Zašto IPBES procjena stanja prirode, koristi i upravljanja u BiH?

Prof. Milan Mataruga, milan.mataruga@sf.unibl.orgŠumarski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci

Sarajevo, 17.10.2019.god.

Trud je uzaludan, ako se priroda protivi.Seneka

https://www.ipbes.net/

Neke od publikovanih procjena stanja prirode na globalnom/regionalnom nivou

https://www.ipbes.net/

Mi smo ovdje

Proces donošenja procjene je jasno definisan!

Rast humane populacije

Povećanje zahtjevaprema prirodi

Procjene stanja globalno-

Zagađenje vazduha, vode,

zemlje...

Gubitakbiodiverziteta

Procjene stanja regionalno

Klimatskepromjene

Zahtjevi za visoko-evolutivnim

potencijalom

Procjene stanja lokalno

Zašto nam je potrebna procjena stanja prirode…?

Pogledaj duboko u prirodu i onda ćeš sve bolje razumjeti.Albert Ajnštajn

Od

rživ

o u

pra

vlja

nje

i ko

rišć

en

je p

riro

dn

ih r

esu

rsa

1. Značaj biološke raznolikosti (biodiverziteta)2. Značaj koristi od prirode3. Trendovi na globalnom nivou4. Niko nije pošteđen promjena i uzajamnih procesa5. Stanje u BiH i naš odgovornost

Značaj IPBES procjena stanja prirode, koristi i upravljanja u BiH?

Rasipanje i uništavanje naših prirodnih dobara, ogoljivanje i iscrpljivanje zemlje umjesto povećanja njene iskoristivosti -to će već našoj dijeci znatno umanjiti mogućnosti napretka kojim uživamo, a koji smo im dužni predati - veće i razvijenije.

Theodore Roosevelt

Zašto je važan biodiverzitet?

1. Ekološki

2. Ekonomski

3. Etički

Ako pratimo prirodu kao vođu, nikad nećemo zalutati.Ciceron

Začuđujuće je da naučnici imaju više podataka o broju zvijezda u našojgalaksiji, nego o broju vrsta na planeti Zemlji. WWF

Raznolikost živog svijeta je temelj života i ima uticaj na život svih ljudi na planeti zemlji!

Bez raznolikosti nema bio-geo-hemijskih ciklusa, proizvodnje kiseonika, funkcionisanja ekosistema, nema fotosinteze ili raspadanja organskematerije.

Raznolikost je u osnovi evolucionih procesa! Geni, vrste i ekosistemi sastvarnom ili potencijalnom vrijednošću za ljude su fizičke manifestacijeglobalne biološke raznolikosti i bioloških resursa.

Očuvana biološka raznolikost doprinosi regulaciji klime, smanjujućiefekat stakleničkih plinova, održavanje kvaliteta vazduha i vode (suša ipoplava )..,

Raznolikost pomaže u borbi protiv bolesti i štetočina

Biološka raznolikost pomaže u proizvodnji hrane za ljude i životinje.jednostavno rečeno: BIODIVERZITITET = život na Zemlji.

Značaj biodiverziteta u funkciji opstanka Homo sapiens

Pitanja koja se odnose na biološke resurse, njihov obim iraznolikost, strukturu i geografsku distribuciju oduvijek su imaliveliki ekonomski i politički značaj.

Na osnovu izveštaja IUCN-a, novčana vrijednost proizvoda i uslugaekosistema se procenjuje da dostiže 33 biliona američkih dolaragodišnje (US$ 33.000.000.000.000).

Nestanak raznolikosti vodi drastičnom umanjenju mogućnosti liječenja prirodnim ljekovima ili sintezi istih

Oplemenjivanje i stvaranje novih kulturnih biljaka i životinja bazira na raznolikosti živih bilja

Ekonomska korist od prirode

Priroda je jedina knjiga koja na svim listovima nudi mnogo sadržaja.Goethe

Svaka stvar u prirodi deluje prema zakonima.Imanuel Kant

“Prirodu nismo naslijedili od svojih predaka, nego posudiliod svojih potomaka” često je pominjana indijanskaposlovica.

