Zbigniew Liptak, Marek Rozkrut

Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce

Zbigniew Liptak, Marek Rozkrut

7 kwietnia 2016 r.

2

Dekompozycja luki podatkowej


Luka podatkowa N

iezare

jestr

ow

an

e

tran

sakcje

(s

zara

/czarn

a s

trefa

)

Wy

łudzen

ia

podatk

ow

e

(prz

estę

pstw

a)

Uch

yla

nie

się

od p

odatk

ów

(n

p.

nadu

ży

cia

w c

en

ach

tr

an

sfe

row

ych

)

Inn

e (

spory

, ban

kru

ctw

a

firm

, błę

dy

rozliczeń

)

3

Szara strefa w Polsce (% PKB)


► Po spadku w okresie 2005-2008, w kolejnych latach szara strefa w Polsce pozostawała na poziomie zbliżonym do 13% PKB. W 2014 r. wyniosła 12,4% PKB (ok. 214 mld złotych).

► Łączna wartość utraconych dochodów sektora finansów publicznych (SFP) w 2014 r. tylko z tytułu podatków VAT i CIT (m.in. bez uwzględnienia akcyzy) wyniosła 40,3 mld złotych, tj. ok. 2,3% PKB. Oszacowana wartość szarej strefy i wynikająca z niej strata z tytułu podatku VAT jest spójna z opracowanymi przez Komisję Europejską oszacowaniami luki VAT (która zawiera dodatkowo m.in. straty z tytułu wyłudzeń podatkowych czy bankructw przedsiębiorstw).

Szacunek wartości szarej strefy w 2014 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych zmiennych wykorzystywanych w modelu. Źródło: EY

18.7 18.9 19.0 18.5

17.1

15.1

13.2 12.9 13.3 13.0 13.2 13.0 12.4

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014e

23.6 16.7

Utracone wpływy z tytułu podatku VAT (mld zł)

Utracone wpływy z tytułu podatku CIT (mld zł)

4

Szara strefa typu pasywnego i aktywnego


► W latach 2002-2014 pasywna szara strefa stanowiła średnio ok. 86% wszystkich niezarejestrowanych transakcji gotówkowych

► Jednocześnie można zaobserwować systematyczny (poza 2010 r.) spadek wielkości pasywnej szarej strefy w Polsce – z 15,5% PKB w 2002 r. do 10,6% PKB w 2014 r.

15.5 15.3 15.0 14.5 14.1 13.4 12.7 11.6 11.8 11.5 11.3 11.1 10.6

3.2 3.6 4.0 4.0

3.0

1.7 0.5

1.3 1.5 1.5 1.9 1.9 1.8

0

4

8

12

16

20

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014*

Pasywna szara strefa Aktywna szara strefa

*Szacunek wartości szarej strefy w 2014 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych zmiennych wykorzystywanych w modelu. Źródło: EY

Obie strony transakcji (sprzedawca i kupujący) Przykład: Usługa budowlana dostarczona po obniżonej cenie, ale bez faktury

Beneficjenci

Jedna strona transakcji (sprzedawca) Przykład: Konsument płaci za usługę (np. w restauracji) regularną cenę, ale paragon nie jest wystawiony

Beneficjent

Aktywna

szara strefa

Pasywna

szara strefa

Gotówka

Szara strefa %PKB

5

Ograniczanie pasywnej szarej strefy


► Do ograniczenia pasywnej szarej strefy mogą się przyczynić mechanizmy zachęcające do stosowania płatności elektronicznych lub rejestrowania płatności gotówkowych, a także administracyjne nakazy i ograniczenia dotyczące transakcji w formie gotówkowej

► Ważną rolę odgrywa także promowanie płatności elektronicznych w rozliczeniach z administracją

1

2

3

4

5

6

7

8

Obowiązek wypłaty wynagrodzeń (Chorwacja, Słowenia) / transferów (Dania, Szwecja, Urugwaj) rządowych drogą elektroniczną;

Ustalenie progów dla maksymalnych konsumenckich płatności gotówkowych (Bułgaria, Słowacja, Czechy)

Obowiązek posiadania i korzystania z kas fiskalnych (Polska), w tym połączenie kas online z serwerami organów podatkowych (m. in. Chorwacja, Serbia, Słowacja, Węgry)

Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS (Korea Południowa)

Loterie paragonowe (Polska, Słowacja, Chorwacja, Bułgaria, Tajwan, Brazylia)

Zachęty podatkowe dla konsumentów (Korea Południowa, Brazylia – Sao Paulo, Kolumbia)

Zachęty podatkowe dla sprzedawców (Korea Południowa, Urugwaj)

Podatek od wypłat z bankomatów (Irlandia)

6

Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce – ujęcie horyzontalne vs. ujęcie sektorowe


