و�در�آخرین�کتابش�”فیل�در�خانه�تاریك“�موفق�به�اخذ�نشانه�نقره�اي�”کنگورو“�از�سوي�مرکز�

فرهنگي�یونسكو�در�منطقه�آسیا�و�اقیانوسیه�شده�است.

Page 239: zanan namdar iran

روران معا ر / 239

الهوجي ـ شهالاجتماعي�،�فرهنگي�خود� فعالیت�هاي� و� آمد� دنیا� به� تهران� اردیبهشت��1321شمسي�در� در�رادیوي� براي� رادیویي� برنامه�هاي� تهیه� و� روزنامه�ها� براي� گفتار� نوشتن� با� پانزده�سالگي� از� را�محلي�شیراز�که�محل�اقامتش�بود�آغاز�کرد�و�در�همان�زمان�به�عضویت�انجمن�جهاني�زنان�روزنامه�نگار�و�نویسنده�که�مرکز�آن�در�مكزیك�است،�درآمد�وي�در�آن�روزگار�جوا�ن�ترین�عضو�

این�سازمان�بود.برنامه� ازجمله� هفتگي� برنامه� داشت،�شش� شانزده�سال� تنها� که� درحالي� و� در�سال��1337زنان�را�براي�رادیو�محلي�شیراز�تهیه�و�اجرا�مي�کرد.�درهمین�زمان�از�راه�آموزش�مكاتبه�اي�با�دانشگاه�آزاد�لندن،�دوره�فشرده�جامعه�شناسي�را�گذرانید.�او�پس�از�فعالیت�هاي�گسترده�انجام�داده� زنان� بهبهان�در�زمینه�رفع�مشكالت�اجتماعي� بعد�در� اجتماعي�که�در�شیراز�و�محقق� را� دیرینش� آرزوهاي� از� یكي� �1362 سال� در� و� آمد� تهران� به� �1358 سال� در� بود،�ساخت�و�انتشارات�روشنگران�را�با�هدف�فعالیت�دراز�مدت�فرهنگي�بدون�وابستگي�به�یك�تفكر�خاص�سیاسي�تأسیس�کرد.�شهال�الهیجي،�یكي�از�نخستین�زنان�ناشر�ایراني�است�که�بیش�ترین�تعداد�مؤلفین�و�مترجمین�زن�را�به�همكاري�فراخوانده�است.�گفتني�است�که�یكي�انتشارات�روشنگران�پرداختن�به�مسائل�زنان�و� از�موضوعات�اصلي�در�فعالیت�هاي�فرهنگي�

Page 240: zanan namdar iran

240 / زنان نامدار تاريخ ايران

نكات�جنبي�سیاسي،�اجتماعي�و�اقتصادي�در�رابطه�با�آنهاست.از�این�نویسنده،�روزنامه�نگار�و�ناشر�معاصر�در�زمینه��مسائل�زنان�چندین�اثر�به�چاپ�رسیده�است�آثار�بهرام�بیضایي“�و�”شناخت� که�کتاب�هاي�”زن�در�جستجوي�رهایي“�و�”سیماي�زن�در�هویت�زن�ایراني�در�گستره�پیش�از�تاریخ�و�تاریخ“�از�آن�جمله�مي�باشد�که�با�همكاري�مهرانگیز�

کار�آنها�را�به�انجام�رسانده�است.در�هفده�سالگي�ازدواج�کرد�و�یار�و�همراه�خود�را�در�سال��1373از�دست�داد�و�اکنون�به��دور�از�فرزندانش�که�در�آمریكا�تحصیل�مي�کنند�به�کار�در�انتشارات�روشنگران�ادامه�مي�دهد�و�از�او�

به�عنوان�موفق�ترین�ناشر�زن�معاصر�ایران�نام�برده�مي�شود.