Etički razlozi

IPBES-ova procjena biodiverziteta i ekosistemskih usluga na globalnom nivou

-više od 30 autora-više od 100 saradnika

-44 stranice

Sažetak nedavnog statusa i trendovau aspektima doprinosa prirode

ljudima koji podržavaju napredak u postizanju Ciljeva održivog razvoja.

Cilj 1: Svijet bez siromaštva Cilj 2: Svijet bez gladi Cilj 3: Zdravlje i blagostanje Cilj 4: Kvalitetno obrazovanje Cilj 5: Rodna ravnopravnost Cilj 6: Čista voda i sanitarni uslovi Cilj 7: Pristupačna energija iz čistih izvora Cilj 8: Dostojanstven rad i ekonomski rast Cilj 9: Industrija, inovacije i infrastrukture Cilj 10: Smanjenje nejednakosti Cilj 11: Održivi gradovi i zajednice Cilj 12: Odgovorna potrošnja i proizvodnja Cilj 13: Očuvanje klime Cilj 14: Očuvanje vodenog svijeta Cilj 15: Očuvanje života na zemlji Cilj 16: Mir, pravda i snažne institucije Cilj 17: Partnerstvom do ciljeva

Čovek raspravlja, a priroda dijeluje.Voltaire

Realizacija 20 - Aichi ciljeva (53podcilja)

(ocjena 2019.god.)

Strateški cilj A: Rješavanje osnovnih uzroka gubitkabiološke raznolikosti integrisanjem biodiverziteta u vlade i društvoStrateški cilj B: Smanjiti direktne pritiske nabiodiverzitet i promovisati održivu upotrebuStrateški cilj C: Poboljšati status biološke raznolikostičuvanjem ekosistema, vrsta i genetske raznolikostiStrateški cilj D: Povećati dobrobit svih biodiverziteta iusluga ekosistemaStrateški cilj E: Poboljšati implementaciju krozparticipativno planiranje, upravljanje znanjem iizgradnju kapaciteta

Priroda nas nikad ne vara, mi smo ti koji sebe zavaravamo.Jean - Jacques Rousseau

-od 1970. do danas pokazuju pad za14 od 18 kategorija koristi od prirode koji su analizirani.

-podaci potiču iz sistematskogpregleda preko 2.000 studija

Globalni trendovi u doprinosima prirode

Više je savršenstva u kapi vode, nego u bilokojoj mašini koju je čovek napravio.

Albert Ajnštajn

IPBES-ova procjena biodiverziteta i ekosistemskih usluga na globalnom nivou

A. Priroda i njen doprinos ljudima se

konstantno urušavaju

B. Promjene su ubrzane u poslednjih

50 godina

D. Priroda se može očuvati uz dodatne

napore

C. Ciljevi zacrtani za 2030 se neće ostvariti

ovom dinamikom

Nema stvari koja bi bila tako vrijedna proučavanja kao priroda.Nikola Tesla

Procjena biodiverziteta i ekosistemskih usluga za Evropu i Centralnu Aziju

-894str.

Ekosistemska

Biološka raznolikost u BiH

Zaštićena prirodna dobra

Ugrožene vrste

Specijska

Genetička

Zaštićena područja(IUCN klasifikacija) Zaštićene vrste

Zaštićeni minerali i fosili

Izumrla vrsta (Extinct – «Ex»)

Vjerovatno izumrla vrsta (Extinct – «Ex?»)

Jako ugrožena vrsta (Endangered – «E»)

Ugrožena ili ranjiva vrsta (Vulnerable – «V»)

Retka ili potencijalno ugrožena vrsta (Rare «R»)

Nedovoljno poznata vrsta (Insufficiently Known («K»)

Nema kategoriju

- I Nacionalni izvještaj za Konvenciju o biodiverzitetu

- Strategija Bosne i Hercegovine sa akcionim planom za zaštitu biološke i pejzažne raznolikosti (NBSAP BiH 2008 - 2015)

- II Nacionalni izvještaj za Konvenciju o biodiverzitetu

- Izvještaj o stanju okoliša BIH

- III Nacionalni izvještaj za Konvenciju o biodiverzitetu

- Procjena stanja biološke raznolikosti

- IV Nacionalni izvještaj za Konvenciju o biodiverzitetu

- Samostalna procjena nacionalnih kapaciteta BiH u implementaciji multilateralnih okolišnih sporazuma

- V Nacionalni izvještaj za Konvenciju o biodiverzitetu

- Crvene liste flore FBiH

- NBSAP BiH- Nacionalni akcioni plan za okoliš (NEAP, 2003).