Szeroka paleta mechanizmów występujących w szarej strefie i strefie wyłudzeń

► Nierejestrowanie transakcji

► Przemyt

► Nielegalna produkcja i obrót

Sukces walki z wyłudzeniami VAT w branży stalowej – przykład prętów zbrojeniowych

► Wyłudzenia VAT np. z wykorzystaniem MTIC

► Puste faktury

► Oszustwa akcyzowe

7

Rynek paliw


► Zgodnie z obliczeniami EY, udział szarej strefy i strefy wyłudzeń w całkowitym zużyciu oleju napędowego (ON) w Polsce wyniósł co najmniej: 1,6% w 2011 r., 12,9% w 2012 r. i 18,6% w 2013 r.

Źródło: EY

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

szara strefa i strefa wyłudzeń - różnica między wariantem minimum i maksimum

szara strefa i strefa wyłudzeń - wariant minimum

oficjalna konsumpcja krajowa ON

8

981 985 800 075

1 114 347 1 378 592

1 799 452

2 754 679

3 539 457 3 809 238

1 958 805

2 723 194

3 723 090

3 970 867

0

500 000

1 000 000

1 500 000

2 000 000

2 500 000

3 000 000

3 500 000

4 000 000

4 500 000

2012 2013 2014 2015

Przywóz ON wgEurostat - danepolskie

Przywóz ON wgEurostat - danekrajów UE

Przywóz ON wgEMCS

Rynek paliw


► Wg EMCS prawie 3-krotnie większy przywóz ON niż wg polskich danych statystycznych

► EMCS zbieżny z danymi z innych krajów UE

► Wyłudzenia VAT jako kluczowy problem

Źródło: Opracowanie własne EY na podstawie danych MF, Eurostat

1,6-2,1 mld PLN

3,0-4,0 mld PLN

Ubytek dochodów SFP z tytułu VAT w 2012

Ubytek dochodów SFP ogółem (razem z VAT) w

2012

*Analogiczne dane Eurostat użyte w Raporcie obejmują 11 miesięcy 2015 roku

*

2,2-3,0 mld PLN

Ubytek dochodów SFP z tytułu VAT

w 2013

Mechanizmy

► Wyłudzenia podatku VAT m.in. z wykorzystaniem MTIC i fikcyjnego wywozu

► Oszustwa w zakresie podatku akcyzowego

► Uchylanie się od obowiązku realizacji NCW

► Przemyt

Możliwe kierunki dalszych działań naprawczych

► Prawo naftowe

► Koordynacja działań i wzmocnienie służb

► Osobny regulator lub koordynator branży

► Platforma paliwowa

► Faktyczna egzekucja prawa

► Faktyczne odcięcie przestępców od podatku VAT w formie gotówki lub przelewu

9

Rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier


► Problem organizowania w Internecie zakładów wzajemnych bez zezwolenia Ministerstwa Finansów

► Według danych branży, w 2014 r. całkowita wartość (mierzona obrotami) polskiego rynku zakładów wzajemnych i gier hazardowych organizowanych w Internecie wyniosła ok. 5,3 mld zł, jednak udział operatorów posiadających zezwolenie Ministerstwa Finansów w internetowym rynku to około 9%

Źródło: EY

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

0

250

500

750

1 000

1 250

1 500

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*

Dochody podatkowe z kasyn gry

Dochody podatkowe z salonów gier na automatach

Dochody podatkowe z punktów gier na automatach

Liczba legalnych punktów gier na automatach [prawa oś]

Liczba zajętych automatów [prawa oś]

► Postęp technologiczny (rozwój Internetu, nowe urządzenia) jako akcelerator przemian na rynku

► Wielkość wpływów podatkowych vs. koszty kontroli

► Likwidacja prawnej możliwości funkcjonowania punktów i salonów gier na automatach o niskich wygranych poza kasynami

► Punkty z zaklejonymi witrynami jako wciąż powszechnie obecny element krajobrazu polskich miast i wsi

10

Rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier


Różnice w opodatkowaniu zakładów wzajemnych w Internecie w różnych jurysdykcjach

Polska

12%

Od GGR – przychodu pomniejszonego o wygrane kwoty Od sumy wpłaconych stawek

Mechanizmy

Zakłady wzajemne

► Zakłady w Internecie bez zezwolenia

► „Programy partnerskie”

► Reklama

Gry na automatach o niskich wygranych

► Tradycyjne automaty bez zezwolenia

► Terminale (kioski internetowe)

► Symulatory

Możliwe kierunki dalszych działań naprawczych

► Budowanie postaw obywatelskich i edukacja

► Przegląd dostępnych narzędzi stosowanych przez służby w walce z niepożądanymi zjawiskami w Internecie