Page 241: zanan namdar iran

روران معا ر / 241

مارام يلونا اوانسوان یلینا�اوانسیان�در�سال��1294در�شهر�استانبول�ترکیه�متولد�شد�و�همان�جا�به�مدرسه�رفت�ولي�خانواده�او�مجبور�به�کوچیدن�از�ترکیه�شدند.�یلینا�مدتي�را�همراه�خانواده�اش�در�روماني�و�سپس�بلغارستان�گذراند�و�در�این�مدت�رنج�هاي�زیادي�را�متحمل�شد�سرانجام�به�روسیه�رفت�و�در�هنرستان�باله�که�همیشه�مورد�عالقه�او�بود�مشغول�آموختن�شد�و�چنان�به�این�هنر�عالقه�نشان�داد�که�از�آن�پس�همیشه�شاگرد�اول�تمام�دوران�تحصیالت�خود�بود.�مادام�یلینا�که�از�هموطنان�ارامنه�ما�است�در�ارمنستان�رقص�هاي�محلي�را�آموخت�و�سپس�خود�به�ابداع�رقص�هاي�محلي�مختلف�پرداخت�سپس�همراه�همسرش�که�به�تازگي�با�او�ازدواج�کرده�بود�به�میهن�خود�ایران�مراجعت�کرد.�او�مي�گفت�وقتي�به�خاک�وطنم�که�براي�اولین�بار�در�آن�پاي�مي�گذاشتم�رسیدم�عشق�دروني�به�میهن�مرا�به�حدي�تحت�تأثیر�قرار�داد�که�مدتي�نشستم�و�

خاک�آن�را�بوسیدم.خانم�یلینا�سال�ها�به�تدریس�هنر�خود�در�ایران�پرداخت�و�با�آموزش�رقص�هاي�محلی�ایران�باله�و�رقص� یلینا�کتاب�هایي�درباره�هنر� ایران�کرد.�خانم� خدمت�شایاني�به�هنر�فولكوریك�

نوشته.�او�از�زنان�هنرمند�و�با�ارزش�کشور�ما�به�حساب�مي�آید.

Page 242: zanan namdar iran

242 / زنان نامدار تاريخ ايران

منوچهريان ـ رکتر مهرانگو خانم�دکتر�مهرانگیز�منوچهریان�یكی�از�بانوانی�بود�که�خدمات�او�در�راه�استیفاي�حقوق�زنان�مؤثر�بود.�این�بانوی�دانشمند�پس�از�دریافت�دکترا�در�رشته�حقوق،�ضمن�تدریس�فلسفه�و�روانشناسی،�به�وکالت�دادگستری�و�کارهای�سیاسی�نیز�اشتغال�داشت�و�اغلب�با�دولت�مردان�

و�دولت�های�وقت�درگیر�بود.به�خاطر� مرتبه� دو� و� یافت� راه� سنا� مجلس� به�� مرتبه� دو� که� بود� سناتورهایی� معدود� از� او�کارشكنی�های�دولت�از�سناتوری�استعفا�نمود.�خانم�منوچهریان�برنده�جایزه�صلح�سازمان�ملل�متحد�شد�و�در�مجامع�بین�المللی�چهره�ای�شناخته�شده��بود.�این�بانوی�حقوقدان�تنها�زني�بود�که�بیش�از�بیست�بار�به�عنوان�متخصص�جرم�شناسی�در�کنفرانس�های�جرم�شناسی�سازمان�

ملل�متحد�شرکت�کرد.

Page 243: zanan namdar iran

روران معا ر / 243

مورحودر ـ رّره دانشگاه� از� دکترا� مدرک� اخذ� از� پس� شد.� متولد� شمسي� �1313 سال� در� میرحیدر� دره�ي�ایندیاناي��Indianaآمریكا�در�رشته�جغرافیاي�سیاسي،�عضو�هیأت�علمي�و�استاد�دانشكده�

ادبیات�و�علوم�انساني�دانشگاه�تهران�در�گروه�جغرافیا�شد.وی�همچنین�عضو�وابسته�به�فرهنگستان�علوم�مي�باشد�و�در�کنار�تدریس،�در�کارهاي�پژوهشي�

و�تحقیقاتي�این�مرکز�نیز�همكاري�داشته�است.ایشان�که�در�تألیف�مقاالت�پژوهشي�و�ترجمه�در�زمینه�جغرافیاي�سیاسي�شهرت�دارد�تاکنون�کتاب�ها� این� از� برخي� که� رسانده�است� به�چاپ� کشور� داخل� در� بسیاري� مقاالت� و� کتاب�ها�از:�”اصول�و�مباني�جغرافیاي�سیاسي“،�”مباني�جغرافیاي�سیاسي“،�”جهان�سوم�و� عبارتند�کشورهاي�پیشرفته“،�”گرایش�هاي�تازه�در�جغرافیاي�سیاسي“،�”جغرافیاي�سیاسي�خاورمیانه�

و�شمال�آفریقا“.از�مقاالت�خاتم�دکتر�دّره�میرحیدر�که�در�نشریات�فرهنگي�ایران�به�چاپ�رسیده�عبارتند�از:�

اهمیت�موقعیت�جغرافیایي�ایران،�مسیر�نوین�جغرافیا،�مرزهاي�ایران�در�دوران�تاریخ�و�...ایشان�موفق�به�ایراد�سخنراني�هاي�جامعي�در�زمینه�جغرافیاي�سیاسي�شده�و�با�سخنان�خود�

در�کنگره�هاي�داخلي�و�کنفرانس�هاي�خارجی�چهره�باارزشي�از�خود�نشان�داده�اند.