- Crvene liste faune FBiH

- Akcioni program za bormu protiv degradacijezemljišta I ublažavanja posljedica suše u BiH

- Crvene liste gljiva FBiH

Biološka raznolikost u BiH- relevantni dokumentihttp://www.bih-chm-cbd.ba/Bos/rd_bos.htm

-252 ekosistema koji izgrađuju 11 bioma(Riter-Studnička, 1956, 1959; Lakušic, 1970; Redžic, 2007a, 2011a; Redžic et al., 2008; 2011;).

(i) mediteranski, (ii) sub-mediteranski, (iii) mediteransko-montani, (iv) brdski (montani), (v) panonski, (vi) peripanonski, (vii) gorski, (viii) pretplaninski, (ix) planinski, (x) reliktnihborovih šuma, (xi) refugijalno-reliktnih lišćarsko-listopadnih šuma i (xii) močvarni

Biološka raznolikost u BiH- Ekosistemski diverzitet

Ekološko-vegetacijska rejonizacija BiH (Stefanović i sar. 1983): 1. Pripаnonskа; 2. Prelаzno ilirsko-mezijskа; 3. Oblаst unutrаšnjih dinаridа; 4. Mediterаnskа

Takson rod vrsta Pod-vrsta

varijetet forma

Cyanobacteria 36 193 - 1 4Rodophyta 7 15 - 1 -Charophyceae 33 275 - 31 5Chlorophyceae 65 186 - 25 2Euglenophyta 3 16 - - -Dinophyta 5 15 - - 2Bacillariophyceae 55 719 1 222 15Xanthophyceae 3 13 - - -Chrysophyceae 10 25 - 4 -Ukupno 217 1457 1 284 28

Diverzitet cijanobakterija i algi

Porodica Rod Vrsta Podvrsta HibridUkupno vrsta,

podvrsta i hibridaBryophyta 52 187 565 0 0 565Pteridophyta 14 26 61 8 2 71Spermatophyta 161 858 3256 1078 164 4498Ukupno 227 1071 3882 1086 166 5134

Taksonomski diverzitet viših biljaka

Životinjska grupa

Broj porodic

a

Broj rodova

Ukupan broj vrsta

Broj ugroženih vrsta u BiH

Broj ugroženih

vrsta u Evropi

Broj endemskih vrsta

Ribe 27 69 119 ? 110 12Vodozemci

7 8 20 3 6 6

Gmizavci 12 26 38 11 10 12Ptice 60 165 326 97 78 -Sisari 19 51 (2?) 85 (+2?) 24 52 9Ukupno 125 319 (2?) 588 (2?) 135 256 39

Procjena biodiverziteta životinja Bosne i Hercegovine

ODJEL KLASA RED FAMILIJA ROD VRSTAAscomycota 2 6 12 28 51Basidiomycota 2 22 56 139 501UKUPNO 4 28 68 167 552

Diverzitet poznatih vrsta gljiva u BiH

SKUPINA GLJIVA PROCIJENJENO

PRETPOSTAVLJENI BROJ

POZNATU O EVROPI

Dyscomycetes 200 1000 1800Pyrenomycetes 11 ? ?Gasteromycetes 50 150 280Aphyllophorales 400 700 1000Agaricales 800 2000 3400UKUPNO 1461 3850 ? 6480 ?

Procjena diverziteta gljiva u BiH

Biološka raznolikost u BiH- Specijski diverzitet„Bosna i Hercegovina – Zemlja diverziteta“, koja ujedno predstavlja i Prvi nacionalni izvještaj naše zemlje prema CBD-

Biološka raznolikost u BiH- Genetički diverzitetSpecies

Investigations by markersReference

Bioch. nSSR cpDNK mtDNK

Silver fir yes no yes yes Ballian 2003a, 2003b, 2009, Gomory et al., 2004.