► Ścisła kontrola wydarzeń na rynku automatów do gier

► Potrzeba kierunkowych decyzji odnośnie rynku zakładów bukmacherskich i automatów do gier (penalizacja vs. świadoma obecność państwa na rynku)

Dania

20% Lichtenstein

10% Belgia

11% Estonia

5%

11

Rynek wyrobów tytoniowych


► Główne mechanizmy działania przestępców to przemyt i nielegalna produkcja

► Począwszy od 2005 r. szara strefa na rynku wyrobów tytoniowych, wyrażona w relacji do całkowitej konsumpcji, systematycznie rosła, osiągając w 2015 r. co najmniej 24% całego rynku

► Utracone dochody SFP z tytułu szarej strefy na rynku wyrobów tytoniowych w 2015 r. można szacować na ok. 6,5 mld PLN, z czego 5,2 mld PLN z tytułu niezapłaconej akcyzy, a 1,2 mld PLN z tytułu VAT

Źródło: EY

0%

6%

12%

18%

24%

30%

36%

0

20

40

60

80

100

120

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Konsumpcja papierosów w sztukach, z uwzglęnieniem nadwyżki nad sprzedażą rejestrowaną [indeks, 2005=100, lewa oś]

Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [indeks, 2005=100, lewa oś]

Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, wyłącznie wytworzonych fabrycznie [indeks, 2005=100, lewa oś]

Udział szarej strefy (narosłej od 2005 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z wyłączeniem tytoniu do palenia [w % prawa oś]

Udział szarej strefy (narosłej od 2005 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [w %, prawa oś]

12

10.90 10.89

1.60 1.68

0.00

3.00

6.00

9.00

12.00

15.00

WHO 2010 Badanie TNS Polska 2012

Nierejestrowana konsumpcja alkoholu Zarejestrowane spożycie

Rynek wyrobów spirytusowych


► Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), nierejestrowana konsumpcja alkoholu w 2010 r. wyniosła w Polsce 1,6 l czystego alkoholu (100%) na osobę w wieku 15 lat i więcej, co stanowiło około 16% rejestrowanej konsumpcji alkoholu w tym okresie

► Zbliżoną wartość – 1,68 l na osobę w wieku 15 lat i więcej – oszacowano dla 2012 r. w badaniu TNS Polska, z czego 1,21 l przypadało na nierejestrowane spożycie napojów spirytusowych, co stanowiło ok. 33% rejestrowanej sprzedaży napojów spirytusowych w tym okresie

► Bazując na różnych źródłach danych o szarej strefie na rynku wyrobów spirytusowych, utracone dochody z VAT i akcyzy w 2014 r. można oszacować na 1,6-3,0 mld zł

Źródło: Opracowanie EY

1.21

0.47

Wyroby spirytusowe

Pozostałe wyroby alkoholowe

Mechanizmy

► Przemyt

► Odkażanie alkoholu technicznego

► Nielegalna produkcja

13

Wnioski


► W 2014 r. szara strefa w Polsce wyniosła 12,4% PKB (214 mld zł). Tylko z tytułu CIT (oraz PIT dla działalności gospodarczej) i VAT ubytek dochodów sektora finansów publicznych wyniósł 40,3 mld zł. Oszacowany poziom szarej strefy jest spójny z obliczeniami dotyczącymi poziomu luki VAT w Polsce.

► Ważnym mechanizmem w ograniczaniu transakcji nierejestrowanych, a w efekcie szarej strefy, może być promowanie płatności elektronicznych.

► Rozwiązania horyzontalne są jednak często niewystarczające. Specyfika oraz mechanizmy szarej strefy i strefy wyłudzeń istotnie różnią się pomiędzy branżami. W efekcie potrzeba różnych i komplementarnych rozwiązań.

Za lukę podatkową odpowiadają:

Szara strefa (obejmująca transakcje

niezarejestrowane)

Wyłudzenia podatkowe

Uchylanie się od podatków

(np. stosowanie cen transferowych w sposób niezgodny z prawem)

Bankructwa firm, spory, błędy

rozliczeń

► Z uznaniem należy przyjąć sygnalizowaną przez Ministerstwo Finansów wielopłaszczyznową strategię walki z szarą strefą i luką podatkową

► Szereg sektorów, w tym m.in. opisane w Raporcie: branża paliwowa, rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier, branża tytoniowa oraz branża spirytusowa są szczególnie eksponowane na działania przestępców. Oznacza to wymierne szkody dla finansów publicznych, a jednocześnie fundamentalne zaburzenie warunków równej konkurencji dla uczciwych podmiotów.

► Uczciwe podmioty mogą odegrać ważną rolę we wspieraniu Rządu RP w walce z szarą strefą i luką podatkową.

Documents

Zbigniew Liptak, Marek Rozkrut