Page 244: zanan namdar iran

244 / زنان نامدار تاريخ ايران

مورزارگي ـ شكوهشكوه�میرزادگي�متولد��30بهمن��1323از�اواخر�دهه�چهل�خورشیدي،�فعالیت�خود�را�در�زمینه�داستان�نویسي،�شعر�و�روزنامه�نگاري�از�نشریه�فردوسي�و�سپس�روزنامه�کیهان�شروع�کرد�و�ظرف�چند�دهه�اخیر،�چه�ایامي�که�در�ایران�بود�و�چه�در�سال�هاي�زندگی�در�خارج�از�ایران،�آثار�متعددي�در�زمینه�هاي�ادبي�و�فرهنگي�داشته�است.�دو�مجموعه�قصه�به�نام�”بي�قراري�هاي�پایدار“�و�”آغاز�دوم“،�یك�کتاب�حاوي�دو�نمایشنامه�به�نام�هاي�”تبعیدي�سال�3000“�و�”من�حرکت�مي�کنم�پس�هستم“،�سفرنامه�اي�با�نام�”سعي�هاجر“�و�چند�کتاب�کودک�که�مهم�ترین�آنها�”گل�و�آفتاب“�است�و�ده�ها�مقاله�ادبي،�فرهنگي�و�اجتماعي،�سردبیري�نشریه�”تالش“�حاصل�فعالیت�هاي�شكوه�میرزادگي�در�ایران�است.�او�در�کنار�تدریس�زبان�فارسي�و�ادبیات�چندین�سال�در�ارتباط�با�مسایل�تعلیم�و�تربیت�و�مسایل�مربوط�به�زنان�کار�و�تحقیق�داشته�که�نتیجه�برخي�از�آنها�در�نشریات�مختلف�به�چاپ�رسیده�است.�او�در�سال�1352،�با�نام�شكوه�و� هنرمندان� از� گروهي� با� همراه� مي�شد،� مربوط� اولش� همسر� خانوادگي� به�نام� که� فرهنگ،�نویسندگان�براي�آزادي�زندانیان�سیاسي�وارد�مبارزه�اي�شد�که�به�زنداني�شدن�و�محكوم�به�اعدام�شدن�او�و�اکثر�همراهانش�منجر�شد.�او،�با�چند�تن�دیگر،�تن�به�عذرخواهي�در�تلویزیون�دادند�و�از�مرگ�نجات�پیدا�کردند.�دو�تن�از�همراهان�او�اعدام�شدند�و�برخي�گرفتار�حبس�هاي�

Page 245: zanan namdar iran

روران معا ر / 245

طوالني�مدت�شدند.�او�پس�از�خروج�از�زندان،�دوباره�به�روزنامه�نویسي�پرداخت.�در�اوایل�سال�دایم�خود� اقامت� براي� را� لندن� و� بگیرد� اجازه�خروج� اروپا� به� رفتن� براي� 1356،�موفق�شد�برگزید�اما�در�دي�ماه�سال��56براي�حضور�در�انقالب�به�ایران�بازگشت.�پس�از�انقالب�او�دوباره�دستگیر�شد�و�پس�از�چند�ماه�و�به�کمك�فعالین�حقوق�بشر�و�به�خصوص�آقاي�عبدالكریم�را� فعالیت�هاي�گروهي� و� براي�همیشه�سیاست� او� ایران� از� از�خروج� آزاد�شد.�پس� الهیجي�به��حقوق� فعالیت�هاي�مربوط� و� اجتماعي� ادبي،� را�صرف�کارهاي� و�وقت�خود� کنار�گذاشت�از:�سردبیري�نشریه�ي� ایران�عبارت�است� از� بشر�کرد.�فعالیت�هاي�شكوه�میرزادگي�درخارج�ادبي��ـ�سیاسي�”ممنوعه�ها“�که�مدیریت�آن�با�زنده�یاد�منوچهر�محجوبي�بود.�سردبیري�نشریه�سیاسي�ـ�اجتماعي�”مقاومت“،�انتشار�کتاب�تحقیقي�”سیرنزولي�موقعیت�زن�از�آغاز�تا�اسالم“؛�سردبیري� و� آرک“� ”گلدن� کوتاه� قصه�هاي� مجموعه�� انتشار� من“،� در� ”بیگانه�اي� رمان� انتشار�

مشترک�نشریه�ي�ادبي�،�فرهنگي�”پویشگران“�با�دکتر�اسماعیل�نوري�عال.شكوه�میرزادگي�همچنین�یكي�از�مؤسسین�”سازمان�زنان�ایراني�در�بریتانیا“�)لندن��ـ�1988(�و�مؤسس�و�مسؤول�”مرکز�اسناد�و�مطالعات�زنان�ایراني“�)دنور�آمریكا�ـ��2001(�و�یكي�از�دو�مؤسس�انجمن�فرهنگي�پویشگران�است.�او�و�اسماعیل�نوري�عال�همچنین�از�سال��2001تا�سال�2005،�دو�برنامه�فرهنگي�تلویزیوني�به�نام�هاي”کارگاه�اندیشه“�و�”بر�میز�تشریح“�اداره�و�اجرا�کرده�اند.�در�این�چهارسال،�شكوه�میرزادگي�بیش�از��200برنامه�را�به�بحث�و�بررسي�با�زندانیان�سیاسي�و�خشونت�علیه� ارتباط� مسایل�مربوط�به�زنان،�و�مسایل�حقوق�بشر��در�زنان��اختصاص�داده�است.�او�همچنین�مؤسس�”کمیته�بین�المللي�پاسارگاد“�و�مسؤول�بخش�

بین�المللي�این�کمیته�است.از�شكوه�میرزادگي�بیش�از�دویست�مقاله�)ادبي،�اجتماعي�و�تحقیقي(�در�داخل�و�خارج�از�ایران�منتشر�شده�است.�برخي�از�کتاب�ها،�اشعار،�و�مقاالت�میرزادگي�به�زبان�هاي�انگلیسي،�فرانسوي�

و�ژاپني�ترجمه�و�یا�منتشر�شده�.

Page 246: zanan namdar iran

246 / زنان نامدار تاريخ ايران

مورهاري ـ تورانتوران�میرهادي�در�سال�1306،�و�در�یك�خانواده�ي�روشنفكر�و�فرهنگ�دوست�به�دنیا�آمد.�خاتمه� از� پس� ایشان� مي�باشد.� برخوردار� ویژه�اي� از�شخصیت� معاصر� روشنفكران� جامعه� در�تحصیالت�به�دلیل�عشقي�که�به�ادبیات�کودکان�داشت�کار�خود�را�در�این�زمینه�آغاز�کرد�و�

همچنان�به�خدمات�خود�ادامه�مي�دهد.از�این�بانو،�پژوهشي�در�زمینه�ادبیات�کودکان�به�صورت�کتاب�و�چندین�گفتار�در�همین�رابطه�به�چاپ�رسیده�است�که�برگزیده�ترین�آنها�به�ترتیب�عبارتند�از:�”کتاب�کار�مربي�کودک“��1359تحول� ”سیر� و� �1355 ایران“� در� کتاب� و� ”کودک� �1371 نوجوانان“� و� کودکان� ”فرهنگنامه�

ادبیات�در�ایران“�1356.

Page 247: zanan namdar iran

روران معا ر / 247

نارق ـ هماهما�ناطق�از�نویسندگان�و�محققین�باارزش�ایران�است.�وی�فرزند�ناصح�ناطق�از�متفكرین�بنام�

است.ازهما�ناطق�نوشته�های�زیادی�در�دست�است:

ایران�در�راه�یا�بی�فرهنگی،�مصیبت�و�بالی�حكومت�در�کار�اجتماعی�و�سیاسی�و�اقتصادی،�کارنامه�میرزا�رضا�کرمانی،�از�ماست�که�برماست�و�نوشته�های�پرارزش�دیگر.

Page 248: zanan namdar iran

248 / زنان نامدار تاريخ ايران

نواط ـ شورينخانم�شیرین�نشاط�هنرمند�نقاش�و�فیلم�ساز�هموطن�ما�از�چهره�هاي�مشهور�هنري�نیم�قرن�اخیر�ایران�است.�بیوگرافي�این�بانوي�بزرگ�و�هنرمند�را�از�مجله�اشترن�و�اشپیگل�و�فرانكفورت�

آلگمانه�به�طور�خالصه�برداشته�ایم.شیرین�نشاط�در�سال��1957در�شهر�قزوین�متولد�شد�و�پس�از�تحصیالت�متوسطه�راهي�اروپا�و�امریكا�شد.�او�در�اروپا�چهره�شاخص�و�شناخته�شده�و�در�بین�هنرمندان�خالق�از�جایگاهي�نقاشي�و�فیلم�سازي�پیشرفت�خارق�العاده�اي�داشته� او�در�دو�هنر� بس�رفیع�برخوردار�است،�و�در�هردو�زمینه�در�رأس�قرار�دارد.�احاطه�او�در�هنر�سینما�به�حدي�است�که�وي�اغلب�در�فستیوال�هاي�بزرگ�فیلم�عضو�اصلي�هیأت�داوران�است.�در�نقاشي�و�فیلم�هاي�او�ریشه�بومي�و�نشانه�هایي�از�زادگاهش�ایران�دیده�مي�شود�و�بیشتر�آثار�او�پیرامون�زندگي�و�جامعه�بانوان�

ایران�است.شاید�شیرین�نشاط�اولین�بانوي�ایراني�باشد�که�آثارش�در�موزه�هاي�اروپا�به�نمایش�گذاشته�آن� در� نیز� فروهر� پرستو� و� دررودي� ایران� مثل� ایراني� دیگر� هنرمندان� کارهاي� البته� شده.�موزه�ها�به�نمایش�گذاشته�شده�است�ولي�کمتر�موزه�هنري�است�که�کاري�از�شیرین�نشاط�را�نداشته�باشد.�با�این�که�تابلوهاي�شیرین�نشاط�در�تمام�دنیا�به�قیمت�هاي�گزاف�عرضه�مي�شود�

Page 249: zanan namdar iran

روران معا ر / 249

منتقدین�معتقد�هستند�براي�شناخت�واقعي�آثار�او�مثل�اغلب�هنرمندان�بزرگ،�زمان�بیشتري�الزم�است.�او�با�این�که�در�جامعه�هاي�خارج�از�ایران�شهرت�زیادي�کسب�کرد،�هم�میهنان�ما�جز�عده�اي�از�خواص�او�را�آن�طور�که�باید�نمي�شناسند،�تنها،�فیلم�هاي�او�را�که�در�نوع�خود�بي�همتاست�مي�شناسند.�فیلم�شیرین�نشاط�درباره�جنگ�ویتنام�او�را�به�اوج�شهرت�رسانید.�ویدئو�هاي�فیلم�او�به�قیمت�هاي�زیادي�به�فروش�رفته�است،�شاید�در�این�خالصه�جایي�براي�باشند� را�دیده� فیلم�زن�هاي�خدا� نباشد.�کساني�که� فیلم�هاي�خانم�نشاط� و� به�جوایز� نگاهي�شیرین�نشاط�و�عظمت�کارهاي�او�را�درک�مي�کنند.�شیرین�نشاط�در�نیویورک�آمریكا�زندگي�

مي�کند.

Page 250: zanan namdar iran

250 / زنان نامدار تاريخ ايران

ننوسي ـ آذرخانم�آذر�نفیسي�در��1327در�خانواده�اي�فرهنگي�متولد�شد�و�پس�از�گذراندن�تحصیالت�مقدماتي�براي�ادامه�تحصیل�به�خارج�از�کشور�مسافرت�کرد�و�تحصیالتش�را�تا�پایه�دکترا�در�رشته�ادبیات�

انگلیسي�ادامه�داد�و�پس�از�پایان�تحصیالتش�در�خارج�از�کشور�به�وطن�بازگشت.راه� این� در� و� پرداخت� همكاري� به� مطبوعات� با� شعر� و� رمان� نوشتن� با� �1361 در� نفیسي�موفقیت�هاي�زیادي�کسب�کرد�ازجمله�گفتارهایش�”آن�دنیاي�دیگر“�است�که�تأملي�در�آثار�والدیمیر�ناباکوف��Vladimier�Nabokovمي�باشد.�عالوه�بر�این،�پژوهشي�در�زمینه�روایت�و�

همبستگي�آن�با�آغاز�دوره�تجدد�در�ایران�از�او�به�چاپ�رسیده�است.طباطبایي� عالمه� خارجي� زبان�هاي� و� ادبیات� دانشكده� در� سال� چندین� نفیسي،� آذر� دکتر�به�تدریس�ادبیات�انگلیسي�مشغول�بود�و�آخرین�اثر�او�”ادبیات�غرب�از�دیدگاه�ایران“�و�”رمان�

و�اخالقیات“�مي�باشد.�ایشان�در�امریكا�نیز�دارای�تألیفاتی�است.