Omorika yes yes yes yes Ballian 2006, Ballian i sur. 2006, Gomory et al. 2007.

Norway spruce yes yes yes yesBallian et al. 2007a, 2007b, 2007c, 2009, Mataruga et al., 2014;

Cvjetković et al., 2017

Austrian pine yes no no no Mataruga et al., 2007.

Ash no yes yes no Ballian et al. 2008.

Pendiculate oak no yes yes no Slade et al. 2008, Ballian et al. 2010.

Sessile oak no no yes no Ballian et al. 2006, Slade et al. 2008.

Downy oak no no yes no Slade et al. 2008, Ballian et al. 2010.

Italian oak no no yes no Slade et al. 2008.

Schots pine yes no no no Ballian i Božič 2004, Ballian et al. 2005.

Yew yes yes yes yes Ballian et al. 2008.

Croatia sibiraea ne yes yes yes Ballian et al. 2006, Potter et al. 2007.

Black poplar ne yes yes yes Kajba et al. 2004, Hase et al. 2007.

Chesnut ne yes ne ne Fussi et al., 2016.

Wild cheery no yes no no Ballian, 2004

Br. Naziv Entitet IUCN Površina u haSTROGI REZERVAT PRIRODE1.SRP Prašuma Janj RS Ia 295,002.SRP Prašuma Lom RS Ia 297,82POSEBNI REZERVAT PRIRODE --I b-NACIONALNI PARK1.NP Kozara RS II 3.907,542.NP Sutjeska RS II 16.052,343.NP Una FBiH II 19.800,004.NP Drina RS II 6.315,32SPOMENIK PRIRODE1.SP Pećina Orlovača RS III 27,012.SP Pećina Ljubačevo RS III 45,453.SP Žuta bukva RS III 0,504.SP Pećina Rastuša RS III 11,395.SP Prokoško jezero FBiH III 2.119,006.SP Skakavac FBiH III 1.430,707.SP Tajan FBiH III 3.591,988.SP Vrelo Bosne FBiH III 603,009.SP Jama Ledana RS III 28,2610.SP Vaganska pećina RS III 12,0011.SP Pećina Đatlo RS III 43,4212.SP Pavlova pećina RS III 13,4013.SP Girska pećina RS III 25,3714.SP Pećina pod lipom RS III 6,1015.SP Pećina Ledenjača RS III 7,4016.SP Velika pećina RS III820,92

Zašt

iće

na

po

dru

čja

u B

iH

Br. Naziv Entitet IUCN Površina u haPODRUČJE ZA UPRAVLJANJE STANIŠTEM

- - IV -PARK PRIRODE - ZAŠTIĆENI PEJZAŽ1.PP Blidinje FBiH V 35.800,002.PP Hutovo blato FBiH V 11.093,983.ZP Konjuh FBiH V 8.016,614.ZP Bijambare FBiH V 367,365.ZP Trebević FBiH V 400,20PODRUČJE ZA UPRAVLJANJE RESURSIMA - PARK ŠUMA1.PZUR Univerzitetski grad RS VI 27,382.PŠ Slatina RS VI 35,73

RAMSARSKA PODRUČJA

1. Hutovo blato (FBiH)

2. Livanjsko polje (FBiH)

3. Bardača (RS)

IBA PODRUČJA (Important Bird Areas)

1. Hutovo blato (FBiH)

2. Boračko jezero (FBiH)

3. Bardača (RS)

Zašt

iće

na

po

dru

čja

u B

iH

Kategorija ugroženosti Broj vrsta % zastupljenosti

Izumrla vrsta (Extinct – «Ex») 2 0,30

Vjerovatno izumrla vrsta (Extinct – «Ex?») 6 0,89

Jako ugrožena vrsta (Endangered – «E») 42 6,20

Ugrožena ili ranjiva vrsta (Vulnerable – «V») 285 42,04

Retka ili potencijalno ugrožena vrsta (Rare «R») 287 42,30

Nedovoljno poznata vrsta (Insufficiently Known –(«K») 54 7,97

Nema kategoriju 2 0,30

Ukupan broj vrsta: 678 100,00

Kategorije ugroženosti pojedinih biljnih taksona

određenih prema IUCN kategorizaciji

(Na crvenoj listi RS se nalazi 818 vrsta vaskularne flore, 304 vrste ptica, 46 vrsta riba, 57 vrstasisara, 20 vrsta vodozemaca, 25 vrsta gmizavaca I 273 vrste insekata (Službeni glasnik RS, broj 124/12)Na crvenoj listi FBiH se nalazi 658 biljnih vrsta, 27 vrsta sisara, 40 vrsta ptica, 6 gmizavaca, 4 vodozemca, 36 riba te veliki broj vrsta iz različitih grupa beskičmenjaka (Službene novineFBiH, broj 7/14)