Page 251: zanan namdar iran

روران معا ر / 251

ورزگر ـ مونوخانم�مینو�ورزگر�ازجمله�زنان�پیشرو�ایراني�مي�باشد�که�در�دبیرستان�هالیوود�کالیفرنیا�موفق�

به�گرفتن�دیپلم�شد.�ایشان�تحصیالت�دانشگاهي�خود�را�به�این��ترتیب�به�پایان�رساند:زبان� آموزش� و� زبانشناسي� رشته�هاي� در� لیسانس� فوق� انگلیسي،� زبان� رشته� در� لیسانس�انگلیسي،�دکترا�در�رشته�آموزش�زبان�انگلیسي�و�باالخره�فوق�دکترا�در�رشته�روانشناسي�زبان�

از�دانشگاه�ایلینوي�آمریكا.دکتر�مینو�ورزگر�به�عنوان�استاد�در�دانشگاه�هاي�تهران�و�کلمبیا�تدریس�داشته�و�درحال�حاضر�

استاد�دانشگاه�راتگرز��Rutgersدر�نیوجرسي�مي�باشد.این�بانوي�پرافتخار�ایراني�صاحب�آثار�و�تألیفات�فراواني�مي�باشد.�بیست�و�سه�کتاب�در�زمینه�خواندن،� زمینه� در� مقاله� پنج� و� پنجاه� زبان،� روانشناسي� و� خواندن� انگلیسي،� زبان� آموزش�نوشتن�و�آموزش�زبان�انگلیسي�و�بیست�و�چهار�تحقیق�منتشر�شده،�بخشي�از�این�آثار�است.�عالوه�بر�اینها�ایشان�در�پنجاه�و�سه�کنفرانس�بین�المللي�سخنراني�کرده�اند.�همچنین�ایشان�برنده�دو�جایزه�بهترین�کتاب�سال�به�نام�هاي:��Whos�who�of�American�Womanشده�و�درمیان�هزار�متفكر�جهان�از�طرف�سازمان�زنان�در�نیوجرسي�آمریكا�به�عنوان�زن�برجسته�

سال�برگزیده�شده�و�لوح�افتخار�کسب�کردند.

Page 252: zanan namdar iran

252 / زنان نامدار تاريخ ايران

امرالمولوک وزيریدر�صدر�شیر�زنان�ایران�که�در�بین�هنرمندان�معاصر�نقش�مهمی�داشته�است�قمرالمولوک�وزیری�می�باشد�که�سالیان�دراز�ستاره�درخشان�آسمان�هنر�ایران�بود.�صدای�رسای�قمر�که�از�نخستین�زنان�خواننده�ایران�در�دوران�معاصر�کشور�ما�بود�عالقمندان�شیدایی�نظیر�تیمورتاش�و�عارف�داشت�،�استاد�مرتضی�نی�داود�توانست�او�را�کشف�کند�و�از�این�خواننده�اشعار�مذهبی،�

هنرمندی�بسازد�که�سالیان�دراز�نامش�در�هر�محفل�و�مجمعی�ورد�زبان�ها�بود.قمر�در�کودکی�پدر�و�مادرش�را�از�دست�داد�و�با�مادر�بزرگ�خود�زندگی�می�کرد.�نزدیكی�با�مادربزرگ�که�خواننده�اشعار�مذهبی�بود�نخستین�انگیزًه�رغبت�او�به�خواندن�شد.�ابتدا�نزد�یك�معلم�گمنام�و�همچنان�ناشناخته،�به�فراگیری�آواز�پرداخت�و�پس�از�آن�با�مرتضی�نی�داود�آشنائـی�پیدا�کرد.�راهیابی�به�محضر�این�استاد�از�یك�سو�قمر�را�با�ردیف�موسیقی�ملی�آشنا�کرد�و�از�سوی�دیگر�راهش�را�برای�کسب�تجربیات�بعدی�از�استادان�دیگر�هموار�ساخت.�بار�که� اولین� با�قمر�چینین�می�گوید�که:�"...� مرتضی�نی�داود�درباره�نخستین�برخود�خود�قمر�را�دیدم�سنش�خیلی�کم�بود.�در�حدود�هفده�یا�هجده�سال�داشت.�این�دیدار�در�محفلی�پیش�آمد�که�من�هم�به�آن�دعوت�شده�بودم.�یكی�از�حاضران�ساز�می�زد�ولی�من�هیچ�از�طرز�نواختنش�خوشم�نیامد.�اما�همین�که�قمر�شروع�به�خواندن�کرد�به�واقعیت�عجیبی�پی�بردم.�

Page 253: zanan namdar iran

روران معا ر / 253

صدای�این�خانم�جوان�به�قدری�نیرومند�و�رسا�بود�که�نمی�شد�باور�کرد�..." همین�آشنائی�نخستین�بود�که�پس�از�دو�سال�پای�قمر�را�به�کالس�نی�داود�باز�کرد.�کار�پیشرفت�قمر�در�مدتی�کوتاه�به�آنجا�رسید�که�کمپانی�" هیزماسترزویس�" به�خاطر�ضبط�صدای�او�دستگاه�صفحه�پر�کنی�به�تهران�آورد.�بعد�از�آن�کمپانی�" پولیفون�" هم�آمد�و�کمپانی�های�دیگر�و�به�قول�نی�داود،�قمر�این�همه�اهمیت�پیدا�کرده�بود.�او�نخستین�زنی�بود�که�بعد�از�قرةالعین�

بدون�حجاب�در�مجامع�ظاهر�شد�.��زین�گناه�است�که�تا�زنده�ام�اندرکفنم مرمرا�هیچ�گنه�نیست�به�جز�آن�که�زنم��

***قمر�نخستین�کنسرت�خود�را�در�سال��1303برگزار�کرد.�روز�بعد�کال�نتری�از�او�تعهد�گرفت�که�بی�حجاب�کنسرت�ندهد.�قمر�عواید�کنسرت�را�به�امور�خیریه�اختصاص�داد.�قمر�در�سفر�خراسان�در�مشهد�کنسرت�داد�و�عواید�آن�را�صرف�آرامگاه�فردوسی�نمود.�در�همدان�در�سال��1310کنسرت�داد�و�ترانه�هایی�از�عارف�خواند.�وقتی�نیرالدوله�چند�گلدان�نقره�به�او�هدیه�کرد�آن�را�به�عارف�پیشكش�نمود.�با�این�که�عارف�مورد�غضب�بود.�در�سال��1308به�نفع�شیر�خورشید�سرخ�کنسرت�داد�و�عواید�آن�به�بچه�های�یتیم�اختصاص�داده�شد.�به�گفته�دکتر�

خرمی��426صفحه�و�به�گفته�دکتر�سپنتا��200صفحه�از�قمر�ضبط�شده�است.***

گشایش�رادیو�به�سال��1319بزرگترین�تكیه�گاه�قمر�و�هنرمندان�همزمان�او�بود.�مردم�توانستند�در�سطحی�گسترده�تر�با�او�رابطه�برقرار�سازند.�رابطه�ای�که�به�زودی�به�پیوندی�ناگسستنی�تبدیل�شد.�دیگر�همًه�گوش�ها�تشنه�صدای�مخملی�قمر�شده�بود.�قمر�دیگر�به�اوج�شهرت�از�صدای�یكتایش� بهره�گیری� برای�دیدارش�و� بزرگان�شعر�و�ادب�و�موسیقی� بود�و� رسیده�سرودست�می�شكستند.�تاریخ�موسیقی�ملی�ما،�هرگز�چنین�اوج�پیروزمندانه�ای�را�به�نام�کسی�ثبت�نكرده�و�چنین�جذبه�ای�را�در�هنر�و�صدای�کسی�به�یاد�ندارد.�مقتدران�کیسه�های�اشرفی�به�او�هدیه�می�کردند�و�هنرمندان�بی�زور�و�زر،�عشق�هیجان�زدًه�خود�را�نثارش�می�ساختند.�

Page 254: zanan namdar iran

254 / زنان نامدار تاريخ ايران

تیمورتاش�وزیر�دربار�عاشق�دلخستًه�او�بود،�عارف�قزوینی�شیفته�و�مجذوب�او�شده�بود�و�ایرج�میرزا�با�وجود�خوبرویان�دیگرش�دل�در�گرو�عشق�قمر�داشت.�قمر�نیز�مانند�عارف�درویش�بود.�از�گردآوری�زر�و�سیم�پرهیز�می�کرد�و�به�اصطالح�اهل�فن�گردآوری،�از�)عقل�معاش(�بی�بهره�بود.�درآمدهای�بزرگ�و�هدایای�گران�را�به�دست�نیامده�از�دست�می�داد.�اندرزهای�مشفقانًه�دوستان�نیز�در�او�مؤثر�نیفتاد�و�حتی�در�هنگام�تنگدستی�نیز�گشاده�دستی�را�از�دست�نمی�نهاد.�حسن�علوی�کیا�در�مجله�ره�آورد�چنین�می�نویسد�:�در�سالهای��1325یا��26با�عده�ای�از�دوستان�در�خانه�دکتر�فرزین�دندان�پزشك�دعوت�داشتیم�که�قرار�بود�قمرالملوک�وزیری�هم�در�آن�میهمانی�شرکت�کند�همراه�دکتر�به�کاباره�ای�که�قمر�می�خواند�رفتیم�و�بعد�از�ساعت��10شب�سوار�اتومبیل�ما�شد�و�گفت�می�خواستم�خواهش�کنم�مرا�به�حدود�اکبرآباد�ببرید�که�قبول�کردیم.�وقتی�به�آنجا�رسیدیم�به�یكی�از�باغ�های�قدیمی�وارد�شد�و�داخل�ساختمان�توی�اتاقی�رفت�که�محل�سكونت�باغبان�بود.�پنجره�ای�به�خارج�داشت�که�داخل�اتاق�دیده�می�شد.�قمر�وارد�اتاقی�شد�که�یك�زن�و�مرد�جوان�با�دو�بچه�زیر�کرسی�نشسته�بودند.�قمر�یكی�از�بچه�ها�را�که�ظاهرأ�بیمار�بود�بغل�گرفت�و�بوسید�و�کیف�پول�خود�را�باز�کرد�و�یك�بسته�اسكناس�در�آورد�و�روی�کرسی�گذاشت.�معلوم�شد�مزد�آن�شب�کاباره�را�به�این�خانواده�داده�است.�قمر�وقتی�بیرون�آمد�عذرخواهی�کرد�و�گفت�مادر�این�بچه�بیمار�سالها�به�من�خدمت�کرده�و�من�هر�شب�به�آنها�سر�می�زنم.�قمرالملوک�وزیری�در�سالهای�آخر�عمر�در�اتاقی�که�فرش�نداشت�زندگی�می�کرد.�به�شدت�بیمار�بود.�حتی�کسی�را�نداشت�که�برایش�غذا�بپزد.�نورعلی�برومند�و�حسین�ضربی�همت�کردند�و�دوستداران�قمر�برای�او�پولی�جمع�کردند�که�حدود��12هزار�تومان�شد�تا�خانه�ای�در�تهران�پارس�بخرد.�پول�را�به�قمر�دادند�و�چند�روز�بعد�بدیدار�او�رفتند�که�او�را�یاری�کنند�تا�خانه�را�بخرد،�معلوم�شد�تمام�آن�پول�را�به�بچه�یتیمی�داده�که�قمر�سرپرستی�او�را�بر�عهده�داشته�است�تا�برای�خود�خانه�ای�بخرد�و�پس�از�قمر�در�آن�خانه�زندگی�کند.�قمر�چند�روز�بعد�فوت�کرد.�قمرالملوک�وزیری�عاقبت�در�شامگاه�پنجشنبه�پانزدهم�مرداد�ماه�

�1338در�شمیران،�در�خانه�یكی�از�نزدیكانش�در�گذشت.

Page 255: zanan namdar iran

روران معا ر / 255

استاد�محمد�حسین�شهریار�غزل�زیبائی�دارد�درباره�قمر�که�چنین�است:�آری�قمر�امشب�به�خدا�تا�سحر�اینجاستاز�کوری�چشم�فلك�امشب�قمر�اینجاستــده�بگوئید ــوش�فلك�از�بن ــته�به�گ چشمت�ندود�اینهمه�یكشب�قمر�اینجاشتآهســخوان�طبیعت ـُمری�خوش ــتآری�قمر�آن�ق ــرا�بلبل�باغ�هنر�اینجاس ــه�س آن�نغمــتشمعی�که�بسویش�من�جان�سوخته�از�شوق پروانه�صفت�باز�کنم�بال�و�پر�اینجاســم ــراز�پا�نشناس ــوق�س یكدسته�چو�من�عاشق�بی�پا�و�سر�اینجاستتنها�نه�من�از�شــیدا ــق�ش ــتهر�ناله�که�داری�بكن�ای�عاش ــق�اثر�اینجاس جائی�که�کند�ناله�عاشــدن�رویش ــه�پی�دی ــان�عزیزی�ک همسایه�همه�سر�کشد�از�بام�و�در�اینجاستمهمــوش�و�بادًه�دلكش ــاز�خوش�و�آواز�خ ای�بیخبر�آخر�چه�نشستی�خبر�اینجاستســا ــر�م ــده�درد�س ــروزه�ش ام ــایش� امشب�دگر�آسایش�بی�درد�سر�اینجاستآســاکام ــرج�ن ــر�ای�ای ــق�روی�قم ــتای�عاش برخیز�که�باز�آن�بت�بیدادگر�اینجاســتآن�زلف�که�چون�هاله�به�رخسار�قمر�بود ــاز�آمده�چون�فتنًه�دور�قمر�اینجاس بــید�نزاید ــد�و�خورش ــحر�نای کامشب�قمر�اینجا�قمر�اینجا�قمر�اینجاستای�کاش�س

Page 256: zanan namdar iran

256 / زنان نامدار تاريخ ايران