Biološka raznolikost u BiH- ocjena stanja➢ Bosna i Hercegovina je jedna od najbogatijih zemalja u pogledu biološke raznolikosti

➢ izražen ekosistemski diverzitet na maloj površini kao rezultat geoloških, pedoloških, hidroloških, kultuloroških I dr… procesa

➢ staništa i ekosisteme sa velikim brojem endemičnih i reliktnih ili ugroženih vrsta ili sa visokom stopom bogatstva biološke raznolikosti;

➢ značajan stepen promjena, u odnosu na distribuciju i sastav ekosistema i nedovoljan/neadekvatan monitoring;

➢ još uvijek postoje velike nepoznanice,

➢ veoma mali broj stručni i naučnih podataka, bez uređene naučne inventarizacije,

➢ izgubljeno nesagledivo bogatstvo autohtonih sorti (jabuka, krušaka, šljiva, i drugog voća, povrća, pšenice i drugih žitarica),

➢ nedovoljna društvena zainteresovanost za očuvanje ovog dijela prirodno-kulturnebaštine,

➢ promjene tradicionalnog oblika življenja i privredjivanja,

1. Strukturna, funkcionalna i genetička raznolikost u BiH. Da li smatrate da imamo dovoljno znanja o raznolikosti ekosistema u BiH? Ako NE, šta je potrebno znati?

2. Hotspot-ovi i vrste od posebnog značaja u BiH. Koliko znate o ovim “tačkama” (endemične, ugrožene, rijetke i vrijedne vrsta/ekosistemi) i šta trebate znati više?

3. Monitoring biodiverzita. Da li je adekvatan na globalnom, regionalnom i lokalnom nivou? Svjetske, regionalne i domaće regulative. Šta možemo iskoristiti kao pozitivne primjere?

4. Svijest o značaju biodiverziteta kod nas. Smatrate li biološku raznolikosti dovoljno prisutnom kao temom kod nas? Da li je ista kod različitih struktura (upravljačka, koristnička…)? Može/treba li mjenjati istu?

5. Prošli i sadašnji trendovi u kontekstu očuvanja biodiverziteta u BiH. Kako danas ocjenjute naš odnos prema biodiverzitetu u BiH na popularističkom, naučnom, stručnom i upravljačkom nivou?

6. Budućnost biodiverzita u BiH (šanse i prijetnje). Kakva su vaša predviđanja u pogledu očuvanja biodiverziteta BiH? Koliko možemo/trebamo biti uključeni kroz aktivnosti u budućnosti? Ako je odgovor DA, koje su ključne aktivnosti?

7. Koristi od prirode (biodiverziteta) u BiH. Možemo li imati veće koristi od prirode u BiH i kroz koje aktivnosti? Da li svi imaju koristi?

8. Naučna zajednica u očuvanju biodiverziteta. Kako određujete obim i vrstu istraživanja? Smatrate li današnje publikovane rezultate od koristi? Prijedlozi za unapređenje?

9. Donosioci odluka i biodiverzitet. Da li postoji veza između donosioca odluka, nauke i korisnika? Gdje je slaba tačka?

10. Opšti zaključi u pravcu unapređenja stanja. Kako bi kreirali projekat na ovu temu? Raspored aktivnosti po zainteresovanim stranama...

Teme za diskusiju?

Čovjek i priroda?

Hvala za pažnju

U bliskoj budućnostibogatstvo jedne zemlje će se mjeritiraznolikošću i potencijalima sadržanim u različitosti biljaka i životinja.

“Strategija očuvanja biodiverziteta Bosne i Hercegovine”